harmonia jazzowa z podstawami improwizacji
TRANSCRIPT
1
Program nauczania
Harmonia jazzowa z podstawami
improwizacji
Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st.
im. M. Karłowicza
w Katowicach
mgr Adam Jarzmik
etap edukacyjny: Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia, klasy I-IV
specjalność: Wokalistyka jazzowa/ instrumentalistyka jazzowa
nazwa zajęć edukacyjnych: Harmonia jazzowa z podstawami improwizacji
autor: Adam Jarzmik
Zgodne z podstawą programową:
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 sierpnia 2019 r.
w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego (DZ. U. z 2019 r., poz. 1637).
Katowice 2019
2
Spis treści
1. Wstęp………………………………………………………………………………………………………………………………………….3
2. Cele kształcenia………………………………………………………………………………………………………………………….4
- cele kształcenia - wymagania ogólne………………………………………………………………………………..4
- cele kształcenia - wymagania szczegółowe……………………………………………………………………….4
3. Formy sprawdzania osiągnięć, kryteria oceniania……………………………………………………………………….7
4. Komentarz do realizacji programu nauczania……………………………………………………………………………..9
- ogólna koncepcja programu nauczania……………………………………………………………………………..9
- wskazówki metodyczne…………………………………………………………………………………………………….15
- opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania………………………………………15
5. Efekty kształcenia po zakończeniu nauki w szkole II stopnia……………………………………………………16
6. Wykaz przykładowej literatury………………………………………………………………………………………………….16
3
1. Wstęp
Program został stworzony dla przedmiotu „harmonia jazzowa z podstawami improwizacji”. Materiał
nauczania został wyprofilowany pod kątem zdobywania umiejętności w zakresie muzyki jazzowej. Wszelkie
zagadnienia uwzględniają treść zawartą w podstawie programowej.
autor: mgr Adam Jarzmik
nazwa szkoły: Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Mieczysława Karłowicza w Katowicach
Etap edukacyjny: Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia, klasy I-IV
nazwa zajęć edukacyjnych: harmonia jazzowa z podstawami improwizacji
Niniejszy program został opracowany na podstawie:
1. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 sierpnia 2019 r.
w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego (DZ. U. z
2019 r., poz. 1637).
2. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 czerwca 2019 r. w sprawie
ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych (Dz. U. z 2017 r.,
poz. 1247).
3. Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 1481 z
późniejszymi zmianami).
4
4. Ustawa Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r opublikowana: Dz. U. z 2019 r. poz. (1148, 1078,
1287, 1680 i 1681)
2. Cele kształcenia
Cele kształcenia - wymagania ogólne
1. Rozwijanie wiedzy teoretycznej, niezbędnej do wykonywania muzyki jazzowej
-Uczeń posługuje się zasobem pojęć i terminów muzycznych, umożliwiających
rozumienie i tworzenie muzyki jazzowej; (s. 9)
2. Kształcenie umiejętności analizy utworów jazzowych
Uczeń rozpoznaje budowę formalną i harmonikę utworów jazzowych; (s.12)
3. Zdobywanie wiedzy na temat współczesnych nurtów harmonii jazzowej
Uczeń stosuje posiadaną wiedzę do opisu i analizy dzieł muzycznych; (s.13)
4. Kształcenie umiejętności posługiwania się specyficznym dla jazzu zapisem nutowym
Uczeń biegle czyta zapis nutowy, charakterystyczny dla jazzu; (s.12)
5. Kształcenie umiejętności podstaw reharmonizacji
Uczeń dostosowuje istniejącą harmonię do potrzeb aktualnej sytuacji muzycznej,
zgodnie z teoretyczną wiedzą i swoją wrażliwością estetyczną; (s.14)
6. Poznanie zasad improwizacji jazzowej
Uczeń poznaje teoretyczne i praktyczne zasady improwizacji; (s. 9-11)
7. Kształcenie umiejętności posługiwania się technikami improwizacji jazzowej
Uczeń poznaje sposoby wykorzystania zasad improwizacji w zakresie śpiewu i
instrumentalistyki; (s. 9-11)
8. Zdobywanie wiedzy w zakresie stylów improwizacji jazzowej
- Uczeń poznaje style improwizacji muzyki jazzowej; (s.12)
Cele kształcenia - wymagania szczegółowe
1. Rozwijanie wiedzy teoretycznej niezbędnej w wykonawstwie muzyki jazzowej
Uczeń:
1) zna historyczną ewolucję harmonii z cechami charakterystycznymi dla poszczególnych
okresów; (s.9)
5
2) zna i stosuje skale, kadencje, struktury harmoniczne, rodzaje akordów
charakterystycznych dla jazzu; (s.9)
3) zna i potrafi zastosować w praktyce symbole akordowe stosowane w muzyce jazzowej
(np. standardowe, europejskie, Roman numerals) i różnice w porównaniu z nomenklaturą
klasyczną; (s. 10)
2. Kształcenie umiejętności analizy utworów jazzowych
Uczeń:
1) zna typowe dla jazzu struktury harmoniczne (blues, rhythm changes ); (s.12)
2) zna podstawy logicznego ruchu basu i jego rolę w analizie; (s.13)
3) zna metody analizy harmonicznej i jej składowe elementy; (s.10, 13)
4) zna harmonikę funkcyjną; (s.10)
3. Zdobywanie wiedzy na temat współczesnych nurtów harmonii jazzowej
Uczeń:
1) zna i rozpoznaje współczesną harmonikę modalną i jej cechy charakterystyczne; (s.12)
2) zna i rozpoznaje charakterystyczne dla muzyki jazzowej cechy wykonawcze i
improwizacyjne; (s.13)
4. Kształcenie umiejętności posługiwania się specyficznym dla jazzu zapisem nutowym
Uczeń:
1) potrafi grać i improwizuje na podstawie funkcji harmonicznych, bez wcześniejszego
przygotowania; (s.13)
3) obsługuje programy komputerowe, w tym wskazane edytory nut; (s.14)
5. Kształcenie umiejętności podstaw reharmonizacji
Uczeń:
1) stosuje różne typy voicingu jazzowego (np.: tercjowy, kwartowy, rootless); (s.11)
2) stosuje reharmonizację diatoniczną; (s.14)
3) stosuje reharmonizację za pomocą zmiany trybu akordów; (s.14)
4) stosuje reharmonizację za pomocą substytutu trytonowego; (s.14)
5) stosuje reharmonizację za pomocą akordów blokowych i drop 2; (s.14)
6) reharmonizuje akordy diatoniczne z wykorzystaniem tzw. modal interchange.(s.14)
6. Poznanie zasad improwizacji jazzowej
Uczeń:
1) odczytuje zapis nutowy i określenia wykonawcze, charakterystyczne dla muzyki
jazzowej; (s.12)
6
2) improwizuje, stosując poznane zasady harmonii jazzowej oraz techniki improwizacji,
takie jak: skale czy charakterystyczną rytmikę; (s. 9-14)
3) rozpoznaje i definiuje formy oraz style muzyki jazzowej; (s. 9-14)
4) improwizuje na podstawie standardów muzyki jazzowej oraz wybranej literatury
muzycznej. (s. 16)
7. Kształcenie umiejętności posługiwania się technikami improwizacji jazzowej
Uczeń:
1) korzysta ze zdobytej wiedzy w rozwijaniu własnych umiejętności improwizacyjnych;
2) improwizuje w różnych stylach, wykorzystując charakterystyczne dla nich środki
wyrazowe, takie jak: melodyka, artykulacja, dynamika, frazowanie oraz podziały
rytmiczne;
3) potrafi improwizować a vista na podstawie funkcji harmonicznych oraz budowy formalnej
utworu - w przypadku instrumentów perkusyjnych. (s.9)
8. Zdobywanie wiedzy w zakresie stylów improwizacji jazzowej
Uczeń:
1) określa styl improwizacji jazzowej na podstawie analizy słuchowych transkrypcji
solowych; (s.14)
2) zapisuje ze słuchu partię solową; (s.14)
3) przygotowuje i prezentuje fragmenty improwizacji w różnorodnych stylach jazzowych,
solo oraz we współpracy z zespołem. (s.14)
7
3. Formy sprawdzania osiągnięć, kryteria oceniania
Formy sprawdzania osiągnięć ucznia:
1. Prace domowe:
- realizacja w formie zadań domowych omawianych zjawisk harmonicznych
- poprawa zadań domowych razem z uczniami, z wytłumaczeniem i omówieniem błędów
podaniem propozycji zmian, uwzględniając poziom zaawansowania uczniów
- obserwacja realizacji zadań domowych, postępów w ich poprawianiu, udoskonalaniu
oraz twórczym podejściu do tematu
2. Prace pisemne realizowane na lekcji zarówno przy tablicy, jak i samodzielnie w zeszycie:
- zapisywanie odpowiednich symboli i oznaczeń akordów w przebiegach harmonicznych
- tworzenie określonych przebiegów funkcyjnych
- zapisywanie kadencji II, V, I i innych
- analiza harmoniczna z wykorzystaniem odpowiednich symboli i oznaczeń
- harmonizowanie melodii w rożnych układach jazzowych
3. Ćwiczenia praktyczne przy fortepianie:
- budowanie akordów jazzowych z użyciem różnych układów (tzw. voicingów)
- wykonywanie kadencji II-V-I w dur i moll oraz innych kadencji
- przyporządkowywanie skal do akordów
- realizacja podanego przebiegu funkcyjnego z wykorzystaniem odpowiednich voicingów
8
4. Dyskusje i odpowiedzi ustne:
- moderowanie dyskusji przez nauczyciela, która prowadzi do samodzielnego wyciągania
wniosków przez ucznia i uzyskania właściwej oceny danego zjawiska harmonicznego
- odpowiedzi ustne uczniów związane z omówionymi wcześniej problemami
5. Pisemne sprawdziany:
- prace pisemne sprawdzające opanowanie wiadomości i umiejętności z bieżącego
materiału
- prace pisemne okresowe, podsumowujące określoną partię materiału
- sprawdziany pisemne śródroczne i końcoworoczne.
Kryteria oceniania:
Przy dokonywaniu oceny pracy uczniów bierze się pod uwagę następujące kryteria:
- przyswojenie wiadomości przerobionych na zajęciach - uczeń potrafi podać, przytoczyć informacje
podane na lekcji
- rozumienie przyswojonych wiadomości - uczeń potrafi zanalizować i zastosować przyswojone
informacje w różnych przypadkach oraz odwoływać się do nich przy okazji kolejnych zjawisk muzycznych
- praktyczne wykorzystywanie poznanych wiadomości i zjawisk - uczeń nabywa umiejętności
stosowania teorii w praktyce, stosuje poznane zjawiska harmoniczne w swoich pracach, myśli analitycznie i
twórczo
- łączenie rożnych wiadomości i umiejętności z zakresu harmonii jazzowej z innymi elementami
dzieła muzycznego - uczeń potrafi w swoich zadaniach, pracach wykazać się syntezą rożnych zjawisk
muzycznych, łączy rożne elementy harmoniczne oraz inne w sposób świadomy
Oceny okresowe, śródroczne i końcoworoczne przyznawane są według następującej skali stopni:
celujący (6) - osiągnięcia ucznia wyraźnie wykraczają poza wymagania edukacyjne;
9
bardzo dobry (5) - uczeń całkowicie spełnia wymagania edukacyjne;
dobry (4) - spełnienie wymagań edukacyjnych nie jest pełne, ale nie przewiduje
się problemów w dalszym kształceniu;
dostateczny (3) - uczeń spełnia jedynie podstawowe wymagania, co może oznaczać
trudności w toku dalszego kształcenia
dopuszczający (2) - uczeń spełnia wymagania edukacyjne w stopniu minimalnym, co
poważnie utrudnia, a nawet może uniemożliwić dalsze kształcenie;
niedostateczny (1) - uczeń wyraźnie nie spełnia wymagań edukacyjnych, co uniemożliwia
dalsze kształcenie
4. Komentarz do realizacji programu naucznia
Ogólna koncepcja programu nauczania:
Klasa I
Wiadomości wstępne:
- podstawowe pojęcia z zakresu harmonii jazzowej (skala, gama, akord, symbole
akordowe, funkcja harmoniczna, analiza harmoniczna, oznaczenia stopni gamy)
- podstawy notacji muzycznej w muzyce jazzowej (z zaznaczeniem i wyjaśnieniem różnic
pomiędzy tą notacją a notacją w muzyce klasyczne)
a) akordy i składniki akordów
b) interwały
c) gamy i skale
d) artykulacja
e) oznaczenie stylów
f) oznaczenia wykonawcze
10
Podstawowe skale używane w muzyce jazzowej:
- poznane gamy (skale) durowe i mollowe w odmianach - przypomnienie: gama durowa
naturalna, gamy mollowe: naturalna, harmoniczna, dorycka, melodyczna; ich nazwy w
nomenklaturze jazzowej
- Harmonia skali durowej naturalnej (major scale harmony) - skale kościelne - wprowadzenie skal
kościelnych z gamy durowej naturalnej, pojęcie stopni gamy (modes)
- skala harmoniczna od V stopnia - frygijska dominantowa (phrygian-dominant)
- pojęcie pentatoniki - pentatonika durowa i mollowa, skala bluesowa
- skala półton-całyton (diminished), skala całotonowa (whole-tone), lidyjska dominantowa
(lydian-dominant), lidyjska zwiększona (lydian augmented), lokrycka #2 (locrian #2)
- skale bebopowe
Czterodźwięki:
- septymowe postaci akordu durowego i mollowego
- akordy z dodaną sekstą
- septymowe postaci akordu zmniejszonego; czterodźwięk zmniejszony oraz akord pół- zmniejszony
- septymowe postaci akordu zwiększonego
- funkcje harmoniczne poszczególnych czterodźwięków- przykłady ich zastosowania w konkretnych
utworach
Relacja akord-skala:
- powiązania skal z akordami i przyporządkowanie konkretnych skal do poszczególnych akordów
- dźwięki akordowe oraz dźwięki przejściowe w skali dla danego akordu
- omijanie niektórych stopni danej skali („avoid”notes)
- budowanie improwizacji melodycznej na bazie podanego przebiegu harmonicznego i z
wykorzystaniem poznanych skal
Funkcje harmoniczne - Triada harmoniczna i stopnie poboczne:
11
- wyjaśnienie pojęcia funkcji harmonicznej
- triada harmoniczna w harmonii funkcyjnej (TSD) - definicja, wyjaśnienie, przykłady
- stopnie poboczne - akordy zbudowane na stopniach pobocznych
- sposób oznaczania (Roman numerals), zastosowanie w połączeniach z innymi akordami
- wpływ odmiany skali na tryb funkcji harmonicznych na poszczególnych stopniach
Kadencja II-V-I oraz inne kadencje charakterystyczne dla muzyki jazzowej:
- kadencja II-V-I jako główny budulec harmonicznych konstrukcji w muzyce jazzowej
- najważniejsze ciążenia w kadencji II-V-I - relacja kwintowa oraz rozwiązania septymy na tercje
- charakterystyka kadencji II-V-I w dur i moll
- zastosowanie odpowiednich akordów oraz skal w kadencji II-V-I w dur i moll
- zastosowanie składników dysonujących w kadencji II-V-I
- analiza przebiegów harmonicznych oraz melodycznych opartych na kadencji II-V-I
- samodzielne konstruowanie melodii opartych na kadencji II-V-I
- inne, często stosowane kadencje w muzyce jazzowej: I-VI-II-V, III-VI-II-V, I-IV, I-II-III-IV
Wychylenie modulacyjne:
- definicja wychylenia modulacyjnego
- omówienie akordów wtrąconych
- dominanty wtrącone do poszczególnych stopni gamy durowej
- wtrącenie całych kadencji II-V
Akordy z dodanymi wyższymi składnikami (tensions):
- rodzaje i charakterystyka interwałów powyżej septymy- budowa wielodźwięków
- akordy nonowe
- akordy z użyciem undecymy
- akordy z użyciem tercdecymy
12
- system notacji akordów ze składnikami powyżej septymy
- omijanie niektórych składników akordów przy budowie akordów wieloskładnikowych
Układ głosów (voicing) w budowie akordów jazzowych:
- podstawowe zasady przy konstruowaniu układów głosów akordów na fortepianie
- układy głosów akordów w zapisie fortepianowym
- układ skupiony i rozległy
Akordy zawieszone (z zawieszoną kwartą, suspended chords):
- budowa akordów z zawieszoną kwarta
- funkcje harmoniczne tych akordów w utworach
Opóźnienia i alteracje, dźwięki przejściowe:
- charakterystyka i rodzaje opóźnień stosowanych w muzyce jazzowej i rozrywkowej
- dźwięki przejściowe
- skala alterowana
Struktury harmoniczne typowe dla muzyki jazzowej:
- blues
-rythm changes i jego odmiany
- 32-taktowa forma AABA
Analiza harmoniczna:
- stosowanie harmoniki funkcyjnej
- analiza harmoniczna standardów jazzowych pod względem wyodrębniania kadencji II-V-I
Klasa II
13
Dźwięki prowadzące (guide tones):
- definicja dźwięków prowadzących
- najczęściej wykorzystywane guide tones dla poszczególnych akordów
- tworzenie linii melodycznych opartych o guide tones
- rozbudowywanie linii melodycznej w oparciu o guide tones
Approach notes ( dźwieki przejściowe i wypełniające w muzyce jazzowej)
- dźwięki przejściowe (passing notes)
- dźwięki pomocnicze (neighbor tones)
- dźwięki okalające (indirect resolution)
- podejścia chromatyczne
- dźwięki oderwane
- wyprzedzenia i opóźnienia
Modal interchange (zapożyczenia modalne):
- konstrukcja akordów diatonicznych dla różnych skal
- najczęściej wykorzystywane zapożyczenia modalne i ich wpływ na zmianę kolorystyki
harmonicznej danej skali/tonacji
Substytuty akordowe i akordy przejściowe:
- wyjaśnienia alternatywności harmonii przy użyćiu substytutów akordowych
- rodzaje substytutów akordowych w ich związek z akordami podstawowymi:
a) substytut trytonowy
b) substytut mediantowy
c) substytut sekundowy
d) substytut jednoimienny
e) substytut suspendowy
14
Wybrane kadencje stosowane w muzyce jazzowej:
- suspendowa
- zwodnicza
- substytutowa
- zawieszona
Jazzowa harmonizacja melodii w układach na 2,3,4 i więcej głosów
- różne typy voicingu jazzowego
- podstawowe układy dźwięków przy harmonizacji na 2,3,4 i więcej głosów
- dobór odpowiednich składników akordowych
- łącznie akordów i prowadzenie melodii w poszczególnych głosach
- przykłady zastosowania na konkretny skład instrumentalny
Analiza harmoniczna:
- zasady logicznego ruchu basu i jego rola w analizie
- analiza harmoniczna wybranych fragmentów utworów muzycznych
Klasa III
Obsługa i korzystanie z edytora nutowego:
- podstawy pracy z edytorem nutowym
- przegląd rożnych narzędzi do zapisu nutowego w edytorze
- przykładowe zadania do wykonania - sporządzenie zapisu nutowego dla wybranego
instrumentu lub składu instrumentalnego lub wokalnego.
Harmonia skali zmniejszonej
- skala półton- całyton oraz całyton-półton - jej cechy charakterystyczne
- symetryczność skali diminished
15
- charakterystyczne akordy i struktury harmoniczne oraz melodyczne dla skali diminished
Stosowanie bazowej reharmonizacji:
- reharmonizacja diatoniczna
- reharmonizacja za pomocą zmiany trybu akordu
- reharmonizacja za pomocą subtytutu trytonowego
- reharmonizację za pomocą akordów blokowych i drop 2
- reharmonizacja z wykorzystaniem modal intrechange
Podstawy kompozycji i aranżacji jazzowej:
- harmonizowanie melodii w układach na 2,3,4 i więcej głosów w rożnych układach i
fakturach w zależności od składu instrumentalnego z wykorzystaniem poznanej dotąd wiedzy
harmonicznej.
- odpowiedni dobór składników akordów
- zasady konstruowania linii basu, melodii i riffów kontrapunktycznych, realizacji
akompaniamentu akordowego
- skomponowanie luz zaaranżowanie utworu na wybrany skład instrumentalny
- podstawy aranżacji komputerowej
Wskazówki metodyczne:
Praca na lekcji:
- omówienie zagadnienia - prezentacja, wykład, zadawanie pytań, dyskusja
- analiza słuchowa - przykłady grane na fortepianie, przykłady audio
- praca zespołowa - wspólna realizacja całości lub fragmentu zadania na tablicy bądź przy
fortepianie
- praca indywidualna - pisemna przy tablicy, w zeszycie lub w edytorze nutowym przy
instrumencie lub pamięciowa
16
- indywidualna lub zespołowa prezentacja wyników pracy (realizacja przy fortepianie, realizacja z
użyciem edytora nutowego, odtwarzanie w zespole głosem lub na instrumentach,
omówienie analizy)
- analiza zadań domowych - korekta zadania z poprzedniej lekcji i omówienie kolejnego
zadania
Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania:
Zgodnie z ramowym planem nauczania przedmiot Harmonia Jazzowa z elementami improwizacji
realizowany jest w wymiarze 6 godzin. Przedmiot ten jest ściśle powiązany z innymi przedmiotami w
specjalnościach jazzowych, które uczniowie realizują od drugiej klasy. Zdobywana na Harmonii jazzowej z
elementami improwizacji wiedza dotycząca nomenklatury jazzowej, właściwego odczytywania zapisu
utworów, akordów, budowania improwizacji itp. jest niezbędna przy realizacji powiązanych przedmiotów.
Stąd w Szkole Muzycznej I i II stopnia im. M. Karłowicza w Katowicach przyjęto plan realizacji przedmiotu
przez 3 lata od drugiej klasy w rozkładzie godzin dla sekcji jazzu (wokalistyka i instrumentalistka jazzowa)
2:2:2.
Do nauki Harmonii jazzowej z elementami improwizacji niezbędne jest następujące wyposażenie:
- sala lekcyjna wyposażona w dużą tablicę z pięciolinią
- sprzęt audio
- nastrojony instrument klawiszowy
- zestawy komputerowe, rzutnik multimedialny, ekran i drukarka w celu realizacji zadań za
pomocą edytorów nutowych.
5. Efekty kształcenia po zakończeniu nauki w szkole muzycznej II stopnia
Uczeń:
- posługuje się zasobem pojęć i terminów muzycznych, umożliwiających rozumienie i tworzenie
muzyki jazzowej
- rozpoznaje budowę formalną i harmonikę utworów jazzowych
17
- stosuje posiadaną wiedzę do opisu i analizy dzieł muzycznych
- biegle czyta zapis nutowy, charakterystyczny dla jazzu
- improwizuje w oparciu o formy i schematy harmoniczne
- dostosowuje istniejącą harmonię do potrzeb aktualnej sytuacji muzycznej, zgodnie z teoretyczną
wiedzą i swoją wrażliwość estetyczną
- samodzielnie opracowuje utwory o zróżnicowanym stopniu trudności - stosuje
podstawowe elementy aranżacji jazzowej
6. Wykaz przykładowej literatury
- M. Levine, The Jazz Theory Book, Sher Music CO 1995
- B. Nettles, Harmony (part 1 and 2), (Berklee College of Music)
- W. K. Olszewski, Podstawy harmonii we współczesnej muzyce jazzowej i rozrywkowej,
PWM, 2010
- W. K. Olszewski, Sztuka improwizacji jazzowej, PWM, 2012
- W. K. Olszewski, Sztuka aranżacji w muzyce jazzowej i rozrywkowej, PWM, 2010
- B. Dobbins, Jazz Piano Harmony
- Ted Pease, Jazz composition - theory and practice (Berklee Press)
- Bogdan Hołownia, O Harmonii Jazzowej - zapiski z szuflady, HoBo Records, 2012
18