hasan sabbah ve alamut

7/31/2019 Hasan Sabbah Ve Alamut

1/25

HASAN SABBAH(1034-1124) VE ALAMUT SMALLER

1. Alamut ncesi Hasan Sabbah ve Ksa Yaam yks

smaililerin Seyyidina Hasan bin Sabbah diye ardklar Hasan Sabbah (Ali olu Muhammed oluCafer olu el-Huseyin olu Muhammed olu el-Sabbah, el-Himyari) Kum kentinde dodu. Atalarkendisinden alt kuak nce Yemenden gelip Kfe yaknlarnda Himyaride yerlemi. ranageerek bir sre Kumda kalan Sabbah ailesi, daha sonra Reyde yaamaya balamlar. KsacasHasan Sabbah randa doup yetimi ,Yemen kkenli Kfeli bir Araptr. Hasan Sabbah 17 yanakadar Oniki mamc ii eitimi alm. Ancak on yedisinde dai Amir Darrinden el alp, smailidavasna katlmt. smaili davas zerinde, propagandistler tarafndan birok kitaplar okutulup,eitim derecelerinden geirildikten sonra mam Cafer olu smailin mamlnn ve onun ardllarnnyasallna inandrlm. Bylelikle Fatimi smaili davasnna kazanlmt. Mustansr zerine ahd(ikrar, yemin)treninden geerek, onun zamann mam olduunu kabul edip smailizmikucaklamt. 1072de randa greli Reyde oturan ba dai Abdul Malik el-Attan huzurunakarlm. Davaya yeni girmi biri olarak kendisine grev verildi. Onu Msra gnderen de ba daiel-Atta olmutur. Bylelikle 30 ylnce Nasr Husrevin yapt gibi Fatimi davasnn merkezi

karargahn ziyaret etmi oluyordu.

1074-1075de Reyden Isfahana gitti. Buras ran smaililerinin dava merkeziydi. Sonuta HasanSabbah, 1076-1077 ylnda Muayyad hl Kahire ba daisi iken,Isfahandan Msra gitmek zereyola kyor. Abdul Malik el-Attan izniyle nce Azerbaycana uruyor. Oradan gneye dnerekMayyafarikine (Diyarbakrn Silvan ilesi) geliyor. Burada Snni ulemann otoritesini reddederekslam dinini yorumlarken, mamn istisnasz haklln ispatlayan tartmalara giriti. Bunun zerineHasan kentin Snni kads tarafndan kovulunca, Musula indi. Sonra Suriyede ama doru ilerledi.Ancak Msra giden kervan yolunu, Fatimilere kar v am olan Suriye Seluklu emiri Atsznaskeri operasyonlar yznden kapatlm buldu. Bunun zerine deniz kysna indi. Beyrut, Sidon,Tyre, Acre (Akka) ve Caesaraya urayan bir yelkenliyle 1078 Austosunda Kahireye ulat. OradaFatimi yksek rtbeli grevliler tarafndan karland. nce Kahirede, daha sonra skenderiyede

kald yl Msrda Hasann eylem ve deneyimleri hakknda fazla birey bilinmiyor. Ancak Fatmimam El-Mustansiri gremedi.

Raidddin ve Cueyni tarafndan kullanlm Nizari kaynaklarna gre, Hasan Msrda Nizardesteklediinden dolay, gl iktidara sahip olan Ermeni kkenli vezir Bedr el Cemalininkskanlna urad. bn el-Esir ise, el-Mustansirin ahsan Hasana, halefinin Nizar olaca srrnakladn yazmaktadr. Hasann Msrdan Kuzey Afrikaya srgn edildii anlalyor. Ancakyolculuk ettii yelkenli batmsa da, o da kurtularak Suriyeya gemi. Bylece dn yolculuu okkt koullarda balam oluyordu. Sonunda Hasan Halep, Badad ve Kuzistan zerinden 1081Hazirannda Isfahana ulat.

Yaam yksnden kalma baz metin paralarna gre, 9 yl boyunca Hasan Sabbah randa smaili

davas hizmetinde ok geni alan ierisinde geziler yapt. Balangta Kirman ve Yezdde smaililiinpropagandasna giriti. yl yaad Damghana gitmeden nce ay Kuzistanda kald. Hasan,Seluklu iktidar merkezlerinin bulunduu lkenin (ran) bat ve orta blgelerinde, nndeki tmglkleri yenerek baarlar kazanacaktr. randa halaDailer daisi Abdul Malik al-Attanynetiminde smaili davas srdrlyordu. Daylam dailiine atanan Hasan Sabbah, 1087-1088de

blgedeki o almaz Alamut kalesini seti kendi devrimi iin. Damgandaki balang ssnden,sonra Mazendarandaki ehriyarkuktan geti, smail Kazvini dahil, Muhammed Cemal Razi ve KiyaAbul Kasm Larijani gibi birokdaiyi Alamut evresinde yaayan yerli halk smaililie dndrmekiin eitli blgelere gnderdi. 1

2. Alamut Kalesinin Yeni Sahibi Hasan Sabbah

1 Farhad Daftary,Ismailis, Their history and doctrines, London: Cambridge Unersity Press, 1990, s.336-338.


2/25

Daylaml Justanid hanedan tarafndan 805 ylnda kuruldu Alamut kalesi, bu hanedan iin Wahsudan

bin Marzuban tarafndan 860 yl iinde yaptrlm olduu sylenir. Bu eree iinde gnmzeulaan geleneksel sylenceye gre, bir keresinde kral av yaparken kayadan kayaya konan kartalizlemekteymi. Kral yrenin stratejik deerini grm, delinebilen en yksek kayann tepesi zerinde

bir kale yapm ve Daylami lehesindeki aluh (kartal) ve amut(yuva) szcklerinden ekilen aluhamut, kartal yuvas adn koyup, kartalna bu yerde yuva ina etmiti.

Sergzet-i Sayyidnaya gre de , Alamut deyimi aluh amut(kartal yuas) szcklerinden oluur,fakat herhangi bir kartaln yuvasdr. bni Esir (.1234) "Kamil fi't Tarikh" 2yaptnda, bir kartalnkrala bu blgeyi tantt e onu oraya gtrm olduuna dair bir baka sylenceden yle rivayeteder: Oraya talim el akabad erildi, bunun karl Daylami lehesinde aluh amut'tur.Aluhszckartal demektir.Amutisise retim,eitim anlamindaki amakhut'tan ekilir. Kazin halk burayakab amukhat(Kartaln rettii, eitimi) adyla arrd. Bylece aluh amutyada akab amukhatterimi daha sonralarAlamuta dnt. ranli tarihiler ilgin bir rastlatya dikkat ekmislerdir;AluhAmutad iindeki her harfe erilen Arap harflerinin saysal deerleri toplandnda, yani ebcedhesabna gre, Hasan bin Sabbah'n Alamut'u ele geirdii tarih olan Hicri 483 (M.1090) rakam

kmaktadr.

Daha sonralar Sallarid ya da Kangarid olarak bilinen e Muhammed bin Musafir (916-941) tarafindankurulan Musafir hanedan (916-1090), Samiran kalesinden itibaren, Azerbaycan e Daylam'daki Tarum

blgesine egemen olmutu. Bu arada Siyahem olarak bilinen Mehdi bin Husrev Firuz Alamut'uisgal giriiminde bulundu. Ancak bn Musafir tarafindan yenildi e bundan sonra bn Musafir'inlmnn (931) arkasndan Alamut'un kaderi hakknda tarihsel bir belirleme yoktur. Bu alandakikaynaklarn ounun, Mehdi bin Husrev Firuz'un smaililii kabul etmi olduunu yazdklarnbelirtmek gerekiyor. 3

Hasan Sabbah Msr'danran'a geldii zaman, Alamut kalesinin sahibi Hasan Hseyin Mehdi adndabir Alei, yani Ali soylu idi. Buray ona Seluk Sultan Melikah, birikda arazisi olarak ermisti. Hasan

Hseyin Mehdi, Hazar denizi eresinde ayr bir Zeydi topluluu kurmu olan El Nasir li'l Hak(Hakkn hayrls) olarak da tannan Hasan bin Ali el Utru'un (. 916) torunlarindan biriydi. Rivayetedilir ki, Hasan Sabbah'n buyruunda alan Dai Hseyin Kaini, Hasan Hseyin Mehdi ile dostlukkurmutu. smailiDaileri bu arazinin evresindeki halk inanlarna eirmi ve glerini artrmlar.Bu arada smaililer kale iine girmeye balam bulunuyorlard. Bunu anlayan Hasan Hseyin Mehdionlar kovdu ve kaplarn kapatt. Sonuta Hseyin Mehdi, eredeki smaililerin oalmasyla birliktekaplar amaya zorland. Hasan Sabbah Askavara e sonra Alamut'a bal Anjirud'a hareket etti. 6Receb 483 ylnn(4 Eyll 1090) aramba gn Alamut kalesine girdi. Bir sre iin orada, kendisineDihkhuda adn takp klk deitirerek oturdu ve Hasan Hseyin Mehdi'ye gerek kimliiniaklamad. Gnler geiyordu; HasanHseyin Mehdi, artk kendisine kimsenin boyun emedii veAlamut'un efendisinin baka biri olduunun farkna vard. Alamut garnizonu halk ve yerlisakinlerinin ounluu, kendisini savunacak veya kendilerini srgn edecek iktidar Hasan Hseyin

Mehdi'den alan smailileri benimsediler. Bylece Alamut kan aktlmadan ele geirilmi oldu.Bylece smaililer iin uygun ortaml bir Daru'l Hicra (Gmenler evi) olarak tarihe geti.

Ata Malik Cueyni (1226-1283), Alamut kalesini, 1257 ylnda yaklp talan edildii zaman grmt.Tarikh-i Jihangusha (e. Jhon A. Boyle, Cambridge, 1958, s.719) adl yaptnda Alamut, diyor,

boynunu yere dayayarak diz ken bir deeye benzeyen bir dadr. Rudhbar blgesindeki Kazininyaklak 35 km. kuzeybatsnda, Daylamdadr Alamut. Uzaktan doal grnyle kule gibi ykselen

byk bir kayadr; daha fazla yan taraflarnda glkle anlalabilir terasl bayrlar, fakat tepesindegeni yaplarn kurulabildii dikkate deer dzlk alan olan bir kocaman kaya. Dalk arazideolumu, saldrlardan kendisini kolaylkla koruyabilecek durumdayd.

2 Beirut, 1975, 10th vol., s. 110.3Ortodoks Fatimi smailileri Karmatilii sapkn grmekte ve kendinden saymamaktadr. Bunun iin onun, smaililerin deil, Karmatiler'inretilerini benimsemi olduunu sylemektedirler.


3/25

Alamut imdi yerel olarak, Tahrannn 100 km.kuzeybatsna rastlar; Elburz'un en yksek doruunuoluturmaktadr. Elburz sradalar, rann yksek yaylalarn, Hazar denizinin alak ovalarndanayrr. Alamut kalesinin ykseklii 180m., uzunluu 135m. ve genilii 9 ile 37,5m. arasndadeimekte ve ksmen Elburz sradalarnn tepeleriyle kuatlm durumdadr. Bugn Alamutkayal Kala-i Guzur Han olarak bilinmektedir.

Hasan Sabbahn Alamutu al zerinde iki geleneksel sylenti daha bulunmaktadr: Birincisi;Seyyidina Hasan bin Sabbah, Melikahn Ali soylu blge ahalisi H. Hseyin Mehdi ile buluupAlamut kalesini 3000 dinara satn almak istediini syler. Mehdi onun bu byk miktardaki altn

paray bulamyacan dnerek pazarl kabul eder. Bunun zerine Hasan Sabbah, Girdkuh veDamgan daisi Reis Muzaffere mektup gnderip, onun paray bulmasn istemi. Bu para ksazamanda salanp Kale satn alnmtr.

kincisi; Hasan Sabbah, Mehdiden Alamutta zerinde oturaca bir sr derisinin kaplayaca kadartoprak paras istemi, o da kabul etmi. Seyyidina Hasan bir kz derisini inceince srm ekerek,tm kaleyi kaplayacak duruma getirip kaleye sahip olmu.4

Hasan Sabbahn buraya yerlemesi ve ok yakndan ilgileriyle Alamut yeniden salamlatrld; su veyiyecek gereksinimi iin sarnlarve anbarlar yaptrld. Vadi iindeki tarlalar sulamak iin sukanallar ald. Yakn kaleler elegeirilip, stratejik noktalara kuleler dikildi. Hasan Sabbah buradabyk ekonomik ve sosyal refomlar yapt. smailileri kardelik balaryla birletirdi. Bylece hersmaili bireyi, kendisini topluluun sorumlu yesi ve onun ayrlmaz paras hissetmeye balamtr.

Alamut kalesinin Hasan Sabbahn eline getii haberleri Melikahn sarayna ulanca, baveziriNizamlmlk buna ok kzd. Hemen ordu birliklerini ikiye ayrp, birini Alamuta gnderdi. Bubirlik kaleyi drt ay boyunca kuatt, ancak hibir sonu alamad. 1092 ylnn ortalarnda Melikahonu baezirlikten azledip, ldrtt ve ksa bir sre sonra kendisi de ld.

Melikah'n oullar uzun sre boyunca taht kagalarn srdrdler. Bu gei dnemi boyunca HasanSabbah hem smaili retisinin propagandas ve kendi durumunu glendirmek iin altn gibi birfrsat buldu; Rudbar, Khuz, Khosaf , Zozan, Kuain ve Tuneyi ele geirdi. Bu dnemde Seluk SultanSancar, Horasandan geen herhangi bir tccarn dahi smaililere vergi ermek zorunluu ynndeanlama yapan Hasan Sabbah tarafndan tehdit edilmekteydi. Dier yandan smaililer yeni kaleler inaediyor ve propaganda bile yapmakszn smaililii kabul eden ve giderek oalan insanlaryerletiriyorlard. Bu yolda gvenle ilerleyen Hasan Sabbah, ran ve Horasan batanbaa gn gibi aydnlatmaya balad ve Seluk Sultannn yksek memurlar dahi smaili oldular.

Ksacas, Seyyidina Hasan bin Sabbah mr boyunca, smaili inancnn zgrl, smaili devletininbamszl gibi hedeflerine ulamay baard ve kendisiyle muhalifleri arasnda bar salad. yleki, siyasal anlay ve aklc becerisiyle, gl Seluklu hkmetine smaili politikas ve kavramlar

iin zgrlk koullar zerinde anlamay kabul ettirdi.

ran ve Horasanda Seluklulara stn gelen Hasan Sabbah dikkatini Suriye ve Hindistana evirdi;oraya da dailer gnderdi. smaili davasran ve Suriyeye yayld gibi Hindistana da girmesizerine Sayyidna Hasan yksek gr ve dncelerini yazya dkt. 518/1124 ylnda son nefesiniverinceye kadar, smaili inan ve ilkelerine ilikin yaptn yazmay srdrd.5

3. Hasan Sabbahn Seluklu Saldrlarna Kar Alamut Savunmas

4Tam anlamyla mitolojik bir anlat olmasna ramen, Hasan bin Sabbahn, yukarda anlatld gibi gizlice girdii; ok sk, kl krkyararcasna bir propagandayla Alamutu ele geirdiini dolayl olarak aklyor. Bu anlaty veren kii yazda belirtilmiyor, ama gerekteYunan mitolojisinde geen bir olaydan esinlenmedir; Aeneasn Kartacay kralie Didodan almasnn yksne benzetilmitir.5Bu blm eyh Muhammed kbaln, Karachi-nternet sitesindeki Sayyidna Hasan bin Sabbah yazsndan zetlenmitir.


4/25

Alamutun Hasan Sabbah tarafndan alnd haberleri Seluklu sultan Melikahn (1063-1092) eveziri Nizaml Mlkn (1018-1092) sarayna ulat zaman fazlasyla rahatsz oldularve HasanSabbaha kar dmanlk plan kurmaya baladlar. Melikah bir dizi divan toplantlar yapt veHasan Sabbahn Seluklu stnlne boyun emesini zorlayan elilik heyetini Alamuta gnderdi.

Hasan Sabbah heyeti saygyla kabul etti. Onlar Melikahn ihtiam ve gcn verek, kendisindenonun stnln kabul etmesini istedikleri zaman unlar syledi: Biz mamzdan baka birilerininemirlerine boyun emeyiz. Sultanlarn maddi ihtiam bizi etkileyemez.Elilik heyeti Alamuttan elibo ayrld. Hasan bin Sabbah onlar son olarak u szlerle uurlamt: Sultannza syleyin, braksn bizi kalemizdebar iinde yaayalm. Eer rahatsz edilirsek,ellerimize silahlarmz almak zorunda kalacaz. Melikahn ordusu, bu ksack hayata hi nemvermeyen bizim savalarmzla arpacak bir ruha sahip deildir. Bylece, Melikah ve veziri

Nizaml Mlk, iki yl boyunca Alamuta saldrmaya cesaret edemediler.

Alamuta ilk saldr, en yakn askeri efve Rudhar blgesi valisi Turun Tan kumandas altndakiSeluklu gleri tarafndan yapld. Von Hammer (1774-1856) Assasinlerin Tarihi 6adl yaptndaHasan bin Sabbah, ok gemeden Alamut kalesinin sahibi oldu. Ancak zorunlu gereksinim

depolarn doldurmadan nce, arkasndan Seluklu Sultannn Rudhbar blgesini ikda (fief) olarakerdii bir Emir Turun Ta btn klar ve tedarik yollarn kesti diye yazmaktadr. O andanitibaren kale bir tek hcumla drlebilirdi; Emir Turun Ta onu kuatt, ekili tarlalarn mahvetti veevrede smaililie dnm olanlarn hepsini boazladlar. Alamutun iinde yiyecek iecek gibizorunlu gereksinimler yetersizdi, fakat onlar ok dikkatli kullanarak, kaleyi alacaklarn umanigalcileri byk hayal krklna urattlar. Yine de ieride ve darda, lmn keskin dileriarasna itildiklerini dnerek, bu kuatmann asla krlamyacan seyreden baz kimselervard.

Hasan Sabbah ierdeki umutsuzlara Kahiredeki mam Mustansr Billahtan zel ve acil bir haberalm olduunu, kendilerine kuvvet gnderdii ve iyi ans dilediini aklayarak karargah direnmeyisrdrmeye ikna etti. Bu nedenle Alamuta Baldat al-kbal (iyi talih kenti) da denir. evreyi hayalkrklna uratan kapkara bir duman sarm, Hasann gzleri en kk bir umut n bekliyordu.

Turun Ta birok ciddi saldrlar yapt, fakat ksa bir sre sonra anszn ld. Alk eken Alamutsakinleri sonuna kadar dayanmt ve kuatma krld. Bu smaililere kar ilk byk dman saldrhareketiydi.Melikah, Turun Tan ordularnn tamamyla bozguna urad haberleri almas zerine dengesiniyitirdi. 1087de gitmi olduu Badad, 1091de ikinci kez ziyaret etti. Orada Abbasilerle, smailileriortadan kaldrma planlarn tartt. Varolmalarn smaililerle byk darbe vurmaya balad.smaililerin ateli ve acmasz dman olan veziri Nizaml Mlk ona, birini Rudhbara, dieriniKuhistana olmak olmak zere iki byk ordu gndermesi telkininde bulundu. Bylece, Melikahsmaililerin kkn kazmaya kararl bir kuvet hazrlad ve 1092 balarnda sefere kard.

Bu arada vezir Nizaml Mlk halk kkrtmaya balam, Hasan Sabbaha ve yandalarn kardinbilginlerinin kalemlerini kullanmt. ok kuvetli bir anti-ii ve batni dmanl eyilimi gsterenSiyasetnamesini tamamlayp telif ettirdi. Kitap, adnn belirttii olgu dnda, -dmanca olmasnaramen- smaili retileri ve tarihi aratrmalar iin deerli bir kaynaktr. ii ve Batni dmanl,

Nizaml Mlkn 1092de ldrlmesinin asl nedeni olduu sanlmaktadr. Ancak bn Khallikan,Wafayat al-Ayan (1.st vol., s. 415) kitabnda unlar yazmaktadr:

"Rivayet edilir ki ona kar suikast, bu kadar uzun yaamasn grmekten bkm vemlkiyetinde tuttuu ok sayda ikda ve temlik arazilerine gzdikmi olan Melikahtarafndan tevik edildi. Nizaml Mlkn ldrlmesi, bn Darest takma adl Tacl MlkAbul Ganaim el-Marzuban bin Husrev Firuza yklenmitir. Kendisi vezirin dman veSultan Melikahn yksek korumas altnda bulunuyordu. Nizaml Mlkn lmnnardndan, baezirin bo kalan yerine atand.

6History of the Assassins, London-1935, s.78.


5/25

Arslan Ta tarafndan ynetilenRudhbar seferi 1092 yln ortalarnda Alamuta ulat ve kuatmadrt ay srd. O zaman Hasan Sabbah yannda bulunan az bir yiyecek-iecek, silah donanm e 70adamyla direndi v tam yenilginin eiindeydi ki, Kazvinden 300 kiilik acil imdat birlii geldi. Ozaman darya baarl bir hcum yapmaya muktedir oldu. Kazvinden 300 adam getirenDai DidarAbul Ali Ardistani idi. Yeterli yiyecek-iecek gereksinimlerini de getiren bu kiiler gizli yollardanAlamuta girdiler. Glenen garnizon 1092 Kasm sonlarnda, dman kamplar zerine bir gece

baskn yapp, kuatmaclar Alamuttan geri ekilmeye zorlayarak onlar bozguna urattlar.Unutmamaldr ki, Alamut savata henz uzmanlk kazanmam olan o gen fedaileri yeni askerealmken, Seluklu kuvetleri deneyimli askerlerden oluuyorve ok iyi donatlmt.Saylar ok fazla, gl ve maharetli de olsalar dmanlar iin, smaililer bir kibrit idiler. Gerekten,Hasann yandalarnn kalplerinde gizlenmi fkeyi, coku ve gayret yalm tututurmutu. Kkleriderinlere inen ballk ruhu ve Hasan bin Sabbahn buyruklar, byle byk kalabalklarn nndeonlara karkonulmaz vuru gds salyordu. Bu nedenle, dmanlarnn plan ve hazrlklarn hep

boa kardlar. Alamuta kar yaplan bu zorlukuatma, bir yandan Seluklulara paralayc birdarbe etkisi yapt, dier yandan ise Alamutta smaililiin salamca kk salmasn salad. Hattaanlatldna gre, drt ay boyunca kuatmay srdren Arslan Ta, kalede oturan herhangi bir smailihi grmemi; sadece bir gn ordusu, kalenin tepesinde bir an iin askerleri gzleyen ve ortadan

kaybolan beyazlar giyinmi bir adam (Hasan Sabbah) farketmiti.

br yandan, Kzl Sark kumandas altndaki Kuhistan seferine kan ordu ise, smaililerin Darakalesini ele geirmeye gcn odaklamt. 1092 ylnn sonunda Melikah, Nizaml Mlknldrlmesinden 35 gn sonra ld; Seluklu planlarnn askya alnmas zorunluu dounca, dahailerideki seferler terkedidi. Ayn zamanda, Daray elegeirmeyi kesinlikle baaramam olanKuhistan seferine kan ordusu da geri ekildi.

Melikahn lm zerine, Seluklu imparatorluu bir i savaa; Melikahn oullar arasndakiekimelerin damgasn vurduu ve on yldan fazla sren bu i boumalarn iine girdi. Melikahndrt yandaki olu Mahmud hemen sultan ilan edilirken, aslnda en tannm ve nde geleni bykoul Barkiyaruk idi. Barkiyaruk Reye arlarak tahta geirildi. Mahmud 1095te ld. Abbasi

Halifesi, iktidar pay Bat ran ve Irak olan Barkiyarukun ynetimini tand. Barkiyaruk, 1097denberi Horasan ve Trkistan yneticisi olan kardei Sancardan byk yardm alan vey kardeMuhammed Tapar ile bir dizi sonucu alnmayan savalar yapt. Seluklu prensleri arasndaki kavgalarsmaililere, Alamutu mmkn olduu kadar zor eleirilir bir kale yapma frsat vermi bulunuyordu.

Hasan bin Sabbah sur duvarlarn salamlatrd ve ok byk bir erzak deposu yaptrd. DaylamdaAlamuttan baka ok sayda kaleler ele geirdi ve Kuhistanda kuzeyden gneye uzanan 200 milzerinde bir grup kale ve kasabalar kontrol altna ald. smaililer, Damgann kuzeyine doruMansurakuh ve Mihrin kalelerini igal ettiler. Ayrca Kumide en nemli kalelerden biri olanGirdkuha da sahiboldular. Eski ad Diz Gunbadan (salam kubbeli) olan Girdkuh ve eresiMansurabad olarak bilinir ve ok verimliydi. 1096 yl iinde Lamasar kalesi de Kiya Buzurk Ummidkumandas altnda fethedildi.

Burada, Nasuriddin Abdul Raid el-Celil tarafndan yazlm, Melikahn lmnden sonraIsfahandaki radikal hareketleri yanstan Kitab al-Nagddan aktaracamz bir olay dikkate deer

bulunmaktadr:Manakib-khwansadn tayan ii arkc gruplar, caddelerde Alinin ve soyundangelenlerin erdemlerini ycelten arklar syleyerek dolayorlard.Manakib-khwansn etkisinidenkletirmek iin Snni rejim, merve Ebu Bekirin erdemlerini venFadailkhwans (erdemarkclar) gruplarn kulland ve iilere hakaret etti. Bu olay, Seluklu imparatorluunda dinseldinsel kkrtma ve alkantlar yaratt.

1184te Zahiruddin Niaburi tarafndan derlenip yazlm olan Seljuk-namaya (Tehran, s.41) gre486/1093 ylnda, szde bir smaili kar-kocann, evlerinde gelip geenlere tuzak kurduu e onlaraikence ederek ldrdkleri dedikodusuyla Isfahan halk harekete geti; tm pheli smailileri

biraraya toplayp, onlar kentin ortasndaki ate ynnn iine canl canl frlattlar. Seluklukaynaklarnda smaililere kar, garip renklere boyanm baka birka olay daha vardr.


6/25

Carole Hillenbrand The Power between the Saljuqs and the smailis of Alamut yaptnda, 12 e13.yzyl Snni kaynaklar genel olarak Alamut smaililerine kar Seluklu baarlarn iirmeyeurayorlar; zellikle sultan Muhammed Tapar ile ilgili olaylar diye yazmaktadr.7

Elimizin altndaki kaynaklar, -Muhammed Tapar dnda- Melikahn oullar smaililerle savasrdrmekten holanmadlar, fakat smaililerle uzlama yapyorlar sulamasndan kanmakmaksadyla sava yapmaya zorlandlar. Melikah olu Barkiyaruk 1095de kardelerinden stngeldii zaman, smaililerle savamak iin herhangibir giriimde bulunmad. Hatta 1100 yl iindeBarkiyaruk kardeiyle sava yaparken, ordusuna 5000 smaili savas almt. Ancak Snni halkveulema Barkiyaruku smailileri kayrmak, onlara iyi muamele etmekle suladlar Bununla dayetinmeyip smaililie dnd yaylnca, onlar ordusundan uzaklatrd. 1101 ylnda, Bat randaBarkiyaruk, Horasanda Sancar, smailileriSeluklu iktidar iin bir tehdit saymak ve onlara karharekete gemek balamnda bir anlamaya gittiler.

Barkiyaruk 1105de ld ve Muhammed Tapar tartmasz sultan oldu. Sancar ise onun vekili olarakdouda Belhte kald. Muhammedin baa geliiyle hanedan ekimesi sona erdi ve Seluklular

smaililere kar byk saldrlarda bulundular. Seluk mparatorluunun bakenti sfahann 8 kmkadar gneyindeki bir da zerinde kurulmu ahdiz kalesini ele geirmek amacyla 1107de bykbir iddetle smaililere doru yneldiler. Melik ah'n lm ve oullar arasnda balayan i savanbalamas baDaiAhmet bin Abdul Malik bn Atta'a iyi bir ans vermi. Bu dnem iinde al-Firdevsadn erdikleri ahdiz kalesini (Kuhistan'da) elegeirmiti. Onun burada smaililer iin kurduu birokulda, kaleyi ynettii 12 yl iinde bu okulda, sfahanl 30 000 kiieitilerek smaili inancnaevrilmitir. 1101 ylnda daiAhmet bin Abdlmelik bin Atta ahdizi Farslar iin Horasandasmaili davasnn Alamut kadar nemli bir merkezi yapmt. ahdiz kalesine hcum edenSeluklular, btn smailileri acmaszca katlettiler.

Dai Ahmet bin Abdlmelik elinde kalan 80 adamyla byk apta yklm olan ahdiz kalesiniayakta kalan ksmn tutmutu. Adamlar kahramanca arpt e ldrldler. Mceherlerle ssl

kars teslim olmad ve kendisini duvardan aa lme frlatt. Ancak Ahmeti yakalayp esir ettiler;Isfahan caddelerinde gezdirilip tehir edildi. Kendisine hakaret edildi, taa tutuldu ve canl canl derisiyzld. Isfahann 30 km kadargneyindeki Khanlanjan isimli dier bir smaili kalesi deSeluklular tarafndan yamaland.

1108de, Sultan Muhammed veziri Ahmet bin Nizaml Mlk ynetimi altnda Alamuta bir askerisefer dzenledi. Alamut kalesine hcum edildi, fakat saldr geri pskrtld ve sonu alnamad.Bununla birlikte Sultan Muhammed smaililere dman olmay srdrd. Bernard Lewise gre,Alamutun fethedilmesi dorudan saldryla gerekten olanakszd. Bunun iin Sultan dier birteknii; smailileri saldrya artk direnemiyecekleri noktaya kadar zayflataca umut edilen ypratmasaalarn denedi.81109 ylnda, bu nedenle Alamutun gten drlmesini, o zamanki Sawa valisiAnushtagin Shigire grev olarak verdi. Bunun zerine Anushtagin Shigir Rudhbardaki ekin

tarlalarn imha etti; 8 yllk takip ve cezalandrma sresi boyunca Lamasarve dier kaleleri kuatmaaltnda tuttu.

Bu arada o Alamuta da, smaililere iddetli zorluklar ektiren byk bir sarma hareketi yapmt. Bukuatma Hasan Sabbah ve dier bir oklarnn karlarn ve kzlarn, ip bkerek geimlerinikazanmakta olduklar yer olan Girdkuha gndermeye zorunlu kld. Onlar bir daha grmedilerve

bundan sonra kadnlarn hibirisinin kaleye girmesine izin erilmedi. Kuatma boyunca Hasan Sabbah,her kiiye taze ceviz ve birer ekmek dmek zere erkekler arasnda yiyecei bltrmek zorundakald. Anushtagin Shirgir, eitli blgelerin Seluklu emirlerinden dzenli olarak destekleyici glerald. Anushtaginin manclklar kulland 1118 ylnda smaililer en kt gnlerini yaadlar;karargah mancnk bombardmanyla hemen hemen kertilmi olan Alamut, yenilginin eiine

7Farhad Daftary,Mediaeal smaili History and Thought, New York, 1966, s.216.8The Assassins, London, 1956, s.56.


7/25

geldi. Yiyecek stoku aa yukar gn iinde bitme durumundayd ki; Sultan Muhammedin lmhaberi ulat.

Bunun zerine, Seluk ordular kuatmay kaldrmaya mecbur oldu. Anushtaginin sava uzatmakiin para deme tekliflerine aldr etmeden Rudhbar terketti. O da Alamut kuatmasn brakmakzorunda kald ve geri ekilirken ok sayda adamlarn kaybetti. smaililer Seluk ordularnnarkalarnda braktklar her trl gereksinim stoklarnn sahibi oldular. Bundari 623/1226 yl iindeyazd Zubdatun Nasrah wa Nakhbatul Ushrah9yaptnda; gizli bir smaili olan Seluklu eziriKamuddin Nasr el-Dargazaninin,Seluklu zaferinin nlenmesinde e Anushtagin Shirgirinordusunun Rudhbardan ektirilmesinde yaryarya rol oynam olduunu yazmaktadr.

Sekiz yl boyunca onlara ektirdikleri zorluklarve iddetli darbelerden uzak kalmalar iin smaililerezorunlu frsat veren Seluklu mparatorluu iinde, Sultan Muammedin lmn yine bir iatmalar dnemi izledi. Sultan Muhammed Tapar'n yerine, 14 yldr (1118-1131) Bat ranyneten olu Mahmud Isfahanda tahta oturmutu. Ancak o da tahtn dier isteklileriyle yzyzegelmek zorunda kald. Daha soralar Sultan Muhammedin br olu Turul II (1132-1134),Mesud (1134-1152) e Sleyman ah (1160-1161) ile torunlarndan birka dahi Bat Sultanln

atmalar iinde srdrdler.

1097 ylndan beri Dou eyaletlerini kontrol altnda tutan Mahmudun amcas Sancar imdi Selukluailesinin ba kabul edildi. Bu gler dengesi iinde Sancar, taht tartmalarnn zmnde kararverici bir rol oynad. Balangta Mahmud, Sawada kendisini yenmi olan Sancar tarafndan igalemaruz kald. Fakat bir anlama sonucunda Sancar, Kuzey randaki nemli topraklar ondan alrken,Mahmudu kendisine ardl (halef) yaparak bu topraklara hkmetmeyi srdrd. Ancak bir sure sonraMahmudun kardei Turul bakaldrd ve Gilan ile Kazvini igal etti.

Bu arada Alamutun gc artt iin Seluklularn dmanl yeniden iddetlendi. Sancar daatalarnn ayak izlerini takbetmeyi srdrd. Kuhistandaki smaililere kar birlikler gnderdi vekendisi de gl bir orduyla Alamut zerine hareket etti. Hasan bin Sabbah, Sultan, bar rica ederek

ikna yoluyla planlarndan vazgeirmek iin eitli giriimlerde bulundu, fakat hepsi boa gitti.

Seluklularn zorba yaklam ve tehdidi Hasan bin Sabbah, fedailerinden birine Sultann yatazerine, kabzasna kat sarl bir haner koydurmaya zorlad. Katta unlar yazlyd: Senden okuzakta Alamut kayal zerinde yattm seni aldatmasn, nk kendine hizmet iin semi olduunkimseler de benim buyruumdadrv bana itaat ederler. Yatana bu haneri koyabilen biri, onuyumuak kalbine de saplayabilirdi. Bu sana bir ihtar olsun!

Byk bir dehete den Sultan ok korktu. Kuatmann kaldrlmasn emretti e dmancaplanlarndan azgeti. 1123 yl iinde Hasan bin Sabbah ile, Nizari smailileri Bamsz Deletinitanyan bir bar andlamas yapt. Hasana Kumi e buraya bal yerlerin gelirlerini toplama hakkn

balad. Ayrca bu anlamayla Girdkuh kalesinin aasndan geen keranlardan yol paras toplama

hakkn dasmaililer garantiye aldlar. Andlamann dier maddeleri smaililerin yeni kaleler inaetmemeleri; artk silah donanmlar satn almamalar ve andlamann imzalanma tarihinden sonrainanlarna yeni kimselerin katlmasn salamamalaryd.10

4. Hasan Sabbah ve smaili Fidaileri zerine Birka Sz

9ed. M.T. Houtsma, Leiden, 1889.10Buna karlk gnmz Trk tarihileri bunu Seluklularn lehine bir bar anlamas gibi grmekte srarl: Batnilerin Seluklumparatorluu raiyyetliine Kabul edildii grlyorGrne gre, tpk birinci teebbsten sonra olduu gibi, imdi de Seluklumparatorluu ile Batniler arasnda bir anlama oldu; daha dorusu, kendi akidelerine kimseyi davet etmemeleri, byk ehirlere inip

yerlememeleri, normal raiyyetlikle megul olmalar ve yollarn emniyetini ihlal etmemeleri artlaryla devlet tarafndan onlara amanverildi. ( Prof.Dr. Mehmet Altay ymen, Seluklu Devri Trk Tarihi, Ankara: TDK Basmevi, 1989, s.215)


8/25

Alamut smaililerin tarihi irkin bir biimde sunulduundan hep yanl anlald. Yazk ki, Alamuta hakknda, hemen hemen hi gerek smaili kaynana sahip olmaymz ok zc birdurumdur. Gnmze kalan kaynaklarn ou, aldatc ve blk prk sylenti bilgileri temel alansaldrgan kamplardan bize ulamtr. Onlarn, isel gereklii kantlamay denemeksizin sadecegrnteki yzeysel deerler zerinden alnm bilgiler olduu gzkyor. Oysaki tarihin, birmasaldan ve bir hikayeden farkl olarak, ayrca ispatlanmas gerekir. rnein smailileri anlatan eneski kaynaklardan biri, fakat ok acmasz bir smaili kart olan Cuveyninin tarihidir. Gereksmaili inan ve geleneklerini arptmaktan sorumlu olan odur. Ne yazk ki, bilim adamlar Cuveynitarafndan uydurulmu tasarlanm hikyeleri, onun smaililere kar dmanca davrann yakndanincelemeksizin izliyorlar. W.vanow (1886-1970)Alamut and Lamasar11kitabnda, Cuveynininsyledikleriyle tam anlamyla tatmin olup, son derece cahilliklerini gsteren bilginlervardr diyeyazmaktadr.

smaililer hakkndaki iddialardan biri, kendini kurban eden savalar olanfidailerin zelliidir;onlarn hanerleriyle terrizmi yaydklar konuulmakta ve Hallar dneminin Batl otoriteleritarafndan Suikastlar/katiller (Assassins) diye adlandrmlard. Onlar asl olarak Suriyelismaililere bu ad veriyorlard. Daha sonra deyim, Arupal gezginlerve kronikiler tarafndan ran

smailileri iin de ortaklaa kullanld. W. vanowa gre, Konu oka dile dm ve smaililerleilikili herey destanlarve peri masallaryla kuatlr olmutu. 12

Hasan Sabbah savatan hep nefret etti ve kendisini bartan uzaklatracakve sakin-mnzeviyaamn bozacak karklklardan kand. Gereksiz yere kan dklmesine itiraz etti, fakat ezelidmanlar onu sava ateinin iine frlattlar; ancak bylece ele geirebilirve kendi glerinigsterip, krallklarn yeniden elde edebileceklerini dnyorlard. Hasan Sabbah, ktlkve zararltohumlar saan bencil yneticileri ldrmeye ve ktlklere kaynaklk eden nedenleri ortadankaldrmaya sk sk bavurdu. Onlardan bazlarn ldrtp -ki bunlar gerekli ve dildi- Mslmanhalklar savatankurtard. smaili fedaileri, kin ve nefretin dnda kalan bir kimseyi deil; bu ekildeyaamn srdrmek isteyen ok sayda mslman kurtarma arzusu gstermeyen, tersine kin vedmanlk samay srdrenleri ldrrlerdi.

Bosworth, The Islamic Dynasties makalesinde13, smaililer, Franklarve Snni Mslmanlarla keli mcadele ierisinde ok dikkate bir rol oynadlar. Ancak, dorudan askeri eylemlerde birkumandan olarak ska grev yapm olan ok tannm kiilere suikastlar yapan smaililer nisbeten azsaydayd diye yazyor.

smaili dmanlarnn, bamsz bir Nizari smaili devletinden holanmadklar ve buna iddetle tepkigsterdiklerini asla unutmamalyz. Dmanlar, kar konulmaz byk gleriyle birbiri ardsrasaldrlarda bulundular. Bunun yansra ekinleri tahribederek, meya aalarn keserekve baka bakaykc aralar kullanarak smaililerin ekonomisine zararverdiler. Bundan kan genel resim gsteriyorki, smaililer kendi zerlerinde dolaan tehlikeyi karlamak iin daha az sayda idiler. Bundan tr,savunma amac iin bir sava gerillas, ayaklanma ve karklk kartma yntemi benimsetilmi

sava fedailerden bir silahl birlik yetitirildii grlyor. Baz bilim adamlar smaili mcadelesinibir devrim olarak grmektedir; fakat kesin olan, onlarnki bir hayatta kalma ve inancyla birliktevarln srdrme mcadelesiydi.

Fedailik, smaili ordughlarnn evresinde, hayaller grlyormuasna icadedilmi olan dmanlkdeheti yayarak, dev gibi kocaman askeri mekanizmay geri evirmeye zorlamak iin bir snrlsava tekniiydi. W.anow, doru bir gr asyla fedailik, sava gerillasnn yerel bir biimiydi,diyor..., baz bilgisiz, fakat iddal bilim adamlar tarafndan yapld gibi, fedailik (kavram) iinde

Nizari smaili retisinin en tannm organik zelliini grmek, kesinlikle namussuzca bir aptallkolacaktr. (Agy. s.21)

11

Tahran, 1960, s.2612W. vanow, Agy. s.2113Islamic Survey, series no.5, Edinburg, s.128.


9/25

Arkon Daraulun, fedailer hakknda verdii ksa bilgiyi de buraya eklemekte yararvardr:Hasan Sabbahn 1124 ylnda, dnyaya 'assassin' gibi yeni bir szck brakm olarak doksanyalarnda ld sylenir. Oysa Arapada 'Assasseen', muhahafzlar-koruyucular anlamna gelirve baz yorumcular, szcn gerek kkeninin 'sr muhafzlar-koruyucular' olduunudnmektedirler. Hasan Sabbahn ynetimindeki bu inan rgtlenmesinde inanca aranlarDailer, renci-mrid olanlarRafik(yolda, arkada), Fedailerise adanmlar idi. Bu son grup HasanSabbah tarafndan smaililie eklenmiti ve bunlar suikast timleri gibi yetitiriliyordu. Fedailerinzerinde bir kuakla balanan beyaz bir giysi, ayaklarnda krmz izme, balarnda ise krmz balkbulunuyordu. Haneri kurbann gsne ne zaman e nerede yerletirecekleri konusunda dikkatli bireitime ek olarak onlara dil retiliyor; kyafet deitirme ve askerler, tacir ve keilerin yaamtarzlar gibi alanlarda yetitiriliyorve grevlerini uygularken, onlarn herbirini taklit ve temsil etmeyehazr duruma getiriliyorlard. 14W. Montgomery, Islam and the Integration of Society 15kitabnda ve Edward Mortimer, Faith andPower 16adl yaptnda, fedailerin ynteminin, saa garillasnnkinden baka birey olmadn kabulederler. Bernard Lewis de The Assassinsde17unlar yazmaktadr: Hasan, yeni bir yntemledisipline edimi ve kendini adam; kar konulmaz derecede stn orduyla etkili biimde arpabilen

bir kk kuvvet kurdu. Bu mcadele gerillas, bir dzensiz savalar birliidir. O gnlerde byletannmad iin, batl kaynaklarda verilen kt lakap Assassins(suikastlar, katiller) ile smaillilerbozuk para gibi harcand. Bununla birlikte bu yntem (gerilla yntemi), batllar tarafndan terrizmolarak isimlendiriliyorsa da modern amzda ok yaygn bir sradanlk kazand.

5. Marco Polonun Yal adam, Alamut Baheleri ve Yalanlar

Venedikli Marco Polo, Hulg Han tarafndan yaklp yklmasndan 16-17 yl sonra 1273taAlamutun ykntlarn ziyaret etmi. likide bulunduu blgede yaayan Snni e ii Mslmanlarnsmaililerhakknda verdikleri yalan ve yanl bilgilere, kendi hayali ve abartl yorumlarn katarak,Hasan Sabbah Alamutunu hi de adyla uyumayan- insanlardan lm aralar, yani fedaileri retenbir Cennet (!) olarak tanmlam. Oysa gerek bilim cenneti olan ve bilginler yetitirmi; Mogollarn

yakp yakt ve iinde iki yzbin kitap bulunan Alamut kitaplndan szetmemitir. nkszetseydi, yalanlarna inandramazd. Marco Polo Farsadaki syleniiyle Pir-i Alamutu (HasanSabbah), Dal ihtiyar adyla Batya byk ktlklerin adam olarak sunmutur. Gezinotlarndaki fedai yetitiren cennet tanmlamasndan ok ksa bir zet sunalm:

Dal htiyar, kendisine cesur erkekler olmaya aday grnen, oniki yandaki ocuklarsaraynda alakoyup yetitirirdi. Zaman gelince onlar drt, on ve yirmilik gruplar halindebaheye gnderilir ve orada haha iirilirdi. gn boyunca uyurlarve sonra onlaruyandrlacaklar baheye uyur durumda tarlard. Bir sure sonra bu gen adamlaruyandklarnda, kendilerini bulduklar grkemli bahede, gerekten cennette olduklarnainanyorlard. Gzel krpe kzlar, byk elence gsterileri yaparak, ark syleyerek daimaonlarla birlikte olurlard; istedikleri herey verilirdi. Bunun iin kendi zistemleriyle bu

baheyi asla terketmek istemiyorlard. Ne zaman Yal Adam birini lme gndermekisterse, onu arp yle sylerdi: 'Git ve bu ii yap. Ben bunu sana yaptryorum, nk bensenin Cennete geri dnmeni ve burada hereye sahip olarak ebedi mutlu yaaman istiyorum.'Bylece eitilmi suikastlar (assassins) gider, eylemi byk bir istekle gerekletirilerdi." 18

14Arkon Daraul,A History of Secret Societies, Citadel Press 1961/1989.15London,1961, s.69.16London, 1982, s. 48.17London, 1967, s. 130.18Marco Polo, The Travels, General Editor: Tom Griffith MA, Mphil (The Travels of Marco Polo) Wordsworth Editions Limited 1997,s.38-40).


10/25

Edward Burman aratrmasnda dedii gibi, Marco Polonun szde 1273 ziyareti ve onun Hahayiyenler (Hahain) ve Dal htiyar betimlemesinden sonra, Alamut tamamyla bir efsane gibialglanmtr. Edward Burman srdryor:

Oysa Hasan Sabbah, tasarmlar retmi, planlayp uygulam devrimci bir dahi idi.Kahiredeki eski Fatimi smaililerin eski davann yerini alan, Nizari smaililerinyenidavasn yaratp eyleme koydu. Onun ok mkemmel bir teoloji bilgisi, stn bir zeka gcvard. Kukusuz o ayn zamanda, uzun yllar boyunca idealini izlemeyi salayacak olanolaanst gte bir iradeye sahipti.Daylam halkn tekbana kendisi smaili davasnaevirmiti. Potansiyel kukular tamakta olan bir inan deiiminde, insanlara bir seenekolasln sunup, kabul ettirecek derecede glendirinceye kadar nasl sabrla ikna ederek,onlar evirdiini dnrsek, aklnn ve iradesinin yksekliini hayal edebiliriz.

Marco Polonun Cennete benzettii (unutmayalm ki, cennet ayn zamanda 'bahe' demektir) ve bucennette aa deil de, lm aralar (!) yetitiini hayal ettii Alamut baheleri ve haha kullanmzerinde son aklamalarda yle zetliyor E.Burman:

Bahenin eski Pers soylularnn yaam ve mistisizmin nemli bir paras olduu zatenbilinmektedir. Bu gelenei srdrm olan Hasan Sabbah ve dier erkenAssassinstatlarnngrkemli bahelere sahip olmas doal gzkmektedir. Alan su kanallar ve smailikalelerinde dzenli su gereksinimini salamak iin alnm titiz nlemler, ran-Arap kylerive iftlik evlerinin bugn dahi akarsuyun varlna verdii nem ve zende yansr. teM.Polonun iindeAsssassinleryetittirdii bahe yks byk olaslkla kkenini bugereklikten alr.

Geen yzyln ilk eyreinden beri pek ok bilim adamlar tartt e inandrc bir biimdegsterdiler ki, Hahain, yani haha kullananlar sfat, Mslman kronikileri ve dierkaynaklarda hi grlmedii halde, smaili dmanlarndan alnma bir yanl adlandrmadr.Aslnda kt hretli halk ve dman gibi kk drc bir anlam iinde kullanld.

Terimin bu tr bir anlam ada zamanlara kadar yaad; 1930larda Hahaen szcnnMsr Arapasnda hala grltc, babozuk anlamnda kullanlyordu. Belki bir sufi olanHasan Sabbahn kendisinin uyuturucu alkanl vard, bilmiyoruz. Ancak hahan ranlsmaililerle-zellikle Alamut kitapl ya da gizli arivleriyle ilikisinin bir aklamasyoktur.

Bir kere, gvenli ve srekli bir s iine yerletikten sonra Hasan, dailerini Alamuttan drtbir yana gnderdi. Ayn zamanda, ya propaganda ya da zor araclyla kaleler alarakveyenilerini ina ederek bir toprak geniletme siyaseti izledi. Alamuttaki gibi dier kalelerdekiyaam da, ar sade ve sertlik karakteri tad aktr. Siyasi suikastlara gelince, slamdaHasan Sabbahtan nce bilinmez deildi. Erken mezhepler de politik bir teknik olarakcinayetleri kullanmlard, Muhammedin kendisi bile, yaamaya mstahak olmadklarn ileri

srerek dmanlarna uyguladnn kantlar vardr. Ayrca, tercih ettikleri ldrmeynteminden dolay adam boanlar ya da boyun kranlar olarak bilinen ar bir ii grup19bile olmutu.20

6. Nizari smaililer in Uydurulmu Tarihsel Assassins Szcnn Yanll ve Gerekler

19 Yazarn szn ettii grup, kurucusu el-Mansurdan dolay Mansuriyya adn tayordu. nsann gkten den ve tanrdan bir paraolduuna inanmalar dolaysyla Mansurilikin dier ad paraclk anlamna gelen Kisfyyadr. Cennet, Kuranda konuulan ve gktenindirilmeye karar verilmi kiide partiyi kucaklayandan bakas deildir, yani an mamdr. Ayn ekilde cehennem ise, mamn rakibiolduu iin, partisine srekli dmanlk gsteren kiiydiMansuriler bylelikle br dnyay, kyamet gnn inkar ediyor; cennet vecehennemi bu dnya deneyimlerinin sylemi iinde yorumluyorlard. Mansurun Partizanlarnn, rakiplerini boarak ve kafalarn odun

parasyla krarak ldrdkleri sylenir. (Shahristan, al-Milal, s.297-298; Farhad Daftary, agy.s.73-75 ve 589 dipnt.74; M.Momen, agy.s.52)20 Edward Burman, The Assassins - Holy Killers of Islam'dan aktaran www.ismaili.net Web Sayfas)
http://www.ismaili.net/http://www.ismaili.net/http://www.ismaili.net/


11/25

Grld gibi, smaililere hakszlk edildiini syleyerek onlar savunmaya girien ve tarihseldorular gstermeye alan batl Doubilimciler, yazarve aratrmaclar kitaplar ve aratrmayazlar hl Kutsal katiller, suikastlar; Suikat katillerin dzeni balklarn tamaktadr.Yaklak bin yllk olumsuz birikimi, toplumsal bilinaltndan d dzleme doru olarak tayanbireysel bilin ve akllar bile, bir kede sakladklar lekeyi dar frlatmaktan kendilerini alamyorlar.

Nizari smaililer iin, onlar aalamakve ktlemek gibi dmanca maksatlarla uydurulmuAssassins szcnde srarlarn anlamakta glk ekiyoruz. ada Trk tarih aratrmaclar da,tarihsel olaylar incelerken Trkve ortodoks slam kimliklerinden syrlp nesnel yaklaamadklariin Batllardan da katldlar; bu yanl tarihsel deyimi bol bol kullanyorlar. Burada yeri geldii iin,konuyu aydnlatmak istedik. Bu nedenle aaya, szcn nasl ortaya kt, kkeni yayl,yorumlar zerinde yaplan aratrmalar genie anlatan bir yazdan yaptmz zet eviriyi koyduk.

6. a Assassin Szcnn Yaratl21

Heterodoks slamda yeni ufuklar aan bir kol olarak Nizari smailileri, Orta a ArupasndaAssassins (suikastlar, katiller) gibi yanl adlandrmayla tannd. Bu, 12.yzyln ilk on yllaresnasnda Orta Douda Suriyeli smaililerle ilk iliki kuran Hallarve onlarn Batl kronikileri

tarafndan genie kullanlm olan ok rahatsz edici bir deyimdir. Charles E. Nowell The Old Manof Mountain 22almasnda, onikinci yzyln ilk yllarnda, fetihlerini Kutsal topraklara (Kuds) eSuriyeye yayan Hristiyanlar olarak Hallar smaililerle tantlar. Onlarn tarihilerinden oununsmaililik hakknda syleyecekleri baz eyleri vard. Ancakverdikleri, her zamanki gibi doru veyanl bilgilerin bir karm idi diye yazmaktadr.

smaililer bir terristler alay deildi; kendilerine bask yapmakta olan dmanlarna kar savaarak,bir yaam mcadelesi veriyorlard. slam inanlar ve uygulamalar hakkndan kesinlikle bilgisiz olanOrta a Arupallarna ok sayda hikyeler tanm ve smaililer hakknda saptrlm, alabildiinceyanl dnceler retilmitir.

Bu dikkate deer inancn ya da mezhebin iyi noktalarnn pek az Arupal farkna varm. Batl

bilginler tarafndan verilen hkmlerle, onlarn ar iddet zerinde younlat ynnde fikir sahibiolmutur. Kukusuz, Mslman mctehitlerin (fkh bilginleri) yapt gibi, onlar bir lanetleme iinesokmak yanltr. Dalarn Yal Adamnn kendisi de, smaililie srlmesi adet olduu biimde

bir kara leke deildi. 23

Pek ok batl bilginNizari smaililere ad olarakverilmi, etimolojisinin ya da kukulu kkenininfarkna varmadan, yanl anlam yaktrlm Assassins(suikastlar, katiller)terimi yaklamnsrdrd. Paul E. Walker yeni yaptnda24yleaklyor:

Bununla birlikte son zamanlara kadar smaililer iyice incelendi; hemen hemen tamamylayeni toplanm malzeme ya da genelde iilere, zelde smaililere dman olan Orta a Snnipolemiki yazarlar ve dinsapknc kaytlar (heresiographers) dahil, dmanlar tarafndan

uydurulmu kantlar temelinde yargland.

Gerekten Snni yazarlar, slamn ii yorumlarndan bazlarn da sapknlk ifadesi olarak ele aldlar.Sonuta, bir kara mizah derece derece geliti ve slam dnyasnda smailileri ve onlarn slam dininiyorumlamalar ktleyecek bir akm iine sokuldu. Hristiyan Hallar, slamdan ve i

blnmelerinden hemen hemen tamamyla habersiz kalm batl kronikiler, smaililer hakkndakendi masallarn yaydlar; ite bunlar, smaililerin gerek reti ve uygulamalarnn tanm vebetimlelemeleri olarak Batda kabul edilme durumu ortaya kmtr. ada doubilimcileri

21Bu blm,'Sufiler ve Hai Kullanm' ve 'Sulamalar veirkin Adlandrmalarn Hepsi Nizari smaililer iin' alt balklaryla,www.ismaili.netweb site'nda yaynlanm, The Creation of Term Assassin balkl yazdan zetledik.22

Speculum, ol. XXII, no. 4, 1947, s. 503.23Rene Dussaud,Histoire et Religion des Nosaires, Paris, 1900.24Abu Yaqub al-Sijistani: Intellectuel Missionary, London, 1996, s. 1.
http://www.ismaili.net/http://www.ismaili.net/http://www.ismaili.net/


12/25

(orientalists) dahi smailileri, dman Snni kaynaklar ve Orta an batl hayal dolu anlatlartemelinde incelediler. Bylece, masallar ve yanl karalamalar, yirminci yzyl boyunca smaililerikuatmay srdrd.

12.yzyln spanyol Rabbi (Yahudi haham) Tudelal Benjamin, (1159 ve 1173 yllar arasnda) insnrlarna kadar ulaan ilk Arupal gezgindi. O, smaililer hakknda yazm olan ilk Arupaldr.1167de Suriyeyi ziyaret etti ve yapt The Itinerary of Benjamin of Tudelada,25 SuriyesmailileriniHashishin(haha kullanan) deyimiyle tanmlamt. Bir sonraki tanmlama, Roma-Latinmparatoru Frederick I. Barbarossa (1152-1190) tarafndan Suriye ve Msra gnderilmi bir eli olanBurchardn 1175 tarihli diplomatik raporunda bulunur. Burada o, Suriye smailileri iinHeyssessini(Latin dilinde Montana senyrlerine erilen ad) szcn kullanmt. Hallarn ilk tarihisi Tyre

bapiskoposu William (1130-1185), History of Deeds Done Beyond The Sea (Denizin tesindeOlup Bitenlerin Tarihi) 26adl yaptnda, Suriye smailileriAssissini ismiyle tanmlyor, ancak,mslmanlarca tannmayan sylemler araclyla verilen bu ismin kkenini bilmediini belirtiyordu.

Alman tarihi Lubeckli Arnold (.1212) kitabnda27Suriye smailileri iin Heissessin teriminikulland. Acre (Akka) piskoposu (1216-1228) Vitry'li James, Tyre'li Williamdan sonra slami

olaylarn, belki en iyi batl gzlemcisi olduu bilinir. Suriye smaililerin tantm iin, iindeAssassinideyimine baurduu Secret Societies of the Middle Ages(Orta alarn Gizli Topluluklar)28kitabn yazd. 1255 yl ierisinde in ziyaretini tamamlam olan Rubrucklu Williamn (1215-1295) da ran smaililerini,Axasin ve Hacsasinler olarak betimleyen ilk Arupallar arasnda olduugrlmektedir; o zamana kadar sadece Suriye smailileri iin kullanlmt. nl Fransz kronikerJoinvilleli Jean (1224-1317) Histoire de Saint Louis adnda, (1305lerde) yazd ok deerli buyaptnda, Acrede Kral IX.Louisi (1226-1270) grmeye gelmi olan smaili elisini anlatr. Jean deJoinville smaililer iinAssacisdeyimine gnderme yapmt. Marco Polo (1254-1324) daseyahatnamesinde Ashishinszcn kulland.

Batl kaynaklarda Assassins(suikastlar, katiller) szcnn,Accini, Arsasini, Assassi, AssassiniAssessini, Assissini, Heyssessini vb.gibi farkl kkenleri ardr. Thomas Hyde, Veterum Persa(s)rum

Religionis Historiada29

,Assassininkkeni, ldrmek yahut imha etmek anlamndaki Hassakknden ekilmeHassasszc olmas gerektii fikrini ileri srer. Bu fikir Menage ve Falconettarafndan izlendi. De Volney dahi, Voyage en Egypte en Syrie30kitabnda, herhangibir kantzikretmeksizin bu etimolojiyi benimsedi. Tarihi Abul Fida (.1331) ise, Suriye smaililerin bakarargahlarnn bulunduuMasiyafkale-kentinin zerine kurulmu olduu dan adna, CebelAssikkinarldn yazmaktadr.

Arapada sikkinszc bakveya haner anlamna gelirve bylece bu dan adnn anlam daHaner dadr. Bu, yukardaki batl yazarlarn uydurmasnn bir analojisi olduu ve grnFalconetin Memoires de lAcedemie des Inscriptions 31yaptna yansd grlr; orada lamontagne du Poingard (Haner da) yazmt. Silvestre de Sacy (1758-1838) ise sekkin in budurumda bir adamn ad olduu vve bunun iin onu Sekkinin Da(la montagne de Sekkin) olarak

eirebileceimizi ileri sryor. Acrel Michel Sabbaghn nerisi ise al-Sisanikkenli oluudur.Ancak al-Sisaniyerine, Sasan ailesini ifade eden al-Sasaniszc daha sk kullanlrd. Araplar buterimi bir maceraperesti belirlemekte kullanrlar. Paduada Dou dilleri profesr Simon Assemani(1752-1821) Giornale dell Italiana Letteratura 32adl yaptndaAssissana szcn kulland veona gre, kayalk yahut hisar-kale anlamna gelen Arapa assissath (al-sisa) szc ile ilgili

25ngilizceye eviren: Marcus N.Adler, London, 1907.26ev. Babcock and Krey, New York, 2. vol., s. 39027Chronica Slavorum, 1869, 21. ol., s. 24028London, 1864.29Oxford, 1700, s. 49330

I. Vol., s. 404.3117th Vol., s.163.321806, s. 241-262.


13/25

Assissaninin bozuk biimidir. ByleceAssisani (al-sisa), uurumlarla evrili ya da kayalk zerinekurulmu kalede oturan bir kimseye dayandrlyor.

17 ve 18.yzyllar boyuncaAssassinad, batl bilim adamlarndan fazlasyla ilgi grd; szcnanlam ve kkenini aklamak iin bir kuramlar seli kopardlar. Gizem, sonunda Silvestre de Sacytarafndan zlm olduu gzkyor; o,Assassinszcnn,Hashishiyya(Haha kullananlar)olduunu ispatlad.

Tm bu ayplayc-sulayc kaynaklar boa km olduundan slamlar imdi, Suriye smaililerinieskiden olduu gibi,Batiniyya(Batniler) ve Talimiyya (Talimiler) gibi dinsel terimlerle nitelemeye

baladlar. smaililer zaten yeminli dmanlar Snniler tarafndanMalahida (ya daMulhidun,dinsizler) olarak damgalyd. Suriye smailileri, daha az sklktaHaiiyya (Haha kullananlar) gibidier saldrgan deyimle arld. Grlyor ki, saldrlarn srdren dmanlar, smailileri yoketmegiriimlerinde ise kl kullanmlard ve gerekten onlar zerine son iddetli darbelerini vurdular.

smaililer iinHahaiyyaterimininin ilk yazl adlandrma, 1123 ylnda, Halife al-Amir (.1130)adna zamann Kahiredeki Fatimi rejimi tarafndan karlm Nizari smaili kart risalede yapld;

ad Iqa Sawaiqa al-irgham idi. Bu risalenin 27 ve 32. sayfalarnda Suriyeli Nizari smailileri iiniki kez Hashishiyya deyimi gemektedir.Ayrca bilinmelidir ki, nl Byk Kyamet olay 8 Austos 1164de Alamutta ilan edildi. Onlarktlemek, itibardan drmek iin olay smaili dmanlarnn ana arac oldu. Ortodoks Mslmanlarok keskin propaganda srdrdler ve onlar iin ok yaygn ve en saldrgan deyimleri sylediler. ldeyim olanHashishiyya bir kez daha diriltildi ve Seluklu dnemi edebiyatnda da hemen kullanmagirdi. Bilinen en eski Seluk kronii maduddin Muhammed al-Katib Isfahani (.1201) tarafndan1183 ylnda yazlm Nusratul Fatrah wa Usratul Fatrah dr. Ancak zamanmza ulaanksaltlm versiyonu, 1226 ylnda Fateh Ali bin Mahammed al-Bundari tarafndan kopya edilerekderlenmi ve Zubdatun Nasrah wa Nakhbatul Ushrah (s.169-195) ad verilmitir.

maddudin kroniini 1092den balatyor, fakat eserini, 15 yln zaten Suriyede geirdii 1183e

kadar son biimine sokamamt. Onun, Suriye smailileri iin Hashishiyya terimini kullanan ilkSeluklu yazar olduu grlyor. bn Myesser (. 1278) Tarikh-i Misr (s. 102) adl yaptnda,Suriyede smaililereHashishiyyadenilir; Alamutta onlarBatniyya ve Malahida olarak tannr,Horasanda ise Talimiyya...diye yazmakta. Abu Shama (.1267) da, Kitab al-Rawdatayn fi Akhbaral-Dawlataynnda33Suriyeli smailileri iinHashishiyyay kulland.

14.yzylda yazlan bni Haldun (.808/1406),Mukaddimasnda 34Suriyeli smaililere bir zamanlaral-Hashishiya al-smailiyyadenildiini aklyor. Onun zamannda ise Fidawiyya (Fedailer) olaraktannyorlard. Gnmze kalan kaynaklardan gelen btn bu bilgiler gsteriyor ki,Hashishiyyadeyimi, 11.e 12.yzyllar arasnda ortodoks Mslmanlar tarafndan genel olarak, Suriye smailileriiin kullanld. Ancak 13.yzyldan itibaren kullanlmas kesildi. Ayrca da, Cuveyni veRaiduddinin ran smailileri iinHashishiyyaszcn, randa kendi zamanlarnda yaygn

olmayan bir deyim olmadndan, kullanmadklarn gznnde tutmak gerekir.

Buna ramen W. Madelung son olarak, Arabic Texts Concerning The History of the Zaydi Imams ofTabaristan, Daylaman and Gilan 35adl kitabnda, ran smaililerine de13.yzyln birinci yarsndaHazar blgesinde Arap dilinde derlenmi baz ada Zeydi kaynaklarndaHashishiyyaad verildiinikefetti. Zeydiler kuzey randa smaililerin en yakn rakipleriydi ve onlarla Hazar blgesinde askerikarlamalar uzun srm. Yazl ve szl edebiyatlarnda, smaili kart kampanyalarnsrdrmlerdi. Suriye smailileri iin kendi blgelerindeki kt isimlendirmeyi, baz Arapakaynaklar ran smailileri iin de kullandlar.

33

I. Vol., s. 240 ve 258)34I. Vol., s.143.35Beirut, 1987, s.146, 329.


14/25

6. b Sufiler ve Hai Kullanm

Hashish (Hai) ya daHashisha, cannabis sataolarak latinceleen kenevir otu iin kullanlan Arapaszck. Onun ok iyi bilinen bir eidi Hindistan keneviri ya da Cannabis Indica, uyuturucuetkisinden dolay eski zamanlardan beri Uzak Douda kullanlmaktayd.Hashishszcnaklayan en erken sylem, Abu shak irazinin (.1083) at-Tadhkirah fil Khilafnda bulunur.Hasi kullanm Suriye, Msrve dier Mslman lkelerde 12 ve 13.yzyllar boyunca toplumunaa kesimlerinde artmt. Mslman yazarlar tarafndan, hai kullanmnn ve kullanclarn ahlakve dinleri zerinde etkili olduunu betimleyen ok sayda risaleler yazlmtr.

Sonu olarak hai kullananlar bir mulhida, yani din sapknlara (heretics) benzer biimde, aa birtoplumsal ve ahlak stats iinde nitelendirilmiler. smaililere ok sert ve kat davranan smaili-dslami metinler de, Suriye smaililerinki de Nizari smaililer arasnda hai kullanmna hi tanklketmemitir. Buna karlk, bir uyuturucu olan hai, 11.yzyldan beri amdaki Sufi evrelerindeyaygn kullanmdayd ve onlar ortodoks din bilginlerinin nefretine maruz kalyorlard. FranzRosenthal The Herb:Hashish Versus Medieal Muslim Society36yaptnda, bu konuda unlarsylyor: Sufi kardelik rgtlerine mensup olanlar tarafndanhai kullanm ve onlarn olaslkla

hai kullanmnn yaylmasndaki byk rol olmutur. Bu ynde son kant olarak gsterilen eitligrler iinde asl gerekliin bu olduu kabul edilebilir.

Sufi topluluklar yelerine deHashishiyya deniliyor ve onlar arasnda genel olarak al Hashish Al-Fukara (yoksul otu) adyla tannyordu. Yine aralarnda,Hashishbaka adlarla da arlyordu:yemek hazmettirici (hadim al-akat), dnce uyandrc (baithat al-fikr), lgnlk-delilikkraliesi (sultanat al-Junun), yeillik (al-akhdar), kenevir kz (ibnat al-Cunbus) vb.

Nureddin Ali bin el-Cazzar Qam al-Washin fi dhamm al-barrashin (1583den nce yazlm)yaptnda, lanetli hashishin-hai kullananlar, beyz civarnda bir grup olduu ilkkez ortayakarld (ahdathahabad fiah/ fi nahw qarn al-khams miah) diye yazmaktadr. Franz Rosenthalagre, Fiah (grup) szc burada uyak salamak iin kullanlm ve bylece, askerler veya mezhep

yandalarndan (smaililerden) daha fazla pekala Sufiler anlamna gelebilir.37

Bylece olas grlyor ki hai, dinde sapkn (heretic) ya da mulhida (dinsiz) sfatyla nitelendirilenbabo gezen Sufiler tarafndan 1106 civarnda keefedilmiti ve Haiiyya deyimi de, toplum iindegenel bir svg oldu. Bununla birlikte Az-Zarkashi ( 1344-1392) Zahr al-arish fi ahkam al-hashishde, al-Ukbari (.1291) Kitab as-Sawanihde, Haydariliinkurucusu Sufi eyh Haydarn(.1221) 1155 yl civarnda, Niabur eyaletinde haii kefettiine inanldn yazyorlar.

Bu, hemen hemen hi arl olmayan birversiyon gibi gzkyor. Franz Rosenthal olay iin unuyazyor: Haydariler arasnda uyuturucu kullanm, onun lmnden yllar sonra genelleti. Bunaramen Horasanllar, uyuturucunun giriini tamamyla masum olan ona (eyh Haydara)yklediler.38Dier bazlar da Sufi Ahmed as-Sawaja diye bir kimse ile haiin girii ilikisini kurdu.

Sonuta, haiin 1106 yl civarnda Sufiler tarafndan kefedilmi olduu grnyor, fakat onukullanma propagandas ve onu kullanmaya hazrlay zel yntemi, lmnden sonra eyh Haydarnyandalar (Haydariler) tarafndan uygulamaya sokuldu.

Trk ozan Fuzuli (1480-1566) Leyla Mecnun (s.167) iirinde, Hai kullanan dervilerle dostolmak ve her cami kesinde, hereit din bilginleri arasnda hazr bulunmak istediini yazmaktadr.Ayrca haie, aadaki dizelerde bn Kathirin (13.Vol., s.314) sunduu gibi, bylesi tasavvufiiirlerde zel iltifatlar alyordu:Hai arzularm anlamlatrrSen, aklnve anlayn gzel insan

36

Leiden, 1971, s.53.37Franz Rosenthal, agy. s.53-54.38

Franz Rosenthal, agy. s.45.


15/25

Gelenek ve akl temelinde bir adalete uymadanhaii yasakladklarn duyurdularOnlarn bu, yasaklanamyan yasann duyurusu yasaktr

slam hukukular kadlar hai kullanmay su saydlar; din ve toplum iin tehlikeli olduunu ilanederek, kullananlar iddetle cezalandrmalar istendi.Haiiyyaszc giderek, en fazla Suriyedebir svg ve saldrganlk deyimine dnt. Nefret edilen bir kimse, toplum iindeHaiiyya olarakgsterildi ve bu ekilde Suriye smailileri de dmanlar tarafndan ayn irkin adlandrmayladamgaland.

Buna kout olarak, Suriyeli smaililerin kendilerini, Sufi deyimine benzeyen al-sufat(saf-temiz,ya daciddi) olarak adlandrmalar da zihinlerde korunmas, unutulmamas nemlidir. Bustan al-Jamiye(1165de yazlm) gre, Suriye smailileri kendilerine al-Sufatderlerdi. Ayrca bn al-Azim (. 1262)de 1243te kaleme ald Zubdat al-Halap yaptnda, Cebel as-Sumuqtaki Suriye smaililerin birkesimi kendilerine al-Sufatdediklerini yazmaktadr.

Hem smaililik hem Sufilik (tasavvuf) birbirine benzer yoldur. Ancak unu bilmek gerekir; her smaili

bir Sufidir, ama her Sufi bir smaili deildir.Sufilik bir bireysel ilgi iken, smaililik, kendi kurallar veinan zellikleriyle sosyal bir sistem oluturan (toplumsal bir dzen yaratm) bir batini yoldur.Bunun iin smaililer asla kendilerini tam olarak, sufizmin genel esoterik karmakl iine

batrlmasna izin ermediler. Onlarn Sufilik biimi, slamn dier mistik tarikatlarndan tamamylafarkl kald.

smaililer, onlar gzden drecek btn irkin adlar ve sg szckleri kullanan SnniMslmanlarn ba hedefiydi.smaililerin Sufilerle ibirlii yapmas, onlarn potansiyel eilimlerineuygundu. Snni mslmanlar ve bakalarayn deyimle de smailileri tanmlamlard. Bununla

birlikte Franz Rosental sz edilen kitabnda (s.43) yle bir aklama getiriyor: smaililer zerine,onlar hai kullananlar olarak sulama saldrlarnn, etkili bir szl aalama olmasna ramen,aka ok sk yaplmad, kaydedilmeye deerdir.

6. c Sulamalar ve irkin Adlandrmalarn Hepsi Nizari smaililer in

Paul Jhonson Civilisation of Holy Land 39adl kitabnda, Haile yapaca hibir ey bulunmayanbu mezhep hakknda ok sama eyler yazlmtrdiyor. Yeterince merak edildiinde, bu deyiminSuriye smailileri iin ok zel olduu grlr. Oysa hai kullanan Sufi evreleri benzeradlandrmayla tannmamt. Nizari ve Mustalilerin ayr ayr partilemesinden sonra, MustalilerinSuriyedeki etkisi, Nizarilerden daha az oldu. Bu nedenle Mustali kesimi de bu irkin adlandrmayrakip Nizari grubun zerine yneltti.

Halkn, doal biimde glklere zm bulamad zaman, doast bir aklama uydurmasartc deildir. Bireyden holandklar ya da holanmadklar zaman en u noktalara giderler; yeni

bulular yapar, olaanst masallar dzenlerve eitli yanl adlandrmalarla hafif renklendirilmisafa ykler ortaya karrlar. Mustali smailileri, Suriye Nizari smailileri tarafndan Camaat al-Amiriyyaolarak adlandrld. Mustaliler de, rakip grubun Camaat al-Nizariyaolarak tannmasndanholanmadklar iin onlar Camaat al-Hashishiyya(Hai kullanan cemaat) diye damgaladlar. Birsre sonra 1130da Mustali grup hemen tamamyla Suriyede gzden kayboldu, fakat onlararkalarndaHashishiyya adn kaynaklara geirdilerve bylece 1123ten beri, Suriye Nizarismailileri bu ad iin genel bir kullanm oldu.

Batl kronikiler, gezginlerve Latin Dou'ya gnderilen elileri (envoys to the Latin East) Suriyesmailileri iin sylenen Hashishiyyaterimini dn aldlarve onu Hashishin, Heyssessini ya daHaisasins gibi telaffuz ettiler. Silvestre de Sacy, 19 Mays 1809da Fransz Enstitsnde, greceli biraratrma iinde bir snrta olan Memoirs on the Dynasty of the Assassins and the origin of their

39London, 1979, s. 211.


16/25

name balkl bir konferans verdi. Baslm ve ilk bilginler tarafndan onaylanm birka doulukaynaklara ek olarak, Silvestre de Sacy Arap elyazmalarnn zengin Paris kolleksiyonu zerine ilgiekmeyi baard ve herhangi bir kuku olmamal, dedi. Benim dnceme gre,Hashishiden(ol.Hashishin), bozulmu heissessini, assassini ve assissini szcklerinin asldr. Arapadaki in()harfinin yerine, Latin dili kullanan btn yazarlarmz tarafndan Skullanlmas bizi artmamal;Yunan tarihileri de Sigmaile deitirdiler. Baka seimleri yoktu. Bundan baka, in harfininFranszcadaki Chden daha az kuvvetli telaffuz edildii gzlenmi olmal. Gerekte, sorulansmaililere ya da BatnilereHashishindenilmesinin nedenidir.Suriye smailileri iin Haiiyya szcn kulaktan rendikten sonra, Hallar daha fazla yalanlarileri srdler. Davalarn lm-kalm mcadelesi olarak her an omuzlarnda tayan smailifedailerinin korkusuz davranlar, dnyalk dllerden baka birey iin yaamlarn tehlikeyenadiren atan Hallar fazlasyla etkilemiti. Hallar smaili fedailerinin cesaret ve yiitlikleriyleyarmakta baarsz oldular.Bunun zerine onlarn savaa girmeden nce hai kullandklar

propagandasn yaydlar. Ancak onlar, haiin neden olduu sarholuun, tehlikeli ve yiitlik isteyenmisyonlarn yerine getirmekve sorumluluk yklenmek iin cesareti ateleme eiliminden doan biriddetten ziyade, sadece bir eit tam vecd (oku) hali ierdiini renmeyi unuttular.

Franz Rosenthal yine The Herb: Hashish Versus Medieal Muslim Society ( s. 42-43) yaptndaHaiin, tehlikeli bir suikast misyonuna gnderilecek herhangi bir kimseyi greve hazrlayan alaledebir uyarclk zelliklere sahip olmad spatlanmtr diye yazmaktadr.Encyclopaedia Britannica editrleri, The Arabs 40kitabndalm emrini uygulamadan veehitlikle yzyze gelmeden nce terristlerin hai kullanma yklerikukuludur biimindegrlerini bildirmilerdir.Bosworth da The Islamic Dynasties41yazsnda yle aklyor: Assassin'leri (suikastlar)cesaret isteyen ileri yapmaya tevik iin hayaller gsterici uyuturucu kullanldn anlatan MarcoPolo ve dierlerinin hikayesi gerek smaili kaynaklarn hibirinde teyit edilmez.

Batl yazarlara benzemeyen mslman yazarlar, baskc ve saldrgan ortamda inanlarn savunurkensmailifedailerin gsterdikleri gerek zverili ruh hakknda hayallerini altrmadlar.Ksacas

onlarn mcadelelerini tanma yerine, Haiiyya gibi o zamanki rahatsz edici yaygn deyimledamgaladlar. Buradan, 12.yzyln ikinci yarsnda Hallar tarafndan rastgele devirilmi irkinHaiiyyaad, asl olarak szl kanallar araclyla,Hashishin, Heyssessini yada haisasins biimindetelaffuz edilerek geldi. Daha ilerilere bozularak gittiveAxasin, Accini, Assassini, Assacis, Ashishin,Assassiniolarak geliti ve modern ngilizce assassin szcnn douuyla sonuland. Dahasonra Batnn halk bilgisi ve edebiyatnda abartnn canlandrlmas olan dzmece ve ar uydurmamasallarla renklendirildi.

Bununla birlikte, Champagne Kontu Henrynin 1194 ylnda Suriye smaililerini topraklarn ziyaretetmi olduunu belirtmek yerinde olur. Kont orada, iki smailifedaisinin, bir mutlak itaat rneigstermek amacyla smaili nderinin iareti zerine, kendilerin ykseke bir kuleden aa attklarnatank olduunu iddia etmiti. Bu olay batl kaynaklarda, 13.yzyln sonuna kadar,fedailerin

fedakarlk ruhu alglanmakszn kr krne nl oldu.

Bu ekilde, smaililer Batda, kark birka masaln konusu olmutu ve farkl sylemler iindeportreleri izildi ve sonuta onlarAssassinsolarak tanmladlar. Farhad Daftary The AssassinLegends 42kitabnda bu konuda u yargya varyor:zet olarak, ortaa Arupallar Mslmanlar hakknda ok az ey renmiti. smaililer hakkndakiok yetersiz bilgiler de, birka olaanst gzlemlerde ve Hal tarihleriyle, dier batl kaynaklarlayaylm yanl alglamalarda ifadesini buldu.

7 . Hasan Sabbahn Alamut Yllarndan Son Birka Tarihsel Ayrnt

40

New York, 1978, s. 94.41Islamic Survey, series no. 5, Edinburgh, 1967,s. 128.42London, 1994, s.84.


17/25

Daha nce devrimci eylemler iin hizmet vermiDar al-Hicralardan oluan smaili Devleti, Seluklumparatorluu snrlar iindeki kk devletler arasnda zel yerini almt. Hasan Sabbahnyaamnn 1118den sonraki yllar, asl olarak, yaratmaya alt Nizari devletini salamlatrmayaadanm barl yllardr.

Daylam Dailiini srdrrken Nizari toplumunun merkezi nderi olan Hasan Sabbah, irgirinRudbarda ele geirdii kalelerin bir ksmn geri alm; smaili davann yaylmas Irak, Azerbaycan,Mazendaran, Gilan ve Horasan gibi pek ok blgelerde younluk kazanm bulunuyordu.

Kaynaklar bu dneminbaarlarn, Sancarn Nizarilere gstermek durumunda kald son on yllkkarlkl hogrrllkve barl ilikilere dayandrmaktadr. Kukusuz bunda, yukarda anlatldgibi Sultan Sancarn yatann baucunda bulduu, hanere saplanm Hasan Sabbahn lmmesajnn byk etkisi olmutu. Cuveyni, Alamut kitaplnda Sancarnmenurlar ve buyruklar

bulunduunu yazmakta. Bunlarla Sultan Sancarn Nizarilerle uzlat ve dostluk ilikileri kurmayollar aratrd vurgulanmaktadr. Ayrca Raiduddin, Kaani, Hafz Abru vb.tarafndan Farsayazlm dier birok kronikler, Sancarn kendilerine ait olan Kumis blgesinin yllkvergilerinden

3000-4000 Dinarlk pay Nizarilere verdiini ve Girdkuh yaknndan geen yolcular-kervanlarzerinden alnan yol pacn (gei paras) onlara braktn sylemektedir.

Hasan Sabbahn, yaamnn son yllarnda daha nce bu ynde ciddi giriimlerde bulunmadhalde- Msrdaki Nizari davasn yeniden canlandrd grlr. Bu giriimler srasnda 1221de

Nizarn mamlk haklarn gaspeden Al-Afdal ldrlmtr. ranl yazarlar tarafndan kullanlmsmaili kaynaklarna gre, bu suikast Halepten gnderilmi fedayi tarafnda gerekletirildi.Msrdaki Nizari eylemlerinin uzun dnem srmediini gryoruz. Ancak yine de bu sre iindeNizariler ve Mustaliler kendi ilerinde Hafiziler ve Tayyibilere blnmlerdi.

Hasan Sabbah 1124 yl Mays aynda hastaland. Sonunun yakn olduunu anlaynca, Nizaritoplumunun gelecekteki nderlik sorunu iin ok nemli dzenlemeler yapt. nce Lamasar kalesinde

bulunan Kiya Buzurg-Ummidi ard. Onu kendisine ardl olarak Daylam daisi e Nizari toplumunabakan atad. Arkasndan Buzurga yardmc olacak nemli kiiyi danman yapt. Danmanlardanbirincisi, Alamutta Hasan Sabbah g bir durumdan kurtarm emekli bir asker olan Dihdar Abu AliArdistaniydi. kincisi Hasan Adam Kasrani, ncs ise 1125 ylnda len Nizari kuvvetlerikumandan Kiya Bajafard.DaiAbu Aliyi de smaili davasnn yaylmasna ilikin etkinlikleriynlendirmek iin semi olan hasta Hasan Sabbah 1124 yl Haziran ortasnda epeyce ilerlemi biryata yaama gzlerini kapad.

ok sk disiplinli, titiz ve sert bir yaam biimine sahip ve alkan; hem hasmlarna hem deyaknlarna eit derecede ciddi davranm olan Hasan Sabbahn yaam, kaleyi alndan itibarenAlamutta gemitir. Anlatlnlarn aksine Alamutta akta arap iilmez ve mzik aletlerialnmazd. Hasan Sabbah iki olu ve bir kz olan bir aile babasyd. Hanmn ve kzn Girdkuha

gndermi; orada ikisi de yn eirerek-iplik bkerek geimlerini salyorlard. Alamuta bir dahadnmediler. Oullar Ustad Hseyin ve Muhammed, ikisi de lm cezasna arptrld; Muhammediki imekten, Ustad Hseyin ise Kuhistan dai'sinin ldrlmesinden sulu bulunmutu. Ancaksonuncusunun, bir yl sonra sonra katilin bulunmasyla susuzluu ortaya kt. Siyasi bir komployakurban gitmi bulunuyordu.

Hasan Sabbah, gerekten iyi bir rgt, politik stratejist ve esiz yetenekteok nemli bir insand.Ayn zamanda hem bir dnr hem de inanl bir yaama nclk eden bir yazard. Hasann, felsefeve astronomi renimi grd, inan grevlerini yapmadnda, zamann okumaya-yazmayaayrd ve Nizari toplumunun ilerini ynettii anlatlr. Daima Daylam daisi olarak kalan HasanSabbah, lmnden sonra gizli Nizari mamnn hcceti olarak sayg grd. Hasan SabbahSuriyedeki balants (vassal) ile birlikte randa Nizari devletini kurmu. G zamanlarda Nizaritoplumuna nderlik etmi; bu toplumun ve Nizari davasnn tartlmaz nderi olmutu. Ona BabaSayyid-na (Baba Efendimiz) diye aran Nizariler tarafndan ok byk sayg grmekteydi.


18/25

Rudbardaki trbesi, Nizari smaililer iin, Mogollar tarafndan yklncaya dek dzenli bir hac yeriolmutu. 43Dier yandan, Henry Corbinnin 44dedii gibi: lk dnem smaililik ruhunda Hasan Sabbahn okkuetli kiilii ard; onu bizzat smaili tekstlerinden okuyarak tanmak gerekir. nk baka yerlerde

bu kiilik kastl biimde bozularak gelmi bulunmaktadr. Onun oynad rol, randaki smailikalelerinin rgtlenmesinde hereyin stnde oldu. mam Nizarn torununu, kendisine balyandalarnn (Hazar denizinin gneybatsndaki dalarda bulunan) Alamut kalesine gence iindegtrmeyi baarp baaramadn burada sorun yapmayalm. Zira, her durumda, bir yerleim olayardr; o da istisnai bir ruhsal tanma ve yerlemedir.

8 . Hasan Sabbah ve Talimi retisi

Erken Nizari smaililerin mamlk retisine zel bir ilgi gsterdii ve kuramsal zelliklerini buradaodaklatrd aa kyor. Hasan bin Sabbah smaililere Talimiye doktrinini (Buyurucu/Eiticireti) smaililere retti. Snni gzlemciler, Alamut smaililerin yeni davay (al-dava al-cedid)yanstt ynnde farkl bir izlenim gelitirdiler. Oysa yeni Talimi retisi, herhangi bir yeniretilerin mezhepsel formlasyonunu gerektirmiyordu; nk bu daha ok, mam Cafer Sadk

tarafndan lim retisi olarak somutlatrlm, ii slamn temel ilkelerinin yeniden formleedilmesiydi. bn Tughri Birdi (.1470) al-Nujum al-Zahira fi Muluk Misr wal-Qahira 45kitabndaMsrda Fatmi Halifelii al-Muiz e daha sonra al-Mustansir Talim ilkelerini en geni yaygnlktakullandlardemektedir.

Demekki, Hasan bin Sabbah Talim retisinin temelini atan kimse deildi, fakat onu ileyip genilettive zamann geliimiyle eit dzeyde ii slam lim retisini yorumlad. Ancak Cambridge Historyof Iran da 46yle denilmektedir:

Gzlemciler, eskisine zt olan bir hareket ile birlemi bir yeni reti olduu ve buna amamakgerektii izlenimi edinmilerdir. Ayrca, eer tamamyla yeni bir sistem olmam olsa bile, yine desmaililer arasnda, dorusu genel olarak iiler arasnda oktan beri srmekte ve geerli olan bir

retinin geliimi ve yeni bir vurgu idi: Talim doktrini, yetkin ve buyurucu bir retidir.

Marshall Hudgson ise, Hasan bin Sabbah tarafndan zellikle gelitirilmi olan bizzat bu Talimretisiydi; Hasan, tm yaam ve davran biimiyle koruduu retiyi keskin bir dnsel aradurumuna soktudemektedir.47

Hasan Sabbah bu ierikle bir tanrbilimsel (teolojik) risale yazd ve adn Fusul-i Arbaa (DrtFasl) koydu. Bu yeni smaili tezi idi ve onun tarafndan ran dilinde yazlp yorumlanm bir denemeolarak, Talim retisinin tam gelitirilmi bir biimiydi. Bu birka yazar tarafndan aklanm,zelikle de ehristani tarafndan zetlenmitir. Aada evirisini erdiimiz metinde grlecei gibi,Hasan Sabbah Talim retisinde, ierik olarak, Tanrdan mama ulaan mantk zinciri iinden birhalka olan Peygamber ile mamn rol zerinde nemle duruyordu. Bu, smaili dncesine ylesine

merkez oluturdu ki, Horasandaki yandalar tarafndan Talimiyyaolarak tannr oldu.

Birok Snni yazarlar, kendi edep anlaylar iinde hakaret dolu szlerle Talim retisine saldrdlar.Abbasi yneticileri de byk tepki gsterdi ve tannm din bilgini Abul Hamid al-Gazaliyi (.1111)kiralad. Seluklu ba veziri Nizaml Mlkn desteiyle ki onu Badadda kurduu Medreseyeyksek maal mderris olarak atam bulunuyordu- Gazali, Kitab fadaiih al-Batiniyya wa fadailal-Mustazhiriyya ve dier yazlarnda onu reddetmeye urat. Wilferd Madelunga gre, Hasan

43Farhad Daftary,Ismailis, Their history and doctrines, s. 365, 366,367.44Histoire de la Philosophie Islamique, s.142.45Cairo, 1929, 4. ol., s.77.

46Ed. by J.A. Boyle, Cambridge, 1968, 5. ol., s.433.47 Marshall G.S. Hodgson, THE ORDER OF ASSASSINS, The Struggle of the Early Nizari Ismailis Against The Islamic World, Mouton-Graenhage, 1955, s. 53.


19/25

Sabbahn kendi retisi iinde slama temelden sert bir meydan okuma vard. Fatimi smaililii gibi,o da eriatn sertlii ve yrrlkte, yani zorunlu grlen uygulan zerindeki kar iddialarndasrarl oldu. 48

8. El- ehristani'de smaililerin Batni retileri

Yaamnn ounu doum yeri olan Horasanda geirmi. Seluklu Sultan Sancarla yaknlk kuruponun saraynda byk ilgi grmEari-afiidin bilgini ehristaninin kafas tm din ve felsefelereakt. adalarndan bazlar onun Nizari davasna hizmet ettii ve sonra smaililikten dndnileri srerler. Onun birka dine birden (co-religious) inand dnlmektedir. Ayrca uzun birdnem smaili olan Nasiruddin Tusi (.1274), babasnn daysnn retmeni olan ehristaniyedailer daisi diye hitap ederek, onun bir Nizari smaili olduunu ileri srmektedir.49smaililerve inan retileri hakknda verdii bilgiler, ehristaninin onlar ok iyi tandn,dolaysyla Tusinin ona dailer daisi demekte hakl olduunu gstermektedir. Kitabn 1116ylnda tamamladna gre Hasan Sabbah ile ada olduu gibi yat da olabilir.

imdi nce Muhammed bin Abdul-Kerim elehristaniin, Kitab elMilalindeki smaililerin inan,

dnce ve siyasetleri zerinde ehristaniin tanmlamalarn aktaralm.Arkasndan ayn yazarnArapaya zetleyerek evirdii Hasan Sabbahn Fusul-i Arbaa(Drt Fasl) adl yaptnn Trkeeirisini vereceiz.

...mamlk babadan oula geerve ismen atanarak birbirlerine ardl olurlar. Mezhebin retisi aynzamanda, an mamn tanmayan ve ona boyun emeyenler kafir durumunda lrler, koulunugetiriyor. Bu smaililer, arlarn btn zamanlara ulatryorve bildirimlerini her dilde geiyorlar.Balangta, ilk propaganda stad tarafndan (Hasan bin Sabbah kastediliyor. .K.) yeni rtsgiydirilmeden nce, retinin eski biimlerinden szedeceiz. Genelde bu mezheplere Batnilik

ballarna da Batniler ad verilmektedir.

retileri gerei, btn dsal (zahiri) biimlerin bir isel (batni) anlamda karl bulunduu ve her

dinsel kn mecazi bir yoruma (tevil) uygun olduunu dnp, onaylayanlar iin bu sfat yeterikadar adildir. Gerekte onlar, bundan baka adlarla da arlr: Irakta Karmati ve Mazdekler,Horasanda Talimiyya ya da sadeceMulhida (dinsiz, dinden km sapknlar) gibi. Kendilerinegnll olarak smaili adn alm olanlar, onaylanm kii ve onun zel adnn zorunlu klmasyladier ii mezheplerden zaten ayrlrlar.

Eskiden beri Batiniler, retilerini eski Yunan filozoflarnnkilerle kartrm bulunuyorlard.Yaratc hakknda inanlar yledir: O ne vardr (yaratcdr) ne de yoktur (yaratlmtr); ne

bilgin(hereyi bilen) ne cahildir; ne g-kudret salar ne de gten yoksun brakr (mahrum eder).Dier tanrsal sfatlar konusunda syledikleri de ayn biimdedir.

"Bu konuyu tam anlamyla olumlu onaylama, onlarn gzlerinde,Tanr ile dier mecut varlklar

arasnda bir eit topluluk yetimitir. Bu topluluk, kendileri iin orada bulunan ve kendisi tarafndansaptanan grnt zerine tanarakve antropomorfizme (insan biimli tanr inancna) aktarlr. Buartk, onlarn nezdinde ya kesin kabul ya da yadsmadr.

smaililerin Tanrs, ayn zamanda uzlamaz ztlklarn tanrs, muhalefet iinde karkarya kalmelemanlarn yargc ve elikilerin yaratcsdr. Bu sylemlerine mam Muhammed Bakraatfettikleri bir metin ile destek salamaktadrlar:

Bu sadece, Tanrnn kendisine bilgin (hereyi bilen) denildiini bilenlerle bilimi tartrken ve gcsnanrken anlalr. Ona bilgin adndan baka, eit derecede kudret ad da verildi. Buradan anlamak

48

W. Madelung,Religious Trends in Early Islamic Iran, New York, 1988, s. 102.49 Farhad Daftary, The smailis...s.368


20/25

gerekir ki, kudret ve bilimin balaycs Odur. Bilim ve kudretle ilikili olarak, biri veya dieriTanry gstermeye hizmet eden kiilikler de kabul edilebilir gibi deildir.

Aka sylemek gerekirse deniliyor ki, smaililer tamamyla tanrsal zden soyduklarsfatlarn/niteliklerin inkarclardr. Bu, ayn ekilde Tanrnn ncel sonsuzluu, (ezeli, la prternitde Dieu) zerinde aklamalarna kadar gider, yani Tanr ne ncel (ezeli) sonsuzluk ne de rastlantdr;sadece Tanr Buyruu ve onun Sz (Logos, Kelam) bakmndan ncel sonsuzluktan konuulabilir.eylerin doal kkeni ve Tanrnn Yaratcl konusunda ise sadece rastlant olduundanszediyorlar.

Tanrsal buyruk, anlamada mkemmel olan lk Akl (lintellect premier) ortaya kartt, arkasndanda bu akl araclyla subsquente, ardl, halef denilen ve ancak tanrsal mkemmellikte olmayanEvrensel Ruhu. Balangtan itibaren Ruhu (lame,can) akl (lintellect) ile birletiren iliki; dllenmiinsan ekirdei (embryon) ile geliiminin mkemmeliine ulam insan arasnda, ya da yumurta ileku, ocuk ile babas arasnda v ilikiyle karlatrlabilir. Ayrca buna eit olarak, erkein kadnla, yada bir kocann karsyla ilikisini dndrebilir. Bu konuda smaililer u aklamay veriyorlar: Ruh,akln mkemmelliine doru kendisini harekete geirten arzuyu hissettii zaman, kendi noksan

durumundan arzu edilen mkemmellie ekmi olanbir harekete, ayn gle gereksinimi vard.Ancak onun sras geldiinde bu hareket arasz olamazd. Bylece evrensel ruhun itii altndadairesel hareketler iinde oluan gksel krelerin douu sonuland. Bundan sonra varoluutamamlanan basit cisimler (les natures simples) oldu; onlarn hareketi sadece dz bir izgi zerinde vedaima Ruhun ynetimi altndayd. Daha aalarda da madenler, bitkiler, hayvanlar ve insann kendisigibi karmak cisimler-nesneler (les natures composes) domak zorunda kald; tm bnyelerindezel ruhlarn birliini tayorlard.Bu zel ruhlarn arasnda, btn canl varlklar iinde gkselklarn akmasn alacak zel bir yetenek tarafndan, insanlarnki sekinletiriliyor. nsan dahi tek

bana, makrokosmosu (byk evren) tamamyla karlayan birmikrokosmos (kk evren)oluyordu.

Yukar dnya, herbiri bir evrensel cisim olan tek akl ve tek ruhu algladna gre, yleyse bu aa

dnyann dahi bir evrensel akl, bir birey grnm altnda iine almas gerekir. Bu sonuncusu,fiziksel yaratl dnyas iinde tam geliip olgunlam ve yetkin yaa ulam bir insana edeerolacaktr. Ona konuan mam (lmam parlant, mam- natk) ad verilir; o Peygamberdir, ya da birbirey biiminde evrensel ruh. Bu, henz organlar tam olgunlamam, ama olgunlamaya giden yolda

bulunan bir ocukla karlatrlabilir; hatta birvarln btnselliini oluturmak zorunda bulunan birembriyon ya da erkek (tohumu) ile birleen dii (yumurtas) ile kyaslanr. Evrensel ruhun butemsilcisine z ya da Temel ad erilirve mamn mirassnn adlandrlmas da bunabenzetilmektedir.

smaililer, u trden tartmalarn izleyicileridir: Gklerve basit cisimler, ayn ekilde erensel aklnve ruhun istemi altnda hareket ederler, yine benzer ekilde ruhlarve tek tek bireyler, Peygamber yada vasisinin onlara yaptklar bask hareketine boyun eerler. Bu, btn zaman iinde ve yedili

dzene bal devirlerle (srp gider). Devirlerin sonuncusunun sonuna ulald zaman; yasalzorunluklarn kaldrld, din kurallar ve kurumlarnn ortadan kalktKyamet(Yeniden Dirili, laRsurrection) yaanr. Gerekten, balantl bulunduklar gksel hareketler gibi dinin yasalar vekurumlarnn da, yetikin bir ruhu son anna, yani mkemmellie doru gtrmekten baka bir hedefiasla olmad. Bu mkemmellik o ruh iin, sadece akln ayn ykseklik derecesine ulamas olaynda,kendi eylem modunu onunkinin dzeyine ykseltmek ve onunla birlemekten ibarettir.BykKyamet(Grande Rsurrection) dedikleri ite budur. O zaman, gksel krelerve ayn altndakidnyasal gelerden olumu birleik cevherleri kaynatran balarn koparld grlr. Derkengkler yarlr, yldzlar birer toz zerresi gibi yaylr. Yeryz grnm deitirir; o artk yer deildir.Gkyz, zerine mhr vurulmu yaz parmeni taycs biiminde stste katlanr. Bu dnyannyaratklar adil olarak yarglanr; iyiler e ktler arasnda, Tanrnn sadk kullar ile isyanclar arasndaayrdetme ilemi yaplr.


21/25

Gerein kendisinden doan zel cisimler evrensel ruhla; yanltan doanlar ise, yoldan amalarnnve sahtekarlklarnn faili olan eytanla birleir. Her eyde iki zaman vardr: Biri harekettendinlenmeye geirtir ve o yaratl andr; dieri dinlenmeden sonsuzluk anna gtrrve omkemmeliin zamandr.

smaililerin gzlerinde daha da fazlas vardr: onlar iin, ticaret, yerleme, ba-vakf, velilik,boanma, yaralama halinde tazminat, ldrme halinde ksas ve kan bedeli demeyi konu alan hibirstat, ne bir reete ne dinsel kurum yoktu ve ne de eriata (din hukukuna) bavuru. Onlara gre, bugereklerin hibiri, evrenin dengesi ierisinde karl bulunmadan varolamaz ve bu evrensel dengerakamsal ilikiler, ayn zamanda adli raslantlarla aklanr. Bu konuda kural, eer Dinsel hukuk(eriat) varsa, onun doasyla aklanmasdr. Bir ruhsal doadan olumu varlklarn (Eons)ounluu ve tanrsal buyruktan (la parole dine, tanrsal sz) kp katlan varlklarn (Eons) bizzatkendileri, bedensel doann (de nature corporelle) dinsel yasalar ve yaratln sonulardr. Harflerveszckler, benzer bileimlere, bedenlerde ve biimlenmelerde gzlenenlerinkine kout olanlarauymaktadr. stelik harfleri birletiren, ayr tutan ve szcklere dntren ba, basit kurallar ve(z, ceher) maddeden, aa dnyann karmakvcutlarna ayrlm olanlar birbirine balayanlaayndr. Alfabenin harfleri, onlar bile, dnyalarn dengesi iinde, kartlarna sahiptirler:Kartlk, bu

harflere zelliini veren doada ve doal zelliin, insanlarn ruhlar zerinde uygun etkileme iindeoluur.

mamlarn yksek eitiminden yaylan szckleri, bu yaratlm yeryznn doal niteliklerindenkarlann vcutlarnkinin ayns olduu (halde), ruhlarn gdasn yapan akl, harflerin kullanmalannda aramak gereklidir. zet olarak, her yaratn yaratld andan itibaren kendi beslenmegesini (gdasn) getirmesi Tanrnn buyruudur. Bu, ayrlklar harflerve simgelerin saysaluyumlarna yaklatrmaya gtren evrensel bir denge fikridir. Baka bir syleyile onlar, Fatiha(Balang) suresinin giriinde, bazan yedi ve baz kere oniki geden olumu ve karlkl drtszce sahip cmlenin iki yesinden ibaret slam inancnn aklanmasnda Tanr adnn ifadesini

bulanlardr.50 Bir ye iinde tam yedi ge tanrken, bir bakasnda sadece alt; ayrca onikiye eitolan harflerin (saysal deeri) cmleninin ikinci ksmlar iin ayndr. Ksacas onlar, Kuran ayetlerini

byle bir dinsel yoruma baladlar. Bu yorumda hi de akla yatkn espri bulunmuyordu...

"Bu bilgilendirme yntemi dahi okullar kadar eskidir. Kozmik simetriler bilimine akf olan, insanlarkendilerinin farkl grnmleri e durumlarnn ayrdna armaya gtren yol zerinde rehberolabilecek

bir mama balanlmas gerektiine inandklarndan, btn zamanlarnn yaptlarn birletirdiler. 51

8. a ehristanide Hasan Sabbah veFusul-i Arbaa(Drt Fasl)

...Bununla birlikte, yeni davann yayclarn oluturan Nizari smaililer, Hasan Sabbahn kendisiniizlemeleri iin davet ettii bu aklc yarglama yntemiyle kendilerini (dierlerinden) ayr tuttular.Gerekten de retisini, olmayacak biimde aklc yarglarla snrlayan Hasan Sabbah, savalarndesteini aramay ve gvenli kalelerin surlarn arkasnda kendini salama almay ok iyi dnd.

Hasan Sabbahn Alamut kalesine ilk kez olarak kt tarih Hicri 483 (1090) ylnn aban aydr.Daha nce o, mamnn oturduu lkeye kendisini gndermi olan srgndeki birini tanm (ran'dagreli ba dai Abdul Malik el-Atta'tan szedilmektedir; ancak El-ehristani'nin ona 'bir srgn'

50Fatiha Suresinin yedi ayetten olutuu ve bu nedenle al-sab al mathani (yediye katlanm rulo) denildii slam szlnde zel yeri olanbir olaydr bu. zellikle, be manto kiisinin, yani Ehlibeyt in adlarn oluturan harflerin saysal deerinin thosophique-tanrsalbilgelieait toplamyla (Muhammed, Ali, Fatima, Hasan ve Hseyin szcklerinin toplam 583 tutan harflerin saysal deeri, Fatiha suresininki gibi

son analizde yedi rakam bulunur diye aklama getiriyor J-Claude Vadet.51Muhammed bin Abd al-Kerim AlShahristani, , Kitab alMilal, Franszca ev. Jean-Claude Vadet,Les Dissidences de lIslam, Paris-1984, s. 311-315)


22/25

demesi, Fatmi propagandist dai'lerinin de blgede iyi karlanmadn gsteriyor. .K.) ve ondanadalarnn ruhuna uygun bir yntemle vaaz verme tarz zerinde dersler almt. 52

Hasan Sabbah doduu lkeye, ran'a dnnce; dailiinin balangcndan beri, btn dnya alariinde yneticilik yapabilmesinden kuku duyulmas ve yalan sylemesi olanaksz bir mam semeyeoradakileri davet etme grevini stlendi. Ona gre, Peygamberin kendisiyle kurtulua ardinancn amac, btn dier slam mezheplerinden ayrlmalyd; dierlerinden farkll, bu mezhebiniinde kesinlikle mamn bulunmasyd. te bu dnce onun teolojisine derinlik veriyor veeserlerinden uzunca bir yorumu, Farsa kadar Arapa olarak da bizi, kadere bal biimde bu yazyyazmaya gtryordu.

Kendi admza biz, onun Farsa eserlerinin birinden zel bir pasaj Arapaya evirmektenmemnunluk duyuyoruz. Bu durumda, eviri tm ayplamalarn korunanda kalyor; nk bu yalnz,Tanrnn rahmeti ve ancak onun yardmyla mmkn olan gerei izleyen ve yanltan ayranlara,sadakatla sz veritir.Hasan Sabbahn zgn olarak Farsa yazp, vaazlarnn bana koyduu Drtfasl ile balayacaz. Aada Arapa (kukusuz burada Trke .K.) evirisini bulacaksnz.53Bu fasllardan birincisinde 54 Hasan Sabbah u dnceyi sergiliyor: Ulu Tanrya dair sahibolunan

uygun bilgi hakknda sadece iki tarzda sz sylenebilir: Bu bilginin, yalnzca akln ve hibirretmenin eitimi (talimi) yeterli gelmeden oluan bir snavn sonucu olduunu onaylayabiliriz. Yada akldan ve allm dncelerden bamsz olarak gerek bir retmen (muallimin sadk)eitimininson derecede gerekli olduu savunulabilir.55

Oysaki, eer seeneklerden birincisi iin konuuluyorsa, bir bakasnn aklna ve ondan yaylanyansmalara ayn hakk yadsmann hi bir anlam yoktur. Gerekte, ayni ey araclyla onueitmeden bu hakonun iin reddedilebilir; o kadarki bu red ve inkarcln kendisi eitimin deerinioluturur; sadece mutlak gereksinimi kantlayabilirve orada bir dier kimseden eitim alacak

bakalar da bulunacaktr. Hasan Sabbahn gznde, bu seenek kanlmas mmkn olmayan bireydi ve o, bu amala, kendisinin veya bakasnn tutulan bir fikrinin kabul edilebilirlii ya da birfikrin aklanabilirliini gzlem altna alyordu. yleyse bu birinci ksm, insanlarn kiisel adaletini

ve akln savunanlara kar yneltilmiti.

kinci ksmda (fasl) ilk kez; bir mride-retmene bavurma gereksinimi tanyp, onlardanherhangi birine tutunmak yeterli midir? yoksa gerek bir retmenseimi yapmak m gereklidir?

52ylesine yetenekli bir propagandacyd ki Hasan Sabbah, onun hayallerini ykmak ve bir sylenceler halkas Alamuta yerlemesininlemek iin herey yapld. Ancak halkn hayal gc (muhayyilesi), Alamut szcn oluturan hecelere etkili bir mistik tan mlamayklemi ve Hasann arkadalarnn saysnn sadece yetmi kadar olduu anlatmtr. J-C, Vadet.)53

Biz de kendi admza, Hasan Sabbahn Nizari retisini, Jean-Claude Vadetnin Kitab al Milal zerinde yapt Franszcaalmasndan (Les Dissidences de lIslam) Trkeye evirmekten memnunluk duyuyoruz. Marshall G.S. Hodgson, THE ORDER OF

ASSASSINS, The Struggle of the Early Nizari Ismailis Against The Islamic World, (Mouton-Gravenhage) Netherland,1955) adl yaptnnsonuna koyduuHaft- Bab-Baba Sayyidnaevirisine, ehristaninin bu yazsn Hasan-i Sabbahs Doctrine balyla ekleme yapm.Ve A. Fahmi Muhammedin Arapa basksndan (al-Milal wa-n-nihal, ash-Shahristani.1153, Cairo,1948: vol.I, s.339: Nizariler hakknda),iki eski ngilizce eviriyle karlatrarak evirdiini sylemektedir. Ancak metnin Franszca evirisi, G.S. Hodgsonunkinin alabildiineserbest ve hatta ksaltlm olduunu gsteriyor. Balangtaki bu birka paragrafn ngilizcesini Trkeye aktarrsak daha anlalacaktr:

Hasan Sabbah davasn ilan edince, arkasndan yeni davann partizanlar bu yoldan ekildiler. Onun szleri zorlayc olmaktabaarsz kald, fakat o insanlarn yardmn salad ve kalelerde kendisini salama ald. nce Hicri 483 yl aban aynda Alamutkalesine kt. Bu olay kendi imamnn lkesine gitmesi ve ondan adalarna davasn nasl anlatmas gerektiinirenmesinden sonrayd. Bylece o geri dnd ve hereyden nce halk her a iinde zuhur eden gvenilir bir imam semee,bu gr noktasyla kurtarc mezhebi dier mezheplerden ayrdetmee ard: kendilerinin bir imam vard, dierlerinin iseyoktu. Bunun hakknda syledii tekrarlamalardan sonra, onun konuma ve tartmasnn zeti, Arapa yahut Farsa olarakbalad yerdesona ererek tam buna gre klyor(?). Biz Hasan Sabbahn Farsa yazdklarn Arapa anlatacaz ve bilgiverene bal olanlar ayplamayacaz (no blame attaches to a reporter). Gerei izleyen ve hatadan kanan kimse iyi yardmalr; Tanr yardm edendir ve koruyandr. Yeri geldike baka rnekler vereceiz..K.

54Dou smaili geleneinin koruyamad bu yapt birbirini izleyen drt risale halinde dzenlenmiti.J-C, Vadet.55Bize gre ArapaMuallimin sadkolarak kullanlm da olsa dorusu, aydnlatc anlamyla bir Mrid szkonusudur. Ancak bumrid onu gerek retmen olan mama gtrecektir. .K.


23/25

sorusu soruluyor.56Herhangi bir retmeni izlemeye hazr olduunu bildiren kimse, ayn ekilde,bakas iin ayn hakk reddetme yetkisine ekiliyordu. Dorusu kendisi iin o, sadece gerekretmenin adna reddedilebilirdi, nk onun yannda kendisine gerekli gvenceleri bulabilecektir.Bu fasl, Hadisyandalaryla (Snnilerle) mcadeleye yneliktir.

nc faslda Hasan Sabbah, ilk kez bir mridin gerekliliini ortaya koyup, kendisinden hemeneitim almak iin ilk frsatta onu bulmal ve onu stad tanmaldr; yoksa, tersine ilk gelmi olan, yanigerek kimlii bilinmeyen ve doruluu iyi anlalmayan bir adamn yannda eitilmek mmkn olurmu?, diye soruyordu. kinci varsaym (hipotez), bir retmenin (mridin) varlnainanmayan Snnilerin durumuna ve ancak kendisine yol aan bir rehberin araclyla k bulabilenkimsenin durumuna geri dndrebilirdi. Zira bir atasznn ifade ettii gibi, bir yol arkadannseimi, izlenmek istenen yol seiminin nne gemeli, dier bir syleyile, yoldan nce yoldansemelisin. Bu fasl da iilie bir reddiye olmaya yneliktir.

Drdnc faslda Hasan Sabbah, insanln genel olarak iki byk blkten olutuunu gsteriyordu.Bir bl, Yce Yaratcdan almak istedikleri bilgi iinde, gerek bir mritten gemeyibileceklerini kabul ediyor. Bu gerek retmen hakknda yaptklar kimlik saptama ve tanmlamaya

gre, kendisinden almak istedikleri eitim zerinde, zorunlu olarak ncelikvermeleri gerektiineinanyorlard.

Dierleri ise, nitelikli ya da deil, herhangi bir retmen tarafndan eitilmeyi kabul etmektedirler.Oysa, nceki mantksal nermelerden onun kard sonu; akl birincilerin yanndadr. yleyseonlarn balarnda olan kimsenin (celui qui est a leur tete), gerein seimini yapan btn insanlarn

bakan olmas gerekir.Kart durumda olan hatal bir fikrin seimini yapm olan ikincilerdir.Onlarn balarnda yeralan efler de ancak hatann retmenleri olabilirler.

Hasan Sabbah bu yntemle, gerei bilen insann genel bilgisine, ayn gerein yardmylaulamann mmkn olduunu da iddia ediyor; sonra bu gerei elinde tutann yardmyla gereegitmekten ibaret olan ayrntl bilgi evresine geliyordu.57

Hasan iin, bu iki aama hi bir durumda kusurlu bir dnm biimlendiremez;sadeceyoksulluumuzun tannmasolan gereklik e bu ayn yoksulluu bize bir gereksinim yapan, yanigereklii elinde tutan kiilik biimlendirebilir."58

Bir kere de yle kantlamay deniyor: dknlmz bizi, bu sefaletimizin orann bize srasylatantan mamn bilgisine gtryor. Hasan Sabbaha gre, gerekliliin varln ki varlkkendiliinden gerekliliktir-belirlerken, baka trl hareket edilmez. Ancak olas eylerin iselliinde(batni yannda) varolan olaslk orann belirlemeye gtren bu sonuncusudur.

Hasan Sabbah iin, tanrsal birlik (tevhid) bilimi, bu aklc yarg yntemiyle her noktadakarlatrmal bir yol izlemektedir."59

yleki Hasan Sabbahn Fasllarnn her biri, ya retilerine bir giri ya da rakiplerininkine birreddiye iermektedir. Bununlabirlikte yaptnn byk blm eletirilerden (reddiyelerden)

56Demekki Hasan Sabbahn eitimi, yeni kuramn ekseni, mamn en byk retmen yaplmasn ieriyor. Garip bir eli kiyle dikkate

deer olan o ki, mamn gizlilii hakknda iyi bilinen sylence ya da bizzat kendisinin vekili (vasisi) olduu ve uzun dnemde bununkaltmsal olarak srdrlecei gizli bir mamn ynetimi arasnda tereddt eden Hasan Sabbah, hibir zaman eylemde mamn gerekkimlii zerinde aklama yapmad. J-C, Vadet57Gerein varlna ilikin bu tanmlama ile Hasan Sabbah, tartmay felsefe alannn dna tayor. Buradan, ok sk olarak gndermeyapt dalizm iinde gizlenmek istei grlyor. J-C, Vadet.58Marshall Hodgsonun evirisinden: "Hasan, zet bir bilgi iinde bizim gerek araclyla gerek (kiiyi) tanmamza neden olan biryntemdir bu, diyordu; ondan sonra biz, ayrntl bilgi iinde gerei gerek kii araclyla biliyoruz; yleyse bir tartma devran(dnm) gerekli deildir." Bu

hasan sabbah ve alamut

Documents