I ORKUSTOFNUN

Haukur T6masson

ORKUSTOFNUN Aualindadeild

Dreifing:

H o p i n n Lokua ti1

Skfrrsla nr:

0s-2000/032

Dags:

Mai 2000

Heiti skfrrslu / Adal- og undirtitill:

Virkjun Pj6rsb og H v i t k B lkglendi

Hijfundar : Haukur T6masson

Gerd skfrslu / Verkstig:

Virkjunar dztlanir

Upplag: 40

Fjoldi sidna:

15

Verkefnisstjdri:

Haukur T6masson

Verkntimer: 3-520841

Unnid fyrir:

Sarnvinnuabilar: -

~tdr6ttur:

FjallaB er um hugsanlega virkjunarstaai I Pj6rsd og Hvltd d ldglendi og dhrif samvirkjunar Anna d virkjunargetu og hagkvzemni. Hvitd er unnt ai) virkja i 3 eba 4 virkjunum sem eru greinilega tillolulega 6hagkvaemar. Pa3 sama gildir um samvirkjun Hvitsr og Pj6rsk i far- vegi Hvitdr. f farvegi Pj6rsdr yrai 1 virkjun me3 sama fall og 3-4 virkjanir samtals i Hvftd. Samkvzmt samanburaarl'ltreikningi eru mannvirkin i Pj6rsd miklu 6dgirari d orkueiningu og gildir bat5 einnig um virkjanir i Pj6rsd milli Bl'lrfells og Urriaafoss. Aretlun um virkjun Pj6rsk me6 jaragongum sfnir at5 virkjun me8 bvf m6ti er 6djrr eaa urn 17,6 kr/kWh/&i og gefur urn 875 GWhldri. Me6 veitu Hvitdr yfir ti1 Pj6rsk og samvirkjun via UrriBafoss fzst viW6tarorka sem nemur 665 GWhlk i d 14,7 kr/kWh/ki. Samtals kosta virkjunin og veitan 25.054 Mkr og gefa 1.540 GWh/dri af forgangsorku. 0rkukostnai)ur yrai 16,3 kr/kWh/dri. Her er bvi um mj6g 6djrra orku a6 rz8a.

Lykilord: Pj6rsd/HvWd, virkjunarhtlanir, veitur, afl, orkugeta, kostnaaur

ISBN-ntimer:

Undirskrift verkefnisst jbra:

7- Yfirfarid af:

HA, PI

ORKUSTOFNUN Aublindadeild

Verknr. 8-520841

Haukur T6masson

Virkjun Pjorsar og Hvitar a laglendi -

ORKUSTOFNWN

Grensasvegi 9,108 Rvk. - Simi 569 6000 - Fax 568 8896

Netfang: os@os.is - Veffang: http://www.os.is

Efnisy firlit:

1. Inngangur 1 .I. Fyrri virkj unarhugmyndir 1.2. Virkjanir i liglendi

2. Virkjun Pj6rshr via Urribafoss 2.1. Ljrsing mannvirkja 2.2. Afl og orka i UrriBafossi

3. Veita Hvithr og viBb6tawirkjun via UrriBafos 3.1. Veita Hvithr frh IBu - Ljrsing mannvirkja

4. Veita Bruarhr og viBb6t via Hvithweitu

5. Veita Hvithr frh ~tverkum

6. Umhverfismhl

Tiiflur -

Tafla 1. Hvith og Pj6rsh h lhglendi Tafla 2. HoldstEerbir og kostnabariisetlun Umbafossvirkjunar Tafla 3. Veita Hvith frh I6u Tafla 4. Bniarhrveita Tafla 5. Veita HvitAr fiA ~tverkurn Tafla 6 . Kostnabur og orkugeta Umbafossvirkjunar og Hvitkeitu

Myndir

Mynd 1. Kort - Virkjanir h lhglendi Hvithr og Pj6rshr - brotib, heft Mynd 2. Kort - Virkjun via Urribafoss me6 Hvitkeitu - i khpuvasa Mynd 3. Halli og fall Hvithr, sem fall af rennsli vib ~ t v e r k Mynd 4. Mseld vatnshseb vib mismunadi rennsli fih khrauni ab Ibu

1. INNGANGUR

1.1. Fyrri virkjunarhugmyndir

Hugmyndir ad virkjun Pj6rsiir 9 liiglendi eru medal elstu virkjunarhugmynda sern settar hafa vend fiam af peirri niikvamni ad kalla megi par aatlanir. Pad var ingenior G. Satersmoen i Kristjaniu, nli Oslo, sern iitfardi bar fyrir Titan-fklag Einars Benediktssonar. Vinnan i morlunni for fi-am d hrunum 1915-17, en sljrslugerd lauk 1920. Sarnkvamt peim aatlunum sern voru mibadar vid orkufiekan idnad, var rddgert ad virkja d f j 6 m stobum i Pj6rsh lhglendi, samtals 310 MW. Auk pess var gerd aatlun um virkjun vid Blirfell og Hrauneyjafoss. Pessar datlanir voru nokkud itar- legar me6 kostnadarhatlunum, sern byggjast 51 kortager6 d virkjunarstodum og vatna- mselingum. Petta voru taldar g6dar og 6dfiar virkjanir, sbrstaklega Biirfell og Hrauneyjafoss.

Hvitii d liiglendi var reiknud mikid seima, en sh hugmynd ad virkja Hvith vib Hestvatn kom p6 fiam Pegar um 1920. Pessi virkjunarhugmynd var rannsoku6 itarlega um 1960 d vegum raforkumllastj6raembattisins. Einnig hefur verib skodad mjog lauslega ad virkja 2-3 lhgfallsvirkjanir i Hvith og dlfusa ti1 vidb6tar vid Hestvatnsvirkjun. Hugmynd um ad veita hnum saman kom snemma fiam eda um 1 950, en %st eftir 1960 voru bessar hugmyndir reiknabar.

1.2. Virkjanir l llglendi

Hb eru settar fiam nqjar hatlanir um virkjun Pj6rshr og Hvitdr d liglendinu f i i urn pad bil50 m had yfir sj6 nidur i u.b.b. 7 m had. Nokku6 sjalfgefid er a6 virkja Pj6rsii vid Urridafoss og hefur sb kostur oft vend reiknadur og toluverdar ranns6knir farid fiam i tengslum vib ham. Allar pessar datlanir hafa sfnt ad h k er um ad raba st6ra virkjun og 6dfia a orkueiningu. Virkjun Hvitir er ekki eins hagkvaem. Hana ver6ur ad virkja i ad minnsta kosti 3 ti1 4 virkjunum me6 litlu og jafnvel mjog litlu falli i hverri virkjun. 0dfiasta orkan og mesta fallid er vid Hestvatn, sern rannsakadur var itarlega fyrir tapum 40 arum vegna hugmynda um ad virkja bar fjmr almennan markab aa Soginu fullvirkjudu. Adrir virkjunarstadir i ~vit6/0lfusii hafa verid kenndir vib Arnarbali, Ora og Selfoss. Pessir stadir bj6da einungis upp a mjog liigt fall og af peim sokurn eru vklar og rafbhabur mjog dfi d orkueiningu.

Pj6rsh og HvitA eru nokkumvegin i somu had bar sern par renna sitt hvoru megin vid Skeidin. Pvi kom snemma fiam sd hugmynd ab veita beim saman og virkja i einu lagi. Hagt er hvort heldur er ab veita Pj6rsh ti1 Hvithr eda ofugt. Auglj6st er ad veita Hvitir gefur 6djrrari orku par sern him yrbi bd virkjud i 40 m falli i einu lagi, en Pj6rsBrveitan yrdi nftt i 3 ti1 4 virkjunum med samanlagt nokkurnvegin sama falli. 0dfrari veita Pj6rshr getur ekki jafhab beiman mun.

1 toflu 1 er listi yfir hugsanlegar virkjanir d neari hluta virkjunarsvaedis beggja inna.

TAFL

A

1 --

-- -

Hvi

ta o

g P

j6rs

a a

lagl

endi

Stu

6lar

: H

vita

Hes

tvat

n vi

bbot

Pj6

rsa

Hvi

ta A

rnar

beli

vibb

ot P

jors

a H

vita

Ora

vi

bbot

Pj6

rsa

Olfu

sa S

elfo

ss

Kos

tna6

ur i M

kr.

lnnt

ak

St6

dvar

- V

elar

og

Sam

tals

M

kr

hus

rafb

unab

ur

verk

- ko

stna

bur

507

1065

16

35

3207

10

07

975

3201

51

83

51

5 61

4

1288

24

1 7

1014

12

14

2540

47

68

522

623

1307

24

52

1014

12

14

2540

47

68

684

81 2

1 7

06

3202

Ren

nsli a

llhae

b H

A

fl O

rka

Q

H

MW

G

Wh/

ari

m3I

s m

0,00

875

8,76

26

5 1

7

39,4

345,3

34

0 17

50,6

44

3,O

27

0 9

'

21,3

186,3

34

0 9

26,8

23

4,5

275

9 21,7

189,7

34

0 9

26,8

23

4,5

385

9 3

0,3

26

5,6

Hvi

ta

986,

9 P

jors

a vi

bb6t

1 1

46,7

sa

mta

ls

21 3

3,6

'Urrib

afo

ss

355

40

12

4,3

1 0

88,4

64

0 96

3 30

04

4607

" +

Hvi

tarv

eita

62

0 39

21

1,6

1 8

53,4

10

00

1482

48

55

7337

Nup

ur

335

48

140,7

1 2

32

3

61 1

99

6 31

34

4741

H

estfo

ss

340

22

65,5

573,3

61

9 61

0

2260

34

89 S

amta

ls

kost

nabu

r m

e6

alag

i

1,7

06

5471

88

42

41 2

3

81 3

4

41 8

3

81 3

4

5463

Ork

a m

e6

Pjo

rsa

GW

h/B

ri I 788,

3

420,8

424,3

Ork

uver

b a

kwh

a ar

i

15,8

11,2

2

2,l

1

9,3

2

2,l

19,2

20

,6

1924

0 13993

33233

7860

12

517

8088

59

52

19,5

12,2

15,6

I

72

6

8

6 ,6

10,4

L

A kortinu, mynd 1, er sfnd lauslega lega bessara virkjana i Pj6rsB og Hvith 6 liglendi. Meafylgjandi er Batlun urn kostnab via mannvirki samkvamt pessum batlunum, reiknu6 i virkjunarlikani Orkustohunar, en par er fyrst og fiemst um a6 ra6a fall af rennsli og fallha6. Mannvirkin em: sto6varinntak, sto6varh6s, og vklar og rafbfin- a6ur. Landslagshd6u kostnaaur eru mjog breytilegir eftir a6stz6um og velja verdur virkjunarstaai par sern pessi kostna6ur er mjog ldgur, en hann ver6u.r taeplega miki6 minni en helmingur heildarkostnabar. Tafla 1 sfnir pvi lj6slega a6 virkjanir i farvegi Hvitir og 0lfush.r em mjog d f r r og koma bvi ekki ti1 greina nema ef Vera skyldi virkjun vi6 Hestvatn. Amarbaelis- og Oravirkjanir er hregt a6 sameina og kzmi PA 6t virkjun me6 mannvirki, sern ri6ast af rennsli og fallhae6, af somu stzr6 og via Hest- vatn, en landslagsh56u mann-virkin miklu stam. Um6afossvirkjun og veita Hvitir ti1 bjorsdr koma vel 6t kostnaaarlega svo og virkjanir milli Burfells og Urri6afoss.

Mebalrennsli Pj6rsh vi6 UrriBafoss d 50 h a timabili er 355 m3/s og nitttjrleg fallha6 er 30 m. Vi6 pessa fallhae6 er svo bstt urn 10 m, a6allega me6 stiflun, en eimig m i fd eitthva6 auki6 fall me6 lagfaringu d fiarennsli. Heildarfalli6 er pvi urn 40 m og er pa6 ninast sama fall og gert var rh6 fjmr i forarhugun, sern Verkfiae6istofh Siguraar Thoroddsen hf. gerbi fjmr Orkustofhun 1986. S6 athugun er si6asta Mgengna aatl- unin i sljrslufonni urn beman virkjunarstaa. P i ~ r virkjunarhugmyndir ger6u r&6 fjmr virkjun i skurbum, en hkr er gert r66 fynr jar6gongum i fyrsta sinn. Er pa6 gert i samraemi via g66a reynslu af jardgangagera undanfarin ir. A mynd 2 er tilhogun virkjunarinnar s h d . Tveir gallar.em taldir Vera a v i r k j G i 6 UmBafoss. Annarsvegar er mikil ismyndun i inni par, sern getur valdi6 verulegum istruflunum, og hinsvegar er h&an af st6rurn jar6skjiilftum. Hvorugt pessara atri6a er liklegt ti1 a6 hindra virkjun parna i framtii\inni, en a6 sjilfsog6u barf a6 taka tillit ti1 peina i honnun.

2.1. LJising mannvirkja

Aaalstiflan er jarastiflay sern liggur f i h Heiaartanga upp me6 anni urn 3 km vega- lengd, og er hiin hofB af pvi tagi ti1 a6 lagrnarka lekahzttu. Stiflan er haest i farvegi iu-innar um 17 m, en um 10 m haest sy6st d hrauninu og lzkkar svo ti1 norburs. Vi6 efii enda jarbstiflumar tekur vi6 g1j6tvari6 yfirfall, 1,5 km a6 lengd. Pa6 liggur eimig 6 arbakkanum en verbur 6t d eyrunum i noraurenda. Yfirfallshab er 5 1 m y. s. og ha6 yfirfallsstiflunnar er 1-3 m. Norour af yfirfallinu er ligur gar6ur upp a6 Skeiahaholti. Einnig er ligur garbur nokku6 samsi6a stiflu og yfirfalli. Er pa6 ti1 pess a6 hindra a6 yfirfallsvatn flaeai 6takmarka6 og halda pvi i farvegi. A6 somu notum kaemi gar6w- inn vi6 hugsanlegt stiflubrot i jar6skjBlfta. A stseainu milli gar6a yr6i farvegur lag- fzr6ur ti1 a6 taka vi6 st6rfl66um. Botnriis ver6ur i Heibartanganum og um hana fari venjulegt fl66vatn.

Vatnsvegur byrjar i sva6i sern d korti er kalla6 L6n og er fiarnhald peirrar uppisto6u, sern myndast af Ami austan undir Heibartanganum. Par ver6ur grafinn um 300 m langur a6rennslisskur8ur a6 imtaki i a6remslisgongy sern ver6a 200 m long. Vi6 enda peina ver6a 50 m long fallgong inn i sto6varhfis. A6keyrslugong ver6a nokku6 samsi8a vatnsvegi me6 tengingu vi6 efri hluta sto6varhiiss og fiiirennslisgong.

Stodvarhus er undir Lonsheidi par sen1 lengst er upp h yfirbord. Frhrennslisgong em 1500 m long og koma 6t i Djorsh 100-200 m nedan vid Urridafoss. Sarnkvaemt lang- skurdi h vatnshaed pama ad Vera 10 m. Lagfaering h farveginum nedan jardgangaenda kemur ti1 greina, en ekki er reiknad me6 pvi her.

Kostnadur er reiknadur i virkjanalikani Orkustohunar h verdlagi desember 1993. Pessi nidurstada er faerd ti1 verdlags j an~ar 1999 samkvaemt virkjanavisitolu Lands- virkjunar. i nokkrum tilfellum em eldri hatlanir notadar faerdar ti1 sama verdlags. Einnig er studst vid virkjanalikan norsku orkustohunarinnar, NVE, fra 1995. Gengi norsku kr6nunnar er reiknad 10 kr. islenskar. Nidurstodur kostnadarreikninga em i toflu 2. Samkvamt peim er 62% kostnadar vegna landslagshhdra mannvirkja.

Tafla 2 HofuBsterair og kostna2larBaetlun Urriaafossvirkjunar

Helstu staerdir em: L: lengd i km; R: nimmhl i G1; Q: rennsli i m3/s; H: haedi m y.s.; D:bvermhl i m.

Mannvirki

StifumannvirEd: Jardstifla i h i og uppmed G j6tvarid yfirfall Efri gardur Leidigardur Y firfalls farvegur B o tnrhs

Samtals stiflur:

Vatnsvegur: Adrennslisskurdur Inntak Adrennsligong Fallgong Frhrennslisgong

Samtals vatnsvegur

Stodvarmannvirki: Adkeyrslugong S todvarhiis Velar og rafbunahr Stijdvarbyggd Vegagerd

Samtals stoa

Samtals virkjun MeB Blagi 1,644

Nr.

622

673

Hofbdstaerdir

L4,R1030,H55 L1,5;R75Q5800;H5 1

L3;R35;H55 L3;R35;H46-54

L2;R185;H44-5 1 Q600;H5 1-3 8

L0.3;Q440;R175;H40 Q44O;H45-5 1

Q440;L0,2;D 14,7 Q440;L0,05;D9

Q440;L 1,5;D 14,7

L0,3 5 MW 157 MW157

L17

Kos tnadur

1010 190 35 10 90

210 1545

160 815 125 335

1015 2450

170 1180 3840

105 60

5355

9350 15371

2.3. Afl og orka i Urribafossi

Heildarverkkostnadur er aaetlabur 9.350 Mkr og ad vidbattu 64,4% dlagi fyrir fmislegt bfyrirstd, verkkaupakostnad og vexti d byggingartima verdur heildar- kostnadur 15. 370 Mkr d verdlagi jan. 1999. Afl og orka eru tekin lir s k f r s l u ~ i frd 1984 og samkvamt hemi d afl ad Vera 157 MW og orkugeta 875 GWh/bri. Afl- setning er nli omur og minni en tidkadist a niunda dratugnum vegna sifellt vaxandi hlutar orkufreks idnadar i orkumarkadinum. Remslisorka er 1.080 GWhjari og samsvarar aflsetning um 8 1 % nftingar ii remslisorku. Einingarvera forgangsorku verdur 17,6 kr/kWh/ari. Pa8 er nokkurnveginn eins og sidustu datlanir frd VST gerdu raB fynr. Petta er bvi meb 6dfrasta vatnsafli d landinu.

3. VEITA MT~X OG VIDBOTARVIRKJUN VID URRIDAFOSS

Hugmyndir um samvirkjun Hvitdr og Pjbrshr komu fyrst fram um 1950. Pa r byggd- ust d langsnidi, sern malt var 1951 milli Pjbrsiir og Hvitiir fid Idu ad Mumeyri. Nidurstada beirrar malingar var ad h a r varu nokkurnvegim i somu had, en b6 vmi Pjbrsd nokkru h m a i landinu. Petta var bd talin neikvad niaurstada fynr veitu Hvithr bessa leid. A sounda hatugnum var leitad annarra leida og veitu miklu nedar. Veitan var bh datlud frd hhrauni i Hvith ti1 PjCnsh via Vordusker. Petta var 6,5 krn langur skurdur, nokkud lagra i landinu en yfirvatnshad Urridafossvirkjunar eins og henni er lyst hCr. Virkjun Hvitiir vid Hestvatn nftir sarna stiflustabi og veitan frsi hhrauni. Allar mynsturiatlanir sjounda hatugarins gerdu rdB fyrir hhraunsveitu og toldu hana hagstada. Eimig var litid a Pam moguleika ad veita Pj6rsii yfir ti1 Hvitdr efst d Skeidum. Par eru greinilegir farvegir fid Pjbrsa ti1 Stbru-Laxh og um bd er orugglega lang bd-sta veituleidin, en nfting Arimar i morgum ldgfallsvirkjunum er ekki g6dur kostur.

PversniB farvegar Hvit6r milli hrauns og hlidar vid hhraun r a h vatnshzd i d ~ i langt upp fynr I6u. i st6rflbdum myndast pd stoduvatn d Skeidum og upp me6 Vordufelli og siaan bakvatn f i i bvi upp i Krbk i Tungufljbti, sbr. mynd 3 um maldan halla d mbts vid ~ t v e r k og mynd 4 um malda vatnshad via mismunandi rennsli. Pessar myndir eru teknar lir sljrslunurn um Hestvatnsvirkjun fiii 1961. Adskdumar valda bvi ad liigar stiflur d pessu svadi mundu fara i kaf i aftakaflbdum iin pess ad skemmast. Par purfa litla yfirhad og er semilega rttt ad byggja bar sern grjbtvarid yfirfall. Undirstadan er botnlaus sandur. Tillogurnar sern htr eru ti1 skodumar byggist annarsvegar d ad veita Hvitd frii Idu eftir veituleidimi sern valin var og mald 195 1 og sidan Bniard i strstakri veitu, og hinsvegar ii pvi ad veita Hvitii frri ~tverkum ad Skeidhaholti.

3.1. Veita HvitSlr frd Iau - Lfsing mannvirkja

Medalremsli Bniariir i 45 br er 67 m3/s. Rennsli Hvitdr vid Hestvatn var dztlad 270 m3/s, sern bendir ti1 ad baB s t um 200 m3/s via Idu. Stifla verdur rCtt ofan Idubniar. Hlin yrdi grjbtvarid yfirfall, sern hiekkar vatnid ofan vid urn 1,5 m vid venjulega vatnstodu. i stbrflbdum fari stiflan i kaf vegna bakvatns fid hhrauni. Stiflan yrdi 800 m long og yfirfallshad 53 m y. s. Botnrds eda flbdghtt vari vid landid ad nordan. H6n er midud vid ad geta flutt medalrennsli arinnar begar vatnsbora er i yfirfallshad.

Skuraur yrili i farvegi St6ru-Laxdr Qrsta spolinn. Par er ham i sandi og o6rum mjog auilgraefbm efnum. Pessi kafli er 3 km a6 lengd og er yfirbord i um 52-53 m hae6. Naest tekur vi6 kafli bar sem er 3 m bakki via St6ru Laxd. Landhae6 er 56 m og lengd 2 km. Si6an kemur kafli bar sem vist er a6 Pj6rsdrhraunid liggur undir. Pa6 er b6 mjog i kafi i sandi, sem Pj6rsd hefbr bori6 i bad. Gert er ra6 fynr 4 m d h i d heillegt hraun. Pessi kafli er 3,5 km a6 lengd og landhae6 er um 57 m. A bessum kafla yr6i loka i skurdinum. Ne6sti kaflim er d aurum Pj6rsdr. Par getur veri6 hraun undir en liti6 sest d bad, og semilega er ba6 svo ne6arlega a6 s k u r 6 ~ 1 - i ~ ver6ur auagrafim. Landhie6 skur6staeBisins er i 52-50 m hae6 og lengd bessa kafla er 4 km. Parna er vatnsbord bekkt stsera en gert er rd6 fyrir eins m vatnsdhi. Parna hefur din grafi6 sig toluvert vegna stoavunar aurburaar i virkjunum Pj6rsar og Tungnadr. Skur6urim kaemi inn i imtaksl6n Um6afossvirkjunar i vatnshae6 5 1 m.

Staekkun stoavarinnar i Umaafossi krefst vi6b6tarflutningsgetu i vatnsvegi. Ti1 bess a6 flytja vatn Pj6rsh a6 vi6baettri veitumi barf gong semyr6u 18 m i bverrnd1. SIik gong burfa mikla styrkingu og gefur dststieau ti1 bess a6 daetla a6 gongin a e t h a6 Vera tvem. Er reiknad me6 bvi her fyrir frtremslisgongin.

Pessi kostna6ardaetlun byggist d somu forsendurn og daetlun um Um6afossvirkjun. H h s h i r annarsvegar veitumannvirkin me6 stiflu i Hvitd og skur6inn d milli h a og hinsvegar urn ver6mismun d UrriBafossvirkjun me6 e6a 6n veitunnar. Rennslisorka veitunnar er 620 GWhIiiri og me6 80 % n);tingu er orkugetan 500 GWWBri. Orkuver6 er 17,l krlkwhliiri. Ni6urstaBa pessara reikninga eru i toflu 3.

Tafla 3 Veita Hvitiir frii 1i)u

Kostnabur

75 60

250 695 205

60 1345

85 350 70

185 670 530

1905 3865 5210 8565

Mannvirki Veitumannvirki

Grj6tvari6 yfirfall F166gdtt Skur6ur Fyrsti hluti Mi6hluti Sy6sti hluti Loka i skur6i

Samtals veitumannvirki

Vidbetur Urridufoss: Skur6ur a6 imtaki Imtak A6remslisgong einfold Fallgong Frdremslisgijng tvofold Sto6varhljis Velar Og rafbiinadur

Samtals viabbtarmannvirki

Samtals virkjun Me6 1.644 % Blagi

Nr.

67 1 66 9 67 1

67 3

Hofb6staer6ir

L800,Q500,H53.5 Q200,H53

L3km,Q25O,R250 L3.7km,Q25O,R255

L3km,Q25O,R2 10

Dl8 Dl 1.2 D13.2

MW242

4. VEITA B R U A ~ R OG VIDBOT VID HV~TARVEITU

Veitan byrjar d ldgri yfirfallsstiflu i Bniard vi6 Dynjanda. YfirfallshaeB er 59 m y. s. Eimig verdur flbagdtt, sem tekur me6alremsli 67 m3/s. Frd bessari stiflu er skttur skur6ur a6 ganganiunna og lokuvirki. Paban liggja vtlboru6 gong ti1 Hrosshagalaks i ha6 53 m y. s. Vatnsvegurim ber mebalremsli vi6 6 m fall i gongum. Si6an barf a6 auka flutningsgetu skurbarins ti1 Pj6rshr urn 25%. Loks barf a6 baeta via mann- virkin i stobimi vi6 Urribafoss.

Kostna6ardretlun pessi er d ver6lagi janiiar 1999 og er ger6 I sama hbtt og Hvitdrveitudaetlunin. i fyrsta lagi er reiknabur kostnabur via veitu Bniardr yfir i Hrosshagavik og i o6ru lagi kostna6ur vi6 dretlun um strekkun Hvitheitu og i bri6ja lagi aukinn kostnaaur vegna starri Umbafossvirkjunar. Margar af kostna6artolunum eru lauslegar. i toflu 4 er ni6urstaBa pessara reikninga. BniarIrveitan kostar Sam- kvaemt pessu 3.198 Mkr og remslisorka veitumar er 200 GWhlhri. Me6 80% n9ingu remslisorku er orkukostna6ur 20,O kr/kWdri ei\a nokkud meiri en drar tilhaganir.

Tafla 4 Brfiarhrveita

Mamvirki Brriarhrveita: ,

Yfirfall Bniard F166gItt Loka gong Boru6 jar6gong Skurbur Hrosshagalak

Samtals Briiarhrveita

Stlekkun Hvitcirveitu og virkjun ar Hvitdrskur6ur

Adrennslisskur6ur A6rennslisgong Inntak Fallgong Frhrennslisgong S to6varhiis Velar og rafbuna6ur

Samtals vi3bztur Samtals veitan Me3 1.644% alagi

Nr.

67 2

67 3

Hoh6staer6ir

H59,L80,Q500 H59;Q70

467 Q67,L2.52,D5 L600,Q67,R70

MW270;H40 MW270,H40

Kostna6ur

50 50 55

415 45

615

305 60 20

105 105 115 110 510

1330 1945 3198

5. VEITA HV~TAR F~ UTVERKUM

Pessi virkjunarstabur nflir ninast sama fall og vatn og sameiginleg Hvithr- og Bniarsirveita i peim tilhogun sem lyst var hCr a undan. Landib og veituleibin er 011 um pa5 bil 2 m laegra en veitan fiii Ibu. Pvi verbur vatnsborb i 51 m y. s. ab vestan- verbu en i 50 m ab austanverbu. Tilhogun veitunnar er s ~ d d kortunum d myndum 1 og 2. Ab vestanverbu myndu mannvirkin nd fid svolitlum m6bergsrana neban via baeinn Hamra i Grimsnesi. Pessi rani vaeri undirstaba fyrir botnrds og hugsanlega hluta af yfirfalli. A6 obru leyti yrbi stiflan grj6tvarib yfirfall, sem liggur d ska nibur farveg drimar i htt ab ~tverkatungu.

Tafla 5 Veita HvitPr frii herkatungu

Veitumannvirki: F16bgitt Grj6tvarib yfirfall Skurbur ~ t v e r k a t h q p Stifla Baulu6s Abalskurbur Lokubhabur

Samtals: Vid b~letur Stodvarvatnsvegur:

Abrennslisskurbur Imtak Abremslisgong Fallgong tvofold Frdremslisgong tvofold

Samtals: --- - -

Sto"dvarmannvirki: Stobvarhds tvofallt VClar og rafbdnabur

Samtals: Samtals veita og Virkjunar

viabaetur Mea 1,644 % Blagi

Kostnabur Mkr

Skurburim hkldi fyrsta somu stefnu og stifan yfir i Baulubs, sem einnig barf ab stifla. Baulu6sinn er sjalfgerbur 1,3 km langur farvegur i rkttri stefnu d norburenda Skeibh- iiholts, en bab er stefna veituskurbarins. A bessu svaebi er landib lsigt, sennilega niem bvi i "normal" vatnsborbshieb veitunnar. Ekki skst i hraun a bessu svaebi. En begar

austar dregur haekkar landib og bar er hraun undir b6tt liti6 sjaist i pair. Hzst er landib nzrri l?jobveginum og yrbu bar 3 m niaur a vatn. A pvi svaebi yr6i loka i skurdinum. Skur6urinn enda6i vib Pj6rsa norban vib Skeiahiholt. Par var vatnsbor6 i um 50 m hz6 begar lagt var i Pj6rsh. Nii hefir eitthva6 grafist vegna minnkandi aurburbar vib stobvun hans ofar i h i . Gert er rib fynr a6 grofturinn valdi pvi ab far- vegur Pj6rshr hafi nzga flutningsgetu ti1 a6 flytja bl6ar amar vi6 vatnsbora 50 m y. s. nor6an vi6 Skeidhaholt.

Mannvirki pessarar veitutilhilgumar em a6 mesh samskonar og i veita Hvitir fi-6 Ibu. A6almunurin.n liggur i lengd og nimmhli veituskurba. Stobvannamvirki og stiflur virkjunarinnar eru hin somu en rekstrarfallhreb verdur 1 m rninni. Straumhraai i skurbi verbur 1 rn/s og falltap via honnunarrennsli 1 m. Rennslisorka veitunnar er 820 GWhlhri og me680 % nfiingu er orkugeta 660 GWhIhri og orkukostna5ur hemar 14,7 kr h kWh/h hri. Pessi tilhogun veitu virbist mjog hagkvzmur virkjunarkostur.

Umhverfisiihrif Hvitarveitu em pau helst a6 land fer undir vatn eba ver6ur ab vot- lendi. Allt er betta einkaland. Aballega eru pa6 2 b ~ i r sem mundu missa land undir vatn, b.e. h e r k og Fjall ii Skeibum. Einnig barf a6 kaupa land undir skurd og uppmokstur, og vzri par urn 100 m brei6a rzmu a6 raeba, eba urn 0,s lud tilheyrandi morgum bzjum. Helsta vandamhlib yrdi sennilega laxinn, pvi pa5 er mikil laxveibi i Hviti og blfusa. Byggja barf laxastiga i stifluna og i pessum Bztlunum er sh kost- nabur talinn innan 6vissumarka.

Veita sunnar en h6r er gert r66 fjmr var skobu6 hkr 66ur og fyrr rneir. H h kom vel ut en er ekki reiknub hCr. Hiin er sennilega a svipu6u ver6i og ~tverkaveitan, en gefur urn 10 % m i ~ a fall i Urri6afossvirkjun, og bar af leibandi minni orku. Samanlagt gefur herkaveita og virkjun via Urribafoss 1.530 GWhlhri og kosta 25.054 Mkr. Einingarverb er 16,3 krlkwhlhri, sem er mjog hagstaett verb.

Tafla 6 Kostnabur og orkugeta Urrii)afossvirkjunar og Hvithrveitu

Kr/kWh/ a

16.2 16.3 18.6

16.5 14,2 15.3

Kostna6ur Mkr

14185 8170 3075

25430 9358

23543

Forgangs 0 rka

G W a 875 500 165

1540 665

1540

Afangar

Pjorsii vib Umbafoss Hvita fr8 I6u Briiara fra dynj anda

Samtals:

Remslis- Orka

G W a 1080 620 205

1905 Hvita frh 825 ~tverkatungu 1905

Samtals:

7. NIDURSTADA

i toflu 6 eru syndar nidurstodur bessara reikninga. Par sCst ad hCr er um mjog 6dyra virkjunarkosti ad rada med medalverd forgangsorku nhlagt 15 krlkwhlhri. Hvithrveitan fih ~ tverkum er lang6d*st og er hiin sjhlfsagt sh kostur, sem skoda ber ninar ef farid er i honnun virkjana h pessu sabi. Hagkvamur virkjunarkostur er einnig i Pj6rsh milli Biirfells og Urridafoss.

8. HEIMILDIR

Harza Engineering Company International 1960. Hydroelectric Power Resources, Hvita and Thjorsa River Systems Southwest Iceland. The State Electricity Authority, Government of Iceland 1 960.

Haukur T6masson 1961. Virkjun Hvithr vid Hestvatn, 3 Aurburdur. Raforkumhlastj6ri 1 96 1.

Hordur Svavarsson 198 1. Pj6rsbirkjanir, forathugun h virkjun Pj6rshr nedan Bhfells. Orkustofnun, OS HS-81/02.

Noreno Foundation 1966. Survey of the Hvitii Thj6rsh River Basins, Icland. United Nations 1966.

Sigurj6n Rist 1 96 1. Virkjun Hvithr vid Hestvatn, 2 Vatnafiadi. Raforkumhlastj6ri 1961.

Verkfiadistofa Sigurdar Thoroddsen 1967. Mynsturhatlun Pj6rsir- og Hvitbirkjana. Orkustofnun.

Verkfiadistofa Sigurdar Thoroddsen 1984. Pj6rsbirkjanir, forathugun h virkjunaradstadum neban B6rfells. Orkustofnun, 0s-84 106NOD 12.

Mynd 3. Halli og fall Hvitir, sem fall af rennsli via ~ t v e r k .

45 - 3 - - -

1716 1 5 1 4 1 3 1 2 1 1 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 - Vegalengd frd V18, km

Mynd 4. Msld vatnshsa via mismunandi rennsli frh ~ r h r a u n i a6 Iau.