handel og kulturkontakt mellom rogaland og€¦ · besøkte ei gruppe rogalendingar den hemmelege...

HANDEL OG KULTURKONTAKT

MELLOM ROGALAND OG RUSSLAND

GJENNOM 1000 ÅR

Frå vikingtokt til oljefat

Handel og kulturkontakt mellom Rogaland og

Russland gjennom 1000 år

PROGRAM

Frå 19. juni –27. september 2009 viser Hå gamle prestegard den kulturhistoriskeutstillinga ”Frå vikingtokt til oljefat”, om forholdet mellom Rogaland og Russland frå 900-talet fram mot 2010. Utstillinga er òg ei ramme for ulike arrangement og samarbe-idsprosjekt innanfor næringsliv, utdanning og kulturformidling.

Fredag 19. juni, kl. 14.30 Opning Frå Vikingtokt til oljefat

KulturinnslagØyvind Nordsletten, tidlegare ambassadør til Russland, opnar utstillinga.

Fri inngang

Sundag 21. juni, kl. 14.00

Då Rogaland dreiv atomdiplomati

Tom Hetland fortel i utstillinga 1990-åra var ei livleg og dramatisk tid i Russland. Eit lukka land opna seg, og mykje spennande kom til syne. I 1992 besøkte ei gruppe rogalendingar den hemmelege atombyen Arzamas-16, der nobelprisvinnar Andrej Sakharov i si tid hadde utvikla den sovjetiske hydro-genbomba. Journalist Tom Hetland i Stavanger Aftenblad var med på turen, som seinare utvikla seg til atomdiplomati på høgt nivå. Søndag 21. juni kl. 14 held han omvising og fortel om denne og andre opplevingar som journalist i Russland. Tom Hetland (f. 1954) frå Bryne er sjefredaktør i Stavanger Aftenblad. Han er utdanna fi lolog, blant anna med russisk mellomfag og historie hovudfag. Hovudoppgåva hans i historie hadde tittelen “Sovjetunionen og norsk tryggingspolitikk 1948-1959”.

Billett: Inngang til utstillingane gjeld

Sundag 16. august, kl. 13.00

Soga om Astrid

Maritha Nielsen fortel For godt tusen år sidan vart det fødd ei lita jente her på Jæren. Foreldra tykte dei budde så utrygt rett i havgapet at dei bestemte seg for å senda dotter si til austlandet. Denne vesla jenta var Astrid, mor til Olav Tryggvason. Maritha Nielsen har laga ei forteljarstund kor du får eit glimt inn i vikingtida og ko-rleis det kan ha vore her på Jæren for 1000 år sida. Ho har latt seg inspirera av Snorre og om boka Astrid, av Joan Henriksen.Frå 6 år.


16. august, kl. 13-16.00

Vikingane kjem

Hafrsfjordvikingane slår leir. Dei vil demonstrera ulike kampteknikkar og våpen som vikin-gane nytta.


Handel mellom Rogaland og Russland

Bjørn Myhre fortel i utstillingaOmvisinga vil kort presentera tankar om framveksten av Rus’riket på 800- og 900-talet og dei arkeologiske og skriftlege kjeldene som kan fortelja om kontaktar mellom Noreg og Rus-sland/Ukraina i denne perioden. Myhre legg vekt på sagaene si framstilling av kontakten mellom Rus’ herskarar og norske høvdingar og kongar på 1000-tal-let, særleg Olav Tryggvason og hans bakgrunn i Obrestad-slekta. Kanskje kan me fi nna liknande politiske kontaktar tidlegare?

Bjørn Myhre, Professor i arkeologi ved Universitetet i Oslo og Bergen,

2

Med atterhald om endringar i programmet

Tom Hetland

Bjørn Myhre

og direktør ved Arkeologisk museum i Stavanger 1993-1999. Han har publisert ein lang rekke faglege og populærvitskaplege artiklar og bøker.


Sundag 30. august, kl. 12-15.00

Familiedag med Vennelaget for Hå gamle prestegardAktivitetar for barn, steiking av pinnebrød og ponniriding.


Russiske eventyr og songar

Ludmila Alvestad og Anne Marie Gjølme fortel og syngMe inviterer barn og vaksne til å høyra eventyr, synge russiske songar og danse enkel ringdans. Eventyret Gjessene handlar om vesle Masja som skal passa på litlebror sin medan mor og far er i byen og handlar. Men gjessene til heksa Baba Jaga røvar med seg litlebroren. Kva gjer ho då? (Frå 3 år).

Musikaren Ludmila Alvestad frå Moskva og kulturformid-laren Anne Marie Gjølme frå Stavanger har sidan hausten 2008 gleda barn og vaksne med norske- og russiske songar og forteljingar. Vil og bli vist søndag 27. september.



Arkadiev – den russiske bamsen

Rune Gerhardsen fortel frå oppvekstenBamsen min heter Arkadiev. For meg ble Arkadiev innledningen til en eiendommenlig periode i mitt liv. En gutt og hans bamse var plutselig midt inne i et spennende og komp-lisert diplomati mellom landets stas-minister, sovjetiske diplomater, KGB og Sovjetuniones ledere. (Utdrag frå boka “Du er faren min likevel?”)

Einar Gerhardsen var formann i Arbeiderpartiet frå 1945 til 1965. I 1955 kom han attende som statsminister for ein periode på 10 år, bare avbroten av dei fi re vekene med Lyng-regjeringa i 1963. Det seier seg sjølv at Rune Gerhardsen fekk ei oppvekst utanom det vanlege – på første rad i det politiske teater. Rune Gerhardsen er sjølv politikar (Ap) og tidlegare byrådsleiar i Oslo.


SEPTEMBERI løpet av september vil me gje rom for diskusjon og debatt om fridomen til å ytra seg. Me oppmodar til å følgja med på an-nonsar og nettstaden vår www.hagamleprestegard.no

Torsdag 10. september, kl. 18.30

Romkappløpet

Erik Tandberg fortel om kappløpetRomkappløpet mellom Sovjetunionen og USA starta i midten av 1950- åra, og varte til slutten av juli 1969. Det vart synleg ved oppskytinga av Sputnik 1, den første satellitt i historia, og seinare sovjetiske suksessar. USA sin frustrasjon nådde toppen då Sovjetunionen i april 1961 skaut opp Jurij A. Gagarin, første menneske i rommet. I slutten av mai 1961 føreslo president John F. Kennedy

3

Erik Tandberg

Gerhardsen og Khrusjtsjov dansar på Folke-museet i 1964. Foto: Scanpix, Oslo.

4

at USA skulle ta igjen forspranget ved å landsette eit menneske på månen og bringa det trygt attende innan utgangen av tiåret. Sivilingeniør Erik Tandberg fortel om kappløpet og korleis USA overtok leiinga med Apollo 11 sin vellykka månelanding. Han kjem og til å snakka om framtidsplanar i rommet.

Erik Tandberg (f. 1932) frå Oslo er utdanna ved University of Santa Clara, Stanford University og Princeton University i USA. Han er tidlegare major i Luftforsvaret, har arbeida i næringslivet og sat 20 år i Oslo Bystyre. Tandberg har kom-mentert romhendingar i radio og fjernsyn.

Billettar kr 100, inkluderer inngang til utstillingane, kaffi og kake

Sundag 13. september, kl. 13.00

Sadko frå Novgorod

Ludmila Alvestad og Anne Marie Gjølme– Ei russisk helteforteljing i ord og tonarBli kjendt med den legendariske skalden og musikaren Sadko og hans utrulege opplevingar i det gamle Russland og på dei sju hav. Forteljinga er basert på ei russisk episk folkevise. (Frå 12 år) Koret Kalinka syng ute og inne.


Onsdag 16. september og sundag 20. september.

Kapittel 09

Kapitteltema i år er RISIKO, eit ord som på ulikt vis har vore nytta om forholdet mellom Noreg og Russland gjennom histo-ria og ulike politiske regime.

1) Kjartan Fløgstad er ein av hovudgjestene under årets Kapit-tel med sin nye roman Grense Jakobselv. Boka skildrar korleis det faktum at tidlegare nazistar gjekk inn i embetsverket i Tyskland og Noreg har vore med å prega politikken også under den kalde krigen.

2) Årets kapitteltema RISIKO, vil også handla om risiko knytta til oljeindustrien og oljeutvinning. Dette er igjen aktuelt med

tanke på oljeutvinning i Barentshavet og Noreg sin politikk i nordområda.For meir informasjon om Kapittel 09 sjå www.kapittel.com

Onsdag 16. september, kl. 18.30

Sovjetiske krigsfanger i Noreg og Rogaland

Dokumentarbokforfattar Magne Haugland og lokalhistorikar Atle Skarsten, Inngår i kapittel 09 – RisikoDokumentarbokforfatter Magne Haug-land utga sist haust boka ”Do svidanija – På gjensyn!” i 2008. I boka fortel eit 30-talls tidlegare sovjetiske fangar om ko-rleis dei ble tatt til fange på Austfronten, om opphaldet som slavar for nazistane i Noreg og om kva som skjedde då de vendte heim til Stalin sommaren 1945. Fleire av russerfangane har dei seinare åra kome att til leirane dei var i i Noreg under krigen og møtt sine norske hjelparar. I sitt føredrag gjev Haugland eit overblikk over nazistanes største krigsbrotsverk i Noreg under krigen – nemleg ihjelsvelt-inga av omlag 10.000 russiske krigsfangar, og han vil fortelja om gripande og interessante møter med eksfangar som lever i Russland og Ukraina i dag. ”En sterk bok som norsk krigshisto-rie har manglet”, Stavanger Aftenblad.

Sovjetiske krigsfangar og austarbeidarar i Roga-land 1941-45

Under 2. verdskrigen etablerte dei tyske styresmaktene rundt 18 fangeleirar for sovjetiske fangar i Rogaland, både krigsfan-gar og sivile tvangsarbeidarar. Den første leiren i Rogaland vart etablert i ei gammal løe, ikkje langt frå Sola fl yplass. Saman med Michael Stokke arbeidar Atle Skarsten for tida med ei bok om dei sovjetiske fangane og fangeleirene i Rogaland. Han fortel om dei lokale forholda for sovjetiske krigsfangar.

Lokalhistorikaren Atle Skarsten er fødd i Tananger. I mest to tiår har han vore aktiv i det lokalhistoriske miljøet i Rogaland.

Billettar kr 100, inkluderer inngang til utstillingane, kaffi og kake

Magne Haugland

5


Spiontime med skodespelar og tøysekopp Vegar Hoel

I spiontimen får ungane delta i og laga ei historie der dei får lista og snika seg og skumla litt i gangane. (Frå 4 år)

Vegar Hoel er skodespelar kjend frå fi lmane Mongoland og Monstertorsdag. Lokalt er han kjend for sine mange sprell for små og store i alle aldrar.


Iskyss – spioner og den kalde krigen

Foredrag v/ Alf R. Jakobsen. Inngår i kapittel 09 – RisikoHistoria om Gunvor Haavik og Ingeborg Lygren er eit fascinerande drama med to kvinnelagnadar fi ltra i kvarandre. Legedottera Gunvor Haavik og snekker-dottera Ingeborg Lygren vart på kvar sin måte ofre for den kalde krigen: Lygren vart forveksla og mistenkt for spionasje, dei forhalda Haavik til slutt vart dømd for.

Alf R. Jacobsen (f. 1950 i Hammerfest) har gitt ut over tjue bøker innan sjangrane krim- og dokumentarlitteratur. Han er kjend som ein skarpskodd journalist og har brei erfaring frå aviser, fi lm og fjernsyn. “Iskyss”, som vart tildelt SKUP-prisen 1991, byggjer på fl eire hundre intervju og omfattande arkivstu-diar over mange år. I haust kjem han ut med ny bok, denne gongen om U2-affæren. U2-affæren er historia om ein av dei mest dramatiske episodane under den kalde krigen. Affæra auka spenningsnivået i forholdet mellom de to supermaktene som haldt kvarandre i sjakk ved hjelp av sine arsenal av atom-våpen. Saka vart og problematisk for den norske regjeringa sidan fl yet hadde vore på vei til ”fl ankelandet” Noreg .


Onsdag 23. september, kl 18.30

Cornelius Cruys – guten frå Stavanger som vart admiral i Russland

Torgrim Titlestad fortelCornelius Cruys, alias Nils Olsen, er isolert sett historia om ein norsk dekksgut av små kår som slo seg fram til å bli admiral i tsar Peter den Store sin fl åte på 1700-talet. Eit døme på kor langt ein person kan nå med sine evner, men og ei serie av samantreff og ein god porsjon fl aks. Torgrim Titlestad professor, dr.philos ved Universitetet i Stavanger, er ein av de første vestlege historikarane som fekk tilgang til dei tidlegare (og nå lukka) hemmelege Stalin-arkiva i Moskva tidlig på 1990-talet. På 1990-talet har han vore ein av drivkreftane for den europeiske forskinga på Cornelius Cruys. Billettar kr 100, inkluderer inngang til utstillingane, kaffi og kake

Torgrim Titlestad

Alf R. Jakobsen

Gunvor Galtung Haavik våren 1945

6


Russiske eventyr og songar

Ludmila Alvestad og Anne Marie Gjølme fortel og syngMe inviterer barn og vaksne til å høyra eventyr, synga russiske songar og danse enkel ringdans. Eventyret Gjessene handlar om vesle Masja som skal passa på litlebroren medan mor og far er i byen og handlar. Men gjessene til heksa Baba jaga røvar med seg litlebroren. Kva gjer ho då? (Frå 3 år)



”Jakten på det russiske”

Foredrag ved Inger Tragethon Inger Tragethon tek oss med på ei spennande reise i Russland sitt indre der ho serverar eigne opplevingar på dei russiske blanke spor frå Kvitsjøen til Det kaspiske Hav.

Inger Tragethon er reiseleiar for norske turistar på dei russiske vassvegar i sommarhalvåret og har heile tida rykande ferske opplevingar frå den russiske kvardagen og russiske kvardags-menneske. Ho er og forfattar.

Heile perioden

Omvisingar i utstillingane med vekt på ulike tema: Handel og kontakt i ulike periodar ArkeologiMusikk, litteratur og kunstPomorhandelKulturkontaktar, næringskontaktar, politiske kontaktar Noreg – Russland2. verdskrigen, krigsfangar og den kalde krigen

OmvisararEva Watne, dagleg leiar. Ragnhild Thu, etnolog.Anne Marie Gjølme, fi lolog med hovudfag i russisk.Hans Dybwad Olesen, arkitekt og kulturvernleiar Ingunn Nord-Varhaug, kunst og kulturvitar

Torsdag 24. september, kl 9 - 13Lunsjseminar: Eit innblikk i russisk politikk

Samanhengen mellom politikk og vilkår for norsk næringsliv i Russland i dag

Seminaret skal aktualisera tema i utstillinga “Frå viking-tokt til oljefat” . Det rettar seg spesielt mot bedrifter som er engasjerte i Russland, men og bedrifter som tek sikte på å etablera seg i den russiske marknaden. Seminaret gjev eit innblikk i russisk politikk og visar samanhengen mellom politikk og vilkåra for norsk næringsliv i Russland i dag.

Innleiarar: Tom Hetland, sjefredaktør i Stavanger Aftenblad og utdanna fi lolog blant anna med russisk mellomfag og historie hovudfag, tek føre seg dei historiske linjene. Å driva forretningsverksemd i Russland - utfordringar og opningar, Ambassadør Øyvind Nordsletten orienterer om erfaringar frå samarbeid med norsk og russisk næringsliv. Pål Kolstø, forskar frå Universitetet i Oslo, gjev oss eit in-nblikk i russisk politikk i dag. Andrej Krivorotov, tidlegare informasjonssjef i Gazprom, orienterer om russisk olje- og gasspolitikk.

For meir informasjon og påmelding: Hå gamle prestegard, telefon 51 79 16 65, Kari Birgitte M. Wiig, epost: [email protected] eller Anne Marie Gjølme [email protected].

Oljeplatform på Sakhalin levert av Aker Solu-

tions. Foto: Aker Solutions

Utstillinga er eit ledd i Hå kommune sitt mangeårige prosjekt ”Dusja v Dusju -venskapeleg” som handlar om kulturutveksling og handelskon-takt mellom Rogaland og ulike deler av Russland.

Me ønskjer å dukka ned i historia og løfte opp enkelte hendingar og personar.

Gjennom eit historisk riss treff me mellom anna Olav Tryggvason på fl ukt med mor si frå Obrestad til Novgorod, Cornelius Cruys si reis og verknad som viseadmiral for Peter den Store, historier om ulike forlis og sjømenn sine lagnadar langs den farlege jærkysten. Me får eit innblikk i tidlegare kulturmøte med Russland gjennom mellom anna Arne Garborg sitt forfattarskap og Ole Bull sin musikkproduksjon. Me får kjennskap til norske kommunistar sitt engasjement i Sovjet og ikkje minst til dagens utfordringar i nordområda og ny kontakt som følgje av handel med fi sk og olje.

Ved å fokusera på kulturkontakt og handel lagar me ein anna innfalls-vinkel til Noreg sitt forhold til Russland og ein eigen formidlingssituas-jon både til born, unge og vaksne. Fokus på viktige hendingar og fokus på enkeltpersonar sine historier seier noko om korleis me har sett ser på kvarandre og korleis me ser på, og oppfattar kvarandre, no.

Utstillinga tek føre seg 1000 år med kontakt mellom Noreg og Rus-sland. I denne lange perioden har det vore eit godt, nært og stabilt forhold. Men gjennom 70 år med kald krig vart det lagt grunnlag for frykt, misstanke og skepsis. Som medlem av Nato var Noreg på ”feil” side av jernteppet. Nye omgrep som ”glasnost” og ”perestrojka” innleia ein ny æra internasjonalt, og hadde i tillegg mykje å seia for Noregs for-hold til Russland. I dag er kontakten, mellom anna ved hjelp av handel, industri og teknologi, større og nærare enn nokon gong. Frå vikingtok til oljefat gjer eit glimt inn i den historia som har lagt grunnlaget for dagens kontakt med vår store nabo i vest.

Utstillinga svarer på mange spørsmål, men ønskjer å stilla fl eire:

- Olav Tryggvason vaks opp i Gardariket. Kva var hans forhold til Russland?

- Mora, Astrid, rømde frå Obrestad til Novgorod, kva veg drog dei og kven hjelpte dei?

- Kva ville dei sei å ”dra i austerveg”?

- Korleis hamna arabiske myntar på Hårr og Reve og glasperler frå Svartehavsområdet i ei av gravene på Hå?

- I 1919 var det eit nytt forlis av eit russisk farty då ”Borivoi” forliste

utanfor Reve på Jæren. Kven var dei viktige personane om bord og kva skjedde med den verdifulle lasta?

- Kva innverknad hadde revolusjonen i 1917 på norsk politikk og på kva måte endra hendinga folk sitt syn på Sovjetunionen?

- Kvifor snakkar framleis russarar om ”hermetikk frå Noreg”?

- Kvifor hamna russiske krigsfangar under den 2. verdskrigen i Roga land? Kor mange var dei og kva forhold levde dei under? Kva kon takt var det mellom det norske lokal-miljøet og dei russiske fangane?

- Musea våre i dag har mellom anna ”russebollar”, ”russe-sølv” og samovarar i sine samlingar. Korleis hamna dei her?

- Under den kalde krigen hamna Noreg midt mellom to verdsmakters atomkappløp. Kva hadde dette å seia for nordmenn sin kvardag og kva forhold hadde Noreg til Sovjet i denne perioden?

- Kva har skjedd med forholdet mellom Noreg og Russland dei siste 10 åra?

- Kva skjer politisk, næringsmessig og kulturelt i dag?

- Kva moglegheiter og nye utfordringar ligg for kultur og næringsliv mellom Noreg og Russland i åra som kjem?

Frå vikingtokt til oljefatHandel og kulturkontakt mellom Rogaland og Russland gjennom 1000 år

Omvisingar kan kombinerast med møter og lunsj på Hå gamle prestegard.

9.00 – 13.00: Omvising, møtelokale, lunsj, kaffi og kake. Kr. 395,- pr. person. Kontakt Kari Birgitte M. Wiig, [email protected], telefon 51 79 16 60, for informasjon og bestilling.

19. juni – 31. augustKvardagar ................... 11 – 17Lørdag og sundag ........ 12 – 17

1. september – 27. septemberKvardager.................... 11 – 15Lørdag og sundag ........ 12 - 17

Opningstid:

Hå gamle prestegard, Håvegen 347, 4365 Nærbø, tlf 51 79 16 60, [email protected],

www.hagamleprestegard.no

handel og kulturkontakt mellom rogaland og€¦ · besøkte ei gruppe rogalendingar den hemmelege...

Documents