hausa-bole wordlist

41
227 TSARIN KALMOMIN HAUSA-BOLANCI A a , g aía aía, í abarba brba abaya bay abin ti = ti, y, íyn, íyti abin fai prni abin hannu yum mb, yum sara abin mamaki aib abin nan nn, sunto gdi, íyn em abin tausayi kinj alb abin zargi gbga solo abinci amp, mpni, tshi abinci (iri) dji = dzi aboki an s‰b, an z˘m, z, zti aboki(ya) s‰b abokin wasa an zro = an wshi abota z˘m abu íya, íy abus trre pempel abuta s‰b adada tmtim adalci adl adana dnu adda dda addini dn adduía duw, nglpu adduía, yi dkknu, pns b˘ ado zanzana ado, yi rnu, rnku adudu kubu aduwa zng aduwa (íyaíya) nke agalawa aglaw agana zanzana agara ngorom agazawa kdu agogo goggo agwagwa yarba = ywi yarba ahankali l ahap! apppi ahu p aibu l‰g, nnk aika tbbu, z, zowu aikata rttu aike srni aike, yi srnu aiki rta, srnu ajiya zíí ajiye dsu, z aku kku, jijjmko = jijjimk akumari praj = ntls akurki biik akushi k˘tum akwai and akwala ssn akwati k˘t akwiya rk, ˘shi akwiya mai baza bza akwiya tsohuwa kza (˘shi) alaíada tlbe alade alad alallaka kll-kelle alam shppl Yaml alama lmi alaro alr alíada d, ld alíajabi ajp, ljb, wjb alíamari lamr

Upload: buihanh

Post on 31-Dec-2016

614 views

Category:

Documents


13 download

TRANSCRIPT

227

TSARIN KALMOMIN

HAUSA-BOLANCI

A a , g

aía aía, í

abarba b rba

abaya bay

abin ti = ti, y , íy n, íy ti abin fa i p rni abin hannu yum mb , yum sara

abin mamaki aib

abin nan nn , sunto g di, íy n em

abin tausayi kinj al b

abin zargi g b ga solo

abinci amp , mp ni, t shi abinci (iri) d ji = d zi aboki an s‰b , an z˘m , z , z ti aboki(ya) s‰b

abokin wasa an z ro = an w shi abota z˘m

abu íya, íy

abus t r re pempel

abuta s‰b

adada t mtim

adalci ad l adana d nu

adda dda

addini d n

adduía duw , ng lpu

adduía, yi d kk nu, p ns b˘

ado zanzana

ado, yi rnu, r nk u

adudu kubu

aduwa z ng

aduwa (íyaíya) n ke

agalawa ag law

agana zanzana

agara ngor om

agazawa k du

agogo goggo

agwagwa yar ba = y wi yar ba

ahankali l

ahap! app p i ahu p

aibu l‰g , n nk

aika t bbu, z , zowu

aikata r ttu

aike s rni aike, yi s rnu

aiki r ta, s rnu

ajiya z íí

ajiye d su, z

aku kku, jijj m ko = jijjim k

akumari p raj = nt l s

akurki bi ik

akushi k˘tum

akwai and

akwala ss n

akwati k˘t

akwiya rk , ˘shi akwiya mai baza b za

akwiya tsohuwa k za (˘shi) alaíada t l be

alade alad

alallaka k ll -kelle

alam sh pp l Yam l alama l mi alaro al r

alíada d , l d

alíajabi aj p, l j b , w j b

alíamari lam r

228 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

alayyaho layy po

albarkaci s w pu

albarkata r pu

albasa lbas r

albasar kura lbas r k ki albashi k r

albishiri lbish r

alfahari ag la, kolk l alfowa wo

algaita lg t

algarara ash sha

algashi alg ji algus nj kk nj r

Alhaji l j

alhaki nd , wula = ula

alhamdu lillahi lamd l l y

Alhamis l m s w

alheri h r, sh uta

alhudahuda d - d

alilliba r r mb

aljani jinn , s nkau

aljanna jann

aljibus k e

aljihu rubu

alkaki lk k

alkama alkam

alkamar tururuwa d ngirm

al alami lkar m

al ali lk li Al urani L k r m

alkyabba lkebb

Allah All , ndag i, Y mba

Allah shi ara! ndikk ni Allah? (gaskiya?) yy

alli lli allo llo

allon kafa a papp

allura lipir

almajiri p k ra

almakashi masak = mashak = mak s

alututtuki ndag ra

alíumma k ndig i alwala wol = ol alwali luwar

alwashi lw shi amai m to

amalanke malanke

amana m n

amarya amarya, mokiri ambaliya l y yu

ambata t nu, t ngu

ambeci gu o

amfani bot , paid

amini an z˘m , y rma

Amirka m rik

amma kala = k

amosanin ashi w riya

amsa lowu, m tu

amsa amo bas, bilok, b k = mb k,

, or ongiro, d lt m, dap,

d l l , d md m, d y d y d y ,

d l ss, dup-dup, al al, am, ap,

k k, el, el el, , il, iwir, ot, z t, gangan, gar,

go om, g ríy k, g r s, gurut, jo = jol, j g = jogo , jol = jo , kaca-kaca, k k r-k k r, kal, k lw s,

ka , kar, k r i-k r i-k r i, kasshiy t , k t mt m, k y -k y , k íy r t, keker, kel, k le -k le , k c -k c = k sh -k sh ,

ki ak, ki ak-ki ak, kikilkil, kikis-kikis, kip, k sh -k sh = k c -k c , kitip, k y -k y , ko op = kop,

konjom, kop = ko op, koshor-koshor, k t r s, ku el, ku ul-ku ul, kup, k rshet-k rshet, kurus, kurut, kus-kus, lai, laka,

l m, lap, lar s, l bl b, liklik,

lukup, lut, mb t, mbo , mb k = b k, mbuket, m r l, miu, m˘t i, m sk l-m sk l, murus, mut, ndat, nd m, ndir, nenet, ng r -ng r ,

nyimnyim, ny ny = ny ny ny ,

nzik, nzil, nzo , p , p l i, parak,

p u, pau, p , pel, pelem, p ok-p ok, pil, pilim, pilla-pilla, pir,

pit, piu, piyot , pok, porot, porot, p rs l, put, p t m-p t m, ra al, rak, rap, rim, ros, r i, rui, r m-r m-r m, rumus, s k -s k , sanga-sanga = s ng -s ng , sap, sh , shai, shar, sherep, shi ok, shit, s ok-s ok, sur-sur, surut, tai = tai-tai,

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 229

t k sh , t sh k, terem-terem, tir,

tirik, tu ai, t ng l, t r -t r ,

w l l , w l k, yak, y ng -y ng ,

y r , yen, yep-yep, yim, yirin,

íyulul , zazza = z zz , z nk l, zinkil, z

amshi l ush

amso amo k, íyira

amya g t

anga ang

ango ang , an kai b n m p‰yo,

m kki angurya z rzir

anini hant = ant ankara b e, b u, ng s nu, t ni

ngo m = t n ng m

annabi Annab = Nab

annoba sh r mba

anya any

ar ush

ara aru

aradu t nn

araha r ha, k p r

ararra i d ddi arautake nge

arbaíin ko po o

arewa ushi, gudi armashi s nd

arne kird

arziki d ra

Asabar Supud

asabari kasar, kor -k r

asali g d m

asara sar

ashe nn , k n

ashirin ko b lou

ashuwaki sh w k

asiri sir, otto P nn ram

asirka asirka

aska aska, mash r

aski, yi z m

assha ai, ayy , nts

asuba b y r , sh nd l asusu as s

atishawa ashit = accit = haccit attarugu tt rubu

auduga l˘lo

auna k ptu, koru

aura k

aure k i b n

auren gado, yi b ssu

auta ngur-wo i aíuzubillahi y r s l

awaki uww

awo korya

aya b yam

aya ta Al urani t s

aya-aya k j j = (Ng) k j j b n

ayaba y b

azahar duw r

azara b g r, zertek

azumi aj mi = az mi, kuj m

azurta r pu

azzalumi an har m = an z mba

B ba d , pa

ba da baya b ra boi ba da ha uri na b

ba, ba tare da... ba w r

ba, ba...ba sa

ba... ba say

baba b , b , b , B , b ba, d lt

baban b‰-, b‰ti Babarbare Zan

babba s r

babba da jaka j ng m

babbaka z nk nu

babbake b w su

babban yatsa k l n b˘wu

babbar riga bull m

Babbar Salla Sall L ya

Babole am Pikk

babul b bul

Babur B bur

bado g gose = g sgos, pitipiti d r ns i

bado ja d sh

bado, iri m , m r o

baduku an sum

230 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

ba i z u

bafade kokina

baffa b g na

Bafilatani Pil t

baga b g , g le

bagaruwa jidimi bagayi g n

Bahaushe p no = p no

bai-bai b i-boi baitulmali b it lm n

baiwa b y , j w , l it

baje l k tu, mb t lu

baka r ya

bakace s ttu

bakan gizo sa yamba

Bakarekare Karkare

baki b˘ m m

baki aya b˘ m‰

baktatan gam ila

bakwai b wulo

bakwala be ere

ba i b í m

ba in ciki b í m t lo

ba o m m n p we, ng ropi ba urna y g ni balaíi j yib

balambo b l mno

balbela shanshala = cancala

balle b re

bambami tetemshi bambanta s˘ tu

ban da ban g

ban kwana, yi m t b˘

bana s niy

bana (kifi) k l p

Bangamo Ng m

Bangazari Ngaz r

Bangizme Nguzum

bango bongo

banke m kku

bante b ntel banza p s , sar i bappa b ban le, b ban s r , b

le, b s r

bar a gurbi k le

bar-ni-da-mugu borso

bara al r , b d , mb no

barandami g mpa

barara, yi buyu

barba a p t

barbaji r nji, mb reti barbara , k na

barci nj l

barde barde

bare badaw i, bar , b re, b re

barewa b r wa

bargi z la

bari d yi, deyu = dewu, ssu

bari in... ‰

barka bark

barkono sh tta

baro nguru

basa gusu

basarake am men , an yel

bashi g dum, zontumo

bashi, ci z nt mu

basukur k ld g

basur denker

Batangale Tang le

batauye nj nni = nzonni Batere T r

batsa la

batsiya k m = k me, y lp t

Bature N s ra

bau e s llu, w pu

bauri rr k , d k

baushe t saki = lish n k m

bauta b y

baíude d

bawa b y , ng rum

baya boi bayan gida boi b n, boi b n

bayan hannu boi sara, k mb s ra

bayan afa boi shek , k mb sh k

bayar onu (plac. g nu) Bayarabe Yar ba

bayi j bb

baza am ra, b za, bij j = biz j ,

l rtu, l k tu, mb r

bazara wamb yi bazawara ni duwo b˘(n ), zaw r

bazawari an duwo b˘

bebe b be, s˘ma

bege m p y

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 231

begila b g l

beguwa j j = z z

beli k r

bera b r

bi ppu

bi sartse b sar

bi ta da zugu d rmi g na = d rmi Makk

bi-da-bi s ri = sh ri bi-rana gu um m , k ng lkaski bice mb ttu

bida bid

bijimi b jimi biki tere

biko p nji = k nji, ppu, m t

bincika w lk u, y r lu

bincike c cc nu, r wwu, y llu

bindi nj iri = nj ir

bindigar toka b ndig b to

bingdiga bundik

binne mb lu, íy w

birbiri mb l gud wi birbiro t l k

birgila j g lu = z g lu

birgima b mb lu

biri b d

birkitacce w ssh -w ssh

biro lkar m

bishiya r we

bishiya (iri) aj jj , b l w si, lam = d da, d kerwo = g l ndi, d k k mo, Dal d n , d m k ,

d mb solo, d r k sirmi = d rd k s mi, d m m cci, gakki o, g˘ti le,

g g w , g l ndi = d kerwo, g re, kangi ar, kar mbit , k sh u k y u, ki ak-ki ak, ko d mo,

kumpa g r , k r ng , m aki g r , m l n , m mitt , mbal ,

m˘r -m‰r , m s n k r ,

nd musi, s nt lailai, sh kai g igoi, sh m b ba = s m b ba, sh la kad m, sirki y wi, t kk la,

t wakk l , t nj l, t rni, t˘sh , t shi, usel, z nd , z ude, z wa g b ,

z mbu

biski arg m

bismillahi bis m ll y = bis m

biso mb l

biya d ggu, d g nji, j mako

biyar b

biyu b lou

biyun boll ngi bodari k l -k la, k rki boka am bongira, nd g ya

bola (doki) g ny

Bolanci b˘ p kk

borin tinke j ga

Borno B hum

botso, yi d ng nu

bubbuga g d bu

budurwa g ny , k yanga

bu e w

bu e (fure) b tt

bu e, a w˘t r˘

buga b , gowu, ng˘lu, z lu

bugawa b shi buge t ccu = t sshu

bugu s

bugun ciki, yi s k nu

buhu b ku = b hu

bukka nd ri bula z rgin

bulala bil l = bul l , k l mbu

bulama bulam

bulo jal p

bultu ziriu

bulu l p l

bun u, yo dusu

bunsuru b b

bununu b w

bura p t

burabusko b r busk

burakusko z yy

burburko burburk

burburo i burdo w d d

burga b rg lu = b rg lu, t k lu,

w shi Pukuma, z k lu

burgami ngirki burodi bur‰d

burugali bur g li busa bilu, buyu

busasshe p íí n

232 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

bushasha b nn te

bushe p ííu

bushiya k m , ng m sh = ng m s

buta j wi, k b r sh = k b r s

buta (iri) kulu

butari buw

butulci bang , kud d

Buzu B zu = H n Gamb

buzuzu b z z

a atu w lga

aci j u

acin rai ja o tilo

ambare potu, w n yu

am are b llu, w lku

angare lepe, l ttu, lotu

arawo an d mo, an shiri are s llu, t ll

argo orgo

ari, yi s r

arna nna

arza r ppu

ata j ttu, s l , s y , t mbu

ata fuska t r nu

ata rai g ush t lo, j t lo

atar s t , t mb tu

auna k‰m

aure gud wi awo b mb r , boi rewe

era k sum

era (iri) íyíy k = h íyíy k , w leki incina njilu

oye b nku

uga t u mbole

ul ula b ttu

ullo z l

urme b rmu, g n

uya baru, b nku

C caca sh sha d‰do, s k tir

c cc kai caccakula m sh u

caccanga sh ssh nga = c cc nga

cafe tapu

cafke g mmu

caka d u

caku e nj k , nj k u

cakulkuku ngo

cakwaikwaiwa wuy k

can payy [payy í], payy , tan [tan í]

can wurin paipayy

canjaras birt

canki-canki b w l

canza p sk u

cap i d mb r mb

cara kokk r‰t

carafke jit ndi, l kk l

carki t rki casaíin ko ‰n m

cassa k le

cazbi t bji ce da ndu

ce iya sh la

ce iyar tsuntsu sh b d

ceta y rru

ceto r r

cewa n

ci nga u

ci (na harka) t

ci (tuwo) t

ci gaba t na d m

ci zarafi zar pi ci zogale mi i-mi i = y ro g allumi ci-rani kurna

cibiya t mba

ciciya s r nsh

cida t nn

cika j˘tu = z˘tu, ng mtu, ngomu

cikakke danan , g man , sorom

ciki wo, g wa

cikin g , g , pai

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 233

cikin gari d ll b nni cikin mace w i = i ciko, yi j˘tu = z˘tu

cilakowa shiy ta = ciy ta

cilakowa mai jan baki t ng

cimola sh re = s re

cin fure b , b shi cin hanci d wa ad

cin ruwa g r

ciniki gojjo

cinta b ttu

cinya gol m, p ndo

cinyayye ss n

cire g˘ru, sh ttu = sh ttu

cire rai p a tilo

cirnaka kurm sh = kurm s

citta mai yatsa sh tta sh‰r n

ciwo p

ciwon kai m‰jin

ciwon sanyi íyop b m m roki ciyar s u

ciyawa s r

ciyawa (iri) az n d , b mb l , b y ka ar, dimíyi, g mpirit, gondi mokiri, g s g sung , jimu, k j j d‰sho, lem e, mokiro, nd ze,

ndond liy , sh ngad , yay shi ciza wodu = odu

cuccusa m kk u

cu a g rk u

cu anya b sa

cuna lamb j

cura b tu, kku, kk ru

curi ukk

cusa d u, d nk u, sh ku

cuta b íyi, rann , sh shu, sh ta,

w l l

D da g , g da, l = y

da can g g y y

da arfi gong n

da kyar g ket

da kyau gong n , s i da kyau sosai g llaka

da wuri b

da yawa g do

da-na-sani b k

daa k t , kis t , k˘, nakat , w nj = nj = nz

daa ma k˘y

dabaibaye b yu, t su

dabam bam

daban b mbam, g de

daban daban g rg de

dabara d b r

dabba dabb

dabgi k i dabino d bin , k l m

dabino, fure pilili dabo m na

da a t u

dacewa g da, g man

dada g rz

daddawar batso d ns

daddoka gu o

da e da u

da i z i da in cin abinci d n sha

dafa nku, k mt , r u

dafa nama k w ltu

dafara d kulkuli = dakulk li dafi n , k˘l , l l

daga ko

daga baya ko boi dagaci l w n

dage d uru, ng shi = ng si dai dei daidai wan , g man

daji bumbu, m la

daka daku

daka gari b g du

dakakken tsingaro k t

dakali d g li = ind ra, ding , ind ra = d g li

dakare d nt r

dakaren kurmi j ya

dakata n ssu

dakatar ng ttu, r˘nu

dake imb r, wambai

234 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

daki-daki s ri = sh ri dala be ere, p tak

dalili d l l, dilb

dama d ma, d mu, d m tu, ndo u,

nd k u, nd w , nj lu = nj lu,

nj lu = nj lu, s r n t sho, t sho,

íy utu

damagere ng shi = ng si dambe dembe

dambu s rra, z yy

dami ng ry

damina puz

damisa g ngu

dam a d ku

damo k nji damo (iri) k nji dimíyi damu íyowu

damuwa d kundu, do d i = dodd i, íy w n k˘yi

dan-dan-dan d n-d n-dan-dan-d n

dandake d ltu

dandali palta

dandami b ram

dandana bil l al nsh ri danga dakka

dangi r

daniniya d n niy , d walwas

dankali d nkal dan ara d u

dan o l kk

dan o-dan o nd kk m

danna k ltu, nj kku

dantse mb

danya shemsh m = shamsh m

dara dar , zuru

dara-dara z lt m

daraja m yab

darbaji dang l

darbejiya n m

dar a nd ur

dare b

dargaji = dargaza kuimi dari mayaya

dariya z ro

darni dakka

darzaje purp

dasa k

dasashi d ng m

dashe k

dashi s suwa

daskare nzoru, sunu

daskarewar afa íy mar

datsa rupu, w ccu = w sshu

datse nd u, s llu

dattijo bal w , ndott

Dauda D wu = D wud

dau a b rb i, ngo irom = ng r m

dau ar kunne íyoppa kumo

daure d uru, k mtu, ngor g wa,

t t yu

dawa k t

dawa (iri) wu muíya, b za, g rj l ,

l t , w jir

dawa ja d sh , j r m

dawa-dawa p rel = perel dawo men

daye g ru

dayi arak r mo

didare d d r

didddige b li diddiga k sk se, sh kk m = c kk m

diga dund r s

digirgir jengi er

dila dila

dindimi d mp l m

diío d w

dira j ggu, k rmu

direba d r‰b

diri lo

dodon kunne nonti kumo

dogo g ra , p rt t , T‰r

dogon numfashi g ro

doka d‰k z na, duwu

doki d‰sho

doki (iri) b di = d‰sho b di, d gil, k r

doki ba i b k r

doki fari k li doki ja s k ro

doki mai danda b˘l

dokin ofin dob˘b n

dokin wuya boi d o

dokin zage j˘t

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 235

dole njei dolo d dum, s me

domin b˘, b˘ ‰, nko

don Allah k kkam

don me b˘ l (w ), nko l

dorina n m

doron dabba ker

dosa ko u

doya d‰y

doya (iri) z m k

duba wu, moyu

dubanin dawaki b r r t mshi dubu b íyi, dibu

dubura m z rz r

dudduga d nge

duhun kai b í m k˘yi dujal d jal duji d j = d z

duk aya kal duka cap = cappi = shap, git = gitti,

kirkir, shaki dukanci s m

dukiya d ra

du a ng nu

du ushi k r m

duma p íum

dumar rafi z mb y uno

dum u e ire

dumno d wa

dumya d m

dundu, yi kku

dungu d ngu, dungulum = d ng l m

dungum sorom

dungun gini sh l k

dungure b‰tonk riy

duniya d n y

duri w te

durumi d rmi durwa dirw

dusa b n , p y

dushe (murya) l su

dushewa m íyíyau

dutse g sho, guz ra

dutsen gurza kuíyíya

dutsen ni a b ni dutsen ni a (tsoho) bini-b ni dutsen wuya mus r, ng l

duwu ng rw

a b

abiya biy

aci ttuki = ttuk

aci- aci d k

a ali ng k

a oya b r za

afawa k

afe ng ru

aga tu, j tu = z tu, z tu = j tu

ai ai palpal aki b n, g b n = g b m

akin gizogizo b l l la

akin kara b d

akwara kurk r

alibi p k ra

amara b g d

ambiía k ndig i ame j r u = z r u

an l yi = l i an bawa sunsin = sunshin = shunshin

an dutsen ni a anku

an umi l ml m

an fashi an kacco = an kassho

an galafe k rp t = t k k rp t

an halal ad m

an icce l yi rewe = l i rewe

an ka an njo irom

an kunne ti b˘ k mo

an an ane min yilin

an arami il il an odago b r ma

an ure k l n b b n , k l n boi an mazarin iya j ng -jongo mbuzam

an tika kurk

an tsaka ekkirek, k i an tsako l w y wi ana la, anu, iyu

angal b l t

ani d m ko wunti g kalwa, k a

236 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

anka afi m aki kosum

anuwa l w n˘nu

anye g r n , sain

ari dalma, k oti, t muíyi ata kakkara k shi auka k nsh , konu

aukan budurci k na kuyanga

auke (ruwan sama) d ru

auraya l nk nu = sh nk lu

aure ngoru, r˘nu

aure kai ng ra k‰yi auri ng ry

aurin ciki ng ry na = ng r n

awisu sh h m B hum

aya m‰

aya da b˘ m‰

aye p˘ku, p lku, t r , z r

ebe p kku

iba b ll , y ntu, íy llu

iga kku

igirgire dan r

igo okko

ika mb ltu = m ltu

imama k mt

imamme k m n , ur m

ingishi, yi sh ng u

inka d n u

inka warya t kku

inya d we

irka imu

iwa m roki ora gosu

orawa m cci = m sshi orawa (fure) b t k e

orawa (kifi) d g l , j l m

orawa (íyaíya) ng y k˘ i ori gandilo

oyi b jin

umi lailai = l il i un u j ng rm = z ng rm

unguma g r nu

ungushe tand

ura nzolu

ure, yi sh kku = s kku

uwawu b˘ d i, sumbu

osana d lo

E eriya mb r m (r diy )

F fa d , p

facaka bad li fada b ni moi fadama l mp

fa a poru, w shi fa i p kk t k, s˘ru

fa in rai rekke , s rin t lo

fa uwar rana g n p ti, p ti b tt b nji

fafa d d m

fafara z w ru

fafe to u

fahimta y kk n

faifai k mb

faifai (iri) b k , d karma

fakara t rw shi fa o p l li faliya k l p

fallasa p ll su, r t g denj

fam p m

fama w rs ngul

fangami pangam

fansa w ng , w ngu

fanshi k r

fara b mb , zalu

fara (iri) am bongira, mma lo, mm sul , d karma, gutu g sho,

kukk l t , l kk b l , mb r r ,

nj m = nz m , nyanyatt ,

shall

fara namiji (iri) an ng re

farar daka jal u, kumbule

farar asa g‰l

farar aya sh ri = s ri farar aya (iri) d ji = d zi farauta b r

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 237

farautar tsuntsu d k i farce k r m

far e b l , dolu, g r = w r

farfa iya m íyur

farfa o p ktu

farfara l kkit

farfara (iri) l kkit b mni farfasa r k u

fari bakit , dabal m, g b ga, p t l ,

poishi fari (iri) cicc w t

farin ciki g r y , z i wo

farin ciki, yi g r yu

farin jini m yab

farin wata b˘ p tire, p tire

farji w te

farkar j tu = z tu

fartanya j

fartanya tsohuwa p ta

faru d lu, p ll , p ru, w k nu

fasa l du, p yyu

fashe b˘tu, b ntu, p yyu

fashi j k r

faskara sawu s b l d‰sho

faskare r to, r tu

faso k shi = k si fason íyaíyan itace b‰to (rewe) fassara p sk u

fata shi, t m

fatalwa g nge

fatar ka i p ta

fatara mb r = m r

fatari p t ri fatfata pata-pata

fatsa y to

fe e ssu

fe e s mtu

fere s llu

fere, a s mt n

fesa b yu, p ru

feshi shato

fi íy

fiffike mb

fifita bilu

fifito p níyu

fige washu, zaru

Fika Pikk

fi e sh ttu = s ttu

fili palta

firgita g˘t ru = g˘t ru, nz tu

fisa ar r

fishing b r

fita p t

fita da arfii domu

fitar po u

fitarwa p

fitila ci b lb l = si b lb l, p til = p til

fitina p tin

fitowar rana p t p ti fitsari íyop b m

fíia b l ( do) fizfizge k nk n

fizga tapu

fizge shapu

foda p‰d

fulako m tt

fuloti pul‰t

fura denj , puro

fura bawa(?) b b be

furanni bitte

fure bitte

furfura w nsh r

fursuna purs n

furwa w ra woli fusata m p yu

fushi m p y

fuska g do, pusk

fuska a aure mir is

fyace majina b ya unti

G ga (shi/su nan) ss , ss

ga (shi/su) can ss [ ss í] ga shi nan ss nga

gaba an d m, d m

gaba da tsumma m aki g r

gaba aya ungam, sunguram = suram

gabaruwa jidimi

238 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

gabaruwar asa m j íy la

gabas r

ga a d m ul, t , z r

ga o i magam

gaci b˘ g y

gada k , ipira, g du

gadagi d r ˘shi, sinsini gadagin tudu sinsini y y = sinsini

zirk

gadalin daji g d l k ki gadami w d d

gadar dutse d g nam

gadawa d nda

gado ndi, kud md m

gadu d˘z m

ga a g a

ga akuka moki gafiya g nd k

gagara g g ru, k n

gaggafa gagg ba

gaggawa k rm d , r kk

gaigaya p p lu

gaisuwa k l

gaiwa z˘l

gajere dinshi ir, du a, tungulu

gaji g ttu, g z rnu, mbutu

gajimare k e

gajiya gatto

gajiyar g z rnu

gajiyar da mbutu

galantoyi j ngum b l

gallaba y ng mu, íy ng mu

gama t u

gama fa a al ya

gama i i t rm d di gamba w k , d n k

gamji ng d k

gammo k sshi = k cci gamsa g mtu = g ntu

gamshe a m n

gamsu gomu

ganda berg l, gand , k nd

gandiroba m id la

gan a ak m

gane g nu, mon ko, s id nu, t k tu

gane (mutum) y kk nu

gangan g íyen m

ganganci jir k n, íyen m

gangara s rnu, y wwu = y ggu

gani nn

gansakuka k‰lingo

gansarwa t ngile

gantsarwa nge

ganuwa g ru, g wuna

ganye k mi rewe = k m rewe, ˘k

ganyen kuka dand ne = dand le

gara ngalk , tor m

garafuni g z w

garaje k nk mi garaji ab r m

gararamba p l m-p l m

garari kurgu

gardama sh na, t ru

gare gere

garera shasshapi garga a y ru

gari b iki, g ru

gari, wani d g ru

garin kuka g mp le

garke biri garkuwa ta kunnen giwa g nda

garma g rma, g rma sara

gartsa bar s

garwashin wuta íyerwe

garwaya l mbu, nj lu = nj lu

gasa b kku, k mpa, p yu, tabb ,

íy nku

gasar surfe j nk

gasara y tu

gasasshen mushe k nd

gasaya jog na = zog na

gashi s ww

gashin ido im m, s ww do, s ww b˘ do

gashin tsuntsu s ww y ro

gaskami g skirmi gaskiya jijjir , jir

gata ( an gata) an ndol nk

gatari g l pi, j nt

gatsine ng íy tu, ngiíyu

gau e guku i gau en dutse gaki o

gauga g nga

gauga (iri) j mi

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 239

gauraka d ng y

gauta k ta

gauya z˘l

gawa g

gawayi usina, íy repi gawo g ke

gawurta k rnu

gaya poru

gayan tuwo ur m

gayan wata b˘ d mp , dumpo tere

gayauna b r z ni gayya d dappi, g nya, s rg

gayyata d˘nu

gazagi kallo

gazari íy nge

gazawa t la

gefe b˘b˘, liklik, p rd l

gefen p d ro

gemu b y

gero m r o

gero bussasshe g mp r m

geron tsuntsu íy la y ro

gewayawa k rk r no

gewaye k r

geza g za, j sa = z sa

gida b ni, b n

gida ( angare) j r = z r

gida yari b ni purs n

gidan sauro b m b t

Gidan Waya b ni way

gigice b ng lu, t kk lu

giginya g ng

gimsar s nku

gina solu, z z

gina birki sh u = s u

gindi b˘ d i, sumbu

gini s lu

gira gire, ko ido, kumbu

girbe g y yu

girbi g íyíya

girka gosu

girma s ru

girman kai nyamk

gishiri manda

gishiri fari manda nas ra

giwa y uno

giya m s n

giyayya ngen m

gizago shunk

gizaka dam ri Gizo Kurkushishi gizo-gizo l la

gobe ‰sh

go ori g wwo

gode k nnu

godiya k n n

go iya w z

goga masu d nk i = d nkui goge r˘tu

goho, yi k bbu

goli d k y u, pendel

golo íyula

goma b mba i gomiya ko

gona k˘r

gora gom iri, g˘ra

gorar ruwa amas i, s nk l gori daw

goro g‰r

gorongo g˘r ng = g˘r g

goruba ng lngole

goshi d mpo

goya m˘lu

goyon baya pp boi gudaji p puro

gudu j , jo, jojjo = jojo

guduma matar k , s ra t r

gu a g

gu e-gu e d kin d k

guga g ga, kurpi guggutsura nj llu

guguwa w rwur

gujiya d r b˘ b n

gula kol e

gulma d i, p tin , s r n g k mo,

sholo = solo, s la

gulma, yi sholu = solu

gululu g l l

gumba dun b

gumi p p

guna sulo

gunaguni ng ngur re

gunaguni, yi ng ng ru

gunduwa unga

240 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

gungume t wa

guno tab l

guntattaki d ng lmi, ng l

guntsa m y yu

guntu ekkem = ikkim = ndekkem

gurbi k le, k s

gur ace di u

gur e b rg lu = b rg lu = b rg lu

gurfana j bb b˘ b r m

gurgu k d u

gurgunta k d utu

gurguzu m cc

gurje tant l gurji g ldi gurjiya d na

guru g ru

gurumfa g r mpa

gurunguntsi ng rasi gurzan auduga k u

gusa nz m

gusar nz mt

gushe b ng lu

gushewar jini domo

gutsire njil , njilu

guza íy nga

gwa e k s ngul

gwada k ptu

gwado g d

gwa ayi b wa

gwafa d gum, s bli gwaggon biri bang

gwaiduwa k d

gwaiwa íyula

gwamba gu o

gwame b rm

gwamki g m k

gwamna gomn

gwamnati gomnat

gwanda k b sh , s le

gwandar daji redde

gwangwala s lk e, s rk e

gwangwani pampam

gwani g ito, g ni gwano d d nge

gwara be ere

gwate (iri) l k r

gwatso w nt g m

gwauro s mpor

gwauruwa s mpor

gwaza g‰za

gwazarma d n t re = d g j jj

Gwazawa G‰z

gweba goib

gwiwa b r m = b˘ b r m

gwiwar hannu shungule

gwiygwiya g níyu

gya a d r (Kan ), ngotu, ritte

gyale dogo l pp y

gyambo g r , z n n d i gyangya i g nge i gyara r mu

gyaran fuska pelle

gyare k ram

gyatsa zille

gyatsa, yi z ll

gyauro t w r

gyauron gya a k y sh

gyazbi g maki

H haba h b

habaici madam

ha a b y , j ntul ha ar kada l pa

ha o domo, tu o

hadiri k ry , pito

hadiri babba k k r m

ha a g mtu = g ntu, t u

ha ama b˘ y wi, k n ma

ha iye olu

ha u gomu

ha uwa g mi hagu g e

haifa leyu = lewu

haifayya ng b r ng lo

haifu leyu = lewu

haila l d , b˘ t re

haíinci b lim

Hajiya Ajj = Hajj

haka mamm , sh

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 241

haka ne fa! g m y

haki za u, zek

hakiya k ri ido

ha a ppu

ha ar ari p d ro

ha ori do

ha ura h ru = h ru

ha uri h uri halaliya l liy

hali al = hal , w rmo

halitta lg nu

hallaka p y yu

hamami zunk

hamata g m = g mb

hamba a t pu

hambu a r mpu

hamsin ko b

hana ng

hana rantsuwa ng i kanto

hanci nti = w nti handama p na wo

handama ta ku i p na p ndo

hanga j ng = z ng

hangun zeki kem

hanji aj n = az n

hanjin rago l kk -lokko

hankaka k ki hankali ad ni, ank l(i), hank li hankali, a d nam-d n m = d n m-

d n m

hankali, yi hank l! hankici lputt

hankufa pepp no

hannu s ra = s , t mpol sara

hannu biyar s ra b , s ra b

hannun giwa mb l m = m l m

hanta r so

hantsi balte

hanu d ddi hanya g gg

har ar, har, kapa = kaba = kaa

haraji ngal na

harar l y yu

harara ng l , z lla

harari garke peller

hararwa m to

harawa g nd , k rum

harba b s , sh ttu = s ttu, mb lu

harbin daji b se b

har e r s nu

har ewa d ndal, ng ra d ndal hargowa ny mny m

harha k mnu

har iya nz wura

harshe b˘, lish m = lis m

harshe wuta lis m w si harshen saniya lis m k m

harshen wuta p n , sh lim osi hassada d sa, makal m

hatsari tasir b

hatsi íy la

hau

hauka pempel

haukatar p mp lu

haukce p mp lu

haushi haushi, wod = od hawa shi hawainiya al nsh ri hawan bori gamkos n

hawar tu

hawaye íy l m

hayaci mau

haya i lloki hayaniya sh wula

hazbiya b k l

hazo b rb nd , g da, k lipi hira ng n , n ss

hoge t nji holo o p‰le

homa w shi Pukuma

hotaka p‰le

huce k lwu, r r mu, s yu, s n u

huda so u, t u

hu u p o

hu uba ku ub

hu un po ngi huhu p pu = h hu

huji d u

hujja dilb

hula t jiy

hular dara gurmus

hul a b sa

hungo (zagi) dambul

hunsamishkili k ms

242 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

hura p ltu

hura wuta p ntu = p tu

hurau sirwili huro w d d

huta n ssu, p tu

hutar p tu

hutawa n ss , p t

hutu b t ll , p t

hznzari nadi

I i ˘ío

iíina mb um

iblis Ibil s

ida r ttu

idan b

ido do

idon afa di shek

igiya z˘ri igiya tsohuwa nj

igiyar laya z˘ri laya

igiyar shanya b m

ihu l la

ihu, yi z g ru

ihu! íy p

iko m n

ikon Allah! y b ki in b , n = n

ina u, ng

indararo muz gurwa

ingarma ngirm

ingidido shen = sen

Ingila Ing l

inji inj

inna bab , bab ti, d , y g na

inuwa r ni, sh lim

Inyamiri Ny muri inyawara b˘ri, sh re = s re

iri r , j r

iri-iri j r-j r = jir -jir

irin zuma d m ˘si isa lomu, m n , mba u

isafi g rom

isanwa bibiy k shi isi l ntu

iska p l , pempel , s nkau

iska (iri) g igoi iskan bazara mb l na

iske bolu

ita it

itace sh˘wi itace maras tauri mb mbuki iya gitu, monu

iya magana r e

iyaka b˘ d , b˘ íyorno, k oki, íyorno

iyakan b˘ t kt k

iyakar t kt k

iyali y l

iza soru

izga w yy

J ja d i, nz mm , íy llu

ja ruwa g wur

ja, zama t a

jabba jabb

jabu lah m

ja a z w

jagwalgwala l l ku

jahilci b í m k˘yi jaje íy wa sara

jaka j ka, ngirki jakar ku i l rint

jaki k‰ro

jalabiya t mbuski jamaa k ndig i jamaía alg , j m

jamiía j miy

jan baki moi w le, zarmo

jan bauje b du, d k

jan gwada k shingere = g r k shingere

jan kai zeng l

jan yaro m d y

janjani nj l m

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 243

jante z mp r ko mor o

janye-janye l luw k ta

jargi s war

jari d‰sho, p k n

jariri d níyil = d níil jarraba j rr bu, k ptu, tagu

jarrabawa jarrab wa

jarum j rum

jarumi g ito, gorzo

jarumta m m j

jatau j tau

jawa k m r m

jayayya ling -ling

jefa doru, sh ttu = s ttu, mb lu,

y tu

jela p t

jema d u, m re

jemage j m g

jera nd rnu, ndoru, nzo u, s rmu

jere satat

jere gwargwado dukk -d kk

ji k m

ji da kai kume g k˘yi, kuyu

ji tausayi j ng y y tu

jibda jibd

jibi tuww

jida w ltu = ltu

jiga t tol jigida j g da, koikod , pig

jijiya t ze

jijjiga y to, z k

jika (mace) d yati jika (namiji) d sh ti jiki j w

jikin... j

jikoki d kk ti jikoko d kk

ji a llu, m k tu

ji a e m k t n

ji o k p ra

ji u m k tu

jima n ssu

jimawa n ss

jim iri b k

jimina nonti y wi jin jiki j jjo z w

jinga j g i

jingina d s , gosu

jini d m

jinin kafiri bukurd

jiniya shisshipi = sh psh p

jinka kku

jinkirta ng ttu

jinya w ntu

jira m yyu

jiran tsuntsaye m yy

jiri zuw na do

jiri, yi z w

jiya nz no

judar asa m t w w li juji j jj

jujjuyawa z g nu

Jummaía J m

juna zapp = z pp

juru jur

juya b ng ru = b ng ru, korol mond , sina

juyawa bongir re

juyayi d n niy

juyi b biy ye

K ka ka, k , k , ko

ka da buru

ka fi boka íy t m l m m p t l

ka fi malam íy t m l m m b í m

kaba p mo

kabarai ng z

kabari b re

kabashu s p d

kabewa sh nji = c nji kabido k pid

kabila r miíyíy , g g y y

ka e to u

kacici-kacici dind b tt˘-botto

kaciya sh

kada kab , kad m, ko b˘

kadafkara t ggar u

kadaura r b r m, z mbu

ka a gowu

244 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

ka a ganga b

ka a nono j g lu

ka a zare b s

ka ai m‰ - ka an pisshok = piccok , shim,

ye ir

ka anya d nshi ka e to u

kafa ‰riyo, k , l m

kafa, yi rk tu

kafa a ko mb

kafar hanci w yo wunti kafin j jin, z

kafiu ‰

kafur k p r

kai l , kai, k i, ko, k˘yi, lomu, l ntu,

mba u

kai da kawowa m z wa

kaifi b˘

kaka kakaka, k rban

kaka (mace) d yati kaka (namiji) d sh ti kakaki g shi kakanni d kk , d kk ti kaki, yi z k lo

kakin zuma sh kk m = c kk m

kakkar a b z wu

kakkare k kkare

kakkarya g lu

kakkawa la

kala r r mu, sir ta

kala, yi k lu

kalaci amp

kalangu k l ngu

kale s t r

kaluluwa d l yi, d íyula

kalwa kalwa

kama s wa, íyuwu

kama wuta ponu

kama, yi s w

kamanci z íí

kamar mana, nj kk

kamata s w

kame-kame nj njel

kan ko

kan bura kors

kan arawo kors d , sh shonge

kan aki g mpi, ko b n

kan fakara ko turw shi kan nono b˘ w i = ko w i kan pa ko l le, l le

kan rumbu d k

kana k n

kananna e b yu

kanda k p , p l li kanjau kanj u

kankana p ru = p ri kankara k r

kankare d r , d r , p ru

kanki k rum

kanta k ng

kantakara d n p t l

kanti k nti kanwa y w

kanwa ja y w bil l

kanya mbormi kanzagi kallo

kaptu k ptu

kara jing , kakk ra, k r , karu

karaga s la

karambani k ndo, shok l = sok l karamiski k ka yamba

karan dafi m nju = m nzu

karan hanci ko unti karan ka i k ri b se

karanta k r tu

kararrawa tant l karaya l , y g nu

kar a b kku

kar a-kar a b kk˘-bikko, b˘-b˘

karce g r u, r bbu, t k ru

kare d

kare mahaukaci d h ny

karfasa b t k r, d k

karfata karp ta

kargo d k = d k

kargon Allah d k y mba

kari ker , wurwurm

karin kumallo lt k m‰lo, otto s t

karin magana mb s n g mb s

kariya g shiyo

karkace j su

karkandam mb cc mb rm = mb cc m rm

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 245

karkarwa r˘r y

karkashi m taki karkashin barewa m taki z g n

karkashin tururuwa k m kosum

karmami l l m

karo kar

karofi b z = b z n, w yo b ba

karuwa d karma, karma, kil k

karya ltu

karya gatari j r

karye olu, shapu

kasa k nk rs = k nk rsh , kasu,

k su, k n

kasa (kunne) gosu

kasawa t la

kash aww

kashala w k

kashe duwu

kashe (wuta) mb ttu

kashe ku i s t

kashe magana d wa mbos

kashedi, yi y ru

kashegari k sshun s t

kashi boi b n , k shi = k si, íyopp = epp

kashi, yi y ppu

kashin awai P nna b t k

kashin ma era íyoppa oyum

kashin mata p nn b t k

kashin Yawo k shin Y wo

kaska k o

kaskar giwa girgi

kasko d wun , kasko

kasko wanda ya fashe disini kaskon tuya kelek

kaskon wanka kasko b na

kasuwa g ma

kasuwanci j r

katanga g g ru, g ru, t ngile

katantanwa tombole

k t b

katifa nd re

katsalanda sirkib

katsari j l

kauci gang no

kaucin asa g n w li kauda bara w s

kau i r e

kauki k nki kauri g u, nd

kausa s r nsh

kaushi k shi = k si kawai m‰ - kawalci s rs rm

kawali an sers rm

kawo d g l , len

kawu rap , rap ti kaya kar i, wula = ula

kaza y wi kaza bingi j ur

kazar dutse y wi g sho

ke sh

kece r tu

keke k ld g , k ke

kenan j

kere ng riy , ngol e

kewa b ge

kewaya k r

ki sh , shi, sh

kibiya pocco

kibiyar harbin giwa g li kibiyar kitso jar l = zar l kici pag ji kiciciya r ru

ki a k ll mi ki an daba baibai ki an kokowa j mi kifar k kku

kife k r u

kifi kerwo

kifi (iri) b rasi, g la, kolam, mb ri, nd˘g nd gum, njut, pepp l s

kififiya l nt

kimba kimba

kin shi kindai k nd i kindirmo k ndirmo

kira shu = su, ndu

kiran salla wazan

kirari k lm

kir a k r u

Kirista mish n

kisan kai d wa z u

kishi

246 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

kishingi a lt g rsi kishiya m íya, m íyati kishiyoyi muíyíye, muíyíy' ti kitse sh or

kitso r wu

kitso (iri) bij j = biz j , d‰k

kitso, yi rawu

kiwo d yi = d íi = d i = d yi kiyashi k wo

kiyaye d itu

ko b , b cce = b sshe, bik, d , o,

‰, l , w , y u

ko ta yaya l t n

ko yaushe l s tt

ko? yy

koíina l í u

ko a tonu

ko e lu, sh ppu

kofato kukka

kogi ushi kogo g ry

kokawa k mo

koko tti bakit

kolo-kolo s rkulle

koma m

koma e l u u, mb u u = m u u

kome l l

komo men

kora k‰ra, r kku

korar tsuntsaye rekke

kore alg ji, bibiy k shi kore-kore tut r

kowa l l

kowaccen l y ll

kowace l y ll

kowane l y ll

kowane irin l r

kowanne l y ll

koya kur , ngozu

koyar ngozu

koyi ngoz

ku k , ku, k , m

kuble damb

kububuwa b d l

kububuwa (iri) b d l b˘ k m

ku ewa gombira

ku uce w llu = p ttu

ku uta j r mnu

kucika ‰riyo

kudu ushi kududdugi zirk = jirk

ku i d‰do, yum

ku in cizo wod = od kufai k le b n , k s , nd g r

kuftiri sh ra = s ra

kujera kuj ra

kujerar kwa o gulgul z nge

kujerar mata gudub , nd ya

kuka b le, k shi kuka (íyaíya) g m ul kushi kukku a k k t

kukuki tut mp

kul kai, l bir , mímpa, íyir

kula l nt e

kul a s limpi e

kulle b ltu

kullum l s tt

kuma b lo, j m = j mj , kala = k ,

k , k = k y , nd m gusho, y ne

kumallo k m‰lo

kumbali d kumbule

kumbura b cc ru = b ssh ru, k bb ,

k w , l u, s r , bbu

kumburar p ltu

kumburi la o

kumfa p l m-p lum

kumfa, yi pulu

kumsa kums

kun m

kunama nd˘ri kunama arama b ny ra

kunci j k m

kunika s ns

kunkuniya íyunkuni kunkunniya g d gudd

kunkuru j nj , k rk

kunna t m u

kunne k mo

kunnen damisa k n n

kunnen jaki j nd

kuntukuru kuntukuru

kunu tti kunu (iri) gul o, rs ngul

kunu jego tti wo i-wo i

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 247

kununguru j ng l‰ri kunya b‰ro, k wa, t ri, w rmo

kura z nge

kurar rijiya k ra

kur a go u

kur a da hannu g u

kurciya mbole

kurciya (iri) mb l g d o g mur

kurege ik

kuregen bisa j ye

kuri kuri kurkudu j j k m

kurkuku b ni purs n , j rum

kurkunu g rg mu, z na

kurkura baki m y yu

kurma m ka

kurmance s˘mu

kurmi g ni, l rim, Ng ji kurna kurn

kurtu k rtu

kururuwa l la

kurwa sh lim

kusa nem

kusan nj kk

kuskura t mbu

kuskure s ttuma

kusu k sum

kusurwa shungule

kutsa g

kuturta w le = bar s

kuturu an w le = an bar s = d ggom

kututture dungulum = d ng l m

kuwwa, yi z g ru

kuyanga k yanga

kwabo kob

kwa a gatari b

kwa e íy llu, y ltu

kwa ayi ndul m, w li, z l m

kwa o d , d nd , kokko

kwa o (iri) d nd gi -gi

kwa on sar a kukurba

kwaikwaya ng za b˘, s nku

kwaikwayo ngoz

kwakwa k‰k

kwakwa a d k lnu

kwalaba kolba

kwalba dund r s

kwalekwale g re

kwalfa ng u

kwalfe d r , ng ll

kwalta d e

kwambami g ng

kwana d ngu, s mb , sunu

kwance b

kwanci k r e

kwanci, yi k r u

kwando d ur, k ndo

kwando (iri) w ni, zag

kwando da a e sh kki kwanta g ndu

kwanta (ruwa) rwu

kwantar la u

kwantsa j liki kwanya nj l m-nj lam

kwara nz nu

kwara-kwara shille g j = sille g j

kwarara y ppu

kwari g ri, t , w r , zirk = jirk

kwari (iri) ziriu

kwarin kunya p nd

kwarjini g rjin

kwarkwata j nkar

kwarkwata (iri) j nkar k t por

kwartanci d w na

kwarto korto

kwarya (iri) z lma

kwasfa sh nk l

kwasfar giginya gulkam g ng

kwashe oru = woru, p kku, woru = oru, y ntu

kwata k˘ta

kwayar magani d íya s i kwi i g rshi = g rsi kwikwiyo k t ru ( d ) kwikwiyo (kare) g m ul kyakkyawa la

kyallabi kell bi kyankyaso k nkes

kyanwa w

kyau g

kyauro ri kyauta n m, sar i, sh utu

248 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

aba s me

ace w pu

adandoniya b nj l, t ggan

adangare g r

adangare (iri) g r asp n, s l p ti afa sh k

afar fara sh ng lum

afar mota gere

aguwa j ng -jang

aho al m

aho (na busawa) lum

aidajini k l ri = k l ri ai ayi r , r w

ai ayi koma kan mashe iya

m t p rum, r m ko an buyo

aimi na zakara b lu

a arfa p rt t , p rt t

a arfi gerg u

allafa rai z na t lo

alau sai alubalanta karu

alubale k r

anana oll

ane mol-, molti anen uba b le

ange k ra

anjamau b t = m to nem, nj u n i = nz u n i

an ara tant liy

anshi b jin

ansuwa puro

anwa m le, m leti anzo g skin , mb k m

ara ra, s wwu

arago r g

aramar mota sum ulum

aramar Salla Sall Az mi arambau ng˘gi arami itt , ol ol, le

arangiya m aki arangiyar era m aki kosum

aranta k su

araya ng‰k

araya fara b s

are b y , ng ssu

arfe yum

arfi g u

ari d˘ i, ng lo

ar ara ongiro

ar ashin w lw li = lí li arni n m, sh lluki aro k ng , nd ur

arshe t kk

arshen t kt k

aru b z

arya s˘t

asa w li = li asa (iri) mbald

asar gini j nga

ashi soki ashin wuya soki d o

asunsumi k t ng d lu

ato gurz m, m kk t k, m rs s ,

t nk r

auna nd l nk

aura d ttu, d ttu

auye ko m la

awa ndul m, sh ri, s liy

awara sh po

awura sh sha

aya arak

ayar ra umi arak r mo

azami s u

azanta b nji azwa t ny

e uwa k p

era g w

eta íy ta

eya nj la

i ku u

iba k e, k u

idaya mb s ni i iri i kokk r‰t

i o k

ila wa ala lall

ira g wa

irare l riya = r riya

irga mbosu = mosu

iri t s

iri iri kasar

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 249

irin sit irinjijiya al bukuru

irji b˘ g wa

ir a ng raki irya j l

ishin- ishin shirim

ishirwa kuj m

oda od -od

ododo kur ngut

oduwa miíyili ofa b˘ b n

ofar bayan gida b˘ b y

ofar gari b˘ g wuna

o ari ííori o i- o i j ng -jongo = z ng -zongo

o iya k kun o

o on bara w s mbi o on kai k ng r m ko, soki k‰yi ololuwa pitautau, piti-piti one b kku, ssu

orafi sass l n

orami d da g r y

osai s˘to

osar k ut

oshi k w

oshiya t‰

ota k wi ota na magirbi d n

ubaka tum r

uda did

uda (iri) b be, g nge, kis -kisi, mb mi, sh w l

udan zuma nonti s‰ni = s‰ni udiji t je

udundune k íyíy ru

ugiya nj lim = nz lim, nyak s

ugiyoyi t l ponto

ugu g m

uli- uli b kur

uli uli d

uma r r mb

unci kumbe

undu am ir si undume gamu

unkíumi k mk m

un umi ko g m

unzugu b g d

unzugu, yi t uíyu

ura zur

uraje barso, p tt -pette

urdumus m wi ure adaka rnu, r nk u

urzunu mburzum

usa s

usha ushi k r she = k r se

wace gashu, g˘ru

wai insa

wajaja r‰

wa ula k˘k lu

wa wala k k lu

wa walwa nj l m-nj lam

wala d ltu

walama w li walele sirk

walelenka ng l (e.g. ng lko) walla íy l m

wallo ng r

wanarya r nji, dang l

warfata ng u

warjini l t ram

war wara z‰b m

warnafi y r

waro k nkaki waro (iri) d‰sho kosum, g b ri, g r k = g r k , ng ngilo, sh wo

waruru g n l warya kul

warya arama gul

waryar tabarma kuntu b sh

warzaba unyi- unyi wauri íy l

waya d íya

waya aya b˘n m‰

wayar ido d íya ido

wayar ido, ba a din r do

yafa ndag ra

yalewa alass

yallen alawayyo bakit

yama j na

yanda purshi yan yashe p ltu

yarara jam ra

yasta k rtu

yastu kerto

250 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

yaure gompor, k nk n s nke, tabira

yifta g lpu

yuya k r m, íy ya

L laíance p nsu

laíasar as r

labari l b r

lada dand lm , l da, s w pu, zaup

ladabi l p rni Ladan l d n

lafiya l piy , ng

lafiyayye ng

lafta l p tu

Lahadi L d

lahaula l haul

lahira lk y m , p t n ‰sh

laifi l ipi, r mo

laima l m , n ss , nz na, ruf r na

laka k shingere = g r k shingere,

l o, nd leki, r u, t i, t n

lakuta ng l

la abi sun b nga

lalace j ttu

lale l l

lallaba towu

lallashe k tu, oku, s m

lalle nd l

lallen giwa dang l

lallen zomo p ndi y wi lalo b ng

lalo (iri) b ng n gorzo

lalube s˘s wu = sowu

lambu r pi lami p t mt m

langwami dirp

Laraba L rab

lardi lard

lasa l m

lauje g˘ji laushi ndalar = ndaral lawani turb

laya laya, r po

layya l ya

le e na asa b n lí li = shi b n olíoli

le e na sama b n koíyíy = shi b n koíyíy

lefe s m

le a j ng = z ng

lemo l m n

lifidi l pidi likita l kit

likkafani l kkap ni lilo al riy

Limami R m n

linzami n n m, r g j m = r g z m

lisha l sh

Litinin L t r n

littafi g di, tag rda

lo a l˘ a

lofe kolo, l‰p

lojiya sh lt

lokaci jaj n = zaj n, lok shi, s , sart

loko kus r

loto gumpi lotse l˘pu

ludayi lekid

lukup rikip

lullu a l u

lulu g l m

lumfu mb w

lundo d m o

lungu kus r

lura y kk n, y kk nu

M ma k , k = k y , m = m y

mabi baya d kk

mabiyi m m

mabu i mab i mabuga t mpol ma uga borom

mace m nd

mace atuwa d m rk s y

mace mara haifuwa porol

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 251

maciji k r

maciji (iri) m k nzu = m k nju,

m ll -malliy , r kk ldi maciji mai dafi g˘yo

madadi b˘ sh sh , sushe

Madaki Tinj

madalla m d lla

madara w n g r n

madatsa k r

madobiya z z k

madubi b‰ka (Nas ra), matankoshi ma aci t ni ma e ag la, kolk l ma iga p ri mafa aci ngad r

mafarauci mb zam

mafarki sunna

magagari dart

magana jal , mb s = m s magani samm , s i maganin zaran ruwa wudir

magariba magir p

magarya we

magaryar kura we g ngu = we z nge

mage w

mageduwa g g y

magini an solu

magirbi d bi = d bi magirbi tsoho p ta

magudana p tt na

mahaifa ti m‰l , s nsh , s shi mahaifi al leyi maharbi mb zam

mahauci am p w

mahaukaci am pempel

maho s‰s

mahuji p u

mai an, ni, m r

mai abu am b‰n

mai anguwa am b˘ nguro

mai araha b t

mai baki t nan

mai butulci am bang

mai duhu b t n

mai dukiya an d ra

mai an dama ukk m (sa)

mai ori an tu l

mai fa i d ng y

mai gadi an g d

mai gida am b n

mai jego ni leyi mai jira am moyy

mai kai dubu ank‰yidibu

mai kishi an d sa

mai kwa ayi an ndul m, an sh ri mai kwalo-kwalo an surkulle

mai aba an s me

mai kyau g ny

mai langwami an dirp

mai neman mata m nd lam

mai sarauta am men

mai sayar da hatsi am bad li mai tsimi an j ya

mai tudu den er

mai wasa an gompo

mai wu a da nama m y y m l m y

mai zafi k m n

mai zafi (abinci) w l -w l

mai zar a i am bangilo

Maiduguri Y rw

maimai m t , to o

maimaita m tu, mb t lu

maina b na, n m

maisa mb˘íyu = m˘íyu

maisefata k r m

maita s wwo

maiwa m

majajjewa tal ul u = tam ji maje r b r m, z mbu

majigi s lm n = s l m n

majina nti = w nti maka k , k , ko

makabarta b i b re, b i mbal

makaho mb k m

makaifa s rd l

makalama k l makankari d m l (m), kule

makanta mb k mtu = mb tu,

mbunto

makara m k ru, ng s nu, y k nu

makaranta makaranta

makarantar Islamiyya s l miy

makasa t je

252 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

makero leulewe

makiyayi an d yi Makka Makk

mako s ti mako i p i mako iya ad m bunsh lum

makoki g rna

makulli makulli makwarwa t rw shi ma a maka

ma ale ng lu

ma ar ashiya az ng w

ma ata g n lk

ma e k u

ma eri an g wa

ma erin zinariya g rs met

ma esu illir

ma iyi an ku

ma ogwaro g jor = g zor, íy riti ma o o g mbo, t k lk shi, tukuli ma oshiya kule

ma urna y g ni ma wabci an k ra b n

ma wa wafi ad m bunsh lum

ma wa wafi d kokkok

malaíika m l k

malam m l m

malam-bu e-littafi t pil li malamin tsibbu mb tiri mamaki aj p, l j b , w j b

man gya a m r d r

man ja m r d i man ka anya m r d nshi man shanu kumpa

mana m , m , mu, m

mandawa m nd mi mangala mangal

mangul m ng l mangwaro mong r

manna n nu, r pu

manne ng rng ru

manomi am mara

manta m ntu

manuni k la kurba

manya ass

manzo an serni

mara m llu, m ru, t ccu = t sshu,

t ile

mara nauyi s k wum

mara i d lo, kinnam

mararraba b˘ tikishe

mararrago z ra

maras dan ano salamlam

maras nagarta mb t t

maras nauyi sampiram = s mp r m,

sokkitok = s kk t k

maras saía karp

maraya k y u, mar ya

marga al ya

marigayi am moto, b tt

marini am b t = an sh

marka d ng ma

marka e l n u

marke l lom = l lam

marmara j ng n d i marmari w n , mad n , n‰kat

maro i an kolm = an onshu, k ndo

marowaci an sh l

marufi b˘ d m l

maruru b z na

masa m she, n

masa (iri) t busk

masai kurk r

masaki d mba, w kk = kka

masa i an saíí

masallaci mash d = mas d

masara d mas r

masassa i an yommu

mashi r n i mashi (iri) jank r

masifa ttuki = ttuk, r mo

masilla m silla

masu n n

mata mond , m nd , t , t , to

mataci c kki matafiyi am mecce

matalauci an yak l

matamaza k ms

matashin kai b r, pil , t rra

matauni do nga o

matokari shal e = sal e

matoni bakira, jikiri = zikiri matsa r pu, y tu

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 253

matsafiya nd g ya

matsarmama m t w

matsattsagi d k y mba

matsattsaku l sh

matse k m yu

matsefi pishor

matsiyaci am mbur

matu i j w shi mawa i an ru

mayar m tu

mayarwa m t

mayawuya w riya

maye an sowwo

mayen kifi sint r

maza b , gor ji maza maza b -b

mazambaci ar rann

mazaniya k kk y m di mazari jelek

mazar waila m zerkoil

mazo g i me l

mesa m i miji gorzo, m j = m z

mijin hajiya al m i miki sh , shi, sh

mikiya nj m k = njzm k mi a íyimu

mi a e íy man

mi e íy mtu, íyimu

mil m l miliyan dibudibb

mini n

minjirya nd ndul minshari ng˘rum

mirginawa gun ir re

mirgine b k lu, g n ru

mirginewa bumbul le

mirgiza b k lu

miskini m sk n

mita mar i, w w ya

mita, yi w w yu

mitsitsi itt , ol ol miya biy

miyar ganyen wake r t

miyar gya a d a, d la

miyar kuka biy k shi

miyar lami talumto, z˘lum

miyar taushe ss m

miyar wake g b b r

mo a inkiya, t sum

mo aye tosse

moia m t

moisa d d

mota mutik

motsin jiki d d j w

mouth b˘

mozo kad mi mu mimm , mu, m , mu, m

muciya shinji mudu zakk

mu uwa m i mugu k l d

mugun dawa d˘z m

mugunta r mo

mugunya m roki mujiya m íyíyau

muku k , ku, k

mu amu i shakulkutum

mulmula m m lu

mun mu

munafuki m n p k

munafunci, yi g b tu

munafurci k y

munduwa rau, munduwa, r kk ,

sirs r

muntsuna k n yu

mura nj r l = nj l r = nz r l = nz l r, nti = w nti

mur e m r u, m rki u

murhu re n

murje rosu

murmusa m m su

murna b nn te, g r y

murna, yi g r yu

murtsuka mb ríyu, n˘s yu

muruci shak m

murya lo

murza m rm su

musanta s n tu

musanya p ttu

mushe r pa

musko d ndogu

musu sh na, s , su, s , t ru, ud r s

254 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

Musulmi Musul m

Musulunci s l m

mutane miíyíy

mutanen..., íyan... b ya

mutu motu

mutum m m

mutunci z˘m

mutuwa m to

mutuwar zuciya m to tilo

N -n/-r y

na n = n, in = n, j

na ce... in

na farko b˘ d m

na arshe b˘ t kt k

naci k m

naci, yi k mu

nadama b k

na a lu

Naira L r = N r

Najeriya N j riy

naka m kko

naki m sshi naku m kku

na uda g rs n

na asa mb k nu = m k nu

nama lo

naman daji ti m la, l m m la

naman kaza j l d = z l da,

nd ya d nd

naman miya ti biy

namiji gorzo

namijin irya ongiro g sho

namijin lalo y g na zirk

namijin tsada keríy wi namu m mmu

nan ten [ten ] nanna e k ssh mu

narke ltu = alu, y n

nasa m nn

nasara s

naso d n

nasu m ssu

nata m tto

nausa d mbu

nauyi nd

nawa m nno, mon u

ne r

nema j wwu = z wwu

neman baki z ww b˘

ni in , n

niíima n m

ni a ssu

ninke lu

nisa g ra , mpu

nitse ng mu, g n , nzonu

nitsu k lwu, sh mu = simu

niyya niy

no e baru

noma m ra

noman fari, yi sh ttu = sh ttu

noman firi d re

nome maru

nono w i nono-nono r lta

nono(n dabino) b r m

nonon kurciya wo i-wo i = w i mbole

nufa ko u

nufi íyen m

nuka n tu

numfashi n sum

nuna w , n , tomu

nunanne n n n

O ofis ‰p s

oga an s r

P pa ko l le, l le

Pasa Ofis b ni way

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 255

Pataskamu Patask m = Patask m

pisheri ngulkam

R raba r tu, t kku

rabbi b k l -bokilo

rabi r t

rabiya mb s s = m s s

rabo b˘ kul , b˘ m nno, b si, s p p

ra a sh nshor

ra e baru

ra a s s wu

ra a igiya taru

ragadada p‰l

ragama k mbamb

ragaya ko z˘ri rage g tu, s k tu, t kku

rago gam, ngud

ragon maza b

ragon ruwa d ng y s

ragowa mess

ragwanci k r m, l k

rahoniya ngalle

rai z u

rai ore b rb i = kar ak i rairaya n na, p p ru

raka b ltu

rakaía rakk

rake r ke

rakiya ss

rakuwa nj maki rakuwa (iri) mb‰ri ra umi r mo

ra umin dawa r m m m la, t lem

rama d ggu, j m er = z m er, r kke

rame k rru, r kku

rami w yo = yo

ramin kurege domo

ramuwa d l yi, d g nji, k r

ran nan p tin

rana b˘ j , p ti rance zontumo

randa b ri

rani d id i ranka ya da e al ngub r

rankwasa r˘pu

ran wasa ng˘tu

ranta z nt mu

rantse k ntu

rarake z k

rariya l riya = r riya

rarraba mb ssu = m ssu, s ppu, t t kku

rarrafe p rt

rarrashe y˘k tu

rasa l du, y k lu = y k lu

rashawa ng j

rashi mb r = m r

rashin ci gaba jakkutu

rashin kunya denker , k rba

rashin sani y k l m na

rasu s y

rataya l nku

ratse t wu

rau da l w , w ntu

rau da kai y ng lu

raunana g ttu, l r nu

rauni gutto

rausaya w níy lu

rawa w n = w n rawa (iri) d kolba, jakkutu, j g˘-jogo,

kon , tang raw i rawan ido m nd lam , w n do

rawani raw ni rawaya ul l, k s , momocci =

momosshi rawaya-rawaya u ul l rayu mb rtu

razana g˘t ru = g˘t ru, nz tu

razanar b tt

rediyo r diy

rena owu

rena kama moi ol m

reni k rba

renin wayo ank li g n

reshe mb

reto al riy

ri i k sh u

riga k y , s

riga (iri) gabb , kat puro, k‰r ,

sh ya, sh

256 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

rigar namiji gurmush

rigar shuni t lb n

rige-rige k kk y no

rigima t nji rigingine b i-boi rijiya b z = b z n

rijiya mai zurfi g nji b z n

rijiya rusasshiya k n

riki a b ng ru = b ng ru, nguru

ri a k nshu, s u

ri e íyuwu

ri e da argi s pu

ri o d gum, s

rima nz n

rimi d wa

rina b tu, z rminda

ringa b d nu

rintsa g míyu, k nnu

rishin ganuwa b s

ritaya ma ra

rizga j l i roba r‰b , sh nk fa d˘z m

ro i-ro i tabbar -tabbar

rogo d‰y , d‰y b d

roji s k tir

ro a d˘nu, nshu = nsu

rore r u, y kku

rotse-rotse torok-t r k

rowa j ya, sh l

rowa, yi z k tu

rozo gams r n

rub da ciki aw - wo

rubu i mb ku i rubuíi r t r t mi rubuta r b tu

rubutu r b tu

ru a e nd an

ru a en wai son i ru e ndi u, nja u

ru e b t lu, b rk tu

rufa l u

rufe p

rufe baya p na boi ruga g˘t ru = g˘t ru

rugurguje nd r u

rujiya sh lt

ruku u arak N s ra

ruma fada y pim l mb í m

ruman r m n

rumbu d daf , g re, íy wo

rumbu (iri) gal g

rumfa g b g , k l p = g k l p ,

r mpa

runduna d nk u, t b lu

runguma d d mu, k wu, k pu,

k íyu, r pu

runhu l ji = l zi ruruwa t r u

rushe r g zu, w rnu

ruwa mma

ruwa-ruwa geíyel, ngar o, sh˘r˘r˘ = sh‰r‰r‰

ruwan bishiya b le rewe

ruwan fartanya, etc d íya j

ruwan kabewa íyul m

ruwan nana mma lo

ruwan sama pito

ruwan tsari k al, mma ka al

S sa n , wolu, zowu

sa hankaka dako k kiy d ko

saía d , k ntap , s

saíannan z yi saba da bodu

sabaíin ko b wulo

sabara meccek = messhek sabo bodini, d˘sir, p‰yo

saboda b˘, b˘ ‰, nko

sabulu s b l sabulun maraya s b l d‰sho

sabulun salo s b l solo

sa a m llu, s t

sa ani s ttuma

sa i z

sace l k = luku = l kt , shiru

sadaka sa ik = saki

sadaki d ra kai b n

sadar g mtu = g ntu

sadidan beíí

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 257

sadu gomu

saduwa mb l = m l

safai s p i safe s t

safiyar bayan ruwa nd r

sai b lo, kapa = kaba = kaa, y ne, z

sai dai say

saiwa sh‰r n

saje g g

saka sutu, ssu, zowu

saka ( wai) buru

sakaina l kk

sakamako j mako

sakarci b y l sakata s kat

sake mb t lu, p lnu, s ku, sh shu = s su

sake wuri d ttu

saki jiki ss j w

sakiya ltu

sa a l u, l ssu, saíí , s ííu, t kku

sa a faifai t n

sa ar hannu tattausa k k k

sa ar zuma b˘ g wa b k l , ya, di w , k mp r

sa o z wu

salamma s ll mu = s ll mu

salati d kir

salga sarga

salka z nz miy

salla d , sall

sallama s l m

sallar asham ashiyam

sallar asuba sall s t

sallar idi mask ni sallata d kk nu

salula s‰b m sshe

sama koíyíy , ndag i, Y mba

samfayau pokkitok = p kk t k

sammako s y

sammako, yi s yu

sammu san m

samu g kku, w , w íí , w sh

sanaía s niy

sanadi sh‰r n

sanda l s , z wa

san a oku

san a, yi b rtu, k bbu

san arewa m íyíyau

sani m na, monu

saniya k m

sankace s r

san arau r u, s r mb

san o d le = d li sannu l , us

sannu-sannu b˘n w ne, nd nam-nd nam

sannu! ink li sansami t li sansana s nk nu

santsi s l n i, selw i sanya b j r = b z r

sanyi k oti, nj r l = nj l r = nz r l = nz l r

sarauta Batta, k rm i, lamb ,

mary m, m n , Y r m , y l

sarautu ccama = cce, jiy ,

lk m , B j nga, B m ,

B wushi, Cir˘m , D l , D l ti, G l d m , J j , K c ll , Lucc ,

M d y , M k dibu, Masay ,

M tonk , P k ma, Sun‰m ,

Tam n , Tinj P ya, W z r

sarautu, íyaíyan M nda

sare g y yu, r˘gu

sarewa kakk ra, mb l = m l

sari kutuf íy t m nshi sarki moi sar a y l

sar afa l kk u, l kku

sar a iya íyula gam

sassabe l , p lu

sassabe, yi olu

sassafe sass t , sh nd l sassa a b llu, y mmu = ny mmu

sassarfa garl p, z w

sata k nsh , sh ri, shiru

sati s ti sau sh k

sauka y ww , y wwu = y ggu

saukar y utu

sauke y utu

sau i k sk

sau i, yi k lwu

258 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

saura sa, m ss , mess , s b r ,

z gg z

saurayi b nga

saurayi mai kyau d ish r l sauri b , dabdap

sauro b t

sautu d n u

sawaya mb lm

sawu b˘ sh k

saya g jju

sayar g jj tu = g jj tu, sh p nu

sha s

sha (goma sha) d r

sha lele l w do

sha nono ber, bid -bid

sha ra a b nt l sha sumami s multo = s munto

shaíani lam r, uz r

shafa l l , lu u, s m

shafe s

shafi gebb

shafi wani b

shaftare p‰riya

shagali b nn te, sag li shagwa a j ttu, s k

shaho kar mmat

shaida s id nu, s idu, s yid

Shai ani Sh t n

shakka shakk = sakk sha a siru

sha e k ríyu

sha uwa toíyíyo

shamuwa b l = d b l

shan fage ri shan kai s na k˘yi shanshani g ng z rw

shanshani (iri) k r she = k r se

shantu mbaya

shanya w z = z

shara b˘ d m

share d m

shariía sh riy

sharifu sh r p

sharko wishik

shashanci gal wa

shashasha an gal wa, s nkal shashi ra a (?) g mb k shi

shassha s íí

shasshawa r t

shata t r

shau a g ppu

shawagi l liw we

shawara shaw ri, y r

shawarta tomu

shayikofi shay

shebur kab n , sh p r

shege sh ngila

Shehu sh k

sheka b n y ro

shekara s ni, sonu

she a buyu

shema laííama

shi ish = ish n, n

shida b sshim‰ = b ccim‰ shiga r

shiga uku d yu

shikenan any , b lo, d ci = d shi = d shiti

shi a buyo

shila-shila mb l = m l

shimfi a buru, la u

shin b ki, g m , k˘, nj i shinge arak , g ka o, gargar

shingen kaya dongi i = gongi

shinkafa sh nk ba

shirga d b lu

shirim d r ns i shirinya s wura

shirme ula, kakiíy

shiru shilau = silau

shiru, yi sh mu = simu

shirwa s w r

shirya r mu

shiwaka tto

shu i l p l

shuka b s nu, k ppu

shura soru

sh gir

siddaburu m na

siffa s wa, z íí

sihiri mund , samm

sikeli s k l

silifa k rlep-k rlep

sille shakai-shakai

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 259

sinima s lm n = s l m n

sirdi sird

siri i r k

siriri ng r r , r kke, singir t

sirka s rku

sirru sir

sisi s s

sisita d di sittin ko b ccim‰

siyaki g d mb z i so ndolu

so ale s lu

soja s‰j

soka d u, so u, taru, y

soma zalu

son rai t li-, t l- soro s‰ro

sosa r bbu

sosai mana l , r nkat

soso k l m, s˘so

soya s kku, s rru

soya mai ltu = alu

soyayya nd l nk

su m te, s , su, s

su Wane m n

subhanallahi s ban ll y = s bana suda j we

su e k ll

su i w te kull

sukanar da g it = g ya

sukari shuk r = suk r

sukuni d ma

sukuwa gaya

sukuwar g y = g it

sul e sotu

sul i s l n i, selw i sul uce p t lnu

sule sul i sulhu s l

sulke s a y l , s lke

sullle z

sullu e s k lu, sutu

suma z w

sumunti s m , simint

sun m te

suna sun

suna (sa suna) z na sun

sunan auye Mad

sunan mace b , b , dam , dd ,

jj , lut , lut , mm , mm ,

ngit , nn , sh = sh , t ,

tt , w w , ww , ya = ya = y , yy , Az mi, Bil l , B rk no,

D b , D ccu, D j , D t , D w ,

D‰diyo, Durm , wo, Fant ,

G‰r , K k , K lt m, K lu, Kebb ,

Kushit , L bbat , Leng , Sh pe,

Shitt , S liy , Tandu, T r re,

mm = mma, W wu, Y yi, Zamz m, Z r nda

sunan mace ko namiji G kku

sunan namiji b r , bu = H bu,

Adam , Aj , j , kk , l j ,

Amad , At , udu, b , B , B b ,

B bay , B k r , Bamoi, Band ,

B p ya, Bat = B Bat , B ge,

B b , Dal , Daw m , D s , Gimb ,

G‰j , H bu = bu, Hamm , b ro,

J j , K ige, K kk ba, Kakk ,

K yi, K r , Mad , Main , M ji, M kkau, M m , M mmad , ssu

sungumi b l (k ppa) sunkwiya nk

sura d mu, j ggu, zaru

surfa s wwu

suri g nj , sh u = s u

surki surk

suruki s ru, s r ti surutu g dom mos

sussuka bug (d r /íy la), dir, d ru,

gowu

T ta in = n, in = n, t , t , to

ta farko b˘ d m

ta zo mu ji ta m rza

taíaziya, yi y su

taíaziyya y s (m to) taba t b

tabarau b‰ka (Nas ra)

260 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

tabarma b sh , d wun, k nd , l re

tabarma babba k l b k˘ri tabarma mai turmi aya s kk nd ri tab i gidib , kir s

tabki p li, pangali tabo b l

ta a d n u, s s lu, sowu = s˘s wu ta a-ka-lashe l ksh boksh

ta a-ni-in-mutu k nkaki batta

ta arya danda

ta e s ng yu

ta o t i tace k m yu

tafarnuwa k gilmo

tafasa p ltu, pulu, t psa

tafashiya m l sa

tafi j , nd , z ru

tafi, yi t pu

tafin hannu g s ra

tafin hannu ko afa t pi tafin sawu g sh k

tafiya m cce = m sshe

taga t g

tagoli popol tagumi j r n m

tagumin fatara j mo mbur

taimaka b n nu

taimako ban

tak pal taka d yu, m kko

taka a bado will -will

takaba takab , y

takaici b t

takalmi t k

takan a k r

takan ar giwa j l m, p y p y

takarda g di, tag rda

takarkari g r w

taki bumt , m sshi, t k

takobi k sik r

taku m kku

takwara an sun, sh pin = c pin

takwas p‰r o

ta ama ng lu, nyamk , t ííama

Talata T l k

talatin ko kun m

talauchi y k l

talo-talo t l -t lo

tama sh ti tamaha t m

tamanin ko p‰r o

tamata m nd

tamba sh r = s r

tambari tamb l tambaya nu, l˘ u, tomu

tambaya a bayar nu

tambayayye l˘ n

tamu m mmu

tana nj war = nz war

tandara ber, bid -bid

tanderu d nd rum

tangarau dangira

tangiregire s nkan-s war

tanka liuliu, t nku

tanke g g yu

tankware l u u, ng l u

tantabara b ru, t ttab ri tantakwashi soki nga o

tara ˘n m, d ppu, d lo, karu, kosu,

ndoru, ng lnu, ngalu

tara (hatsi) g l

tarar bolu

tarauniya d n p t l

tarba ge e b˘

tare b˘ z n = g j z n , k ccu, t ru

tare dabbobi d r nu

tari b˘ g wa, sh m = s m

tari iri-iri komno

tarihi l b r

tarin hatsi g le, j g

tarin shi a gi i-gi i tarko ya, k l tarko (iri) ar kau = r kau, j ppa,

konte, r i tarkon mage w N s ra

tarkon zabi ash ta

tarna e nj kku = j kku

taro dappi, tarau

tartsatsi e ire

taru d ppu, k yyu, ngalu

taru wuri aya kk ru

tarwa a zumat

tasa m nn

tashe s l kumas l , s r

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 261

tashi ndu

tashin hankali íy w n k˘yi tashin zuciya, ji m sk u

taskira k nd m

tasono ng r m w nti tasu m ssu

tata m tto

tatata t te = t t t

tatir bl

tatsa y tu

tatsuniya dind

tatta a m m lu

tattaka d k íyu, ngir shi tattali up = up d ra

tattara l ppu

tattasai t tt se

tattaunawa s mm na

tattola shor‰p = sur‰p

tauna t k mnu

taura tenni tauraro j nja

taure k ar

tauri nk n , g u, k kk k = kekki ek = k kk k

taurin kai g u k˘yi tausa k m yu, njakko, nj kku, poíyu

tausayi j g y yi tawa m nno

tawada daw , t daw

tawada ja k m r m

taya t y

tayar j tu = z tu, z tu = j tu

tayar da hankali íy utu

tazara, yi g

tazbaha t bji te a t

tiamaka ng rn nu

tika muku

tila kosu

tilasta k mtu

tinkara tumu

tinkiya t mshi tinkiya arama g ti geny

tinya g ro

tirke k s

to y , y˘

tocilan t‰j

tofa suwo, tupu

tofu m˘ru

toka b to, l

toka mai zafi ukud

toka-toka butb to = b to-b to

tokar bindiga b r d

toliya tuntu

tona nd r , ppu

tone kotu

too y˘

toshe lumu

toto z m r m

totuwa shille = sille

toye ssu

tozali t‰z˘ri tozo t‰z‰

tsa k‰w

tsaba d íya

tsabar ku i d íya, d íya d‰do

tsabta d le, p sha

tsabura go u, t k lu

tsada d d , itt , j u, s da

tsafi bongira, san m

tsage d - d , yu

tsagiya íyop b m d m

tsaik˘

tsaka íy riti tsakar aki d l b m = d l b n

tsakar gida d l b n , d ll b n ,

p ya

tsakar ka d ll p ri tsaki denj , ng j , roppo, íy ka

tsakiya b íí , d ll

tsakuwoyi k shak

tsallake l d ru

tsalle durshe, j r

tsalle, yi si u

tsame t w

tsami-tsami sh msh m

tsamiya d mi, g d g lo

tsamiya biri w wi, íy mp te

tsamiya mai za i ngarng iy

tsamiyar biri dend mi tsammani t m

tsana k ntu = k mtu, washu, z na do g j w

tsani z we

262 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

tsani na igiya g nt sk

tsantsan giwa sh shonge

tsanwaka Ar k l

tsanya k ram b ya b re

tsanya (iri) d l b nte

tsara an ko-, r pu, s rmu

tsaraba ti ge e b˘, j gegge

tsare d itu, t w rnu

tsari s ri tsarkaka íy wa mma

tsarki tanj

tsarnu z l

tsatsa puz

tsattsafa lk k

tsauni guz ra

tsaure re

tsautsayi s kin, tasir b

tsawa b riy , w shi tsawo d ti = d t

tsaya íyoru

tsaye íy ran , íyorno

tsefe j utu

tsibbu bongira, mb tiri tsidau gotig jje

tsina b sk nu

tsine k nzu

tsingaro jelengi = zelengi, lot

tsini sh lt k m, shomshom, s mt n

tsinke otu, r u, shapu

tsinta g kku, y kku

tsintar goro g n e, gur e = b llu = m lu

tsintsiya bambut , b s t

tsintsiyar maza zaw r ngamd

tsintuwa w íí

tsira w llu = p ttu

tsirara b w r, kuntu, sil, s lwai = sul

tsire sh re = s re, s re = sh re

tsirgagiya tinge

tsirkiya r w

tsiro m˘ru, p t

tsirta sh r u

tsiya mb r = m r

tsiyaye w , íy˘ru, y r

tsoho m nshi, m nsh

tsohon dabba g w shi

tsoka s‰k

tsokana z wa b˘

tsoma d lu

tsoro nz wa

tsotsa y mpu

tsufa j ru, m nshu = m nsu, t nj

tsugugu d n n

tsuguna j mu = z mu

tsuke g míyu

tsuke baki b m u, nj ru,

z m ru, z íyíy ru, z y yu

tsuliya di i tsumbare b ng l sa

tsumma g z r

tsuntsu y ro

tsuntsu (iri) b ik r , k sa-k sa, p ri, sharbiy

tsutsa t tok

tsyar y rtu

tuba t bu

tubali duguna

tubani l mb

tu e k nshu = k nsu

tudu inkir(i), koíyíy

tufa s

tuje bad

tuji d nshikiri tukuna d ngo

tukunya k a

tukunya (iri) p t r k s

tukunya arama z r

tukunya wadda ba a gasa ba koki i tukunyar dafa giya gulkam

tukunyar dambu takkird

tukunyar kunu gaya

tukunyar miya do o

tukwici sh ksh k , w te pundo,

wuíyíyo

tu a duwu, rawu

tu a (mota) nku

tula t b lu

tulu j li tulu (iri) bul

tulu-tulu jem rem

tumatir t m t r = k m t r

tumbatsa maíyu

tumbi b k , g mbo

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 263

tumbi na oshin mutu bul

tumbu i muk

tum uke sh ttu = sh ttu

tumu nz mo = p mo, p mo = nz mo tun íy n

tun da wuri íyan g nadin

tunani b ge, zumme

tunani, yi z mm t

tunas t n s

tunatar z m

tunfafiya k kulti tuni t nin

tunjere s k y yi tunku íy r k

tunkwiya d mpu

tuntu e b t m

tura t bbu

turara t r ru = t r ru

turare m i t r re, s msami, t r re,

t rp sh , t rsh n

turaren wuta lut , lut , t r re Al t

turba turb

ture r wwu

turmi t m , turmi turni e k mb tu

turnu ewan haya i tulul

turu gokili, gudiri turu (iri) s ns l nko

tururuwa ayandi tusa w r o

tusa, yi w r u

tushe g d m

tushiya sh l m

tuta al m

tutsu wicc r = wucc r = wussh r

tutu losh o

tuturi wut -wut = w twut = w twut tuwo k m , ott = wott tuwo (iri) sh ri, w s -was

tuwo anye mb eki tuwo mai laushi otto d le

tuwo, mara m ra

tuwon sayarwa garau-g r u

U uba b˘wu

uban b‰-, b‰ti uban gida an s r

uffan ti uku kun m

uku duka kunn ngi ungo h nga

ungozoma ni b na leyi ungulu d sha

unguwa b nni, nguro

uwa non, nonti, n˘nu

uwar gulma am buyo

uwar ma era t r

W wa b , b ti, in = n, l , n = in

waíazi w z

wabi l‰g

waccan osh [osh í] wada w da

wadda l = y

wa ancan m in [m in í] wa anda l = y

wa annan m in

wa ansu m

wahala bon , nginpu

wahalar mb rt

wai n , n

wai! íy

waina s n s r, íyary wu

waiwaya b ng ru = b ng ru

waje k i, p we

wajen g m , p d ro, pai, p ta,

tam nin

wakana w k nu

wake od

wake kananna o b na

waken damo od k nji wakili wokk l

264 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

wakilta w k ltu

wa a ru

wa e ru, k lm

wal iya m íy l

wan uba b s r

wancan am [am í] Wance Wanc = Wansh

wanda l = y

wando d ww = d ww

Wane W n

wane nimutum w ne = w ne

wane, wace y ll

wangale b níyu

wangara k rp t = t k k rp t

wani m‰

wanka, yi b n

wanke b n , p shu

wanke ga ar jiki g

wanke hannu l nk nu = sh nk lu

wanki p sha

wannan em , osh [osh ] wanzami w nz m

wara m rau

ware t kku

warhaka b ssh she

wari b jin

warin gasa tukwane t ng wa

warin ashi b r

warkar d r tu

warke d ru

warki kard

warware b

warwaso sh k k

wasa gompo, tonu, washu

wasa (iri) d d , b g ru g d sh ,

ug , riy dand lm , saíí d k kale, sh k riy , s l k-s lugi = s l k-s luki, tan raw , z ringi

wasa a cikin ruwa b r

wasan uya b nk˘-bunko

wasan dada bompo kul

wasan gori gompo tombole

wasan langa tabb

wasan lilo gompo zing u

wasan sha ruwa íy níy lo

wasan íyar ata b w l

washegari k ccun s to

wasi a wakit

wasoso sh k k

wata m‰ , t re

watakila b i, b cce = b sshe

wata ila wakap

wato b ki watsar l k tu, y ru = y ru

watse l k tu

wauta g l n, s ííu

wawa b tti, bilk n, k k b , s ííe,

y na

wawan rafi s te

waye d ru, g llu

wayo w yo

wayo, yi b z

wayyo awwa, w yy

Wayyo ni! awwain

wayyo! íy p

wuce g

wujijjigawa d w rwur

wu a di wu a mara kaifi g rdo

wuni b shi wunni bushu = busu

wurga b b yu

wuri b yi = b i wurin g m , pai wushi-wushi k l liuliu

wushirya s‰ro

wuta w si = si wutiri m rau

wutsiya p t

wuya bon , d o, j u

wuya! wa ! wuyan barauka j ng m

wuyan damo til b n

wuyan hannu d i sara

wuyan afa d i shek

Y ya d da, d dati ya da buru, wolu, y tu

ya isa! oww

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 265

ya jamaía! m m in

ya are b b ba

ya Ubangiji! y b ki yaba t wwu

yabanya kunsho

ya a l l , s m , y u

ya iya waríyo

yafa y pu

yafata p tu

yaga r tu

yaji y j

yakuwa ra

yakuwar kwa o ra d nd

yakuwar aya jam ra

ya i k s n

yalo y lo

yamma z ni yamutsa tasu

yana l kk l la

yanga ng lu, nyamk

yanka ttu, k r , k r , l ttu, lotu,

w ccu = w sshu, z r

yanka rana ot b˘

yankan Allah b d r

yanke s llu

yanki ot , d , lot

yan wane lanu, l zzu, z m u

yanta kk , k n , nz

yanyawa jem rem

yanzu conc˘n = honc˘n = sonc˘n

yara d nd

yarda lowu, y rdu = y rdu

yarda da addara j r nu

yare g g y y

yarfar d íy lu

yari Yarima Main

yarinya g ny , l w , l w m nd

yaro l w

yaro arami tib l yasa rijiya g r = w r

yashe g r = w r

yashi y y

yatsa k la

yatsan afa k la shek

yatsan tsakiya k lan d ll

yau inc‰ = insh‰ = unc‰ = unsh‰ = insh‰yi

yau i l íyíy u, t ll k

yaushe s tt

yautai kekerlep(i) yawace-yawace gaigay

yawo r w

yawu íyule

yawun barci j‰to

yawwa yaww

yaya d , d

yaya ( a a) ng , t n

yaye otu

yayyafi y wuna

yayye maza b íí - = b íyíy -, b íí ti = b íyíy ti

yazawa ar r

yi fitsari m k t w li yi haske lu

yi ihu l lu

yi jego m˘lu

yi kaki h k b˘ g wa

yi karkarwa d d

yi karo da karu

yi kitso l ssu

yi kuka b l

yi kururuwa l lu

yi rashin lura ng s nu

yi san a bbu

yi shiru imu, rmu, g˘nu

yi tambaya d˘nu

yi tangal-tangal b nsh lu

yi tsalle duru

yi tsami b l

yi yaji j

yi zafi d l ntu

yin aho p íí

yiwo ciyawa g

yoyo, yi nz

yum u m l a

yumwa kuz m

yunwa lambo

Yusufu Isib

266 Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci

íY íya ba, bati, l w m nd

íyan uba k nk n

íyanuwa z pp

íyar ciki bong l íyar randa j iti íyar shara bong l, sh j

íyar yau íyary wu

íyaruwa l w n˘nu

íyaíyan orawa y l

íyaíyan kuka ng y (k shi)

Z zabiya z b ya

zabo d mo

zabura si u

zabura (da gudu) g ru

za a z u

zafi j u, k m , kume b i, w l l

zafi, sa z u

zaga k ll , p llu

zago galgalm

zaitun z it m

zaizaya r wwu

zakara g j = g z

zakaran fa o k ry -kiry

zakaran wuya ng rg ldom

Zaki Bund

zakka z kka

zakkar fidda kai ng mj ga

za ami h uk t y r

za i d l nt

za i-banza arak N s ra

zalaida z r g p ta

zal e ng r ˘kum

zalunci h ram, rann

zama ‰no, owu

zamani z m n

zamar e y k -y ka

zamba z mba

zambata r nnu

zambo rann

zame s rnu, z rnu

zamzam, ruwan zamz m, mma Zamz m

zana llu, k ra

zance s mm na

zane zott = jott

zane (iri) dir , g nd , kud , l ngis

zane ( warya) b rasi, d t , k du,

m s ki, p rey

zane sa ar hannu jirgi zanen goshi All m‰ n

zango zong

zanko k˘kiy , l kkiro (g z ) zanzamiya z nz miy

zanzaro mb r r

zara g ru

zare g r zan

zarto dart , d íy k

zartsi g lam

zato g rj g

zauna owu

zaunar utu = ˘tu

zaure m t ra

zawarci duwo b = d‰ b

zawo ‰ra, j m , j ro, t sho

zawo, yi ˘ru

zaza i z mp r k rban

zazza i j jjo z w

zazza o z mp r

zazzage k kku, zaga

zikiri y ke, y ko

zina m ng l

zinariya din r

zindi d n d i zirga-zirga m z wa

zirman k sh dab = k s dab , mb ldi = m ldi

zirta z rnu = j rnu

zo ndin

zobe yum k la zogale allum = allumi zolaya b tt

zomo kulti zuba j bbu, s r u, t k shu

zuba da yawa mb nu

Tsarin Kalmomin Hausa-Bolanci 267

zubar da p ttu

zubar gado birt

zube j ru = z ru, y ru = y ru

zuciya k ta tilo, t lo

zuciyar dabino mb l zuffa kume b i, p p

zuga k itu, zugu

zugazugi z g , zug

zugu g li zu a íy llu

zuma mma s‰ni, s‰ni zumai z pp ti zumu z , z ti zungura z k

zungura da hannu t ng lu

zungureriya z r r = z‰r‰r‰

zunguru z r , z ng ru

zunubi h ram

zurfi g ra

zurfin ciki s m‰k n

zuriya r

zuwa inn = ndin , nd k‰

zuwo shak yi = sak yi