SELÜLOZİK MAMÜLÜN ÖN TERBİYESİHAŞIL SÖKME

İPLİKLERE NEDEN HAŞILLAMA İŞLEMİ YAPILIR? Dokuma hazırlık dairesinde çözgü iplikleri, dokuma esnasında

sürtünmeye dayanıklı olmaları için haşıl maddeleri ile haşıllanır.

Üzerinde haşıl maddeleri bulunan kumaş hidrofob ( suyu iten ) karakterdedir.

Terbiye dairelerinde tüm işlemler sulu ortamda yapıldığı için kumaşı önce hidrofil ( suyu çeken ) hâle getirmek gerekir.

Haşıl maddeleri kullanımına göre;

Doğal ve rejenere haşıl maddeleri; nişasta ve türevleri, selüloz türevleri, heteropolisakkaritler, protein esaslı haşıl maddeleri

Sentetik haşıl maddeleri; polivinilalkol, poliakrilat, metilselüloz, poliester/striren/maleik asit kopolimerleri, karboksimetilselüloz

Emülsiyon haşıl maddeleri; metilmetakrilat kopolimerleri

HAŞIL SÖKME İŞLEMİNİN AMACI

Amaç; çözgü ipliklerine dokuma öncesi uygulanmış olan haşıl maddelerinin uzaklaştırılmasıdır.

HAŞIL SÖKME YÖNTEMLERİ

4 farklı haşıl sökme yöntemi vardır.

Enzimlerle haşıl sökme

Kimyasal katalizörlerle haşıl sökme

Su ile haşıl sökme

Oksidatif haşıl sökme işlemi

ENZİMLERLE HAŞIL SÖKME

Enzimler, bitkisel ve hayvansal mikroorganizmalardan oluşan biokatalizörlerdir. Kimyasal yapıları proteindir.

Nişasta parçalanmasında kullanılan enzimler amilaz adı altında toplanır. Haşıl sökmede en çok kullanılan amilaz bakteri amilazıdır. Yüksek sıcaklıkta ve geniş ph aralığında etkinliğini koruyabilmektedir. 0.5 – 1 g/L bakteri amilazı kullanmak yeterlidir. Normal bakteri amilazı ancak 100 – 115 C ye kadar dayanıklıdır. Son yıllarda yüksek sıcaklığa dayanıklı özel enzimler üretilmiştir. Sodyum klorür, fosfat asit tuzları ve şeker gibi maddeler enzim

aktivitesini arttırır.

ENZİMLERLE HAŞIL SÖKME

Haşıl sökme işlemi kesikli, yarı kesikli, kesiksiz yöntemler ile yapılabilmektedir.

Kesikli yöntemlerde haspel, jigger, emdirme (fulard) makinaları kullanılır. Banyo emdirildikten sonra 6 – 12 saat arasında bekletme işlemine tabi tutulur ve sonra iyice durulanır.

Yarı kesikli yöntemde ise fulardan geçirilir. Levende sarılır ve 70 – 95 C de bekletme odalarında 1,5 – 2 saat bekletilir. Sonra yıkama işlemi ile bitirilir.

Kesiksiz işlemde ise kumaşa emdirilir ve 15 – 90 dakika arasında 70 – 95 C de gerçekleştirilir. Daha sonra yapılan yıkama işlemi ile haşıl sökme işlemi tamamlanmış olur.

En yaygın kullanım şekli yarı kesikli yöntemdir.

KİMYASAL KATALİZÖRLER İLE HAŞIL SÖKME ASİDİK MADDE İLE ; nişasta makromoleküllerinin glikoz birimleri arasında

meydana gelen asetal bağları seyreltik asitlerle kolaylıkla parçalanabilir. Asit olarak genellikle sülfürik asit veya hidroklorik asit kullanılır. Çalışma şartları 30 – 35 C de, pH 4 – 5 de, %1 – 2 konsantrasyonda sülfürik asit ile havuzlarda bekletilerek uzaklaştırılır. Bu yöntemin dezavantajı selüloz makromoleküllerinin parçalanabilmesidir.

Bazik maddelerle haşıl sökme; nişastanın asetal bağlarının bazlara karşı dayanımı yüksektir. Ancak hava oksijeni yanında bazlar uzun zaman etki ettirildiğinde makromoleküllerin parçalanması mümkündür. Çalışma şartları 40 – 50 C de Ph 10 da 1 – 3 g/L NaOH ile işlem gerçekleştirilir. NaOH yerine peroksit ağartması da kullanılabilir.

SU İLE HAŞIL SÖKME

Suda çözünebilen haşıl maddeleri (polivinilalkol, poliakrilat haşılları) yıkanarak uzaklaştırılır. CMC, her sıcaklıkta yıkanabilir. Optimum sıcaklık 50 – 100 C arasındadır.

Az miktarda ıslatıcı ve alkali ile gerçekleştirilir. Polivinilalkol, bu madde elektrolitlere karşı hassastır. Bu nedenle nötral

ortamlarda yıkanmalıdır. Yüzey aktif madde ilavesi yıkama etkisini arttırır.

Poliakrilat, her sıcaklıkta kolayca uzaklaştırılır. Alginat, haşıl maddeleri, nötral banyolarda 25 – 95 C yıkanabilir.

OKSİDATİF HAŞIL SÖKME

Yükseltgen maddeler aktif oksijen veren (persülfat, perborat, hidrojen peroksit veya aktif klor içeren kloramin) ile nişasta makromoleküllerindeki fonksiyonel gruplar yükseltgenir. Aynı zamanda glikoz halkaları ve zincirler arasındaki bağlar koparılabilir. Bazik ortamda çalışır. Bazik ortam soda ya da sodyum hidroksit ile sağlanır. Haşıl sökme banyosuna NaOH veya sodyum karbonat konur. En çok kullanılan haşıl sökme maddesi persülfattır. 90C de Ph 10 da 1 saat çalışılır. Ancak bu madde nişastayı parçalaması yanında liflere zarar verebilir.