Handreiking en draaiboek

workshop: Kiezen van

keuzedelen binnen SLB

Datum: augustus 2018, versie 2.0 (wijzigingen t.a.v. vorige versie: actualisatie verwijzingen)

Contact: onderwijsenexaminering.nl / info@kennispuntmbo.nl

Waarvoor is de handreiking bruikbaar?

Een student maakt verschillende keuzes tijdens zijn opleiding. Het kiezen van keuzedelen is er één van. De

studieloopbaanbegeleider kan daar een belangrijke rol bij spelen.

Welke rol kan de studieloopbaanbegeleider vervullen bij het kiezen van keuzedelen? Dat wordt in deze handreiking per

fase in het keuzeproces benoemd. Voor de studieloopbaanbegeleider wordt per fase aangegeven wat hierbij de

aandachtspunten zijn.

Hoe is deze handreiking te gebruiken?

Deze handreiking is te gebruiken om studieloopbaanbegeleiders (SLB’ers) te informeren én om hen voor te bereiden op

het begeleiden van studenten bij het kiezen van keuzedelen.

De handreiking sluit af met een draaiboek om zelf een workshop vorm te geven voor studieloopbaanbegeleiders.

Handige documenten op www.onderwijsenexaminering.nl:

presentatie over keuzedelen voor studenten

basistekst keuzedelen voor studenten

tips voor de begeleiding bij het kiezen van keuzedelen door studenten

2

3

Fase: oriënteren en kiezen

Als een opleiding werkt met

configuraties, doorloopt een

student dit proces één keer.

Wanneer een opleiding met

verschillende

keuzemomenten werkt

(bijvoorbeeld elk schooljaar

één keuzedeel) dan

doorloopt de student dit

proces meerdere malen.

Plaatsing in de

opleiding

Oriëntatie op

keuzedelen binnen het

opleidingsaanbod

keuzedelen

Inschrijving bij de

opleiding

Oriëntatie op

keuzedelen buiten het

opleidingsaanbod

Keuze voor

keuzedelen binnen

het opleidingsaanbod

Keuze voor

keuzedelen buiten het

opleidingsaanbod

Studentkeuze voor keuzedeel, keuzedelen of configuratie

In deze fase wordt de student geïnformeerd over:

de keuzedeelverplichting bij een opleiding;

het aanbod van de opleiding;

het aanbod buiten de opleiding, maar binnen de school;

de procedure voor het kiezen van en geplaatst worden bij een keuzedeel/een configuratie

op welke wijze aan de keuzedeelverplichting voldaan dient te worden

4

Oriënteren en kiezen (1): de voorlichting

Hoe wordt de student voorgelicht over keuzedelen?

Een opleiding kan verschillende afwegingen maken in de manier van informatievoorziening. Steeds meer

opleidingen geven informatie over de aangeboden keuzedelen op hun website en in eigen

voorlichtingsmateriaal. Om (toekomstige) studenten een goed beeld te geven van de inhoud van de

aangeboden keuzedelen worden ‘keuzedelenmarkten’ georganiseerd of filmpjes hierover gepubliceerd.

Keuzedelen die binnen de opleiding worden aangeboden, worden vaak vormgegeven door de opleiding zelf.

De informatie over deze keuzedelen kan vaak worden gegeven door de (vak)docenten, maar ook de

studieloopbegeleider kan deze taak op zich nemen.

In ieder geval is het belangrijk dat de volgende punten aan de orde komen in de voorlichting:

de keuzedeelverplichting bij een opleiding;

het aanbod van keuzedelen binnen de opleiding;

het aanbod van keuzedelen buiten de opleiding (gekoppeld én niet-gekoppeld), maar binnen de

school;

de procedure voor het kiezen van en geplaatst worden bij een keuzedeel/een configuratie;

op welke wijze aan de keuzedeelverplichting voldaan wordt (denk hierbij ook aan de

compensatieregeling).

Voor degene die de voorlichting geeft zijn antwoorden op de volgende vragen nodig:

Is er voorlichtingsmateriaal aanwezig?

- over keuzedelen in het algemeen: denk aan ‘Toolkit: Studenten informeren over keuzedelen’

- over de inhoud van specifieke keuzedelen: denk aan een omschrijving van het keuzedeel in

begrijpelijke taal met aandacht voor wat de student gaat doen, wat er van de student

verwacht wordt, etc.

Op welke momenten wordt de student geïnformeerd over keuzedelen?

- bij de voorlichting van een opleiding: in dit geval zal het meestal gaan over keuzedelen in het

algemeen en het schoolaanbod bij een opleiding

- bij mentorlessen of informatiebijeenkomsten over de procedure voor het plaatsen, inhoud

van de keuzedelen, mogelijke configuraties, etc.

- in gesprek met de studieloopbaanbegeleider over de individuele keuze: welk keuzedeel past

het best bij de student?

Hoe ziet de procedure van kiezen en plaatsen eruit?

- wanneer en hoe vaak kiest de student;

- betrokkenen bij het kiezen door de student: wie informeert studenten, wie begeleidt

studenten bij een keuze, wie beantwoordt vragen van studenten en wie verwerkt de keuze

van de studenten?

- plaatsing van studenten: is de plaatsing onbeperkt, hebben bepaalde studenten voorrang,

zijn er toelatingseisen?

5

- (mogelijke) bezwaarprocedure: bij wie kan de student aangeven dat hij/zij het niet eens is

met een (mogelijke) afwijzing?

Een studieloopbaanbegeleider moet goed op de hoogte zijn van de wetgeving en de schoolregels over

keuzedelen (denk aan keuzedeelverplichting, meetellen voor diplomering, etc.). Daarnaast moet hij of zij weten

wat van hem of haar verwacht wordt en wat de (on)mogelijkheden zijn.

Wanneer de rolverdeling is afgestemd en helder is wat en wanneer gecommuniceerd wordt, kan de

studieloopbaanbegeleider (een deel van) de voorlichting aan studenten uitvoeren.

Oriënteren en kiezen (2): het keuzeproces begeleiden

Wat kan een student kiezen?

Om studenten goed te begeleiden bij hun keuze voor keuzedelen is het belangrijk om te weten wat de student

te kiezen heeft. Dit kan per opleiding én moment in de opleiding verschillen (wel of geen configuraties, breed of

smal aanbod, etc.). In ieder geval is het handig om te weten:

welke keuzedelen de opleiding aanbiedt;

welke keuzedelen eventueel uit het schoolaanbod gekozen kunnen worden.

Daarnaast is het belangrijk om te kijken wat het best past bij de student:

oriënteert de student zich op de arbeidsmarkt of op een vervolgopleiding?

waar liggen de interesses en capaciteiten van de student?

Hier ligt ook een kans om LOB goed te benutten. Een gedegen oriëntatie op keuzedelen voorafgaand aan het

kiezen van keuzedelen of een configuratie, kan onderdeel zijn van het groeien in de loopbaancompetenties.

In het geval van doorstroom is het zaak om studenten proactief te informeren over de consequenties van het

wel of niet volgen van bepaalde keuzedelen. Wanneer studenten vooraf weten welke keuzedelen wel of niet

kunnen leiden tot vrijstellingen of studievoordeel op een hoger niveau, kunnen zij komen tot keuzes die beter

passen bij hun (beoogde) situatie.

Bij de wens om aan het werk te gaan, is het goed te weten aan welke keuzedelen potentiële werkgevers

behoefte hebben.

In hoeverre de student al duidelijk voor ogen heeft wat hij of zij na de opleiding wil doen, verschilt per student.

Maar ook het moment in de opleiding: het is de verwachting dat aan het einde van de opleiding een student

een beter beeld heeft van de stap die hij of zij wil zetten na de opleiding.

6

Fase: plaatsing student voor keuzedelen

Wanneer de student kiest voor een (niet-gekoppeld) keuzedeel of een configuratie, treedt een procedure in werking om:

te bepalen of een student het niet-gekoppeld keuzedeel mag volgen (check op overlap);

te bepalen of een student het keuzedeel kan volgen (check op organiseerbaarheid);

te bepalen of een student geplaatst kan worden (check op voorwaarden);

De studieloopbaanbegeleider zal zich in de meeste gevallen niet bezighouden met de uitvoering van de procedure, maar

dient wel van de inhoud van de procedure op de hoogte te zijn.

Welke aandachtspunten zijn er voor de studieloopbaanbegeleider?

Niet-gekoppeld keuzedeel

Het kiezen van een (niet-gekoppeld) keuzedeel buiten het opleidingsaanbod heeft met meer procedures te maken. De

vragen of het mag (heeft het niet-gekoppelde keuzedeel geen ondoelmatige overlap met de kwalificatie?) en of het kan

(is het organisatorisch haalbaar om buiten het opleidingsaanbod te kiezen?)

Wanneer een opleiding

met configuraties werkt,

dan is er altijd sprake

van gekoppelde

keuzedelen uit het

opleidingsaanbod.

In het geval van een

configuratie kiest een

student op hetzelfde

moment voor meer

keuzedelen: bij een

configuratie met

‘uitgestelde keuze’ kan

er wel sprake zijn een

apart keuzemoment

voor een keuzedeel dat

vooraf nog niet bekend

was.

7

De uitslag kan langer duren en er is een risico dat de student een alternatieve keuze moet maken. Het is goed om de

student hiervan op de hoogte te brengen. In een extreem geval kan het leiden tot studievertraging.

De verwachting is dat met een opleidingsaanbod, dat is afgestemd met student en bedrijfsleven, de student minder snel

buiten het aanbod zal gaan kiezen. Dit bepaalt dan ook de ‘werkdruk’ bij het plaatsen en roosteren van studenten voor

keuzedelen.

Extra keuzedelen

Scholen kunnen studenten de mogelijkheid bieden om extra keuzedelen te volgen naast de keuzedelen die onderdeel

uitmaken van de keuzedeelverplichting van de opleiding. Studenten hebben ook de mogelijkheid om extra keuzedelen te

volgen naast de keuzedelen die onderdeel uitmaken van hun keuzedeelverplichting binnen de opleiding. Als een student

extra keuzedelen wilt doen, dan kan de school ermee instemmen dat de student deze volgt vanuit het principe

“aanschuiven bij bestaand aanbod van de school”. (Onder een ‘bestaand aanbod’ wordt verstaan: alle

geprogrammeerde (en in het rooster opgenomen) keuzedelen)

Extra keuzedelen hoeven niet gekoppeld te zijn aan de kwalificatie waarvoor de student is ingeschreven. Bij een niet-

gekoppeld extra keuzedeel hoeft daarom niet aangetoond te worden dat er overlap is met de kwalificatie. Het wel of niet

instemmen met het volgen van een extra keuzedeel hoeft ook niet door de school verantwoord te worden.

Check op overlap

Een student heeft de mogelijkheid om een niet-gekoppeld keuzedeel uit het aanbod van de school te kiezen.

Als de student dit keuzedeel wil laten gelden voor de keuzedeelverplichting, dient de school te controleren of

het keuzedeel geen ondoelmatig overlap heeft met de kwalificatie-eisen van de opleiding. Bij vragen over wat

wel en niet ondoelmatig overlap is, kan contact opgenomen worden met SBB.

Scholen zijn verantwoordelijk voor deze check en bepalen zelf op welke manier ze dit organiseren. Bij een

check op overlap is het belangrijk dat de studieloopbaanbegeleider de volgende zaken weet:

wie voert de check op overlap uit? Bv. doet een examencommissie dit of iemand van de opleiding?

hoe lang duurt deze check?

Check op organiseerbaarheid

Een student kan binnen het aanbod van de school alle keuzedelen kiezen, ook de niet-gekoppelde

keuzedelen. Wanneer er in zo’n geval geen overlap is geconstateerd, moet een verzoek voor het volgen van

een niet-gekoppeld keuzedeel in beginsel door de school worden gehonoreerd.

Organisatorische bezwaren kunnen er echter toe leiden dat het verzoek van een student wordt afgewezen.

Bijvoorbeeld omdat het rooster-technisch niet uitvoerbaar is of er gebrek aan capaciteit is.

8

Het is dus belangrijk dat de school aangeeft op welke punten de controle op organiseerbaarheid uitvoert. Het

kan dan om onder meer het volgende gaan:

er is voor keuzedelen een minimum of maximum aan het aantal studenten gesteld;

er wordt voorrang verleend aan studenten, waarbij het keuzedeel in het aanbod van de opleiding is

opgenomen;

het keuzedeel wordt aangeboden op een tijdstip waarop de student geen andere

opleidingsverplichtingen heeft;

voor de bpv zijn er voldoende leerbedrijven beschikbaar.

Om deze controle goed uit te kunnen voeren is het nodig dat een school dit duidelijk communiceert met

studenten én met degenen die belast zijn met het doen van deze controle.

Tip: maak een ‘bijsluiter’ voor een keuzedeel. Hierin staat waar het keuzedeel over gaat, hoe het onderwijs

eruit ziet (bot, bpv en/of zelfstudie) en wat van de student wordt verwacht. Er zijn scholen die hier filmpjes van

hebben gemaakt! Daarnaast kunnen ook formele zaken worden opgenomen, als:

wanneer wordt het keuzedeel aangeboden?

op welke wijze wordt het keuzedeel geëxamineerd?

welke kennis en vaardigheden worden bij de student als aanwezig verondersteld bij de start van een

keuzedeel?

Schoolbrede afspraken over keuzedelen kunnen in de bijsluiter worden opgenomen, zoals keuzemoment,

minimum/maximum aantal studenten, etc. Natuurlijk kan dit ook op andere wijze beschikbaar worden gesteld.

Het werken met duidelijke schoolbrede afspraken maakt de procedure helder en toepasbaar op de

verschillende opleidingen. Dit is zeker handig op het moment dat studenten buiten de eigen opleiding gaan

kiezen.

Vaak zal een roostermaker of ondersteuner deze controle kunnen uitvoeren. Hoe transparanter de procedure,

hoe makkelijker de check uit te voeren is. Dit betekent ook dat ‘gelijke keuzemomenten’ bij verschillende

opleidingen helpen om goed zicht te hebben op het aantal aanmeldingen.

Check op voorwaarden

Om welk keuzedeel of configuratie het ook gaat, voor de student is het belangrijk om te weten of hij/zij

geplaatst kan worden.

Het zal dan vaak gaan of de gegevens van de student kloppen en of de student op tijd is met het bevestigen

van de keuze. Bij een keuzedeel (of onderdeel van een configuratie), waarbij een beperkt aantal studenten kan

deelnemen, moet bijvoorbeeld gekeken worden of er geen sprake is van overschrijving. Het afstemmen van

een gezamenlijk keuzemoment kan erg prettig zijn om studenten snel te kunnen berichten of het keuzedeel

gevolgd kan worden.

9

Bij een laat keuzemoment van een student kan het dus voorkomen dat er geen plaats meer is of het onderwijs

voor het keuzedeel is al gestart. In het geval van een ‘alternatieve’ keuze van de student is de kans hierop

groter.

Een school dient voor de plaatsingsprocedure onder andere het volgende te bepalen:

hoe lang duurt de procedure?

welke gegevens moet de student aanleveren?

wie is betrokken bij de verschillende ‘checks’?

hoe gaat de terugkoppeling naar de student toe?

wanneer is er al een rooster beschikbaar?

De studieloopbaanbegeleider kan een rol hebben in de terugkoppeling naar de student toe. Vooral wanneer de

keuze van de student niet gehonoreerd wordt, is het belangrijk dat er actie wordt ondernomen om de student

een alternatief te laten kiezen of te bekijken of er in beroep gegaan kan worden tegen het besluit.

10

Fase: plaatsing student voorkeuzedeel

Wanneer het keuzeproces van de keuzedelen is afgerond en de keuze is geregistreerd, zal het grootste deel van de

studenten geplaatst zijn. In enkele gevallen zal de student niet geplaatst zijn, omdat de aanvraag niet akkoord was.

De studenten die niet geplaatst zijn, zullen vaak zo snel mogelijk een alternatief willen kiezen of in beroep gaan tegen de

beslissing. De kans is groot dat ze voor beide opties bij de studieloopbaanbegeleider komen om advies in te winnen.

Om advies te geven is het belangrijk dat de studieloopbaanbegeleider op de hoogte is van de volgende zaken:

hoe is de procedure om een bezwaar in te dienen? Praktisch: hoe lang duurt de procedure, hoe groot is de

kans dat de student alsnog geplaatst wordt, etc.? Hierbij geldt ook dat een bezwaarprocedure mogelijk

studievertraging kan betekenen: langer wachten op uitsluitsel en daardoor wellicht niet meer op tijd kunnen zijn

om een alternatief te kiezen.

is het mogelijk om de student bij een ander keuzedeel plaatsen? Praktisch: is er nog plaats bij andere

keuzedelen?

kan de student in een volgende ronde nogmaals het keuzedeel kiezen? Praktisch: wordt het keuzedeel later in

de opleiding nogmaals aangeboden en is het keuzedeel dan toegankelijk voor de student?

Elke school heeft hier eigen keuzes in te maken: ook op welke wijze deze informatie beschikbaar is voor de

studieloopbaanbegeleider en/of student.

11

Fase: volgen en afsluiten van keuzedelen

Wanneer de student één keuzedeel, meer keuzedelen of een configuratie heeft gekozen, geplaatst is én het

lesprogramma hiervoor volgt, heeft de studieloopbaanbegeleider in principe geen rol meer. Wanneer de student

voortijdig wil stoppen met een keuzedeel kan een traject worden gestart met de studieloopbaanbegeleider om te kijken

of er alternatieven zijn en wat de consequenties zijn bij stoppen.

Dit kan ook spelen wanneer het niet behalen van een keuzedeel consequenties heeft voor diplomering. Scholen

verwachten dat studenten mogelijk andere keuzes gaan maken. Bij de begeleiding door de studieloopbaanbegeleider is

het handig om hier rekening mee te houden. Deze signalen vanuit de studieloopbaanbegeleider kunnen weer gebruikt

worden om te kijken of het aanbod bij de opleiding beantwoordt aan de vraag van de student, afnemend bedrijfsleven of

vervolgonderwijs en de visie van de opleiding. Tip: neem ook de studieloopbaanbegeleider mee bij het bepalen van het

keuzedelen-aanbod.

12

Draaiboek workshop ‘Kiezen van keuzedelen binnen SLB’

Omschrijving workshop:

Een student heeft te maken met verschillende keuzes tijdens zijn opleiding. Het kiezen van een keuzedeel is er één van.

De studieloopbaanbegeleider kan daar een belangrijke rol bij spelen.

Na deze workshop kan de studieloopbaanbegeleider:

algemene voorlichting geven over keuzedelen;

informatie geven over het aanbod van keuzedelen binnen de school: weten waar de informatie beschikbaar is,

welke informatie belangrijk is voor de student en waar vragen over specifieke keuzedelen gesteld kunnen

worden;

informatie geven over de procedure voor het kiezen van keuzedelen binnen school: weten waar de procedures

staan, welke informatie belangrijk is voor de student, wie verantwoordelijkheden heeft binnen deze procedure

en waar vragen over de procedure gesteld kunnen worden;

adviseren aan teams/opdrachtgever op welke wijze studenten kunnen geïnformeerd worden over én begeleid

worden bij het kiezen van keuzedelen.

Elke school maakt eigen afwegingen hoe het proces van oriënteren, kiezen en plaatsen wordt vormgegeven. Het

draaiboek van de workshop geeft daarom ruimte om eigen keuzes te verwerken in de workshop. Het draaiboek gaat uit

van een workshop van een dagdeel.

Het is aan te raden om de deelnemers aan de workshop vragen zich voor te bereiden door:

Facts & figures: keuzedelen te bestuderen;

De handige documenten (zie eerste pagina) over de informatievoorziening aan studenten te bekijken;

Informatiemateriaal vanuit de eigen onderwijsinstelling te verzamelen.

Tijd Activiteit Benodigdheden

‘15 Start van de bijeenkomst

evt. voorstellen

toelichten doelstelling

praktische zaken

evt. verwachtingen inventariseren

IJsbreker: laat iedereen vertellen welk keuzedeel hij/zij graag zou willen doen (mag een

bestaand keuzedeel zijn, maar ook een fictief keuzedeel)

-

’30 Korte introductie over keuzedelen

Deelnemers krijgen de mogelijkheid om vragen te stellen, ook naar aanleiding van de

voorbereiding.

Powerpoint, filmpjes

(materiaal beschikbaar op

ihks.nl of herzieningmbo.nl)

‘45 Oefening: oriëntatie op keuzedelen

Grote vellen, pennen en

stiften

13

Tijd Activiteit Benodigdheden

Maak in tweetallen vragen die je als student stelt over keuzedelen. Na tien minuten geef je

de vragen door aan een ander groepje.

Verplaats je daarna in de rol van studieloopbaanbegeleider en probeer de vragen van de

student samen te beantwoorden. Hiervoor is ongeveer een kwartier tijd beschikbaar.

Wissel de vragen en antwoorden uit.

Nabespreking (kan eerst in groepjes):

Zijn dit de vragen? Had je andere vragen verwacht?

Kun je antwoord geven?

Wat heb je nodig om deze vragen te beantwoorden?

‘15 Pauze

‘45 Oefening: keuzeproces

Teken het keuzeproces van jullie school (in viertallen). Probeer zoveel mogelijk informatie

erin te verwerken. Denk aan:

Communicatieplanning

Plaatsingsprocedures

Keuzemomenten

Contactpersonen

Administratieve verwerking

Etc.

Nabespreking door vergelijking van elkaars processen:

welke verschillen en overeenkomsten zijn er?

welke ‘blinde’ vlekken zijn er nog?

Grote vellen, pennen en

stiften

‘30 Oefening: aandacht voor de student

Rollenspelen tussen student en studieloopbaanbegeleider

Zelf in te richten wel/niet onderwerpen/scenario’s, observatielijst, etc.

Evt. nabespreking

Evt. onderwerpen/scenario’s

Evt. observatielijst

‘30 Uitloop en afronding van de bijeenkomst

mogelijkheid voor het stellen van vragen

eventuele vervolgafspraken

evaluatie (i.r.t. verwachtingen)

-