IN TRO DUC TION

De sign for All – al so known as Uni ver sal De sign or In te gral

De sign/In c lu si ve De sign – is a con cept im ple men ted cur ren -

tly by most Eu ro pe an co un tries which re sponds to eve ry

user’s ne eds re gar dless of his age, di sa bi li ty or any other fe -

atu re that co uld be co me the ba sis for his di scri mi na tion.

The ob jec ti ve of De sign for All is to ena ble eve ry one to use

the me ans of trans port, bu il dings, pu blic spa ces, flats and

re cre atio nal are as wi tho ut de pen den cy or the ne ed for ad di -

tio nal as si stan ce and de vi ces, wi tho ut se pa ra tion from other

pe ople and owing to so me pro po sals and po ssi bi li ties of

cho ice.

The se two well -known, ele men ta ry de fi ni tions pre ci se ly de fi -

ne a con tem po ra ry at ti tu de to the for ma tion of man’s li ving

envi ron ment which adds the ve ry im por tant cri te rion of ac ces -

si bi li ty to the cri te ria of su sta ina ble de ve lop ment.

De spi te its nu me ro us de fi cien cies and im per fec tions, the cur -

rent le vel of ci vi li za tion and tech no lo gi cal ac com pli sh ments

ena bles eve ry man – re gar dless of his psy cho phy si cal con di -

tion – to re ali ze his own in ten tions, ne eds and dre ams. The se

days, such an at ti tu de is be co ming a ge ne ral ly ac cep ted stan -

dard of eve ry pu blic ac ti vi ty, in c lu ding urban and ar chi tec tu ral

de sign. Ho we ver, an ac ces si ble, user -frien dly li ving envi ron -

ment is a ne ces sa ry con di tion for the re ali za tion of the se in -

ten tions. What is mo re, this opi nion is ge ne ral ly ack now led ged

re gar dless of the plu ra lism of va lu es and the sys tem di ver si ty

of so cie ties.

Unfor tu na te ly, se rio us ne gli gen ce in nu me ro us fields oc cur -

red in Po land which un der went the dif fi cult pe riod of a sys tem

trans for ma tion at the end of the 20th cen tu ry. It in c lu ded the

field of sha ping an open -ac cess ho using envi ron ment and

WPRO WA DZE NIE

Pro jek to wa nie dla Wszyst kich (De sign for All), bàdê te˝ Pro jek to -

wa nie Uni wer sal ne (Uni ver sal De sign) czy te˝ Pro jek to wa nie In te -

gra cyj ne (In te gral De sign/In c lu si ve De sign) – jest obec nie re ali zo wa -

nà przez wi´k szoÊç kra jów eu ro pej skich kon cep cjà, od po wia da jà -

cà po trze bom ka˝ de go u˝yt kow ni ka, bez wzgl´ du na je go wiek,

nie peł no spraw noÊç czy te˝ ja kà kol wiek in nà ce ch´, któ ra mo gła by

staç si´ pod sta wà je go dys kry mi na cji.

Ce lem Pro jek to wa nia dla Wszyst kich jest umo˝ li wie nie wszyst kim

u˝yt kow ni kom ko rzy sta nia ze Êrod ków trans por tu, z bu dyn ków

i prze strze ni pu blicz nych, z miesz kaƒ, z te re nów re kre acji, bez uza -

le˝ nia nia i po trze by sto so wa nia do dat ko wych po mo cy i urzà dzeƒ,

bez se pa ra cji od in nych osób oraz dzi´ ki pro po zy cjom i mo˝ li wo -

Êciom wy bo ru.

Te dwie zna ne, pod sta wo we de fi ni cje, wy ja Ênia jà do kład nie współ -

cze sne po dej Êcie do kształ to wa nia Êro do wi ska y cia czło wie ka, któ -

re do do tych cza so wych kry te riów roz wo ju zrów no wa o ne go, do da -

je jesz cze tak wa˝ ne kry te rium do st´p no Êci.

Obec ny po ziom cy wi li za cji i zdo by czy tech no lo gicz nych, mi mo wie -

lu jesz cze bra ków i nie do sko na ło Êci, po zwa la dzi siaj ka˝ de mu czło -

wie ko wi, bez wzgl´ du na je go kon dy cj´ psy cho fi zycz nà, re ali zo waç

wła sne za mie rze nia, po trze by i ma rze nia. Ta kie po dej Êcie sta je si´

dzi siaj po wszech nie ak cep to wa nym stan dar dem ka˝ dej dzia łal no -

Êci pu blicz nej, a wi´c tak e pro jek to wa nia urba ni stycz no-ar chi tek -

to nicz ne go. Do st´p ne, przy ja zne Êro do wi sko ˝y cia, jest jed nak e

wa run kiem ko niecz nym dla re ali za cji tych za mie rzeƒ. Co wi´ cej, po -

glàd ten zy sku je so bie po wszech ne uzna nie bez wzgl´ du na plu ra -

lizm war to Êci oraz zró˝ ni co wa nie ustro jo we spo łe czeƒstw.

Nie ste ty w Pol sce, prze cho dzà cej z koƒ cem XXwie ku trud ny okres

trans for ma cji ustro jo wej, wwie lu dzie dzi nach po wsta ły licz ne za nie -

dba nia. W tym, tak e w dzie dzi nie kształ to wa nia do st´p ne go dla

was cau sed by:

a mo del of the so cia list so cie ty bin ding in the „by go ne

pe riod” whe re all the mat ters con cer ning the di sa bled

we re con si de red as a mar gi nal pro blem,

– a lack of suf fi cient know led ge of the sco pe of di sa bi li ty

and di sa bled pe ople’s ne ed s1,

– a lack of the in te re sted par ties” ac ti ve ness and en ga -

ge ment,

– a lack of ade qu ate nor ma ti ve acts con cer ning the for -

ma tion of re si den tial ob jects, pu blic bu il dings, pu blic spa -

ces and re cre atio nal are as ad ju sted to all the ir users”

ne eds,

– a lack of pro fes sio nal su rveys con cer ning the for ma tion

of an ac ces si ble urba ni zed envi ron ment, in c lu ding fo re -

ign au thors” cur rent stu dies,

– unfor tu na te ly, the de si gners” in suf fi cient know led ge.

Ho we ver, this si tu ation has im pro ved si gni fi can tly in the

pre vio us years. The pro blems of the di sa bled in an urban

envi ron ment and the ir ac cess to ob jects ha ve be co me

the sub ject of bro ader in te rest. They ap pe ar in mo re and

mo re stu dies, con fe ren ces, pu bli ca tions and re ports in

the pu blic me dia. In 1993–1999, in ter di sci pli na ry re se arch

wszyst kich Êro do wi ska za miesz ka nia. Jed nym z po wo dów tych za nie -

dbaƒ był:

– obo wià zu jà cy w „okre sie mi nio nym” mo del spo łe czeƒ stwa so cja li stycz -

ne go, w któ rym spra wy do ty czà ce osób nie peł no spraw nych uwa a ne

by ły za pro blem mar gi nal ny,

– brak wy star cza jà cej wie dzy o roz mia rze nie peł no spraw no Êci i po trze -

bach osób nie peł no spraw ny ch1,

– brak ak tyw no Êci i za an ga o wa nia sa mych Êro do wisk osób za in te re -

so wa nych,

– brak od po wied nich ak tów nor ma tyw nych do ty czà cych kształ to wa nia

obiek tów miesz kal nych, bu dyn ków u˝y tecz no Êci pu blicz nej, prze strze -

ni pu blicz nych i te re nów re kre acji do sto so wa nych do po trzeb wszyst -

kich u˝yt kow ni ków,

– brak pro fe sjo nal nych opra co waƒ do ty czà cych kształ to wa nia do st´p -

ne go Êro do wi ska zur ba ni zo wa ne go, w tym ak tu al nych opra co waƒ au -

to rów za gra nicz nych,

– oraz nie ste ty nie wy star cza jà ca wie dza sa mych pro jek tan tów.

Wostat nich la tach sy tu acja ta ule gła jed nak znacz nej po pra wie. Pro ble -

ma ty ka nie peł no spraw nych w Êro do wi sku miej skim oraz do st´p no Êci

dla nich obiek tów sta ła si´ przed mio tem szer sze go za in te re so wa nia. Po -

Êwi´ ca no jej co raz wi´ cej opra co waƒ, kon fe ren cji, pu bli ka cji i re la cji

wme diach pu blicz nych. W la tach 1993–1999 kon ty nu owa no roz po cz´ -

Dost pne miasto – przyjazne przestrzenie – ˝ycie bez barierAccessible City –User-friendly Spaces – Life without Barriers

HANNA GRABOWSKA-PAŁECKA

il. 1. Dotykowa trasa turystyczna dla osób niewidzàcych w Krakowie (oprac. Dział Marketingu UM Krakowa, z inspiracji dr hab.in˝. arch. Hanny Grabowskiej-Pałeckiej, WA PK)/ Tac ti le to urist ro ute for the blind in Kra ków (by the Mar ke ting De part ment of the Of fi ce of the Ci ty of Kra ków, in spi red by D. Sc. Arch. Han na Gra bow ska -Pa łec ka, FA CUT)

1. Barbakan i Mury Obronne z Bramà Floriaƒskà –makietaprzestrzenna przedstawiajàca fragment murów obronnych z Barbakanem.2. Stare Miasto –makieta przestrzenna Starego Miasta z wyraênie zaznaczonymi dominantami: koÊciołów, ratusza,Sukiennic, Wzgórza Wawelskiego – ogólny zarys trasy.3. Dom Matejki – płaska makieta przedstawiajàca portretJana Matejki.4. Bazylika Mariacka –makieta przestrzenna na postumencieprzedstawiajàca bazylik´.5. Sukiennice – pod arkadami od strony Bazyliki Mariackiej:makieta przestrzenna na postumencie przedstawiajàcaSukiennice.6. Ratusz –makieta przestrzenna przedstawiajàca Ratusz z wie˝à.7. KoÊciół oo. Franciszkanów –makieta przestrzenna przywejÊciu do koÊcioła przedstawiajàca kompleks budynkówfranciszkaƒskich.8. Pawilon Wyspiaƒski (wn´trze) – witra˝ Wyspiaƒskiego.9. Plac Êw. Marii Magdaleny –makieta przestrzennaprzedstawiajàca koÊcioły Êw. Andrzeja i Êw. Êw. Piotra i Pawła.10. KoÊciół Êw. Andrzeja – płaska makieta z wyobra˝eniemokna romaƒskiego na murze od strony ul. Grodzkiej.11. Pałac Bpa E. Ciołka –makieta przestrzenna w sieniprzedstawiajàca pałac w ciàgu kamienic przu ul. Kanoniczej.12. Wawel – du˝a makieta przestrzenna z zarysem WzgórzaWawelskiego i budynkami – okolice Centrum Informacji.

Droga Królewska dla niepełnosprawnego turysty

4 5

An im por tant mo ment in the Eu ro pe an Union’s po li cy to wards

the pro blem of the di sa bled was the Am ster dam Tre aty, si -

gned on 2 Octo ber 1997, be ing the first tre aty which ra ised

the pro blem of di sa bi li ty. Sub se qu ent do cu ments pas sed at

the sum mons of the Eu ro pe an Co un cil con cer ned the is su es

of di sa bled pe ople’s em ploy ment, so cial exc lu sion, edu ca -

tion, ho using, ac cess to go ods and se rvi ces, to in for ma tion

and trans port. One of the last im por tant events was the Eu ro -

pe an Di sa bi li ty Fo rum in Ma drid in 2002 which re sul ted in the

so -cal led Ma drid Dec la ra tion6. This do cu ment pre sen ted

a new vi sion of di sa bi li ty: han di cap ped pe ople are not the

sub ject of a cha ri ta ble ac tion and pa tients but in de pen dent,

ma xi mal ly self -suf fi cient mem bers of an in te gra ted so cie ty.

The sta te and lo cal au tho ri ties, so cial or ga ni za tions, ar chi -

tects, em ploy ers, the me dia, te achers, fa mi lies, all tho se who

can ma ke the ir own con tri bu tion and fi nal ly di sa bled pe ople

them se lves ought to co ope ra te in or der to achie ve this go al.

The prin ci pal mes sa ge of the Ma drid Dec la ra tion was expres -

sed in the fol lo wing de ci sions:

– no thing abo ut the di sa bled wi tho ut the di sa bled,

– di sa bled pe ople want equ al op por tu ni ties in ste ad of mer cy,

so cie ty for all, i. e. a bro ad cam pa ign of so cial edu ca tion,

– ac ces si ble sur ro un dings, i. e. the eli mi na tion of all envi ron -

men tal, ar chi tec to nic, urban and trans port bar riers,

– full equ ali ty and par ti ci pa tion in all the sphe res of li fe,

– in de pen dent li fe,

– re spect for di ver si ty,

– di sa bled pe ople as ac ti ve ci ti zens.

It may se em that Po land’s en try to the Eu ro pe an Union’s

struc tu res will con tri bu te to the so lu tion of di sa bled pe ople’s

pro blems in our co un try. Yet, the Eu ro pe an Com mis sion is

still per su ading the Po lish au tho ri ties to ra ti fy the Uni ted Na -

tions” Co nven tion on di sa bled pe ople’s ri ghts as so on as po -

ssi ble. The Eu ro ba ro me ter’s re se arch pro ves that Po land is

at the ve ry end as far as the strug gle aga inst the ir di scri mi na -

tion is con cer ned7. Spe cia li sts em pha si ze that the Po lish law

Trak ta tu Am ster dam skie go, b´ dà ce go pierw szym trak ta tem po ru -

sza jà cym pro blem nie peł no spraw no Êci. Ko lej ne do ku men ty przyj -

mo wa ne na szczy tach Ra dy Eu ro pej skiej do ty czy ły za gad nieƒ

za trud nie nia, wy klu cze nia spo łecz ne go, edu ka cji, miesz kal nic twa,

do st´ pu do dóbr i usług, do in for ma cji i trans por tu osób nie peł no -

spraw nych. Jed nym z ostat nich wa˝ nych wy da rzeƒ stał si´ ob ra du -

jà cy w 2002 ro ku w Ma dry cie, Eu ro pej ski Kon gres na Rzecz Osób

Nie peł no spraw nych, któ re go re zul ta tem sta ła si´ tzw. De kla ra cja ma -

dryc ka6. Wdo ku men cie tym za pre zen to wa na zo sta ła no wa wi zja nie -

peł no spraw no Êci, we dług któ rej oso by nie peł no spraw ne nie sà pod -

mio tem ak cji cha ry ta tyw nej i pa cjen ta mi, ale nie za le˝ ny mi, je Êli to

mo˝ li we, mak sy mal nie sa mo dziel ny mi człon ka mi zin te gro wa ne go

spo łe czeƒ stwa. Do osià gni´ cia te go ce lu włà czyç si´ po win ny: wła -

dze paƒ stwo we i lo kal ne, or ga ni za cje spo łecz ne, ar chi tek ci, pra co -

daw cy, me dia, na uczy cie le, ro dzi ny oraz wszy scy, któ rzy mo gà coÊ

wnieÊç od sie bie, wresz cie sa mi nie peł no spraw ni. Głów ne prze sła -

nie De kla ra cji ma dryc kiej za war te zo sta ło w na st´ pu jà cych po sta no -

wie niach:

– nic o nie peł no spraw nych bez nie peł no spraw nych,

– oso by z nie peł no spraw no Êcià chcà rów nych szans, a nie li to Êci,

– two rze nie spo łe czeƒ stwa dla wszyst kich, a wi´c pro wa dze nie sze -

ro kiej ak cji edu ka cji spo łecz nej,

– two rze nie do st´p ne go oto cze nia, a wi´c eli mi na cja wszyst kich ba -

rier Êro do wi sko wych, ar chi tek to nicz nych, urba ni stycz nych i ko mu -

ni ka cyj nych,

– peł na rów noÊç i uczest nic two we wszyst kich sfe rach y cia,

– nie za le˝ ne y cie,

– sza cu nek dla ró˝ no rod no Êci,

– oso by nie peł no spraw ne ja ko ak tyw ni oby wa te le.

Wy da waç by si´ mo gło, e przy stà pie nie Pol ski do struk tur Unii Eu -

ro pej skiej przy czy ni si´ do roz wià za nia pro ble mów osób nie peł no -

spraw nych w na szym kra ju. Tym cza sem Ko mi sja Eu ro pej ska prze -

ko nu je dzi siaj jesz cze pol skie wła dze, aby jak naj szyb ciej ra ty fi ko -

wa ły Kon wen cj´ Or ga ni za cji Na ro dów Zjed no czo nych o pra wach

lu dzi nie peł no spraw nych, przy po mi na jàc ba da nia Eu ro ba ro me tru,

któ re ujaw nia jà, ˝e Pol ska jest na sza rym koƒ cu, je Êli cho dzi o wal -

il. 4. Makieta dotykowa – koÊciół Êw. Êw. Piotra i Pawła i Êw. Andrzeja, autor: art.rzeêbiarz Karol Badyna / Tac ti le mo del – St Pe ter and Paul and St An drew’sChurch, au thor: art. sculp tor Ka rol Ba dy na

il.5. Makieta dotykowa Wzgórza Wawelskiego – autor: art. rzeêbiarz Karol Badyna / Tac ti lemo del of Wa wel Hill – au thor: art. sculp tor Ka rol Ba dy na

7

on the pro blem of di sa bled pe ople, com men ced be fo re 1989,

was con ti nu ed2. So cio lo gi sts, do ctors, la wy ers, so cial po li ti -

cians, edu ca tio na li sts, ar chi tects, eco no mi sts, so cial wor kers

as well as com pu ter scien ti sts to ok part in them.

Mo re and mo re con fe ren ces de vo ted to the pro blems of the

di sa bled in an urban envi ron ment we re or ga ni zed. They we -

re ad dres sed ma in ly to ar chi tects, ci ty plan ners, de si gners,

ad mi ni stra tors and mu ni ci pal ma na ge ment s3.

An all -Po lish cam pa ign for „ac cu sto ming” the so cie ty to the

pro blems of di sa bi li ty was car ried out mo re and mo re ef fi cien -

tly in 1999–2000. We can well re mem ber so me di stinc ti ve bil -

l bo ards along im por tant urban ar te ries and at col lec ti ve

trans port stops which sho wed phy si cal han di caps, hu man di -

sa bi li ties and mis for tu nes so pro vi den tly hid den from the so -

cie ty in the by go ne epoch, now pla ced un der the giant

ban ner: THE DI SA BLED – BU SI NESS AS USU AL.

In 2003 – the Eu ro pe an Year of Di sa bled Pe ople – cha rac te ri -

stic pic to grams pre sen ting a sim pli fied sil ho uet te of a di sa -

bled per son in va rio us ty pi cal eve ry day si tu ations, with the

cap tion: ARE WE RE AL LY DIF FE RENT?, ap pe ared in the

press and stre et po ster s4.

Un do ub te dly, mo re than si xty years of the ac ti vi ty of the Uni -

ted Na tions and then the Co un cil of Eu ro pe con tri bu ted to an

in cre ased in te rest in di sa bled pe ople’s so cial and le gal sta -

tus5. Be gin ning from The Uni ver sal Dec la ra tion of Hu man Ri -

ghts, pu bli shed in 1948, thro ugh ma ny sub se qu ent acts,

dec la ra tions and re com men da tions for the mem ber ship co -

un tries, the pro blems of the di sa bled we re pa ving the ir long

and win ding way till to day when it was ack now led ged as one

of the cru cial so cial as si gn ments.

The in spi ring ro le of the UN fo und its con ti nu ation in the ac ti -

vi ty of the Eu ro pe an Union which ac cep ted the im pro ve ment

of di sa bled pe ople’s si tu ation as ano ther as sump tion be si -

des the gu aran tee of sa fe ty, eco no mic and so cial pro gress as

well as the pro tec tion of the ci ti zens” fre edoms, ri ghts and in -

te re sts.

te przed ro kiem 1989 in ter dy scy pli nar ne ba da nia nad pro ble mem

osób nie peł no spraw nych2. Uczest ni czy li w nich oprócz so cjo lo gów,

le ka rze, praw ni cy, po li ty cy spo łecz ni, pe da go dzy, ar chi tek ci, eko no -

mi Êci, pra cow ni cy so cjal ni oraz in for ma ty cy.

Ko lej no or ga ni zo wa ne by ły co raz licz niej sze kon fe ren cje po Êwi´ co -

ne pro ble ma ty ce osób nie peł no spraw nych w Êro do wi sku miej skim,

ad re so wa ne głów nie do ar chi tek tów, urba ni stów, de si gne rów, ad mi -

ni stra to rów i za rzà dów miast3.

Co raz sku tecz niej pro wa dzo no rów no le gle w latach 1999–2000,

ogól no pol skà ak cj´ „oswa ja nia” spo łe czeƒ stwa z pro ble ma ty kà nie -

peł no spraw no Êci. Do brze pa mi´ ta my wy ró˝ nia jà ce si´ bill bo ar dy

roz miesz czo ne wzdłu˝ wa˝ nych ar te rii miej skich i przy przy stan kach

ko mu ni ka cji zbio ro wej, uka zu jà ce ka lect wo, ludz kie ułom no Êci i nie -

szcz´ Êcie, tak skrz´t nie skry wa ne przed spo łe czeƒ stwem w mi nio -

nej epo ce, a te raz opa trzo ne wiel kim ha słem: NIE PEŁ NO SPRAW -

NI – NOR MAL NA SPRA WA.

W2003 ro ku, Eu ro pej skim Ro ku Osób Nie peł no spraw nych, po ja wi -

ły si´ w pra sie i na ulicz nych pla ka tach cha rak te ry stycz ne pik to gra -

my przed sta wia jà ce uprosz czo nà syl wet k´ oso by nie peł no spraw nej

w ró˝ nych ty po wych sy tu acjach ˝y cio wych, z pod pi sem: CZY NA -

PRAW D¢ JE STE ÂMY IN NI?4.

Nie wàt pli wie do wzro stu za in te re so wa nia sta tu sem spo łecz nym

i praw nym osób nie peł no spraw nych przy czy ni ła si´ po nad 60 let nia

dzia łal noÊç Or ga ni za cji Na ro dów Zjed no czo nych, a po tem Ra dy Eu -

ro py5. Po czàw szy od wy da nej w 1948 ro ku Po wszech nej De kla ra cji

Praw Czło wie ka,przez wie le ko lej nych ak tów, de kla ra cji i za le ceƒ dla

kra jów człon kow skich, pro ble ma ty ka osób nie peł no spraw nych to -

ro wa ła so bie trud nà dro g´, a˝ do dziÊ, kie dy to uzna na zo sta ła za je -

dno z bar dzo wa˝ nych za daƒ spo łecz nych.

In spi ru jà ca ro la ONZ zna la zła swo jà kon ty nu acj´ w dzia łal no Êci Unii

Eu ro pej skiej, któ ra w swo ich za ło e niach obok za pew nie nia bez pie -

czeƒ stwa, po st´ pu go spo dar cze go i spo łecz ne go oraz ochro ny

wolno Êci, praw i in te re sów oby wa te li, przy j´ ła tak e po pra w´ sy tu -

acji osób nie peł no spraw nych.

Wa˝ nym mo men tem w po li ty ce Unii Eu ro pej skiej wo bec pro ble mu

osób nie peł no spraw nych by ło pod pi sa nie 2 paê dzier ni ka 1997 ro ku

il. 2. Makieta dotykowa – autor: art. rzeêbiarz Karol Badyna – Brama Floriaƒska i fragmentmurów / Tac ti le mo del – au thor: art. sculp tor Ka rol Ba dy na – The Flo rian Ga te and a frag ment of the ci ty walls

il. 3. Makieta dotykowa – autor: art. rzeêbiarz Karol Badyna – Stare Miasto w Krakowie / Tac ti le mo del – au thor: art. sculp tor Ka rol Ba dy na – The Old Townin Kra ków

6

po ra ry achie ve ments of scien ce, tech no lo gy, in te rac ti ve

elec tro nic me dia and ac com pa ny ing tech no lo gies of fer lots

of re vo lu tio na ry so lu tions. On one hand, they help di sa bled

pe ople to im pro ve the ir own phy si cal, psy chi cal and men -

tal li mi ta tions; on the other hand, they eli mi na te the bar riers

which ha ve ap pe ared in man’s sur ro un dings so far. Vo ice -

or si ght -ac ti va ted com pu ters, elec tric whe el cha irs dri ven by

a small joy stick, the mo ve ments of the he ad, the mo uth or

even the ey es or the bra in9, mo dern li ght pro sthe ses ma de

of alu mi nium, car bon fi bre, ti ta nium, mo lyb de num and pla -

stic, hy drau lic knee jo ints, elec tro nic, bio nic hand pro sthe -

ses con nec ted with the ne rves, exo pro sthe ses for pa ra ly zed

pe ople, an ar ti fi cial, bio nic eye with a mi nia tu re vi deo ca me -

ra, trans plan ted cor ne as, en ti re fa ces, he aring im plants, ge -

ne the ra py – the se are just so me of in no va ti ve so lu tions for

the di sa bled. A lot of scien ti fic in sti tu tions across the world

car ry out re se arch on other so lu tions, whi le eve ry day

brings in for ma tion abo ut new, unu su al and shoc king ones.

PRO GRAM MES OF REN DE RING

CI TIES AVA ILA BLE

TO DI SA BLED PE OPLE

Mo re than fi ve tho usand non go vern men tal or ga ni za tions

and as so cia tions, who se ob jec ti ve is to help di sa bled pe -

ople, ha ve ca me in to be ing in Po land sin ce 1990. They in c -

lu de the fi fte en -year -old As so cia tion of the Friends of

In te gra tion fo un ded in War saw by Piotr Paw łow ski who mo -

ves in a whe el cha ir. Its ac ti vi ty has spre ad all over Po land,

whi le its ma ga zi ne en ti tled „In te gra cja” is the so ur ce of im -

por tant in for ma tion for the di sa bled as well as a fo rum for di -

scus sions. It or ga ni zes the fa mo us com pe ti tions War saw

wi tho ut Bar riers, Gdaƒsk wi tho ut Bar riers or Kra ków wi tho ut

Bar riers in ma ny Po lish ci ties. The ir fo ur ca te go ries of ob -

jects: re si den tial bu il dings, pu blic bu il dings, hi sto ric ob jects

and pu blic spa ces are as ses sed by so me re pre sen ta ti ves of

the di sa bled and a ju ry. The ob jects and the ir cre ators – ar -

chi tects – re ce ive awards, ho no ura ble men tions and ge nu -

Trze ba za uwa yç, ˝e w ostat nich 15 la tach do ko nał si´ nie by wa ły

roz wój tech no lo gicz ny. Współ czes ne osià gni´ cia na uki, tech ni ki, in -

te rak tyw nych me diów elek tro nicz nych oraz tech no lo gii to wa rzy -

szàcych ofe ru jà wie le re wo lu cyj nych roz wià zaƒ. Z jed nej stro ny sta -

no wià one po mo ce dla osób nie peł no spraw nych, po pra wia jà ce ich

wła sne fi zycz ne, psy chicz ne i men tal ne ogra ni cze nia, a z dru giej eli -

mi nu jà do tych cza so we ba rie ry, wy st´ pu jà ce w oto cze niu czło wie ka.

Ste ro wa ne gło sem lub wzro kiem kom pu te ry, wóz ki elek trycz ne ob -

słu gi wa ne ma łym d˝oj sti kiem, ru chem gło wy, usta mi a na wet ocza -

mi czy my Êlà9 no wo cze sne lek kie pro te zy wy ko na ne z alu mi nium,

z włó kien w´ glo wych, ty ta nu, mo lib de nu i two rzyw sztucz nych, hy -

drau licz ne sta wy ko la no we, elek tro nicz ne, bio nicz ne pro te zy ràk po -

ru sza jà ce si´ dzi´ ki po łà cze niom z ner wa mi, eg zo pro te zy po zwa la -

jà ce po ru szaç si´ oso bom spa ra li o wa nym, sztucz ne, bio nicz ne oko

zmi nia tu ro wà ka me rà wi deo, prze szcze pia ne ro gów ki, ca łe twa rze,

wsz cze pia ne im plan ty słu cho we, te ra pia ge no wa – to tyl ko nie któ re

z no wa tor skich roz wià zaƒ dla osób nie peł no spraw nych. Wwie lu in -

sty tu tach na uko wych roz sia nych po ca łym Êwie cie pro wa dzi si´ ba -

da nia nad ko lej ny mi roz wià za nia mi, a ka˝ dy dzieƒ przy no si in for ma -

cje o no wych, nie zwy kłych i szo ku jà cych roz wià za niach.

PRO GRA MY UDO ST¢P NIA NIA MIAST

OSO BOM NIE PEŁ NO SPRAW NYM

W Pol sce, od 1990 ro ku do dziÊ, po wsta ło po nad 5 tys. or ga ni za cji

i sto wa rzy szeƒ po za rzà do wych, któ rych ce lem jest po moc oso bom

nie peł no spraw nym. WÊród nich nie spo sób po mi nàç ob cho dzà ce -

go ju˝ 15 lat ist nie nia Sto wa rzy sze nia Przy ja ciół In te gra cji, za ło o ne -

go w War sza wie przez Pio tra Paw łow skie go, po ru sza jà ce go si´

nawóz ku in wa lidz kim. Dzia łal noÊç te go sto wa rzy sze nia, roz sze rzyła

si´ na ca łà Pol sk´, a wy da wa ny ma ga zyn „In te gra cja” jest êró dłem

wa˝ nych in for ma cji dla osób nie peł no spraw nych i dys ku syj nym fo -

rum. To wła Ênie „In te gra cji” za wdzi´ cza my or ga ni zo wa nie w wie lu

mia stach Pol ski od kil ku ju˝ lat słyn nych kon kur sów War sza wa bez

ba rier, Gdaƒsk bez ba rier czy Kra ków bez ba rier. Zgła sza ne do kon -

kur su czte ry ka te go rie obiek tów: bu dyn ki miesz kal ne, bu dyn ki u˝y -

tecz no Êci pu blicz nej, obiek ty za byt ko we i prze strze nie pu blicz ne oce -

nia ne sà przez przed sta wi cie li Êro do wisk osób nie peł no spraw nych

il. 8. Bariery w mieÊcie Évora – Koordynator Programu LOCUS – Marta Kordas,Barcelona / Bar riers in the town of Évo ra – Co or di na tor of Pro gram me LO CUS – Mar ta Kor das, Bar ce lo na

il. 9. Mi´dzynarodowe warsztaty studenckie LOTUS – Séte (Francja) / In ter na tio nal stu dentwork shop LO TUS – Séte, Fran ce

9

has got ma ny lo opho les and lacks one com plex act con cer -

ning the di sa bled. Pe ople who fe el di scri mi na ted at work, in

ac cess to se rvi ces, edu ca tion or trans port ha ve got no thing

to re fer to. Re ali zing that vo ting di sa bled pe ople’s ri ghts in to

law at the Par lia ment and put ting it in to ef fect will me an high

co sts, the Po lish au tho ri ties are re tar ding fur ther le gi sla ti ve

pro ce du res (even tho ugh the Co nven tion do cu ment was si -

gned in March 2007 in New York).

Thus, the di stan ce be twe en us and ma ny Eu ro pe an co un tries

in the re ali za tion of di sa bled pe ople’s ri ghts is still no ti ce able. It

con cerns both le gal aspects and ac ces si bi li ty to the ho using

envi ron ment, to the po ssi bi li ty of le ading an in de pen dent and

ac ti ve li fe. Un do ub te dly, we ha ve got an im por tant sta ge off our

minds. Cam pa igns edu ca ting the Po lish so cie ty pro du ced the ir

de si red ef fect – it can per ce ive the pro blems of pe ople who

strug gle aga inst the ir own li mi ta tions and aga inst bar riers in eve -

ry day li fe. In for ma tion, re ports and films de vo ted to the se pro -

blems shown in the eve ry day me dia are not sur pri sing

any mo re. Di sa bled pe ople with the ir fa mi lies „ca me out of the

clo set” and be gan fi gh ting for the ir ri ghts. For young han di cap -

ped pe ople, bre aking the ir own di sa bi li ty, over co ming ma ny

exter nal bar riers and ma king the others ap pre cia te the ir abi li -

ties is much easier to day than it was twen ty years ago. Eve ry

year, the num ber of di sa bled pe ople with hi gher edu ca tion is ri -

sing (from 3.8% in 2001 to 6.1% in 2008). At nu me ro us uni ver -

si ties in our co un try, the Vi ce -Chan cel lor’s ple ni po ten tia ries for

the di sa bled are ac ti ve; fi nan cial (scho lar ships, awards, al lo wan -

ces) and or ga ni za tio nal (ad ju sted do rmi to ries, help from a gu -

ar dian, an ad vi sor etc.) sup port is gro wing. The pro blem of

edu ca ting te achers who ha ve edu ca tio nal con tact with di sa bled

pe ople (e. g. with si ght and he aring dys func tions)8 as well as

the lack of ac ces si bi li ty to ma ny ob jects of Po lish uni ver si ties

re ma ins. In the con tem po ra ry world, edu ca tion and ac cess to

a pro fes sion is one of the con di tions of in de pen dent exi sten ce.

We must no ti ce the fact that unhe ard -of tech no lo gi cal pro -

gress has ta ken pla ce in the last fi fte en years. The con tem -

k´ z dys kry mi na cjà ta kich osób7. Spe cja li Êci pod kre Êla jà, ˝e w pol -

skim pra wie jest wie le luk i bra ku je jed ne go kom plek so we go ak tu

praw ne go do ty czà ce go nie peł no spraw nych. Oso by, któ re czu jà si´

dys kry mi no wa ne w pra cy, do st´ pie do usług, w edu ka cji, trans por -

cie – nie ma jà si´ do cze go od wo ły waç. Pol skie wła dze, zda jàc so bie

spra w´, ˝e prze gło so wa nie pra wa osób nie peł no spraw nych w par -

la men cie i wpro wa dze nie go w ˝y cie, wià zaç si´ b´ dzie z du y mi

kosz ta mi, opóê nia (mi mo pod pi sa nia do ku men tu Kon wen cji z 30 mar -

ca 2007 ro ku wNo wym Jor ku) dal szà pro ce du r´ le gi sla cyj nà.

Tak wi´c dy stans, ja ki nas dzie li w sto sun ku do wie lu kra jów Eu ro py

w dzie dzi nie re ali za cji praw osób nie peł no spraw nych, jest na dal wi -

docz ny. Do ty czy to za rów no aspek tów praw nych, jak i do st´p no Êci

do Êro do wi ska za miesz ka nia, do mo˝ li wo Êci pro wa dze nia sa mo -

dziel ne go i ak tyw ne go y cia.

Nie wàt pli wie pierw szy, wa˝ ny etap ma my za so bà. Ak cje uÊwia da -

mia jà ce pol skie spo łe czeƒ stwo od nio sły po à da ny sku tek, do strze -

˝o ne zo sta ły pro ble my osób, któ re bo ry ka jà si´ z wła sny mi ogra ni -

cze nia mi i z ba rie ra mi w co dzien nym y ciu. Nie dzi wi te raz po da wa -

nie w co dzien nych me diach in for ma cji, re la cji i fil mów po Êwi´ co nych

tej pro ble ma ty ce. Oso by nie peł no spraw ne i ich ro dzi ny „wy szły z do -

tych cza so we go ukry cia”, do ma ga jàc si´ przy słu gu jà cych im praw.

Dla mło dych lu dzi z nie peł no spraw no Êcià prze ła ma nie wła snej nie -

spraw no Êci, po ko na nie wie lu ba rier ze wn´trz nych i prze ko na nie in -

nych do swo ich umie j´t no Êci, jest dzi siaj o wie le ła twiej sze, ni˝ by ło

to 20 lat te mu. Z ro ku na rok wzra sta tak e licz ba osób z nie peł no -

spraw no Êcià, ma jà cych wy˝ sze wy kształ ce nie (od 3,8 proc. w 2001

roku – do 6,1 proc. w 2008 r.). Na wie lu uczel niach w na szym kra ju

dzia ła jà peł no moc ni cy rek to ra ds. osób nie peł no spraw nych, zwi´k -

sza jà si´ mo˝ li wo Êci wspar cia fi nan so we go (sty pen dia, na gro dy, za -

sił ki) i or ga ni za cyj ne go (miej sce w przy sto so wa nym aka de mi ku, po -

moc opie ku na, do rad cy itp.). Pro ble mem po zo sta je jesz cze edu ka -

cja pra cow ni ków na uko wych, ma jà cych kon takt dy dak tycz ny

z oso ba mi nie peł no spraw ny mi (np. z dys funk cja mi wzro ku i słu chu)8,

a tak e brak do st´p no Êci do wie lu obiek tów pol skich uczel ni. Bo

prze cie˝ we współ cze snym Êwie cie wy kształ ce nie i do st´p do za wo -

du jest jed nym z wa run ków sa mo dziel nej eg zy sten cji.

il. 6. Mi´dzynarodowe warsztaty studenckie LOTUS – Évora (Portugalia) / In ter na tio nal stu dent work shop LO TUS – Évo ra, Por tu gal

il. 7. åwiczenia praktyczne w poznawaniu miasta z pozycji osobyniepełnosprawnej / Prac ti cal clas ses in si ght se eing from the po si tion of a di sa bled per son

8

ces si bi li ty of all fo ur hi sto ri cal bu il dings of high im por tan ce to

the Swe dish cul tu re, was im ple men ted.

Di scus sing the ac tions of the au tho ri ties of Stoc kholm

in 2009 – the Eu ro pe an Year of Cre ati vi ty and In no va tion, Finn

Petrén, the di rec tor of the EIDD sa id, „…De sign for all me ans

in no va ti ve ness se rving so cial de ve lop ment thanks to the de -

ve lop ment of di ver si ty. De sign for all ma kes the so cial di men -

sion of su sta ina ble de ve lop ment. De sign for all chan ges

so cial fic tion in to a new re ali ty ba sed upon the prin ci ples of

so cial in c lu sion, equ ali ty and the sa me chan ces for eve ry par -

ti ci pant in so cial li fe”12.

EU RO PE AN AC TIONS

FOR THE EDU CA TION OF YOUNG AR CHI TECTS

The se days, sha ping a new, user -frien dly ho using envi ron -

ment is be co ming as im por tant as the re ha bi li ta tion and

rec la im of nu me ro us in ner -ci ty are as for the in ha bi tants. De -

gra ded by the ir pre vio us tro uble so me func tions, unat trac ti ve

and non -ad ju sted to the ir users” cur rent ne eds, in ac ces si ble

for most re si dents, they are slow ly be co ming no -man’s iso la -

ted is lands in the struc tu re of a ci ty. It ap plies to are as cho sen

as the sub ject of in ter na tio nal stu dent urban com pe ti tions in

re cent years.

The stu dents” vi sions of de sign are usu al ly cha rac te ri zed by

a „fresh lo ok”, in ge nu ity, cre ati ve in ven ti ve ness, at trac ti ve ness,

in no va ti ve ness and co ura ge which is so me ti mes lac king in ma -

tu re ar chi tects bur de ned with the expe rien ce of im ple men ta -

tions. The re fo re, the au tho ri ties of Eu ro pe an ci ties often

or ga ni ze in ter na tio nal de sign com pe ti tions and work shops re -

fer ring to the stu dents” de si gns. As a re sult, they may get so -

me in te re sting and un co nven tio nal pro po si tions. So me ti mes

they be co me the ba sis for im ple men ting stu dies and show the

bro ad spec trum of po ssi ble so lu tions. Any way, they ha ve got

a si gni fi cant edu ca tio nal di men sion for the par ti ci pants13.

The all -Eu ro pe an urban and ar chi tec tu ral Schin dler Award

com pe ti tions, or ga ni zed by the world -fa mo us Swiss pro du -

cer of li fts and esca la tors – Schin dler, me ant for the stu dents

i Eu ro pej ski In sty tut Pro jek to wa nia i Nie peł no spraw no Êci (EIDD),

a do ty czà cy udo st´p nie nia dla wszyst kich czte rech hi sto rycz nych

bu dyn ków o du ym zna cze niu dla kul tu ry szwedz kiej.

Oma wia jàc dzia ła nia władz Sztok hol mu w ro ku 2009 – Eu ro pej skie -

go Ro ku Kre atyw no Êci i In no wa cji, Finn Petrén, dy rek tor (EIDD) Eu -

ro pej skie go In sty tu tu Pro jek to wa nia i Nie peł no spraw no Êci po wie dział:

„…Pro jek to wa nie dla wszyst kich – to in no wa cyj noÊç, słu à ca roz -

wo jo wi spo łecz ne mu dzi´ ki roz wo jo wi ró˝ no rod no Êci. Pro jek to wa -

nie dla wszyst kich sta no wi spo łecz ny wy miar zrów no wa o ne go roz -

wo ju. Pro jek to wa nie dla wszyst kich za mie nia spo łecz nà fik cj´ wno -

wà rze czy wi stoÊç, opar tà na za sa dach spo łecz ne go włà cza nia,

rów no Êci i ta kich sa mych szan sach dla ka˝ de go uczest ni ka ˝y cia

spo łecz ne go”12.

EU RO PEJ SKIE DZIA ŁA NIA

NA RZECZ EDU KA CJI MŁO DYCH AR CHI TEK TÓW

Kształ to wa nie no we go, przy ja zne go dla wszyst kich Êro do wi ska za -

miesz ka nia sta je si´ dzi siaj tak sa mo wa˝ ne, jak re ha bi li ta cja i przy -

wra ca nie miesz kaƒ com licz nych ob sza rów we wnàtrz miej skich. Te

ostat nie, zde gra do wa ne przez do tych cza so we ucià˝ li we funk cje, nie -

atrak cyj ne i nie do sto so wa ne do obec nych po trzeb u˝yt kow ni ków,

nie do st´p ne dla wi´k szo Êci miesz kaƒ ców, sta jà si´ po wo li ni czy imi,

wy izo lo wa ny mi wy spa mi w struk tu rze mia sta. Ta kie wła Ênie ob sza -

ry wy bie ra ne sà w ostat nich la tach ja ko przed miot mi´ dzy na ro do -

wych stu denc kich kon kur sów urba ni stycz nych.

Stu denc kie wi zje pro jek to we ce chu je za zwy czaj „Êwie oÊç spoj rze -

nia”, po my sło woÊç, in wen cja twór cza, atrak cyj noÊç, no wa tor stwo

i od wa ga, któ rej bra ku je nie kie dy doj rza łym, obar czo nym ju˝ do -

Êwiad cze niem re ali za cyj nym ar chi tek tom. Dla te go cz´ sto wła dze

miast eu ro pej skich od wo łu jàc si´ do stu denc kich pro jek tów, or ga -

ni zu jà mi´ dzy na ro do we kon kur sy i warsz ta ty pro jek to we, w wy ni ku

któ rych mo gà uzy skaç cz´ sto cie ka we i nie ko nwen cjo nal ne pro po -

zy cje. Sta jà si´ one nie kie dy pod sta wà dla opra co waƒ re ali za cyj -

nych, po ka zu jà sze ro kie spek trum mo˝ li wo Êci roz wià zaƒ, a w ka˝ -

dym ra zie ma jà dla uczest ni ków istot ny wy miar edu ka cyj ny13.

Przy kła dem nie wàt pli we go suk ce su w edu ka cji mło dych ar chi tek -

tów sà or ga ni zo wa ne przez Êwia to wej sła wy szwaj car skie go pro du -

il. 10. åwiczenia praktyczne w poznawaniu ograniczeƒ osób niepełnosprawnych /Prac ti cal clas ses in be co ming fa mi liar with di sa bled pe ople’s li mi ta tions

il. 11. Wystawa i prezentacja laureatów – Warsztaty LOTUS / Exhi bi tionand pre sen ta tion of the pri ze win ners – Work shop LO TUS

11

ine pu bli ci ty. Eve ry year, an in cre ased in te rest in this com -

pe ti tion pro ves the ne ed of or ga ni zing it10.

So -cal led „exam ples of go od prac ti ce” are cru cial for urban

plan ners and ar chi tects who se task is to sha pe man’s ac ces -

si ble li ving envi ron ment. That is why the in ter na tio nal ar chi -

tec tu ral con fe ren ce „Ar chi tec tu re for All – User -frien dly Spa ces

of Eu ro pe”, or ga ni zed on 22–23 Ju ne 2009 by the As so cia -

tion of the Friends of In te gra tion, be ca me a ve ry im por tant

event in Po land. Ar chi tects from va rio us Eu ro pe an co un tries

pre sen ted so me in spi ring and prac ti cal exam ples of im ple -

men ting ac ces si ble and user -frien dly de si gns in: Athens, Bar -

ce lo na, Du blin, Lon don, Pa ris, Stoc kholm and War saw.

They pre sen ted nu me ro us im ple men ta tions of de si gns gi ving

ac cess to hi sto ri cal pla ces and ob jects be ing the world he ri -

ta ge of cul tu re (e. g. Acro po lis, the Na tio nal Mu seum of Ar -

che olo gy and ar che olo gi cal si tes in Athens) as well as

re ga ining an at trac ti ve pu blic spa ce for pe de strians, re stric -

ting ve hi cu lar traf fic (Athens, Bar ce lo na), im pro ving ac cess to

pu blic bu il dings (Du blin, Lon don, Pa ris, War saw). Pa ris is go -

ing to ad just all its hi sto ric ob jects to the ne eds of pe ople with

va rio us dys func tions by 2015.

A num ber of am bi tio us long -term com plex pro gram mes, in -

tro du ced by the mu ni ci pal au tho ri ties, aiming at the cre ation

of uni que „ci ties wi tho ut bar riers”, we re pre sen ted at the con -

fe ren ce. Among other ci ties, such a stra te gy was ac cep ted

by the au tho ri ties of Stoc kholm which put a spe cial em pha -

sis on the iden ti fi ca tion and re mo val of phy si cal bar riers, the

pre ven tion and strug gle aga inst di scri mi na tion and the gu -

aran tee of con di tions al lo wing han di cap ped chil dren and

adults to func tion in de pen den tly. Stoc kholm’s „Pro ject – Ac -

ces si bi li ty” re ali zes a na tio nal plan of ac tions for the sa ke

of di sa bled pe ople ac cep ted by the Swe dish Par lia ment

in 200011. In 2010, Stoc kholm be ca me the most ac ces si ble

ca pi tal ci ty in the world. All the re mo va ble bar riers in the urban

spa ce and in pu blic bu il dings we re li qu ida ted; re ada ble in for -

ma tion, ta king short si gh ted and blind pe ople in to ac co unt,

was in tro du ced in the ci ty; all the pe de strian cros sings we re

im pro ved; the kerbs we re lo we red; the pa ve ment le vel at bus

stops was ra ised in or der to re du ce the dif fe ren ces be twe en

a bus and a stop; ma ny ben ches with bac kre sts we re in tro -

du ced so that pe de strians co uld find a se ating and re sting

pla ce at even in te rvals; sta irs we re mar ked with co lo urs for

the short si gh ted; han dra ils and li fts we re in tro du ced; mu -

seums, re cre atio nal are as and to ilets we re ma de ava ila ble.

The „Sta te ly En tran ce” pro ject, pre pa red by the Ci ty f Stoc -

kholm, the Co un cil of Na tio nal Pro per ty and the Eu ro pe an

In sti tu te of De sign and Di sa bi li ty (EIDD), con cer ning the ac -

i ju ry. Obiek ty i ich twór cy – ar chi tek ci, otrzy mu jà na gro dy, wy ró˝ nie -

nia i nie wàt pli wà re kla m´, a co rocz ny wzrost za in te re so wa nia kon -

kur sem po twier dza po trze b´ je go or ga ni zo wa nia10.

Dla urba ni stów i ar chi tek tów, któ rych za da niem jest kształ to wa nie

do st´p ne go Êro do wi ska y cia czło wie ka naj wa˝ niej sze sà tzw. „przy -

kła dy do brej prak ty ki”. Dla te go te˝ zor ga ni zo wa na w dniach 22–23

czerw ca 2009 r. przez Sto wa rzy sze nie Przy ja ciół In te gra cji mi´ dzy -

na ro do wa kon fe ren cja ar chi tek to nicz na „Ar chi tek tu ra dla wszyst -

kich – przy ja zne prze strze nie Eu ro py” sta ła si´ bar dzo wa˝ nym wy -

da rze niem w Pol sce. Ar chi tek ci z ró˝ nych kra jów Eu ro py przed sta -

wi li in spi ru jà ce i prak tycz ne przy kła dy re ali za cji do st´p ne go

i przy ja zne go pro jek to wa nia w: Ate nach, Bar ce lo nie, Du bli nie, Lon -

dy nie, Pa ry u, Sztok hol mie i War sza wie.

Przed sta wia no wie le re ali za cji pro jek tów udo st´p nia nia miejsc

i obiek tów hi sto rycz nych b´ dà cych Êwia to wym dzie dzic twem kul tu -

ry (jak np. Akro pol, Na ro do we Mu zeum Ar che olo gicz ne i sta no wi ska

ar che olo gicz ne w Ate nach), a tak e od zy ski wa nia i udo st´p nia nia

dla wszyst kich atrak cyj nej prze strze ni pu blicz nej dla pie szych, ogra -

ni cza nia ru chu ko ło we go (przy kład Aten, Bar ce lo ny), po pra wia nia

do st´ pu dobu dyn ków u˝y tecz no Êci pu blicz nej i do trans por tu (przy -

kład Du bli na, Lon dy nu, Pa ry a, War sza wy). WPa ry u pod j´ te zo sta -

ły pra ce nad przy sto so wa niem do ro ku 2015 wszyst kich obiek tów

za byt ko wych dla po trzeb osób z roz ma ity mi dys funk cja mi.

Pod czas kon fe ren cji za pre zen to wa no wie le am bit nych wie lo let nich

kom plek so wych pro gra mów, wpro wa dza nych przez wła dze tych

miast, ama jà cych stwo rzyç z nich uni kal ne „mia sta bez ba rier”.

Ta kà stra te gi´ przy j´ ły mi´ dzy in ny mi wła dze Sztok hol mu, któ re po -

ło y ły szcze gól ny na cisk na iden ty fi ka cj´ i usu wa nie ba rier fi zycz -

nych, za po bie ga nie i wal k´ z dys kry mi na cjà oraz za pew nie nie dzie -

ciom i do ro słym y jà cym z nie peł no spraw no Êcià wa run ków po zwa -

la jà cych na nie za le˝ ne, sa mo dziel ne funk cjo no wa nie. Sztok holm ski

„Pro jekt – Do st´p noÊç” re ali zu je na ro do wy plan dzia łaƒ na rzecz

osób z nie peł no spraw no Êcià przy j´ ty przez par la ment szwedz ki

w 2000 ro ku11. Do ro ku 2010 Sztok holm uczy nio no naj bar dziej do -

st´p nà sto li cà na Êwie cie, usu ni´ te zo sta ły wszyst kie ła twe do usu -

ni´ cia ba rie ry w prze strze ni miej skiej i w bu dyn kach u˝y tecz no Êci

pu blicz nej. Wpro wa dzo na zo sta ła czy tel na in for ma cja w mie Êcie

uwzgl´d nia jà ca oso by nie do wi dzà ce i nie wi dzà ce, po pra wio no

wszyst kie przej Êcia dla pie szych, ob ni o no kra w´˝ ni ki, przy przy -

stan kach au to bu so wych pod nie sio no po ziom chod ni ków zmniej -

sza jàc w ten spo sób ró˝ ni ce wy so ko Êci mi´ dzy au to bu sem a przy -

stan kiem, wpro wa dzo no wie le ła wek z opar cia mi, aby pie si w sta -

łych od st´ pach zna leê li miej sce do sie dze nia i od po czyn ku,

ozna czo no scho dy ko lo ra mi, by le piej by ły wi docz ne dla osób nie -

do wi dzà cych, wpro wa dzo no po r´ cze i win dy, udo st´p nio no mu zea,

te re ny re kre acyj ne i to a le ty. Zre ali zo wa no pro jekt „God ne wej Êcie”,

opra co wa ny przez Mia sto Sztok holm, Ra d´ Mie nia Na ro do we go

10

of ar chi tec tu ral scho ols, un der the ban ner of „Ac cess for All”,

exem pli fy in di spu ta ble suc cess in the edu ca tion of young ar -

chi tects. The or ga ni zers” in ten tion is not on ly to se arch for po -

ssi bi li ties of rec la iming unat trac ti ve spa ces as part of the

con cept of „in c lu si ve urba nism” but al so to de sign a ri cher

and mo re hu man ar chi tec tu re which wo uld ple ase the eye as

well as the re ma ining sen ses. As Prof. Tho mas Sie verts, the

Cha ir man of the Ju ry at the 3rd edi tion of the com pe ti tion, cla -

ims, „…we sho uld ba lan ce the pre do mi nan ce of form and

con struc tion which now se em to be in the fo re gro und in ma -

ny Eu ro pe an scho ols by me ans of frien dlier so lu tions al lo wing

for the ne eds of eve ry day use”14.

So, the com pe ti tions ha ve got an edu ca tio nal and de eply hu -

ma ni stic di men sion. They al so draw the stu dents – fu tu re ar -

chi tects” at ten tion to the pro blems of the se users of an urban

spa ce who are still di scri mi na ted in it. In spi te of un do ub ted

pro gress in Eu ro pe an re gu la tions and norms, pe ople with li -

mi ted phy si cal fit ness still en co un ter ad di tio nal ob stac les in

an urban envi ron ment as well as in in di vi du al ob jects. The

Schin dler com pa ny de ci ded to jo in „The Eu ro pe an Year of Di -

sa bled Pe ople” (2003) by or ga ni zing the first com pe ti tion

(2003/2004) whe re its pro ducts we re used, too. The or ga ni -

zers did not expect such a wi de re spon se among young par -

ti ci pants or such in spi ring pro po si tions. That is why a de ci sion

to or ga ni ze sub se qu ent com pe ti tions in the next years was

ta ken. To ge ther with the ri sing num ber of par ti ci pants, the re -

qu ire ments as well as the ran ge and scien ti fic le vel of stu dies

in cre ased cle ar ly.

497 ap pli ca tion forms we re sent in for the first edi tion of the

Schin dler Award „Ac cess for All” com pe ti tion (2003/2004). 252

pe ople from 34 ar chi tec tu ral scho ols in 16 Eu ro pe an co un -

tries to ok part in it15. The de si gning the me was the re vi ta li za -

tion of an area of 11,000 m² si tu ated in the so uth we stern part

of Brus sels, in the com mu ne of Sa int Gil les. Be si des the exi -

sting qu ar ter of com pact bu il dings from the 19th cen tu ry, new

re si den tial ob jects (for abo ut fi fty flats), a cul tu ral cen tre for the

lo cal com mu ni ty with a club for the youn gest and the el der ly,

a lit tle of fi ce bu il ding to let, so me com mer cial pre mi ses, a pu -

blic ac cess park and a mar ket pla ce we re to be sug ge sted in

a free area; ve hi cu lar traf fic was to be „pa ci fied”; the en ti re

area – to be ma de mo re frien dly to wards pe de strians and di -

sa bled pe ople. The de si gning ran ge in this edi tion of the com -

pe ti tion was mo re con cen tra ted on ar chi tec tu ral so lu tions,

whi le the area of stu dy – much smal ler than in the fol lo wing

com pe ti tions.

So me stu dents of the Fa cul ty of Ar chi tec tu re, Cra cow Uni ver -

si ty of Tech no lo gy, re ce ived the 2nd Award in this edi tion.

cen ta wind i scho dów ru cho mych – Schin dle ra, ogól no eu ro pej skie

kon kur sy urba ni stycz no-ar chi tek to nicz ne Schin dler Award, skie -

ro wa ne do stu den tów szkół ar chi tek to nicz nych, pod ha słem „Do -

st´p noÊç dla wszyst kich” – „Ac cess for All”. In ten cjà or ga ni za to -

rów jest nie tyl ko po szu ki wa nie mo˝ li wo Êci od zy ska nia nie atrak cyj -

nych prze strze ni w ra mach kon cep cji roz wo ju mia sta „dowe wnàtrz”,

ale two rze nie na tych ob sza rach ar chi tek tu ry bo gat szej i bar dziej

ludz kiej, któ ra nie tyl ko cie szy ła by oczy, ale rów nie˝ in ne zmy sły. Jak

za uwa a prof. Tho mas Sie verts, prze wod ni czà cy ju ry 3. edy cji kon -

kur su „…na le y zrów no wa yç pry mat for my i kon struk cji, któ re to

obec nie wy da jà si´ byç w wie lu szko łach eu ro pej skich na pierw -

szym pla nie, po przez bar dziej przy ja zne roz wià za nia, uwzgl´d nia -

jà ce po trze by co dzien ne go u˝yt ko wa nia”14.

Kon kur sy ma jà wi´c wy miar dy dak tycz ny i gł´ bo ko hu ma ni stycz ny.

Zwra ca jà rów nie˝ uwa g´ stu den tów – przy szłych ar chi tek tów, napro -

ble my tych u˝yt kow ni ków prze strze ni miej skiej, któ rzy sà w niej na -

dal dys kry mi no wa ni. Po mi mo bo wiem nie wàt pli we go po st´ pu w eu -

ro pej skich prze pi sach i nor mach, lu dzie z ogra ni czo nà spraw no Êcià

wpo ru sza niu si´ wcià˝ na po ty ka jà nado dat ko we utrud nie nia za rów -

no w Êro do wi sku miej skim, jak i w po je dyn czych obiek tach. Fir ma

Schin dler po sta no wi ła włà czyç si´ w „Eu ro pej ski Rok Osób Nie peł -

no spraw nych” (2003), or ga ni zu jàc pierw szy kon kurs (2003/2004),

w któ rym jej pro duk ty mia ły rów nie˝ zna leêç za sto so wa nie. Or ga ni -

za to rzy nie spo dzie wa li si´ tak sze ro kie go od ze wu wÊród mło dych

uczest ni ków kon kur su i tak in spi ru jà cych pro po zy cji. Dla te go pod j´ -

to de cy zj´ o or ga ni zo wa niu ko lej nych kon kur sów w na st´p nych la -

tach. Wraz ze wzro stem licz by ich uczest ni ków, wzro sły wy raê nie wy -

ma ga nia, za kres i po ziom me ry to rycz ny opra co waƒ kon kur so wych.

Do pierw szej edy cji kon kur su Schin dler Award „Ac cess for All”

(2003/2004) przy sła nych zo sta ło 497 zgło szeƒ. Udział w kon kur sie

wzi´ ło 252 uczest ni ków z 34 szkół ar chi tek to nicz nych, z 16 kra jów

eu ro pej skich15. Te ma tem pro jek to wym by ła re wi ta li za cja ob sza ru

o pow. 11 000 m2, po ło o ne go w po łu dnio wo -za chod niej cz´ Êci

Bruk se li, w gmi nie Sa int Gil les. Obok ist nie jà ce go kwar ta łu zwar tej

za bu do wy z XIX w., na wol nym te re nie, na le a ło za pro po no waç no -

wà za bu do w´ miesz ka nio wà (dla ok. 50 miesz kaƒ), cen trum kul tu -

ral ne dla lo kal nej spo łecz no Êci z klu bem dla naj młod szych i osób

star szych, ma ły biu ro wiec nawy na jem, lo ka le han dlo we, ogól no do -

st´p ny park i plac tar go wy. Na le a ło „uspo ko iç” ruch ko ło wy i uczy -

niç ca ły ob szar bar dziej przy ja znym dla pie szych oraz nie peł no -

spraw nych. Za kres pro jek to wy w tej edy cji kon kur su był bar dziej

skon cen tro wa ny na roz wià za niach ar chi tek to nicz nych, a ob szar

opra co wa nia znacz nie mniej szy ni˝ w ko lej nych kon kur sach.

Du ym suk ce sem by ło otrzy ma nie w tej edy cji kon kur su II Na gro dy

przez stu den tów Wy dzia łu Ar chi tek tu ry Po li tech ni ki Kra kow skiej, co

przy czy ni ło si´ nie wàt pli wie do roz pro pa go wa nia idei kon kur su

Schin dler Award na pol skich uczel niach ar chi tek to nicz nych.

No do ubt, the ir gre at suc cess con tri bu ted to the pro pa ga tion

of the idea of the Schin dler Award com pe ti tion at Po lish ar -

chi tec tu ral uni ver si ties.

The first com pe ti tion ma de it po ssi ble to for mu la te the fol lo -

wing, in te re sting conc lu sions for the next edi tions:

– not eve ry whe re in Eu ro pe, the pro blem of ac ces si bi li ty

is ta ken in to con si de ra tion to an equ al extent,

– not all scho ols of ar chi tec tu re pay eno ugh at ten tion to

this is sue in the pro cess of te aching; ac ces si bi li ty is often

un der sto od as ad ding ramps and li fts at the fi nal pha se

of a de sign,

– in es the ti cal ly and prac ti cal ly sa tis fy ing so lu tions, the

pro blem of ac ces si bi li ty is ta ken in to ac co unt at the ve ry

be gin ning of the de si gning pro cess,

– the Schin dler Award is an im por tant in i tia ti ve be cau se it

brings this pro blem up „at its so ur ce”, i. e. it sha pes stu -

dents who will be ful fil ling them se lves in the pro fes sion

of an ar chi tect and in flu en cing the qu ali ty of li fe in our ci -

ties in se ve ral years” ti me.

The ran ge of sub se qu ent com pe ti tions com pri sed much lar -

ger are as and expec ted the ir par ti ci pants to sug gest urban as

well as ar chi tec tu ral so lu tions, in c lu ding a de ta il.

504 ap pli ca tion forms we re sent in for the se cond edi tion of

the Schin dler Award for Ar chi tec tu re „Ac cess for All” com pe -

ti tion (2005/2006) but 274 stu dents from 58 ar chi tec tu ral scho -

ols and uni ver si ties in 22 Eu ro pe an ci ties to ok part in it.

Eigh ty -eight de si gns we re bro ught in and as ses sed by an in -

ter na tio nal ju ry su per vi sed by Prof. Tho mas Sie verts. The

com pe ti tion con cer ned an area lo ca ted in Pa ris. It in c lu ded

the To kyo Pa la ce, an at trac ti ve bu il ding on the bank of the Se -

ine Ri ver, ope ned in 1937 on the oc ca sion of the world expo -

si tion, with its ne arest sur ro un dings. The com pe ti tors we re

asked to con nect the To kyo Pa la ce with a ne igh bo uring mu -

seum and the Mu seum of Exo tic Cul tu res – Bran ly – si tu ated

on the other si de of the Se ine, and cre ate a „mu seum mi le”

wi tho ut any bar riers. A par ti cu lar ob stac le was the 30-me tre

dif fe ren ce be twe en the hi ghest po int and the lo west po int of

the area. The other as si gn ments con cer ned the cre ation of

a vi si tor cen tre and the de sign of an exhi bi tion for pe ople with

va rio us li mi ta tions. An exi sting pe de strian brid ge ha ving ma -

ny bar riers was sup po sed to be co me a con nec tion be twe en

the two ri ver banks. The win ner of the com pe ti tion was a te -

am of stu dents from Vien na Uni ver si ty of Tech no lo gy but two

Po lish de si gns we re among ten no mi ne es and re ce ived ho -

no ura ble men tions (one from the Fa cul ty of Ar chi tec tu re, Cra -

cow Uni ver si ty of Tech no lo gy; the other from the Fa cul ty of

Ar chi tec tu re, Gdaƒsk Uni ver si ty of Tech no lo gy)16.

Pierw szy kon kurs po zwo lił na sfor mu ło wa nie na st´ pu jà cych, in te re -

su jà cych wnio sków do na st´p nych edy cji:

– wska za no na to, ˝e nie wsz´ dzie w Eu ro pie uwzgl´d nia si´

w rów nym stop niu pro blem do st´p no Êci,

– nie wszyst kie szko ły ar chi tek tu ry zwra ca jà wy star cza jà cà uwa -

g´ na to za gad nie nie w pro ce sie na ucza nia, cz´ sto do st´p noÊç

jest ro zu mia na ja ko do da nie ramp i wind w koƒ co wej fa zie pro -

jek tu,

– sa tys fak cjo nu jà ce es te tycz nie i prak tycz nie roz wià za nia to ta -

kie, gdzie pro blem do st´p no Êci jest wzi´ ty pod uwa g´ ju˝ na sa -

mym po czàt ku pro ce su pro jek to we go,

– Schin dler Award jest wa˝ nà ini cja ty wà, bo do ty ka pro ble mu

„u êró dła”, tzn. kształ tu je stu den tów, któ rzy za kil ka lat b´ dà si´

re ali zo waç w za wo dzie ar chi tek ta i wpły waç na ja koÊç ˝y cia

w na szych mia stach.

Ko lej ne kon kur sy swo im za kre sem obej mo wa ły du o wi´k sze ob -

sza ry i ocze ki wa ły od uczest ni ków pro po zy cji za rów no roz wià zaƒ

urba ni stycz nych, jak i ar chi tek to nicz nych, łàcz nie z de ta lem.

Dodru giej edy cji kon kur su Schin dler Award for Ar chi tec tu re „Ac cess

for All” (2005–2006) przy sła no 504 zgło sze nia, ale udział wzi´ ło 274

stu den tów z 58 szkół ar chi tek tu ry i uni wer sy te tów, z 22 kra jów eu ro -

pej skich. Zło o no 88 pro jek tów, któ re oce nia ło mi´ dzy na ro do we ju -

ry podprze wod nic twem prof. Tho ma sa Sie vert sa. Te ren, któ re go do -

ty czył kon kurs, znaj do wał si´ w Pa ry u. Obej mo wał on Pa łac To kio,

efek tow ny bu dy nek na brze gu Se kwa ny otwar ty w 1937 ro ku z oka -

zji wy sta wy Êwia to wej, oraz je go bez po Êred nie oto cze nie. Uczest ni -

cy mie li za za da nie po łà czyç Pa łac To kio z sà sia du jà cym mu zeum

oraz po ło o nym na dru gim brze gu Se kwa ny Mu zeum Kul tur Eg zo -

tycz nych – Bran ly, tak, by po wsta ła „mi la mu ze al na” po zba wio na

wszel kich ba rier. Szcze gól nym utrud nie niem by ła 30-me tro wa ró˝ -

ni ca wy so ko Êci po mi´ dzy naj wy˝ szym a naj ni˝ szym punk tem te re -

nu. In ne za da nia do ty czy ły stwo rze nia cen trum dla zwie dza jà cych

oraz pro jek tu wy sta wy dla osób z ró˝ ny mi ogra ni cze nia mi. Łàcz ni -

kiem mi´ dzy dwo ma brze ga mi Se kwa ny miał zo staç ist nie jà cy, po -

sia da jà cy obec nie wie le ba rier, pie szy most. Zwy ci´z ca mi kon kur su

zo stał ze spół stu den tów z Po li tech ni ki Wie deƒ skiej, ale ko lej no dwa

pro jek ty z Pol ski zna la zły si´ wÊród 10 no mi no wa nych pro jek tów,

otrzy mu jàc za szczyt ne wy ró˝ nie nia (je den z Wy dzia łu Ar chi tek tu ry

Po li tech ni ki Kra kow skiej i dru gi z Wy dzia łu Ar chi tek tu ry Po li tech ni ki

Gdaƒ skiej)16.

Trze cia edy cja kon kur su Schin dler Award for Ar chi tec tu re „Ac cess

for All” (2007/2008) po Êwi´ co na zo sta ła ob sza ro wi o pow. 70 000 m2,

po ło o ne mu w za chod niej cz´ Êci Wied nia, przyGau denz dor fer Gırtel

i wjeê dzie do mia sta od stro ny au to stra dy pro wa dzà cej z Sal zbur -

ga i Mo na chium. Prze ci na jà cy dia go nal nie te ren opra co wa nia za -

byt ko wy most Brücke über die Ze ile pro jek tu Ot to Wa gne ra (1898)

oraz słyn ny Vien na Ri ver Ca nal (obec nie cz´ Êcio wo przy kry ty), jak

12 13

The third edi tion of the Schin dler Award for Ar chi tec tu re „Ac cess

for All” com pe ti tion (2007/2008) was de vo ted to an area of 70,000

m² lo ca ted in the we stern part of Vien na at Gau denz dor fer Gürtel

and an exit to the ci ty from amo tor way le ading from Sal zburg and

Mu nich. Brücke über die Ze ile, de si gned by Ot to Wa gner (1898),

which dia go nal ly cross the area, and the fa mo us Vien na Ri ver Ca -

nal (par tly co ve red) as well as to xic che mi cal wa ste from Gau denz -

dor fer Ga swerk (1855–1912), lin ge ring in the gro und, ma de

se rio us de si gning li mi ta tions for the com pe ti tors. The ir as si gn ment

was to rec la im this urban area as a new pu blic spa ce („The Rec -

la im of the Pu blic Gro und”) and to lo ca te such new func tions as:

park are as, sports fa ci li ties, re si den tial bu il dings and a com mu ni -

ty cen tre in it. The area, an is land pas sed by the re si dents be cau -

se of its de gra da tion, sto od a chan ce of a new, at trac ti ve usa ge

and the re con nec tion of the se pa ra ted spa tial and so cial struc tu -

res of this di strict of Vien na. A ve ry im por tant aspect of the de si -

gning con cepts was the gu aran te ed ac ces si bi li ty to the

new ly -de si gned area and ob jects for the di sa bled thro ugh the ap -

pli ca tion of so me in no va ti ve sug ge stions for so lu tions and de ta ils.

The pro po sed de si gning so lu tions re pre sen ted a ve ry high le vel,

whi le the num ber of par ti ci pants (aro und 1,000 stu dents) who bro -

ught 125 de si gns in pro ved the pur po se ful ness of or ga ni zing this

ty pe of com pe ti tions. Sum ming the re sults of the third edi tion of

the com pe ti tion up, the Cha ir wo man of the Ju ry Prof. Fran˜oise -

-Hél¯ne Jo ur da sa id that „… the psy cho lo gi cal re sult of the com -

pe ti tion is unu su al ly im por tant. (…) Ar chi tects are re spon si ble for

the cre ation of con di tions for the li ves of fu tu re ge ne ra tions”17.

The fo urth edi tion of the Schin dler Award for Ar chi tec tu re „Ac cess

for All” com pe ti tion (2009/2010) con cen tra ted on the pro blems of

ano ther Eu ro pe an ca pi tal ci ty – Ber lin. Its the me was an area

of 750 x 800m in „The Olym pic Park – Ber lin”, in the vi ci ni ty of so -

me sports fa ci li ties da ting back to 1936. The de si gning task was

to pre pa re a ma ster -plan which wo uld in c lu de: new sports func -

tions (a hoc key hall), a ten nis hall, open pit ches and ten nis co urts,

an hor se -ri ding club, a ho tel for 150 pe ople, a ga stro no mi cal ob -

ject, car parks + ac com pa ny ing fa ci li ties. An im por tant de si gning

ob jec ti ve was to work out a re ada ble prin ci ple of di sa bled pe ople’s

ac ces si bi li ty to all the ob jects and col lec ti ve trans port stops as well

as to the fa mo us „Waldbühne” The atre – the ve nue of out stan ding

ope ras and con certs – and to a new ly -de si gned com plex of car

parks. Spe cial at ten tion was to be pa id to the exi sting gre ene ry

and ve hi cu lar trans port.

At first, 1,369 stu dents from 34 Eu ro pe an co un tries ap plied but in

con se qu en ce 174 in di vi du al and gro up de si gns we re sent in. In

re la tion to the pre vio us com pe ti tions, ho we ver, ar chi tec tu ral stu -

dents” in cre ased in te rest in the se pro blems co uld be ob se rved.

The sca le of dif fi cul ty eli mi na ted tho se who co uld not co pe with

rów nie˝ po zo sta łe po daw nym u˝yt ko wa niu przez ga zow ni´

Gau denz dor fer Ga swerk (1855–1912), za le ga jà ce w zie mi tok -

sycz ne od pa dy che micz ne sta no wi ły dla uczest ni ków kon kur su

po wa˝ ne ogra ni cze nia pro jek to we. Za da niem kon kur so wym by -

ło przy wró ce nie te go ob sza ru mia stu ja ko no wej prze strze ni pu -

blicz nej („The Rec la im the Pu blic Gro und”) oraz zlo ka li zo wa nie

na nim ta kich no wych funk cji, jak: te re ny par ko we, urzà dze nia

spor to we, za bu do wa miesz ka nio wa oraz cen trum kul tu ral ne ja -

ko miej sce spo tkaƒ miesz kaƒ ców (com mu ni ty cen ter). Te ren,

któ ry obec nie przez swo jà de gra da cj´ stał si´ omi ja nà przez

miesz kaƒ ców wy spà, miał szan s´ na no we, atrak cyj ne u˝yt ko -

wa nie i po now ne po łà cze nie roz dzie lo nej do tej po ry struk tu ry

prze strzen nej i spo łecz nej tej dziel ni cy Wied nia. Bar dzo wa˝ nym

aspek tem kon cep cji pro jek to wych by ło za pew nie nie do st´p no -

Êci do no wo pro jek to wa ne go ob sza ru i obiek tów dla osób nie -

peł no spraw nych przez za sto so wa nie in no wa cyj nych pro po zy cji

roz wià zaƒ i de ta lu.

Przed sta wio ne roz wià za nia pro jek to we re pre zen to wa ły bar dzo

wy so ki po ziom, a licz ba uczest ni ków (ok. 1000 stu den tów), któ -

rzy zło y li 125 pro jek tów po twier dzi ła ce lo woÊç or ga ni zo wa nia

te go ty pu kon kur sów. Prze wod ni czà ca ju ry prof. Fran˜oise -

-Hél¯ne Jo ur da pod su mo wu jàc wy ni ki dru giej edy cji kon kur su

po wie dzia ła, ˝e: „… psy cho lo gicz ny re zul tat kon kur su jest nie -

zwy kle wa˝ ny.(…) To ar chi tek ci sà od po wie dzial ni za two rze nie

wa run ków dla y cia przy szłych po ko leƒ”17.

Czwar ta edy cja kon kur su Schin dler Award for Ar chi tec tu re „Ac -

cess for All” (2009/2010) skon cen tro wa ła si´ na pro ble mach ko -

lej nej eu ro pej skiej sto li cy, któ rà jest Ber lin. Ja ko te ren opra co wa -

nia wy bra no ob szar owy mia rach 750 m x 800m, w „Olim pij skim

Par ku – Ber lin”, w sà siedz twie spor to wych za ło eƒ z 1936 ro ku.

Za da niem pro jek to wym by ło opra co wa nie ma ster pla nu, któ ry

miał by za wie raç: no we funk cje spor to we (ha la ho ke jo wa), ha l´

te ni so wà, otwar te bo iska i kor ty te ni so we, klub jaz dy kon nej, ho -

tel na 150 miejsc, obiekt ga stro no micz ny, par kin gi + urzà dze nia

to wa rzy szà ce. Wa˝ nym ce lem pro jek to wym by ło opra co wa nie

czy tel nej za sa dy do st´p no Êci dla osób nie peł no spraw nych

do wszyst kich obiek tów i przy stan ków ko mu ni ka cji zbio ro wej,

a tak e do słyn ne go otwar te go te atru „Waldbühne” – miej sca

Êwia to wych przed sta wieƒ ope ro wych i kon cer tów oraz do no wo

pro jek to wa nych ze spo łów par kin gów. Szcze gól nà uwa g´ na le -

˝a ło po Êwi´ ciç ist nie jà cej na te re nie opra co wa nia zie le ni oraz ko -

mu ni ka cji ko ło wej.

Zgło si ło si´ po czàt ko wo 1369 stu den tów z 34 kra jów eu ro pej -

skich, ale w kon se kwen cji przy sła no 174 pro jek ty in dy wi du al ne

i ze spo ło we. W sto sun ku do po przed nich kon kur sów za uwa yç

mo˝ na jed nak wy raê ny wzrost za in te re so wa nia tà pro ble ma ty kà

wÊród stu den tów ar chi tek tu ry. Rów no cze Ênie ska la trud no Êci za -

the re qu ire ments and de adli nes. The de adli ne for fi ni shing the

com pe ti tion and han ding the de si gns in was plan ned for 30 Ju -

ly 2010. A ga la, an exhi bi tion of the no mi na ted de si gns and the

ce re mo ny of pre sen ting fi ve awards and fi ve ho no ura ble men -

tions we re held at the cul tu ral cen tre „KO SMOS” in Ber lin. The

win ners we re ar chi tec tu ral stu dents from Bern Uni ver si ty, Swit zer -

land, but one of the ho no ura ble men tions went to a te am of stu -

dents from the Fa cul ty of Ar chi tec tu re, Cra cow Uni ver si ty of

Tech no lo gy 18.

As usu al, the com pe ti tion ju ry, in c lu ding pro fes sors of ar chi tec tu -

re from Eu ro pe an scho ols and re pre sen ta ti ves of the Eu ro pe an

Di sa bi li ty Fo rum, as ses sed the de si gns ac cor ding to the fol lo wing

cri te ria:

– the qu ali ty of ar chi tec tu ral and urban so lu tions,

– di sa bled pe ople’s ac ces si bi li ty, easy mo ve ment and orien -

ta tion,

– the in ter nal in de pen den ce of va rio us func tions for all the

users,

– the mo od and sen si ti vi ty of a sug ge sted so lu tion,

– the in te gra tion of a sug ge sted so lu tion with the sur ro un –

dings,

– the aspect of in no va ti ve ness in a de si gning con cept.

The pre sen ted fo ur edi tions of the all -Eu ro pe an stu dent com pe ti -

tion Schin dler Award „Ac cess for All” exem pli fy the or ga ni zers”

excel lent edu ca tio nal ac ti vi ty. The ir ob jec ti ve is not, as it often hap -

pens, just a new for mal qu est in ar chi tec tu re but an at tempt to find

new mo dels for de gra ded spa ces in Eu ro pe an ci ties. They in cor -

po ra ted stu dents in to such an im por tant im ple men ta tion of the

con cept of „in c lu si ve urba nism”, i. e. the de ve lop ment of a su sta -

ina ble, frien dly ci ty, a ci ty for all. Per fec tly cho sen lo ca tions in at -

trac ti ve Eu ro pe an ca pi tals add at trac ti ve ness to each edi tion of

the com pe ti tion.

The in cre asing dif fi cul ty le vel of the de si gning as si gn ments, the

high le vel of the con tent of de si gns sent in from nu me ro us Eu ro -

pe an scho ols of ar chi tec tu re, a ga la or ga ni zed at the end of the

com pe ti tion, at trac ti ve awards and an apr¯s -com pe ti tion exhi bi -

tion of the works ha ving an edu ca tio nal di men sion – all the se ele -

ments to ge ther with the fun da men tal idea of „Ac cess for All” pla ce

the Schin dler Award com pe ti tions on the le ading ed ge of mo dern,

ba dly ne eded and at trac ti ve in i tia ti ves for Eu ro pe an ar chi tects.

IN TER NA TIO NAL STU DENT DE SIGN WORK SHOPS:

IN TEN SI VE PRO GRAM ME „LO CUS” – „LET’S OPEN

CI TIES FOR US” and IN TEN SI VE PRO GRAM ME

„LO TUS” – „LET’S OPEN TO URISM FOR US”

Other fo rums of exchan ging expe rien ces and be co ming fa mi liar

with the prin ci ples of sha ping an envi ron ment wi tho ut bar riers are

in ter na tio nal and do me stic de sign work shops for the stu dents of

da nia pro jek to we go wy eli mi no wa ła tych, któ rzy nie po do ła li wy -

mo gom kon kur so wym i ter mi nom. Ter min za koƒ cze nia kon kur -

su i od da nie prac pro jek to wych prze wi dzia ny był na 30 lip -

ca 2010, a uro czy sta ga la, wy sta wa pro jek tów no mi no wa nych,

roz da nie 5 na gród oraz 5 wy ró˝ nieƒ od by ła si´ wBer li nie, w cen -

trum kul tu ral nym „KO SMOS”. Zwy ci´z ca mi w kon kur sie zo sta li

stu den ci ar chi tek tu ry Uni wer sy te tu wBer nie (Szwaj ca ria), ale jed -

no z 5 wy ró˝ nieƒ przy pa dło ze spo ło wi stu den tów zWy dzia łu Ar -

chi tek tu ry Po li tech ni ki Kra kow skie j18.

Ju ry kon kur su, w któ rym obok pro fe so rów ar chi tek tu ry ze szkół

eu ro pej skich znaj du jà si´ przed sta wi cie le Eu ro pej skie go Fo rum

Osób Nie peł no spraw nych, oce nia ło pro jek ty, jak do tej po ry, we -

dług na st´ pu jà cych kry te riów:

– ja koÊç roz wià zaƒ ar chi tek to nicz no -urba ni stycz nych,

– do st´p noÊç, ła twe po ru sza nie si´ i orien ta cja osób nie peł -

no spraw nych,

– we wn´trz na nie za le˝ noÊç ró˝ nych funk cji dla wszyst kich

u˝yt kow ni ków,

– na strój i wra˝ li woÊç pro po no wa ne go roz wià za nia,

– in te gra cja pro po no wa ne go roz wià za nia z oto cze niem,

– aspekt in no wa cyj no Êci w kon cep cji pro jek to wej.

Za pre zen to wa ne po wy ej czte ry edy cje ogól no eu ro pej skie go

kon kur su stu denc kie go Schin dler Award „Ac cess for All”, sà przy -

kła dem zna ko mi tej edu ka cyj nej dzia łal no Êci or ga ni za to rów, któ -

rzy ja ko cel kon kur so wy przy j´ li nie, jak to cz´ sto by wa, wy łàcz -

nie no we po szu ki wa nia for mal ne w ar chi tek tu rze, ale pró b´ zna -

le zie nia no wych mo de li i wzor ców dla zde gra do wa nych

prze strze ni wmia stach eu ro pej skich. Włà cza jàc stu den tów w tak

wa˝ nà dzi siaj re ali za cj´ kon cep cji roz wo ju mia sta „dowe wnàtrz”,

awi´c mia sta zrów no wa o ne go, przy ja zne go, mia sta dla wszyst -

kich. Do sko na le do bra ne lo ka li za cje w atrak cyj nych sto li cach eu -

ro pej skich do da jà atrak cyj no Êci ko lej nym edy cjom kon kur su.

Co raz trud niej sze za da nia pro jek to we, wy so ki po ziom me ry to rycz -

ny przy sy ła nych na kon kur sy pro jek tów z licz nych eu ro pej skich

szkół ar chi tek tu ry, uro czy sta ga la or ga ni zo wa na na za koƒ cze nie

kon kur su, atrak cyj ne na gro dy i po kon kur so wa wy sta wa prac ma -

jà ca wy miar edu ka cyj ny – wszyst kie te ele men ty wraz z fun da men -

tal nà ideà kon kur so wà, ja kà jest „Do st´p no Êç dla wszyst kich” –

„Ac cess for All”, umiej sca wia jà kon kur sy Schin dler Award „Ac cess

for All”, wczo łów ce no wo cze snych, nie zwy kle po trzeb nych i atrak -

cyj nych dla eu ro pej skich ar chi tek tów ini cja tyw.

MI¢ DZY NA RO DO WE STU DENC KIE WARSZ TA TY

PRO JEK TO WE: IN TEN SI VE PRO GRAM ME „LO CUS”

– „LET’S OPEN CI TIES FOR US” oraz IN TEN SI VE

PRO GRAM ME „LO TUS” – „LET’S OPEN TO URISM FOR US”

Ko lej nym fo rum wy mia ny do Êwiad czeƒ i po zna wa nia za sad kształ -

to wa nia Êro do wi ska bez ba rier, sà co raz cz´ Êciej or ga ni zo wa ne

14 15

the fa cul ties of ar chi tec tu re or ga ni zed mo re and mo re

often wi thin va rio us Eu ro pe an pro gram mes.

He re, we sho uld men tion the three -year (2008-2010)

ERA SMUS In ten si ve Pro gram me „LO CUS” („Let’s Open

Ci ties for Us”) co or di na ted by Ésco la Tec ni ca Su pe rior

d’Arqu itec tu ra del Vall¯s. Stu dents from Spa in, Por tu gal,

Ita ly, Fran ce, Ger ma ny, En gland, Swe den, Po land and

Ro ma nia, who par ti ci pa ted in two -we ek me etings, we re

asked to pre pa re a de si gning con cept for the im pro ve -

ment of ac ces si bi li ty to the hi sto ri cal town whe re the

work shop was held.

The or ga ni zers cho se towns with com pli ca ted to po gra -

phy be ing the world’s he ri ta ge of cul tu re, at trac ti ve from

the to urist po int of view and unu su al ly dif fi cult as far as

any trans for ma tions are con cer ned. The stu dents” en co -

un ters, su per vi sed by so me lec tu rers, we re held in such

towns as: Tar ra go na, Gi ro na, Spa in, Évo ra, Por tu gal and

Ibi za, Spa in. An in se pa ra ble ele ment of tho se work shops

was field tra ining when the stu dents acqu ired them se lves

with a town mo ving in whe el cha irs, we aring spe cial glas -

ses si mu la ting va rio us de gre es of si ght di sa bi li ty or ove -

ralls li mi ting the ir mo bi li ty. The in struc tors from so me

or ga ni za tions of the di sa bled tal ked to the stu dents abo -

ut the man ners and po ssi bi li ties of the mo ve ment of pe -

ople with dif fe rent kinds of di sa bi li ty and in di ca ted bar riers

and li mi ta tions in an urban envi ron ment.

The con ti nu ation of the pro gram me LO CUS is the Era -

smus In ten si ve Pro gram me „LO TUS – Let’s Open To -

urism for US” (2011-2013), co or di na ted by the French

Éco le Na tio na le d’Ar chi tec tu re de Mont pel lier, who se aim

is to draw the stu dents” at ten tion to the pro blem of the

ac ces si bi li ty of se asi de to urist are as. The first work shop

was held in the small fi shing town of Séte in the so uth of

Fran ce from 23 April till 6 May 2011. Twen ty -fo ur stu dents

from six Eu ro pe an ar chi tec tu ral uni ver si ties exa mi ned the

town tho ro ugh ly, li ste ned to the in vi ted pro fes sors” lec -

tu res and pre pa red de si gns im pro ving the qu ali ty of the

town and its ac ces si bi li ty. The re sults of the ir stu dies we -

re pre sen ted to the mu ni ci pal au tho ri ties for po ssi ble im -

ple men ta tion.

ALL -PO LISH DE SIGN WORK SHOPS FOR THE STU -

DENTS OF THE FA CUL TIES OF AR CHI TEC TU RE

Apart from sha ring expe rien ces and be co ming fa mi liar

with di ver se te aching pro gram mes, ar chi tec tu ral stu -

dents” par ti ci pa tion in mo re and mo re trips and exchan -

ges with other ar chi tec tu ral uni ver si ties in Eu ro pe and

out si de it often re sults in an in cre asing in te rest in the pro -

w ra mach ró˝ nych eu ro pej skich pro gra mów mi´ dzy na ro do we i kra jo we

warsz ta ty pro jek to we dla stu den tów wy dzia łów ar chi tek tu ry.

Tu taj wy mie niç na le y ko or dy no wa ny przez Ésco la Tec ni ca Su pe rior

d’Arqu itec tu ra del Vall¯s 3-let ni (2008–20010) ERA SMUS In ten si ve Pro -

gram me „LO CUS” („Let’s Open Ci ties for Us”). Uczest ni czà cy w 2-ty go -

dnio wych spo tka niach stu den ci z Hisz pa nii, Por tu ga lii, Włoch, Fran cji,

Nie miec, An glii, Szwe cji, Pol ski i Ru mu nii mie li za za da nie opra co wa nie

kon cep cji pro jek to wej po pra wy do st´p no Êci dla mia sta hi sto rycz ne go,

w któ rym od by wa ły si´ warsz ta ty.

Or ga ni za to rzy wy bie ra li mia sta o trud nej to po gra fii, b´ dà ce Êwia to wym

dzie dzic twem kul tu ry, atrak cyj ne tu ry stycz nie i nie zwy kle trud ne do ja -

kich kol wiek prze kształ ceƒ. Spo tka nia stu den tów pod okiem pro wa dzà -

cych rów no cze Ênie wy kła dy pro fe so rów od by wa ły si´ w ta kich mia stach,

jak: Tar ra go na, Gi ro na (Hisz pa nia), Évo ra (Por tu ga lia) i Ibi za (Hisz pa nia).

Nie od łàcz nym ele men tem tych warsz ta tów by ły çwi cze nia w te re nie,

pod czas któ rych stu den ci po zna wa li mia sto na wóz kach in wa lidz kich,

w spe cjal nych oku la rach sy mu lu jà cych ró˝ ny sto pieƒ uszko dze nia wzro -

ku lub te˝ w kom bi ne zo nach ogra ni cza jà cych mo bil noÊç. In struk to rzy

z or ga ni za cji osób nie peł no spraw nych prze ka zy wa li stu den tom swo jà

wie dz´ na te mat spo so bów imo˝ li wo Êci po ru sza nia si´ osób o ró˝ nych

ro dza jach nie peł no spraw no Êci, tym sa mym wska zu jàc na ba rie ry i ogra -

ni cze nia w Êro do wi sku miej skim.

Kon ty nu acjà pro gra mu LO CUS jest obec nie ko or dy no wa ny przez fran -

cu skà Éco le Na tio na le d’Ar chi tec tu re de Mont pel lier, Era smus In ten si ve

Pro gram me „LO TUS – Let’s Open To urism for US” (2011–2013), któ re -

go ce lem jest zwró ce nie uwa gi stu den tów ar chi tek tu ry na pro blem do -

st´p no Êci te re nów tu ry stycz nych zlo ka li zo wa nych nad mo rzem. I tak,

pierw sze warsz ta ty od by ły si´ w ma łym, ry bac kim mia stecz ku Séte,

na po łu dniu Fran cji, w okre sie od 23.04.–6.05.2011. Pod czas spo tka -

nia 24 stu den tów z 6 eu ro pej skich uczel ni ar chi tek to nicz nych po zna wa -

ło do kład nie mia sto, słu cha ło wy kła dów za pro szo nych pro fe so rów

i opra co wy wa ło pro jek ty po pra wia jà ce ja koÊç mia sta i je go do st´p noÊç.

Wy ni ki opra co waƒ za pre zen to wa ne zo sta ły wła dzom mia sta do ewen -

tu al nej re ali za cji.

OGÓL NO POL SKIE WARSZ TA TY PRO JEK TO WE

STU DEN TÓW WY DZIA ŁÓW AR CHI TEK TU RY

Uczest nic two stu den tów ar chi tek tu ry w co raz licz niej szych wy jaz dach

i wy mia nach z in ny mi uczel nia mi ar chi tek to nicz ny mi w Eu ro pie i po za

nià, obok wy mia ny do Êwiad czeƒ i po zna wa nia ró˝ no rod nych pro gra -

mów na ucza nia, co raz cz´ Êciej skut ku je wzro stem za in te re so wa nia pro -

ble ma mi osób nie peł no spraw nych. Tak by ło z ostat nio zor ga ni zo wa ny -

mi na Wy dzia le Ar chi tek tu ry Po li tech ni ki Kra kow skiej warsz ta ta mi

OSSA – (Ogól no pol skie Sto wa rzy sze nie Stu den tów Ar chi tek tu ry)19, dla

któ rych sa mi stu den ci po wra ca jà cy z Ho lan dii i Bel gii przy j´ li ja ko głów -

ny te mat: Pro jek to wa nie w ciem no Êci – De si gning In the dark. A wi´c

pro jek to wa nie dla osób nie wi dzà cych i nie do wi dzà cych. Po czàw szy

od wn´trz miesz kal nych, poprzez prze strze nie pu blicz ne, bu dyn ki, te -

blems of di sa bled pe ople. It hap pe ned so du ring an OSSA (All -Po -

lish As so cia tion of Ar chi tec tu ral Stu dents) work shop, or ga ni zed at

the Fa cul ty of Ar chi tec tu re, Cra cow Uni ver si ty of Tech no lo gy 19, whe -

re stu dents co ming back from Hol land and Bel gium de fi ned the ma -

in the me: De si gning in the Dark, i. e. de si gning for the blind and the

short si gh ted –star ting from re si den tial in te riors, thro ugh pu blic spa -

ces, bu il dings, re cre atio nal are as, trans port, to en ti re di stricts and

a ci ty. The pro gram me of the work shop, excel len tly outli ned by the

stu dents, whe re me etings and tra inings with blind pe ople ma de the

in te gral part be si des spe cia list lec tu res, acqu ired the par ti ci pants

with the sca le of the pro blems the blind ha ve to fa ce when they mo -

ve across a ci ty on the ir own.

It is a pi ty that the se expe rien ces can not be used by all the ar chi tec -

tu ral stu dents who will be re spon si ble for the ac ces si bi li ty of our ci -

ties in the fu tu re. Ma ny a ti me, al re ady in the pro cess of de si gning,

urban plan ners, ar chi tects and in te rior de co ra tors con ce de in suf fi -

cient know led ge con cer ning so lu tions for the di sa bled. On ac co unt

of the lack of ade qu ate gu ide li nes, clu es and expe rien ces, fre qu ent

im pro vi sa tions in the pro cess of de si gning le ad to in com ple te so lu -

tions whe re the on ly cla ri fi ca tion of di sa bi li ty is a user in a whe el cha ir

at best. Yet, not on ly re gu la tions sha pe an ac ces si ble spa ce. Even

the best le gi sla tion can not ta ke the who le com ple xi ty of di sa bled pe -

ople’s world in to con si de ra tion.

The know led ge of va rio us forms of di sa bi li ty and the ir re sults in eve -

ry day li fe is a ne ces si ty for the de ve lop ment of em pa thy in ar chi tects

who sha pe an open -ac cess li ving and ho using envi ron ment. It is the

on ly man ner of cre ating an urban or ar chi tec tu ral de sign which will

be a „de sign for all”.

re ny re kre acji, ko mu ni ka cj´ i trans port, a˝ po ca łe dziel ni ce

i mia sto. Do sko na le stwo rzo ny przez stu den tów pro gram

warsz ta tów, w któ rym obok wy kła dów spe cja li stów in te gral nà

cz´Êç zaj mo wa ły spo tka nia i çwi cze nia z oso ba mi nie wi dzà -

cy mi po ka za ły uczest ni kom ska l´ pro ble mów, z ja ki mi sta ra -

jà si´ upo raç lu dzie nie wi dzà cy, po ru sza jà cy si´ sa mo dziel nie

pomie Êcie.

Szko da tyl ko, e tych do Êwiad czeƒ nie mo gà po znaç wszy scy

stu diu jà cy ar chi tek tu r´, b´ dà cy póê niej od po wie dzial ny mi

za do st´p noÊç na szych miast. Nie jed no krot nie, ju˝ w pro ce sie

pro jek to wa nia, urba ni Êci i ar chi tek ci oraz pro jek tan ci wn´trz

przy zna jà si´ do bra ku wy star cza jà cej wie dzy do ty czà cej roz -

wià zaƒ dla nie peł no spraw nych. Cz´ ste im pro wi za cje w pro ce -

sie pro jek to wa nia, z uwa gi na brak wy star cza jà cych wy tycz -

nych, wska zó wek i do Êwiad cze nia, pro wa dzà do roz wià zaƒ

nie peł nych, w któ rych zawy kład ni´ nie peł no spraw no Êci uzna -

je si´ w naj lep szym przy pad ku, je dy nie – u˝yt kow ni ka nawóz -

ku in wa lidz kim. Tym cza sem, to nie tyl ko prze pi sy kształ tu jà

prze strzeƒ do st´p nà. Na wet naj lep sze usta wo daw stwo nie jest

w sta nie uwzgl´d niç ca łej zło o no Êci Êwia ta osób nie peł no -

spraw nych.

Nie zb´d na jest zna jo moÊç ró˝ nych form nie peł no spraw no -

Êci oraz ich skut ków w ˝y ciu co dzien nym. Jest ona wa run -

kiem ko niecz nym dla roz wi ni´ cia em pa tii u ar chi tek tów,

kształ tu jà cych do st´p ne dla wszyst kich Êro do wi sko y cia i za -

miesz ka nia. Tyl ko w ta ki spo sób mo˝ na stwo rzyç pro jekt

urba ni stycz ny czy ar chi tek to nicz ny, któ ry b´ dzie „pro jek tem

dla wszyst kich”.

PRZY PI SY:1 We dług GUS, w na szym kra ju licz ba osób z ró˝ ny mi dys funk cja mi wy no si ok. 6,2 mln, czy li po nad 14proc. spo łe czeƒ stwa. Por.: Sta rzyƒ ska D. (red.) Przy ja zne prze strze nie Eu ro py – Ar chi tek tu ra dla wszyst -kich, Wyd. Sto wa rzy sze nie Przy ja ciół In te gra cji, War sza wa 2009, s. 11.2 Mo wa tu taj o pro wa dzo nych w la tach 70. pio nier skich ba da niach spo łecz nych nad sy tu acjà osóbnie peł no spraw nych i sta nem re ha bi li ta cji w Pol sce, pro wa dzo nych przez Ko mi tet Re ha bi li ta cji i Re -adap ta cji Czło wie ka PAN, pod kie run kiem ne sto ra pol skich so cjo lo gów prof. Ja na Szcze paƒ skie go.Tak e, o pod j´ tych w no wych wa run kach ustro jo wych, a wi´c na po czàt ku lat 90., opra co wa niachwy ko na nych przez Ze spół Ba da nia Spo łecz nych Aspek tów Nie peł no spraw no Êci pod kie run kiemprof. An to ni ny Ostrow skiej, w In sty tu cie Fi lo zo fii i So cjo lo gii PAN, na zle ce nie Paƒ stwo we go Fun du -szu Re ha bi li ta cji Osób Nie peł no spraw nych. Por.: Gra bow ska -Pa łec ka H., Nie peł no spraw ni w ob sza -rach i obiek tach za byt ko wych. Pro ble my do st´p no Êci, Mo no gra fia 304, Po li tech ni ka Kra kow ska, Kra -ków 2004, s. 13–14.3 O kon fe ren cjach or ga ni zo wa nych w la tach 1993–2003 dla ar chi tek tów po Êwi´ co nych pro ble ma ty -ce kształ to wa nia Êro do wi ska y cia dla osób nie peł no spraw nych pi sze Gra bow ska -Pa łec ka H. w:Nie -peł no spraw ni w ob sza rach i obiek tach za byt ko wych. Pro ble my do st´p no Êci, Mo no gra fia 304, Po li -tech ni ka Kra kow ska im. T. Ko Êciusz ki, Kra ków 2004, s. 15–16. Po ro ku 2003 or ga ni zo wa nych by łowie le lo kal nych, ogól no pol skich i mi´ dzy na ro do wych spo tkaƒ o tej pro ble ma ty ce, spo Êród któ rychwy mie niç na le y mi´ dzy na ro do wà kon fe ren cj´ ar chi tek to nicz nà „Ar chi tek tu ra dla wszyst kich – przy -ja zne prze strze nie Eu ro py” (War sza wa, 22–23 czerw ca 2009, or ga ni za tor: Sto wa rzy sze nie Przy ja ciółIn te gra cji).4 Ibi dem, s. 12–14.5 Ibi dem, s. 72–81. Tu taj na le y przy po mnieç uchwa lo nà przez Zgro ma dze nie Ogól ne ONZ Pow -szech nà De kla ra cj´ Praw Czło wie ka (Uni ver sal Dec la ra tion of Hu man Ri ghts) z 10 grud nia 1948 ro -ku, b´ dà cà pierw szym ak tem o za si´ gu ogól no Êwia to wym, ma jà cym zna cze nie an ty dy skry mi na cyj -ne, co stwier dzo ne zo sta ło ju˝ w jej pre am bu le mó wià cej, ˝e: „[…] uzna nie przy ro dzo nej god no Êcioraz rów no Êci i nie zby wal nych praw czło wie ka wszyst kich człon ków wspól no ty ludz kiej jest pod sta wàwol no Êci, spra wie dli wo Êci i po ko ju Êwia ta”. A tak e ko lej ne ak ty, jak np.: Kon wen cj´ o ochro nie prawczło wie ka i pod sta wo wych war to Êci, z 1950 ro ku, przy j´ tà w Rzy mie przez paƒ stwa człon kow skie Ra -dy Eu ro py, a ra ty fi ko wa nà przez Pol sk´ do pie ro w 1993 ro ku. Czy te˝ uchwa lo ny w ro ku 1966 na fo -rum Zgro ma dze nia Na ro do we go ONZ Mi´ dzy na ro do wy Pakt Praw Oby wa tel skich i Po li tycz nych orazMi´ dzy na ro do wy Pakt Praw Go spo dar czych, Spo łecz nych i Kul tu ral nych, któ re Pol ska ra ty fi ko wa ła

ENDNOTES:1 Ac cor ding to the CBFS, the num ber of pe ople with va rio us dys func tions is c. 6.2 mil lion,i. e. mo re than 14 per cent of the so cie ty. Cf.: Sta rzyƒ ska D. (ed.) Przy ja zne prze strze nie Eu -ro py – Ar chi tek tu ra dla wszyst kich, As so cia tion of the Friends of In te gra tion, War saw 2009,p. 11.2 Pio ne ering so cial re se arch on the si tu ation of the di sa bled and the sta te of re ha bi li ta tionin Po land car ried out by the PAS Com mit tee on Man’s Re ha bi li ta tion and Re -ada pta tionun der the su per vi sion of the ne stor of Po lish so cio lo gi sts, Prof. Jan Szcze paƒ ski. Al so,ana ly ses ta ken up by the Te am for Exa mi ning the So cial Aspects of Di sa bi li ty su per vi sedby Prof. An to ni na Ostrow ska, com men ced un der new sys tem cir cum stan ces in the ear -ly 1990s at the PAS In sti tu te of Phi lo so phy and So cio lo gy, com mis sio ned by the Sta te Fundfor the Re ha bi li ta tion of the Di sa bled. Cf.: Gra bow ska -Pa łec ka H., Nie peł no spraw ni w ob -sza rach i obiek tach za byt ko wych. Pro ble my do st´p no Êci, Mo no graph 304, Cra cow Uni -ver si ty of Tech no lo gy, Kra ków 2004, pp. 13–14.3 H. Gra bow ska -Pa łec ka wri tes abo ut con fe ren ces or ga ni zed in 1993-2003 for ar chi tects,de vo ted to the for ma tion of a li ving envi ron ment for the di sa bled, in: Nie peł no spraw ni w ob -sza rach i obiek tach za byt ko wych. Pro ble my do st´p no Êci, Mo no graph 304, T. Ko Êciusz -ko Cra cow Uni ver si ty of Tech no lo gy, Kra ków 2004, pp. 15–16. A lot of lo cal, all -Po lish andin ter na tio nal me etings de vo ted to the se pro blems, in c lu ding the in ter na tio nal ar chi tec tu -ral con fe ren ce „Ar chi tec tu re for All – User -frien dly Spa ces of Eu ro pe” (War saw, 22–23 Ju -ne 2009, or ga ni zer: As so cia tion of the Friends of In te gra tion), we re or ga ni zed after 2003.4 Ibid., pp. 12–14.5 Ibid., pp. 72–81. He re, we sho uld re call the UN Ge ne ral As sem bly’s Uni ver sal Dec la ra -tion of Hu man Ri ghts of 10 De cem ber 1948, be ing the first act with world im pact and anan ti -di scri mi na ting mes sa ge which was al re ady sta ted in its pre am ble say ing that, „[…]ack now led ging the in he rent di gni ty, equ ali ty and in a lie na ble ri ghts of all the mem bers ofthe hu man com mu ni ty is the ba sis of fre edom, ju sti ce and world pe ace.” Al so sub se qu -ent acts, e. g. The Co nven tion on the Pro tec tion of Hu man Ri ghts and Ba sic Va lu es of 1950,pas sed in Ro me by the mem ber ship co un tries of the Co un cil of Eu ro pe, ra ti fied by Po landin 1993; or The In ter na tio nal Pact of Ci ti zen ly and Po li ti cal Ri ghts and The In ter na tio nal Pactof Eco no mic, So cial and Cul tu ral Ri ghts, pas sed in 1966 at the fo rum of the UN Na tio nalAs sem bly, ra ti fied by Po land in 1977; and a se ries of acts de vo ted to the di sa bled

16 17

w ro ku 1977 oraz sze reg ak tów po Êwi co nych oso bom nie peł no spraw nym (1971 – De kla ra cja Prawosób upo Êle dzo nych umy sło wo, 1975 – De kla ra cja praw osób nie peł no spraw nych, 1992 – Za le ce -nie w spra wie spój nej po li ty ki wo bec osób z nie peł no spraw no Êcià, 1993 – Stan dar do we za sa dy wy -rów ny wa nia szans osób nie peł no spraw nych. Wpływ Or ga ni za cji Na ro dów Zjed no czo nych na le gi -sla cj´ kra jów człon kow skich w za kre sie ochro ny praw czło wie ka był nie wàt pli wy. Stop nio wo paƒ -stwa – człon ko wie ONZ wpro wa dza ły do swo ich kon sty tu cji po dob ne za pi sy an ty dy skry mi na cyj ne,któ re zna la zły si´ tak e w uchwa lo nej w kwiet niu 1997 ro ku Kon sty tu cji Rzecz po spo li tej Pol ski. 6 Por.: The Ma drid Dec la ra tion, Eu ro pe an Di sa bi li ty Fo rum, Bruk se la 2002. Do dat ko we in for ma cjetak e pod ad re sem: www.edf -feph.org.

Na le y wy ja Êniç, ˝e paƒ stwa człon kow skie Unii Eu ro pej skiej, nie za le˝ nie od dzia łaƒ po dej mo wa -nych na po zio mie unij nym, wpro wa dza jà wła sne usta wo daw stwo, któ re go ce lem jest zwal cza niedys kry mi na cji. Jed nà z naj bar dziej zna nych ustaw eu ro pej skich z tej dzie dzi ny, od no szà cà si´do nie peł no spraw no Êci, jest przy j´ ta w 1995 ro ku w Wiel kiej Bry ta nii Usta wa prze ciw dzia ła jà ca dys -kry mi na cji z po wo du nie peł no spraw no Êci (Di sa bi li ty Di scri mi na tion Act – DDA) oraz po dob ne usta -wy przy j´ te przez Ir lan di´, Szwe cj´, Niem cy, a tak e póê niej przez Ho lan di´ i Hisz pa ni´.7 Por.: Jan czew ska M., Pol ska naj go rzej w Unii chro ni nie peł no spraw nych, Dzien nik -Ga ze ta Praw -na, IX, 2010, mag da le na.jan czew ska@dzien nik.pl – cy to wa na ONZ -owska kon wen cja o pra wachosób nie peł no spraw nych jest je dy nym do ku men tem, któ ry re gu lu je wszyst kie kwe stie do ty czà cenie peł no spraw nych – od edu ka cji, po do st´p do usług czy miejsc pra cy.8 Por.: Ma ga zyn In te gra cja, Nr 4/2009, s. 11.9 Por.: Ma ga zyn In te gra cja, nr 5/2010 (104), s. 45. Efekt prac szwaj car skich na ukow ców z Po li tech -ni ki Fe de ral nej w Lo zan nie, któ rzy pod kie run kiem José de R. Millána opra co wa li wó zek in wa lidz kiste ro wa ny za po mo cà sys te mu ba zu jà ce go na ludz kiej my Êli, zo ba czyç mo˝ na na: www.youtu -be.com/watch?v=0-1sdt nu qcE.10 W Kra ko wie zor ga ni zo wa na zo sta nie w 2011 r. ju˝ czwar ta edy cja Kon kur su „Kra ków bez ba rier”.Pod czas po przed nich kon kur sów wy bra nych zo sta ło po nad 20 obiek tów po zba wio nych ba rier.Mo˝ na je trak to waç ja ko obiek ty wzor co we dla pro jek tu jà cych ar chi tek tów.11 Por.: Sta rzyƒ ska D. (red.) „Przy ja zne prze strze nie Eu ro py – ar chi tek tu ra dla wszyst kich”, wyd. Sto -wa rzy sze nie Przy ja ciół In te gra cji, War sza wa 2009, s. 55–62.12 Ibi dem, s. 62.13 Przy kła dem ta kich mi´ dzy na ro do wych kon kur sów sà czte ry edy cje kon kur su Schin dler Award„Ac cess for All”. Ich za da niem by ła re wi ta li za cja wy bra nych ob sza rów, któ re z ró˝ nych przy czyn za -tra ci ły swo jà atrak cyj noÊç i do st´p noÊç, w ta kich eu ro pej skich sto li cach, jak: Bruk se la (2003/2004),Pa ry˝ (2005/2006), Wie deƒ (2007/2008) i Ber lin (2009/2010).

In nym ro dza jem mi´ dzy na ro do wej kon fron ta cji mło dych ar chi tek tów sà stu denc kie warsz ta ty pro -jek to we. Tu taj mo˝ na wy mie niç: „Shop ping -Cen ter Dres den 2007”, nie miec ko -pol skie warsz ta tyor ga ni zo wa ne przez Bau haus Uni ver sität – We imar. Ich ce lem by ło za pro po no wa nie no wych formdla han dlu, w Êci słym cen trum Dre zna, na te re nie re wi ta li zo wa ne go Georg -Platz, z uwzgl d nie niempo trzeb osób nie peł no spraw nych. W warsz ta tach uczest ni czy ło po nad 90 stu den tów z Wy dzia łówAr chi tek tu ry ze Stut t gar tu, We ima ru oraz z Po li tech ni ki Kra kow skiej. Gru pa stu den tów z Wy dzia łuAr chi tek tu ry PK (Ma ciej Ja gie lak, Ka ta rzy na Ol szew ska i Piotr Pa nek) pod kie run kiem dr hab. arch.Han ny Gra bow skiej i dr in˝. arch. An ny A. Kan ta rek uzy ska ła w kon kur sie III na gro d´, wr´ czo nàpod czas EXPO RE AL w Mo na chium.14 Wg wy po wie dzi me dial nej prof. Tho ma sa Sie vert sa w dniu 10.11.2006 ro ku, pod czas uro czy sto -Êci wr´ cze nia na gród i wy ró˝ nieƒ, któ ra od by ła si´ w Lu cer nie, w cen trum kon gre so wym. Wi´ cejin for ma cji o kon kur sach: www.schin dler.com / www.schin dle ra ward.com.15 II Na gro d´ w I Kon kur sie Schin dler Award „Ac cess for All” (2003/2004) otrzy ma li stu den ci Wy -dzia łu Ar chi tek tu ry Po li tech ni ki Kra kow skiej: Bar tło miej Ho miƒ ski i Mi chał Je zier ski (opie ku nemi promo to rem dy plo mu był: prof. dr hab. arch. An drzej Wy y kow ski, a współ pro mo to rem by ła: drin˝. arch. Mał go rza ta Mi zia).16 Wy ró˝ nie nia w dru giej edy cji kon kur su Schin dler Award (2005/2006) otrzy ma li: Grze gorz Zi´t kaz Po li tech ni ki Gdaƒ skiej oraz ze spół stu den tów z Po li tech ni ki Kra kow skiej, Ma te usz Adam czyk i Mi -chał Pa lej (opie ku nem i pro mo to rem dy plo mu Ma te usza Adam czy ka i Mi cha ła Pa le ja by ła dr hab.arch. Han na Gra bow ska -Pa łec ka z WA PK).17 Wg. wy daw nic twa po kon kur so we go „Schin dler Award 2008 – When thin king dif fe ren tly helps bre -ak bar riers”, s. 3.18 Wy ró˝ nie nie w czwar tej edy cji kon kur su Schin dler Award (2009/2010) otrzy ma li: Fi lip Pi wo war -czyk i Piotr Pa luch z Wy dzia łu Ar chi tek tu ry Po li tech ni ki Kra kow skiej (opie ku na mi pro jek tu by li dr hab.in˝. arch. Ja cek Gy ur ko vich, prof. PK, oraz dr hab. arch. Han na Gra bow ska -Pa łec ka z WA PK).19 Warsz ta ty OSSA „De si gning In the Dark” od by wa ły si´ w dniach od 15.05.2011 do 21.05.2011w Kra ko wie, na Wy dzia le Ar chi tek tu ry przy ul. Pod cho rà ych 1.

(1971 – The Dec la ra tion of Men tal ly Di sa bled Pe ople’s Ri ghts, 1975 – The Dec la ra tion of Di -sa bled Pe ople’s Ri ghts, 1992 – A Re com men da tion on a Co he si ve Po li cy to wards Di sa bledPe ople, 1993 – The Stan dard Prin ci ples of Di sa bled Pe ople’s Equ al Op por tu ni ties. The Uni -ted Na tions” in flu en ce on the le gi sla tion of the mem ber ship co un tries in the field of the pro -tec tion of hu man ri ghts was unqu estio na ble. Gra du al ly, the UN mem ber ship sta tes in tro du -ced si mi lar an ti -di scri mi na ting en tries to the ir con sti tu tions. They al so ap pe ared in the Con sti -tu tion of the Re pu blic of Po land pas sed in April 1997.6 Cf.: The Ma drid Dec la ra tion, Eu ro pe an Di sa bi li ty Fo rum, Brus sels 2002. Ad di tio nal in for ma -tion on: www.edf -feph.org.

We must expla in that the Eu ro pe an Union’s mem ber ship sta tes – ir re spec ti ve of ac tions ta -ken at the Union’s le vel – in tro du ce the ir own le gi sla tions who se ob jec ti ve is to strug gle aga -inst di scri mi na tion. One of the best -known Eu ro pe an acts in this field, re fer ring to di sa bi li ty, isThe Di sa bi li ty Di scri mi na tion Act (DDA) pas sed in 1995 in Gre at Bri ta in. Si mi lar acts we re pas -sed by Ire land, Swe den, Ger ma ny, la ter by Hol land and Spa in.7 Cf.: Jan czew ska M., Pol ska naj go rzej w Unii chro ni nie peł no spraw nych, Dzien nik -Ga ze taPraw na, Sep tem ber 2010, mag da le na.jan czew ska@dzien nik.pl – The qu oted UN co nven tionon di sa bled pe ople’s ri ghts is the on ly do cu ment which re gu la tes all the mat ters con cer ningthe di sa bled – from edu ca tion to ac cess to se rvi ces or work pla ces.8 Cf.: Ma ga zi ne In te gra cja, No. 4/2009, p. 11.9 Cf.: Ma ga zi ne In te gra cja, No. 5/2010 (104), p. 45. The ef fect of the work of Swiss scien ti stsfrom the Fe de ral Uni ver si ty of Tech no lo gy, Lau san ne, who pre pa red a whe el cha ir ste ered byme ans of a sys tem ba sed on hu man tho ught un der the su per vi sion of José de R. Millán, canbe se en on: www.youtu be.com/watch?v=0-1sdt nu qcE.10 The fo urth edi tion of the Com pe ti tion „Kra ków wi tho ut Bar riers” will be or ga ni zed in 2011.Mo re than twen ty ob jects wi tho ut bar riers we re se lec ted in the pre vio us edi tions. They may betre ated as mo dels for de si gning ar chi tects.11 Cf.: Sta rzyƒ ska D. (ed.) Przy ja zne prze strze nie Eu ro py – ar chi tek tu ra dla wszyst kich, As so -cia tion of the Friends of In te gra tion, War saw 2009, pp. 55–62.12 Ibid., p. 62.13 Such in ter na tio nal com pe ti tions can be exem pli fied by fo ur edi tions of the Schin dler Award„Ac cess for All”. The ir as si gn ment was to re vi ta li ze se lec ted are as which for va rio us re asonslost the ir at trac ti ve ness and ac ces si bi li ty in such Eu ro pe an ca pi tals as: Brus sels (2003/2004),Pa ris (2005/2006), Vien na (2007/2008) and Ber lin (2009/2010).

Ano ther kind of young ar chi tects” in ter na tio nal con fron ta tion is a stu dent de sign work shop, e.g. „Shop ping -Cen ter Dres den 2007”, a Ger man -Po lish work shop or ga ni zed by Bau haus Uni -ver sität – We imar. Its ob jec ti ve was to sug gest new forms for tra de in the ve ry cen tre of Dres -den, on the gro und of re vi ta li zed Georg -Platz, al lo wing for di sa bled pe ople’s ne eds. Mo re thanni ne ty stu dents from the Fa cul ties of Ar chi tec tu re in Stut t gart, We imar and at Cra cow Uni ver -si ty of Tech no lo gy to ok part in it. A gro up of stu dents from the CUT Fa cul ty of Ar chi tec tu re (Ma -ciej Ja gie lak, Ka ta rzy na Ol szew ska and Piotr Pa nek), su per vi sed by D. Sc. Arch. Han na Gra -bow ska and Ph. D. Arch. An na A. Kan ta rek, re ce ived the 3rd award du ring EXPO RE AL in Mu -nich.14 Prof. Tho mas Sie verts’s com ment in the me dia on 10 No vem ber 2006 du ring the ce re mo -ny of han ding awards and ho no ura ble men tions at the con gress cen tre in Lu cer ne. Mo re in -for ma tion abo ut the com pe ti tions on: www.schin dler.com / www.schin dle ra ward.com.15 The 2nd Award at the 1st Schin dler „Ac cess for ALL” Com pe ti tion (2003/2004) went to two stu -dents of the Fa cul ty of Ar chi tec tu re, Cra cow Uni ver si ty of Tech no lo gy: Bar tło miej Ho miƒ skiand Mi chał Je zier ski (the su per vi sor of the ir di plo ma was Prof. D. Sc. Arch. An drzej Wy y kow -ski; the co -su per vi sor was Ph. D. Arch. Mał go rza ta Mi zia).16 Ho no ura ble men tions in the se cond edi tion of the Schin dler Award com pe ti tion (2005/2006):Grze gorz Zi´t ka from Gdaƒsk Uni ver si ty of Tech no lo gy and a te am of stu dents from Cra cowUni ver si ty of Tech no lo gy, Ma te usz Adam czyk and Mi chał Pa lej (the su per vi sor of Ma te uszAdam czyk and Mi chał Pa lej’s di plo ma was D. Sc. Arch. Han na Gra bow ska -Pa łec ka of the FACUT).17 Ac cor ding to the apr¯s -com pe ti tion pu bli ca tion „Schin dler Award 2008 – When thin king dif -fe ren tly helps bre ak bar riers”, p. 3.18 A ho no ura ble men tion in the fo urth edi tion of the Schin dler Award com pe ti tion (2009/2010):Fi lip Pi wo war czyk and Piotr Pa luch from the Fa cul ty of Ar chi tec tu re, Cra cow Uni ver si ty of Tech -no lo gy (the su per vi sors of the ir de sign we re As soc. Prof. D. Sc. Ph. D. Arch. Ja cek Gy ur ko -vich and D. Sc. Arch. Han na Gra bow ska -Pa łec ka of the FA CUT).19 The OSSA work shop „De si gning In the Dark” was held from 15 till 21 May 2011 at the Fa -cul ty of Ar chi tec tu re, 1 Pod cho rà ych St., Kra ków.

BIBLIOGRAFIA:

Bielak M., Badania jakoÊciowe nad Êrodowiskiem zamieszkania w domach opieki społecznej dlaludzi starszych. Wybrane przykłady.Monografia, Wydział Architektury, Politechnika Âlàska, Gliwice,2010.

Gehl Jan, ˚ycie mi´dzy budynkami. U˝ytkowanie przestrzeni publicznych, Wydawnictwo RAM,Kraków, grudzieƒ 2009.

Grabowska-Pałecka H., Niepełnosprawni w obiektach i obszarach zabytkowych. Problemydost´pnoÊci,Monografia 304, Politechnika Krakowska 2004.

Kuryłowicz E., Projektowanie uniwersalne. Udost´pnianie otoczenia osobom niepełnosprawnym,CBPRON, Warszawa 1996.

Starzyƒska D. (red.), Architektura dla wszystkich. Przyjazne przestrzenie Europy, WydawnictwoStowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa, 2009.

Wapiennik E., Piotrowicz R., Niepełnosprawny – pełnoprawny obywatel Europy, Integracja –Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Urzàd Komitetu Integracji Europejskiej, Biblioteka Europejska24, Warszawa 2002.

BIBLIOGRAPHY:

Bie lak M., Ba da nia ja ko Êcio we nad Êro do wi skiem za miesz ka nia w do mach opie ki spo łecz nej dlalu dzi star szych. Wy bra ne przy kła dy. Mo no graph, Fa cul ty of Ar chi tec tu re, Si le sian Uni ver si ty ofTech no lo gy, Gli wi ce, 2010.

Gehl Jan, ˚y cie mi´ dzy bu dyn ka mi. U˝yt ko wa nie prze strze ni pu blicz nych, RAM, Kra ków, De -cem ber 2009.

Gra bow ska -Pa łec ka H., Nie peł no spraw ni w obiek tach i ob sza rach za byt ko wych. Pro ble my do -st´p no Êci, Mo no graph 304, Cra cow Uni ver si ty of Tech no lo gy 2004.

Ku ry ło wicz E., Pro jek to wa nie uni wer sal ne. Udo st´p nia nie oto cze nia oso bom nie peł no spraw nym,CBPRON, War saw 1996.

Sta rzyƒ ska D. (ed.), Ar chi tek tu ra dla wszyst kich. Przy ja zne prze strze nie Eu ro py, As so cia tion ofthe Friends of In te gra tion, War saw, 2009.

Wa pien nik E., Pio tro wicz R., Nie peł no spraw ny – peł no praw ny oby wa tel Eu ro py, In te gra tion – As -so cia tion of the Friends of In te gra tion, Of fi ce of the Com mit tee on Eu ro pe an In te gra tion, Eu ro -pe an Li bra ry 24, War saw 2002.

18