etcetera 113 3

Rudi L aeRmans

1Zowatallebeschouwingenoverhedendaagsedansvertrekkentegenwoordigvandevaststel-lingdathetomeenmoeilijkaftelijnengenregaat.Alsnelvolgtdanhetwoordje‘hybride’:hedendaagsedansiseenbastaardkind,gebo-renuitdekruisbestuivingtussenverschil-lendedisciplines.Omdattestavenzijnervoor-stellingenzatdievideokunst,theater,muziek,beeldgerichtheiden,jawel,bewegingenvanmensenofzelfsmachinesonderlingcombi-neren.Maartoch:hoesteekhoudendishetondertussengestaaldeclichédatdedansvanvandaageeninter-oftransdisciplinairezaakis,zichdaaromaanverderedefiniëringont-trekt,enwedushooguitpour le besoin de la causegrovescheidslijnenkunnentrekkentussenbijvoorbeelddansdans(Rosas),theaterdans(AlainPlatel&co,MegStuart)enconceptueledans(JerômeBel,BorisCharmatz)? Hedendaagsedansiseenheterogeengebeuren,maardievaststellinggaatookopvoornogalwathedendaagstheater.AbattoirFermé,NeedcompanyofJanFabremakeneveneensmultimedialevoorstellingen,endanzwijgiknogoverwaternualeenpaardecen-nialangals‘nieuweopera’doorhetlevengaat.Cross-overiskortomgeenwaarmerkvandehedendaagsedansalleen.Erissindsdejarentachtiggewooneenpodiumkunst in het algemeengegroeid(dieuitdrukkingiseenparafrasevandenotie‘kunstinhetalgemeen’,waarmeeThierrydeDuvedesituatieindebeeldendekunstennaDuchampsreadymadeskarakte-riseert).Ofhetomeentypischsymptoomvanpostmoderniteitgaat,doeterhierniettoe.Enkeleacademischepostzegelverzamelaarsbuitenbeschouwinggelatenlijktditsoortvraagimmersnauwelijksnogiemandbezig

tehouden.Ikvolstadaarommetdethesedatinde‘podiumkunstinhetalgemeen’descèneeenvariabeltebespelendispositiefvanlive-nessis,datzijnspreekwoordelijkeessentieinderelatiemethetaanwezigepubliekvindt.1

Hetcultuurbeleidvraagtaleentijdjeommeerpublieksgerichtheid,maarhetontgaatdebeleidsmakersmeestaldatpreciesdepublieks-relatiehetprimairemediumvande‘podium-kunstinhetalgemeen’is.Hetresulteertnietnoodzakelijkintoegankelijkevoorstellingen,wantpublieksvriendelijkheidisietsandersdandesomsduivelseregievandepubliekeblikofhetsubtielaffecterenvanhettoekij-kendelichaam.Hetisinderdaadeenparadox:werkenméthetverwachtepubliek,watove-rigensaltijdookneerkomtopeenmachtsre-latie,levertnogaleensvoorstellingenopdie

depublieksdrempelverhogen.Eeninteres-santpodiumkunstenbeleidkandezeparadoxuithouden,enliefstookkundigenkunstigbespelen.Hetdienttrouwensooknogmetietsandersrekeningtehouden. Hetisnamelijkvrijcontingentofeenvoor-stellingdiezichcommitteertaanhetgenrevande‘podiumkunstinhetalgemeen’alstheaterdanwelalsdanswordtgeafficheerd.Nochtansheeftdatbepaaldingrijpendegevol-genvoordepubliekereceptie.Eenvoorstel-lingdiealsdans–ofeigentijdser:alsperfor-mance–wordtaangekondigd,zaldemodaletheaterliefhebberwellichtnietinteresserenenroeptspecifiekeverwachtingenop.Zestroomtdoornaareenapartcircuit,enzalinderegeldooreendans-ennieteentheatercriticuswordengerecenseerd.Daardoorbelandtookdemakerofhetgezelschapalsnelvoorgoedindehoekvandehedendaagsedans,ookalsheteigenwerkbijvoorbeeldneerkomtopeenuitgekiendedeconstructievanuiteenlopendevormenvantheatraliteit(ikdenkaandebig-trilogievanSuperamasofhetwerkvanjongemakersalsTarekHalabyenNadaGambier).

Hedendaagse dans tussen eigenheid en beleidVlaanderen en Brussel staan hoog genoteerd op de mondiale danskaart.

Toch hebben de vele hier aanwezige danskunstenaars het erg moeilijk om

hun werk in behoorlijke omstandigheden gemaakt en getoond te krijgen.

Rudi Laermans pleit voor een dansplan en een dansbeleid dat nieuwe

praktijken honoreert. ‘De tijd dat het model van de Grote Auteur en zijn

Oeuvre de toon zette, is voorbij.’

Wie het steLLen van pRioRiteiten oveRLa at a an de cuLtuuRministeR en diens diRecte adviseuRs ga at stRa-tegisch in de fout. of is het dansveLd in vLa andeRen en BRusseL soms zodanig inteRn veRdeeLd dat het BundeLen én Rangschikken van eisen een BRug te veR is?

Nada Gambier, Confessions © George Schreiber

4 etcetera 113

2Erisnogeenandergevolgvandecontingenteinschalingvaneenvoorstellingofoeuvrealsdansdanwelalstheater.Wantwieindehoekvandehedendaagsedansbelandt,komthelaasineenbeleidsmatigverdomhoekjeterecht.Ervaltveeltezeggenvoordestellingdatdesterkegroeiaanletterlijkzogenaamdeheden-daagsedansvoorstellingendeelssamenhangtmetdegroterereceptiviteitvoor‘podium-kunstinhetalgemeen’inwerkplaatsenofbijprogrammatorendiegraageendansvlaglatenwapperen.Bovendienbiedensommigedansopleidingen,zoalsbijonsP.A.R.T.S.,eenzodanigbredescholingaandatzeeendeelvanhunstudentenuitnodigenomdepodi-umkunsteveneensinhaarvollebreedteteexploreren(overigenswordtweleensvergetendatP.A.R.T.S.hetacroniemisvanPerformingArtsResearchandTrainingStudios).Daarkomtooknogeensdeondertusseningesletenassociatietussenhedendaagsedansen‘hybri-diteit’bij,ookalisdiedusstriktgenomendiscutabel.DeVlaamsecultuuroverheidlijktvoorditallestamelijktotzeerblind,endatondanksdediagnosesvandehaaradviserendedanscommissieofeenmetcijfersonderbouwddocumentalsKanaries in de koolmijn2.Desubsi-diepotvoordansiswelstevigvergroot,maarhijblijfteenkleinbroertjenaastdeofficiëletheaterkassa.Datzorgtvooreentweedepara-dox:hethedendaagsedanscircuitfungeertalseerstedraagvlakvoorde‘podiumkunstinhetalgemeen’maarwordtvoordezerolnietgeho-noreerd.Hetkrijgttemakenmetalmaarmeermakersenproductiesdiezélfookdebandleggentussenhedendaagsedansen‘hybridi-teit’,zonderdatdemiddelenevenwelenigs-zinsnavenantzijngestegen. Moetmendedanssectordanlateninbre-kenopdetheatersubsidies,bijvoorbeelddoordedossiersvanmakerswierwerkeenonmis-kenbaartheatraalkarakterbezitnaardethea-tercommissiedoorteschuiven?Dathoudteenrisicoin:zullendetheaterkennersdatwerkwelvoldoendekénnenenkunnenplaatsen?Vandaardenogaleensgehoordewensomvoordepodiumkunsten,ofzelfsvoorallekunst-disciplines,metéénschotlozeadviescommis-sietewerken.Hetvaltnogtebezienofdatstra-tegischeenjuistezetis.Bijeeneengemaaktpodiumkunstenbeleidkandecultuurminister

immersvolstaanmethetsamentellenvandehuidigesubsidiesvoordansentheater,pluseenbescheidenextra‘rugzakje’–datissindseenvorigesubsidierondeofficiëleterminolo-gie–alstekenvangoedemultidisciplinairewil.Hetnettoresultaatisdanenkeleenster-kereconcurrentietussendedans-endethe-atersectorenhunvertegenwoordigersaanderandvanhetcultuurbeleid. Ikvoelzelfmeervoordeideevaneenmas-terplanvoordedansinVlaanderenenBrusselnaarDuitsvoorbeeld.Eriseenfinanciëleinhaalbewegingvoordehedendaagsedansnodigdiesteuntopeenzelfstandigdansbe-leid.Daarvoorpleitzoweldeeigenheidvandehedendaagsedans(jawel,diebestaat,ziehierna)alsdebijzonderheidvanhetdansveldvanuitproductioneelenberoepsoogpunt.DewerkgroepdieonderimpulsvanhetVlaamsTheaterinstituutdebasiselementenvoorKanaries in de koolmijnaandroegmeentdatookenheeftdemogelijkeingrediëntenvanzoeenmasterplanvoordedansopgesomd.Datbrengtmijmeteenbijmijnbelangrijkstebezwaartegenditdegelijkeeninformatievewerkstuk. Kanaries in de koolmijneindigtmeteenlangewaslijstvandesiderataenbeleidsmo-gelijkheden,zonderdathetprioriteitenafba-kent.Nochtansisjuistdátnodigvooreen

werkbaarmasterplanenditodansbeleid.‘Desector’heeftalhaarwensennetjesgeaggre-geerd,maarhaarvertegenwoordigersverga-tenblijkbaardatbeleidsvoeringsynoniemisvoorselectiviteitenkeuzesmaken.Heteersteisinderdaadmakkelijkerdanhettweede.Wiehetstellenvanprioriteitenevenwelover-laataandecultuurministerendiensdirecteadviseursgaatstrategischindefout.OfishetdansveldinVlaanderenenBrusselzodaniginternverdeelddathetbundelenénrang-schikkenvaneiseneenbrugteveris?DanheeftdiesectoreenserieusprobleemenbeveelikvanhartedelectuuraanvanbijvoorbeeldDe Duitse Ideologie(1845/46)vanhetillustereduoMarx&Engels,kwestievanopnieuwtelerenonderscheidentussenorganisatorischeigen-belangenalgemeendansbelang.

3Devoorbijemaandenvoerdeikinhetkadervaneenboekprojectlangdurigegesprekken–totnogtoeeenvijftiental–metdansersvanuiteenlopendeleeftijden.Demeestevanhencombineren,gedeeltelijkuitfinanciëlenood-zaak,hetmakenvaneigenwerkmeteen‘die-nende’rolindatvananderen(dat‘dienende’hebikoverigensvanmeerderevanmijnres-pondenten).Eénwoordkeertindegesprekkengedurigweerwanneerhetoverhedendaagse

Meg Stuart in maybe forever © Chris van der Burght

etcetera 113 5

dansgaat:‘fysicaliteit’(inderdaadgeencor-rectNederlands,maarhoeandershetEngelsephysicalityvertalen?).Hetiseenuitdrukkingdiecriticioftheoreticiinhunmeeralgemenebeschouwingenoverhetgenrehaastnooitgebruiken.Datwijstopeenernstigekloofinbetekenisgevingtussendansersofdansma-kersenhundirectecommentatoren.Helemaalverwonderlijkisdatniet,wanteenflinkdeelvandereflectieoverhedendaagsedanslaaftzichnadrukkelijkaanideeënafkomstiguitdeliteratuurtheorie,inhetbijzonderdievandeconstructivistischesnit.Vandaardevele,voorbuitenstaandersnogaleensetherischaandoendeexercitiesoveraan-enafwezig-heid,ookvanhetlichaam,inhedendaagsedansvoorstellingen. Dansersdenkendaardusdoorgaansandersover.Hunzelfdefinitiessuggererendatdehedendaagsedansweldegelijkeenidenti-teit,ofliever:eenspecifiekeinzet,bezit.Veel–nietalle–hedendaagsedansvaltonderhetbrederegenrevan‘podiumkunstinhetalge-meen’,dathoudikstaande.Tegelijkonder-scheidtdedanszichvannaburigeuitingendoordeexploratievandespreekwoorde-lijkezonetussen‘fysicaliteit’entheatrali-teit.Zobekekenishedendaagsedansnoch‘puurtheater’,noch‘puredans’(inderdaadproblematischeuitdrukkingen,maarpas-sons).Bewegingenwordenonderzochtophunuitdrukkingskrachtenvoorstellingskarak-ter,maarmetvermijdingvaniederedirectezweemvansymbolismeofboodschapperig-heid.JeroenPeetersnoemdedatinditbladonlangs‘eenhernieuwd,kritischexpressio-nisme’3.Hetresulteertinvoorstellingendie,meteenverschillendenadrukopeenvandepolen,eenaltijdsingulierebalansconstrue-rentussenvaakmicroscopischebewegingen(‘fysicaliteit’,datishetbuiten-énhetbinnen-lichaam)endetheatraliteitvanlichaams-codes,clichés,alledaagsegebaren,enzovoorts.Dedansbewoontthansvoornamelijkeen

tussenzone,waarfysiekepresentieenrepre-sentatie–incluisdeparadoxalerepresentatievanpresentie–elkaarveronderstellen,door-dringenenvaakookdoorkruisen(indemeer-voudigebetekenisvanhetFranseraturer:door-strepen,doorhalen,schrappen,wegstrepen,uitwissen,uitvegen).Hetisbelangrijkomdezeeigenheidte(h)erkennen,niethetminstbinneneen(hopelijk)komenddansbeleid. EentoekomstigbeleidenmasterplanvoordedansinVlaanderenenBrusselzoudenjuisteenvoortrekkersrolinhetkunstenbeleidkunnenopeisendoorookinhoudelijkeijk-puntentehanterenennietnogmaalseenhoofdzakelijkadministrerenddiscoursteont-wikkelen.Hetkunst-encultuurbeleidmaaktinVlaanderenontegenzeglijkdeeluitvaneenwijdvertakten,gegevendekleinheidvanderegio,relatiefcomplexbestuurlijkregiem.Dezevaststellinghoudtechtergeenvrijbriefinomdekunstenvoornamelijkvanuiteeninstrumentelebeheerslogicatebenaderen,watmerkwaardiggenoegookveelsector-bewonersuitdepodiumkunstendoen(zijhebbendedominantebestuurslogicaverin-nerlijkt).Tussenadministratieencultuur–enhijbedoeldenatuurlijkde‘hoge’–bestaatperdefinitieeenspanning,zosteldeT.W.Adornoooit.Eenbeetjekunstenbeleidzoudezeanti-nomietussenadministrerenencreërenluidopmoetenarticuleren;eennogteformulerenVlaamsdansbeleidkandatdoorintezettenopdespecifiekeinzetvanhedendaagsedansenopdemanierwaaropdietegenwoordigveelaltotstandkomtendeelsookwordtgetoond.

4Erisinderdaadnogeenanderthemadatingesprekkenmetdansersvoortdurendopbor-relt.Ookalszenietaaneeneigenproductiewerkenofgeenauteurscreditclaimen,zijnveruitdemeestedansersvandaagdedagmakers,omdatcreatieprocessenvandaagdedagopsamenwerkingstoelen.Dansers

genererenalleenofsamenmetanderen‘mate-riaal’–nogzoeendoormijngesprekspartnersveelgebruikteuitdrukking–datvervolgenswordtafgetoetstenverderbewerkt,entenslotteselectiefaaneengeschakeldtoteeneind-compositie.Daarbijkaneeniemandmetmeerofmindersolokrachtdepositievanchoreo-graafaffirmeren.Maarbinnenhetdominantecommunalearbeidsregiem,datoverigensdemeestevormenvancreatievearbeidkenmerkt(ookbijvoorbeelddesignwerkofhetschrijvenvansoftware),isookeenminderdemocratischgezindechoreograafdeelscoach,deelsregis-seurvandemeewerkendedansersenhetdoorhenaangereiktemateriaal.Sommigedanserskiezentrouwensvoluitvoorhetideaalvaneenegalitaireartistiekesamenwerkingzondereindbeslisser,enookvoorpresentatievormendiebewustbrekenmethetgangbareformatvandeavondlijkezaalvoorstelling(ikkomdaarnogopterug). Zoweldanscollectievenalsdemocratischwerkendechoreografenroepenregelmatigdehulpvan‘eenderdeoog’in.Voorlopigeresul-tatenvaneenwerkproceswordengetoondaanbevriendepeers,coproducentenenwerk-plaatsverantwoordelijkenmetwiemeneenvertrouwensbandheeft,geïnteresseerdecri-tici,ofmensendieeldersalsdramaturgaandeslagzijn.Vaakwordttrouwensdiezelfdegroep,eventueelaangevuldmetspecifiekedeskundigen,altijdensdeinitiëlefasevaneenzichuitkristalliserendprojectgeconsulteerd.Uitdepolyfonievancommentarenwordenselectieflessengetrokkenwaarmeebijstellin-gen,doorhalingen,uitdiepingen,…sporen.Hetspreektallemaalvanzelfindansland–endezezinmagletterlijkwordengenomen.‘Hetspreektallemaal’,endatmeervoudigespreken

Wat dus te doen? ophouden, vooRaL in de danssectoR zéLf, om te dRomen van een nieuWe de keeRsmaekeR, vandekeyBus of pLateL. de tijd dat het modeL van de gRote auteuR en zijn oeuvRe de toon zette, is vooRBij. vooRBij. vooRgoed.

Christophe Meierhans en Heike Langsdorf in

Konspiration van c&h © various artists

6 etcetera 113

structureertmeedewegdierichtingvoorstel-lingwordtafgelegd.Wieisdannogdeauteurdaarvan?Eennetwerk,juist,metcentraleenperiferepositiesofstemmen–maardeson-danks:eencollectiefof,modieusgesteld,eenmultitude.Hoeverdisconteerjedatinbeleid? HetVlaamsecultuurbeleidhonoreertnadrukkelijkorganisatorischeliaisons.Diezijnduidelijkeninprincipecontroleer-baar,watmooiaansluitbijdedominantebestuurslogica.Deproductievekracht–indedubbelezinvan‘vermogen’en‘effectiviteit’–vaninformelevormenvansamenwerkingof‘kunstdemocratische’collectievenberustechteroplosvasterelatiesennetwerken.Zezijnvanvitaalbelangbijhetmakenvanhedendaagsedans,dievaneensocialeineencommunalekunstvormaanhetveranderenis.Hetminimum minimorumvooreentoekom-stigdansplanofdansbeleidisdathetdecom-munalewerklogicahonoreert.Dievaltnietzomaaraftelezenaaneencoproductiecredit,wantdatismeestalgewooneenzaakvangeld,werkruimteoftechnischeassistentie(eninhetbestegevalvanalledrie).Iksteldaaromvoordatdetoekomstigesubsidieaanvragenvankunstencentra,werkplaatsenofdansfes-tivalseniguitsluitselgevenoverhunomgangmetdansmakers.Huizenmogenrustigverderblijvenprogrammerenencoproducerenvol-genseeneenvoudigeboekingslogica,maarwiesociaalkapitaalgenereertkrijgtinmijnidealebeleidsscenarioookmeereconomischkapi-taal.Wantdiemaakttijdenenergievrijvooreenartistiekesamenspraakmetartiesten;dieverwartorganisatorischeigenbelangduidelijknietmethetalgemeendansbelang;dievoedtintegendeelmeehetsocialeweefseldatjuisteenvandesterkhoudersisvandeVlaamsedanssector.Waaromwordtdatlaatsteoveri-genszoweinigbeklemtoond–alshetalwordtvermeld!–inobservatiesvansectorbewoners? Nuishetcommunalekaraktervanveelhedendaagsedansallangerdeinzetvanreflexievepraktijken.Zevariërenvandemo-cratischedanscollectievenovernetwerkenalshetnetopgedoektef,r,o,g,s Open Sourcetotallerhandesamenwerkingsprojectendienietuitzijnopeenafgewerktproduct,maareerdereenimprovisatie-ofonderzoekslo-gicavolgen(ziebijvoorbeeldhetwerkende

toonmomenteninLes Bains::Connective).VooralinhetBrusselsefloreertdezecommunaleinstelling,watgeziendeomvangvandedaarhuizendeinternationaledansgemeenschapnietverwondert.Zeisdehoeksteenvaneenkleinemaarrelatiefdichtbevolktenichemeteenhogedensiteitaanonderlingecommuni-catietussendedeelnemers.Daarbinnenwordtmetheelbescheidenofzelfsgéénmiddelenvaaksnelgewerktenkortopdebalgespeeld,zijntoonmomentennogaleenssite specific,eniseenegalitairesamenwerkingtussendansersenvideomakersofmuzikanteneerderregeldanuitzondering.Ditcommunalecircuitfungeertnietalsdirecte‘humus’of‘laborato-rium’voorproductiesofgezelschappenenkandaaromnietzondermeerwordeningeschre-venineenalgemenegroeilogica.Tochgaathetnietomeenrandverschijnselofeenvoor-bijgaandeopstootvannostalgienaarthe golden sixtiesenhaarartistiekeexperimenten. Hetcommunalecircuitisgewooneenzelfstandigeartistiekebiotoopdiewedtopeenandere,primaircoöperatievemaniervanwerkenenkunstmaken,vantonenenpubliekereceptie(erwordtbijvoorbeeldvandetoeschouwerverwachtdathijnaeentoon-momentzijnervaringenmetdeperformersdeelt).Wiedezenichetoetstaandebestaandebeleidscategorieën,neemthaarbinnenhethedendaagsedansvelddirectineenwurg-greep.Zeisimmersprogrammerings-nochpublieksvriendelijk,enstaatniettezwaaienmetvirtuelebeloftesofnogeenprojectméér.Watdustedoen?Hetcommunalecircuit

(h)erkennenalseenautonoomsubveldeneenvoorveledansmakerscrucialebiotoopbinnenheteigentijdsedanslandschap.Enophouden,vooralindedanssectorzélf,omtedromenvaneennieuweDeKeersmaeker,VandekeybusofPlatel.Ikschreefheteerderal,maardebood-schapdringtblijkbaarmoeilijkdoor,ooknietbijmensendieberoepshalveregelma-tigmetjongedansmakershebbentemaken:detijddathetmodelvandeGroteAuteurenzijnOeuvredetoonzette,isvoorbij4.Voorbij.Voorgoed.Eentoekomstigdansbeleidmoetuiteraardmeertraditionele,typisch‘moderne’artistiekecarrièresblijvenmogelijkmaken,zonderdatstrevenechteralsglobaalricht-snoertenemen.Eennietonbelangrijkdeelvandehedendaagsedanswereldisbescheiden,endatvraagtomeennavenantbeleid.

5 Tothiermijnmeerspeculatievebeschouwin-gen,hetwordttijdvooreenlandingopeenmeersubstantiëlebodem.IkvertrekdaarvooropnieuwvanKanaries in de koolmijn.DaarinwordeneenaantalgekendetendenseninzakedeproductieentewerkstellingbinnenhetVlaamsedansveldcijfermatigonderbouwd.Zowordtvoordeperiode2001-2005eengroteaanwasvastgesteldvanhetaantal‘passanten’,dansersdieindezevijfjarigeperiodeslechtséénkeerindedatabankvanproductiesopdui-ken(depassantengroepisgoedvooreenkwartvanallepersonencredits).Dezeobservatiestaatuiteraardnietlosvanhetflinkgeste-genaantalprojectproductiesen,algemener,vandebeduidendtoegenomenflexibiliseringvanzowatalleartistiekeofcreatievearbeid.Daardoorhebbenbijvoorbeeldookmeerderestructureelgesubsidieerdetheater-ofdansge-zelschappennunognauwelijkseenvasteartis-tiekekern:zetrekkenopmaatvaniederindi-vidueelprojectartistiekemedewerkersaan. Wiemetdanserspraat,krijgtalsneleenideevanwathetbetekentomalseenprecaireflexi-werkerdoorhetleventegaan.Jeleefteenletterlijkverdeeldleven,uitgestrooidoveruiteenlopendeplaatseninVlaanderenendaarbuiten,oververschillendeprojectenenwerkomstandigheden,enookovereenveel-voudvanorganisatorischebindingen.Jemoetzelfdeadministratieverommelopkuisendie

Wie met danseRs pRa at, kRijgt aL sneL een idee van Wat het Betekent om aLs een pRecaiRe fLexi-WeRkeR dooR het Leven te ga an. je Leeft een LetteR-Lijk veRdeeLd Leven, uitge-stRooid oveR uiteenLopende pLa atsen in vLa andeRen en da aRBuiten, oveR veRschiL-Lende pRojecten en WeRkom-standigheden, en ook oveR een veeLvoud van oRganisato-Rische Bindingen.

etcetera 113 7

daarvanhetgevolgis,watvooralvoorbui-tenlandsedansersinhetalgemeen,ennietEU-ingezeteneninhetbijzonder,vaaktijd-rovendenstresserendis.Jehebtdoorgaansnietdebackingvaneenorganisatie,zodatjebijiedernieuwprojectopzoekmoetnaarmogelijkeresidenties,coproducenten,subsi-diekanalen,…Jestaatdaarbijineenzwakkepositie,jekannooitietsclaimeninjerelatiesmet‘hetveld’.Jebentonderbetaald,jewerktlangeenonregelmatigeuren,jedientsoepelenhypermobieltezijn,endatallemaaldestemeerwanneerjezondersubsidieswerktofnietbijeenbetoelaagdecreatiebentbetrok-ken.Jebetaaltzelfookjemedewerkerstijdenseenprojectnogaleensteweinig,enjerekentdanophunstilzwijgendemedeplichtigheidinnaamvandeKunstofdeHedendaagseDans.Jepleegtsomsartistiekeprostitutiedoortegaanwerkenindienstvaneenchoreograafvanwiedeartistiekevisiejenietechtover-tuigtomdatjebankrekeningaleentijdjeinhetroodstaat.Jeleertlevenmetweinig,envooralmeteeninkomendatfluctueerttusseneenbeetje,weinig,enniets.Jekuntdusgeenleningvoordeaanschafvaneenhuisofappar-tementaangaan.Jekuntsomsenkeldromenvanregelmatigepensioencontributiesenjeziekteverzekeringislangnietaltijdinorde.Je

leertsjoemelenindezwarteenvooraldegrijzezonesvanhetbelasting-ensocialezeker-heidsstelsel.Jebuitkortomjezelf,vaakookjevriendofvriendinuit. Hoeveelprogrammatoren,coproducentenofdistributeursvanhedendaagsedanszitteneigenlijkineenvergelijkbarepositie?Datiseenretorischevraagdieniemandpersoon-lijkviseertmaarwelwijstophétpijnpuntvandedanssector.Daarbinnengaat er gewoonweg te weinig geld naar de artiesten en hun werk.Zijbeschikkendaarommeestalovereentekrappeonderzoekstijd,zodatzemaaraltevaakhetexploreren(vanmogelijkheden)enhetpro-duceren(vaneenpubliektoonbaarproduct)noodgedwongenmoetencombineren.Kunstiswerken,enhetleverteenwelofnietgeslaagdkunstwerkop–maarzekerineengenredatzichmetiedernieuwcreatieprojectopnieuwmoetdefiniërenbinnendezonedie‘fysicali-teit’van‘theatraliteit’scheidt,isdetijdvoorhetwerkenaankunstcruciaal.Dezewerktijdvaltuiteeninonderzoeks-enproductietijd,maardemeestedansmakerszijnalblijmetdatlaatste.Zelevereninophetvoorafverken-nenvanmogelijkheden,watmeerdaneenszichtbaregevolgenheeftvoordegemaakteartistiekeopties.Ofbenikdeenigedienaeendansvoorstellingnogmaalsverzuchtdatze

welgoedmaarnietgoedgenoegwas,vooralnietinhetlichtvanhetgezieneartistiekepotentieel?Dansmakerswetendatzelfookbestenvragendaaromnietenkelwerkplaatsmaarookmeerwerktijd,zodathuneindpro-ductenbéterworden.Entime is money,alshetevenkanvoldoendegeldomallemedewerkersfairtevergoedenentevensdetime outtecreë-rendieeencreatietrajectvereist. Eenenanderisdeverantwoordelijk-heidvanénbeleidsmakers,incluisdeadvi-serendedanscommissie,éndedanssector.Erismeergeldnodig,inhetbijzondervoorprojectenenkleineorganisatieverbandenvanliefstmeerderedansmakers.Gevraagdwordttevenseengroterengagementvanallegeorganiseerdesectorbewonersbijcoproduc-tiesvoorhetadministratieve,financiëleen/ofsocialestatuutvanzoweldegecontracteerdedansmaker(s)alsdegeëngageerdedansers.Ookdatisbijdragentothetsocialekapitaalinhetdansveld,enhetzoueigenlijkvanzelfmoetensprekenbinneneensectordiezichincultureelenpolitiekopzichtgraagcorrectvoordoetmaarheteconomischprofijtnogaleenslaatprimerenopdesolidariteitmetdegetoondeartiesten.Erisechterookmeerartis-tiekeselectiviteitvereist,zodatgehonoreerdeprojectenofstructurenzichverzekerdwetenvanhetsoortluwtedatnodigisomzonderaltegrotefinanciëlezorgendetijdtenemendienodigisomeenmeerdanmodaaleindwerkatteleveren.Voordegoedeorde:ikhebhetnudusnietoverdecommunalenichemaaroverhetcreatie-enproductiegerichtewerk,datnogaltijddehoofdmootvormtvandehedendaagsedans.Misschienwordter,zoalssomsstilletjeswordtgesuggereerd,inderdaadteveelgecreëerdengeproduceerd?Datmoetenveldbewonersencommissieledenuitmaken,alshetevenkaninonderlingesamenspraak.

6Hetstaathoedanookvastdatmendehui-dige,financieelmeestalprecairewerkcondi-tiesnietkanopvijzelenzondereengrotere,liefstartistiekgemotiveerdeselectiviteit.Datvergtbesluitvaardigheidenvooraleenhel-derevisieophetveldvandehedendaagsedans,inVlaanderenéndaarbuiten.Beidezijnooknodigomdathetdominanteregiemvan

Liv Hanne Haugen, Paperman, in Les Bains::Connective © Rebecca Lee

8 etcetera 113

flexi-werkzonderflexi-securitydeelszorgtvooreen(zelf)selectieopniet-artistiekegronden.Daarbinnenhaaltdevlottenetwerkerdieeenmetmodieuzeuitdrukkingendoorspektver-haalkanvertellenhetmeestalvandeintro-verteenbescheidendansmakerzonderboe-kenwijsheiduitdetweedehand,ookalheeftdetweedebijnadertoezienartistiekmeerinzijnmarsdandeeerste.Hetverklaartmeedeweerstandonderdedansersmetwieikspraktegenoverdealsconceptueelingeschaaldedans(nogalwatgesprekspartnersvindendatsubgenreoverigenseengepasseerdstation). Belangrijkerisdatwehelemaalnietwetenhoeveelmogelijktalenteralverlorenisgegaandoordeoverlevingsstrijddiebijhedendaagsedanstendelewordtbeslechtopbasisvanper-soonlijkheidskenmerkendienietnoodzake-lijkvanartisticiteitgetuigen.‘Karakter’iseendeugd,alleenishetzeerdevraagofdeimmerwendbareenaltoosbabbelendeartiestdatwelheeft.Ofspeeltereenaffiniteitinpersoon-lijkheidstypeenscholingsgraadtussenpro-grammatorenofmediatorenendansmakersdiedoelbewustomeconomischensymbolischkapitaalhengelen?Hierspreektinderdaaddesocioloog,enhijisbezorgdom–ingoedsocio-logees–delatenteexclusie-effectenvanhetinelkaarhakenvanvraagenaanbodbinnenwatalleswelbeschouwdeenneoliberaalartis-tiekregiemis.Ookdaaromishetcommunalecircuitzobelangrijk.Hetberustopartistiekeaffiniteiten,enhetgetuigtvaneenpolitiekenmaatschappelijkbewustzijndatwedtopdemogelijkheidhier en nuvaneensamengaanvanvrijheid,gelijkheidensolidariteitbinneneenartistiekepraktijk. Oversolidariteitgesproken:beleidsma-kersendanssectordienensamenookdestil-aanprangendevraagtebeantwoordenofzeéchtwillendatVlaanderenenhaarhoofdstaddethuisbasisblijvenvaneenkosmopolitischgeoriënteerdeeninternationaalsamenge-steldedansgemeenschap.Meestalvolgtweleenaffirmatiefantwoord,maardepraktijkoogtanders.Nauwelijksiemandlijktbij-voorbeeldbekommerdomde‘papieren’vandeondersteundebuitenlandsedansers.VoorhetVlaamsebeleidsniveauisdateennon-is-sueomdathetomeenfederalemateriegaat.Hetlichtjeshallucinantegevolgisdatsoms

illegaalinhetlandverblijvendedansersindi-rectwordengesubsidieerdof,watveelvakervoorkomt,eenbuitenlandsedansmakerzonderduidelijkadministratiefstatuuteenprojectsubsidieontvangt.Kunstencentraofculturelecentramalendoorgaansooknietomde‘papieren’vaneengecoproduceerdedansmakerofdeledenvaneengecontracteerdgezelschap.Ikzeihetal:jemagalsfreelancerjeadministratieveboeltjezelfinordebren-gen,vooralwanneerjegeenBelgischpaspoorthebt. ErlijktopVlaamsniveauookeenweer-standtebestaantegenoverdestructureleerkenningenondersteuningvanhierresi-derendebuitenlandsedansmakersenhuncompagnies.MegStuartheeftdatalseerstekunnenondervinden,maarDamagedGoodswastevensheteerstegezelschapdatdebrugmochtoverstekendienogaltijddeVlaamsecultuuroverheidvanhetinheemsekosmopo-litischedansgebeurenscheidt.DatdegroteredansgezelschappenvanVlaamsechoreografeninmeerderheidbuitenlandsedansersengage-ren,isvoordeVlaamsecultuuroverheidgeenprobleem.Eenbuitenlanderdieomeenstruc-tureleondersteuningvraagtdaarentegen,iseentroubleshooter.DeVlaamsecultuurover-heidkentduseenzelfbehoudsreflexdieveelteweinigwordtonderkendenpubliekgethe-matiseerd.Indeacademischeofeconomischewereldisheteenmustdatjebuitenlandsgaat.Internationaleafzetenhetaantrekkenvanbuitenlandstalentgeldenerdaaromalstekensvanbekwaamheid.Inhetkleinewereldjevandecision makersdieinhetVlaamseveldvandehedendaagsedansdedienstuitmaken,hoorjedaarentegengeregelddeopmerkingdatiemand‘teveelinhetbuitenlandspeeltenhierweinigistezien’ofeenFransedansmaker‘tochzoumoetenwordenondersteunddooreenvandenationaledanscentrainFrankrijk’,ookalwoontenwerktdiealjarenlanginVlaanderenofBrussel.TegelijkertijdwordtvaakhardoperkenddatdespitsnoteringenvanVlaanderenenBrusselopdemondialedanskaartdirectsamenhangenmetdeaan-wezigheideninbrengvaneengrootcontin-gentbuitenlandsedansmakers,waarondernogalwatafgestudeerdenvanP.A.R.T.S.Hetisinderdaadeenschizofreendiscours,ende

hierresiderendebuitenlandsedansersmogenongevraagdopdraaienvoordegevolgen. IkgahiernietnogeensdeloftrompetstekenvanBrusselalsdanshoofdstad,datzounahetzonetgezegderonduitcynischzijn.HetvoordehandliggendedesideratumdateenVlaamsdansplanendansbeleidinternationaalgeoriënteerdmoetenzijnendaarbijdienentevertrekkenvandekosmopolitischedansge-meenschapinVlaanderenenhaarhoofdstad,magvolstaan.Andershoevenzoeenplanenbeleidgewoonniet–maarzegdanwelhardopdatbuitenlandsedansmakershiernietechtwelkomzijn.Duidelijkheidistenslotteookeendeugd,zekerinbeleidszaken.Tegeneenhelderbeleidsdiscourskanjepolitiekpro-testaantekenen,alzieikdatdenogalover-heidsgedweeëVlaamsedanssectornietdirectdoen.Dieprofiteertwelmeevandeluxeaanhierresiderendbuitenlandstalent,zonderdaarmeestalookechtvoortewillenbetalenincontantenofgewoonwegadministratieveondersteuning.Somsdroomikvaneeninter-nationaledanservakbonddienavelstarendVlaanderenwijstopdeafgewendekostenvanhaarfree ridergedragbinnenhetveldvandehedendaagsedans…

1 Datmageenboudebeweringlijken,maardeplaatsontbreektmijhieromzenaderteadstrueren.Voormeertekstenuitleg,ziebijvoorbeeldLaermansRudi,‘“DanceinGeneral”,orChoreographingthePublic,MakingAssemblages’,in:Performance Research,2008,13.2(indruk).

2 DeBeoordelingscommissieDanspubliceerdeinhetvoorjaarvan2008tervoorbereidingvandeaankomendestructurelesubsidierondehetdocumentDe dans anno 2008: een voorzet…(hetvertrekt,jawel,vanhettrefwoord‘hybridisering’).DesonderingenenvoorstelleninKanaries in de koolmijnzijngedragendooreensectoralewerkgroepenwordengestaafdmetcijferanalysesopbasisvandedatabankenvanhetVTi.ZieKanaries in de koolmijn. Masterplan voor dans in Vlaanderen en Brussel,VlaamsTheaterinstituut,Brussel,2007(aflaadbaarviawww.vti.be).

3 PeetersJeroen,‘Hoezichzelfeenhoudinggeven, hoezichzelfuitspreken?NotitiesbijPhilipp

Gehmacherswalk + talkinTanzquartierWien’,in:Etcetera,nr.112,2008,p.42

4 LaermansRudi,‘Oeuvreloosmaarnietwerkeloos.KleinecultuursociologievandeVlaamsepodiumkunstanno2003’,in:UytterhoevenMichel(red.),Pigment. Tendensen in het Vlaamse podiumlandschap,Ludion/VlaamsTheaterinstituut,Gent/Brussel,2003,pp.51-53