Het begrip Het begrip g pg p`̀AltitudeAltitude` `

in de luchtvaartin de luchtvaartDFNDFN dag 6 mei 2012dag 6 mei 2012DFNDFN--dag 6 mei 2012dag 6 mei 2012

Wim Jongejan, PHWim Jongejan, PH--WJJWJJJ g j ,J g j , JJJJ

Welk soortWelk soort altitudealtitudeWelk soort Welk soort altitudealtitudebedoel je?bedoel je?bedoel je?bedoel je?

AltitudeAltitude(hoogte) is een relatief begrip (hoogte) is een relatief begrip

•• IndicatedIndicated altitudealtitude

•• Absolute Absolute altitudealtitude

•• TrueTrue altitudealtitudeTrue True altitudealtitude

•• PressurePressure altitudealtitude•• PressurePressure altitudealtitude

D itD it ltit dltit d•• DensityDensity altitudealtitude

I di t dI di t d Altit dAltit dIndicatedIndicated AltitudeAltitudeH di dH di dHoogte die aangegeven wordt op Hoogte die aangegeven wordt op de altimeter wanneer deze gezet is de altimeter wanneer deze gezet is ggop de op de lokalelokale barometrische druk barometrische druk opop MeanMean See Level (MSL).See Level (MSL).op op MeanMean See Level (MSL). See Level (MSL). De hoogte die wordt afgelezen wanneer de De hoogte die wordt afgelezen wanneer de QNH wordt ingesteld op de hoogtemeterQNH wordt ingesteld op de hoogtemeterQNH wordt ingesteld op de hoogtemeterQNH wordt ingesteld op de hoogtemeter

Het is dus noodzakelijk op de hoogte Het is dus noodzakelijk op de hoogte te zijn van de QNH, die heerst, waar te zijn van de QNH, die heerst, waar

men zich met het vliegtuig bevindt: op men zich met het vliegtuig bevindt: op g g pg g pde grond maar vooral vliegendde grond maar vooral vliegend

Stel je vertrekt ergens met mooi weer met Stel je vertrekt ergens met mooi weer met een QNH van 1010 hPa en vliegt naar een een QNH van 1010 hPa en vliegt naar een bergachtig gebied met slechter weer. De bergachtig gebied met slechter weer. De QNH is daar 980 hPa, maar we vergeten die QNH is daar 980 hPa, maar we vergeten die te wijzigen. De door de altimeter te wijzigen. De door de altimeter aangegeven vlieghoogte is 1500 ftaangegeven vlieghoogte is 1500 ft

Wat is het risico? Wat is het risico?

Oeps, even Apeldoorn bellen!Oeps, even Apeldoorn bellen!

Bron: De theorie van het vliegen door dr. Bron: De theorie van het vliegen door dr. R.J. SlagterR.J. Slagter

Bron: De theorie van het vliegen door dr. R.J. Slagter

Absolute Absolute altitudealtitude

Hoogte boven het terrein waarover Hoogte boven het terrein waarover men vliegtmen vliegtmen vliegt. men vliegt. Wordt aangegeven in Wordt aangegeven in feetfeetAAbovebove GGroundround LLevel (AGL)evel (AGL)AAbovebove GGroundround LLevel (AGL) evel (AGL)

Altimeter ingesteld op QFE= Altimeter ingesteld op QFE= barometerstand op niveau van barometerstand op niveau van vliegveld (“vliegveld (“FField ield EElevationlevation”)”)

RadarRadar--altimeter meet de Absolute altimeter meet de Absolute AltitudeAltitude

RadarRadar hoogtemetinghoogtemetingRadarRadar--hoogtemetinghoogtemetingVoor civiele luchtvaart alleen voorVoor civiele luchtvaart alleen voorVoor civiele luchtvaart alleen voor Voor civiele luchtvaart alleen voor hoogten tot 2500ft AGLhoogten tot 2500ft AGL

In gebruik bij landingIn gebruik bij landing

Gekoppeld aan Gekoppeld aan autothrottleautothrottle ((TurkishTurkishAirlines crash) bijAirlines crash) bij verkeersvlieguigenverkeersvlieguigenAirlines crash) bij Airlines crash) bij verkeersvlieguigenverkeersvlieguigen

Essentieel onderdeel van hetEssentieel onderdeel van het GGroundroundEssentieel onderdeel van het Essentieel onderdeel van het GGroundroundPProximityroximity WWarningarning SSystemystem

Bij gevechtsvliegtuigen: Bij gevechtsvliegtuigen: groundground--followingfollowing--radarradar

TrueTrue altitudealtitudeTrue True altitudealtitude

DD i di t di di t d ltit dltit d b t d db t d dDe De indicatedindicated altitudealtitude verbeterd voor de verbeterd voor de temperatuursveranderingen. Het is de temperatuursveranderingen. Het is de

k lijk h t b d i lk lijk h t b d i lwerkelijke hoogte boven de zeespiegelwerkelijke hoogte boven de zeespiegel.

El ti l hth t iEl ti l hth t iElevatie van luchthaven, terrein en Elevatie van luchthaven, terrein en obstakels op aeronautische kaarten zijn obstakels op aeronautische kaarten zijn

b ldb ld tt ltit dltit dvoorbeelden van voorbeelden van truetrue altitudealtitude

Niets in vliegtuig meet de Niets in vliegtuig meet de truetrue altitudealtitude. . Hooguit geeft de GPS een benadering Hooguit geeft de GPS een benadering g g gg g gervanervan

PressurePressure altitudealtitude(drukhoogte)(drukhoogte)

De drukhoogte is de hoogte van het De drukhoogte is de hoogte van het vliegtuig boven het standaardniveau vanvliegtuig boven het standaardniveau vanvliegtuig boven het standaardniveau van vliegtuig boven het standaardniveau van 1013,2 hPa1013,2 hPa

Berekening drukhoogte:Berekening drukhoogte:PressurePressure altitudealtitude == ElevationElevation + 30x(1013+ 30x(1013--PressurePressure altitudealtitude = = ElevationElevation + 30x(1013+ 30x(1013--QNH) QNH)

( 1hPA verschil betekent 30 ft hoogte( 1hPA verschil betekent 30 ft hoogte--verschil)verschil)verschil)verschil)

SnelleSnelle berekeningberekening pressure altitudepressure altitudeSnelleSnelle berekeningberekening pressure altitudepressure altitude

StelStel de QNH is 1034 de QNH is 1034 hPahPa en de airfielden de airfield--elevatieelevatie is 2,340 is 2,340 ftft AMSLAMSL

GebruikenGebruiken we we dezedeze gegevensgegevens dandan geldtgeldt::

P ltit d 2340 30 (1013P ltit d 2340 30 (1013 1034) 23401034) 2340Pressure altitude = 2340 + 30x(1013Pressure altitude = 2340 + 30x(1013--1034) = 2340 + 1034) = 2340 + 30x30x--21 = 2340 21 = 2340 -- 630 = 1710 630 = 1710 ftft

U U zietziet gelijkgelijk datdat bijbij eeneen QNH van 1013 de pressure QNH van 1013 de pressure altitude altitude gelijkgelijk is is aanaan de de airfieldelevatieairfieldelevatieg jg j

ImmersImmers P.A.=2340+30x(1013P.A.=2340+30x(1013--1013)=2340+30x0=23401013)=2340+30x0=2340

PressurePressure altitudealtitude

De De altitudealtitude van het vliegtuig bij een van het vliegtuig bij een g g jg g jinstelling van de altimeter op instelling van de altimeter op standaardniveau van 1013 2 hPastandaardniveau van 1013 2 hPastandaardniveau van 1013,2 hPa standaardniveau van 1013,2 hPa =29,92mm Hg=QNE=29,92mm Hg=QNE--instelling.instelling.

QNE= instelling “QNE= instelling “EnrouteEnroute””QNE instelling QNE instelling EnrouteEnroute

Nodig omNodig om densitydensity altitudealtitude te berekenente berekenenNodig om Nodig om densitydensity altitudealtitude te berekenente berekenen

TransitionTransition altitudealtitudeDe De transitiontransition altitudealtitude is de hoogte is de hoogte ggwaarop wordt gewisseld van waarop wordt gewisseld van feetfeet naar naar flightlevelsflightlevels..flightlevelsflightlevels..Het verschil is dat bij Het verschil is dat bij feetfeet de de lokalelokaleQNH gebruikt wordt dus variabeleQNH gebruikt wordt dus variabeleQNH gebruikt wordt, dus variabele QNH gebruikt wordt, dus variabele luchtdruk en bij luchtdruk en bij flightlevelflightlevel de QNE.de QNE.

De De transitiontransition altitudealtitude speelt dus na speelt dus na het opstijgen bij het klimmen naar het opstijgen bij het klimmen naar cruisecruise--niveau .niveau .cruisecruise niveau .niveau .

Bij Bij flightlevelsflightlevels wordt altijd uitgegaan wordt altijd uitgegaan jj gg j g gj g gvan een van een vastevaste luchtdrukwaarde, luchtdrukwaarde, namelijk 1013 hPa (altimeter 29.92mmnamelijk 1013 hPa (altimeter 29.92mmnamelijk 1013 hPa (altimeter 29.92mm namelijk 1013 hPa (altimeter 29.92mm Hg)Hg)

QNE=SAS(Standard Altimeter Setting)QNE=SAS(Standard Altimeter Setting)

Dit houdt dus in dat bij Dit houdt dus in dat bij flightlevelsflightlevels er er soms een afwijking zit ten opzichte van soms een afwijking zit ten opzichte van de ware hoogte inde ware hoogte in feetfeet. Dat is niet erg. Dat is niet ergde ware hoogte in de ware hoogte in feetfeet. Dat is niet erg . Dat is niet erg omdat alle toestellen dezelfde afwijking omdat alle toestellen dezelfde afwijking hebbenhebbenhebben.hebben.

Na het passeren van deNa het passeren van de transitiontransition altitudealtitude enenNa het passeren van de Na het passeren van de transitiontransition altitudealtitude en en het op 1013 instellen van de altimeter wordt de het op 1013 instellen van de altimeter wordt de hoogte niet meer in voeten maar inhoogte niet meer in voeten maar inhoogte niet meer in voeten maar in hoogte niet meer in voeten maar in FlightLevelsFlightLevels aangegeven. aangegeven.

De aanwijzing van 10000ft op de altimeter heet De aanwijzing van 10000ft op de altimeter heet dandan FlightLevelFlightLevel 100100dan dan FlightLevelFlightLevel 100.100.

Globaal geldt regel(op enkele regio’s na):Globaal geldt regel(op enkele regio’s na):Globaal geldt regel(op enkele regio s na):Globaal geldt regel(op enkele regio s na):Vliegen oostwaarts: oneven FLVliegen oostwaarts: oneven FL--level bijv. FL110level bijv. FL110Vliegen westwaarts: even FLVliegen westwaarts: even FL--levellevelVliegen westwaarts: even FLVliegen westwaarts: even FL levellevelbijvbijv FL100FL100

TransitionTransition altitudealtitude kan per/in land kan per/in land verschillenverschillenverschillenverschillen

Afhankelijk van maximale hoogte van het terreinAfhankelijk van maximale hoogte van het terreinAfhankelijk van maximale hoogte van het terrein Afhankelijk van maximale hoogte van het terrein ter plaatseter plaatseSionSion in Zwitserland 16000ft elders in Zwitserlandin Zwitserland 16000ft elders in ZwitserlandSionSion in Zwitserland 16000ft, elders in Zwitserland in Zwitserland 16000ft, elders in Zwitserland lagerlager

TransitionTransition altitudealtitude in Nederland: 3000 ft in Nederland: 3000 ft

TransitionTransition altitudealtitude in USA en Canada: 18000 ft in USA en Canada: 18000 ft

HetHet transitiontransition level is de hoogtelevel is de hoogte

TransitionTransition levellevelHet Het transitiontransition level is de hoogte level is de hoogte waarop er wordt gewisseld van waarop er wordt gewisseld van flightlevelsflightlevels naarnaar feetfeetflightlevelsflightlevels naar naar feetfeet. .

Het verschil is dat bijHet verschil is dat bij feetfeet dede lokalelokaleHet verschil is dat bij Het verschil is dat bij feetfeet de de lokalelokaleQNH gebruikt wordt, dus variabele QNH gebruikt wordt, dus variabele luchtdrukluchtdrukluchtdruk. luchtdruk.

TransitionTransition level speelt dus na hetlevel speelt dus na hetTransitionTransition level speelt dus na het level speelt dus na het cruisecruise--stadium bij het dalen naar stadium bij het dalen naar niveau van bestemmingniveau van bestemmingniveau van bestemming.niveau van bestemming.

DensityDensity altitudealtitudeDe elevatie die gecorrigeerd is De elevatie die gecorrigeerd is voor nonvoor non--ISA atmosferische ISA atmosferische omstandighedenomstandigheden

De prestaties van een vliegtuig De prestaties van een vliegtuig hangen af van de dichtheid van de hangen af van de dichtheid van de luchtlucht

De De densitydensity altitudealtitude wordt bepaald wordt bepaald door luchtdruk, temperatuur en door luchtdruk, temperatuur en relatieve vochtigheidrelatieve vochtigheid

ISAISAISAISA= International Standard = International Standard AtmosphereAtmosphere

Omstandigheden: Omstandigheden: •• Op gemiddeld zeeniveau: druk 1013,25 Op gemiddeld zeeniveau: druk 1013,25 hPAhPAp g ,p g ,

en temp 15 gr Cen temp 15 gr C•• Temperatuur daalt 1,98 gr C per 1000 voet Temperatuur daalt 1,98 gr C per 1000 voet

tot een hoogte van 11.000m=36090 voet.tot een hoogte van 11.000m=36090 voet.•• Boven die hoogte blijft de temp. constant en Boven die hoogte blijft de temp. constant en

gelijk aangelijk aan 56 5 gr C56 5 gr Cgelijk aan gelijk aan --56,5 gr C 56,5 gr C

De De DensityDensity AltitudeAltitude(=dichtheidshoogte) is de (=dichtheidshoogte) is de hoogte in de standaardatmosfeer (ISA), die hoogte in de standaardatmosfeer (ISA), die

k t t d b t d t lijkk t t d b t d t lijkovereenkomt met de bestaande soortelijke overeenkomt met de bestaande soortelijke massa op het betrokken vluchtniveau. massa op het betrokken vluchtniveau.

Hij wordt berekend met een grafiek of Hij wordt berekend met een grafiek of calculator.calculator.De dichtheidshoogte wordt gebruikt in De dichtheidshoogte wordt gebruikt in prestatiegrafieken en in de berekening van prestatiegrafieken en in de berekening van d TAS( T Ai S d)d TAS( T Ai S d)de TAS(=True Air Speed) de TAS(=True Air Speed)

Bij een starthoogte van 1000ft kan het bijBij een starthoogte van 1000ft kan het bijBij een starthoogte van 1000ft kan het bij Bij een starthoogte van 1000ft kan het bij bepaald luchtdruk, temp. en vochtigheid zo bepaald luchtdruk, temp. en vochtigheid zo zijn dat het vliegtuig a.h.w. functioneert als zijn dat het vliegtuig a.h.w. functioneert als op een hoogte van 3000 ftop een hoogte van 3000 ft

De dichtheid van lucht neemt afDe dichtheid van lucht neemt afDe dichtheid van lucht neemt af De dichtheid van lucht neemt af bij afnemende luchtdruk, bij afnemende luchtdruk, verhoging van temperatuur enverhoging van temperatuur enverhoging van temperatuur en verhoging van temperatuur en toegenomen luchtvochtigheid.toegenomen luchtvochtigheid.

De reductie van de dichtheid van De reductie van de dichtheid van lucht zorgt voor:lucht zorgt voor:lucht zorgt voor:lucht zorgt voor:•• Verminderde motorvermogen Verminderde motorvermogen

(negatief(negatief(negatief(negatief•• Vermindering van Vermindering van

aerodynamische lift(negatief)aerodynamische lift(negatief)aerodynamische lift(negatief)aerodynamische lift(negatief)•• Vermindering van Vermindering van

luchtweerstand (“luchtweerstand (“dragdrag”)”)luchtweerstand.(luchtweerstand.( dragdrag ) ) (positief)(positief)

Gevolgen voor vliegtuig :Gevolgen voor vliegtuig :Gevolgen voor vliegtuig :Gevolgen voor vliegtuig :•• Zal langzaam accelereren bij take off als een Zal langzaam accelereren bij take off als een g jg j

gevolg van verminderd motorvermogengevolg van verminderd motorvermogen

H ft hH ft h tt i di d di d lfddi d lfd•• Heeft een hogere Heeft een hogere truetrue airspeedairspeed nodig om dezelfde nodig om dezelfde hoeveelheid lift te krijgen.hoeveelheid lift te krijgen.Daardoor is een langereDaardoor is een langere takeofftakeoff--rollroll hethetDaardoor is een langere Daardoor is een langere takeofftakeoff--rollroll hethetgevolg en een hogere snelheid nodig omgevolg en een hogere snelheid nodig omstallstall(overtrek) te voorkomen(overtrek) te voorkomen

•• Zal langzamer klimmen na Zal langzamer klimmen na takeofftakeoff als gevolg van als gevolg van i d d t lifti d d t liftverminderd motorvermogen en liftverminderd motorvermogen en lift

Hoe bereken je de Hoe bereken je de densitydensity altitudealtitude??

Zo doe je dat eventjes!Zo doe je dat eventjes!

Hoe werkt zoiets?Hoe werkt zoiets?

OnlineOnline densitydensity altitudealtitude calculatorcalculatorOnline Online densitydensity altitudealtitude calculatorcalculator

http://wahiduddin net/calc/calc da htmhttp://wahiduddin net/calc/calc da htmhttp://wahiduddin.net/calc/calc_da.htmhttp://wahiduddin.net/calc/calc_da.htm

Temperatuur nu 30 gr C; zelfde barometerstand en Temperatuur nu 30 gr C; zelfde barometerstand en dauwpuntdauwpunt densitydensity altitudealtitude 3173 ft3173 ft

Zelfde omstandigheden, maar hoger dauwpuntZelfde omstandigheden, maar hoger dauwpuntZelfde omstandigheden, maar hoger dauwpunt Zelfde omstandigheden, maar hoger dauwpunt densitydensity altitudealtitude 3919 ft3919 ft

SLLP: La PAZ El Alto International AirportSLLP: La PAZ El Alto International Airport

Hoog gelegen, dus ijle lucht= lage dichtheid van lucht

Absolute kampioen Absolute kampioen

ZUBD=ZUBD= ChangduChangdu BangdaBangda AirportAirportZUBD= ZUBD= ChangduChangdu BangdaBangda Airport Airport in Tibetin Tibet

Field Field elevationelevation 4334 4334 meters=14219 ftmeters=14219 ftmeters=14219 ftmeters=14219 ft

RunwayRunway lengthlength=5500m=18045 ft=5500m=18045 ftRunwayRunway lengthlength 5500m 18045 ft5500m 18045 ft

Geval van jammerGeval van jammer

Condities in Eagles Nest AirportCondities in Eagles Nest AirportCondities in Eagles Nest Airport Condities in Eagles Nest Airport (W13)(W13)Airport elevation 1437 ft.Airport elevation 1437 ft.Temperature 36 gr CTemperature 36 gr Cp gp gRW length 2000ft beton met aan weerszijden 500m RW length 2000ft beton met aan weerszijden 500m gras(grass overrun area)gras(grass overrun area)E k l b h k i l dE k l b h k i l dEnkele bomen en een hek in verlengde van rw.Enkele bomen en een hek in verlengde van rw.

Berekende Density Altitude: 4000 ftBerekende Density Altitude: 4000 ftBerekende Density Altitude: 4000 ftBerekende Density Altitude: 4000 ftLeaned for maximum power.Leaned for maximum power.Flapsettings Cessna 172 volgens lokale piloten 10 gr.Flapsettings Cessna 172 volgens lokale piloten 10 gr.p g g p gp g g p g

Los na ong. 1400ft bij 60 knots.Los na ong. 1400ft bij 60 knots.

OORDEEL NTSB ( f POH)OORDEEL NTSB ( f POH)OORDEEL NTSB (conform POH)OORDEEL NTSB (conform POH)

Climb performance at maximum Climb performance at maximum weightweight at high at high altitudealtitude wouldwould bebe marginalmarginal withwith 10 10 degreesdegreesgg ggflapsflaps

ThereforeTherefore, , useuse of 10 of 10 degreedegree flapsflaps is is notnotrecommenedrecommened forfor take off over take off over anan obstacleobstacle at at high high altitudealtitude in hot in hot weatherweather

Bron: De theorie van het vliegen door dr. R.J. Slagter

Bron: De theorie van het vliegen door dr. R.J. Slagter

Risicofactoren bij take off in warm weerRisicofactoren bij take off in warm weerjjBelading vliegtuig: Belading vliegtuig: -- gewicht inzittendengewicht inzittenden

gewicht brandstofgewicht brandstof-- gewicht brandstofgewicht brandstof-- center of center of gravitygravity

Krappe lengte Krappe lengte runwayrunway

Obstakels (ook kleine) in verlengde van Obstakels (ook kleine) in verlengde van runwayrunway

Take off Take off upslopeupslope (oplopende hoogte (oplopende hoogte runwayrunway))yy))

Weinig of geen wind tegenWeinig of geen wind tegen

Hoge luchtvochtigheidHoge luchtvochtigheid

E i b ldE i b ldEen paar mooie voorbeelden Een paar mooie voorbeelden op www.youtube.comop www.youtube.comop www.youtube.comop www.youtube.com

http://youtu.be/FD1T97UqMMU k ff d l d k d h---->take off density altitude verkeerd ingeschat

http://www.youtube.com/watch?v=5fUjITJDszQ > t tij i l t k ff C---->zeer trage stijging na lange take off Cessna

http://www.youtube.com/watch?v=ThoZNxy2JZk >Iljushin76 hele runway vol beladen warme dag in Australie---->Iljushin76 hele runway, vol beladen, warme dag in Australie

http://www.youtube.com/watch?v=MvMcsJTOYI0&feature=player_detailpage >autorotatielanding heli---->autorotatielanding heli

Bedankt voor de aandachtBedankt voor de aandacht

We We willwill meet in the virtual meet in the virtual skyskyyy

PHPH WJJWJJPHPH--WJJWJJ