het fietserpad

HetFietserpad

Pol van Mill, Keesjan van den Herik &

Alphons van Winden

FietserpadHet

FietserpadHet

574 kilometer fietsplezier van deLimburgse heuvels naar het Groningse wad

Pol van Mill,Keesjan van den Herik& Alphons van Winden

Wandelend kon u altijd al over het Pieterpad,maar nu is er ook het Fietserpad, een unieke,nieuwe route om Nederland van zuid naarnoord per fiets te doorkruisen. Het Fietserpadvoert u door het zeer gevarieerd landschapvan de Limburgse heuvels, het Maasdal, deGelderse Poort, de Achterhoek, Twente,Drenthe en het Groningse platteland.De voor iedereen leesbare teksten wijzen u opde sporen uit het verleden die u al fietsendom u heen kunt zien. U zult merken dat hetlandschap voor u tot leven komt en dat deroute als het ware een ontdekkingsreis doorhet eigen land is.Aan de hand van 31 gedetailleerde kaartjes eneen nauwgezette routebeschrijving vindt ueenvoudig de weg. De 574 km lange tochtheeft voldoende te bieden voor een weekfietsplezier of meer; maar ook kunt u het boek gebruiken voor zo nu en dan een dagje uit. Deinformatie over campings, hotels en VVV’slangs de route completeren deze uitgave.

●●

●

●

●

●

●

●

●●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

Groningen

Nijmegen

Enschede

MaastrichtHeerlen

Sittard

Roermond

Venlo

Venray

Boxmeer

DoetinchemWinterswijk

Haaksbergen

Almelo

Coevorden

Emmen

Assen

Veendam

Pieterburen

Arnhem

Leeuwarden

Heerenveen

Zwolle

Deventer

W a d d e n z e e

DUITSLAND

BELGIËMesch

beschreven gebied

No

or

dz

ee

N�

I S B N 978-90-389-1897-6

9 7 8 9 0 3 8 9 1 8 9 7 6

met downloadbare gps-route

Omslag het Fietserpad 2009:Omslag het Fietserpad 2009 20-01-2009 14:18 Pagina 1

5

VOORWOORD

Het idee om een fietsroute dwars door Nederland te ontwerpen ontstondbij SNP Natuurreizen. Pol van Mill, de geestelijk vader van het pad, ont-wierp de route. Doordat hij de totale route ondertussen meermalen heeftgefietst, kent hij elk bord, elke bocht en elke bottleneck. Bij een route-beschrijving kon het echter niet blijven. De enorme landschappelijke rijk-dom die ons land kent en die tijdens de route kan worden bewonderd,vroeg om uitleg, achtergrondinformatie en wetenswaardigheden. Hiervoortekenden Alphons van Winden en Keesjan van den Herik. Toch had hetboek niet tot stand kunnen komen zonder de medewerking van StichtingArk, SNP Natuurreizen, Martin Brunsveld de naamgever van het Fietserpad,Jeroen Helmer, de illustrator en de voorfietsers Frank en Ben Houtstra,André Willems, Jasper Meinema, Marten Bouma, Marion van Heijst, DonWerts, Chris Hogendoorn, Carla Venkoek en anderen. Tot slot gaat onzedank uit naar Riyan van den Born, Alita van Velzen en Ilse Verkaart voor hetbecommentariëren van het manuscript.

Nieuw is de mogelijkheid om de gps-gegevens van de gehele Fietserpadroute te downloaden. Ga hiervoor naar de website: www.uitgeverijelmar.nl. Hier kunt u ook de laatste informatieover routewijzigingen bekijken.

Het Fietserpad 2010 29-07-2010 14:11 Pagina 5

6

INHOUDAlgemeen 8

Het gebruik van het boek 8

VVV’s 12

Fietsweer 13

Inleiding 17

Heuvelland 19Het Limburgse heuvelland 22Kalksteen 22De eerste bewoners 23Het Grand Atelier 24Hellingbossen 25Graften 25Holle wegen 26Kastelen 28Grotten en groeves 28Ingendael en Meerssener-broek 32

Grensmaas 35Het Maasdal 35Het Bunderbos 36De Grensmaas 37’Levende Grensmaas’ 38Horsten en slenken 41Thorn 42Grindwinning 44De gestuwde Maas 45De Maasplassen 47Het Leudal 47

De Zandmaas 51De Peelhorst 51Het Peel-afwateringskanaal 51Het terassenlandschap 52Stuwen 56Romeinenweerd 58Tegelse klei 60‘Honderd-bekenland’ 60De oude meanders 62Asperges 63Maasheggen 65

De Gelderse Poort 67De stuwwal 67De watermolen vanPlasmolen 68Het Zevendal 69De Mokerheide 69Het bekken van Groesbeek 70De Gelderse Poort 72De Romeinen 73Het Valkhof 76De Ooypolder 77De Oude Waal 78De IJssellinie 79Levende rivieren 79Klei levert nieuwe natuur 80Bakstenen 81Kekerdom 81Millingerwaard 83Het Millingerduin 85De Rijn bij Spijk 86Elterberg en Montferland 87’s-Heerenberg 189De Oude IJssel 189

Het Fietserpad herdruk 2009 19-01-2009 10:39 Pagina 6

I N H O U D

7

Achterhoek 93De poort naar oostelijk Nederland 93De Saksen 93Kleinschalige landschappen in Oost Nederland 94Molens in Oost-Nederland 97De laatste resten kleinschaligNederland 98Het Woold 99Trias in de bodem 99De Berkel 101De Nederlandse oostgrens 103Het Buurserzand 103Het Witte Veen 105

Twente 107Het Aamsveen en Glanerbrug 107Het dal van de Dinkel 111Landgoed Singraven 114De watermolen van Singraven 115Het kanaal van Almelo naarNordhorn 117Voltherbroek en Agelerbroek 117Hunenborg 118De stuwwal van Ootmarsum en Uelsen 118De watermolens van Frans en Bels 119De kerk van Uelsen 121Het oerstroomdal van deoostelijke rivier; de Overijsselse Vecht 121

Drenthe 123Jaknikkers bij Schoonebeek 123Keileem 123Schans De Katshaar 125De Drentse beken en beekdalen 127Het esdorpenlandschap 129De Hondsrug 131Zwerfstenen en hunebedden 133Pingo’s 135De zoutpijler van Schoonlo 137Grafheuvels 137De Drentse Aa 139De Hunze 140

Het zeekleigebied 143De stad Groningen 143Zeeklei 143Wierden 146Het Reitdiep 146De Hunzeboezem 147De Waddenzee 149

Routebeschrijving 152

Bronnen 175


aangelegd, is in veel uiterwaarden1 tot 2 meter klei afgezet. De ruim-te die de rivier heeft wordt dussteeds kleiner en het gevaar voordijkdoorbraken daardoor steedsgroter. Door de klei af te graven ener stenen van te bakken krijgt derivier zijn ruimte terug, wordt hetdal weer veiliger en hebben we nogbouwmateriaal ook.

Klei levert nieuwe natuurNog geen 10 jaar geleden zagenvelen de baksteenindustrie als eenbedrijfstak die het Nederlandse

landschap verminkte door gaten tegraven in de landschappelijk zomooie uiterwaarden. Dat het kanverkeren blijkt in de Millinger-waard, waar deze ondernemingennu aan de bakermat staan van eenenorm natuurgebied waarbij ooknog eens de veiligheid van het ri-vierengebied wordt vergroot; 3vliegen in één klap. Ook het We-reld Natuur Fonds ondersteunt hetbouwen met baksteen. Het gaatniet ten koste van grondstoffen,omdat de rivier steeds weer nieu-we klei aanvoert en het levert zeerkansrijke nieuwe natuur op, waar

80

F I E T S E R P A D

Oude en nieuwe vorm van kleiwinning.


alle Nederlanders van mogenkomen genieten. Al eeuwenlang werd er klei gewon-nen rond onze grote rivieren.Vanaf het begin van deze eeuw ves-tigden zich echter steeds meer be-drijven omdat de kleilagen in deuiterwaarden weer dikker werden.In Erlecom passeert u een van degrootste steenfabrieken van Neder-land. Per jaar worden hier, groten-deels met klei uit de Millinger-waard, 60 miljoen stenengebakken, voldoende voor zo’n5000 rijtjeshuizen. Ook elders inhet rivierengebied zult u de ken-merkende schoorstenen van defabrieken zien staan. Het duurtruim 2 weken voordat een steen,vanaf het moment dat hij uit deklei gevormd is, klaar is: eerst eenpaar dagen drogen, dan langzaamopwarmen, dan ongeveer eenweek bakken en ten slotte weerlangzaam afkoelen.

BakstenenAan de kleur van de baksteen kuntu zien waar de klei vandaan komt.Door de klei zit van nature altijdwat kalk en ijzer gemengd. Langsde Waal is de klei vooral rijk aankalk en dit levert de gele bakste-nen op. De klei langs de Maas isjuist heel arm aan kalk omdat zewordt opgelost door het zurewater uit de Peel dat in het Maas-dal opkwelt. Er zit wel veel ijzer inde klei en daarom zijn de maas-stenen juist rood. Toch zijn niet

alle waalstenen geel. Plaatselijkligt oude klei in het Waaldal endaar is de kalk door de regen uit-gespoeld. Die levert ook rode bak-stenen op en als er een beetje kalkin zit bronskleurige stenen.

KekerdomDe kerk van Kekerdom ligt aan debuitenkant van de dijk. Niet demeest handige plek zult u zeggenen dat geven de Kekerdommersook toe want sinds 1990 stond hetgodshuis alweer driemaal in hetwater. De laatste keer in 1998 vielde vloed samen met Allerzielen endat was extra vervelend, want toenkon men het kerkhof niet op ombloemen bij de graven te leggen.De kerk van Kekerdom is vanwegezijn buitendijkse ligging een uni-cum in Nederland. De oorzaakhiervoor is dat veel kerken in hetrivierengebied stammen uit de 11een 12e eeuw, dus voordat er dijkenwaren. Het was een vrij welvaren-de tijd, het klimaat was gunstig ende rivieren overstroomden vrijwelnooit. Veel mensen trokken naarhet vruchtbare rivierengebied envestigden zich vlak bij de rivier.Dat lijkt dom, maar dicht langs derivier liggen wel de hoogste gron-den, oeverwallen genaamd. Als ustraks de MMiilllliinnggeerrwwaaaarrdd in rijdt,dan zult u zien dat dat nu nogsteeds zo is. Men stichtte dorpjesop de oeverwal en ging er land-bouw bedrijven. Als er voldoendewelvaart was kon men zich een ste-

81

G E L D E R S E P O O R T


82

Sp

ijk

Mill

ing

en

aan

de

Rijn

DE

BIJ

LA

ND

Leu

th

Pan

ner

den

Tolk

amerLo

bit

h

Her

wen

Elt

en

Kek

erd

om

Bim

men

01

km

Do

orn

enb

urg

Kee

ken

Dü

ffel

war

d

Sch

enke

nsch

anz

Spy

ck

Aer

dt

Sto

kkum

Ho

ch E

lten

Kuc

kuck

sdah

l

Wild

weg

Am

Mod

deic

h

Spi

jkse

weg

Eur

opak

ade

Pol

weg

Duf

feltd

ijk

Ooi

j

Mill

ing

er w

aard

4

�

��

�

N �

��

�

��

��

�

4

�

�

�

4

4

�

4

�

��

+4

�

Bov

en R

ijn

Alte Rhe

in

Oud

e

Waa

l Bijlands

kana

al

Oud

e Rijn

strangen

Waal

Pannerdenskanaal

Kal

iwaa

l

DU

ITS

LA

ND

Lo

bb

erd

ensc

he

waa

rd

.

.

.

.

.

.

.

.

. . .

.

.

.

.

.

4

13 m17

m

30 m

20 m 19

m

14 m

14 m

12 m

18 m

12 m

12 m

17 m

17 m

11 m

16 m

12 m

+

.Milli

ng

erth

eetu

inen

KAART 12


nen kerk veroorloven en die stondin het midden van het dorp. Dat ging lange tijd goed, totdat hetklimaat in de 14e eeuw verslech-terde en de rivier vaker buiten zijnoevers trad. Men legde dijken aan,maar die sloegen weg, zodat menze steeds verder naar achterenmoest leggen. Aan de rivierkantsloeg het water delen van de oever-wal weg en wie daar woonde wasniet veilig meer. De kerk was hetbelangrijkste gebouw in het dorpen deze werd het langst be-schermd. In veel rivierdorpen ligtde kerk daarom helemaal aan debuitenkant van het dorp tegen dedijk aan en niet meer middenin. Er

zijn zelfs dorpjes waar de dijk ineen boogje om de kerk loopt. BijKekerdom reikte de rivier uiteinde-lijk tot zo dicht bij het dorp dat hetniet meer mogelijk was om de dijknog buitenom te leggen, zodatmen voor de huidige plek koos.Toen hielp uiteindelijk alleen nogGods hand en die heeft de kerk be-hoed, want de rivier verlegde zijnloop en schoof naar het westen. Inde eeuwen die volgden had menniet vaak last van hoogwater enbleef de kerk gevrijwaard van over-stromingen. De afgelopen eeuwechter heeft de kerk al meermalennatte voeten gehad.

MillingerwaardDoordat de loop van de rivier vanKekerdom naar het westen afschoof, ontstond een grote uiter-waard tussen het dorp en de rivier,de MMiilllliinnggeerrwwaaaarrdd. Hier wordt denieuwe manier van kleiwinning inpraktijk gebracht en dat heeft in-

83

G E L D E R S E P O O R T

Kerk Kekerdom inhet water.

FOTO

: ALP

HO

NS

VA

N W

IND

EN

Bloemenrijkdomin de Millinger-waard.

FOTO

: JO

HA

N B

EKH

UIS


Nijmegen - Millingen

0.0 Y-spl., R (Ubbergse weg) onder viaduct door (linksaf is naar Waalkade).

0.4 Bij gemaal L, watertje over (Ooyse Dijk).3.5 Op splitsing bij km-bordje 73, R dijk af (Langstraat).5.1 Dijk op en RD.5.7 Op splitsing R dijk af (Spruitenkamp).6.4 Op T-spl. L (Kerkdijk) weg volgen door Ooij met bocht mee naar rechts

langs de kerk. OOY.7.5 Op T-spl. L (St. Hubertusweg) en meteen weer R (Kerkdijk).9.7 Bij kruising met voorrangsweg RD bruggetje over en op T-spl. L.10.9 Op T-spl. L bruggetje over, voorrangsweg oversteken en stenen pad R

omlaag. Fietspad volgen parallel aan voorrangsweg.12.3 Op splitsing boven op dijk RD (Duffeltdijk). Negeer zijwegen.13.5 Op splitsing RD.15.8 Na kerk van KEKERDOM L de Millingerwaard in. Gedeeltelijk slecht

zandpad, hoofdzandpad volgen. 17.6 Bij splitsing R. Volg bordjes theetuin/rozentuin tot aan de theetuin.

Voor theetuin R zandpad wordt verderop asfalt route gaat RD.21.4 Bij T-spl. L grote dijk op. MILLINGEN.23.1 Scherp/L naar veerboot naar Lobith = 23.2.

De veerboot vaart van april tot oktober ma. t/m vrij. om 7.10 en verder van9.00- 20.00 u. elk heel uur. Zat. en zon. vanaf 8.00 tot 20.00 u. ook elk heel uur. Bij grote drukte gaat de pont vaker.Oktober tot april 1x per twee uur tussen 9.00 en 17.00 u. Ma. t/m vrij. ook7.00 u.

Millingen - ‘s-Heerenberg

0.0 Na veerboot, op dijk R ri. Herwen door natuurgebied de Bijland. Bij kruising met zandweg RD.

1.1 Bij splitsing R ri. Lobith.2.1 Bij T-spl. L. Na 200 m volg fietspad links van weg.3.3 Op Y-spl. R omhoog en vervolgens op dijk L/RD. Bocht naar L volgen.

LOBITH.3.8 Op splitsing naar L en meteen R dijk/fietspad op ri. Tolkamer.

Verderop RD (Polweg).4.4 Op splitsing 10 m voor de Rijn L (Europakade). TOLKAMER. Na 100 m R

onder viaduct door en meteen L. Verderop schuin L omhoog.

162

RoutebeschrijvingF I E T S E R P A D

11, 12pag. 72

12, 13


5.0 Bij voorrangsweg R ri. Spijk. 7.8 Bij splitsing nabij SPIJK RD (Spijksedijk).9.2 Bocht naar L ri. Elten.9.7 Op splitsing R (Am Moddeich). Negeer zijwegen. 11.6 Bij voorrangsweg L fietspad op.12.3 Bij splitsing R (Wildweg).12.9 Op Y-splitsing L omhoog ri. Hoch-Elten (Kuckucksdahl).13.3 Op kruising met zandwegen RD zandweg op. Negeer afslagen.14.2 Op kruising met asfaltweg R ri. ‘Anlieger Frei’ (Riebroek).

In STOKKUM RD.17.5 Na café/rest. ‘t Klaphek, schuin R zandpad op (Nachtegaallaantje) wordt

stenen weg.18.3 Bij kruising RD zandweg op, 200 m verder bij kruising L en meteen L om-

hoog pad oversteken en R achteringang van het Kasteel ‘Huis Bergh’ in. (Ukunt ook hoofdingang nemen door L om kasteel te fietsen.)

18.7 ‘S-HEERENBERG. = 0.0

‘s-Heerenberg - Bredevoort

0.0 Kasteel ‘Huis Bergh’. Hoofdingang uit en RD (Hofstraat) en RD (Molenstraat) en RD door winkelstraat.

0.4 Op splitsing L (Zeddamseweg) ri. Zeddam.1.3 Fietspad op en na 10 m L weg oversteken en meteen R fietspad.1.6 Bij splitsing R voorrangsweg oversteken en RD (Den Aam).2.2 Bij T-spl. L (Korensingel). Bij voorrangsweg RD (Landweg).2.5 Op kruising L (Chamavenstraat) en verder RD (Hartjensstraat) tot in

AZEWIJN.5.5 Daar op kruising RD (Marssestraat).5.9 Bij voorrangsweg RD (Gendringseweg).6.9 Bij volgende voorrangsweg L fietspad op (Eerlandsestraat).7.8 Op kruising R voorrangsweg oversteken (Azewijnsestraat) en na 600 m L

(Hoofdstraat). In VELDHUNTEN RD.9.4 Op splitsing R ri. Milt (Weteringeweg).10.1 Op T-spl. R (Dijkweg).10.7 Op kruising L (Miltseweg).11.7 Bij voorrangsweg RD GENDRINGEN in (Rijnweg). Rijnweg 2x RD volgen

door Gendringen.12.9 Bij voorrangsweg RD (Engbergseweg). Alsmaar RD.16.8 Bij voorrangsweg (rotonde) RD ri. Sinderen (Molenweg).17.3 Op splitsing R bruggetje over (Luimesweg).

163

RoutebeschrijvingF I E T S E R P A D

13, 14, 15


het fietserpad

Documents