hfsa 2019 Özet kitapçığı 18...

HFS

HukukFelsefesiveSosyolojisiArkivi

IX.HukukaFelsefiveSosyolojikBakışlar

Sempozyumu

2-4Ekim2019

İstanbulÜniversitesiKongre-KültürMerkezi

hfsa-sempozyum.com

A

HFSA

HUKUKFELSEFESİVESOSYOLOJİSİARKİVİ

IX.HukukaFelsefiveSosyolojikBakışlarSempozyumu

İstanbulBarosu-HFSABildiriÖzetleri

YayınaHazırlayanlarDilaraYıldırım|MiranÇetiner|Vahdetİşsevenler|MuhammetKoçakgöl

İSTANBULBAROSUYAYINLARI

İstanbul2019

A

ISBN:978-605-7848-07-9

YayıncıSertifikaNo:12457

HFSA-HukukFelsefesiveSosyolojisiArkivi

E-posta:[email protected]

İstanbulBarosuYayınları

İstiklalCad.OrhanA.ApaydınSk.BaroHanBeyoğlu-İSTTel:(0212)2516325Belgeç(Fax):(0212)2938960www.istanbulbarosu.org.tr•[email protected]

Elektronikortamdailetilenimlavedizgihatalarıyazarınsorumluluğundadır.

BukitapİstanbulBarosuveHFSAkurullarıkararıilesadeceelektronikortamdabasılmıştır.

İÇİNDEKİLERSEMPOZYUMPROGRAMI............................................................................................................................................................12EkimOturumları....................................................................................................................................................................13EkimOturumları....................................................................................................................................................................24EkimOturumları....................................................................................................................................................................4BİLDİRİÖZETLERİ....................................................................................................................................................................6

AntikYunan’daDemokrasininAşırıUygulanması:Ostrakismos...................................................................................6Ar.Gör.AbdullahEryiğitSoyutveSomutBağlamıylaAdaletKavramıveToplumsalYaşamAçısındanÖnemi.............................................7Prof.Dr.AhmetGürbüzHukukunEreği:BirÇobanoğluOkuması................................................................................................................................8Dr.Öğr.ÜyesiAhmetHalûkAtalayHart-FullerUzlaşması(!).............................................................................................................................................................9Prof.Dr.AhmetUlviTürkbağUluslararasıHukuktaİyiniyetleMüzakereYükümlülüğüKapsamındaNükleerSilahlarMeselesi..................10Dr.ÖğretimÜyesiAliKeremKayhanHukukun Oyuncakları Mıyız? Huizinga’nın Görüşleri Çerçevesinde Modern Yargılama SüreçlerineBirBakış..........................................................................................................................................................................................11Öğr.Gör.AliSağlamThomasAquinas’taDoğalvePozitifHukukunKaynaklarıveÖzgünlükSorunu....................................................12Prof.Dr.AliTaşkınDevletBireyİlişkisindeİnsanEylemlerininKökeni:HobbesveSinirbilimKarşılaştırması..............................13AlpErenYüceAlmanHukukEğitimindeOlayÇözümü,TürkHukukEğitimiyleKarşılaştırılması...............................................14DoçDr.jur.AltanHeperBladeRunnerİncelemesiÜzerindenTranshümanizm...................................................................................................16FatmaAyçaArslanSadakatYükümlüsüKadın:YargıKararlarındaÖtekileştirilenKadınKimliği........................................................17AyşeNurKayaHerbertSpencer’inPerspektifindenHukukTarihindeBirleşikOlanSiyasalİdareSistemiileYargiSistemininAyrışmasiSüreciveGeriyeDönüşTehlikesi......................................................................................................................18Dr.AyşeYaşarÜmütlüYargıEtiğiKonusundaTürkiye’dekiGüncelGelişmelerÜzerineBirDeğerlendirme...........................................19Dr.M.BalkanDemirdal

AvukatlıkMetodolojisi(AvukatınDüşünmeveDavranmaAdımları).......................................................................20Av.Dr.BaşarYaltıDirenmeHakkınıEdebiBirPerspektiftenGörmek:...VeSonraHiçKalmadı............................................................21M.BeratGültürkTupi-GuaraniYerlilerindeToplumYapısıveHukukBenzeriOluşumlar..................................................................22M.BeratGültürkBodinveMutlakMonarşiKuramı:SorunFeodalParçalanmışlıkmı,HalkEgemenliğimi?................................23Ar.Gör.BerrakBurçinDilaverJosephE.StiglitzveKureselleşenHukuk“ÇokUlusluŞirketBeyNeYapıyorsunuz?”..........................................24Ar.Gör.BetülKaragedikΠολιτεια(Politeia)KavramınınSemantikAnalizi............................................................................................................25Dr.Öğr.ÜyesiBurçinAydoğduNeoliberalizminBireyÜzerindekiDepolitizasyonu.........................................................................................................26Av.CahideHilalAkkoçCezaYargılamasındaAdliPsikolojininİşlevi......................................................................................................................27Dr.Öğr.ÜyesiCanCanpolatHukukunAdaletsizliği................................................................................................................................................................28Doç.Dr.CengizMesutTosunHukukunDili,DilinHukuku......................................................................................................................................................29Dr.DadaşhanCelalettinKavasHegel’inHukukFelsefesindeSoyutHakKavramıveÖzneProblemi.........................................................................30Ar.Gör.ÇağatayŞahinNussbaum’unYapabilirlikYaklaşımıBağlamındaÖzgürlükSorunu..........................................................................31DamlaAlverHukukAracılığıylaAdaletMümkünMüdür?......................................................................................................................32DamlaUçakSanat,NefretSöylemleriveİnsanOnuru:İnsanınDeğeriÜzerineBirİnceleme...................................................33DenizPolatAkgünİdareHukukundaManeviTazminatınYaptırımFonksiyonu........................................................................................34Dr.Öğr.ÜyesiFatmaDidemSevgiliGençayİnsanHaklarıBağlamında“AileninKorunmasıHakkı”...................................................................................................35Dr.Öğr.ÜyesiDilaraAğaoğluCanayHukukveSinemaİlişkisi:BirİçerikDenemesi..................................................................................................................36Ar.Gör.DilaraYıldırım

YerelBirDemokrasiÖrneği:AlevilikteMusahiplikKurumu........................................................................................37Ar.Gör.DolunayÇörekDoğanınHaklarınaFelsefiYaklaşım......................................................................................................................................38EcemÇobanBiliciHabermas’taHukukunMeşruluğununKaynağıOlarakOtonomi................................................................................39Ar.Gör.ElifCanÇalıcıCezaHukukuveDilemma.........................................................................................................................................................40ElifGülYılmazlarBirİnsancılHukukEleştirisi:İnsancıllıkNasılBirİnsanlıkÖngörmektedir?..........................................................41Ar.Gör.ElifKösesoyFormalistOlmayan,LafziYorumuBenimsemeyenveHukukaİtaatYükümlülüğüneTemkinliYaklaşanBirKuramOlarakHukukiPozitivizm...........................................................................................................................................42Dr.EnginArıkanHobbesveFreud:İnsanDoğası,DoğaHaliveyaBirlikteYaşamakMümkünmü?.................................................43Dr.Öğr.ÜyesiEnginTopuzkanamışAnayasaMahkemesiKararlarındaCinsellik:BirSöylemAnalizi.................................................................................44EnginYıldırımKanunEnflasyonuKarşısındaYeniBirYargısalHukukYaratmaTeorisineDoğru...............................................45ErsenKaanBulamNormatifHukukTeorisininGelişimindePozitivistUğrak..............................................................................................46Doç.Dr.ErtuğrulUzunMomo’daHukukuGörmek.......................................................................................................................................................47EsraMuratModa:BirFelsefe..........................................................................................................................................................................48Dr.Öğr.ÜyesiFatmaSüzgünŞahinÜnverÖzgürlükçüBirHukukYolundaYurttaşlarveHukukçularınYolveYorumArkadaşlığı.....................................49Av.FilizKerestecioğlu(AnkaraMilletvekili)EtikTemelliHukukKliniğiÖrneği:AÜHF“Türkiye’deİşçiOlmak”HukukKliniği................................................50Ar.Gör.FundaKayaHobbesveSpinoza’daDoğaDurumu....................................................................................................................................51Ar.Gör.GizemGözübüyükSayımDeborahHellman’daToplumsalAnlamveAyrımcılık....................................................................................................52Ar.Gör.GoncaKuruHukukveFelsefe-AradakiMesafeyiKapatmaDenemesi-...........................................................................................53Doç.Dr.GökhanYavuzDemir

AlternatifBirCezalandırmaTürü:Alevilik’te“Düşkünlük”...........................................................................................54Ar.Gör.GöktürkÖcalAhlakiDeğerYargılarıSorunsalı.............................................................................................................................................55Prof.Dr.Z.GönülBalkırVergiKültürüveAhlakıKavramınaSosyolojikBirBakış...............................................................................................56Av.GözdeErkinMüstehcenlikKavramı,SınırlarveSorunlar.......................................................................................................................57Ar.Gör.GülçinDemircan&Ar.Gör.BerenŞenYargıtayHukukKliniği...............................................................................................................................................................58Prof.Dr.GülrizUygur&NadireÖzdemirYargıyaİçeridenBakmak:ErkenDönemYargıMensuplarınınHatıralarındaTürkiye’deHukuk....................59Ar.Gör.HalilKökcüBeyazZambaklarÜlkesindeHukukKuramı:Finlandiya’daHukukFelsefesiÜzerineKısaBirGezinti..........60Ar.Gör.HarunBodurThomasHobbes’taKorkuDuygusununİşlevi....................................................................................................................61Dr.HasanAliBaşaranGünümüzdeHukuk,EşitlikveAdaletiSağlamanınNeresinde?....................................................................................62Prof.Dr.HayriyeErbaş&Ar.Gör.AyçaSümeyraAykutHukukPratiğindeUzmanlaşmaveHukukçununYabancılaşması...............................................................................63Ar.Gör.HazanDicleÖzerŞapkadanTavşanyadaDoğalHukuktanHukukiPozitivizmiÇıkarmak:ThomasHobbes’unÇağdaşHukukBilimineKatkısı.............................................................................................................................................................................64Dr.Öğr.ÜyesiHüseyinGünalNormatifHukukiPozitivizmyadaHukukiPozitivizminDeğeri..................................................................................65Dr.Öğr.ÜyesiHüseyinGünalKimyasalHadım............................................................................................................................................................................66Ar.Gör.İremBurcuÖzkanUluslararasıHukukaİtaatYükümlülüğü..............................................................................................................................67İremSavaşLonL.Fuller’ınKarşılıklılıkTeziBağlamındaHukukDevletiİlkesi............................................................................68Ar.Gör.İsmailÖzdenFelsefîDüşünmeBarışıSağlarMı?.........................................................................................................................................69Prof.Dr.A.KadirÇüçenNormatifHukukTeorisininBağlamsallığı...........................................................................................................................70Dr.KasımAkbaş

EkolojiyleUyumluBirHukukİçinMülkiyetKavramınınSorgulanması...................................................................71KübraDurmuşİranİslamCumhuriyetindeEgemenlik.................................................................................................................................72Öğr.Gör.LeilaHemmatzadehYargıçveEmpati...........................................................................................................................................................................73MehmetAkifTutumlu(6.TüketiciMahkemesiYargıcı)HukuktaAsliÖzSorunu(Türkiye’deAbdülhakKemalYörük:BirFenomenolojikHukukYaklaşımımı?)...74Dr.MelikeBelkısAydınPost-TruthDönemdeHukuk:BirinciAğırSosyalMedyaMahkemesi........................................................................75Ar.Gör.MiranÇetinerEvgenyPasukanis’inHukukAnlayışınaYönelikEleştiriler...........................................................................................76Ar.Gör.MuhammetKoçakgölHukuk-Poétiké:PoiesisOlarakHukukunEstetikAçığa-Çıkarımı/İfşası....................................................................77Prof.Dr.MuharremKılıçTürkiye’dekiHukukveEdebiyatAkımına“GayriciddiOlmayan”Eleştiriler...........................................................78MuratCanDolğunİfadeHürriyetiileDineKüfürveDiniAşağılamaArasındakiSınır.............................................................................79Dr.Öğr.ÜyesiMustafaKoçakEkonomik Hukuk Öğretisinde Hukuki Meşruiyete İlişkin Normatif Bir Ölçüt Olarak Etkinlik/Verimlilik(Efficiency)Kavramı....................................................................................................................................................................80Ar.Gör.MuzafferDülgerBirGereklilikOlarakEtikTemelliHukukEğitimi.............................................................................................................81Dr.Öğr.ÜyesiNazimeBeysanSıradanİnsanınHukukDevletiAnlayışı:HukukDevletiİndeksleri...........................................................................82Dr.NezahatDemirayHukuktaFelsefeNedenGereklidir?AristotelesDüşüncesindenHareketleFelsefîBirSoruşturma................83NurayAzizoğluMünifPaşa’nınHikmet-iHukukDerslerindeKullandığıKaynaklarÜzerineBirDeğerlendirme......................84Ar.Gör.NurhayatÖzcanOlağanüstüHâlinOlağanlaşması:ModernDoğaHâli?.....................................................................................................85Ar.Gör.OğuzhanBekirKeskin“SineklerinTanrısı”DoğaDurumunaHukukEdebiyatEksenindenBirBakış........................................................86Av.OğuzhanYılmazEtikTemelliHukukKliniğiÖrneği:Ev-İçiŞiddetHukukKliniğiÇalışmaları...........................................................87Dr.OlcayKaracan&Ar.Gör.ElifÇağlaYıldız

HansKelsen’inGenelHukukKuramınıveDemokrasiAnlayışınıBirlikteDüşünmek..........................................88Ar.Gör.OnurAltunsuPost-TruthDönemdeHakveHakikatAnlayışınınDönüşümü.....................................................................................89Doç.Dr.OsmanÖzkulHedeflerileVasıtalarArasındakiUyumsuzlukBağlamında:“AdaletMağdurları”................................................90Dr.OsmanSümerHomoHominiDeusyadaHomoHominiLupus:Hobbes’taDoğaDurumuDüşüncesininKökenleriÜzerineBirİnceleme..........................................................................................................................................................................................91Ar.Gör.ÖmerAllahverdiRoscoePound’unHukukveZiyaGökalp’inSosyolojiYaklaşımındaHukukbilimininKonumlandırılması...92Dr.ÖmerFarukOcakoğluAnayasaYargısındaYorumGenişliğiSorunu:TürkAnayasaMahkemesiÖrnekleri............................................93Ar.Gör.ÖmerTemelUlusalGüvenlikKıskacındaBirİnsanHaklarıSorunu:GöçveEvrenselHukuk.....................................................94Ar.Gör.ÖzenKurtuluşDerrida,MallarméveEdebiyat................................................................................................................................................95Ar.Gör.PeyamiSafaGülayMadunKadınKolektifBirHakÖznesiMidir?.....................................................................................................................96Dr.Öğr.ÜyesiRabiaSağlamTekilHakÖznesininKolektifTanınması:İmkânsızBirÜtopya?.................................................................................97Ar.Gör.RıdvanTürkKadınlarınAdaleteErişimSorunuBağlamında“Arabuluculuk”ve“Uzlaşma”.......................................................98RasimeEşelioğluDeusExMachina’nınFazları:Kelsenve“SafHukukTeorisi”ninGelişimEvreleri................................................99Doç.Dr.SercanGürlerBöckenförde’deLaikleşmeninİdeolojikTemelleri........................................................................................................100Öğr.Gör.SerdarÜnverCezaHukukunaSosyolojikYaklaşım:İşlevselliğeDayalıBirSuçTeorisiİnşasıMümkünMü?......................101Dr.Öğr.ÜyesiSerkanMeraklıBirİşlevOlarakYurttaşlık......................................................................................................................................................102Ar.Gör.SündüsGökşenAtinaAntikitesindeSınıfMücadeleleriveTiranlarınHukuku...................................................................................103Dr.Öğr.ÜyesiŞefikTaylanAkmanDoğalHukukBağlamındaÖdevAhlakınaUygunYaşama:İnsanınDeğerlenmesi..............................................104Ar.Gör.ŞerifeSümeyraÇadak

HakTaleplerininDeğişenYüzleri........................................................................................................................................105Ar.Gör.ŞeymaSağdıçRexMartin’inHaklarSistemi................................................................................................................................................106Dr.Öğr.ÜyesiŞuleŞahinCeylan“İyiYaşam”danKoordinasyona:YaşamBiçimleriveHukuk......................................................................................107Dr.Öğr.ÜyesiTorosGüneşEsgünModernDevletİktidarınınMaddi(Material)veGayrişahsi(Impersonal)KuruluşuÜzerine........................108Ar.Gör.UlaşKaradağHayvanHaklarınınKuramsalTemelleriÜzerineBirDeneme...................................................................................109Öğr.Gör.UmutErenGöçmen“Mağdur”dan“Faile”İnceÇizgi:BisikletHırsızlarıFilmiÜzerindenSuçluluğunSaydamlaştırılması.........110Ar.Gör.UmutKoloş&Av.DuyguBarutHukukEğitimindeBirFarkındalıkTalebi:OrhanMünirÇağıl’ınHukukaFelsefiGirişTeşebbüsü..............111Dr.VahdetİşsevenlerDistopikBirKomediMümkünMü?AzizNesin’inZübükKarakteriÜzerineBirDeğerlendirme...................112Öğr.ÜyesiVeyselDinlerIsaiahBerlin’deNegatifvePozitifÖzgürlük....................................................................................................................113Prof.Dr.YaseminIşıktaçBoşaDönenÇark:Vicdan!......................................................................................................................................................114Av.YılmazKurbanKanunîlik-Yasallık-HukukîlikÜzerineDüşünceler........................................................................................................115Prof.Dr.YusufKarakoçHakikatHakkı.............................................................................................................................................................................116ZelalPelinDoğanEtikTemelliBirHukukKliniğiUygulamasıÖrneği:AnkaraÜniversitesiHukukFakültesiHukukKlinikleriModeli...........................................................................................................................................................................................117Dr.ZeynepİspirİSTANBULBAROSUÖZELOTURUMLARI....................................................................................................................1181.Oturum:HukukFelsefesiAçısındanÖlümCezası.................................................................................................1182.Oturum:HukukFelsefesiAçısındanMedeniyetlerÇatışması..........................................................................119BilimKurulu..........................................................................................................................................................................120DüzenlemeKurulu...............................................................................................................................................................120

1

SEMPOZYUMPROGRAMI

2EkimOturumları Sabah

Oturumları10:00-12:00

ÖğleOturumları13:00-15:00

AkşamOturumları15.30-17.30

Salon1

AçılışKonuşmaları

IsaiahBerlin’deNegatifvePozitifÖzgürlükProf.Dr.YaseminIşıktaçHukuk-Poétiké:PoiesisOlarakHukukunEstetikAçığa-Çıkarımı/İfşasıProf.Dr.MuharremKılıçKanunîlik-Yasallık-HukukîlikÜzerineDüşüncelerProf.Dr.YusufKarakoç

Hart-FullerUzlaşması(!)Prof.Dr.AhmetUlviTürkbağThomasAquinas’taDoğalvePozitifHukukunKaynaklarıveÖzgünlükSorunuProf.Dr.AliTaşkınSıradanİnsanınHukukDevletiAnlayışı:HukukDevletiİndeksleriDr.NezahatDemirayLonL.Fuller’ınKarşılıklılıkTeziBağlamındaHukukDevletiİlkesiAr.Gör.İsmailÖzden

Salon2

Kapalı

AlmanHukukEğitimindeOlayÇözümü,TürkHukukEğitimiyleKarşılaştırılmasıDoç.Dr.jur.Dr.AltanHeperİdareHukukundaManeviTazminatınYaptırımFonksiyonuDr.Öğr.ÜyesiFatmaDidemSevgiliGençayYargıçveEmpatiMehmetAkifTutumlu(6.TüketiciMahkemesiYargıcı)YargıyaİçeridenBakmak:ErkenDönemYargıMensuplarınınHatıralarındaTürkiye’deHukukAr.Gör.HalilKökcü

YargıEtiğiKonusundaTürkiye’dekiGüncelGelişmelerÜzerineBirDeğerlendirmeDr.M.BalkanDemirdalAvukatlıkMetodolojisi(AvukatınDüşünmeveDavranmaAdımları)Av.Dr.BaşarYaltıHukukPratiğindeUzmanlaşmaveHukukçununYabancılaşmasıAr.Gör.HazanDicleÖzer

Salon3

Kapalı

“İyiYaşam”danKoordinasyona:YaşamBiçimleriveHukukDr.Öğr.ÜyesiTorosGüneşEsgünHegel’inHukukFelsefesindeSoyutHakKavramıveÖzneProblemiAr.Gör.ÇağatayŞahinHabermas’taHukukunMeşruluğununKaynağıOlarakOtonomiAr.Gör.ElifCanÇalıcıNussbaum’unYapabilirlikYaklaşımıBağlamındaÖzgürlükSorunuDamlaAlver

AhlakiDeğerYargılarıSorunsalıProf.Dr.Z.GönülBalkırDoğalHukukBağlamındaÖdevAhlakınaUygunYaşama:İnsanınDeğerlenmesiAr.Gör.ŞerifeSümeyraÇadakSanat,NefretSöylemleriveİnsanOnuru:İnsanınDeğeriÜzerineBirİncelemeAr.Gör.DenizPolatAkgünBoşaDönenÇark:Vicdan!Av.YılmazKurban

Salon4(EnstitüDerslik3)

Kapalı

İfadeHürriyetiileDineKüfürveDiniAşağılamaArasındakiSınırDr.Öğr.ÜyesiMustafaKoçakBöckenförde’deLaikleşmeninİdeolojikTemelleriÖğr.Gör.SerdarÜnverYerelBirDemokrasiÖrneği:AlevilikteMusahiplikKurumuAr.Gör.DolunayÇörekAlternatifBirCezalandırmaTürü:Alevilik’te“Düşkünlük”Ar.Gör.GöktürkÖcal

Moda:BirFelsefeDr.Öğr.ÜyesiFatmaSüzgünŞahinÜnverHukukunOyuncaklarıMıyız?Huizinga’nınGörüşleriÇerçevesindeModernYargılamaSüreçlerineBirBakışÖğr.Gör.AliSağlamTupi-GuaraniYerlilerindeToplumYapısıveHukukBenzeriOluşumlarM.BeratGültürk

2

3EkimOturumları

SabahOturumları

10:00-12:00ÖğleOturumları13:00-15:00


Salon1 HukukunEreği:BirÇobanoğluOkumasıDr.Öğr.ÜyesiAhmetHalûkAtalayHukukEğitimindeBirFarkındalıkTalebi:OrhanMünirÇağıl’ınHukukaFelsefiGirişTeşebbüsüDr.VahdetİşsevenlerHukuktaAsliÖzSorunu(Türkiye’deAbdülhakKemalYörük:BirFenomenolojikHukukYaklaşımımı?)Dr.MelikeBelkısAydınMünifPaşa’nınHikmet-iHukukDerslerindeKullandığıKaynaklarÜzerineBirDeğerlendirmeAr.Gör.NurhayatÖzcan

DeusExMachina’nınFazları:Kelsenve“SafHukukTeorisi”ninGelişimEvreleriDoç.Dr.SercanGürlerNormatifHukukiPozitivizmyadaHukukiPozitivizminDeğeriDr.Öğr.ÜyesiHüseyinGünalFormalistOlmayan,LafziYorumuBenimsemeyenveHukukaİtaatYükümlülüğüneTemkinliYaklaşanBirKuramOlarakHukukiPozitivizmDr.EnginArıkanHansKelsen’inGenelHukukKuramınıveDemokrasiAnlayışınıBirlikteDüşünmekAr.Gör.OnurAltunsu

NormatifHukukTeorisininGelişimindePozitivistUğrakDoç.Dr.ErtuğrulUzunHukukveFelsefe-AradakiMesafeyiKapatmaDenemesi-Doç.Dr.GökhanYavuzDemirNormatifHukukTeorisininBağlamsallığıDr.KasımAkbaş

Salon2 HerbertSpencer’inPerspektifindenHukukTarihindeBirleşikOlanSiyasalİdareSistemiileYargıSistemininAyrışmasıSüreciveGeriyeDönüşTehlikesiDr.AyşeYaşarÜmütlüİranİslamCumhuriyetindeEgemenlikÖğr.Gör.LeilaHemmatzadehModernDevletİktidarınınMaddi(Material)veGayrişahsi(Impersonal)KuruluşuÜzerineAr.Gör.UlaşKaradağBodinveMutlakMonarşiKuramı:SorunFeodalParçalanmışlıkmı,HalkEgemenliğimi?Ar.Gör.BerrakBurçinDilaver

MadunKadınKolektifBirHakÖznesiMidir?Dr.Öğr.ÜyesiRabiaSağlamTekilHakÖznesininKolektifTanınması:İmkânsızBirÜtopya?Ar.Gör.RıdvanTürkSadakatYükümlüsüKadın:YargıKararlarındaÖtekileştirilenKadınKimliğiAyşeNurKayaKadınlarınAdaleteErişimSorunuBağlamında“Arabuluculuk”ve“Uzlaşma”RasimeEşelioğlu

UluslararasıHukuktaİyiniyetleMüzakereYükümlülüğüKapsamındaNükleerSilahlarMeselesiDr.Öğr.ÜyesiAliKeremKayhanUlusalGüvenlikKıskacındaBirİnsanHaklarıSorunu:GöçveEvrenselHukukAr.Gör.ÖzenKurtuluşUluslararasıHukukaİtaatYükümlülüğüİremSavaş

3

Salon3 MODERATÖR :

Av.DevrimYazır

Yıldırım

(İstanbulBarosuHukuk

FelsefesiveSosyolojisi

KomisyonuBaşkanı)

KONUŞMACILAR:

1-“ÖlümCezalarına

GenelBakış”

Av.SahirBafra(İstanbul

BarosuHukukFelsefesi

KomisyonuGenel

Sekreteri)

2-“Savunmanlığın

FelsefesiAçısındanÖlüm

Cezaları”

Av.Hüsamettin

Cindoruk(TBMMEski

Başkanı)

3-“YargılamaTekniğive

FelsefesiAçısındanÖlüm

Cezaları”

Sn.Şeraffettinİste

(Yargıtay1.CezaDairesi

OnursalBaşkanı)

MODERATÖR :

Av.Onurİste

(İstanbulBarosuHukuk

FelsefesiveSosyolojisi

KomisyonuBaşkanYardımcısı)

KONUŞMACILAR :

1-“MedeniyetlerÇatışması

TezininBugüneYansımaları”

Av.MuazzezÇörtelek

2-“MedeniyetlerÇatışmasında

Senaryo,TaraflarveRolleri”

Av.İbrahimAycan

3-“MedeniyetlerÇatışmasının

ArkaPlanı”

Prof.Dr.SüheylBatum

EkonomikHukukÖğretisindeHukukiMeşruiyeteİlişkinNormatifBirÖlçütOlarakEtkinlik/Verimlilik(Efficiency)KavramıAr.Gör.MuzafferDülgerJosephE.StiglitzveKüreselleşenHukuk“ÇokUlusluŞirketBeyNeYapıyorsunuz?”Ar.Gör.BetülKaragedikNeoliberalizminBireyÜzerindekiDepolitizasyonuAv.CahideHilalAkkoçVergiKültürüveAhlakıKavramınaSosyolojikBirBakışAv.GözdeErkin


“SineklerinTanrısı”DoğaDurumunaHukukEdebiyatEksenindenBirBakışAv.OğuzhanYılmazMomo’daHukukuGörmekEsraMuratDirenmeHakkınıEdebiBirPerspektiftenGörmek:...VeSonraHiçKalmadıM.BeratGültürkTürkiye’dekiHukukveEdebiyatAkımına“GayriciddiOlmayan”EleştirilerMuratCanDolğun

CezaYargılamasındaAdliPsikolojininİşleviDr.Öğr.ÜyesiCanCanpolatCezaHukukunaSosyolojikYaklaşım:İşlevselliğeDayalıBirSuçTeorisiİnşasıMümkünMü?Dr.Öğr.ÜyesiSerkanMeraklıHedeflerileVasıtalarArasındakiUyumsuzlukBağlamında:“AdaletMağdurları”Dr.OsmanSümerCezaHukukuveDilemmaElifGülYılmazlar

RoscoePound’unHukukveZiyaGökalp’inSosyolojiYaklaşımındaHukukbilimininKonumlandırılmasıDr.ÖmerFarukOcakoğluEvgenyPasukanis’inHukukAnlayışınaYönelikEleştirilerAr.Gör.MuhammetKoçakgölBeyazZambaklarÜlkesindeHukukKuramı:Finlandiya’daHukukFelsefesiÜzerineKısaBirGezintiAr.Gör.HarunBodurKanunEnflasyonuKarşısındaYeniBirYargısalHukukYaratmaTeorisineDoğruErsenKaanBulam

4

4EkimOturumları

SabahOturumları10:00-12:00

ÖğleOturumları13:00-15:00


Salon1 YargıtayHukukKliniğiProf.Dr.GülrizUygurDr.NadireÖzdemirBirGereklilikOlarakEtikTemelliHukukEğitimiDr.Öğr.ÜyesiNazimeBeysanEtikTemelliBirHukukKliniğiUygulamasıÖrneği:AnkaraÜniversitesiHukukFakültesiHukukKlinikleriModeliDr.ZeynepİspirEtikTemelliHukukKliniğiÖrneği:Ev-İçiŞiddetHukukKliniğiÇalışmalarıDr.OlcayKaracanAr.Gör.ElifÇağlaYıldızEtikTemelliHukukKliniğiÖrneği:AÜHF“Türkiye’deİşçiOlmak”HukukKliniğiAr.Gör.FundaKaya

FelsefîDüşünmeBarışıSağlarMı?Prof.Dr.A.KadirÇüçenSoyutveSomutBağlamıylaAdaletKavramıveToplumsalYaşamAçısındanÖnemiProf.Dr.AhmetGürbüzHukukunDili,DilinHukukuDr.DadaşhanCelalettinKavasHukuktaFelsefeNedenGereklidir?AristotelesDüşüncesindenHareketleFelsefîBirSoruşturmaNurayAzizoğlu

AnayasaMahkemesiKararlarındaCinsellik:BirSöylemAnaliziEnginYıldırımAnayasaYargısındaYorumGenişliğiSorunu:TürkAnayasaMahkemesiÖrnekleriAr.Gör.ÖmerTemelKimyasalHadımAr.Gör.İremBurcuÖzkanMüstehcenlikKavramı,SınırlarveSorunlarAr.Gör.GülçinDemircanAr.Gör.BerenŞen

Salon2 DistopikBirKomediMümkünMü?AzizNesin’inZübükKarakteriÜzerineBirDeğerlendirmeÖğr.ÜyesiVeyselDinler“Mağdur”dan“Faile”İnceÇizgi:BisikletHırsızlarıFilmiÜzerindenSuçluluğunSaydamlaştırılmasıAr.Gör.UmutKoloşAv.DuyguBarutHukukveSinemaİlişkisi:BirİçerikDenemesiAr.Gör.DilaraYıldırımBladeRunnerİncelemesiÜzerindenTranshümanizmFatmaAyçaArslan

ŞapkadanTavşanyadaDoğalHukuktanHukukiPozitivizmiÇıkarmak:ThomasHobbes’unÇağdaşHukukBilimineKatkısıDr.Öğr.ÜyesiHüseyinGünalHomoHominiDeusyadaHomoHominiLupus:Hobbes’taDoğaDurumuDüşüncesininKökenleriÜzerineBirİncelemeAr.Gör.ÖmerAllahverdiOlağanüstüHâlinOlağanlaşması:ModernDoğaHâli?Ar.Gör.OğuzhanBekirKeskinHobbesveSpinoza’daDoğaDurumuAr.Gör.GizemGözübüyükSayım

HobbesveFreud:İnsanDoğası,DoğaHaliveyaBirlikteYaşamakMümkünmü?Dr.Öğr.ÜyesiEnginTopuzkanamışThomasHobbes’taKorkuDuygusununİşleviDr.HasanAliBaşaranDevletBireyİlişkisindeİnsanEylemlerininKökeni:HobbesveSinirbilimKarşılaştırmasıAlpErenYüce

Salon3 Post-TruthDönemdeHakveHakikatAnlayışınınDönüşümüDoç.Dr.OsmanÖzkulDerrida,MallarméveEdebiyatAr.Gör.PeyamiSafaGülayPost-TruthDönemdeHukuk:BirinciAğırSosyalMedyaMahkemesiAr.Gör.MiranÇetinerHakikatHakkıZelalPelinDoğan

GünümüzdeHukuk,EşitlikveAdaletiSağlamanınNeresinde?Prof.Dr.HayriyeErbaşAr.Gör.AyçaSümeyraAykutHukukunAdaletsizliğiDoç.Dr.CengizMesutTosunÖzgürlükçüBirHukukYolundaYurttaşlarveHukukçularınYolveYorumArkadaşlığıAv.FilizKerestecioğlu(AnkaraMilletvekili)HukukAracılığıylaAdaletMümkünMüdür?DamlaUçak

RexMartin’inHaklarSistemiDr.Öğr.ÜyesiŞuleŞahinCeylanİnsanHaklarıBağlamında“AileninKorunmasıHakkı”Dr.Öğr.ÜyesiDilaraAğaoğluCanayHakTaleplerininDeğişenYüzleriAr.Gör.ŞeymaSağdıçDeborahHellman’daToplumsalAnlamveAyrımcılıkAr.Gör.GoncaKuru

5


AtinaAntikitesindeSınıfMücadeleleriveTiranlarınHukukuDr.Öğr.ÜyesiŞefikTaylanAkmanΠολιτεια(Politeia)KavramınınSemantikAnaliziDr.Öğr.ÜyesiBurçinAydoğduAntikYunan’daDemokrasininAşırıUygulanması:OstrakismosAr.Gör.AbdullahEryiğitBirİşlevOlarakYurttaşlıkAr.Gör.SündüsGökşen

HayvanHaklarınınKuramsalTemelleriÜzerineBirDenemeÖğr.Gör.UmutErenGöçmenBirİnsancılHukukEleştirisi:İnsancıllıkNasılBirİnsanlıkÖngörmektedir?Ar.Gör.ElifKösesoyDoğanınHaklarınaFelsefiYaklaşımEcemÇobanBiliciEkolojiyleUyumluBirHukukİçinMülkiyetKavramınınSorgulanmasıKübraDurmuş

6

BİLDİRİÖZETLERİ

AntikYunan’daDemokrasininAşırıUygulanması:OstrakismosAr.Gör.AbdullahEryiğit

AntikdönemYunanuygarlığıbirçokdüşünceye,yönetimbiçimine,filozofaevsahipliğiyapmışkadimbirmedeniyettir.Günümüziçinvazgeçilmezgörünen,hernekadarbugündenfarklıolsadaneredeysetekyönetim biçimi olan demokrasi, kökenini Antik Yunan’da bulabileceğimiz bir hükümet formudur.Eşitliğinönplanaçıktığıbusiyasalrejimbugününaksineantikdönemdevazgeçilmezolmayıpbirçokeleştiriyemaruzkalmıştır.Bueleştirilerinbirkısmıgünümüzedeğingelebilmiş,düşünceleribüyükönem arz eden Sokrates, Platon ve Aristoteles gibi değerli filozoflar tarafından yapılmıştır. İşte,demokrasirejiminiayrıntılıbiçimdeinceleyenAristotelestemeldeeşitliğivedemokrasiyikorumakadınayapılan,fakatsorunlarayolaçanbiruygulamanınbulunduğundanbahsetmiştir.

Kendineözgübirtürsürgünolan,toplumabirşekildeadapteolamayan,uyumsağlayamayanveeşitliğiiyibiçimdeyadakötübiçimdeolsunfarketmeksizinbozankişininsürgünedilmesiniiçerenostrakismos(ostracism)uygulamasıAntikYunandemokrasisinineleştirisibakımındandasondereceönemlidir.Buçalışmadaöncelikledemokrasininkadimkökenikendikoşullarıiçerisindeelealınmakkaydıylakısabiçimdedeğerlendirilecektir.ArdındanAristoteles’indevlettiplerindenbiriolandemokrasiyeilişkingörüşlerine yer verilecektir. Nihayet, demokrasinin korunması için bireyin sürgününü öngörenostrakismosuygulamasıaynıkapsamdaelealınacaktır.Buaşamadaostrakismosuygulamasıyalnızcatarihselörnekleriyledeğil,hangikoşullardagerçekleştiğiveyolaçtığıhukukisonuçlarınbirkısmıylabirlikte incelenecektir. Aynı zamanda Aristoteles’in Politika eserinde ostrakismosu nasıl ele aldığıgörülecektir.

AnahtarKelimeler:AntikYunan,Demokrasi,Aristoteles,Sürgün,Ostrakismos.

7

SoyutveSomutBağlamıylaAdaletKavramıveToplumsalYaşamAçısındanÖnemiProf.Dr.AhmetGürbüz

Hukukunnorm, toplumsalolguveetikdeğeryaniadaletöğelerindenoluştuğu;adaletetikdeğerininbuoluşumiçerisindeöncelikveüstünlüğesahipolduğugerçeğindehiçkuşkuyoktur.Hukukbirbakımaadaleteyönelikbulunan,ensonvenihaiamacıadaletisağlamakolan,idesiveideali‘adalet’olan,birtoplumsalyaşamsistematiğibütünüdür.Hukukunidealyadaolmasıgerekeneilişkintemelöğesiolan‘adalet’kavramıise,biryandanböylecehukukunnihaiamacıveereğiolmakla, ‘hukuksalbirdeğer’olma özelliğindeyken; diğer yandan ise, sübjektif (kişisel) ‘adaletseverlik duygusu’ anlamında,‘ahlaksal(etik)değerler’alanınailişkinbulunmaktadır.

Adaletin,nedensellikbağıntısıdoğrultusunda,birdoğaolayındakigibidoğalbirzorunluluklagerçekleşmesisöz konusu olamaz. Dolayısıyla, adalete, doğada belli koşullar içerisinde zorunluluk sonucugerçekleşenbirolayagüvenildiğigibigüvenilmesideolanaklıdeğildir.Bütünbunedenlerle,adaletingerçekleştirilmeyiinsanlardanbeklediğianlaşılabilir.Dolayısıylabubağlamdaadalet ilkesinindahasomut, açık ve benzer yardımcı ilkelerle açıklığa kavuşturulması, desteklenmesi gereği ortayaçıkmaktadır.Hukukfelsefesininenönemliözelliği,adaletdüşüncesiışığıaltındahukukudeğerlendirenbirbilimolması;adaletkavramınınnitelik,içerikvekapsamını,adaleteuygundavranışınneolduğunusağlıklıbirbiçimdearaştırmaödevindeolmasıdır.

Hukuktaadaletinbulunabilmesiiçinveadaletinhukukeliylegerçekleştirilebilmesiiçin,çağınideallerinin,başkabirdeyimleevrenselhukuksaldeğerlerinformüleedilmesigerekir.Eğertoplumsal,politikvehukuksal idealler formüle edilmezse adaletin gerçekleştirilmesi olanaksızlaşır. Bu idealler moralideallerolduğundan,böyleceaynızamandahukuketikebağlanmışolmaktadır.Bütünbunlardansonra,“evrensel hukuk değerleri ve ilkelerinin” soyut adalet düşüncesinin içeriğini oluşturdukları; buevrenselhukukdeğerleriveilkelerinin,biryandannesnelvesoyutetikdeğerleredayanmaklaaynızamandakendilerinindenesnelvesoyutbirboyutlarınınbulunduğu,diğeryandanise,bunlarınsomutiçerikselöğelerininayrıntılarınınoluşmasıaçısındansomutkoşullarabağlıolduklarısöylenebilir.

AnahtarKelimeler:HukukBilimi,AdaletKavramı,HukukunDeğerBoyutu,EtikDeğerler,EvrenselHukukDeğerleriveİlkeleri.

8

HukukunEreği:BirÇobanoğluOkumasıDr.Öğr.ÜyesiAhmetHalûkAtalay

Rahmi Çobanoğlu'nun ''Hukukta Gaye Problemi'' başlıklı metni bu çalışmanın ana kaynağınıoluşturmaktadır.Çobanoğlubuçalışmasındahukukunerekselliğiüzerine''Antinomik'',''Sosyolojikveaksiyonalist'',''Tarihivesosyal'',''Personalistveyahümanist'',''Fenomenolojikvestatik''ve''Thomist''görüşlerisınıflandırıpdeğerlendirmiş;uzlaşıpayrıştıklarınoktalarüzerindenkavramıderinleştirip,kendisöyleminiinşaetmiştir.

HukukunEreği:

''Ortaklaşa iyi'' ve ''toplumsal iyi''nin aynı etik kavramın biri hukuki diğer ahlaki olmak üzere iki ayrıgörünüşbiçimiolarakgörenÇobanoğlu,hukukunereğininortaklaşa iyiolduğunusöyler.O'nagöreortaklaşa iyi, toplumsal iyininmoral formülüdür ve buyüzdendebütünhukuk kurallarınınmoraltemelinioluşturur.

Ortaklaşaİyi:

Çobanoğlu'na göre ''ortaklaşa iyi'' belirli bir ülkede ikdarda bulunan yöneticilerin kararlarına bağlıbirsiyasalkavramdeğil;bilimselbirkavramdır.Bukavram''...bizatihigerçekbirrealiteyetekabülederveiyiteşekkületmişherbeşerizihnin,hususilehukukisahadakiilimadamınınzihin''onaerişebilir.

Adalet:

Ortaklaşaiyininhukukunereğiolmasınınsonucuolarak,adaletingerçekleşmesidehukukunereklerindenbiridir;çünkühukuk,ortaklaşaiyiyeancakadaletilkelerineuygunsaerişebilir.Adaletaslındahukukideğildeetikbirkavramdır.Çobanoğlubuilişkiyi şöylebelirler: ''Hukuk, cevheri itibariyleadalettir.Sosyal organizasyon, hukuk vasıtasile, rasyonel adalet idesinin amprik bir tahakkukudur''.Ne var kiHukuk ve Devlet (iktidar) ideleri farklı ve çatışıktırlar, çünkü tözleri farklıdır: ''Siyaset, cevheriitibariyle,hukuktanbaşkabirdeğere(...)teveccüheder.(...)Siyasetdahaziyade,devletinteşekkülvebekasına veya devlet dahilinde organize olmuş siyasi vahdete teveccüh eder''. Adalet ise, temeldeeşitlikdüşüncesiileilgilidir.

Adalet bir takım ilkelerle içerik kazanır. Bu ilkelerien bütün toplumlara ortak olanlar temel ilkelerdir:Eşitlik,denkleştirme,uygunluk,özgürlük,mülkiyet,yasayauymavb.

DoğalHukuk(direnmehakkı):

Çobanoğlu, hukukun ereğine ilişkin görüşleri tartışıp değerlendirdikten sonra, metni şu tümce ilesonlandırır:

''(...)pozitifkanununaykırıolamayacağıüstünveyüksekbirhukukvardırveinsanlarbuüstünveyüksekolanhukukaaykırıkanunlaramukavemetetmekhakkınavevecibesinemaliktirler''.

AnahtarKelimeler:Erek,Adalet,Ortaklaşaİyi,Değer,DoğalHukuk.

9

Hart-FullerUzlaşması(!)Prof.Dr.AhmetUlviTürkbağ

HartveFullerhukukfelsefesiyadateorisindekienuzunsoluklutartışmanınenbilinenikitemsilcisidirler.İlkininistisnalarıolmaklabirliktehukukipozitivizmi,ikincisininsefarklıbirversiyonolmaklabirlikte,doğalhukukutemsilettiğigenelbirkabuldür.İnternetearamaifadesiolarakTürkçeyadaİngilizcegirildiğinde (Hart Fuller Tartışması-Hart Fuller Debate) onmilyonlarca sitenin geldiği, hatta kısavideolarınçekildiğitartışmanın,tektartışılamayanyönüböylebirtartışmanınbulunduğuveHart’ınveFuller’ınhukukailişkinbelirlinoktalardauzlaşamadıklarıdır.

Buçalışmanınargümanıiseyazılıdelilleriolan,uzuncabirsüredevameden,yarımyüzyıllıkbutartışmayarağmen anlaşamadıkları genel kabul gören bu iki profesörün aslında belirli bir noktada, hukukungüvenilirliğivesaygınlığıüzerindetambiruzlaşmaiçindeolduklarıdır.Böylealışılmadıkbiriddianıntabiikitemellendirilmeyegereksinimivardırvebumetniniçeriğinidebuçabaoluşturmaktadır.

Çalışmanınilkbölümüstandartyazınıizleyecekveikiisminnedenanlaşamadıklarınıözetleyecektir.Buradamalumuilanvegereksiztekrardankaçınmakanahedefolacakvekonuolabildiğincesonrakiiddiaya,uzlaşmaya, temel hazırlayacak biçimde ortaya konulmaya çalışılacaktır. İkinci bölümde Hart’ın veFulller’ınhukukudayandırdıkları temellerbelirlenecekveonlar içinbirhukuksistemininstratejikönemi haiz, kurucunoktaları sayılacak ve bunoktaların nedenböylesine önemli olduğu felsefi biranalizilebelirlenmeyeçalışılacaktır.Sonbölümdeisehukukuğrundaharcanmışikiömrüngörüneninötesindevetozbulutununardındabelirlibirortakamaçtanasılbirleştiği,buamaçbirliğininaslındaayrılmadançokdahaönemlivebelirleyiciolduğugösterilmeyeçalışılacaktır.Ardındanbuolgununhukukanlayışımızvehukukuygulamamıziçinifadeettiğideğerinveyolaçmasımümkünsonuçlarıntartışılmasıylaçalışmasonaerecektir.

Anahtar Kelimeler: Hart-Fuller Tartışması, Doğal Hukuk, Hukuki Pozitivizm, Hukuka Saygı, HukukGüvenliği.

10

UluslararasıHukuktaİyiniyetleMüzakereYükümlülüğüKapsamındaNükleerSilahlarMeselesi

Dr.Öğr.ÜyesiAliKeremKayhan

II.DünyaSavaşı’nınsonundaABDtarafındanJaponya’yakarşıkullanılannükleersilahlar,insansağlığıveçevreüzerindetelafiedilemezsonuçlarayolaçmıştır.Savaşsonrasıgüçlüdevletlerarasındanükleersilahlarıngeliştirilmesiyönündebiryarışortayaçıkmıştır.Buinsanlıktehdidikarşısındauluslararasıtoplumnezdindeçeşitliadımlaratılmayaçalışılmıştır.

İlk kez 1968 yılında Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Andlaşması ile düzenlenen mevzuya,günümüzekadarçeşitliandlaşmalardaveUluslararasıAdaletDivanı’nınkararlarındadeğinilmiştir.Nükleersilahtehdidi,1996yılındaUluslararasıAdaletDivanı’nınönünegelmişveoldukçatartışmalıbirdanışmagörüşüileDivan;nükleersilahlarıninsancılhukukkurallarıileçeliştiğiniifadeetmesinerağmen,birdevletinmevcudiyetinintehditaltındaolduğudurumlardameşrumüdafaakapsamındanükleersilahlarınkullanılıpkullanılamayacağınacevapveremeyeceğinibeyanetmiştir.

Nükleer silahlara ilişkin uluslararası andlaşmalar ve teamül hukuku kuralları incelendiğinde nükleersilahlarınyasaklandığınısöylemekgüçtür.Diğeryandannükleersilahlarınuluslararasıhukukauygunolduğuda çıkarılamamaktadır.Nükleer silahların baştasivil-askeri hedef ayrımı ve gereksiz acılaryaşatmamailkeleriolmaküzere,uluslararasıinsancılıkhukukkurallarıileçatışmaktaolduğuaçıktır.

NükleerSilahlarınYayılmasınınÖnlenmesiAndlaşmasıilenükleersilahsahibiolmayandevletlerinnükleersilah geliştirmeleri yasaklanmış, mevcut nükleer silah sahibi devletlerin ise nükleer silahlarınazaltılması yolunda çaba sarf etmeleri istenmiştir. Andlaşmanın VI. maddesi ile tüm devletlerinnükleersilahsızlanmayolundaiyiniyetlemüzakeresorumluluğuolduğuaçıkçakabuledilmiştir.

Uluslararası hukukta iyiniyetle müzakere yükümlülüğü, devletlere işbirliğini bir görev olarakyüklemektedir. Birçok andlaşma ve yargı kararında kendine yer bulan kavramın somut olarakuygulamausulüdevletlerebırakılmıştır.Nükleersilahsahibidevletlereyüklenmişbusorumluluğunda nasıl işleyeceği hususunda bir açıklık olmaması, devletlerin bumeseleye ilişkin olarak oldukçayavaşveisteksizhareketetmelerineyolaçmıştır.HernekadarenbüyüknükleergücesahipolanABDveRusya,nükleersilahlarınazaltılmasıhususundakısıtlı ikiliandlaşmalarakdetsedenükleersilahteknolojisinigeliştirmeyedevametmişlerdir.

2010yılındanükleersilahsahibiolmayanbirtakımdevletler,nükleersilahlarıntamamenyasaklanmasınayönelikbiruluslararasıandlaşmayapılmasıiçinçalışmalarabaşlamışlardır.2017yılındatamamlananancakhenüzyürürlüğegirmeyenandlaşmailenükleersilahlarıntamamenyasaklanmasıvemevcutnükleersilahlarınbertarafedilmesiamaçlanmıştır.Nükleersilahsahibidevletler,buandlaşmayatarafolmayacaklarını beyan etmişlerdir. Nükleer silah sahibi devletlerin andlaşmanın görüşmelerinekatılmamaları, hiçbir şekilde anlaşmayı kabul etmeyeceklerini açıklamaları, bu devletlerin nükleersilahsızlanmahususundaiyiniyetlemüzakereyükümlülüklerineuymadıklarınıgöstermiştir.

İyiniyetlemüzakereilkesininsomutbiçimdeyolveusullerininbelirlenmemişolması,devletlerinbualandahareketegeçmesineengelolmamalıdır.Uluslararasıhukuktemelindedevletleriniyiniyetiveahdevefailkesine dayanmaktadır. Bu temeli dikkate almayan eylemler, en basitinden uluslararası hukukunişleyişinisorgulamayayolaçacaktır.İyiniyetlemüzakereyükümlülüğüneilişkinşeklibelirsizliklerinolması,işbirliğiiçinhareketegeçilmemesihususundabirmazeretolarakkabuledilmemelidir.

Anahtar Kelimeler: Nükleer Silahlar, İyiniyet İlkesi, Müzakere Yükümlülüğü, İnsancıl Hukuk, NükleerSilahlarınYayılmasınınÖnlenmesiAndlaşması,NükleerSilahlarınYasaklanmasıSözleşmesi.

11

HukukunOyuncaklarıMıyız?Huizinga’nınGörüşleriÇerçevesindeModernYargılamaSüreçlerineBirBakış

Öğr.Gör.AliSağlam

Hollandalı düşünür Johan Huizinga, oyunun kültür üzerindeki rolünü ele aldığı Homo Ludens isimlieserindeoyunundoğasınailişkintespitlerdebulunarakkültüryaratıcıişleviüzerineodaklanmaktadır.Oyunkültürdeneskidirvehukuk,savaş,felsefe,sanatvesiyasetgibipekçokalanilearasındadoğrudanilişkibulunmaktadır.Gündelikhayatındışındaşekillenme,kendimekânsalalanınınsınırlarıiçerisindecereyan etme, yarışma fikrini içerme, düzen yaratma, özgür ve kurmaca bir alan olma gibi çeşitliözellikleriiçerisindebarındıranoyunsallık,hukuktakendisinienbelirginşekliyledavasüreçlerindegösterir. Yaklaşımını Antik Yunan’dan Eskimolara kadar çeşitli tarihsel ve kültürel verilerledestekleyen Huizinga modern dönemle birlikte oyunun kültür üzerindeki etkilerinin kaybolmayabaşladığını dile getirmektedir. İkinci Dünya Savaşının hemen öncesinde 1938 yılında yayımladığıkitabında, hukuk ile oyun arasındaki bağın kopmasını özellikle uluslararası hukuktaki ‘ahde vefa’ilkesineaykırılığadayandırarak‘oyunbozanlık’kavramıylaaçıklamaktadır.Huizinga’yagöremodernkültürartıkoynamamaktaveoynuyormuşgibigöründüğündeisehileyapmaktadır.Halbukigerçekbirkültüroyunsaliçeriğiolmadanvarlığınısürdüremez.Pekioyununmoderndönemlebirliktegündelikhayattaişlevigerçektenazalmışmıdır?‘Kurmaca’ile‘gerçeklik’arasındakisalınımdamodernyaşamınciddiyeti bizi oyundan uzaklaştırmakta mıdır? Yahut oyun olgusu hukukta farklı formlar altındakarşımıza çıkıyor olabilir mi? Çalışmamızda oyunsallığın ve oyunbozanlığın modern yargılamasüreçlerindeki farklı görünümlerine yönelik bir inceleme gerçekleştirilerek belirtilen sorularacevaplararanmayaçalışılacaktır.

AnahtarKelimeler:HukukveOyun,JohanHuizinga,HomoLudens,YargılamaHukuku,Yarışma.

12

ThomasAquinas’taDoğalvePozitifHukukunKaynaklarıveÖzgünlükSorunu

Prof.Dr.AliTaşkın

XIII.YüzyılakadarHıristiyandünyasındaGrek felsefesinekarşıoluşandirencikırarak,Klasik felsefeninHıristiyandünyasındaprofesyonelanlamdameşruiyetkazanmasınısağlayanThomasAquinas(1225-1274)hukukfelsefesitarihinindeönemlifilozoflarındanbiridir.“Saltdoğalhukuk”,“Tanrısaldoğalhukuk”ve“pozitifhukuk”alanlarınınhepsiiçinkaynakniteliğitaşıyangörüşleresahipolduğubilinenAquinas,genelfelsefesindeolduğugibiahlakvehukuköğretilerindedebüyükölçüdeAristoteles’inetkisi altında kalmıştır. Tanrısal vahye ve salt doğal, tanrısal doğal yasaya bağlılığını belirtse defelsefeyiprofesyonelceyapan,akıl-vahiyveinanç-akılilişkisikonusundasınırlarıdikkatlivebelirginbirbiçimdeayıran,ancakbunlarınbirbirleriyleçatışmadığınıgöstermeyeçalışanAquinas’ınhukukfelsefesidegenelfelsefeanlayışınınözelliklerinitaşımaktadır.Thomas’ınSummaTheologicaadlıeseri,hakveadaletkavramlarınınetimolojik,epistemolojikveetikaçılardanirdelendiği,“HukukÜzerineDeneme”nindeyeraldığıönemlibireserdir.Thomas,bueserdehukukuntanımı,mahiyeti,kaynağı,rasyonelhukuk,teorikvepratikakılaçısındanhakveadaletanlayışı,aklaveilahiyasayadayalıdoğalhukuk,hukuktürleri,hukuktayararilkesi,hukuk-erdemilişkisigibiçoğuAristoteles’inNikomakhos’aEtik ve Politika adlı eserlerinde yer alan konuları, ele alır ve ikna edici açıklamalarla ciddiçözümlemeler yapar. O, bireysel, toplumsal ve evrensel hukukun “ortak iyi” ilkesine dayanarakyaygınlaştırılması gibi konuları da Hıristiyan öğretiye ters düşmeden, zaman zaman onunla dabağlantılarkurarakaçıklamayaçalışır.

AquinoluThomas’agörehukuk,toplumlailgilikaygıtaşıyanbirininortakiyiadınailanettiğiakılbuyruğu,yönetmeliğindenbaşkabirşeydeğildir.İsterdoğalhukukisterseinsanlarınoluşturduğupozitifhukukolsunherikisinindekaynağıakıldır.Aquinasşöyleder:“Yasanıngörevibuyurmakveyasaklamaktır.Göstermiş olduğumuz gibi buyruk akıldan çıkar. Bunedenle yasa akla ait bir şeydir.” “Yasa, insaneylemlerinin bir kural ve ölçüsü (regula et mensura) olduğu için, zorunlu olarak akla bağlıdır.”Aquinas’ıngenelhukukkuramındaaklıntemelalınması,“ortakiyi”yadaortakyararınamaçlanmasıve belli bir otoritenin zorunluluğu, muhatap olan toplum tarafından bilinmesi ve tanınması gibikonular dikkat çekicidir. Summa Theologica, 90. Mesele, 1. Tartışma bu konuların açıklanmasınaayırılmıştır.Aynıbaşlığınikincimaddesindedeyasa,nihaiamacımutlulukolan insandavranışınınkuralı olarak belirlendikten sonra, hedeflenen ortak mutluluğa “ortak yarar” ilkesine uyularakvarılacağıbelirtilir.

Aquinas’ınaklaözgükıldığıbuotoriteyerağmen,“sonsuzyasa”açıklamasında,“…Dünyanıntanrısalgüç(divina providentia) tarafından yönetildiği varsayılınca, bütün evren topluluğunun tanrısal akıl(rationedivina)tarafındanyönetildiğiaçıktır”şeklindekiifadeylesınırlamakoymasıdikkatçekicidir.Buna göre Aquinas’ın, doğa ve hukuk konusunda mutlak otorite olarak “tanrısal akıl” gördüğüsöylenebilir. Nitekim Sonsuz Yasa (Lex aeternal), Doğal Yasa (Lex naturalis), İnsan yasası (LexHumana),TanrısalYasa(LexDivina)şeklindeyasaçeşitlerinisayarken,diğeryasatürleriningüvencesiolarakTanrısalYasayışartkoştuğuaçıkçabelirtilmektedir.(SummaTheologica,91.Mesele)

Sunulması planlanan bildiride, hukuk felsefesinin temel sorunları üzerinde belirleyici öğretiler sunanAquinas’ınhukukfelsefesinekatkısağlayangörüşleri,bugörüşlerinkaynakları,özgünlüğüveetkisiüzerinebirdeğerlendirmeyapılacaktır.

AnahtarKelimeler:ThomasAquinas,Doğalhukuk,Pozitifhukuk,Ortakİyi,SonsuzYasa,TanrısalDoğalHukuk.

13

DevletBireyİlişkisindeİnsanEylemlerininKökeni:HobbesveSinirbilimKarşılaştırması

AlpErenYüce

ThomasHobbesvarlıkfelsefesini(ontolojisini)nedensellikilkesiüstünekurmuştur.Builkeyegörevarolanherşeyhareketlidir.Buhareketisebelirlineden/sonuç,neden/etkiilişkisiiçindegerçekleşir.Hobbes’agöre insan eylemleri de bu neden sonuç ilişkisi içinde meydana gelen hareketlerdir. Her insandavranışının,birnedeni,biritkisi(conatus2)vardırvebunedendensonuçlar,davranışlarortayaçıkar.Hobbes’agöreinsaneylemininentemelsebeplerindenbirisiölümkorkusudur.İnsandoğalortamındabukorkuilesüreklisavaşhalinegirervebirbiriniöldürür.Öldürülmedenhayattakalabilmekiçindesürekligüçlenmekister.Hobbesbuyaşamtehdidiningiderilmesiiçininsanın(subjectolarak)haklarınıdevleteteslimetmesigerektiğinisöyler.Busayedeegemengücünsağladığıyaşamgüvencesiileinsanentemelihtiyacınıkarşılamışolacaktır.

Günümüz sinirbilimi yorumları da, Hobbes’un yaklaşımına benzer bir şekilde, insan davranışlarınıntemelindebelirlineden/sonuçilişkilerininolduğunusöylemektedir.Ancaksinirbilimverilerinegöre,insaneylemlerininentemelnedeniyalnızcaölümkorkusudeğildir. İnsan,bireylemdebulunurken,çokçeşitlikarmaşıksüreçlerbueylemenedenolmaktadır.İnsanınbufarklıfaktörleretkisindehayattakalmahareketine homeostatik3 hareket denir. Bu homestatik hareket içinde insanı etkileyen, hembiyolojikfaktörlerhemdeyaşarkensonradanöğrenmişolduğusosyalkültürelbilgilerdir.Birbaşkadeyişle insan sadece ölüm korkusundan dolayı eylemlerde bulunmaz, başka sosyal ve kültüreldinamiklerdeinsanınhisleriniveeylemlerinietkiler.

SinirbilimiverilerinegöreHobbes’uninsandevletilişkisiiçindesunduğutemelölümkorkusuönermesiningenişletilmeye ihtiyacı vardır. Bu bağlamda, birey devlet ilişkisi oluşturulurken insani ihtiyaçlarbakımından,hangideğişkenlerinsözkonusuedileceğifelsefibirsoruolarakkarşımızaçıkmaktadır.Butartışma sorusu üzerinden bu çalışmanın amacı: Hobbes’un “eyleyen insan” tanımı ile günümüzsinirbiliminin insan eylemlerine ilişkin ürettiği teorileri birleştirmek ve kıyaslamak; ortaya çıkanbulgular doğrultusunda devlet ve birey ilişkisini açıklamak ve bu ilişki için felsefi bir tartışmayürütmektir.Bubağlamdaçalışmamız;"eyleyeninsan"vedevletilişkisiüzerineThomasHobbes'tanmodernsinirbilimçalışmalarınauzananbilgilerveyaklaşımlarındeğerlendirmesiniyapmaktadır.

AnahtarKelimeler:Devlet-Bireyİlişkisi,ThomasHobbes,Güçİsteği,Sinirbilim.

14

AlmanHukukEğitimindeOlayÇözümü,TürkHukukEğitimiyleKarşılaştırılması

Doç.Dr.jur.Dr.AltanHeper

Alman hukuku, bütün dünyada yüksek prestije sahip bir hukuk sistemi olarak kabul edilmektedir. Buprestijdederinbirhukukdogmatiğininyanında,gelişmişbirhukukbilimininvarlığı tayinedicidir.Derinhukukdogmatiğininortayaçıkışındavegelişmişbirhukukbilimininvarlığındahukukeğitimininroloynadığıdaaçıkbirgerçektir.

Almanya’dahukukeğitiminepratiğeyönelikolayçözümüdamgasınıvurmaktadır.Üniversitedekihukukeğitiminde soru-cevap ve çoktan seçmeli sorularla başarı kontrol mekanizmaları uygulanmaz.Üniversitedeağırlıklıolarakdetaylıbirbiçimdemaddihukukdallarıeğitimi,usulhukukuna ilişkingenelesaslarlabirliktederslerde(Vorlesung)elealınır iken,olayçözümlerindederslerdeelealınankonuların işlendiği ve 20-25 öğrenciden oluşan pratik çalışma grupları oluşturulur. Burada olayçözümü tekniği ve formu çok yoğun bir şekilde öğretilir. Bu tekniğe rapor (mütalaa) hazırlama(Gutachten)tekniğiveyaraporhazırlamastili(Gutachtenstil)adıverilir.Buteknikveformsayesindehukuki olay incelemesinde izlenecek yol belirlenir, karmaşık hukuki sorunların altından mantıkiçıkarımlarlahukukentatminedici,savunulabilecekgerekçelerlekalkılabilir.Raporstiliyazarınbelirlibirhukuki sorunacevabında takipettiği zihni sürecin lafziolarakokuyucuyagösterilmesineyarar.Yazarvardığısonuçlarda,kararlariçinsilojikmetottanyararlanır.Raporstiliiçin“hukukidüşünmeninveyahukukiçalışmanınformu”durdiyebiliriz.

Raporstilihiçbiryasadayeralmazvehiçbirşekildehukukiiçeriğesahipdeğildir.Raporstilikendikendiniortaya çıkartan, yaratan bir teknik ve soruna yaklaşımbiçimidir. Rapor stilinin hukuki işlemin vehukuki düşüncenin başarılı olması isteniyorsa, katı bir biçimde uyulması zorunlu form olduğuAlmanya’damutlakegemenanlayıştır:“formfollowsfunction”.

Raporunbaşındacevaplandırılmasıbeklenenhukukisoruortayaatılırvebusoruyamüteakibenilgilihukuknormlarınınışığındaaltlama(Subsumption)yoluylacevapverilir,yanitasavvuredilenolayınhukukisilojizmlehukukiçözümüortayakonulur.Busilojizmdebüyükönermesorucümlesiolarakdeğildir,dilek(olasılık)kipikullanılır.İhtimallerveyaşartlıcümlelertercihedilir.

Büyük önermeye bir örnek olarak şu ifadeyi gösterebiliriz: “Hans, Peter’in vücudunda bir kesik yarasıoluşturmaklaHansAlmanCezaKanunu’nun223maddesi1.fıkrasınagörebiryaralamasuçunuişlemişolabilir.”

Bundan sonra koşullar ortaya konur: “Bunun için Hans’ın Peter’in bedensel olarak kötü muameledebulunmasıveyasağlığınızararasokmasıgerekirdi.”

Bundansonrabedenselkötümuameleninbirtanımıgelmektedir.Butanımagöre“bedenikötümuamele,bedeniesenliğiveyabedenselbütünlüğüönemliderecedezedeleyenkötüveuygunsuzmuameledir”.

Bundansonrasonuçgelmektedir:“BunedenleHansyaralamasuçunuişlemiştir.“

Raporstilindeaçıklamalarındetaylandırılmasıolaydayeralanunsurlarınaltlamasınınhukukenproblemoluşturupoluşturmamasınabağlıdır.

Üniversiteeğitiminde1.devletsınavıdadâhilburaporstilikullanılmaktadır.1.sınavdansonrakidönemde,yani hâkimlik stajında (Almanya’da tüm hukukçular aynı hakimlik stajını görürler) ve 2. devletsınavındametothükümstili(Urteilsstil)olarakdeğişmektedir.Hükümtarzındasonuçenbaştayeralır,arkasındangerekçeyeralmaktadır.Öğrencilervestajyerlertümsınavlardaveevödevlerindealtlamaiçinyasametinleriniyanlarındabulundurmakvekullanmakzorundadır.

15

Rapor stilinin kullanılmasıyla olayda hukuk bilimi açısından savunulabilecek birden fazla sonuç ortayaçıkabilirvebunlartutarlılıklarıölçüsündedeğerlendirilir.

RaporstiliAlmanhukukununalamet-ifarikasıolup,Anglo-Amerikansistemindekihypotheticals,issuespotting ve IRAC formula’sından (issue, rule, analysis, conclusion) ve Fransızların cas pratique veTürkiye’dekiolayçözümündenkatıkurallarıbakımındanfarklılıkgösterir.

Buyöntemetamvakıfolamayanveyakullanamayanöğrenci10-12sömestrliköğrenimdensonraancakikikezgirebildiği1.devletsınavındakesinliklebaşarılıolamazvehukukçuolarakonatümyollarkapanır.

Tebliğderaporstilininavantajları,dezavantajları,incelikleri,cezahukukundanveözelhukuktanörneklerleaçıklanarak, arkasında yatan hukuk teorisi,metodoloji ve bilgi teorisi sorunları ele alınacak, Türkhukukeğitimiylekarşılaştırılmasıyapılacaktır.

AnahtarKelimeler:AlmanHukukEğitimi,OlayÇözümü,RaporStili,HükümStili,Altlama.

16

BladeRunnerİncelemesiÜzerindenTranshümanizmFatmaAyçaArslan

Bilinç ve beden arası bağlantıyı çözerek teknolojik tekillik ve robotik üst bir türü amaçlayan,transhümanizm felsefesinin özünde insanoğlunun yaratılışından süregelen ölümsüzlük kaygısıyatmaktadır.Fizikselvepsikolojikyetenekleriartırarakyaşlılığıyoketmeyiveposthuman’ıamaçlayanbu düşünce akımı, kendisini 1818’de ilk olarak Mary Shelly’nin “Frankenstein veya ModernPrometheus”unda ve 1921’de Karel Capek’in “R.U.R.”unda göstermiştir. Düşünce akımı, iki önemlideğerüzerinekuruludur;“ÖzerklikveAdalet”.Birgörüşegöre,transhümanizmingetirileriözerlikveadaletiartıracak,diğerbirgörüşegöreise;aksinepolisdevletiolasılığınıartırarak,özerklikveadaletinkağıtüzerindekalmasınasebepolacaktır.

Bu tartışmalaryapıladursun,1968’deP.K.Dick tarafındanbüyükbiröngörüyle“DoAndroidsDreamofElectric Sheep?” adıyla “Androidler Elektrikli Koyun Düşler mi?” romanı yayınlanmıştır. 1982’deRidleyScottyönetmenliğinde“BladeRunner”evreniolarakperdeyetaşınanilksiberpunkfilmörneğiolanbudistopya,transhümanizminmihenktaşlarındanbiridir.

Dünyayaşamınıntükenmekteolduğu,dünyadışıkolonilerdeyeniyaşamlarınreklamedildiğikaranlık,kirlibir 2019 Los Angeles’ında geçen film, altı “andy” başka deyişle “replika”nın varoluşmücadelesinitranshümanizminulaştığıüstnoktadanvermektedir.

Replikalar, üç transhümanist teknolojinin; nano, bio ve gen teknolojisinin en gelişmiş örnekleridir.İnsanlardandahazeki,dahagüçlüvedahaakıllısentetikhumonoidlerdir.FakatömürleridörtsenedirveölmekteolandünyayayaratıcılarıolanEldonTyrell’danuzunbirömürdilemekiçindönmüşlerdir.Dünyaya hükmeden polis devleti ise onları tehlike olarak görür ve Blade Runner’lar tarafından“emekli”ye ayrılmaları emrini verir. Kontrol ve güç her zaman insanlarda olmalıdır. Arendt’in desöylediğigibi“Otoriteyikorumakiçinkişiyadamakamaduyulansaygıyıayaktatutmakgerekir”.ilmedeadınıverenBladeRunner’larbununsağlayıcılarındandır.

Altıreplikadanikisiilkönceemekliyeayrılır.ZhorovetemelzevkmodeliolanPrisise,birBladeRunnerolanRickDeckard tarafından emekliye ayrılırlar. Pris’in ölmeden az evvel, genetikmühendisi J. F.Sebastian’a “Düşünüyorum, öyleyse varım.” demesi bizlere, René Descartes’in KartezyenDüalizmindekizihninbedendenöncegeldiğifelsefesinidüşündürüradeta.Bilinçlerininfarkındaolantranshümanizmürünübureplikalar“İnsandandahainsan”değillermidirartık?

Filmin devamında, replikaların lideri olanRoyBatty’ninRickDeckard’dandaha güçlü olmasına ve onuöldürebileceğinibilmesinerağmenkurtarması,Deckard’ınanılarındadahiolsayaşamayıseçmesi,biziKierkegaard’ınvaroluşçuluğuntemeliolarakgördüğümutlakiradeözgürlüğünegötürür.Böylece,Royve diğerleri biriktirdikleri anılarla, kendi varoluşlarının farkında olup daha uzun bir ömüristemeleriyleniçininsandandahaazdeğerliolduklarınıfilmboyuncasorgularvebizleresorgulatırlar.

Dini,gnostiktemeliolaninsanınkendiniaşmaamacınımodernbilimlesağlamakisteyentranshümanizmde,transitional human bir aşama olup asıl amaç Nietzsche’nin “übermeschen” dediği posthuman’aulaşmaktır. Transhümanistler, insanoğlunun, öncelikle doğaya bağımlı olmayan, gen-nano-bioteknolojileriyle yeni türler üretip, ardından insanın posthumana dönüşeceğini savunurlar. Filmdegördüğümüzreplikalar,hastalık,güçsüzlük,yaşlanmadanarınmışbio-nano-genteknolojisininürünüolarakadetabirerposthumanörnekleridir.Fakatonlardaölümsüzlüğü tanrılarıolarakgördükleriTyrell’dan istemektedirler. Bir deyişle, Blade Runner’ın film noir alternatif dünyasında dahiposthuman’aulaşılmışdeğildir.

Transhümanizmin evrimsel bir varış noktası olarak gördüğü eşsiz fiziksel, entelektüel ve psikolojikkapasiteliölümsüzinsan,mercekaltınaaldığımızBladeRunnerfilmindeizleklerinibulmaktavebilim-kurguilegeleceğeadetabirışıktutulmuşolmaktadır.

AnahtarKelimeler:Transhümanizm,BladeRunner,Übermensch,Posthuman.

17

SadakatYükümlüsüKadın:YargıKararlarındaÖtekileştirilenKadınKimliği

AyşeNurKaya

SadakatyükümlülüğüMedeniKanunuyarıncaevlilikbirliğininherikieşiçindegetirdiğihakveborçlardanbiridir. Eşinin sadakatli davranmasını beklemek taraflar için bir hak olmakla birlikte eşine karşısadakatsizdavranışlardankaçınmakiseeşleriçinbirborçtur.Kanunidayanağıtemeldebireşithakveborcuişaretetsedekadınkimliğiüzerindekitoplumsalcinsiyetrolleri,aile içindeerkekeşinkadıneşten beklentisi başta olmaküzere karar vericilerin yapacağı değerlendirmeleri de etkilemektedir.Hâlihazırdakadınkimliğinedayanantalepleri‘ben’öznesitarafındanyerinegetirilmemiş,toplumsalcinsiyet rolleri ile dışlanmış, baskılanmış kadın evlilik içerisinde de evine, eşine bağlılıkta birincilsorumlukişiolarakgörülmektedir.Sadakatborcununönceliklimuhatabıolmasıyönündebirönkabulve toplumsal cinsiyet rolü ile taraf olduğu boşanma davasında kadının, kusurlu olan taraf olaraknitelendirilipboşanmanınmalisonuçlarındandayoksunbırakılmasıisekaçınılmazolmaktadır.Kadınolmakbiletekbaşınaötekiliğenedenolmaktaikenevlilikbirliğinedahilolmakkadıniçinötekiliğininpekiştirilmesidemektir.Kadıneşüzerindekibeklentivebaskıokadarbüyüktürkibubeklentiyeaykırıherhangi bir davranış erkek eş tarafından sadakatsizlik olarak görülüp boşanma davasına konuedilebilmektedir.Kendisinesadakatsizdavranışlarsergilediğiiddiasıylakusurisnatedilendavadaisekadın,hemtoplumdandışlanmaya,baskıgörmeyehemdeerkekegemenbakışısürdürenyargıçlarınkurduklarıkararlaekonomikeşitsizliğemaruzkalmaktadır.Gelinennoktada,kadınsadecebirötekideğilaynızamandatoplumsalveekonomikkatmanıaşamayacakhalegetirildiği içinkaderkurbanıolmayaitilmektedir.Çalışmada,erkekeşlertarafındanboşanmadavalarınakonuedilmişsadakatsizlikiddialarıveyargınınbuyöndeverdiğikararlarelealınmıştır.Benzeryargılamalarsonucuortayaçıkaniçtihatilesadakatyükümlüsüolarakkadınınbenimsendiğivebuyollakadınınyoksunluğununnasılyoksulluğadaçevrildiğiincelenmeyeçalışılmıştır.

AnahtarKelimeler:SadakatYükümlülüğü,Ötekileştirme,Kadın,Kusur,ToplumsalCinsiyet.

18

HerbertSpencer’inPerspektifindenHukukTarihindeBirleşikOlanSiyasalİdareSistemiileYargiSistemininAyrışmasiSüreciveGeriye

DönüşTehlikesiDr.AyşeYaşarÜmütlü

İngilizfilozofHerbertSpencer,DünyaveHukukTarihininanalizindeetkinbirdoğalhaklarteoristyenidir.Onagoredevletlerin,içvedıştehditlerlemücadeleetmebiçimleribakımındanaskerikurumlarınilkelkimliklerinin, adaleti uygulayan diğer idari kurumlarınki ile ne kadar benzer nitelikte olduğununfarkındaolunmasıgerekir.Toplumlarınyanlışlıklarıdüzeltmekiçinyürüttüğüsadecesavaşlardeğil,otoritetarafındanhükmedilenbircezaikamesiolarak(kan)davalarıgüdülebildiğiadaletsistemleridönemleri, dünya hukuk tarihi bakımından, tüm toplumlarda olmuştur. Nitekim devletlerin idariyönetim teşkilat ve sistemleri ile yargı sistemlerinin ayrışması bir tarihi süreç ve sosyal evrim ilegelişir.Buniteliktekibirgeçiş,aslındasadeceartıkadaletinsiyasiotoritelertarafındandeğilkanunkoyucununelindentalepedilemesinedönüşmüştür.Fakatbudönüşümünsürekliliğihiçbirtoplumiçinbirzorunlulukdeğildirvehertoplumiçinyönetimbiçimlerindebirgeriyedönüşmümkündür.

Kandavasıgütmedönemindenyargısalsistemegeçiş,kişiselkorumanınkademeliolarakDevlettarafındankorunmayageçtiğianlamını taşır;kamusal ihtiyaçlarınbaskısıaltında,özellikleaskerimüdahaleyeihtiyaçduyulduğutarihidönüşümlerianalizedenSpencer’agore“Adaletinkılıcı”,kamudüşmanınakarşı eylemin veya özel düşmana karşı eylemin aynı olduğunubelirten bir cümledir. Bu sunumdatoplumlarınidarivehukuksistemlerindeilerlemevegeridönüşlerihazırlayansebeplertartışılacaktır.

AnahtarKelimeler:HukukTarihi,SiyasalSistem,YargıSistemi,SosyalEvrim.

19

YargıEtiğiKonusundaTürkiye’dekiGüncelGelişmelerÜzerineBirDeğerlendirmeDr.M.BalkanDemirdal

Maddigerçeğinobjektifşekildeortayakonması,temelhakveözgürlüklerinkorunmasıvedahadaönemlisiadaletintesisedilmesiiçinadilyargılamabaştaolmaküzereyargınınbellibirtakımilkeleredayanmasıönemarzetmektedir.Yargınınsözkonusugörevinisağlıklıyapabilmesi için,yargıkurumlarınınvemensuplarının belli değerlere sahip olmasıgerektiğiartık günümüzde evrensel bir anlayışla kabuledilmektedir. Bu bağlamda Türkiye; evrensel düzeyde Birleşmiş Milletler Evrensel İnsan HaklarıBildirgesi’nde,bölgeseldüzeydeiseAvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’ndedeğinilenobjektif,bağımsızvetarafıszbiryargıvasıtasıilemahkemehuzurundakitaraflarınhaklarınıkoruyacakbirmekanizmageliştirilmesiveyargıetiğitemelindebelliilkelerinbenimsenmesiadınaçalışmalarabaşlamıştır.Buçalışmalarbakımındanyolgöstericirehberniteliğindeolan,BirleşmişMilletlerEkonomikveSosyalKonseyi’nin,27Temmuz2006tarihlive2006/23sayılıkararıyla,üyedevletleriçinrehberniteliğindesayılanveyargımensuplarıiçinmeslekiveetikdavranışilkelerigetirenBangalorYargıEtiğiİlkeleridikkatçekmektedir.

ÇalışmadaTürkiye’ninBangalor Yargı Etiği İlkeleriesas olmaküzere,adil yargılanmahakkının esaslarıbakımındanbenimsenendiğerönemliuluslararasısözleşmelerileuyumuvenegibiçalışmalaryaptığıelealınacak,buçalışmalarınsonucundaortayaçıkandurumiseTürkiye’dekiyargıpratiğieksenindeevrenselilkelerilenekadarbağdaştığıüzerindedurulacaktır.

AnahtarKelimeler:YargıEtiği,Adalet,BangalorYargıEtiği,YargıtayYargıEtiğiİlkeleri,YargıEtiğiKurulu.

20

AvukatlıkMetodolojisi(AvukatınDüşünmeveDavranmaAdımları)Av.Dr.BaşarYaltı

Hukuk düzeninin en önemli işlevi olan adaletin sağlanması, yargı sistemi aracılığıyla gerçekleştirilenkamusalbirhizmettir.Adaletsonkertede,temelhakveözgürlüklerinkullanılabilmesivebuhaklarınihlal edilmemesiyle somutlaşır. Bu anlamda insan hakları mücadelelerinin temelinde, kişi hak veözgürlüklerininkorunmasıvesavunulmasıbulunmaktadır.Hakihlalleridurumundakişilerinbiryargıyerineulaşmasıveyargıyerindeetkinbirsavunmahakkınasahipolmasıadilyargılanmahakkınınbirgereğidir.

Adaletinyerinegetirilmesindeyargılamasürecininönemi,öncesivesonrasınıdakapsayacakşekildeadilyargılanma hakkı kurallarına uygunlukla sağlanmaktadır. Adil olmayan bir süreçten adaletli birsonucunüretilmesibeklenemez.İştebusürecin“uzmankişi”olarakenönemlidenetleyicisiavukattır.Avukat, halkın/kişilerin yargılama sürecinde biricik temsilcisi olduğundan, yargılamada adil birsonucuneldeedilmesiiçinsadecesürecindiğersüjelerininadilyargılanmakurallarınauygundavranıpdavranmadıklarının denetimiyle yetinemez. Avukatın, aynı zamanda yargılama sürecinin anlamvemantığınıbirbütünolarakkavranmasıdagerekir.

Avukatlık Kanunu 2.Maddesine göre Avukatlar, her türlü hukukimesele ve anlaşmazlıkların adalet vehakkaniyete uygun olarak çözümlenmesini ve hukuk kurallarının tam olarak uygulanmasınısağlamaklagörevliveyetkilidirler.

Her davanın, her sorunun bir problem olduğu düşünüldüğünde; avukatlık, problemi bulma ve çözmesanatıdır.Bunedenle avukat,mantık bilgisine ve doğrudüşünmenin kural ve yöntemlerine hâkimolmalıdır. Avukatların doğru düşünmeyi kavrayarak doğru çözümlere ulaşmaları, adaletingerçekleşmesiiçinkaçınılmazbirihtiyaçolarakortayaçıkmaktadır.

Yargılama önceden belirlenmiş kuralların uygulandığı bir süreci kapsamaktadır. Avukatların yargılamasürecininbütününükapsayacakbirmetodolojiyeuygundavranmaları,sadeceadaletingerçekleşmesibakımındandeğil,avukatlıkmesleğibakımındandaönemtaşımaktadır.Doğrudüşünmekendisiniakılyürütmedegösterir.Hukuksalakılyürütmeninhukukmantığınauygunolmasıihtiyacı,metodolojiyi,yanibilimselaraştırmaveanlamayöntemlerineuygunşekildedavranmayıgereklikılmaktadır.

AnahtarKelimeler:Adalet,Avukat,AdilYargılanmaHakkı,Mantık,Metodoloji.

21

DirenmeHakkınıEdebiBirPerspektiftenGörmek:...VeSonraHiçKalmadı

M.BeratGültürk

DirenmeHakkı;günümüzliteratüründe,gerekmoderngereksedemodernöncesihukukunproblematikhalegetirdiğiveyasaileitaatarasındakiilişkininsorunsallaştırıldığıbiralanolarakyeralmaktadır.Hukukun,doğasıgereği,otoriterbirkimliğininolduğusöylenebilir.Buotoritenin,beraberindeitaatyükümlülüğünü getirip getirmediği veya bir sınırının olup olmadığı meselesi ise tartışmalıdır. Butartışmaya,farklıbirbakışaçısıkazandırabilmeadına,EricFrankRussell’ınGandhimerkezlibirbakışaçısıyla kaleme aldığı…Ve SonraHiçKalmadı isimlieserini, otorite, itaat yükümlülüğü ve direnmehakkıbağlamındairdeleyeceğiz.

Sözkonusueser,gezegenlerarasıyolculuğunmümkünolduğukurgusalbirevrendegeçmekteolupinsanlargalaksinindörtbiryanındakigezegenleredağılmışlardır.Öyleki,bazıgezegenlerleyıllarca iletişimkurulamamıştır. Bu evrende,merkezi dünya olan galaktik bir imparatorluk bulunmaktadır. Ve buimparatorluk, araştırmalar sonucu bulunan, insanların yaşadığı gezegenlere temsilciler yollayarakonlarınkendisinekatılmalarınısağlamaktadır.

Bu temsilci heyetlerinden bir tanesi, öykünün konusunu oluşturacak gezegene inerek buradaki yerelotoriteyle iletişimegeçmekveimparatorlukadına tebligattabulunmakister.Ancak tümçabalarınakarşın yerel bir otorite bulamazlar. Yerel halk, kendilerini,Gand’lar olarak adlandırmakta veAnti-Gand’lar diye tanımladığı temsil heyetini hiçbir şekilde dikkate almamaktadır. “Özgürlük - Olmaz”şeklinde,özünde“Hayır”demeyedayalı,birmottogeliştirenbutoplum,Anti-Gandolarakgördükleritemsilciheyetininsorularınıcevapsızbırakmakta,adetaoradadeğillermişgibidavranmaktadır.Bununsonucu olarak, temsilcilerin katı kurallarla bağlı hiyerarşik düzeni bu sıradışı toplum karşısındaçözülmeemarelerigöstermeyebaşlar;özelliklealtrütbeliler,yerelhalkileiletişimlerisonucu,emir-itaatilişkisinisorgulamayabaşlarlar.

Sözkonusumetindenhareketle,direnmehakkınailişkingörüşlerinkısabirtarihçesinedeğinip,konuylailgiliçokkıymetlisorgulamalarıbulunanEtiennedeLaBoetie’ninGönüllüKullukÜzerineSöylevisimlieserindenbahsedecek,ardındanmodernhukuktadirenmehakkınaaçıklıkgetirerek,Gandhi’nin,adına“Satyagraha” denilen ve günümüzde pasif direniş olarak da tabir edilen yaklaşımını açıklamayaçalışacağım.Butebliğinhedefi,pasifdirenişinmantığınıveotoriteüzerindekietkilerinibiredebieserüzerindentartışmayaaçmaktır.

AnahtarKelimeler:Bilimkurgu,İtaat,DirenmeHakkı,EricFrankRussell,Gandhi,PasifDireniş.

22

Tupi-GuaraniYerlilerindeToplumYapısıveHukukBenzeriOluşumlarM.BeratGültürk

Hukuk antropolojisi, en basit tanımıyla, hukuku, arkaik biçimlerini merkeze alarak anlamaya veyorumlamayaçalışandisiplininadıdır.Busebeple,ilkeltoplumlarıincelemekveonlaradairsonuçlaravarmak,budisiplininentemelaracıolarakkarşımızaçıkmaktadır.

Buçalışma,GüneyAmerika’nınAmazonhavzasındayaşayanyerlitoplumlarındanTupi-GuaraniYerlilerinintoplumsalyapısını,iktidarodaklarını,sosyalkontrolmekanizmalarınıvehukukyapısınıanlayabilmeadınahazırlanmıştır.

İlkbölümde,yerli toplumunungünlükhayattakiüretim teknikleri ile tüketimalışkanlıklarınınyanı sırayaşadıklarıveyayıldıklarıbölgeleredairbilgileryeralmaktadır.Bubilgilerle,ilkeltoplumlardakiüçmübadele tipindenbiri olaneşyamübadelesi düşüncesinin temelleri vemahiyeti yorumlanacaktır.Böylece, bumübadele türüne ilişkin nasıl bir kurallar dizisinin bulunduğu ve bu kuralların -ilerdegöreceğimiz-hukukbenzeriyapılarlailişkilerinedeğinilecektir.Yinebubölümde,akrabalıkilişkileri,soy sayımı ve evlilik ritüelleriyle ilgili genel bilgilere de yer verilecektir. Bu sayede, yerlitoplumlarındaki bir diğer mübadele biçimi olan kadınların mübadelesi kurumu da, Tupi-GuaraniYerlileri özelinde açıklanmış olacaktır. Özetle, bu bölüm, normoluşturmaolasılığı bulunan alanlarhakkındabilgileriçerecektir.

İkincibölümde,yerlilerindünyeviiktidarodağıolanşefleriileruhaniiktidarodağıolanşamanlarınadairbilgilere yer verilecektir. Şeflik makamının oluşumu, unsurları, otoritesi ve bu otoritenin sınırlarıanlatılıp,hakveyükümlülüklerineaçıklıkgetirilirken,şamanlarınsosyalstatüsünevetoplumiçindekirollerineilişkindeğerlendirmeleryapılacaktır.

Üçüncü bölümde ise, ilk iki bölümde verilen bilgiler ışığında, toplumun oluşturduğu sosyal normlarıkorumaya yönelik, zamanla geliştirmiş olduğu araçlar anlatılıp, bu araçların hukuki bir niteliğekavuşup kavuşmadığının değerlendirilmesi yapılacaktır. Yine bu bölümde, sosyal kontrolmekanizmalarıadınıverdiğimizkuralların,hemsosyalyaşamınhemdeiktidarınsınırlarınıneşekildeçizdiğiaçıklanacaktır.

Sunum;hukukkuramcılarının,hukukvedevletoluşumunadairgörüşlerindenyolaçıkarak,bölgeyegidenkaşif, din adamları, fatih ve antropologların tuttuğu kayıtlardan yararlanılarak hazırlanacaktır. Buçalışmayla, hukukun ve devletin kaynağına ilişkin soruların bazılarına,en azından yağmur ormanıhavzasındayaşayanyerlilerözelinde,cevapverebileceğimiümitediyorum.

AnahtarKelimeler:Tupi-Guarani,Yerli,ToplumsalYapı,SosyalKontrol,Şef,İlkelHukuk.

23

BodinveMutlakMonarşiKuramı:SorunFeodalParçalanmışlıkmı,HalkEgemenliğimi?Ar.Gör.BerrakBurçinDilaver

Moderndöneminbaşlangıcınadairklasikyaklaşım,Avrupa’daortayaçıkanmutlakiyetçidevletleri,gelişenticarivesınaifaaliyetlersonucuyükselenburjuvazinindedesteğiilekrallarınfeodalparçalanmışlığakarşızaferiolarakyorumlamaktadır.BudönemdeJeanBodin1576tarihliünlüeseri“LesSixLivresdelaRépublique”degeliştirdiğimutlakmonarşisavunusuveegemenlikkuramıilezamanınınenbaşarılısiyasetkuramınıoluşturmuştur.Bodin’inegemeninyetkilerinimutlakkabuletmekleberabermülkiyethakkına dokunamayacağı savı, kuramında bir tutarsızlık gibi görünmekle beraber kendisinin yaanayasalkaygılartaşıdığıiddiasınıgündemegetirmiş(Lee,2016;Franklin,1973),yadakuramındatutarlılıktan çok zamanındaki iç karışıklıklara karşı bir çözüme öncelik verdiği şeklindeyorumlanmıştır(Wolfe,1968).

Çalışmamız,önceliklemodernöncesimutlakmonarşilerin,hernekadargüçlerinivezenginlikleriniticaretingelişmesine borçlu olsalar da büyük ölçüde feodal devletler olduğu tezinden (Anderson, 1974)hareketeedecektir.Mutlakiyetçidevletleringelirleriçoğunluklafeodalüretimbiçiminebağlıolduğugibi,yönetimdeağırlıklısınıfaristokrasidir.Bununyanında,Bodin’indeüyesiolduğuTiers-État,halkıngeri kalanını değil, ticari sınıfın belli bir kesimini temsil etmektedir. Bodin’in kendi dönemindekimezhep savaşlarının yarattığı kargaşaya karşı yazdığına şüphe yoktur, ancak mutlak monarşisavunusunu feodal parçalanmışlığa karşı olmaktan çok o dönemdeki egemenliğin halktan çıkışkuramlarına,birdiğer ifade ilehalkegemenliğikuramlarınakarşıgeliştirmiştir.Yinekralınmeclisonayı olmadan vergi koyamayacağı savunusu, yalnızca burjuvazinin değil aristokrasinin devergilendirilmeyekarşımücadelesininvesahipolduğuayrıcalıklarınbiryansımasıdır.Böylecevergilerdoğrudan üreticilere yüklenmiştir. Ulaşılan sonuç, krallar, aristokrasi ve burjuvazi arasındakiçekişmenin yadsınması anlamına gelmemekte, yalnızca hepsinin doğrudan üreticiler karşısındakitutumunu ortaya koymaktadır: Kapitalist üretim biçimi gelişirken öncelikle bastırılması gerekenaristokrasideğil,doğrudanüreticilerolmuştur.BöyleceBodinbiryandanyasakoyabilmekiçinrızayaihtiyaçduyulduğutakdirdeegemenliktensözedilemeyeceğinidilegetirirken,öteyandankralınyenivergilerkoyabilmekiçinsözkonusudüzenlemeyimeclisonayınasunmasınışartkoşabilmektedir.

Çalışmamızayrıcamutlakmonarşileringüçlüolduğubudönemdeortayaatılanegemenliğinhalktançıkışkuramlarını, bu kuramları ortaya çıkaran koşulları ve kuramların modern devletin oluşumunaetkileriniaraştırmaktadır.

AnahtarKelimeler:JeanBodin,MutlakMonarşi,MülkiyetHakkı,HalkEgemenliği,ErkenModernite.

24

JosephE.StiglitzveKüreselleşenHukuk“ÇokUlusluŞirketBeyNeYapıyorsunuz?”Ar.Gör.BetulKaragedik

JosephStiglitzkureselleşmeyeveUluslararasıParaFonu,DunyaBankası,DunyaTicaretÖrgutugibikureselekonomikörgutlereyönelikağıreleştirileriyletanınanNobelödulluekonomisttir.BildirideStiglitz’in“KureselleşmeBuyukHayalKırıklığı”ve“EşitsizliğinBedeli”isimlikitaplarıbaştaolmakuzerekitaplarıvemakalelerindenhareketlekureselleşenekonomiyedaireleştirileriincelenecektir.Bilhassa1980’liyıllardan itibarenetkisiniarttıranneoliberalpolitikalarvekureselleşmesureciylebirliktedunyadakuresel sermayenin serbest/vahşi ticaretinin önundeki butun engeller kalkmıştır/ kaldırılmayaçalışılmaktadır.Kapitalizminpazarihtiyacıkureselölçektegiderilmektevebuyapılırkensadeceçokuluslu şirketlerin kârlarını maksimize etmesi önemsenmektedir. Uluslararası Para Fonu, DunyaTicaretÖrgutugibikureselleşmeninenbuyukyardımcısıolankurumlarilebirliktedunyadasadeceçok uluslu şirketlerin isteklerinin dikkatealındığı bir duzen yaratılmaktadır.Dunyada yuzde birlikkesimin refahı her geçen gun buyurken, arka planda daha fazla insan yoksulluğa mahkûmedilmektedir. Kuresel sermayenin çıkarları için diğer insanların haklarının nasıl tahrip edildiğinisomutolarakgözlemleyebileceğimizalanlardanbiridefikrimulkiyethaklarınınkullanımıdır.NitekimStiglitzdebukonuda“EconomıcFoundationsofIntellectualPropertyRights”isimlimakalesiniyazmışveDunyaTicaretÖrgutu’nunanlaşmalarındanbiriolanTRIPS’leilgilieleştirilerdebulunmuştur.Sonolarak değinilmelidir ki; ekonomik kureselleşme siyasi alana da taşmış ve bugun artık devletlerinegemenlik yetkilerinin azaldığı yahut şekil değiştirdiğine dair tartışmalar yapılmaya başlanmıştır.Bildiride sayılan tum bu hususlar Stiglitz’in çalışmaları esas alınarak değerlendirilecek vetartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kureselleşme, Kapitalizm, Çok Uluslu Şirket, Fikri Mulkiyet Hakkı, Dunya TicaretÖrgutu.

25

Πολιτεια(Politeia)KavramınınSemantikAnaliziDr.Öğr.ÜyesiBurçinAydoğdu

Platon’un temel eserinin adı da olan Πολιτεια kavramına çeşitli dillerde ve çeşitli bağlamlarda,Devlet,CumhuriyetveAnayasabaştaolmaküzereçoksayıda,farklıanlamlarverilmiştir.Bunlarçoğunluklabirbiriyle ilişkili olmakla birlikte özdeş olmayan, hatta birbirinde çok farklı yerlere varabilenanlamlardır. Πολιτεια kavramına verilen bu anlamlardan tek birinin doğru ya da “daha doğru”olduğunu iddia etmek güçtür. Çünkü her biri kendi dilinde ya da bağlamında ciddi yaygınlıkkazanmıştır. Anayasa hukukundaki farklı bakış açılarını sadeleştirerek bu kavramı tek bir anlamahapsetmekyerinebukavramaverilmişanlamlarınçeşitliliğindenyararlanaraksiyasetfelsefesindekianayasalarayışlarıgözlemlemekiçinlinguistikbirturnusolkağıdıolarakkullanmakbilimselaçıdandaha aydınlatıcı olabilir. Bu çalışma, söz konusu kavram için Avrupa ve Ortadoğu coğrafyasınınmuhtelif kültürlerinde ve zamanlarında kullanılan karşılıkları bir araya getirerek İlk Çağ’dangünümüzeanayasahukukundakibazıparadigmatikdönüşümleritespitetmeyiamaçlamaktadır.

AnahtarKelimeler:Platon,Devlet,Anayasa,Cumhuriyet,Politeia.

26

NeoliberalizminBireyÜzerindekiDepolitizasyonuAv.CahideHilalAkkoç

Neoliberalizm, liberalizminin sadece mirasçısı değildir; bireyden devlete bir dönüşümü ifade eder.Neoliberalizmindönüştürmeözelliğiiseonunrasyonelbirakılolmasındanilerigelir.Rasyonelakla,özünü rekabet normunun oluşturduğu piyasa aklıdır denebilir. Bu rasyonel aklın bireyeiçkinleştirilmesi ile dönüştürülen birey, toplumu da dönüştürür ve nihayetinde, ideal piyasanınişleyebileceği ideal toplum yaratılmış olur. Çünkü, ideal bir piyasa ancak piyasalaşmış toplumdamümkündür.Rasyonelaklınbireyeiçkinleştirilmesiilebireyinkendiözyönetimşeklidedönüşür.Herkavramve ilişki, faydalılık üzerinden yeniden anlamkazanır ve bireyin hayatında ancak beklenenyararı gösterdiği sürece anlam ve yer bulur. Rasyonel akıl neticesinde homo politicustan homooeconomicusa dönüşen bireyin, siyasi kimliğini kaybetmesi kaçınılmaz olmuştur. Bu sebepleneoliberalizmin en tahrip edici etkisinin demokrasinin değersizleştirilmesi olduğu söylenebilir.Rasyonelaklındepolitizeediciniteliği,bireyinyurttaşkimliğininyerinetüketicikimliğiningeçmesinikolaylaştırmıştır.Tüketerekkendiniyaratabilenbireyin,siyasialanailgisizliğineticesindetoplumunçözülüşü kaçınılmazdır. Burada, neoliberalizmin depolitize edici niteliğinin, bir yan etki değil,amaçlananbiretkiolduğununaltıçizilmelidir.Depolitizasyonunsonucuisebireyinkamusalalandaözgürlük yitimine uğramasıdır. Liberalizmde devletin görevinin sadece insanın doğuştan getirdiğiyaşam,özgürlükvemülkiyethaklarınıkorumaklasınırlıolduğufikri,kamusal-özelalanayrımınıdaberaberindegetirir.Kamusal,devletleözdeşleştirilirkengeriyekalanözelalanıoluşturur.Buayrım,kamusalalandaetkinliktebulunacakaktörsayısınıazaltırken,devletinözelalanamüdahalesinedeizinvermez.Özelalanınenidealhaliisepiyasakurallarınınhakimiyetiilemümkündür.Kamusalalanveözel alanayrımında, formel hukukkurallarıaracılığıyla bireyin temel hak ve özgürlüklerigüvencealtınaalınmışolmaklabirliktebireyinnekadarözgürolduğutartışmalıdır.Bireyözgürdürfakatkamuyararınafaaliyettebulunmayetkisi,devlettetekelleşmiştir.Buradaikisorunvardır:Birincisi,kamusal-özelalanayrımıilesiyasetindevletyönetiminevehükmetmeyeindirgenmesisonucudemokrasininsadecebiryönetimteknikleribütünüolarakkabuledilmesidir.Demokrasi,örgütlenme,baskıgrubukurmavb.enstrümanlarıgözardıedilerekbelirliperiyotlarlayapılanseçimlereindirgenir.İkincisiiseözelalanıpaylaşanşirketlervebireyin,özgürlüklereerişmenoktasındademokratikolarakeşitkenpratikte eşit olmamasıdır. Kamusal alanda yurttaşlık haklarını kaybeden birey, özel alanda daekonomikolarakkendisindengüçlüşirketlerinhaktecavüzlerineuğrar.Bireyhayatıveözgürlüğüne,olası bir haksızmüdahale karşısında, bireyin demokratik olarak örgütlenmesi ve kolektif direnişihalinde ise devlet eliyle, ikna, propaganda hatta şiddet uygulanması yoluna gidilebilir. Azınlığınözgürlüğüiçingerekirseçoğunluğunözgürlüğükısıtlanır.

AnahtarKelimeler:Neoliberalizm,Depolitizasyon,Demokrasi,BaskıGrupları,KamusalAlan-ÖzelAlan.

27

CezaYargılamasındaAdliPsikolojininİşleviDr.Öğr.ÜyesiCanCanpolat

Adli psikoloji, en yalın haliyle psikoloji bilgisinin hukuki sorunların çözümü ile ilgili meselelerdeuygulanmasıolarak tanımlanabilir (AmericanBoardofProfessionalPsychology).Diğerbir ifadeyleadli psikoloji, hukuk ve psikolojinin kesişim alanında yer alan bir psikoloji dalıdır (AmericanPsychologicalAssociation).Buyönüyleadlipsikolojinin,esasenpsikolojininbiraltdalıolduğuancakhizmet verdiği konular nazara alındığında, adli bilimlere de dair bulunduğunu söylemek yanlışolmayacaktır.Dolayısıylaadlipsikoloji,multidisiplinerbiralanolaraknitelendirilebilir.Tarihselsüreçdikkate alındığında, adli psikolojinin daha çok ceza hukuku ile ilgili sorunlara çözüm bulunmasıamacıylauygulandığınısöylemekmümkündür.

Ceza muhakemesi, iddia, savunma ve yargılama şeklinde ortaya çıkan üçlü faaliyete ilişkin esaslarıbarındıranbiralandır.Bu faaliyetteyargılamamakamları,maddigerçeğiortayaçıkarmagayesiyle,geçmişteyaşandığı iddiaedilenolayıngerçekliğinihukukdüzenincekabuledilenvasıtalarlaortayaçıkarmaya,canlandırmaya,yaniispataçalışırlar.Yargılamayakatılansüjelerinpsikolojikvaziyetleri,cezayargılamasınınamacıolanmaddigerçeğeulaşılmasınaetkiedebilir.Buetkininmevcudiyetiyahutne düzeyde ortaya çıktığı, psikoloji bilgisinin kullanılmasıyla ortaya konulabilir. Bu bakımdan adlipsikoloji, ceza yargılamasının adil, etkin ve insan haklarına uygun sonuçlara ulaşmasında psikolojibilgisinin kullanılmasının zeminini oluşturmaktadır. Örneğin suçla mücadele eden adli kollukbakımındangöreveuygunluk,kişilikdeğerlendirmesi,stresyönetimi,kötümuameleeğilimi;çocuklarhakkında sosyal hizmet raporu alınması; akıl hastalığı ile akıl hastalığının irade oluşturma veyönlendirmeyeteneğineetkileri;mükerrersuçluluk,şiddetpsikolojisi;hükümlülerbakımındansuçyaşantısını terketmeverehabilitasyon;denetimli serbestlik;adlihatalar;mağdurpsikolojisi; tanıkpsikolojisi gibi alanlar, yargılamaya katılan kişilerin psikolojilerinin yargılamaya etkisinindeğerlendirildiğibaşlıklarolarakdeğerlendirilebilir.

Adlipsikoloji,sosyoloji,kriminoloji,adligrafoloji,sesvegörüntüanalizi,adlipalinolojigibibirçokbilimdalıyladairtibatiçindedir.

Çalışmada,tümbuhususlarçerçevesindeadlipsikolojinincezayargılamasındaki işlevi incelemekonusuedilecektir.

Anahtar Kelimeler: Adli Psikoloji, Ceza Yargılaması, Mağdur Psikolojisi, Sanık Psikolojisi, KollukPsikolojisi,HükümlüPsikolojisi,SuçPsikolojisi,TanıkPsikolojisi.

28

HukukunAdaletsizliğiDoç.Dr.CengizMesutTosun

Adaletduygususiyasalyaşamıntemelidir.Adalet,hakedenehakettiğininverilmesidir.Adaletsizlik,hakettiğinialamayanayadahakkıverilmeyenmağdurolanaişareteder.Budurum,mağdurolanıadaletuygulamalarıyla (hukuk) hakkını arama çabasına sevk eder. Mağdur olan, adaletin tecellisini,mağduriyetiningiderilmesinibeklerkenikincikezhemdehukuktarafındanmağduredilebilmektedir.Bahsi geçen uygulamalar “ adli kontrol şartı” ve “denetimli serbestlik” olarak gösterilebilir. Bunabenzer hukuki uygulamalar siyasal yaşamın paydası olan adalet duygusunu zayıflattığı gibimağduriyetenedenolanıda(suçluyuda)cesaretlendirmekte,mağdurolanındaikincikezadaletsizliğeuğramasınanedenolmaktadır.

5271SayılıCezaMuhakemesiKanunuAdliKontrolŞartıgetirmektedir.Bukanunagöreşüpheliyadasanıktutuklanmaşartlarınıtaşıyacakfiildebulunmasınarağmendenetimaltınaalınarak,kanundasayılıbiryadabirkaçyükümlülüğetabitutulmaktadır.Yine,5275SayılıCezaİnfazKanunun105/Amaddesigereğiyapılanuygulamalarise,cezaverilenkişininsosyalhayatiçerisindeinfazınaolanaksağlayanbirceza hukuku uygulamasıdır. Bu her iki kanunda bir şekilde ceza hukukuna göre suçluyu ya cezaalmaktankurtarmaktayadaaldığıcezayıazaltmaktadır.Başkabirifadeyleörtülüolarakaffetmektedir

Buikiyasaileişlediğisuçuncezasıverilmeyenkişilerinvarlığı,enbaştatoplumvicdanındavebukişilerinmağdurettiklerikişilerinadaleteolangüvenizayıflatmaktadır.Çünkütanımgereğiadalet,hakedenehakettiğinin verilmesi iken cezayı hakedenin hukuk ileaffedilmesine dönüşmektedir.Hukuk, özügereğiadaletisağlamasıgerekirkenhukukiadaletsizliğinönüaçılmaktadır.

AnahtarKelimeler:Adalet,CMUK,AdaletDuygusu,Hukuk.

29

HukukunDili,DilinHukukuDr.DadaşhanCelalettinKavas

Hukukunbirdiletkinliğiolması;onunneredearanacağı,nasıltanımlanacağıvenasılşekillendirilebileceğikonusundabaşlıcayolgöstericidurumuifadeeder.Hukukunnorm,değervesosyalolgubileşenlerinintamamı;onundilselboyuttadoğması,yaşamasıveortadankalkmasıgerçekliğiiçindeyeralır.Böylecehukuk felsefesini dil felsefesi içinde; hukuk sosyolojisini ise dilsel antropoloji ve kültür sosyolojisietrafındayenidenkonumlandırmak,hukukunbudilselgerçekliğinedahakapsayıcıbirperspektiflebakmayısağlayacaktır.Elbettebuyenidenkonumlandırma,ilkbakıştabirindirgeyicivedaraltıcıbirtavır olarak sorgulanmaya da açıktır. Zira bu yeniden konumlandırma; Marksist, Tarihselci,Yorumlayıcı,Yapısalcıçeşitliksosyolojikyöntemlerleçizilmişbulunanilkel,feodal,diniveyakapitalisthukukgörünümlerinedairayrımlarayeterlicevapveremeyeceğiizlenimidoğuracaktır.Aynışeklidefarklıtarihselduraklarıylabirliktetabiihukukçuluğunveyahukukipozitivizminelindebulundurduğusorgulama ve açıklama imkânlarının dil felsefesi içine oturtulması şüpheyle karşılanabilecek birgirişim olacaktır. Ancak dil felsefesi, dilbilimin ve dilsel antropolojinin sunduğu teçhizatın dayardımıyla,hukukungerekekonomi-politiğini,gereksedeğereveadaletedairtartışmalarınıtutarlıvekapsayıcıbirşekildeelealmayaelverişlidir.Bununiçinatılabilecekilkadımdilfelsefesiilediğersosyalbilimlerarasındakibağlantılarınbenzerlerinihukukfelsefesivehukuksosyolojisiiledetesisetmektir.Bu ilk adımın atılması için gösterilen zihinsel çaba, belki de aynı zamanda nihai adımı atmışbulunduğumuzukeşfetmeklesonuçlanacaktır.

AnahtarKelimeler:HukukFelsefesi,HukukSosyolojisi,DilFelsefesi,Dilbilim,DilselAntropoloji.

30

Hegel’inHukukFelsefesindeSoyutHakKavramıveÖzneProblemi Ar.Gör.ÇağatayŞahin

Bu çalışmada ünlü Alman filozof GeorgeWilhelm Friedrich Hegel (1770- 1831)’in Hukuk Felsefesi’ninönemli kavramlarından birisi olan soyut hak kavramının bir analizi yapılmaya çalışılacaktır. İlkbölümdeHegel’in felsefesinin temelkavramlarıelealınacak,bu felsefedeönceliklibiryeriolan tinfelsefesi,ünlüdüşünürüntarihfelsefesineveburadanhareketlehukukfelsefesineulaşmanınkapısınıaralayacaktır.Bilinçveözbilinçproblemi,efendi-kölediyalektiğive tanınma ilişkisiçalışmanınbubölümünde ele alınacaktır. Tanınma ilişkisi öz bilinçler arası başladığı bu evrenin ardındanbirey-devlet ilişkisindegerçek ifadesinibulacaktır, ziraAlexandreKojéve’nindeHegelokumasında ifadeettiğigibi,insanancakbirdevletinvatandaşıolmasıneticesindekendiniözgürvetarihselbireyolarakgerçekleştirebilmektedir.

İkinciolaraksoyuthakkavramınınmomentleriolanmülkiyet,sözleşmevehaksızlıkayrıbaşlıklardaelealınacaktır. Hegel’e göre hukuk her şeyden önce, özgürlüğün doğrudan doğruya ilişkilendiği birkavramdır, özgürlüğün hukukla birlikte ele alınışı ise temelde üç ana ayrım üzerinden mümkünolmaktadır.Bunlardanilki,kendikendisiyleilişkiiçindekiözelşahsınözgürlüğüolanmülkiyet,ikincisibaşka şahısla ilişkiye giren mülkiyet sahibi şahsın kendi rızasıyla mülkiyeti geçirmesi hali olansözleşmeveüçüncüsüisekendisiyleilişkisindefarklılaşan,varlığıileçelişenirade,yanihaksızlıktır.

Hartmann’agöreHegelodönemdesoyuthakformuhenüzkavranmadığıiçinsoyuthakkavramınınbuüçevresiylemülkiyethukuku,borçlarhukukuvecezahukukununortayaçıkışınıifadeetmektedir.Devletbuhakayrımlarınınkoruyucusu,hakvemenfaatkarşısındabirzorunlulukhaliolarakelealınmaktadırvegücününihaibireylerinözelmenfaatlerindekievrenselamaçbirliğindenalmaktadır.Bukapsamdasonbölümdedevlet,kişiselhaklarınteminatınısağlayanvevarlığınıbuhaklarınbirliğindebulanbirüst yetke olarak var olmaktadır. Çalışma kendi savını ortaya koyacağı son bölümde soyut hakkavramınınöznesininnasılkurgulandığısorunuüzerineodaklanacaktır.

AnahtarKelimeler:ÖzBilinç,SoyutHak,Özgürlük,Hukuk,Devlet.

31

Nussbaum’unYapabilirlikYaklaşımıBağlamındaÖzgürlükSorunuDamlaAlver

Nussbaum, yapabilirlikler yaklaşımının amacının, yaklaşımın temel hak ve özgürlükler konusunda vetoplumsaladaletinsağlanmasındayasakoyuculararehberolabilecekevrenselilkeleriortayakoyanbirkuramoluşturmakolduğunusöylemektedir.Bununiçinde,o,ilkolarakşusoruyusormaklaişebaşlar:“İnsanlar gerçekte ne yapabilir ve ne olabilirler?” Bu soruya verilebilecek tüm yanıtları dayapabilirlikler olarak tanımlamaktadır. Nussbaum’un ifade ettiği şekliyle yapabilirlik “bir çeşitözgürlüktür: çeşitli faaliyet bileşimleri içinden birini başarma özgürlüğüdür.” Nussbaum’daözgürlüğünkişininolanaklarınıgerçekleştirebilmesini sağlayacakkoşullarınmevcutolmasıyla ilgiliolduğuvebirözgürlüğünvarlığındansözedebilmekiçin,onunkâğıtüzerindetanınmasındançok,birkişininoözgürlüğesahipolmasınınmaddikoşullarınınsağlanmasıgerektiğigibibirdüşüncekarşımızaçıkmaktadır. Bu ise, özgürlüğün yalnızca birmüdahaleedilmemeolarak anlaşılmadığı, özgürlüğünvarlığından bahsedebilmek için kişilerin yapabilirliklerinin varlığından bahsedilebilecek koşullarınsağlanmasıgerektiğianlamınagelmektedir.BudüşüncedenhareketedenSandraFredman,güvenlikhakkının benzer şekilde ele alınıp alınamayacağını araştırmakta, güvenlik hakkının da kişilerinyapabilirliklerininsağlanmasınoktasındaanlamınıbulupbulmadığınısorgulamaktadır.Nussbaum’unözgürlük anlayışına benzer şekilde güvenlik hakkının kişinin bedensel bütünlüğünedokunulmamasından ziyade kişinin bedeninin tehditlerden azade olması hakkı olduğunu ilerisürmektedir. Açlık ve hastalık gibi mahrumiyetlerin de kişinin güvenlik hakkının ihlaline sebepolacağından güvenlik hakkının içeriğinin bunları da kapsayıp kapsamayacağını ele almaktadır.Özgürlükvegüvenliğinyaygınanlayıştanbaşkabiranlamabüründüğüvemüdahaleedilme-serbestbırakılma üzerinden ele alınmadığı durumda akla gelen sorulardan birisi de özgürlük ve güvenlikikilemindenher durumdabahsedilebilip bahsedilemeyeceği olmaktadır. Bu bildirideNussbaum’unözgürlüksorununayaklaşımıvebuyaklaşımdoğrultusundaözgürlükgüvenlikikilemininherdurumdasözkonusuolupolamayacağınınaraştırılmasıhedeflenmektedir.

AnahtarKelimeler:Özgürlük,YapabilirliklerYaklaşımı,GüvenlikHakkı,İnsanOnuru,İnsanHakları.

32

HukukAracılığıylaAdaletMümkünMüdür?DamlaUçak

Adaletkavramıhukuki, felsefi,politik,sosyalveekonomikolanlailişkili tumdeğerlendirmelerdesureklikarşımıza çıkan, yaşadığımız dönemde oluşan yeni sorunlar ve farklı yaklaşımlarla birlikte yenitartışmaların ortaya çıkmasına vesile olan bir kavramdır. Hukukun spesifik bir amacı var mıdır?Örneğin,hukukadaletibulmayıhedeflermi?Hukukidolayımolmadanadaletinpeşineduşulebilirmi?Hukukun şiddetle olan ilişkisi nedir?Hukuk ile adalet, hukuk ile yaşamarasındaki ilişkide şiddetinereye koyabiliriz? Bu ve benzeri sorular konu ile ilgili hem geleneksel hem de guncel tartışmabaşlıklarınıoluşturmaktadır.Busorularınhepsibirbiriniperçinleyeniçerikleriifadeediyorolmaklabirlikteesasolarakbuçalışmada,hukukaracılığıylaanlamveişlevkazanan“Adaletnedir?”sorusuçağdaş dönemdeki tartışmalar çerçevesinde cevaplandırılmaya çalışılacaktır. Bunun için WalterBenjamin’in “Şiddetin Eleştirisi Üzerine” adlı metni temel alınacaktır. Bunun sebebi, Benjamin’inmetninin hukuki temellere dayanmayan ve şiddet içermeyen bir adalet anlayışı arayışıyla hemhukuksal statuyu hem de şiddet sarmalını alışılmışın dışında ele alarak yeni tartışmalara zeminhazırlamış olmasıdır. Çalışmamın temel savı, hukukun işleyişi ile adalet arayışı farklı zeminlerekonumlanıyorolsadahiadaletadınahukukudışarıdabırakamayacağımızyadahukukuadaletintamkarşısınayerleştiremeyeceğimizdir.SözkonusumetnindeBenjamin,“hukukolarakadalet”anlayışınıaçığakavuşturmakiçindoğalhukukvepozitifhukukayrımındanhareketederekherikisinindeadaletisağlayamadığınıiddiaedervehukukunadaletleilişkisininolmadığısonucunavarır.Dahasıhukukunuygulanabilmesiyasakoyucuyadayasakoruyucufarketmeksizinşiddetigerektirir.Buyanıylahukukveşiddetarasındayakınbirbağvardır.Benjaminhukukuguvencealtınaalabilecektekşeyinşiddetolduğunu;hukukunadilolduğuiçindeğil,şiddetaracılığıylageçerlilikkazandığını;hukukaracılığıylaadilolmayaneylemlerinmeşruzeminininsağlandığınıortayakoyar.Devamındaysamitikşiddetveilahi şiddet ayrımları yaparak; mitik şiddeti iktidarla, ilahi şiddetiyse adaletle ilişkilendirir. Mitikşiddette hukuk evrensel bir adalet anlayışından değil, o dönem devlet içindeki hâkim anlayıştanbeslenir.Bunoktadahukukveadaletarasındaortakbirzeminolduğuyönundekihâkimanlayışsarsılır.Hukuk;psikolojik,ideolojikvetoplumsalizlertaşıyacağındanhiçbirzamaniçintarafsızolamayacaktır.Adaletse bir içeriğe kavuşturulması zor olan kavramlardan biri olsa dahi, hukuki anlamdatartışıldığında onu ilişkilendirebileceğimizen baştagelen ilkelerdenbiri tarafsızlıktır ancak hukuktarafsızolmaktanuzaktır.İlahişiddetseöncehukukukuransonrakurduğuhukukukoruyanşiddetindönguselliğinde adaleti tesis etmenin imkânsızlığı sebebiyle hukuksal şiddetin, hukuku kuran vekoruyandevletşiddetininyokedilmesidir.Benjamin’egöreiktidarınmanipuleedicietkilerinekarşıuyanık olmaya davet eden, devlet kurumlarını askıya alan, bozduğu duzenin yerine bir yenisinigeçirmeye kalkmayan ilahi şiddet, şiddet içermeyen bir olaydır; hukukun ötesindeki adaleti açığavururveherseferindekendibiricikliğini,geleceğiaçıkbırakansınırmantığını,tekilliğiniöneçıkartır.

AnahtarKelimeler:Adalet,Hukuk,İktidar,Şiddet,“Başka”.

33

Sanat,NefretSöylemleriveİnsanOnuru:İnsanınDeğeriÜzerineBirİnceleme

Ar.Gör.DenizPolatAkgün

İnsanınkendiniifadeetmeihtiyacı,insanlıktarihiileyaşıttır.İnsan,kendineözgüolanaklarla,tarihboyuncakendisinianlatmış,sorunlarınıçözmeyeçalışmış,hayatınailişkinkayıtlartutmuşvebunlarıngelecekkuşaklara aktarılmasını sağlamıştır. Sanat, bu olanaklar arasında her zaman için özellikli bir yertutmuştur.İnsanaözgüolanbuihtiyacınolmazsaolmazaraçlarındanbiriolaraksanat,aynızamandasağaltıcıdır. İnsanlık kültürünü ve bilincini ve dolayısıyla tek tek kişilerin değil, tüm insanlığınolanaklarınıgeliştirir.Bunedenle,herinsan,tercihettiğisanatdünyasıyla,istediğibiçimdeilişkikurmavebuolanağınıgerçekleştirmehakkınasahiptir.Sanatlaözgürceuğraşabilmek,enüstünahlâkideğerolan insanınsahipolduğudeğerinveonurunbirgereğidir.Buözellik,onudiğercanlılardanayırır.İnsanınkendisinigeliştirebileceği,varlığınıveyaratıcılığınıyansıtabileceğibirolanakolaraksanattaözgürlüğünhukukengüvenceyealınmasıdadoğrudaninsanındeğeriniveonurunutemelalır.

Günümüzde,ulusalveulusalüstükurumlartarafındanhukukengüvenceyealınansanatözgürlüğü,kuralolarakhertürlüsanatsalifadeyikorumaaltınaalır.Ancak;gereksosyolojikdeğişimlervedönüşümlergerekse sanatın anlamında yaşanan radikal biçim ve içerik değişimleri, insanlık tarihininbaşlangıcından beri yaşamın kuşamında yer alan sanatın anlamının ve kapsamının eskiden kabuledildiği gibi verili olmadığını göstermiştir. Bu çerçevede, belirli sanatsal ifade türleri özellikletartışmalıdır.Nefretiçerikliifadelerdebunlararasındaönemlibiryertutar.

Nefret içerikli sanatsal söylemler üzerine değerlendirme yapılırken, nefret söylemlerinin nelerdenoluşabileceğini tahdidi olarak belirlemek ve sanat özgürlüğünün bu anlamda sınırlarını çizmekoldukçagüçtür.Buyoldaışıktutan,insanonurudur.İnsanonurunasaygı,demokratikveçoğulcubirtoplumun temelidir. Farklı nitelemelere yer verilmekle birlikte, nefret söylemi kapsamındadeğerlendirilenifadelergenellikle, sırfbelirlinitelikleresahipoldukları içinbelirlibirkitleyihedefalan,onlarüzerindeinsanlığındiğerüyeleriyleeşitolmadıklarınadairbirhisveyabirönyargıyaratan;kin, nefret ya da ayrımcılık içeren veya bunları tahrik eden, insan onuruna saldırı niteliğindekisöylemlerdir. Sanat, bu tür söylemlerin araçlarından biri olabilmektedir. Bu durum, sanatın hemsağaltıcıyanıylahemdeinsanonurutemellioluşuylaçelişir.Çalışmada,buçelişkielealınacak;sanatınnefretiçerikliifadelereyervermesihalindesınırlanıpsınırlanamayacağı,insanonurununbusınırlamatartışmalarında nasıl bir yer tuttuğu incelenecektir. Bu kapsamda, tek tek insanların rastlantısalözelliklerindenbağımsızbirbiçimde,tüminsanlığın,başkabirifadeyleinsanlıkailesininsahipolduğudeğervebudeğerinsomutolaylardanasıldikkatealınabileceğideğerlendirilecektir.

AnahtarKelimeler:Sanat,SanatÖzgürlüğü,NefretSöylemi,İnsanOnuru,TemelHakveÖzgürlükler.

34

İdareHukukundaManeviTazminatınYaptırımFonksiyonuDr.Öğr.ÜyesiFatmaDidemSevgiliGençay

Danıştay’ın yakın zamana kadar verdiği kararlarda, manevi tazminat miktarının belirlenmesinde“zenginleşmeyenedenolmama”,AskeriYüksekİdareMahkemesikararlarındaise“felaketinözlenirhalegetirilmemesi” gibimağdura, daha doğrusumağdurunmaddi durumuna ilişkin değerlendirmelerinyapıldığıgörülmekteydi.Bumahkemelerinizlediklerimantığagöremanevitazminat,malvarlığındameydana gelen bir azalmanın tazmini olmayıpmanevi bir tatmin aracı olduğuna göre,mağdurunsosyal ve ekonomik durumu hangimiktarda bir tazminat ile tatmin olacağı konusunda belirleyiciolmalıydı. Yeni tarihli kararlarında ise Danıştay, manevi tazminat miktarının belirlenmesinde,sorumlununkusurununbelirleyiciolduğubiranlayışageçmiştir.

Malisorumluluğunbirincilfonksiyonuelbettekimağdurunzararınıntazminedilmesidir.Ancakzarargörenya da tazminata mahkum edilen açısından bakıldığında mali sorumluluğun da yaptırım olarakalgılanmasımümkündür.Yeni tarihliDanıştaykararlarındadamanevi tazminatta “cezalandırıcıbirmiktar”arayışıbelirginleşmiştirkibu,idareninsorumluluğununyaptırımfonksiyonununaçıkçakabuledildiğişeklindeyorumlanabilir.

İdarenin kusurlu sorumluluğuna hükmedildiğinde, idare, söz konusu kusurun bir dahagerçekleştirilmemesini sağlamak için uyarılmış/cezalandırılmış olur ve bu şekilde mağdurun,idarenin,kusurludavranışlarınınsonuçlarınakatlanmasıyönündekitalebikarşılanmışolur.İdareninkusursuzsorumluluğundaisesorumluluğahükmedilmeklebirlikteidareninkusurununbulunmadığıdatespitedildiğinden,kusursuzsorumluluğunyaptırımfonksiyonununbulunmadığısöylenebilir.

Tazminatmiktarınınyüksekliğininkusurunağırlığıiledoğruorantılıolduğu,bubakımdanyüksektazminatmiktarınınaynızamandacezalandırmafonksiyonunudabelirginleştirdiğisavunulabilir.Ancakbazende tamtersi, yani sembolikmiktarda tazminat talepleri sözkonusuolabilmektedir.1 lira tazminatisteyen mağdurun asıl talebi, şüphesiz, idarenin kusurlu davranışının tespit edilmesidir. Bu gibidurumlardamağdur,idarenin,“yanlış”olduğunudüşündüğübirhareketindendolayı,hatalı/kusurluolduğunun tespit edilmesini istemektedir ve bu nedenle sadece sembolik bir tazminat talebindebulunmaktadır.

AnahtarKelimeler:İdareninSorumluluğu,ManeviTazminat,YaptırımFonksiyonu,CezalandırıcıMiktar,KusurunTespiti.

35

İnsanHaklarıBağlamında“AileninKorunmasıHakkı”Dr.Öğr.ÜyesiDilaraAğaoğluCanay

Ailekavramı,birkurumolarakyadaaileyioluşturanbireylerinhakveödevleribağlamında,hukukunfarklıdalları bakımından farklı pozitif düzenlemelerin konusudur. Bununla birlikte aile, sosyal bilimleriçinde antropoloji, sosyoloji, psikoloji gibialanların daortak konusu olmak ve hemgenel feministyaklaşımlar hem de feminist hukuk yaklaşımlarının eleştirel bakışla ele aldığı bir kurum olmakbakımındandaçokönemlidir.

Anayasa’nın “Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları” başlıklı 41. maddesi, Medeni Kanun’un “BirliğinKorunması”başlıklı195-201.maddeleri,doğrudandoğruyaaileyleilgilibirdüzenlemeolan6284sayılıAileninKorunmasıveKadınaKarşıŞiddetinÖnlenmesiKanunu’nunbütünü,TürkCezaKanunu’nun“AileDüzenineKarşıSuçlar”başlığıaltındaki230-234.maddelerikonuylailgili temelulusalhukukimetinlerdir. Bunlar yanında Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 16.maddesindeyeralanaileninkorunmasıkavramı,meseleninhakolmaklığıbakımındandeğerlendirmeküzerebirölçüsayılabilir.

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun 29-30 nisan 2019 tarihlerinde düzenlemiş olduğusempozyumun başlığı “Ailenin Korunması Hakkı”dır. Sempozyumun bildiri çağrısı metninde“uygulamada ailenin korunamadığı” tespitinden hareketle evlenme oranlarının azalıp boşanmaoranlarınınarttığınavetoplumdakidejenerasyonavurguyapılarakdevletinaileyikorumakiçinaldığıyanlıştedbirleryadaihmallerinderinleştirdiğibirkrizdensözedilmiştir.Kezasempozyumunsonuçbildirgesindedeaileninkorunmasıcümlesindenolmaküzere“insanfıtratınaaykırısapkınilişkilerinbelliçevrelertarafındankasıtlışekildemeşrulaştırılmayaçalışılmasının”tehlikesinden,“yuvayıkankadınveerkekler,medya,idare,yasavesözleşmelerden”sözedilmişolmasıyla,hakkınanlamınınözelyaşamaveaileyaşamınasaygıbağlamındabireylerinailekurmaözgürlükleriolarakiçeriklendirilmekyerine“nepahasınaolursaolsunailemüessesesininmuhafazaedilmesi”şeklindeanlaşılmayolununaçıldığıgörülmektedir.Buyaklaşım,başlıktazikredilmişolanhakkınniteliğiveiçeriğikonusundabuçalışmayıyapmayıgerektirmiştir.Korunacakolandeğer,kimekarşıkorunacağı,neşekildekorunacağı,kuşakhaklariçindeneşekildekonumlandırılacağıvebudeğerlendirmelerinyargıorganlarıtarafındannasılyapıldığı/yapılacağıönemlidir.

Tebliğlerin TİHEK’in resmi görüşü olmadığı ve bu anlamda Kurum’u bağlayıcılık niteliği olmadığıkuşkusuzdur.Ancakulusaldüzeydeinsanhaklarınaözgülenmiştekkurumolanvekendineözgübirbaşvuru mekanizması da bulunan TİHEK’in konuyu ele alış, yaklaşım ve anlamlandırma biçiminikavramakiçinKurul’unkonuylailgilikararlarıyla,AnayasaMahkemesivebaşkacayargıkararlarıylabirliktesempozyumudadeğerlendirmekaydınlatıcıolacaktır.

Çalışmamızda “ailenin korunması” kavramının bir hak olup olmadığı, terimdeki “koruma-korunma”ifadesininneanlamageldiği/hangialternatifanlamlaragelebileceğivebunlarınhukukiolarakhangisonuçlarıdoğuracağıtartışılacaktır.

AnahtarKelimeler:AileninKorunmasıHakkı,İnsanHakları,ÖzelHayatınKorunmasıHakkı,Mahremiyet,ToplumsalCinsiyet,AileİçiŞiddet.

36

HukukveSinemaİlişkisi:BirİçerikDenemesiAr.Gör.DilaraYıldırım

Hukuk ve sinema, son yıllarda hukuk fakültelerinin müfredatında kendisine sıklıkla yer bulan derslerarasındadır. Buikidisiplininnasılbirarayageldiğiyadasınırlarınınnasılçizileceğiisegeneldebukonuhakkındayazıpçizenlerinyadaanlatanlarıntercihinegöredeğişir.Butercihlerinbüyükbirkısmıdoğaldırkisinemaiçindekihukukyadahukukfilmleriperiferisindedir.Merkezi isegeneldeadalettemasıoluşturur.Dolayısıylayamahkemedramalarıüzerindenyadahikâyeiçindekibirtakımhukukikavramlardanhareketederler.Nitekimuluslararasıyayınlarbakımındandaeğilimbuyöndedir.Yargıçsistemi, dezavantajlı grupların hak talebi, bireyin özgürlüğü ve bunun boyutları gibi konular, bukonuları içerenyadadoğrudanbukonuları işleyen filmlerüzerindenanlatılarakhukukvesinemailişkisiortayakonmaktadır.

Bununlabirlikteherikidisiplininbirarayagelebileceğibaşkaimkânlardavardır.Hukuknormatifkarakteresahip oluşuyla aslında gündelik yaşamımızın birçok noktasında belirir. Kendi “gerçek” dünyasındaanlamlandıran,yorumlayanvekararverenolarakinsan,bunitelikleri,hakîkatiyadadoğruolanınneolduğugibisorularıhukuklapaylaşır.Sinemaisetümbunlarıgerçeğinbir“kurgusu”olarakkarşımızaçıkarır ve bu kurgusal olanda paylaşılan hukuktan, ideolojiden, yorumdan bağımsız değildir.Dolayısıylaortaklık,hukuk filmlerikapsamındadeğerlendirilmeyeekolarakgöstergebiliminyahutpopülerkültürünkonusuolarakdakendisineyerbulabilir.

Tebliğimizin esas önceliği, ‘Hukuk ve Sinema’ başlığı altında verilen derslerin içerik olarak neyikapsadıklarını, sınırlarınıöncelemektedir.Bubağlamdahukukvesinema ilişkisi;hukuk filmlerinintanımı,hukukvesinemagöstergebilimiarasındabağlantıkurulupkurulamayacağı,hukukvepopülerkültürilişkisigibikonularüzerindenelealınacaktır.Hukukusinemadanöğrenipöğrenemeyeceğimizsorusuilgilikonularınörnekfilmleriyledesteklenerekcevaplandırılmayaçalışılacaktır.

AnahtarKelimeler:Hukuk,Sinema,Göstergebilim,HukukFilmleri,Adalet,PopülerKültür.

37

YerelBirDemokrasiÖrneği:AlevilikteMusahiplikKurumuAr.Gör.DolunayÇörek

Bu çalışmada öncelikle Alevilik inancındaki musahiplik kurumunun doğumuna vesile olan tarihselkaynaklarkısacaaçıklanacaktır.Alevilikinancındamusahipliğin,nasılbirbiçimdeikiailearasındabirdayanışmavekardeşlikanlaşmasıolarakkurulduğu,musahipolmakiçintaşınmasıgerekenözellikler,musahip olunduktan sonra uyulması gereken ilkeler ve musahiplikten çıkma sonucunu doğurandurumlar incelenecektir. Bu inceleme yapılırken tarihten bugüne musahipliğin uygulanmasındameydanagelendeğişimlerlerdeirdelenmişolacaktır.

Günümüzde musahip olmanın gerektirdiği ilkelerin uygulanabilirliği ve uygulanmasının gerekli olupolmadığıhukuksosyolojisiaçısındantoplumsalyapılardakideğişimdikkatealınarakaraştırılmalıdır:Musahip olan iki aile arasında uygulanan hangi ilkelerin ve pratiklerin, uygulandıkları bölgedekiçatışmalarınçözümündeetkinolduğuincelendiğitakdirdeyereldedemokrasikültürününgelişiminesunduğukatkıdaanlaşılırolmaktadır.Musahiplikkurumuaracılığıylatoplumdakiahlâkidenetiminhukuk kurallarına uyulmasındaki rolünün araştırılması ve yerel demokrasi arasında kurulacakbağlantı gelecekteki olası çatışmaların çözümü için gereklidir. Sonuç olarak çalışmada,musahiplikkurumu ile oluşan toplumsal denetim ile konu olan diğer unsurların demokrasinin dayanışmaunsurunu oluşturduğu ileri sürülmektedir. Bu iddiayı destekleyen bilimsel eserler, musahiplikdeneyiminesahipolanvebukurumhakkındabilgisahibiolankişilerleyapılangörüşmelerveçeşitlibelgesel-filmlerçalışmanınkaynağınıoluşturmaktadır.

AnahtarKelimeler:Musahiplik,Alevilik,ToplumsalDenetim,Dayanışma,YereldeDemokrasi.

38

DoğanınHaklarınaFelsefiYaklaşımEcemÇobanBilici

Bugun artık dunyanın milliyet, sınır, dil tanımayan bir ekolojik krizde olduğu kabul edilmektedir.Başlangıcındanberibukriziçözmekiçinkullanılanenönemliaracınisehukukolduğugörulmektedir.Ancakgelinennoktada,özellikledoğanınkorunmasındasözkonusuhukukkurallarınınişeyaramadığıdeğilseyetersizkaldığıdagözlenmektedir.Haladuzgunişleyenbirçevrehukukununvepolitikasınınyerleşmemiş olmasının nedenleri sadece doğanın korunmasının ekonomik çıkarlarla çatışması,mevcutkurallarınuygulanmaması,veyakurallarınyetersizliğimidir?Yoksamevcutsonucuyaratantemelneden,hukukavehayataeşzamanlıolarakyansıyanvebunlarışekillendiren,insanınevrendekendini nasıl konumlandırdığı hakkındaki yaklaşımmıdır? Anayasalarda yer alan temel hakların,kanunmaddelerininveilgilidiğertumkurallarınbelirlenmesindevegelişimindefelsefiduşunceninnekadaretkiliolduğuaçıkçagörulebilmektedir.Ekolojiksorunlarıçözmesinibeklediğimizulusalveyauluslararası çevre hukukunun temelinde de insanmerkezcilik ve yararcılık duşunceleri yerleşmişbulunmaktadır. Bu temelin uzerine inşa edilen tum uygulamalar ve değişiklikler bu duşuncelerinizlerini taşımakta, bir nehrin korunmasındaki yaklaşım o nehrin insanların ihtiyaçlarını karşılayıpkarşılamamasınagöredeğişmektedir.Hukukayerleşikbuinanışlar,kutsalkitaplardan,Aristoteles’ten,Descartes’tan, Kant’tan, Locke’tan, Mill’den, Bentham’dan ayrı duşunulemez. Zamanla insanın buözgurluğunukısıtlayanolgularortayaçıkmış,hattaduşuncedunyasındadabukabullerdenayrılıklargözlenmişolsada;uluslararasısosyalanlayışagöre,yainsanınhukmedebildiğiher‘şeyin’insaniçinyaratılmışolduğuvedolayısıylainsanınbuşeylerleistediğiniyapmaktabirbakımaözgurolduğu,yadainsanbir‘şey’uzerindehâkimiyetkurabiliyorsabununhukmetmekiçinyeterlimeşruiyetzemininioluşturduğukabuledilmektedir.Ekolojikkrizhakkındaçözumuretebilmekiçininsanındoğaileolanilişkisininöncelikliolarakfelsefiaçıdanincelenmesizorunludur.İnsanınyaşayanenakıllıvarlıkolmasıonu dunyada ustun varlık haline getirir mi? Üstun varlık olmak ne demektir? Kullanmak veyakorunmakiçin,diğervarlıklarinsanlaraaitmidirveyainsanlarınsorumluluğunaverilmişmidir?Busorularaverilecekyeniyanıtlarileçevrehukukununtemelideğişebilecektir.1960’lardanbaşlayarakgelişenyaşammerkezciyaklaşımlarneticesindebugundoğanıniçkindeğerininkabuledildiğivebudeğerin kabulu ile birlikte doğanın sadece varlığından dolayı bazı yasal haklara sahip olduğuduşuncesinin yaygınlaşmakta olduğu görulmektedir. Üzerinde fikir birliği sağlanmamış olan veçoğunluk tarafındanhala reddedilen bu duşuncelerin Ekvador,Hindistan, Bolivya,YeniZelanda’daolduğugibidoğrudanhukukayansımaları iseoldukçaheyecanvericiolmaktaveuzerindedahaçokçalışılmayaihtiyaçolduğunubizlerehatırlatmaktadır.

AnahtarKelimeler:EkolojikKriz,DoğanınHakları,Çevre,ÇevreHukuku,İnsanMerkezcilik,Faydacılık,ÇevreFelsefesi,ÇevreEtiği.

39

Habermas’taHukukunMeşruluğununKaynağıOlarakOtonomiAr.Gör.ElifCanÇalıcı

Habermas’ın hukuk anlayışında, yurttaşların yasa yapım sureçlerine katılımına ve yasa metinlerindenziyade bu metinlerin ortaya çıktığı surecin kendisinin demokratik niteliğine önem verilmektedir.Duşunurun ne doğal hukuk ne de hukuki pozitivizm anlayışlarıyla bağdaşan prosedurel hukukparadigması, demokratik fikir ve irade oluşumunun iletişimsel önvarsayımlarını ve prosedurelkoşullarını meşruluğun tek kaynağı olarak görmektedir. “Prosedurel” terimiyle kastedilen isedemokratik prosedurlerin otomatik olarak işlemesi değil, bu prosedurlerin kamusal alandakiiletişimlerle surekli etkileşim halinde olması, dolayısıyla surecin kendisinin iletişimsel bir niteliktaşımasıdır.

Hukuk normlarının yasakoyucunun her zaman değiştirilebilen kararlarına dayanması biçiminde ifadeedilebilecek olan pozitiflik ile bu şekilde uretilen normların butun hukuk kişilerine eşit duzeydeotonomisağlamasıyönundekimeşrulukarayışı,Habermas’agöremodernhukukunikitemelözelliğinioluşturur. Buna göre pozitif hukuk, meşruluğunu (doğal hukuk anlayışlarında olduğu gibi) dahayuksekbirhukuktanalamaz.Modernhukukunmeşruluğu,butunyurttaşlarınaaynıölçudesağladığıotonomidenkaynaklanır.

Habermas’agörepozitifhukuk,otonomikonusundaahlâkkurallarındakarşılığıolmayanbirikiliğenedenolmaktadır.Kantçıanlamdaahlâkiotonomi,butunlukarzedenbirkavramdır.Bireylerinkenditarafsızyargılarınagörehareketetmeleriniöngörur.Hukukkurallarınınbağlayıcılığındaiseyalnızcafikirveyargı oluşturma sureci etkili olmaz. Burada, hukuku yapan ve uygulayan kurumların herkes içinbağlayıcıkararlarıdadevreyegirer.Busebeplerollerinbiryandahukukuyapanlarveuygulayanlar,bir yandada hukuka tabi olanlar şeklindeböluşulmesi,kavramsalbir zorunluluk olarak karşımızaçıkar. Ahlâk alanında tek parça olan otonomi, hukuk alanında özel otonomi ve kamusal otonomişeklindeikilibiryapısergilemektedir.Habermas’agörebuikiotonomi,birdiğerinezararvermeyecekşekildeuzlaştırılmalıdır.Özelhukukkişilerininsubjektifhareketözgurluğuilevatandaşlarınkamusalözgurluğu, birbirini karşılıklı olarakmumkun kılar.Dolayısıyla özel otonomi ve kamusal otonomi,karşılıklıolarakbirbirininönşartıdır.

Buanlayıştapolitikmuzakerelerilekararvermesureçleribirbirindenayrılmakta,birinciaşamayıkamusalalanda yapılan muzakereler, ikinci aşamayı ise bu muzakerelerle elde edilen kararların seçimleryoluylaparlamentoduzeyinetaşınmasıveyaiktidaruygulamalarıyadayasalarşeklindeyurttaşlarageri yansıtılması oluşturur. Bir yandan yurttaşların informel politik kamusal alanı işlerken diğeryandandayasakoyucuların,mahkemelerinveidariyapılarınalanındakiiletişimakmayadevameder.Bu alanlar karşılıklı olarak birbirini etkilerken kamusal guç iletişimsel guce, iletişimsel guç deyönetimselgucedönuşur.Dolayısıylademokratikprosedurler,meşrulaştırıcıguçlerinivetoplumsalbutunleştiricilik işlevlerini yurttaşlar arasında yapılan kamusal muzakereden alırlar. Karar almasureçlerinekatılım,sistemitekrarmeşruhalegetirmişolur.

Habermas’ta meşruluk, kaynağını otonomiden almakta, bu noktada duşunur konuya yurttaşların aklınkamusalkullanımıvasıtasıylavemuşterekolarakgerçekleştirdiklerirasyonelyasakoyuculuğudahiletmektedir. Buna göre hukuk kişileri, kendilerini muhatap oldukları yasanın aynı zamandayasakoyucularıolarakgörebildikleri sureceotonomolabilirler.BuçalışmadaHabermas’ınotonomianlayışı, onunhukukdevleti ile demokrasiarasında kurduğu içsel bağlantı temelinde incelenecek,duşunurun bu anlayışı vasıtasıyla hukukilik ile meşruluk arasındaki gerilimi aşma çabası ortayakonulacaktır.

AnahtarKelimeler:ProsedurelHukukAnlayışı,HukukunMeşruluğu,ÖzelOtonomi,KamusalOtonomi,SiyasalKatılım,MuzakereciDemokrasi.

40

CezaHukukuveDilemmaElifGülYılmazlar

Kanunkoyucukimizamansuçolanhareketleribelirlerkençatışanikiveyadahafazlahakarasındabirtercihyapmakzorundakalmaktadır.Dolayısıyla,ortayaçıkandilemmalarsadeceahlakiveteolojikaçıdandeğil ceza hukuku alanında yapılan tartışmalar açısından da önem arz etmektedir. Bu bağlamda,önceliklekanunkoyucutarafındancezahukukualanındaortayaçıkabilecekdilemmalarıntespitininmümkün olup olmadığı belirlenerek yapılan düzenlemelerin içeriği incelenecektir. Bu çalışmada;işkence, ötanazi ile çocukdüşürtme ve düşürmenin ulusal ve uluslararası hukukboyutları üzerineodaklanılacaktır.Ayrıcacezahukukualanındaortayaçıkandilemmalardahâkiminrolüüzerinebirdeğerlendirmeyapılmasıamaçlanmaktadır.

AnahtarKelimeler:CezaHukuku,İnsanHakları,Ötanazi,İşkence,ÇocukDüşürtmeveDüşürme.

41

BirİnsancılHukukEleştirisi:İnsancıllıkNasılBirİnsanlıkÖngörmektedir?

Ar.Gör.ElifKösesoy

CostasDouzinas,İnsancıllığınBinBirYüzüadlımakalesinde,insanhaklarıveinsancıllığın,insanlığınfarklıparçalarınıbirarayagetirdiğivebedendekiderinkesikleriortakbirinsanözüylebirbirinetutturmayaçalıştığıyerleşikkabulününolduğunudilegetirir.Buyöndekibirkabuldesorgulanmasıgerekenüçkavramvardır:Ortakbirinsanözü,insanlıkveinsancıllık.Birbiriiçinegeçmişbuüçkavramınnormatifbir karşılığının olup olmadığının tartışılması, insan haklarının felsefi temellerininaçığaçıkarılmasıanlamınadagelmektedir.Nitekim insanhakları söyleminin bir ideolojiden ibaret olduğu kanısınıngiderek yaygınlaşması, insancıl olarak addedilen pekçok eylemve uygulamanın bu ideolojidenmibeslendiğihaklıeleştirisiniberaberindegetirmiştir.Savaşolgusununhükümsürdüğübirortamdasivilhalkınkorunmasıamacıylaortayaçıkaninsancıllığınbugüngelinennoktadabuamacanekadarhizmetettiği eleştiriye açık diğer bir husustur. Zira savaşların boyut değiştirdiği dünya sahnesinde,insancıllığın da bu değişime kayıtsız kaldığı düşünülemez. Bu bağlamda, insanlığı koruma veyakurtarmagibibüyükbiridealininsancıllığayükletilmesi,enazinsanhaklarısöylemikadarrealitedenuzaktırvesimgeseldir.İnsancıllığınnasıloluştuğunuyadaicatedildiğinianlayabilmekesasında,çokboyutlubirincelemeyigereklikılar.Bugerekliliktenhareketettiğimizçalışmamızda,öncelikleinsanveinsanlıkkavramlarıirdelenecek;sonrasındaiseinsanhakları-insancıllıkilişkisieleştirelbirbakışaçısıyla ele alınacaktır. Hiç şüphesiz eleştirel bir bakış açısı, kavramların siyasileştiği çağımızdainsancılhukukunsadecepozitifnormlarileaçıklanamayacağınıortayaçıkaracaktır.

AnahtarKelimeler:İnsancılHukuk,İnsanHakları,İnsanlık,SavaşSiyaseti,Hümanizm.

42

FormalistOlmayan,LafziYorumuBenimsemeyenveHukukaİtaatYükümlülüğüneTemkinliYaklaşanBirKuramOlarakHukuki

PozitivizmDr.EnginArıkan

Pekçokhukukçuhukukipozitivizmi,“hukukhukuktur”formülüileözdeşleştirmekte,lafziyorumtaraftarıolarak görmekte veyamuhafazakâr bir devlete itaat ideolojisi olarak algılamaktadır. Bu görüştekihaklılık payı, bu tip ögelerin 19. yüzyıl ve erken 20. yüzyıl Kıta Avrupası hukuki pozitivizmyaklaşımlarındavarolmasındangelir.BununlaberaberAnglosaksonhukukipozitivistkuramlarvemodernhukukipozitivistdüşünce,KıtaAvrupası’ndakihukukipozitivistyaklaşımlardanciddibiçimdefarklıdır.20.yüzyılmodernhukukipozitivistlerdenolanAvusturyalıKelsenveİngilizHart,entelektüeldayanakolarakHume’unolan-olmasıgerekenayrımınıbenimsemişlervemevcuthukukavarlığındandolayı özel bir değer vermemişlerdir. Hart’tan sonra gelen sert pozitivist ve yumuşak pozitivistdüşünürlerdebuçizgiyidevamettirmektedir.Buyaklaşımı takipeden temsilcilergünümüzhukukfelsefesi tartışmaları, araştırmaları ve öğretisindemerkezi konumdadır. Eski dönemKıtaAvrupasıtemsilcileriiseartıksadecetarihselbirögeolarakhukukfelsefesindeyeralmaktadır.Busebepleartık“hukuki pozitivizm” kuramı Austin, Bentham, Kelsen, Hart, Raz gibi temsilcilerin görüşleri ileanılmalıdır. Hukuki pozitivizmin takdir açısından hâkimleri sadece yasalar ile kısıtlı tuttuğu vehâkimlerinahlakiendişeleredayanarakonugenişletmektenimtinaetmesigerektiğigörüşündeolduğuiddiasıyanlıştır.Hattatamtersinehukukipozitivistkuramlarhukukunaçıkdokuluyapısısebebiyletakdirinkaçınılmazolduğunubelirtirvehâkimlerinburadatakdirkullandıklarınısavunurlar.Modernhukukipozitivizmin takdiredairbukısıtlayıcıolmayanyaklaşımı,onunmoderneleştirilerindendefarkedilebilir.Dworkin,hukukipozitivizmihukukusadeceyasalarınuygulanmasıolarakgördüğüiçindeğil,tamtersinehâkimleringenişanlamdatakdiresahipolduğunuteslimettiğiiçineleştirir.Hukukunyorumlanmasıkonusundadahukukipozitivistlerinağırlıklıkısmıyenilikçiyorumyöntemlerineaçıktırvebunlarınuygulanmasınıdesteklerler.Raz,Marmorgibitemsilcileraçıkçalafziolmayanyaklaşımlarıdesteklemişlerdir.Diğertemsilcilerindeözelliklelafziyorumudestekleyenbireğilimleriyoktur.Sonolarak,modern hukuki pozitivizm kesinlikle hukuka itaat vemevcut hukukun devamı konusundamuhafazakâr değildir. Hukuki pozitivistler, hukuka itaatin sistemin kendi varlığı veya sistem içigeçerlilik bağlantıları ile temellendirilemeyeceğini, bunun ancak hukuktan bağımsız siyasi ahlakdeğerlendirmeleri ile gerçekleştirilebileceği görüşündedirler. Siyasi kimlik açısından da hukukipozitivistlergenelitibarıylailerlemeciolmaeğilimindedirler.

Anahtar Kelimeler: Hukuki Pozitivizm, Formalizm, Lafzi Yorum, Hukuka İtaat Yükümlülüğü, Austin,Bentham,Hart,Raz.

43

HobbesveFreud:İnsanDoğası,DoğaHaliveyaBirlikteYaşamakMümkünmü?

Dr.Öğr.ÜyesiEnginTopuzkanamış

Bizimkidedahilolmaküzerepekçoktoplumunnasılolupdabiranda"hukuksuzluğu",haksızlıkolmaktançıkarabildiği sorusuoldukçagüncelveyakıcıbir şekildekarşımızaçıkıyor.Ancakböylebir soruyahukukta cevap aramak, doğru bir yaklaşımdeğil.Bunun yerine insandoğasına bakmak, bize dahakullanışlıverilersunabilir.Bununiçindebiripolitikafelsefesindendiğeriisepsikolojidenikiisimin,HobbesveFreud'undüşüncelerinikarşılaştırmalıbirşekildeelealmakyararlıolabilir.

SiyasetvehukukfelsefesiveyagenelkamuhukukugibiderslerdeHobbesanlatılırkenFreudanılmaz.OysayüzeyselbirbakışlabileFreudveHobbesarasındabüyükbenzerliklergörmekmümkündür.Hobbes,felsefîdenilebilecekbirkabulyadavarsayım(doğahalivetoplumsalsözleşme)ileyolaçıkarkenFreud,insan doğasına ilişkin (çokça tartışmalı olsa da) daha somut verilere yaslanır. Medeniyetinsürdürülmesi,budoğanın"ıslah"ınabağlıdır.Hobbesiçinburasyonelbirtercihvekarariken,Freudiçinerkenyaşlardabilinçsizcedahilolduğumuzbirtoplumsallaşmasürecininsonucudur.

Hobbes'ta doğa durumu ve bunun terki olarak sosyal sözleşme, bir varsayım olarak karşımıza çıkar.Gerçektenbupekinanılırbirhikayeolmasada,düşüncemizaçısındankullanışlıbirzeminsağlar.Doğahalişuveyabuşekilde"akılsahibibireyler"inyaşadığıbirzamandır.AncakFreud'unhemmedeniyete,hem de insan doğasına ilişkin düşüncelerine baktığımızda sosyallik öncesi durumun (ya da doğahalinin)aslındatamdainsanınbebeklikveçocuklukdönemleriolduğunugörmekmümkündür.Birçokgeleneksel düşüncenin (ve Rousseau'nun da) aksine, insan büyüdükçe ya da topluma karıştıkça"bozulmaz". Aksine bencil ve kendine odaklı doğası, içine doğduğu çevrenin etkisi, baskısı,yönlendirmesiileterbiyeedilirveinsantoplumiçindeyaşamayıöğrenir.

Bu tebliğde Hobbes ve Freud'un konuya ilişkin düşünceleri üzerinden hukukun ve hukuksuzluğunsürdürülebilirliğiveinsandoğasıtartışılacaktır.

AnahtarKelimeler:Hobbes,Freud,İnsanDoğası,Hukuk,ToplumSözleşmesi.

44

AnayasaMahkemesiKararlarındaCinsellik:BirSöylemAnaliziEnginYıldırım

Sosyalgerçekliğininşasındaönemlibirişleviolansöylemdilaracılığıylaherhangibirkonuhakkındabellibir bilgi türünü üreten, yansıtan veya temsil eden bir grup ifade olarak tanımlanmaktadır.Normalleştiricivedisiplineedicibiretkisiolansöyleminkendisideanlamlarıüretenpratiktarafındanoluşturulduğundanpratiklerindesöylemselyönüvardır.Söylemanalizidekonuşulanve/veyayazılandilinötesinde,metnitoplumsal,iktisadivesiyasiyapısaliktidarilişkileriiçindedeğerlendirmektedir.Burada temel analiz birimi metnin kendisidir. Bu yaklaşımda metnin üretimi, tüketimi veyorumlanmasıönemliolup,metniniçindeyeralankadaryeralmayandaönemlidir.Söylem,metniniçindekabulgörmüşvenormalleştirilmişbelirlibiranlamıveyorumuegemenkılarakalternatifanlamveyorumlarıbaskılarvemetnedâhiletmez.

Buçerçevedebirsöylemveiktidaryansımasıvekaynağıolarakhukukimetinlernormatif“gerçekliklerin”oluşturulmasındabelirleyicibirroloynamaktadır.Hukukennihayetindetoplumsalbirsöylemdirvesöylemanalizidehukukusosyaldünyayıinşaedicibirunsurolarakniteler.Söylemanalizianlamındeğişikdilselifadeleraracılığıylanasılinşaedildiğiniaraştırdığındanhukukimetinlerinyüzeyinigeçip,içeriğindenelerolup,bittiğinigelenekseldoktrinerhukukincelemelerinegöredahaetkilivegerçekçibirşekildeortayakoyabilmepotansiyelinesahiptir.

İnsanhayatınınentemelyönlerindenbirinioluşturancinsellikaralarındahukukundayeraldığısöylemselrejimler tarafından biçimlendirilmeye çalışılmaktadır. Cinsellik hukuktan bağımsız bir kavramolmayıphukuksöylemindesosyalolarakinşaedilmektedir.HukukuncinselliğisöylemselolaraknasılinşaettiğiniAnayasaMahkemesi’ninmüstehcenlik,zina,cinselyönelimvecinsiyetkimliğikonularındahem norm denetimi hem de bireysel başvuruda verdiği toplam 21 karar (1962-2018) üzerindengöstermeye çalışmak bu bildirinin hareket noktasını oluşturmaktadır. Mahkemenin kararlarındacinselliğin nasıl üretildiği, düzenlendiği, normalleştirildiği ve genel ahlakla ilişkilendirildiği cevaparayacağımız temel sorulardır. Mahkeme kararlarındaki açık ve örtük varsayımlar ışığında cinselöznelerinötekileştirilip,ötekileştirilmediğivebukararlardahangianlatınınegemenkonumdaolup,alternatifanlatılarındışlanıp,dışlanmadığıdaçalışmakapsamındaincelenecektir.Buradaözelliklede“doğal” olan ve olmayan cinsellik ayırımın biyolojik/tıbbi egemen söylemlerden de yararlanarak“doğal”olarakkabuledilenlehinenasılbaskınvebaşathalegetirildiğiortayakonulacaktır.

AnahtarKelimeler:AnayasaMahkemesi,SöylemAnalizi,Cinsellik,CinselYönelim,CinsiyetKimliği.

45

KanunEnflasyonuKarşısındaYeniBirYargısalHukukYaratmaTeorisineDoğru

ErsenKaanBulam

Avrupa'dakiaydınlanmanınürünüolangenişçaplıkodifikasyonfaaliyetleri,hukukunaslîkaynağıolarakkanunlarınkabuledilmesinesebepolmuştur.Montesquieu’nün,yargıçları“kanununkelamınıtelaffuzedenağızdanbaşkabirşeyolmadığı”nıvurgulayanmeşhurifadesindekendisinibulanyargıçanlayışıvekodifikasyonhareketlerininneticesiolarakhukuknormlarınınkesinolarakbelirlendiğifikri,kanunboşluklarınınvarlığınınkabulüileaşınmışvenihayetinde19.yy.’ınsonunadoğruGény’ninserbestbilimselhukukyaratmatalebi,serbesthukukakımı,menfaatlerhukukçuluğugibigörüşlerneticesindehukukyaratmafaaliyetinde,dahaetkinbiryargıçanlayışıönerilerinezeminhazırlanmıştır.

Öte yandan, hukuk yaratma konusundaki bu alternatifgörüşlere rağmenkanunboşluklarını daha fazlakanunla doldurmak fikri, günümüzde artan ve hızlanan yasama faaliyetlerine ve bu faaliyetlerisistemleştirmekte başarısızlıklara yol açmıştır. Kanun enflasyonu karşısında pozitif hukukuniçeriğininkavranmasınınzorluğuvedolayısıyladahukukîakılyürütmezorlaşmışolmasınarağmenbusorun göz ardı edilerek yargı kararlarının tali niteliği kabulüyle bağdaşmasa da yüksek yargıkararlarındakiistikrarüzerindenşekillenenbirtahminfaaliyetiniçözümolarakgörenyenibiranlayışoluşmuştur.

Nihayetinde,eskianlayışlarbugününkanunenflasyonukarşısındayenidengözdengeçirilmelivegenelbiryargısalhukukyaratmamodelineteorikzeminhazırlanmalıdır.Çalışmadakanunenflasyonukavramıaçıklandıktan sonra farklı hukuk kültürlerinden yargıcın hukuk yaratma konusunda nasılkonumlanmasıgerektiğinedairfikirleretarihselgelişimiiçindedeğinilecekvehukukunheralanınıkapsayıcı bir yargısal hukuk yaratma modelinin kanun enflasyonuna çözüm olma kabiliyetisorgulanacaktır.

AnahtarKelimeler:YaşayanHukuk,KanunBoşluğu,YargısalHukukYaratma,İçtihat,KanunEnflasyonu.

46

NormatifHukukTeorisininGelişimindePozitivistUğrakDoç.Dr.ErtuğrulUzun

Farklı isimlendirmeler olmakla birlikte hukuki pozitivizm, doğal hukuk ve hukuki realizmakımlarını/okullarını“hukukteori”leriolarakzikretmekçokdayanlışolmaz.Birhukuk“teori”sindenne beklenmesi gerektiğine dair tartışma bir yana, bu teorilerin kendilerinden beklenen “hukukunneliği”meselesinedairsöylediklerinikurucularınınvetemsilcilerininsaikleriçerçevesindeincelemek,bu“teori”lerinmahiyetinedairbirşeylersöyleyebilir.

Sözkonusu teorileraynızamanda “hukukfelsefesi”başlığıaltında incelenir. “Hukukfelsefesi”kalıbı,buçerçevede ortaya koyulan düşüncelerin bir “felsefi” faaliyetin ürün olduğudur. Nitekim “hukukfelsefesi”nin hukukun değil felsefenin bir kolu olduğu da söylenir. Felsefi düşünme pratiğininskolastik/okullu felsefecileri hasredilmesi zorunlu olmamakla birlikte, modern uzmanlık pratiğiçerçevesindebaskınhukuk teorilerinin temsilcilerinin “felsefeci”kimliği taşımadan “hukuk teorisi”üretiyorolması,üzerindedurulmayıhakedenbirkonudur.

Bu tebliğde, Cotterrell’in Hukukbilim Politikası’ndaki ayrımıyla normatif hukuk teorilerinden hukukipozitivizmin kurucularının ve temsilcilerinin teorik geçmişleri ve dayanakları, hukuku ele alışbiçimlerininbugeçmiştenetkilenmeolanağıtartışılacaktır.Hukukipozitivistlerinbirfelsefeeğitimialmamış hukukçular olduğu, eserlerini hukukçu kimlikleriyle kaleme aldıkları, hukukçu dinleyicikitlesine hitap ettikleri düşünüldüğünde, hukuk teorisi olarak sundukları görüşün esas itibarıylahukukçulukmesleğiiçinbiraraçolaraktasarlanmışolmayadahayakındurduğusöylenebilir.

Tebliğdeilerisürülendüşüncelerhukukipozitivizmtemelindedilegetirileceksede,diğerhukukteorileriiçin de sonuçlar çıkarmaya adaydır. Bunun yanında, bir hukuk teorisinin inşasında veya tartışmakonusuedilmesindenegibiunsurlarındikkatealınmasıgerektiğinedairtakdimdüzeyindesorulardatebliğkonusuedilecektir.

AnahtarKelimeler:HukukiPozitivizm,HukukTeorisi,HukukFelsefesi,J.Austin,H.L.A.Hart,H.Kelsen.

47

Momo’daHukukuGörmekEsraMurat

Çalışmadaönceliklemoderntoplumun,modernleşmeninveyabancılaşmaolgusununkısatarihiüzerindedurulacaktır. Daha sonra “Momo” adlı kitabın birçok yerinde göze çarpan ve günümüz insanınıniçerisinde olduğu modern toplumda ihtiyaçların ihtiyaçları doğurması, insanların kendilerine,ailelerine,yaptıklarıişlereyabancılaşmasıolgularıüzerindedurulacaktır.Bununsonucundamoderninsanın kendi hayatını devam ettirebilmek için başkalarının hizmetine ihtiyaç duyduğu (organikdayanışma içinde olduğu) tespit edilip edebiyata hukuk perspektifinden bakmamız sağlanacaktır.“Momo” adlı kitap, kent içerisindeki amfiteatrda yaşayan, nereden geldiği, kaç yaşında olduğubilinmeyenbirkızçocuğuolan“Momo”etrafındadönenbirhikayeyianlatmaktadır.“Momo”kentteyaşayanlarlakısasüredesıkıaileviilişkilerkurmayıbaşarır.Kentteyaşayaninsanlarıbirbirinedahayakın hale getiren de içlerinde var olan, “Momo” ile keşfettikleri samimiyettir. Öte yandan kente“ZamanTasarruf Şirketi”ndengelen “DumanAdamlar” sızmaktadır. “DumanAdamlar” insanlarıazzamandaçok işyapmaya, zamandan tasarrufetmeyeiknaederek,kimizamanzorlayarakbusüreçiçerisindeinsanlarınailelerine,kendilerine,yaptıklarıişlereyabancılaşmasınanedenolmuştur.Ayrıcakentte yaşayan aileler, çocukların denetimsiz kalmaları sonucu onların ahlaksız ve suça eğilimliolacakları düşüncesiyle devletten, onlara sahip çıkılmasını, çocukların topluma faydalı olmalarınısağlayacakkurumlaraçmasınıistemektedir.Buistektenyolaçıkan“DumanAdamlar”çocukdepolarıkurarak onları denetimi altına almışlardır. Kitapta zamanın yöneticisi olan, zamanı insanlarapaylaştıran fakat insanların zamanı nasıl kullanacaklarına karışmayan “Hora Usta” , “DumanAdamlar”ınasılhedefidir.Buyolda“DumanAdamlar”akarşıçıkıpzaferkazananise“Momo”olacaktır.

AnahtarKelimeler:ModernToplum, Yabancılaşma, Toplumsal İş Bölümü,OrganikDayanışma,Momo,MichaelEnde.

48

Moda:BirFelsefeDr.Öğr.ÜyesiFatmaSüzgünŞahinÜnver

Moda hukukuna ilişkin birkaç makale ve hatırı sayılır bir iki kitap dışında derinlemesine bir çalışmabulunmamaktadır. Oldukça yeni bir çalışma alanı olarak karşımıza çıkan moda hukukunu, klasikanlayışlasadecefikrimülkiyetiçinesıkıştırmakçokdadoğrubirtavırolmayacaktır.Elbettebizimgibikamuözelayrımınınkutsalmışçasınakorunduğuülkelerde,modahukukunailişkinkorumaçalışmalarımarkavepatenthaklarıvefikrimülkiyethakkıçerçevesindedüzenlendiğivebualanlarticarethukukukapsamında değerlendirildiği için özel hukuk içinde değerlendirilecek ve moda hukukunun diğerbağlantılarıgözdenkaçırılacaktır.Fakatburadaestetiklevesanattarihiileiçiçeolmakzorundaolandisiplinlerarasıbirçalışmaalanısözkonusudur.Öteyandan“massproduction”ınhızınayetişmekiçindemevcutkorumadüzenlemelerindençokdahahızlıkorumaönlemleridevreyegirmekzorundadır.

Özel hukuk boyutunu bir tarafa bırakırsak, moda karşımıza bir kültür antropolojisi alanı olarak daçıkmaktadır.Giyinmek,birzorunlulukbizleriçin.Öylebirzorunlulukhalinialdıki,örneğinartıkbellibir inancasahipseniz,onauygungiyinmenizgerekir: inancınagöregiyinmek;aitolmak istediğinizsınıfınmarkalarını alamıyorsanız, bunların taklitlerine sahip olarak kendinizi bir üst sınıfta hayaledebilirsiniz; ideolojinize uygunbiraksesuara sahip olmak sizi daha adanmış ya da daha sofistikegösterebilir:yeşilbirparkayadabirpuşiyadabirsarık,fes…Giyinmekbaşındanberietiketle(n)meile ilgili bir eylemdir. Neredeyse bizi etiketleme işlevi görecek olan üniformaları/markaları kendiistediğimizlegeçiriyoruzbedenimize.Öteyandan,kurguladığımızmoderntoplumdasonbirkaçyıldırözelbirfikrimülkiyetalanıolarakmodahukuku,hukukalanındaboygöstermeyebaşladı.Estetik,fikrimülkiyet,tüketimkültürü,örtünme,sınıfsalaidiyetgibibirçokfarklınoktadanyaklaşabilirizmodaya.

Moda, hayatımızın her alanını biz istediğimiz için ele geçirirken, olmadığımız ama o sezon için olmakistediğimiz insan olmanın da yolunu bize açmaktadır.Moda, hayatımız boyunca aynı insan olmakzorunluluğundanbizikurtaranmodernbirtanrıça!Birbirindenestetikadetakısafilmgörselliğindegerçekleşenmodaşovlarıvesahipolmakiçinsaatlerimizi,paramızıkurbanverdiğimizürünleri ilekesinlikleciddiyealmakzorundaolduğumuzbirgerçekliktir.

Buçalışmadamodanınbirfelsefesiolabilirmisorusuetrafındamodavebeden,modavekültür,sanatvemodavetüketimikiliklerinedeğinmeyeçalışacağım.

Anahtar Kelimeler: Moda, Tüketim, Beden, İdeoloji, Sınıf, Fikri Mülkiyet, Estetik, Toplum, KültürAntropolojisi,MassProduction.

49

ÖzgürlükçüBirHukukYolundaYurttaşlarveHukukçularınYolveYorumArkadaşlığı

Av.FilizKerestecioğlu(AnkaraMilletvekili)

Türkiye’dehukukpratisyenlerinincemaatleşmeeğilimi,hukuksosyolojisindeönemlibirkonuolagelmiştir.Özellikle 80 darbesi sonrasında hakim ve savcıların “Türkleşme, İslamlaşma ve Memurlaşma”pratiklerinin,gelenekselkanuncu,darvekazuistikanlayışınTürkiyeyargısınaegemenolmasındakietkisi sıkça tartışılmaktadır. Bu egemen yaklaşımın bir tezahürü olarak eşitsiz ve hiyerarşik birkurumsal yapı halini alan yargı alanında özgürlükçü ve bağlama dayalı bir hukuk yorumu içinmücadeleetmekdebuyüzdençoğunluklasavunmanıngöreviolagelmiştir.

Savunma,diğerhukukiyapılardanfarklıolarakdahaheterojenveçoğulcubiryapıdadır.Özellikletoplumsaladalet arayışının bir parçası olan davalarda avukatlar ve yurttaşların birlikteliği davaların seyrineönemlietkilerdebulunmuştur.Hukukuntemelayağıolansavunma,bumücadelepratiğiiçerisindebiryolarkadaşlığıhalinialmıştır.

Buyolarkadaşlığı,yalnızcabirsoru,talepyadaçağrıetrafındabirarayagelmekdeğil,hukuknormlarınınyeni özgürlükçü yorumlarının oluşmasını ve savunmanın geleneksel hukuk karşısında yeni yollaraçmasınısağlamıştır.Yanibuhembiryolhemdebirhukukiyorumarkadaşlığınadönüşmüştür.

Butebliğdeözgürlükçüyorum,eleştirelyorum,tahakkümekarşıyorumlaiçtihatkurmamücadelesinibiryolveyorumarkadaşlığıolarakokumayaçalışacağım.

Türkiyeyargıtarihininson30yılındakibazıadaletmücadelelerinebakarak,hemavukatlarınhemdehukukmesleği dışındaki toplumsal hareketlerin parçası olan yurttaşların kurduğu arkadaşlığın vedayanışmanınhukukuyorumlamapratiklerininasıldeğiştirdiğineodaklanacağım.

Anahtar Kelimeler: Hukuk Sosyolojisi, Toplumsal Adalet, Savunma, Toplumsal Hareketler, İçtihat,Özgürlük,YurttaşAvukatİlişkisi.

50

EtikTemelliHukukKliniğiÖrneği:AÜHF“Türkiye’deİşçiOlmak”HukukKliniğiAr.Gör.FundaKaya

Hukuk klinikleri, teorik hukuk bilgisinin hukuk uygulamasıyla desteklenmesine ve sınanmasına imkânveren bir eğitim metodudur. Hukuk klinikleri yoluyla hukuk öğrencilerinin belirli yetileriningelişmesini sağlamanın yanında toplumdaki dezavantajlı gruplara hukuki destek veren çalışmalaryapılmaktadır.AnkaraÜniversitesiHukukFakültesindeyapılanhukukklinikleriçalışmalarınınayırtediciyönüise,insanhaklarıperspektifindenhareketedereköğrencilerdeetikfarkındalıkgeliştirmeyiamaçedinmesidir. AnkaraÜniversitesiHukukFakültesinde yürütülen hukuk klinikleri derslerindeGülrizUygur’unortayakoyduğu“dertlenerekilgilenmek”terimidoğrultusundahukuköğrencilerininteknikhukukbilgisineilaveolarakeleştirelbakışaçısıedinmeleriveetikfarkındalıklasomuthukukiproblemlere çözüm geliştirebilmelerini sağlamak amaçlanmaktadır. Bu kapsamda “Türkiye’de İşçiOlmak”HukukKliniği’ninkonusudaçalışmailişkilerindekiadaletsizliklerolarakbelirlenmiştir.

“Türkiye’de İşçi Olmak” Hukuk Kliniği, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde 2014 yılından itibarenseçimlik ders olarak yürütülmektedir. Klinik çalışmalarında somut iş hukuku uyuşmazlıklarındanhareketle her yıl farklı bir konu bağlamında öğrencilerin, işçi haklarına dair pozitif hukukdüzenlemeleri ve mahkeme kararlarının etkinliğini, yeterliliğini değerlendirme konusu yapmalarımümkün olmuştur. İlk yıl “iş kazaları vemeslek hastalıkları”, ikinci yıl “mevsimlik tarım işçileri”,üçüncüyıl“çalışmahayatındaayrımcılık”,sonikiyıldaise“sosyalgüvenlikhukukundankaynaklanandavalar” başlıkları altında sosyal adalet problemleri ele alınmıştır. Klinik çalışmaları avukatlar,hakimler,kamukurumları,sendikalarvesiviltoplumkuruluşlarıylaişbirliğihalindeyürütülmüştür.Öğrenciler; dava dosyası inceleme, duruşmalara katılma, hakimler, avukatlar, davacılar, davalılar,kamukurumlarındakigörevlilervesendika temsilcileriylegörüşmegibiyöntemlerle somuthukukiuyuşmazlıklarhakkındabilgiedinmişlerdir.Böyleceöğrencilerinkitaplardaokuduklarısoyuthukuktartışmalarını somut davalardaki insanlarla yüzleşerek ve somut hak ihlallerini görerekdeğerlendirmelerimümkünolmuştur.

Bukapsamdasunulacakolantebliğdebeşyıllıkhukukkliniğideneyimleriaktarılacakveetikfarkındalıktemelli hukuk kliniği eğitimmetodunun hukuk öğrencileri üzerindeki dönüştürücü etkisi tartışmakonusuyapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Hukuk Eğitimi, Hukuk Kliniği Metodu, Sosyal Adalet, İş Hukuku, Sosyal GüvenlikHukuku.

51

HobbesveSpinoza’daDoğaDurumuAr.Gör.GizemGözübüyükSayım

Moderniteninkabullerinekarşıçıkmakiçinyineonunbağrındangelmişbirdüşünüre,Spinoza’yasığınmak,sonyıllarınyaygın tutumlarındansayılabilir.Uzunzamandır ihmaledilmişliğinin telafisiolmasınınötesinde,Spinozabizeözgünontolojisininüzerineinşaettiğisiyasetfelsefesiilebaşkatürlübirgörmeimkânı verir. Çağdaşı Hobbes ile benzer terminolojiyi kullanmış olması, sıklıkla kıyaslanmalarınaneden olmuştur. Farklı anlamlar yükleyerek kullandıkları benzer kavramlar, benzer noktalardanhareketleulaştıklarıfarklısonuçlar,buçalışmanınyapılmanedenidir.

Hobbes,şeylerinbiröztarafındandeğilbirkudrettarafındantanımlandığınısavunur.Doğadurumudaözeuygunolandeğil,herkesingücüoranındahakkınınbulunduğubirhâldir;toplumdanöncegelir.İnsanıntoplumsallığınınkaynağındadoğayoktur;bu,sonradanedinilenbirözelliktir.Doğadurumundaherkeseşittirveeşitliktengüvensizlik,güvensizliktenisesavaşdoğar.“Herkesinherkesekarşısavaşı”olaraktasvir edilen doğa durumunun bir varsayım olduğu, pek çok toplum sözleşmecisi gibi Hobbestarafındandaonaylanır.Buvarsayımınarkaplanında,iktidarımeşrulaştırmaamacıyatar.

Spinoza’nın doğa anlayışında ise zorunluluk hâkimdir. Buna paralel şekilde doğa durumu da kişilerinconatuslarıuyarıncahareketettiğivedolayısıylaHobbes’untasviriniandıranbirkargaşanınegemenolduğubirhâldir.Spinoza,Hobbes’tanburadayaptığısıçramaylaayrılır:Doğalhalinsürdürülemezliğisivildurumageçmeyizorunlukılar.Buartıkbubirtercihdeğil,mecburiyettir.

AnahtarKelimeler:Hobbes,Spinoza,DoğaDurumu,SivilToplum,Conatus.

52

DeborahHellman’daToplumsalAnlamveAyrımcılıkAr.Gör.GoncaKuru

Ayrımcılık, çeşitli disiplinler tarafından ele alınan ve her geçen gün üzerinde daha fazla tartışılan birkonudur.Butartışmalardanbirkısmıayrımcılığınyanlışlığınaodaklanır.KonuylailgilifarklıveetkilibakışaçılarındanbirtanesideDeborahHellman’aaittir.Hellman’agöre,nefailinzihinseldurumunuöne çıkaran görüşler ne de kişinin kontrol edemediği özellikleri nedeniyle ayrımcılığa uğraması,ayrımcılığın yanlışlığını ortaya çıkarmakbakımından yeterlidir. Ayrımcılık, alçaltıcı olması halindeyanlıştır. Hangi eylemlerin ve politikaların alçaltıcı olduğunu belirlemek içinse onların nesnelanlamlarınınincelenmesigerekmektedir.

Anlam temelli görüş, sahip oldukları bazı özellikler nedeniyle insanlar arasında fark gözeten kimieylemlerinvepolitikalarınbelirlikültürlerdebelirlizamanlardatoplumsalbiranlamıolduğunuilerisürer.Hangieylemlerinalçaltıcıolduğunubelirlemekiçinayrımcıeylemingerçekleştiğibutoplumsalve tarihselbağlamlargözönündebulundurulmalıdır.Eylemin taşıdığı saygısızlıkunsurugeçmişvegüncelsosyokültürelkaynaklarlailgilidir.

Kişiyekarşıgerçekleştirilenmuameleninalçaltıcıolmasının,ilgilikişinindeğerinindüşüklüğüne,dahaazsaygıyıhakettiğineyönelikbirmesajı ifadeettiğiyorumundabulunulabilir. FakatHellmansadeceifade edici unsurun yeterli olmadığında; diğerinin ikincil konuma itilmesi, önemsizleştirilmesigerektiğihususundadaısrareder.Ayrıcaalçaltmanın,güçboyutuolarakadlandırılabilecekbirbaşkayönüdahavardır.Buunsurlar,birbütünolarakilgiligörüşünönemliyönlerinitemsileder.

AnahtarKelimeler:Ayrımcılık,AnlamTemelliGörüş,ToplumsalAnlam,Alçaltmak,Güç.

53

HukukveFelsefe-AradakiMesafeyiKapatmaDenemesi-Doç.Dr.GökhanYavuzDemir

Bu tebliğdeRoger Cotterrell’inHukukbilimin Politikasıadlı çalışmasıesas alınarak, felsefenin teorisi ilehukukun pratiği arasında sıkışıp kalmış olan hukuk felsefesi için, hukuku felsefeye daha dayaklaştırarakhukukilefelsefearasındakimesafeyikapatmayıdeneyeceğiz.Hukukfelsefesifelsefeyedaha da yaklaştıkça, felsefe hukukun kavram yapısını rasyonalize etme, meşrulaştırma, açıklığakavuşturmaveyageliştirmektenziyadeteşhiretme,asılyüzünüortayaçıkarmaveyabilinçaltınıdilegetirmeyeyarar.Hukukunbudekonstrüksiyonuylahedeflenen,hukukundışladığıveböylecezımnende tanımış olduğu “öteki” ile ilgilenerekmodernhukukbilincinde açıkça tanınmayan, baskılanmışfikirlerinveyatecrübelerinizlerinisürüp,onlarıyenideninşaetmeyeçalışmaktır.

Hukukun pratik işleyişi, sosyal hayatın sürekli devinen ve değişen somut olguları ve sosyal aktörlerineylemleriyleheranyenilenensosyalilişkiağlarıiçinde“öteki”ninsesininboşluktakaybolupgitmemesiiçinmeselelerimize ve kendi disiplinimize daha kuşatıcı bir bakış sağlayacak felsefeye ve teoriyeihtiyacımızvar.Ancakdahafelsefîbirpozisyonlasadedegelebiliriz.Veyineancaksadedegelebilirsekhukukukendineve“öteki”nekörolmaktançıkaracakbirrefleksiyongeliştirebiliriz.

Hukuk ile felsefearasındakimesafeyiaşmak teşebbüsümüz içinCotterrell’inçalışmasıbaşlangıçnoktasıolduğugibiaynızamandaeleştirikonusudayapılacaktır.

AnahtarKelimeler:Hukuk,Felsefe,HukukFelsefesi,RogerCotterrell,Dekonstrüksiyon,Öteki,PutKırıcılık.

54

AlternatifBirCezalandırmaTürü:Alevilik’te“Düşkünlük”Ar.Gör.GöktürkÖcal

Alevilik,Türkiye,SuriyevehattaBalkanlardafarklıetnikkökendeninsanlarınmensubuolduğubirinançsistemiolupbazıgörüşleregöreŞiimezhebininbirdalıolarakgörülmektedir.Türkiye’dekiAlevilikpratiğinde, adaletin tesisi ve hakların kullanımında kendine has birtakım kurallar mevcuttur. Bukurallarauymayanlar,yineinançsistemininkendinehasyaptırımlarınatâbiolur.Buyaptırımlardanbiri,“düşkünlük”adıverilenbircezalandırmatürüdür.Düşkünlükyaptırımınamaruzkalankişiyede“düşkün”adıverilir.Buçalışmada,alternatifbir cezalandırma türüolarakdüşkünlükyaptırımıelealınacaktır.

Düşkünlük,ağırkuralihlalleriiçinöngörülenvesonuçlarıitibariyledemaneviaçıdanağırbircezalandırmatürüdür.Düşkünsayılmakiçinpirin,düşkünsayılacakkişiyidüşkünilanetmesigerekir.Düşkünlükyaptırımına maruz kalan kişi toplumdan dışlanır. Düşkün ilan edilen kişinin, ceme katılmasınamüsaade edilmez, selamı alınmaz, selam verilmez, düğün, bayram, cenaze gibi önemli günlerindeyanında olunmaz. Sadece düşkün ilan edilen kişi değil, musahibi, varsa eşi ve çocukları da aynıyaptırımatâbiolur.Düşkünlüksüresi,biryıldanbaşlayıponikiyılakadarsürebilir.Düşkünilanedilensüredolduktansonra,düşkünsayılankişi,bağlıolduğudedesinegider.Dede,düşkünilanedilenkişininyaşadığıtopluluktakidiğerkişilerindefikrinialarakdüşkünlüğünsonaeripermeyeceğinekararverir.

Türkiye’de ve dünyanın birçok yerindeki inanç ya da kültür topluluklarında yüzyıllardan beri var olanyaptırımlar,ulusalveuluslararasıhukuknormlarındandahaetkilisonuçlardoğurabilir.Budurum,buyaptırımların, pozitif hukuk ile mutlaka çatıştığı anlamına gelmemektedir. Bu yaptırımlar,cezalandırmanınamacınıdahaetkilibirbiçimdeortayakoyarakilgiliinançyadakültürtopluluğununmensuplarınındahaadilvegüvenlibirdüzeniçindeyaşamasınıteminedebilir.Alevilik’tekidüşkünlükdeyürürlüktekihukuknormlarındandahaetkilibircezalandırmatürüolarakgörülebilir.Çünkübucezalandırmatürü,birkuralihlalininkarşılığıolarakverilencezayıdeğil,belirlibirsüreiçintoplumuntamamen dışına itilmeyi de içermektedir. Ayıplama, kınama gibi ahlaki yaptırımlar, düşkün ilanedilmenindoğalsonuçlarıdır.

Anahtar Kelimeler: Alevilik, Türkiye’de Alevilik, Düşkünlük, Yaptırım, Cezalandırma, CezalandırmaTürleri.

55

AhlakiDeğerYargılarıSorunsalıProf.Dr.Z.GönülBalkır

Ahlak, yüksek değerlerin gerçekleşmesine yönel-miştir. Her zaman iyinin gerçekleşmesini sağlamayaçalışır.Kendisinihissettirenbirnormbiçimiolarakahlak,iyiilekötükarşıtlığınıortayaçıkarır.Ahlak,sosyal gerçekliğin; iyi, doğru, adalet, refah ve benzeri etik nitelik-lerinin yansıdığı ve yerleştiği birsosyalbilinçformudur.

Ahlak,doğasıgereği;çoklukgösterenbiryapıdadır.Ahlâk'ınmahiyetinibelirleyen,ekonomikvesos-yaldüzendir. Ahlâk, insanların ge-rek birbirlerine, gerekse topluma karşı ödevlerini belirleyen insandavranışla-rı ile bir arada yaşamakurallarının, standartlarının bütünüdür. Ahlâk standartları, sınıfmenfaatlerini; sosyal bir tabakanın ya da halkınmenfaatlerini yansıtır. Bu yüzden ahlaki değerler,çokluvegörecelidir.

Değerlervedeğeryargıları,çokluklatoplumsalotoriteninegemenliğialtındameydanaçıkarkeniyikötükarşıtlığıveyadoğruyadayanlışolarak,toplumunonayladıklarındannedahaçok,nededahaazbirşekilde var olurlar. Zaman ve mekân boyutunda toplumsal yaşamın gereği olarak göreceli değeryargılarıylabirlikteahlak,ahlakideğerçoğulculuğunubünyesindetaşır.

Ahlaki çokluk ve değer çoğulculuğuyla temellendirilebilen ahlaki değer yargılarının zaman ve mekânboyutunda kültürel süreç içinde varoluşu, ahlakın ilkesel görüntüsünün görecelilik egemenliğindeolduğunudaortayakoymaktadır.

Kültürel görecelilikte değer yargıları, toplumsal otoritenin egemenliğinde belli bir kültürün toplumsalotoritesine müracaat ederek, temellendirilirken; ahlaksal doğru ve ahlaksal yanlış değerleri, aynızamandatoplumsalotoriteninbiryansımasıolarakkarşımızaçıkmaktadırlar.

Birdeğeryargısınınetürgerekçelervenetürbirdüşünüşbiçimihaklıçıkarır?Ahlakınteorileştirilmesiiçinbilimselnesnellikgerekmezmi?Nesnellikkuramınıntemellendirmeyöntemiolarakus,otoriteolarakkabul edilemezmi? Göreceliliğe karşı çıkan nesnelcilik görüşünde; nesnelcilik, değerlerin, insanlıkdışında bir gerçekliğe dayandığını söyler.Değerli olan,hemherhangi bir bireyin düşündüğü ya dahoşlandığından,hemdeherhangibellibirtoplumunonayladığındanbağımsızdır.

Ahlakındeğerlendirilmesi,davranışnormlarınıntasviriilebaşlarvebirdeğerlerkümesininniçindahaiyiolduğunun tartışılmasınıamaçlarveyane türdendavranışınhaklıolarak;nasıl iyiveyakötüolaraketiketlendirilebileceğini sorgular. Doğru ve yanlış hakkında kurallar koyma yetkisine gerçekte kimsahiptir?Vicdangüvenilirbiryolgöstericimidir?Hereylembencilcedeğilmidir?Tümdeğerlergörelideğilmidir?Ahlakistandartlarnasılbelirlenecektir?Veahlakideğerlerinreferansolarakkullanılmasınasılmümkünolacaktır?

Ahlakideğeryargılarınınbelli standartlarvedeğerleriyokmudur?Ahlakideğeryargılarınınhepsiaynıseviye de olduğundan, onlar arasındaki seçim, nasıl yapılabilecektir? Birinin diğerinden daha iyiolduğunanasılkararvereceğiz?Yalnızcadahagüçlüolduğundanmıdır?Yoksasevdiğimiziçinmidir?Değeryargılarınıngeçerlibirstandardıveyabirhedefivarmıdır?Varsabunların,tarihsel,sosyalvekişisel bağlamı olduğu kadar belli sonuçları da olmayacak mıdır? Bu değer yargılarının kabulgörmesineilişkinpsikolojikvesosyolojikfaktörlernasılsaptanabilecektir?Belkidebusorularınyanıtı,ancak;iyilik,dostluk,akıl,güzellik,cesaret,sağlık,güvenlik,maceragibibirçokdeğerlerinbiraradaolmasıylaortayaçıkabilecektir.

Öteyandanahlakınkültürelgöreceliliğiveahlakideğerçoğulculuğuçoğuzamanbirbiriyleçatışmaktadır.Bu bağlamda ahlaki değerler çatışmasının tam olarak nasıl çözümlenebileceği de hala cevapbeklemektedir.

Anahtar Kelimeler: Ahlaki Değer Yargıları, Ahlaki Çokluk, Değer Çoğulculuğu, Toplumsal Otoritenin

Egemenliği,AhlakınKültürelGöreceliliği.

56

VergiKültürüveAhlakıKavramınaSosyolojikBirBakış Av.GözdeErkin

İnsanlarıntoplumsalyaşamageçmeleriilebirliktevergikavramıdoğmuştur.Zamanlabukavramülkedenülkeyefarklılıklargösterereksüregelmiştir.Vergikültürüvergisosyolojisininalanınagirmektedir.Bu,toplumuoluşturanbireylerinvicdanlarındavergivermegereğiniduymalarışeklindetanımlanabilir.Vergiahlakıisevergiödeyenmükelleflerinvergiödemekonusundatoplumayaptıklarıkatkıdandolayıdevletinegemenliğindenkaynaklananbirbaskıduygusuveahlakizorunlulukolarakaçıklanabilir.Buçalışmanınamacı,vergikültürüveahlakınıngelenekçianlayışlagünümüzmodernanlayışıkarşısındaülkemiz açısından değerlendirmesini yaparak, mükelleflerin vergi verme konusunda devletinmeşruiyetini sorgulamaları sorununu hukuk sosyolojisi açısından etkileşimleriyle birliktedeğerlendirmektir.

AnahtarKelimeler:VergiKültürü,VergiSosyolojisi,VergiAhlakı,VergiAdaleti,DevletveEgemenlik.

57

MüstehcenlikKavramı,SınırlarveSorunlarAr.Gör.GülçinDemircan

Ar.Gör.BerenŞen

Latince“tekinolmayan,igrenç,tiksindirici”gibianlamlartaşıyan“obscenus”kelimesindentüreyenİngilizce“obscene”kelimesininkarşılığıolarakkullanılan“müstehcen”,sözlüklerde“ayıp,terbiyesizce,iğrenç,açıksaçık,edepsizcesine,edebeaykırı,yakışıksız”olaraktanımlanmaktadır.Sözlüktanımlarındayeralaniğrenç,ayıp,edebeaykırıveyatiksindiriciolanınneolduğukonusundayargıbelirtenbirdeğereişaretetmesisebebiyledirkimüstehcenlikkavramının,değerleringöreliliğigereğihukukimetinlerdetanımlanmaktan kaçınıldığı, tanım yapılmış metinlerde ise yeterince açık davranılmadığıgörülmektedir.

Müstehcenliğintanımındanyolaçıkarakbelirtebileceğimizbugörelilikhalikavramailişkinhemsorunlarınhemdesınırlarınbaşlangıçnoktasınıteşkiletmektedir.Buaçıdanbakıldığındabelirsizancakyinedeolumsuz bir çağrışım taşıyan içeriğinin, toplumun kendi ahlak standartlarının ve genel inanışınınkorunmasındakiçıkarınagöredoldurulmayaçalışılmasısıkçagörülürkenbudurumun,egemenahlakdeğerlerineuymayanınsınırlanmasınayöneliktehlikenindoğmasınanedenolduğuiddiaedilmektedir.Ahlakdeğerlerineuymayanisefarklıgörünümlerdeortayaçıkabilirken,ifadeninkendisiolupolmadığısorusu ile karşılaşmaktadır. İfade olmasının kabulü veya reddi halindemüstehcenliğin sınırlarınınvaracağı nokta ise ifade özgürlüğü bağlamında farklı ideolojilere ve hukuk kuramlarına göreşekillenmektedir. Çalışmada müstehcenlik kavramı tartışılırken bu farklı görüşler özellikledüşünürlerielealınarakincelenecekvepratikhayatayansımalarıdeğerlendirilecektir.

AnahtarKelimeler:Müstehcenlik,Pornografi,Müstehcenİfade,Özgürİfadeİlkesi,ZararAnlayışı.

58

YargıtayHukukKliniğiProf.Dr.GülrizUygur

Dr.NadireÖzdemir

HukukkliniklerieğitimiAnkaraÜniversitesiHukukFakültesiHukukFelsefesiveSosyolojisiAnabilimDalıçalışmaları kapsamında 2006 yılından beri gerçekleştirilmektedir. Bu eğitim etik farkındalığı veözelinde de dertlenerek ilgilenmek erdemini geliştirmeyi hedefleyen farklı hukuk dallarına ilişkinçeşitliklinikçalışmalarınıiçermektedir.Butürerdem,temelindeAristoteles’inetikanlayışıileihtimametiğiçerçevesindenhareketetmektedir.BusunumdabelirtilenetikanlayışlartemelindeyapılansözkonusuklinikeğitimininbirörneğiolanYargıtayHukukKliniğiçalışmasınailişkinikiyılıaşkınsüredirkazanılandeneyimlerpaylaşılacaktır.

2017yılındaYargıtayhâkimlere,savcılaravemahkemepersonelineyönelik“YargıtayEtikİlkeleri”nikabuletti. Söz konusu etik ilkelerin, toplumnezdinde benimsenmesi veetik ilkelere ilişkin farkındalığınarttırılması Yargıtay’ın temel amaçlarından biridir. Bu amacın gerçekleşebilmesi adına yapılançalışmalardan biri de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencilerine yönelik Yargıtay klinikprogramıdır.AkraneğitiminedayananbuprogramçerçevesindeYargıtayEtikİlkeleriöncebirgrupöğrenciye,dahasonradabuöğrencilerkanalıylabirçokbaşkaöğrenciyeaktarılmaktadır.14haftalıktoplam programda 35 öğrenciye etik ilkelere ilişkin eğitim verilmektedir. Bu öğrenciler, Yargıtayüyelerisavcıları, tetkikhâkimleriveadaletpersoneliyleherbirienaz15enfazla30kişidenoluşantoplam 450 hukuk öğrencisine dört gün boyunca eğitim vermektedir. Bu sunumda gerek yüksekyargının klinik programlarında yer alınması gerekse akran eğitimi yöntemiyle etik farkındalığınarttırılmayaçalışılmasınınnasılmümkünolduğuortayakonmayaçalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Hukuk Kliniği, Etik Farkındalık, Dertlenerek İlgilenmek, Etik İlkeler, Yargı Etiği,Yargıtay,AkranEğitimi,MeslekEtiği.

59

YargıyaİçeridenBakmak:ErkenDönemYargıMensuplarınınHatıralarındaTürkiye’deHukuk

Ar.Gör.HalilKökcü

Edebibirtürolarakhatıralarinsanlarınyaşadıklarıhayatıkayıtalmasınısağlarlar.İnsanlarhatıralarıileyaşadıkları dönemi, sosyal, kültürel, siyasi vb pek çok açıdan kayıt altına alarak gelecek nesillereaktarır.Hatıralarsayesindegününkoşullarınıninsanlarınasıletkilediğiveinsanlarındayaşadıklarıdönemi nasıl şekillendirdiklerini öğreniriz. Böylelikle insanlar iyi – kötü, acı – tatlı, yaşadıklarını,deneyimlerini aktararak (belki) gelecek nesillerin kendi yaptıkları hataları yapmamasını, doğrugördükleriyoldailerlemesiniarzuetmektedirler.Hatıralar,buyönleriileedebieserolmanınötesinegeçerekönemlisiyasivetarihimetinlerhalinedegelirleryadasiyasivetarihimetinlerde“hatıra”olarakönemlibiryerişgalederler.Böylelikletarihteyaşananlarıfarklıboyutlardangörmeimkanınıyakalarız.

Çalışmada, Türk Hakim ve Savcılarının hatıraları incelenerek Türkiye’nin hukuk serüveni hukukuygulayıcılarınıngözündentakipedilecektir.Hatıralar,hakimvesavcılarınçocuklukdönemleri,hukukeğitimleri vemeslek hayatları olmaküzere üç başlık altında incelenecektir. İlk bölümdehakimvesavcıların,yetiştikleriortamlar,aileyapıları,hukukokumavemeslekmotivasyonlarınınarkasındakinedenler incelenecektir. İkinci bölümde hukuk eğitimine ilişkin hatıralar günümüzdeki durumlamukayeselibirşekildeincelenerekdeğişenvedeğişmeyenhususlartespitedilmeyeçalışılacaktır.Sonbölümde ise Hakim ve Savcıların mesleğe kabulleri, meslekte yükselmeleri, mesleki deneyimleriincelenecektir. Bu durum kaçınılmaz olarak hukuk toplum ilişkisine dair de veriler sunacaktır.İnsanların kanunla, hakim ve savcılarla kurduğu ilişki ve bunların seneler içindeki dönüşümü degözlemlenebilecektir.

AnahtarKelimeler:Hakimler,Savcılar,Biyografi,HukukTarihi,HukukEğitimi,HukukUygulaması.

60

BeyazZambaklarÜlkesindeHukukKuramı:Finlandiya’daHukukFelsefesiÜzerineKısaBirGezinti

Ar.Gör.HarunBodur

İskandinavkültürdünyasınınvehukukkültürününönemlibirdamarınıoluşturanbirİskandinavülkesiolanFinlandiya’dafelsefeiklimininvehukukdüşüncesininkendineözgübirgelişimçizgisinesahipolduğusöylenebilir.

YirminciyüzyılöncesindeveyirminciyüzyılınbaşlarındanilkyarısınadeğinFinlandiya’dahukukfelsefesi,komşuülkelerenazarandahadüşükbirseviyededeolsaYeniKantçılık,kavramcıhukukdogmatiği,Jhering’insosyal faydacılığı, serbesthukukokulugibigelenekselkuramlardanetkilenmiştir.BununyanısıraC.Carlson,E.Kaila,E.A.WestermarckgibisimalarınFinlandiyahukukkuramınagetirdiğikatkılarından bahsetmeden geçemesek de; yüzyılın ilk yarısına damga vuran Finlandiyalı hukukkuramcısı Otto Brusiin’dir. Yirminci yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde ise Finlandiya’da analitikfelsefebaşatyaklaşımolmayabaşlamışvebudurumhukukfelsefesinedeyansımıştır.GenelfelsefedeanalitikyaklaşımıntemsilcisiolanG.H.vonWrightveJ.Hintikkagibiisimlerekoşutbiçimdeanalitikhukuk kuramında da O. Lahtinen ve S. Zitting, E. Lagerspetz ve R. Siltala’nın çalışmalarından sözedilebilir.Sonrakiaşamasındaanalitikhukukkuramı70’lerdeK.Makkonen,A.Aarnio,K.Wikströmilebirlikte analitik hermeneutik olarak isimlendirilebilecek bir biçim almıştır. Öte yandan 60’lar ve70’lerdenitibarenanalitikhukukkuram(lar)ınakarşıeleştirelgörüşlerdillendirilmeyebaşlanmıştır.BueleştirelçerçevedeMarksisthukukkuramı(LarsD.Eriksson),T.Wilhelmsson,J.Karhu,K.Tuorigibibirbirindenfarklıyazarlarvebakışaçıları,Finlandiya’dakihukukkuramlarındadiğerbirdurağıoluşturmaktadır.Nihayetyirminciyüzyılınsonlarınadoğruhukukfelsefesindegittikçeartançeşitlilik,adeta rengârenkbiryelpazedoğurmuştur.Buyelpazedeki farklı teorikyaklaşımlararasında iseH.Tolonen,M.Koskenniemi,P.Minkkinen,A.HirvonenveJ.Tonttigibiisimlerzikredilebilir.

Kısacayolharitasıçizilenbuçalışmanınmütevazıhedefi,özgülfelsefiiklimlevegelişmelerleilgisinikuraraktarihselbirizlekiçindeFinlandiya’dahukukfelsefesivehukukkuramlarıüzerinegenelbirtabloortayakoymakvetablodakifarklırenklerigöstermektir.

AnahtarKelimeler:Finlandiya’daHukukKuramı,Finlandiya’daHukukFelsefesi:Yaklaşımlarveİsimler,20.YüzyıldaFinlandiya’nınHukukKuram(lar)ıSerüveni.

61

ThomasHobbes’taKorkuDuygusununİşleviDr.HasanAliBaşaran

Butebliğ,yalnızcatoplumsalvepolitikkuramilefelsefededeğil,bütünbirdüşüncetarihindeetkiliolanThomasHobbes’unkorkuduygusunaverdiğiözelanlamveayrıcalıküzerindedurmakistemektedir.GerçektendeHobbes’unanlayışındakorkuduygusu,naifbirfizyolojikvepsikolojikduygusaldeneyimolmaktan öte, hem insan varlıklarını hem de insan topluluklarını biçimlendiren ve onları kontrolaltında tutanmerkezibirduygusaldeneyimolarakaçığaçıkmaktadır.Buduygusaldeneyim, insandoğasındaönemlibirkonumasahipolarak,sadeceinsandoğasınıbelirlememekte,devletinkaynağı,sözleşmevesivildurumgibitoplumsalvepolitikteorininpekçokmerkezikavramınıvestatüsünüdebelirlemektedir.

Hobbes’unkorkuduygusunaverdiğiayrıcalıklıkonum,diğerdüşünürveteorisyenlerinverdiğianlamlardançeşitlibiçimlerdeayrılmaktadır.Genelolarakçoğu toplumvepolitika teorisyeni,korkuduygusunudevletintemellerindedoğalolarakbulmaktadır.Hobbes’udiğerdüşünürlerdenayıranyeganenitelik,devletinadetakorkuilebütünleşenkarakteridir.Hobbes’untoplumsalvesiyasaltezindegüvenliğininşaedilmesinintemelindedekorkuduygusunundoğrudanetkisibulunmaktadır.

Bütünbutoplumsalvepolitikspekülasyonlardolayımıylabutebliğinamacı,Hobbes’unkorkuduygusunumerkezealandüşünselanlayışınıortayakoymakvenaifbirduyguvekavramolarakdeğerlendirilenkorkununsoykütüğünütoplumsalvepolitikfelsefeçerçevesindetartışabilmektir.

AnahtarKelimeler:Hobbes,KorkuDuygusu,Devlet, SivilDurum,Sözleşme,KorkuToplumu,Güvenlik,ToplumveSiyasetFelsefesi.

62

GünümüzdeHukuk,EşitlikveAdaletiSağlamanınNeresinde? Prof.Dr.HayriyeErbaş

Ar.Gör.AyçaSümeyraAykut

Hukukun adaleti sağlayıcı bir araç olduğu ve hukuk üzerinden adaletin ve eşitliğin sağlanabileceğidüşüncesioldukçayaygındır.Adaletveeşitlik,temeldezamandanvemekândanbağımsızevrenselvesoyutkavramlarolsalardauygulamalarileyaşamımızadokunurvesomutlaşır.Busomutlanışsüreci,yanihemhukukkurallarınınoluşumuhemdebukurallarınuygulanışdüzlemleri,dönemintoplumsalyapısınınözelliklerinegörebiçimlenir.Bubiçimlenmedöneminegementoplumvedevletanlayışınavebuanlayışagöredeğişendevlet-vatandaşilişkisiilebiçimlenir.Hukukunsöylemsel/yasalarbütünüveuygulamadüzlemleridüşünüldüğündeözellikledeuygulamadüzlemiaçısındantoplumsalyapıileilişkisidahadaönemliolmaktadır.Şöylekisöylemselolarakçokiyihazırlanmışhukukkurallarıolsada,asılönemliolanbukurallarınuygulanabilirliğiveulaşabilirliğidirkibudahukukunsosyolojikbirolguolmasıanlamınıtaşır.Bunedenledehukukkurallarıadaletisağlamaaçısındançoğuzaman“kağıtüzerinde” kalabilmektedir. Söylem düzleminde kutsallığında herkesin üzerinde uzlaştığı ve hiçbirşüpheyeyerbırakmayanhukuk,adaletveeşitlikkavramlarının,uluslararasısözleşmeleryadaulusaldüzenlemelererağmenkendiayrıcalıklılarınıyadakendimağdurlarınıyaratması;kendiiçindeçelişkiliolduğukadaryaygınbirdurumdur.Diğerbirifadeilesöylemileuygulamanınörtüşmemesidurumudüzeyfarkıolsadatümtoplumlariçingeçerlidirvegünümüzdebuörtüşemezlikyadafarklılıkegementoplumtasarımınedeniilegiderekartmaktadır.Sonuçolarak,işleyiştehukukbazılarıiçinbirayrıcalık,diğerleri içinbirdezavantajlılıkyadadışlanmaözelliğitaşıyabilmektevehukukbirilerinikorurkendiğerlerinikorumasız,sahipsizbırakabilmekteveikincilleştirmektedir.

Devletyurttaşilişkisiaçısındanherkeseeşitmesafededuranbirdevletinvarlığıhukukundabudoğrultudaişleyişi ile sonlanır. Ancak devlet yurttaş ilişkisi açısından “makbul” vatandaş anlayışının varlığı,genelliklehukukaçısındanda“makbul”kişilerinvarlığıanlamınıtaşır.Budurumuygulamanıneşitlikçiolması mücadelesi veren uygulayıcılarını da çoğu zaman çaresiz bırakabilmektedir. Çünkü tümtoplumsalvebireyselsüreçleregementoplumanlayışıilebiçimlenirvebirbütünolaraktoplumuntümkurumlarınıveüyeleriniiçerecekbiçimdeetkiler.Devletinküçülmesiniöngören,bireyselçıkarlarınpeşinedüşeninsanlarınvarlığınısavunansöylem,kuşkusuzgündelikyaşamımızayansırve“habitus”adönüşerektoplumsalyapınınbirözelliğinedönüşür.Bubağlamdahertürdenkuralıbencilcekendiçıkarlarıdoğrultusundamubahgörenbireylerinortayaçıkması sürprizolamazvehedonist, çıkarcıbireyanlayışınınyükselişininhukukuveuygulayıcılarınıetkilememesidedüşünülemez.

Bu bildiride, diğeralanlarda olduğu gibi hukukunda egemen toplumve devlet anlayışı ilebiçimlendiğidüşüncesinden hareketle, küreselleşmenin kaçınılmaz sonuçları olarak gösterilen ancak“küreselleşmenin bir anlamına/söylemine karşılık gelen uygulamalar ile günümüz toplumundadevletin dönüşümü ve bu dönüşümün eşitlik ve adalet açısından hukuka nasıl yansıdığıdeğerlendirilmeyeçalışılacaktır.

AnahtarKelimeler:KüreselleşmeveDevlet,HukukveToplum,HukukveDevlet,HukukveEşitlik,HukukveUlaşabilirlik.

63

HukukPratiğindeUzmanlaşmaveHukukçununYabancılaşmasıAr.Gör.HazanDicleÖzer

Sanayileşmiş ve serbest piyasa ekonomisine dayalımodern toplumun bir getirisi olarak “uzmanlaşma”kavramınagünümüzdeatfedilenönemveyapılanvurgugörmezdengelinemezdüzeydedir.Gelenekseltoplumdan farklıolarakmodern toplumun“birey”i,bellibiralandaeğitilmişveuzmanlaşmışinsanolarakkarşımızaçıkmaktadır.Buanlamdatoplumsalbirolguolarak“uzmanlaşma”hususununhukukpratiğini ve hukukçuları etkilemeyeceği ya da hukukpratiğinin bu toplumsal gerçeklikten kendinisoyutlayabileceközelbiralanolduğuiddiaedilemez.Nitekimgünümüzdehukukpratiğivehukukçulardasınırlarıkapalı,kendiiçinedönüktekbiralanveyakısıtlısayıdaalandauzmanlaşmanıngerekliliğidayatmasındannasibinialmaktavebununkaygısınıyaşamaktadır.

Hukukçunun,hukukpratiğininişleştirmesiyadakendisininbilinçlibirtercihiymişçesinebunayöneltilmesivehukukunbütünündensıyrılarakkendinikapalınişalanlarahapsetmesi;hukukçununkapalıhukukpratiği içerisinde kendisine ve hukuka yabancılaşmasını sonuçlamaktadır. Ancak burada gözdenkaçırılmamasıgerekenhusus,“uzmanlaşma”nın,hukukpratiğindeedindiğivegüngeçtikçedahaçokedineceğiyerin“neden”ive“nasıl”ıdır.Busorularacevaparamaçabasıkenarabırakılırsa;uzmanlaşmailehukukçununyabancılaşmasıarasında tek taraflıbirnedensellik ilişkisiolduğugibibiryanılgıyakapılmak muhtemeldir. Oysa “uzmanlaşma” aynı zamanda hukukçunun yabancılaşmasınınsonuçlarındandabiridir.Hukukpratiğiaçısındanuzmanlaşmaileyabancılaşmaarasındakiilişki;basitbir neden-sonuç veya öncelik-sonralık ilişkisi değil, aksine karşılıklı etkinin söz konusu olduğubirilişkidir.

Bubildirideuzmanlaşmaveyabancılaşmakavramlarınadeğinilecek,kavramlararasındabağlantıkuruluparadaki ilişki ortaya konulacak ve nihayet hukuk pratiğinde gün geçtikçe baskın hâle gelenuzmanlaşmagerçekliğivehukukçununiçindebulunduğuyabancılaşmahâliirdelenmeyeçalışılacaktır.

AnahtarKelimeler:HukukPratiği,Hukukçu,Uzmanlaşma,Alanlaşma,Yabancılaşma.

64

ŞapkadanTavşanyadaDoğalHukuktanHukukiPozitivizmiÇıkarmak:ThomasHobbes’unÇağdaşHukukBilimineKatkısı

Dr.Öğr.ÜyesiHüseyinGünal

Erkenmoderndönemdeegemenlik fikrine ve toplumsal sözleşmekuramına katkılarıylamoderndevletdüşüncesinintemelleriniortayaatanThomasHobbes,çoğunluklapolitikabilimineyaptığıkatkıileelealınır.GenelkamuhukukununönemlifigürlerindenbiriolanHobbes’unaynıdönemdehukukbilimineyaptığıkatkıiseçoğunluklaihmaledilmiştir.

DoğalhukukvedoğalhakarasındakifarkıilkdefavurgulayanHobbes,doğalhukukdüşüncesiniortaçağdaanlaşılanbiçimindenfarklıbirşekildeyorumlayarakhukukipozitivizminkurucusuolarakortayaçıkar.Hemmoderniçkinliğinhemdehukukipozitivizminkurucusuolmasınakarşınanalitikhukukbilimigeleneği içerisinde Hobbes’un yeri sadece bu kurucu sıfatıyla anılmaktadır. Elbette Hobbes’unotoriteye değil mutlakiyetçiliğe vurgu yaptığı belirtilen düşüncelerinin ortodoks yorumları onununutulmasındaönemarzetmektedir.BunedenleçağdaşanalitikhukukbilimininkurucususayılanH.L. A. Hart, ‘’Hukuk Kavramı’’ kitabında kendi önceli olarak Hobbes’a değil John Austin ve JeremyBentham’ındüşüncelerineatıfyapıponlarıneleştirisiüzerindenhukukkuramınıinşaetmiştir.

BunakarşınHobbes’unmetinlerindeçağdaşhukukbiliminintartışmalarınınbirçoğuaçıkçabulunmaktadır.HukukunotoritesinevurguyapanJosephRaz’dançokönce,Hobbes’uneskiçağınyıkılmasındansonraortayaçıkanahlaki,dinselveepistemikrölativistdüşüncelerdenkurtuluphukukun,uyruklarıbelirlieylemlere yönlendirerek otoriteyi sağlaması gerektiği yönündeki çözümü önemlidir. Yine çağdaşhukukbilimindeortayaçıkanhukukunyorumlanması,hukukunusulibirtakımilkelerebağlılığıyahutgeçerlihukukaitaatedilmelimitartışmasıHobbes’unhukukdüşüncesininmerkezindedir.Hobbesçuakademisyenlerarasındaoldukçayoğunluklugeçensözkonusutartışmalar,buçalışmadadinleyicilereveokuyucularaaktarılacaktır.

AnahtarKelimeler:ThomasHobbes,HukukiPozitivizm,DoğalHukuk,HukukunOtoritesi,HukukaİtaatYükümlülüğü.

65

NormatifHukukiPozitivizmyadaHukukiPozitivizminDeğeri Dr.Öğr.ÜyesiHüseyinGünal

Etikpozitivizmolarakdanitelenennormatifhukukipozitivizm,hukukundoğasınadairçözümlemelerinenönemlilerinden olan hukuki pozitivizmin değeri üstüne odaklanır. Hukuki pozitivizm savunulmasıgerekenbirdeğermidir?Hukukipozitivizmledemokratikhukukdevletiidealinisağlamakarasındadoğrudanbirbağbulunabilirmi?gibisorularıcevaplamaiddiasındaolannormatifhukukipozitivizmbirçok hukukçunun aklında yer eden hatta çoğu kez politik meşrebiyle bağlantılı olarakdeğerlendirdiğihukukipozitivizm–doğalhukuktartışmasınabaşkabiraçıdanbakmayısağlayanbirmeta-teoriolarakgörülebilir.

Normatif hukuki pozitivistlere göre, sert pozitivistlerin tanımladığı şekilde, hukuk ile ahlakın birbirinidışlayaraktamamenayrılmasısadecehukukundoğasınınolduğugibitanımlanmasıdemekdeğildir.Hukukbilimindeyeredenayrılmatezinesıkıbirşekildebağlıkalannormatifhukukipozitivistlereiçinhukuklaahlakın birbirindenayrılması aynı zamandaahlaki olarak dagereklidir. Etik pozitivistleregöre,Hart’ınhukukkavramıkitabınınsonunaotuzyılsonrayazdığıekteolduğugibihukukigeçerliliğisağlayan tanımakuralınınahlakikriterler içermesininönündehiçbirengelbulunmamaktadır fakathukukigeçerliliğinahlakikriter içermesiahlakiolarakyanlıştırvepratikteuzakdurulmasıgerekir.Hukuk sistemlerinin inşa edilmesinde ahlak standartlarının oynadığı rolün minimum seviyeyeindirilmesigerekir.

EtikpozitivizmekolüJeremyBentham’akadargeriyegötürülebilir.Hukukunhakimlerintakdirindençokyasamaorganıylailgiliolmasıgerektiğinisavunanbunedenlezamanzaman“demokratikpozitivizm”olarak da nitelenen etik pozitivistlerin çağımızdaki önemli temsilcileri Jeremy Waldron ve TomCampbell’dir.

Anahtar Kelimeler: Etik Pozitivizm, Normatif Hukuki Pozitivizm, Pozitivizmin Değeri, DemokratikPozitivizm,TomCampbell.

66

KimyasalHadımAr.Gör.İremBurcuÖzkan

Kimyasalhadım,cerrahiolarakgerçekleştirilenbiçimininaksine,günümüzmodernhukuksistemlerindesuçvesuçuntekerrürüilemücadeledeyenilikgetiricibirusulolarakkarşımızaçıkmaktadır.Hernekadar kişi bir operasyona tabi tutulmuyor ise de, zerk edilen ilaçlar vasıtasıyla kişinin vücutbütünlüğüne müdahaleyi ihtiva eden bir uygulama olduğundan kimyasal hadıma ilişkin hukukidüzenlemelerin, kimyasal hadımın niteliğinin ne olduğu, hedef kitlesini hangi tip suçlularınoluşturmasıgerektiğivemevzuatahangişekillerdedahiledildiğindesuçlamücadelegayesinehizmetedeceği hususları sağlam bir temele oturtulduktan sonra değerlendirilmesi modern ceza hukukusisteminingereğineuygunolacaktır.Kimyasalhadımuygulamasıylailgiliönemlitartışmalardanbiribu uygulamanın ceza olarak mı yoksa tedavi olarak mı nitelendirilmesi gerektiğine ilişkindir.Dünyadaki örneklerinde çoğunlukla seçimlik bir yaptırım olarak karşımıza çıkan kimyasal hadımuygulaması,kadimversiyonuolancerrahihadımdan farklıolarakmuhatapla ilişkininuygulamanıngerçekleştirilmesiylebitmediğibiryöntemolup,aksinemuhatabınuygunilaçdozunundüzenliolarakzerk edilmesi amacıyla periyodik olarak denetlenmesini gerektirir. Zira kullanılan kimyasalmaddelerinetkisiancakdüzenliolarakmuhatabauygulanırsadevametmektedir.

Oldukça yakın bir tarihte yasa koyucunun gündeminde yer alan bir düzenlemeye konu olan kimyasalhadımınuygulanışbiçimlerikarşılaştırmalıhukukverileriışığındadeğerlendirilecektir.

AnahtarKelimeler:KimyasalHadım,Kastrasyon,CerrahiHadım,MPA,SuçtaTekerrürleMücadele.

67

UluslararasıHukukaİtaatYükümlülüğüİremSavaş

Hukuka itaat yükümlülüğü,muhatapların hukuka, salt hukuk olması dolayısıyla bir itaat yükümlülüğübulunup bulunmadığını inceler. Bu yönüyle hukuka itaat yükümlülüğüyle kast edilen, ahlaki biryükümlülüktür.

Hukuka itaat yükümlülüğünün tanımlarından yola çıkarak, kavramın temel özellikleri şu şekildebelirlenebilir:Ahlakibiryükümlülük,İçeriktenbağımsız,Genel, Belirli bir ülkede veyürürlüktekihukukkurallarıiçingeçerli,Mutlakdeğilprimafacie.

Butemelözellikler,bireylerinbulunduklarıdevletinmevcuthukukkurallarınaitaatdurumunuincelerkenyeterli olacaktır. Ancak milletlerarası hukuk kuralların yahut başka ülkelerin hukukuna itaatyükümlülüğününolupolmadığıkonusumuğlakkalmaktadır.

Bireylerletâbiolduklarıdevletlerinhukukuarasındakiitaatilişkisiincelenirkenrıza,fair-playgibiteorilerdeğerlendirilmiştir. Bu teorilerin, birey sayısının oldukça fazla olduğu modern toplumlar içingeçerliliğini koruduğu söylenemese de muhatapların çok daha az olduğu uluslararası hukuksistemindekigeçerliliği,hiçdeğilseincelemeyedeğerdir.

Ulusal olmayanhukuk kurallarına itaat konusunda temelde iki farklı öznedenbahsedilebilir. İlk olarakbireyler, başka ülkelerin hukukuna veya uluslararası, hukuka itaat yükümlülüğü altında mıdır?Ardındanbenzersorularuluslararasıhukukalanınınmuhataplarıolandevletleriçindesorulmalıdır.

Bireylerin itaat etmeleri beklenen hukuk alanları, tâbi olduğu devletin hukuku, veya kendisi üzerindedoğrudansonuçdoğuranhukukşeklindedaraltılabilir.Ancakbireylerinbirşekildevatandaşıolmadığıülkelerde bulunduklarında, bu ülkelerin hukukuna karşı alacakları pozisyon yahut uluslararasıhukukunuygulanacağıdurumlardabunakarşıyükümlülüklerihakkıylacevaplanamamaktadır.

Devletler için de benzer sorular geçerliliğini korumaktadır. Her şeyden önce bir devletin bir hukuksistemine ahlaki olarak itaat yükümlülüğü olup olmadığı sorusu, devlet için herhangi bir ahlakiyükümlülüktenbahsedilipbahsedilemeyeceğinoktasındaproblematiktir.Herbirikendialanlarındaegemenlikiddiasındabulunanveulusalalandakendihukukunaitaatedilmesinibekleyendevletlerin,birbaşkaalandaitaatedenolmasıdaincelenmesigerekenbirbaşkahusustur.

Anahtar Kelimeler: Uluslararası Hukuk, Hukuka İtaat Yükümlülüğü, Ahlaki Yükümlülük, HukukunOtoritesi,HukukunMeşruiyeti.

68

LonL.Fuller’ınKarşılıklılıkTeziBağlamındaHukukDevletiİlkesiAr.Gör.İsmailÖzden

Teorik olarak hukukdevletinden sözedebilmek için uygulanacak kuralların birtakım şartları sağlamasıbeklenir.Birhukukdevletindekuralkoyanlarınvekuralıuygulayanlarınkendikoyduğukurallarlabağlıolması,sözkonusuşartlardanbiridir.Fuller,HukukunAhlakıisimlieserindedevlettarafındanvatandaşlara yöneltilen kuralların yalnız vatandaşları değil devleti de söz konusu kurallara uymayükümlülüğü altına soktuğunu, bu karşılıklılıkbağınındevlet tarafından ihlâlinin ise vatandaşlarınkurallarauymaödevinitemelindensarsacağınıifadeetmektedir.Fuller’ınbuyaklaşımı,esasenyazarınhukukdevletininvarlıksebebiveidamesininanaşartınıizahbiçimidir.

Fuller’agörebirhukuksistemikendisineenbüyükdesteğihukukkurallarınınhaklılığındanveyaratıcıileuygulayıcılarınbukurallarabağlıolmasındanyani“haklıolmaduygusu”ndanalmaktadır.Haklıolmaduygusununiseobjektifbirgerçekveyaotoriteninbelirlediğibirolguolmaktanziyadekanunkoyucuilevatandaşarasındakietkileşimolduğunusöylemekmümkündür.Haklıolmaduygusunun,dolayısıylavatandaşların hukuk devletinin tüm kurum ve kurallarıyla işlediği yönündeki algısının devlettarafındanihlali,kurallaraitaatinfelsefiveahlakitemelinedevurulmuşbirdarbeolacaktır.

Devletinkanunauymayükümlülüğünüihlaledemeyeceğiyönündekihaklıbeklentivatandaşahukukauymayükümlülüğü doğurur. Hukuki yükümlülük sınırsız hukuki yetkiyle bağdaşmaz. Eğer yükümlülükkarşılıklılıkilişkisindendoğuyorsa,kanunkoyucuvehukukisüjearasındakikarşılıklılıkilişkisi,kanunkoyucununkanunyaparkenuymakzorundaolduğukurallarıvesınırlarıbelirler.BuyüzdenFullerkarşılıklılığınsadecebasitbiretkililikdeğil,hukukiliğinsekizilkesininaltındayatanfikirolduğunuilerisürmektedir. Devlet, yükümlülüklerini yerine getirerek vatandaşın itaatini de hak etmiş olur. Buçalışmadahukukdevletiilkesivevatandaşlarınhukukkurallarınariayetininfelsefitemelleri,Fuller’ınkarşılıklılıktezibağlamındaincelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Hukuk Devleti, Karşılıklılık, Hukukun İç Ahlâkı, Hukuka İtaat, Hukuk DüzenininEtkililiği.

69

FelsefîDüşünmeBarışıSağlarMı?Prof.Dr.A.KadirÇüçen

Bu bildirinin amacı, “felsefi düşünme barışı sağlar mı?” soruna yanıt aramaktır. Eğer felsefi düşünme,insanlardaözgür,bağımsız,eleştirelveyaratıcıdüşünmevebilgiüretmenisağlıyorsa,felsefidüşünmebarışagidenyoludaaçacaktır.İştebunedenlefelsefidüşünmeilebarışarasındakiilişkiyigöstermeyeçalışacağımbubildirideözellikleRousseauveKant’ınbarışdüşüncelerindenyolaçıkarakfelsefeninbarışkavramınaveonunlailgiliolandiğerkavramlarınıanalizetmeyeçalışacağım.

Rousseau’yagöre“insanvetoplumsalyaşamiçinniçinbarışgerekmidir?”sorusundanhareketleinsanvetoplumsal yaşamın nasıl olması gerektiği üzerinde durulacaktır. “Barışın gerçekleşmesi için nelergereklidir?”,“Barışniçinamaçlanmalıdır?”,“Barışınfelsefitemellerinelerdir?”ve“Tambarış,özgürlük,eşitlik,mutlulukveadaletbirerütopyamıdır?”sorularıçerçevesindeRousseau’yagöredoğaleşitlikveadaletinneolduğuaçıklandıktansonratoplumsalyaşamdaeşitlikveözgürlüğünnasılolmasıgerektiğiüzerindedurulacaktır.

Felsefi düşünmenin ne olduğu ve neyi amaçladığı verilerek Kant’ın barış anlayışından yola çıkılaraközelliklebazıkavramlarınanaliziyapılacaktır.Çünkübarışısağlamanınyolufelsefeninbarışveonunlailgili kavramları doğru ve açık bir biçimde analiz edip belirgin hale getirmesiyle olanaklıdır. Bunedenle,saygı,sevgi,adalet,yardımlaşma,dayanışma,demokrasi,hoşgörü,insanhaklarıvehukukgibikavramlar analiz edilerek, barışın bu kavramların doğru tanımlanmasıyla sağlanabileceğivurgulanacaktır.

AnahtarKelimeler: FelsefiDüşünme,Barış, Saygı, Sevgi, Adalet, Yardımlaşma,Dayanışma,Demokrasi,İnsanHakları,HukukveHoşgörü.

70

NormatifHukukTeorisininBağlamsallığıDr.KasımAkbaş

Bu tebliğde Roger Cotterrell’in Hukukbilimin Politikası adlı çalışması esas alınarak, hukuk felsefesi“NormatifHukuk Teorisi”, hukuk sosyolojisi ise “Empirik Hukuk Teorisi” olarak kabul edilecektir.Hukukfelsefesiliteratürümüzde,içerisindehukuklailgilihertürlütartışmanınyeraldığıbirgenelalanolarakdüşünülmekteveyakabuledilmektedir.Halbuki,bellibiramacın,bellibirsiyasanıngerekçesinioluştursun diye ortaya konulan tartışma gerek Cotterrell’in gerekse bizim yaklaşımımızda hukukfelsefesiolarakdüşünülmemektedir.Cotterrell’inifadesiyle“hukukteorisi,örneğingenelbirkavramolarakadaletinniteliğiyle,ahlâkentartışmalı(kürtajgibi)konularlabağlantılıbellihukukiveyaidarisiyasaların felsefi gerekçeleriyle veya bu türden ahlâki ilkelerin icrasının ne ölçüde çağdaş cezahukukununuygunbirgöreviolduğunadairgenelsoruyladoğrudanilgilenmez”.

Hukukfelsefesibirtürkavramsal, fikrîveentelektüelfaaliyetolarakgörülüp,bununlasınırlıtutulabilir.Halbuki, söz konusu kavram ve fikirler, sosyal olarak dolayımlanarak, karşımıza bir sosyal ilişkiiçerisindeçıkar.Böylecenormatifhukukteorisininancakempirikhukukteorisininperspektifindenelealınması bir zorunluluk halini alır. Bu çerçevede common law ile Kıta Avrupası gelenekleri ve bugelenekler içerisinde hukuki düşünce için başlangıç noktası oluşturduğu düşünülen egemen, teba,yaptırım, hukuk kuralının normatif niteliği gibi meseleler, empirik hukuk teorisi perspektifiyleharmalanmışbirnormatifhukukteorisiçerçevesisunabilmeküzeredeğerlendirilecektir.Cotterrell’inçalışmasıbaşlangıçnoktasıolduğugibiaynızamandaeleştirikonusudayapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Normatif Hukuk Teorisi, Empirik Hukuk Teorisi, Roger Cotterrell, Common Law,Egemen-Teba,HukukKuralı-Teba.

71

EkolojiyleUyumluBirHukukİçinMülkiyetKavramınınSorgulanmasıKübraDurmuş

İklimdeğişikliğiveküreselısınmadolayısıylaortayaçıkanproblemlersonyıllardaciddiboyutlaraulaşmışveartıkgünlükhayatımızıetkilerhalegelmiştir.Gelinennoktayalnızcasonbirkaçonyılınveyabirkaçaktörünroloynadığıbirsürecinsonucudeğildir.Bugüntümekosistemimiziyokolmaklatehditedenbu sorunlar kanaatimizce kökleri 17. yüzyıla dayanan mekanikçi dünya görüşü ile başlayıpmoderniteyekadaruzananuzunbirdüşünselsürecinneticesidir.DünyayıkozmosunbirparçasıolarakdüşünenbütünlükçüAntikçağdüşüncesi,yeriniinsanaklınıtemelalanveözneolarakinsanınnesneolarak doğaya hakim olmasını savunan mekanikçi bir dünya görüşüne bırakmıştır. Bu değişiminsonucundaözelmülkiyetinbirdoğalhakolarakkabulü,yukarıdasaydığımızsorunlarıntemelkaynağıolanekonomikdüzeninyapıtaşıdır.Ziragünümüzdehakimolanekonomikdüzendepiyasakuralları,tamrekabetşartlarıiçerisindeekonomikfaaliyetlerinserbestçeyapılmasıylabelirlenmektevebudahemneyinmülkiyetekonuolabileceğininserbestçebelirlenebilmesinihemdebumülkiyetinserbestçedeğişiminin yapılabilmesini gerektirmektedir. Karşı karşıya kalınan sorunun ciddiyetidüşünüldüğündedoğaylauyumluyenibirekolojikhukukdüşüncesininvarlığıvemülkiyetkavramınınsorgulanmasınıngerektiğiaçıktır.

Tümbuuzunsüreçiçerisindebizimbuçalışmabakımındanelealmakistediğimiztemelhususdoğavebireyarasındaki ilişkide mülkiyet kavramını yeniden düşünmek. Bu doğrultuda, özel mülkiyete tabivarlıklarınkuralvekamusalolanveyabirmülkiyethakkınatabiolmayanvarlıklarınistisnaolduğubudüzeni sorgulayarak başladığımız çalışma, yukarıda açıkladığımız sorunların çözümünde kilit roloynayanalternatifbirmülkiyetanlayışıylabitirilecektir.

AnahtarKelimeler:Ekoloji,HukukunEkolojisi,EkolojikHukuk,Mülkiyet,DoğaveBireyİlişkisi.

72

İranİslamCumhuriyetindeEgemenlikÖğr.Gör.LeilaHemmatzadeh

1979’taİranİslamidevrimiardından,İranİslamCumhuriyetianayasasıdüzenlendive1979Martayının30.ve31.günlerindehalkınoylamasınagirdi.Ardından%98.2’lik“Evet”oyuylaİran’ınresmianayasasıilanedildi.Buyeniislamidevlet,hilafetveyamonarşideğildifakatcumhuriyetveİslamiyetkavramıyanyanagelmekteydi.Buanayasanınkabulündenitibaren(madde1)İrandevleti,İslamcumhuriyetiolaraktanımlandıveanayasanınüçmodelegemenliği(tanrı,halkvemilletegemenliğini)biraradatutmayı başardığı iddiası ortaya atıldı. Bu üçlü anlayışa göre, dünya ve insan üzerinde mutlakegemenlikAllah’ındırveO,insanıiçtimaikaderiniçizmeyeegemenkılmıştır.Hiçkimseinsandanbuilahihakkıalamazveyabirzümreninçıkarlarınahizmetealetedemezvemillet,Allahvergisiolanbuhakkıanayasanınilerleyenmaddelerindebelirtilenyollarvasıtasıylakullanır.

Tanrınınegemenliği ikiyollatecellietmektedir;birincisi,bütünkanunlarınvekararlarınİslamiölçüleredayanmasıyla;ikincisiisevilayetifakıhkurumuyladır.Halkınvemilletinegemenliğiisehukuki,siyasiveiçtimaikatılımlakendinigöstermektedir.

Buçalışma,egemenlikkavramı,tanrının,halkınvemilletinegemenliğiteorileriniaçıkladıktansonra,İran’ınanayasasınıveözellikle56’incimaddeyiinceleyerek,buüçmodelegemenliğinilgilianayasadanasıluygulandığını ve güvence altına alındığını, anayasanın bu üç modeli bir arada tutmayı başarıpbaşarmadığınıelealacaktır.

Anahtar Kelimeler: İran İslam Cumhuriyeti, Egemenlik, Tanrı Egemenliği, Halk Egemenliği, MilletEgemenliği.

73

YargıçveEmpatiMehmetAkifTutumlu(6.TüketiciMahkemesiYargıcı)

Yaşamın akışındameydana gelecek olayların önceden kestirilemezliği ile yasal kuralların sabit yapılarıarasındabirköprüoluşturmak,yasalarınuygulanabilirliğibakımındanzorunludur.Bunedenleyasakoyucu, yasal kuralın somut olaya uygulanması bakımından, gereken durumlarda, yargıca takdiryetkisitanımıştır.Buyetkibazensoyutnormunvakıaboyutunda,bazendenormunhükümboyutundaişlerlikkazanmaktadır.

Yargılamanıntaraflarınıngerçekkişilerdenoluştuğudurumlardainsandünyasınınkararanasılyansıyacağıhususu hukuku olduğu kadar hukuk ötesi fenomenal alanı da ilgilendirmektedir. Özellikle hukukaaykırı eylemi gerçekleştiren taraf ile bu eylemden zarar görerek adalet talep eden tarafın olayıngerçekleşmesi sürecinde içinde bulundukları maddi koşullar ile psikolojik durumlarının yargıçtarafındanneölçüdenazaraalınacağı,başkaanlatımlayargıcıntaraflarınöznelgerçeklikleriileempatikurupkuramayacağı,hukuköğretimizdeüzerindepekdurulmamışbirkonudur.Butebliğde,adilbirkarara varma sürecinde yargıcın empati kurma yeteneğinin, karar oluşturmadaki rolü üzerine birrefleksiyondenemesiamaçlanmıştır.

AnahtarKelimeler:Yargıç,TakdirYetkisi,Empati,Adalet,ÖznelGerçeklik.

74

HukuktaAsliÖzSorunu(Türkiye’deAbdülhakKemalYörük:BirFenomenolojikHukukYaklaşımımı?)

Dr.MelikeBelkısAydın

FenomenolojiHusserl’intanımladığıbiçimiyleşeylerinkendisinegitmek,zihninşeyleridışarıdakiçeşitlisaptırmalardan,algıbiçimlendirmelerindenaribirbiçimde“olduklarıgibi”görmelerininyöntemidir.Bubakımdanfenomenolojişeylerdedeğişmezvesabitbirbilinebilirlikolduğunuveinsanındabunubilebileceğinisavunur.Husserl’infenomenolojisifelsefedebirkesinlikarayışıdır.Ayracaalmadabukesinliğeulaştıranbiryöntemselişlemdir.

Hukukfelsefesineilişkinfenomenolojikyaklaşımiçindehukukunherkültürde,tarihte,toplumdadeğişengörünümlerine karşın değişmez bir özü olduğudüşünülmektedir.Hukukunözü sorunu onunneyeindirgenebileceğisorunudurda.Hukukungenelilkeleri,adalet,eşitlikgibikavramlarbuözsorununailişkin önerilerdir. Türkçe hukuk felsefesi düşüncesi geleneğine ilişkin önemli isimlerden olanAbdülhakKemal Yörük’ünhukukdüşüncesi önce betimsel bir yaklaşımla ele alınacaktır.Hukukungenelilkeleri,hukukunzamanlarüstüdeğişmezveaslibirözü,adaletdüşüncesi,muvazenekavramıYörük’ünelealdığıkavramlardır.BuçalışmadaYörük’ünbukavramlar ileerkenbir fenomenolojikhukuk yaklaşımı geliştirip geliştirmediği, bunu yaparken tutarlı bir kavram bütünü olup olmadığıtartışılacaktır.

Yörük’egöreadalet, ‘bütününmuhtelifkısımlarıarasındamuvazenelimünasebetindevamı’dır.Yanionagöreadaletbirdengesorunudur.Adalethukukunözüneilişkinbirölçüttür.Ayrıcahukukunzamanlarüstü bir özü olduğunu savunmuştur. Hukukun değişen içeriklerine karşın değişmez ilkeleribulunmaktadır.Bu bildiride Yörük’ündeğişmez ilkeleriveadalet kavramı hukukun fenomenolojisiolarakokunabilirmikonusuelealınmayaçalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Fenomenolojik Hukuk, Adalet, Hukukun Genel İlkeleri, Hukukun Özü, HukukunGörünümleri,HukukunDeğişmezİlkeleri.

75

Post-TruthDönemdeHukuk:BirinciAğırSosyalMedyaMahkemesiAr.Gör.MiranÇetiner

Bilginin ve gerçeğin giderek değersizleştiği, iddianın hakikatle ilişkisinden çok kim tarafından nasılsunulduğununönemkazandığıbirdönemintarifiiçinkullanılıyorpost-truth.Budönemdekamuoyu,nesnelgerçekleriledeğil;öznelyargılarvekitleselduygulanımlarınetkisiylebelirleniyor.Sonbirkaçyıldakullanımsıklığındageometrikartışlargörülenpost-truthkavramıOxfordDictionariestarafındanbelirlenen“yılınkelimesi”ünvanınıdataşıyor.

İçinde bulunduğumuz iletişim-bilgi çağının sözün dolaşım kabiliyetini ve hızını olağanüstü boyutlaraçıkarmasıyla,buhızauyumlusosyalmedyaplatformlarınınkamuoyununbelirlenmesindeenönemliaraçlardanbirihalinegeldiğisöyleniyor.Doğasıgereğianonimliğemüsaadeedenvebuhaliyletoplumiçerisindeyüksekperdedenkonuşulamayan-sansürlenenduygularındaifadesine imkan tanıyanbuplatformlar,bizlerihergeçengünhalahesapedilemeyenbiretkililiğesahipolduğugerçeğiylebaşbaşabırakıyor. Öte yandan hukuk tanımlarında dahi yer alan toplumsallık ve “yaşayan bir yapı” gibikavramlar,bizlerehukukun,kanunmaddelerininkuruizahveuygulamasındanfazlası;muhakemeninise hukuk kültürünün elverdiği sınırlarda hakimin yorumuyla gelişebilen ve hatta değişebilen biryapısıolduğunudüşündürüyor.

Muhakemesürecinintemelinsanfaktörünüoluşturanhakimvesavcılar,yaşadığışehir,okuduğuüniversite,mensupolduğuaile,yeraldığısosyalçevredolayısıylatoplumunbirparçasıdırvetoplumsalbağlarınıfarklıkanallararacılığıylacanlı tutmakzorundadır.Dolayısıylayargımensuplarıdakamuoyunuvesosyalmedyamecralarınıyakından takipediyor, içeriküretiyorvebusürecindoğal sonucuolaraketkileyip/etkileniyorlar. Bu tebliğde sosyalmedyaplatformlarının kamuoyununoluşumunda sahipolduğudönüştürücügüceişaretedilipbugücünidarikararalmamekanizmalarıveyargımakamlarınınhukukimuhakemesininasıletkilediğininizlerigösterilmeyevetartışılmayaçalışılacaktır.

AnahtarKelimeler:Post-Truth,Doğru-Gerçek-Hakikat,SosyalMedya,LinçKültürü,Popülizm,Kamuoyu,HukukKültürü.

76

EvgenyPasukanis’inHukukAnlayışınaYönelikEleştirilerAr.Gör.MuhammetKoçakgöl

Marksizmbirçokyorumiçerenbiröğretiolarakkarşımızaçıkmaktadır.Ancakbunarağmentemelaldığı,üzerinde ortaklaştığı iddialar doğal olarak varlığını korumaktadır. Bunların en temelinde maddialtyapınınpolitika,kültür,dinvehukukgibiüstyapıyıbelirlediğiiddiasıyeralmaktadır.Farklıolanisebu iddianın katılık derecesi olarak görünmektedir. Üretim ilişkileri ve hukuk arasındaki ilişkibakımından ise hukukun tamamen altyapı tarafından belirlendiği ve bu üretim ilişkileri ortadankalktığında, ilerikomünizmaşamasındahukukunsöneceği iddiasıkatıveMarksistöğretiaçısındantutarlıgibigörünenbirdüşünceolarakkarşımızaçıkmaktadır.Budüşünceninenbilinensavunucusuolarak Evgeny Pasukanis komünist toplumda hukukun söneceğini iddia etmiştir. Ona göre metamübadelesirejimiortadankalkıncahukukdasönecektir.Çünküsahiplenmeeskidendevarolmasınarağmen devir unsurunun açığa çıkmasıyla (meta-para-meta formülüyle) özel mülkiyet biçiminebürünmektevebudurumancakbelirlibirtoplumsalyapıdakendinigöstermektedir.

Pasukanis’egörebuyapıdametasahiplerininbirbirininmülkiyethakkınasaygıduymasıüretimilişkileriningerektiğigibiişlemesiiçingerekligörülmekte,aksidurumdametamübadelesinedayananekonomiksisteminişlemesimümkünolmayacağıiddiaedilmektedir.Dolayısıylabudüşüncebakımındanhukukkapitalizmiçindir.Öyleysekapitalizmortadankalktığındahukukundaortadankalkacağı sonucunaulaşılmaktadır. Burada hukuka yönelik buMarksist görüşmateryalist felsefenin kendi içerisindekitartışmaları ekseninde de eleştirilmektedir. Üretim ilişkilerinin bilinci belirlediğine yönelikMarksizmin temel iddiası doğru kabul edilse dahi kapitalizm sonrası hukukun söneceği iddiasınınçelişkili ve indirgemeci olduğu söylenebilecektir. Bu eleştiriler kapsamında söz konusu çelişkinin“Kapitalizmhukukunkarakterinimibelirleryoksahukukunvarlıknedenikapitalizminkendisimidir?”sorusuna verilen yanlış cevaptan kaynaklandığı belirtilebilir. Sonuç olarak hukukun söneceğiiddiasınınhukukundarvesadecemetamübadelesine indirgenerekyanlış tanımlanması ileüretimilişkilerininhukukungenelkarakterinibelirlediğiiddialarınınbirbirinekarıştırılmasınedeniyleortayaçıktığıifadeedilmelidir.

AnahtarKelimeler:Pasukanis,MetaMübadelesi,Kapitalizm,İleriKomünizm,HukukunSönmesi.

77

Hukuk-Poétiké:PoiesisOlarakHukukunEstetikAçığa-Çıkarımı/İfşasıProf.Dr.MuharremKılıç

‘Hukuku’modernkılanbilgikuramsalyaklaşım,onuadaletfikrindemündemiçolanontos’undanvepratikvarlığınıinşaveifşaettiğipolis’indensoyutlamadüşüncesinedayanmıştır.Busoyutlamafikri,modernhukukdüşüncesiniyapılandıranözgünbir‘politikicat’olaraknitelendirilebilir.Derintarihselköklerevefelsefitemelleredayananbu‘politikicat’enterneedilmişbirtoplumsallığıyönetenmekanizmavesosyalmühendislikaracıolarakistihdamedilegelmiştir.Buteknokratiksoyutlamavebilgiselsığlaşmaüzerindenyapılandırılan‘hukukaklını’sağaltıcıkimirestoratifkuramsalyaklaşımlar(hukukirealizm,tarihçihukukokuluvesosyolojikhukukkuramıgibi)varlıkbulmuştur.Hukuk-poétiké,bütünbuhukukkuramsal yaklaşımların dışında bir yorumsama fikrine ya da felsefesine dayanmaktadır. Buyorumsamacı düşünce, hukuksal bilginin birpoesis olarak estetik biçimde ifşasına dayanmaktadır.Heidegger’in kavramsal şebekesi üzerinden ifadelendirildiğinde hukuksal bilginin bir çerçevelemeolarak techne formunda üretimi karşısında poesis olarak estetik ifşasını öngörmekteyiz. Bu açığa-çıkarımıyadaifşayıolanaklıkılacakolanbiricikvasıtanındahukuk-poétikébirhermenötikolduğunuvarsaymaktayız.

AnahtarKelimeler:Hukuk-Poétiké,Poesis,Techne.

78

Türkiye’dekiHukukveEdebiyatAkımına“GayriciddiOlmayan”Eleştiriler

MuratCanDolğun

Kısazamanönce,CemalBaliAkaltarafındanHukukveEdebiyatdersolarakverilmeyebaşlandı.Buderskapsamında, yüz yıldan öteye giden bir gelişim sürecinde olan hukuk ve edebiyat akımı anlatıldı.DersinverilmeyebaşlanmasıylahukukcamiasındaAkal’aveonunverdiğiHukukveEdebiyatdersineistihza ile yaklaşıldı. Buna pek aldırış etmeyen Akal, istihzalara aldırmadığını her fırsatta dilegetirmektengeridurmadı.Akal’agörebuistihzalaryersizdi.Çünküdersinokutulmasınıhaklıkılacakbirsürüciddisebebivardı.

Bugelişmeleryaşanırken,dersinmeyveleritoplanmayabaşlandı.Ortayabirkitapçıktı:“Hukuk,Edebiyatve Sair Tuhaflıklar”. Kitap, bir derleme eserdi. Kitabın yazarlarına bakıldığında yazarların çoğuhukukçuidi.Sözkonusuhukukçularınçoğu,Akal’dandersalmışveyaonunahbabıolanhukukçulardanoluşmaktaydı.

Kitapta,HukukveEdebiyatakımınaveaynıisimlidersedairgenelbilgilerAkaltarafındanverildi.Akal’ındışındakiyazarlarınağırlığıhissedilirölçüdeçoğunluğubuyaklaşımınbirtürüolan“edebiyatıniçindehukuk”aradı.

Çalışmamızda,öncelikleHukukveEdebiyatakımıkuşbakışıbirşekildeanlatılacaktır.Bubilgilerışığında,HukukEdebiyatveSairTuhaflıklarisimlikitap;eleştirisüzgecindengeçirilecektir.Bukitabınherhangibir yerinde, Hukuk ve Edebiyat akımına yöneltilen eleştirilere yeterince yer verilmediğigözlemlenmektedir. Vakıa,Hukuk veEdebiyatakımınaciddibir eleştiri getirilemeyeceğiargümanıkitabındüşünselçekirdeğindenkaynaklanmaktadır.

Çalışmamızda,Türkiye’dedünyayagözleriniyakınzamandaaçanHukukveEdebiyatakımınıneksikliklerivekusurlarıeleştirilecektir.Bütünbueksiklikvekusurlargözönündebulundurulmaksızınveakımayöneltileneleştirileregüncellikkazandırılmaksızın,hukukfakültelerindeokutulanEdebiyatveHukukdersinin kültürel herhangi bir faaliyetten öteyegidemeyeceği; sözü edilen akımın hukuka yeni birbakışkazandıramayacağı;yazarlartarafındanortayakonançalışmalarınakımındoğurganlığınıgittikçeazaltacağı; doğurganlığın azalmasıyla entelektüel monotonlaşmanın yaşanacağı; bu nedenlerle dehukukveedebiyatarasındakiilişkininanlamsızbirilişkihalinegeleceğisonucunavaracağız.

AnahtarKelimeler:CemalBaliAkal,HukukveEdebiyat,HukukEdebiyatveSairTuhaflıklar,EdebiyatveHukuk.

79

İfadeHürriyetiileDineKüfürveDiniAşağılamaArasındakiSınırDr.Öğr.ÜyesiMustafaKoçak

7Ocak2015’teParis’teotomatiktüfeklerlesilahlanmışikiEl-KaidemensubuteröristbirhicivdergisiolanCharlie Hebdo’nun ofisine saldırıda bulundu. Dergi, Muhammed Peygamber’le alay eden 2006 ve2011’deki karikatürleri yayınlamıştı. Ofisten ayrıldıklarında 11 karikatürist ve mizahçı vurularaköldürülmüşlerdi, ayrıca onbir kişi daha yaralanmıştı. Saldırganlar, “Peygamberin intikamınıaldık!”diyebağırmışlardı.Teröristlerdahasonraayrıcabirpolisideöldürdü.

Paris’teyaşananbusaldırılar,sözkonusudinvedincekutsalsayılanfigürlerolduğundaifadeözgürlüğününsınırlarınınbelirlenmesikonusundayenitartışmalarıberaberindegetirdi.Ziraliberaldemokrasilerintemeldeğeriolanifadeözgürlüğüneyapılanbusaldırı,buolaybağlamındatemelbirtartışmakonusuolarak, ifade özgürlüğünün dine küfür ve dini aşağılamaya izin verip vermediği, evrensellikiddiasındaki liberalizmin sınırları, dinin kendine özgü yapısı, nefret söylemi ve küreselleşme gibikonulardatekrardüşünmeyitetikledi.Buçalışmada,CharlieHebdosaldırılarındanhareketleaşağıdabelirtilenkonulartartışılacaktır.

İlktartışmakonusuifadeözgürlüğününbağımsızbirilkeolupolmadığıdır?Birçokdevletifadeözgürlüğünügaranti altına alan uluslararası antlaşmaları imzalamışlardır ve ifade özgürlüğünü koruyacaklarınıanayasalarındataahhütetmişlerdir.Ancak,ifadeninnedenözgürolmasıgerektiğinincevabıbuhukukimetinlerde yoktur. Cevap, Batı entellektüel geleneği içinde dayanıklılığı test edilmiş dörttemellendirme ile verilmektedir ve her bir cevap, felsefi, hukuki ve edebi unsurlar içermektedir.Timothy Garton Ash’in formüle ettiği gibi bunlar kısaca; benliğin gelişimi, hakikatın bulunması,demokratikyönetimveçeşitliliktir/fikirfarklılığıdır.

İkincitartışmakonusubirliberaldemokrasidedinedinolduğuiçindeğerverilipverilemeyeceğidir.Dine,ifade hürriyetinin bir sınırı olarak ayrı ve özel bir statü tanınıp tanınmayacağı ve eğer bu statü,uluslararası hukuk veya ulusal hukuknormlarında tanınıyorsa,bu ayrıcalığın veya önceliğin hangiargümanlarlasavunulabileceğidir.

Üçüncü olarak, ilk iki tartışma konusunun bir sonucu olarak, ifade özgürlüğünün dine küfür ve diniaşağılamayaizinveripvermediğitartışılacaktır.

Dördüncüolarak,ifadeninicraedildiğibirbağlamveyöneldiğibirtakımamaçlarınvarolduğuvebunlarındatartışmayadahiledilmesigerektiğiilerisürülmektedir.

Son olarak belirtmek gerekir ki, tartışma konularının bağlamı gerektirdikçe, başta İnsan HaklarıAvrupaSözleşmesiolmaküzerekonuileilgiliUluslararasıİnsanHaklarıbelgelerindekihükümlereveİnsanHaklarıAvrupaMahkemesi’ninvediğerUluslararasıyargıvedenetimkurumlarınınkararlarınadadeğinilecektir.

AnahtarKelimeler:İfadeÖzgürlüğü,DineKüfürveDiniAşağılama,Liberalizm,EvrenselDeğerler,Din.

80

EkonomikHukukÖğretisindeHukukiMeşruiyeteİlişkinNormatifBirÖlçütOlarakEtkinlik/Verimlilik(Efficiency)Kavramı

Ar.Gör.MuzafferDülger

Anglo-Amerikan hukuk dünyasında ortaya çıkıp gelişen ve çeşitli hukuk sistemlerinde etkilerini artanşekildegösterenHukukveEkonomiAkımı yirminciyüzyılhukukdüşüncesindeyenibirparadigmalboyutolarakkarşımızaçıkar.Doğalhukukçulukvehukukipozitivizmgibiklasikhukukakımlarınınyanındakendini farklıveyenikılanbuakım,zaman içindepekçokaltekolebölünmüştür.Hemenhementümekonomikhukuköğretisiekollerindeanatartışmakonusuolarakkarşımızaçıkankonuisehukuka dair yeni bir meşruiyet kriteri ve normatif ölçüt olarak tarif olunan etkinlik/verimlilik(efficiency) kriteridir. Pozitivist yürürlülük ve geçerlilik (kuralların soy testi) yahut doğal hukukçuahlakimeşruiyetveinsanaklınauygunlukkriterlerinindışındaveiktisadidüşünüşüniçeriklendirdiğibu kavramınmahiyeti, felsefi arkaplanı, öğreti içerisinde ne şekilde öne çıkarıldığı ve eleştirildiği,çalışmamızınçerçevesinioluşturmaktadır.

ÇerçeveyioluşturanbusorubaşlıklarınadönükolarakHukukveEkonomiAkımınınçeşitliekollerindenfarklı farklı cevaplar üretilmiştir. Ancak her halükarda meselenin arkaplanında 19. Yüzyılfaydacılığının (utilitarianism) bir takım açmazlarla birlikte bizlere sunmuş olduğu fayda (utility)kavramınınyeraldığıgörülmektedir.SözkonusuaçmazlardahasonraRefahİktisadıKuramıiçerisindeçeşitlişekillerdeirdelenmişvefaydatartışmalarıüzerindenbizlerinetkinlik/verimlilikkavramınadairçıkarımlar yapabileceğimiz taşlar döşenmiştir. Çalışmamızda, bu izlek üzerinden çeşitli ekonomiketkinlik/verimlilikmodellerinin hukuk öğretisi içerisinde nasıl ve ne şekillerde kullanıldığı ortayakonarak, bu yaklaşımlara dönük ne tür savunuların ve eleştirlerin yapıldığı değerlendirilmeyeçalışılacaktır.

AnahtarKelimeler:Fayda,Etkinlik/Verimlilik,Faydacılık,ParetoEtkinliği,Kaldor-HicksEtkinliği,CoaseTeoremi,ChicagoOkulu,HukukunEkonomikAnalizi.

81

BirGereklilikOlarakEtikTemelliHukukEğitimiDr.Öğr.ÜyesiNazimeBeysan

Bilindiğiüzereeğitimözneye,öğretimisekonuyayöneliktir.Diğerbirifadeyleeğitiminamacı,öğretimdenfarklıolarak,eğitilenüzerindetutumvedavranışdeğişikliğineyolaçmak,belirliyetileriledonatmakvebuyetilerigeliştirmektir.Dolayısıylahukuköğretiminin,hukukçueğitimiilebirlikteyürütülmesigereklidir.Farklıbirdeyişlehukukfakültesimüfredatındateknikhukukbilgisiyanında,hukukileilgilietik değerlerin bilgisine, hukuk-etik ilişkisine yeterince yer verilmelidir. Hukukçu eğitiminde etikbilgiyegerektiğikadaryerverilmemesi,hukukunetikboyutunun,-etikileilişkisinin–vedolayısıylainsani yanının görülmemesine yol açmaktadır.Oysa hukukçu gibi düşünmek, teknik hukukbilgisi,yanında hukuk ile ilgili etik değerlerin bilgisine yani hukuk sisteminin dayandığı temel değerlerinbilgisinedesahipolmayıgerektirmektedir.Böylebireğitimiseancakkurallarsistemiolarakhukukanlayışının dışınaçıkılarak (hukuki düşünmeyi) hukukçu gibi düşünmeyi tanımlamakla ve böylecehukuk-etikilişkisineyervermeklemümkündür.Çünkühukukçulukmesleğinietikdeğerlerikoruyarakyapabilmekiçin,normlardanziyadeetikdeğerlerinfelsefibilgisinedayananfelsefibireğitimeihtiyaçvardır.Ancakböylesinebiretik temellieğitimle insanındeğerininbilgisinden türetilenbaştainsanhaklarıolmaküzerehukuktayeralanetikilkevedeğerleridoğrukavrayabilmek,karşılaşılansomuttek bir olaydaki veya durumdaki etik problemi yani değer harcamasıyla –insanın değerininharcanmasıyla- karşı karşıya bırakan problemi doğru biçimde görmek, değerlendirmek ve değerharcamasınayolaçmayacakşekildekararalıpdavranabilmekmümkünolabilecektir.

Buçalışmada,hukuköğretimininteknikbirfaaliyetolarakgörülerek,sadecekurallaradayalıbiranlayışlayürütülmesininyolaçtığısakıncalarvebusakıncalarıgiderebilmekbakımındanetiktemellibirhukukeğitiminingerekliliğitartışılacaktır.

AnahtarKelimeler:Hukuk-Etik İlişkisi,HukukçuEğitimi,İnsanınDeğerininBilgisi,EtikTemelliHukukEğitimi,EtikİlkeveDeğerler.

82

SıradanİnsanınHukukDevletiAnlayışı:HukukDevletiİndeksleriDr.NezahatDemiray

Hukuk devleti sadece siyasi iktidarla ilgili değildir. Hukuk devletinde hukuk herkes için aynıdır, kimseyasalarınüstündedeğildirveherkeshukukunkorumasıaltındadır.Herkesinhukukunkorumasındaolmasıikiaçıdananlaşılabilir.Birincisi,hukukunepistemolojikolarakerişilebilirbirnormlarbütünüşeklindevarolmasıdır.Böyleceinsanlaronuanlayabilir, içselleştirebilirvegelecekplanları içinbirçerçeve olarak kullanabilir. İkincisi, yasal kurumlar ve usullerin sıradan insanların yaşadığıuyuşmazlıklarıçözmek,kamuveyaözelgücünkötüyekullanımlarınakarşıonlarıkorumakiçinhazırolmasıdır.Tümbunlarhukukdevletininiteleyenancaksıradaninsanlariçinanlaşılmasıkolayolmayanşusoyutilkevekavramlardakarşılıkbulur:Genellik,açıklık,anlaşılırlık,şeffaflık,belirlilik,süreklilik,hesapverebilirlik,yargınınbağımsızlığı.

Hukukdevletiningerekleriyukarıdakisoyutkavramlarınötesindedetartışılmaktadır.Budurumkısmenhukukdevletianlayışınınişlemekteveyayaşamaktaolanbirsiyasiideaolmasıylailgilidir.Bunedenlesıradaninsanlarınhukukdevletindearadığıvedikkatçektiğiözelliklerçokdahasomutveanlaşılabilirtalepleredönüşebilmektedir.Hukukdevletisıradaninsanlarındilindegenellikleyolsuzlukolmaması,mahkemelerin bağımsızlığı ve özgürlüklerinin korunması olarak karşılık bulabilir.Hukukdevletinianlamaveyaşatmadasıradaninsanınyaklaşımınıdikkatealmakgittikçeönemlihalegelmektedir.

Çeşitli kurumların farklı toplumlardaki hukuk devleti anlayışını ölçme çalışmalarında sıradan insanınhukukdevletianlayışınıişlevselhalegetirdiğigörülmektedir.DünyaAdaletProjesi(TheWorldJusticeProject), Uluslararası Şeffaflık Organizasyonu (Transparency International) gibi kuruluşlar dünyadevletleri arasında sıralamalar yaparak hukuk devleti kriterlerini ve endekslerini oluşturmayaçalışmaktadır.Tabikikriterlerkesinolaraktanımlanamaz.Ancakglobalkapitalizminişdünyasıbusıralamayayabancıülkeyatırımlarıiçinülkeriskitahminlerininbirparçasıolarakdeğervermektedir.Hukukdevletiniölçmedesomutkriterlerkullananuluslararasıkurumlarveprojelerinçalışmalarınıkarşılaştırarak farklı ülke ve Türkiye’de sıradan insanın hukuk devleti anlayışını ve sorunlarınıgörmeye çalışmak bizi yaşayan hukuk devletinin ne olduğuna biraz daha yaklaştırabilir. Somutyaklaşımlar sıradan insanın hukuk devleti kavrayışını anlamamızı ve hukuk devletini ölçmemizikolaylaştıracaktır.

AnahtarKelimeler:HukukDevleti,Yolsuzluk,YargıBağımsızlığı,Şeffaflık,DünyaAdaletİndeksi.

83

HukuktaFelsefeNedenGereklidir?AristotelesDüşüncesindenHareketleFelsefîBirSoruşturma

NurayAzizoğlu

Hukuk gerek tekil olarak bireyin yaşamında gerekse genel olarak bireylerin yaşamında düzeni, ahengisağlamasıaçısındanadaletininşaedilmesinehizmetedenyegâneunsurdur.Adaletintesisedilmesinisağlaması açısından hukuk, yasa ve kanunlarıyla bireylerin yaşamına olumlu katkı sunmasorumluluğunasahiptir.Dolayısıylayasalarvekanunlararacılığıylahukuk, toplumdavebireylerdeadaletinyeşermesiniveyerleşmesinisağlamasıbakımındandeğerlibirişlevesahiptir.Ancakhukukun,kendi çağının ihtiyaçlarına cevap verecek yasaları ve kanunları belirleyebilmesi, disiplinler arasıçalışma ile gerçekleşir. Bu bağlamda bilhassa doğa bilimlerinden ve sosyal bilimlerden istifadeedilmelidir. İnsanı ve davranışlarını anlayıp açıklayabilmek için bu bilimler temel olarak kabuledilebilir. Dolayısıyla bu bilimlere müracaat etmeksizin bireylerin, toplumun ve toplumlarınsorunlarınaçözümüretmekvedahasıyasavekanunlarıbelirlemekveuygulamakzorlaşacaktır.Doğabilimlerine ve sosyal bilimlere kaynaklık eden felsefe, hukuk ilminin genişlemesine de katkısağlamaktadır.Yasavekanunların,çağınihtiyaçlarıgözönündebulundurularak,doğrubirbiçimdeinşaedilmesigerekmektedir.Bubakımdanfelsefe,hukukunkendiişleviniyerinegetirmesinenedenolacaktanımveyöntemüretmesiiçinkışkırtıcıbirgüçtür.Bugüç,hukukunuygulanabilirliğinedekatkısağlamaktadır.

Bu çalışmamızda modern hukukun oluşmasına zemin oluşturduğunu düşündüğümüz Aristoteles’in,Eudomas’aEtikveNikomakhos’aEtikeserleribaşlıcaikikaynakolarakelealınacaktır.Filozofunortayakoyduğuprensiplerinbugünkühukukaçısındanhemyasavekanunkoymadahemdepratiktehükümvericilertarafındanuygulanabilirliğinekatkısağladığıgösterilmeyeçalışılacaktır.

AnahtarKelimeler:Aristoteles,Hukuk,Felsefe,İyi,Erdem.

84

MünifPaşa’nınHikmet-iHukukDerslerindeKullandığıKaynaklarÜzerineBirDeğerlendirme

Ar.Gör.NurhayatÖzcan

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Fermanı ile birlikte Batı’daki gelişmeler yakından takip edilmiş, bir çokalanda Batı dünyası örnek alınarak yenilikler getirilmeye başlanmıştır. Yine aynı dönemde hukukalanında ve hukuk eğitiminde de benzer yenilikçi yaklaşım devam ettirilmiş, 1880 yılında hukukeğitimi veren Mekteb-i Hukuk-ı Şahane kurulmuştur. Bu kurumda dönemin önemli devletadamlarından Münif Paşa tarafından Hikmet-i Hukuk (Hukuk Felsefesi) dersleri verilmeyebaşlanmıştır. Münif Paşa, Berlin’de görevli bulunduğu süre içerisinde hukuk felsefesi derslerinigönüllüolaraktakipetmişeskibirdiplomattır.BaştaFransızcakaynaklarolmaküzereçeşitliBatılıkaynaklardan faydalanmışvederslerindedeöğrencilerinebubilgileriaktarmıştır.MünifPaşa,Batıhukuk felsefesinianlatırkenİslamhukukuyaklaşımındandauzaklaşmamıştır.Bubağlamda,hukukfelsefesi eğitimi anlayışı açısından Hikmet-i Hukuk derslerinin kopuştan ziyade geçiş döneminiyansıttığısöylenebilir.

Çalışmamızda,MünifPaşa’nınöğrencisiSabitEfendi tarafındanyayınahazırlanmışolanHikmet-iHukukdersnotlarıesasalınarak,Paşa’nın faydalandığıkaynaklar tespitedilecektir.BukaynaklardanyolaçıkılarakMünifPaşa’nınhukukfelsefesianlayışıdetaylıbirşekildeelealınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Hikmet-i Hukuk, Hukuk Felsefesi, Hukuk Felsefesi Eğitimi, Münif Paşa, Tanzimat

Dönemi.

85

OlağanüstüHâlinOlağanlaşması:ModernDoğaHâli?Ar.Gör.OğuzhanBekirKeskin

Biranayasalkurumolarakolağanüstühâl rejimimodernanlamıylailkdefadevrimsonrasıFransasındaformüleedilmişveyazılıanayasalarınyaygınlaşmasıylaolağanüstühâlkurumudayaygınlaşmıştır.İlkoluşumundaanayasaldüzenisavaşhâliveyasilahlıayaklanmagibibirşiddettehdidinekarşıkorumaamaçlıüretilenolağanüstühâlkurumuzamanlavarlığınıborçluolduğuşiddettehdidindenkurtulmuşvebarışzamanlarındadabaşvurulabilenvedoğalafetveyaekonomikkrizgibidurumlarakarşıdauygulamaya sokulabilen bir konuma ulaşmıştır. Dahası, savaş kavramının muğlaklaşması veyönsüzleşmesiolgusuolağanüstühâledeyansımış,iktidarlariçindebulunduklarıdurumusavaşhâlinebenzetmek suretiyle de olağanüstü hâle başvurmuşlar ve olağanüstü hâli politik muhaliflerinisindirmekdedahilçeşitlibaşkaamaçlariçinkullanagelmişlerdir.

Modernanayasaldüzenlerdeolağanüstühâlinikikriteriolduğundanbahsedilebilir:Bunlardanilki“mutlakgereklilik koşulu”dur.Mutlak gereklilik, bir anayasa düzeninin kendisine yöneltilen tehdidi olağanhâldebertarafedemeyeceğikabulünedayanır.Olağanüstühâlrejimininikincigerekliliğiise“korumakoşulu”dur. Koruma koşulu, söz konusu tehdidin varlığı karşısında tanınan olağanüstü yetkilerinsadece bu tehdidin bertaraf edilmesi adına kullanılması ve tehdit bertaraf edildiğinde olağanhaledönülmesigerekliliğiniifadeeder.Bubağlamdakorumakoşuluolağanüstühâlingeçicikarakterinideifadeeder.

Nevarki,I.DünyaSavaşı,yukarıdabelirtilenolağanüstühalinmuğlaklaşmasıkonusundabirlaboratuvargörevi görmüştür. Savaşa katılsın-katılmasın birçok devlette iktidarlar savaş döneminde sahipoldukları olağanüstü hâl yetkilerini savaş sonrası dönemde de kullanmak istemişler ve sözgelimiFransa’dabununparlamentonunyetkilerindenferagatetmesianlamınageldiğiiddiaedilsedeözelliklekanunhükmündekararnameçıkartmakgibibirtakımyetkileriolağandönemdedekullanabilmişlerveaslen birer olağanüstü hâl yetkisi olan bu yetkiler olağan anayasal düzenlerin bir parçası olarakkalıcılaşmıştır.Diğerbirdeyişleolağanüstühâlkurumlarıolağananayasaldüzeninbirparçasıhâlinegelmiştir.

Bu çalışma, ilân edilmiş olsun veya olmasın olağanüstü hâlin hukuk ve politika felsefesinin önemli birkavramıolandoğahâlininbirörneğiolabileceğiniiddiaetmektedir.Doğahâlisivilhâlinkarşıtıolmaklabirlikte, çokçaanlaşıldığıgibi, spekülatifveya tarihselbirhâldeğildir.Verilibiranayasadüzenininyıkıldığı veya uygulanmadığı her hâl bir doğa hâlidir. Bu doğrultuda, tıpkı olağanüstü hâlin yeryönünden sınırlanarak yürürlüğe girebildiği, dolayısıyla bir devlette aynı anda bir yörede olağandüzenin bir başka yörede olağanüstü hâlin sonuç doğurabileceği gibi, kısmî bir doğa hâlinden debahsedilebilir.Diğerbirdeyişlebirdevletteaynıandahemsivilhâlinhemdoğahâlininvarlığındanbahsedilebilir.Dahasıbueşzamanlılıksadeceyeryönündenolmakzorundadadeğildir;birdevletteherhangibiranayasalkurumyadagüvenceninyaygınolarakişlevselliğinikaybetmesihâlindeoradaoalan açısından bir doğa hâli söz konusudur. Yine 2017 Anayasa değişiklikleriyle Türkiye Anayasadüzeninegirencumhurbaşkanlığıkararnamesigibiaslenolağanüstühâleaitolan“yürütmeninözerkdüzenlemeyetkisi”tarzıyetkilerindenge-denetimmekanizmalarınınyetersizliğiylebirlikteanayasadüzeninianayasalbirdüzenolmaktançıkararakparadoksalbirşekilde“kuruludoğahâli”ürettiğiiddiaedilebilir. İşte bu çalışma gerek tarihsel gerek çağdaş örneklere başvurarak olağanüstü hâlinolağanlaşmasınınanayasalcılıkdüşüncesiaçısındanyarattığıtehlikeyiirdelemeyiamaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Olağanüstü Hal, Doğa Hali, Anayasalcılık, Yürütmenin Özerk Düzenleme Yetkisi,CumhurbaşkanlığıKararnamesi.

86

“SineklerinTanrısı”DoğaDurumunaHukukEdebiyatEksenindenBirBakış

Av.OğuzhanYılmaz

Doğa durumukısaca hiçbir devlet, siyaset ve yönetim örgütlenmesinin olmadığı insanların doğal haldeyaşadığı bir durum olarak tanımlanabilir. Birçok düşünür, siyaset felsefesi içerisinde kendi doğadurumuvarsayımlarınıortayakoyarakdevletvehukukunkökeniüzerinegörüşlerilerisürmüşlerdir.Temelolarakkamuhukukununiçerisindeyeralanbumeseleedebiyatdünyasınınilgisiniçekmiştir.Çok sayıda nitelikli edebiyat eseri konu olarak doğa durumunu ele almıştır. William Golding’inSineklerin Tanrısı adlı kitabı ifade edilen eserlerden biridir. İnsanların doğa durumundakikonumundan yola çıkarak yasal normların evrimini takip eden Wiilliam Golding kahramanlarınıçocuklardanseçerekbüyükyankıuyandırmıştır.ElbetteçocuklarınmerkezealındığıilkeserSineklerinTanrısıdeğildir.NitekimGolding’edeilhamkaynağıolanR.M.Ballantyne’nin“MercanAdası”Golding’den çok daha önce aynı konuyu işlemiştir. Golding farkını Mercan Adası’ndaki olumlu portrenintamamıylazıttınıçizerekgöstermiştir.

Çalışma ileSineklerinTanrısı adlı edebiyateserinden yola çıkılarak devletin ve hukukun kökeni hukukfelsefesivesosyolojisiyöntemlerikullanılarakelealınacaktır.Yetişkinlerdenfarklıolarakçocuklarındoğa durumundaki konumlarının ele alınması, onların gözünden hukukun ve otoritenin kökeninaraştırılmasıalışılanındışındabirbakışaçısıkazandıracaktır.

AnahtarKelimeler:DoğaDurumu,HukukveEdebiyat,HukukSosyolojisi,MuzaferSherif.

87

EtikTemelliHukukKliniğiÖrneği:Ev-İçiŞiddetHukukKliniğiÇalışmaları

Dr.OlcayKaracan

Ar.Gör.ElifÇağlaYıldız

Bilindiği üzere Türkiye’de 2012 yılında yürürlüğe giren Ailenin Korunması ve Kadına Karşı ŞiddetinÖnlenmesineDair6284SayılıKanunsonrasıeviçişiddetveısrarlıtakipmağdurlarınakarşışiddetinönlenmesi veya durdurulmasına yönelik birtakım tedbirler yasalaşmıştır. Kanunun yürürlüğegirmesindensonra2014yılındanbuyanaAnkaraÜniversitesiHukukFakültesinde3.Sınıfve4.Sınıföğrencilerindenoluşanbirekiplekanununuygulanmasınakatkıdabulunmaküzeresokakhukukuveev-içişiddetkliniğiçalışmalarınabaşlanmıştır.3.sınıföğrencileriadliyedebulunanbirstanttagörevalarakaileşiddetmağdurlarına,onlarınyakınlarınaveaile içişiddettehdidialtındaolanlarakanunhakkında bilgi verip şiddet öyküsünüpaylaşanlara bu öyküleri bağlamında talep etmeleri gerekentedbirlerhakkındatavsiyeverirken4.sınıföğrencileriİlkKabulMerkezleri’negiderekburadabulunanmağdurlarasorunlarıbağlamındagerek6284SayılıKanunhakkındagerekbilgilerikapsamındadiğerhukuki sorunları doğrultusunda hukuki yardımda bulunmaya çalışmışlardır. Hukuk klinikleridendiğindehalihazırdagenellikleöğrencilerinhukukpratiğinehazırlanmasıaklagelmeklebirlikteetiktemelli bir hukuk eğitimine dayalı hukuk kliniği çalışmasından söz edildiğinde hukuk kliniğininamaçları arasına hukukun insani yönünün görünür kılınması ve bu buna uygun biçimde öğrenciyetiştirilmesideeklenmektedir.Bunoktadanhareketedildiğindeev-içişiddethukukkliniklerivebuçalışmanın öncesinde 3. Sınıf öğrencilerinin gerçekleştirdiği sokak hukukuçalışmaları öğrencilerinbirebirilişkikurduklarıkişileriniçindebulunduğuadaletsizdurumukavramaylasınırlıdeğildir.Buklinik faaliyetleri esnasında karşılaştıkları kişilerin yaşadıkları adaletsiz durumların toplumdakiyapısaladaletsizliklerle ilişkisinikurulabilmelerinedeolanaksağlanmaktadır.Buçalışmalarlahemşiddetmağdurukadın,çocuk,yaşlıbireylereyardımcıolunmasıhemdeöğrencilerintoplumsalcinsiyettemellişiddetinciddiyetinipratikleilişkilendirerekkavramalarınınsağlanmasıamaçlanmaktadır.

AnahtarKelimeler:EvİçiŞiddet,SokakHukuku,HukukKlinikleri,Etik,ToplumsalCinsiyet.

88

HansKelsen’inGenelHukukKuramınıveDemokrasiAnlayışınıBirlikteDüşünmek

Ar.Gör.OnurAltunsu

Bumetin,HansKelsen’inSafHukukKuramıiledemokrasiye ilişkingörüşlerininbirlikteanalizedilmesiamacıylakalemealınmıştır.SafHukukKuramı;amaç,konu,yöntemvekapsambakımındansınırlarıbelirlenmişolan,hukukubilimhalinegetirmeyiamaçlayangenelniteliklibirkuramdır.Konusu,pozitifhukuktur.Pozitifhukukdenildiğinde,önceliklebirtoplumunuymaklayükümlüolduğuyürürlüktekinormlaraklagelir.OysaKuram,bellibirtoplumaözgülenmişdeğildir.İlkbakıştaparadoksalgörünenbusöylem,Kuram’ın“genel”niteliğiylebirlikteaçıklığakavuşur.

Kuram’ıngenelliği,farklıtoplumlaraaithukuklardayeralanortakunsurlarıkonuedinmesindenilerigelir.Bunlar;çatıkavramolarakhukuknormları,hukuknormlarınınunsurları,yorumlanması,geçerliliği,birbirleriyle ilişkisi ve hukuk normlarından müteşekkil çeşitli hukuk düzenleri ile bu hukukdüzenlerininoluşturduğubirliktir.Dolayısıylapozitifhukukaahlakiveyapolitikbirmisyonyükleyerekonuidealizeedentümyaklaşımlarvediğertümdisiplinlerkapsamındışındakalır.Kelsenbiradımdahailerigiderekhukukbilimiyle(Kuram’la)hukukundaaynışeylerolmadığınısöyler.Hukukbilimi,hukukuformelprensipleredayalıolaraktanımlamagirişimidir.Hukuktanfarklıolarak,varlığı,normtarafındanyetkilendirilmişbirotoriteyebağlıdeğildir.Ayrıcahukukbilimineaitönermelerinzamaniçerisinde doğruluğu veya yanlışlığı kanıtlanabilirken hukuk normlarının yalnızca geçerli olupolmadığından söz edilebilir. Neticede hukuk bilimi, hukukun yabani otlardan temizlenmesine veböylecesistematikbütünlükiçerisindedüşünülmesinehizmeteder.Bütünlüğüsağlamadakienönemliargüman,temelnormdur.Temelnorm,hukukbiliminiinşaetmeküzerevarsayılmıştır.İnsanlarıniradiolarakihdasettiğibirnormolmadığıiçinherhangibirdeğeryargısınıveyaideolojikprensibiiçermez.Etkilibirhukukdüzeninesahipheryönetimmodeli, -isterotokratik isterdemokratikolsun- temelnorm tarafından onaylanır. Temel norm varsayılmasaydı, tüm süreç asli kurucu iktidarın keyfiiradesine bağlı olarak şekillenecek ve belirsizlikler baş gösterecekti ki buradan hareketle hukukbiliminiinşaetmekmümkünolmayacaktı.BugerçeğigöremeyenlerKuram’ıntotaliterrejimlerimeşrukıldığı gerekçesiyle Kelsen’i eleştirirler. Oysa genel bir hukuk kuramı oluşturmanın ön koşulu,kapsayıcıolmakvedolayısıyla“olmasıgerekeni”birkenarabırakmaktır.TamdabunedenleKelsen’inhoşgörüyeveözgürlüğedayalıdemokrasianlayışı,hukukbilimindenayrıdüşünülmelidir.Genelhukukkuramının içerisine yerleştirilen ve demokrasiyi önceleyen her düşünce; kuramın genelliğine,nesnelliğinevetarafsızlığınazararverecektir.

Ezcümle,SafHukukKuramı’nın/GenelHukukKuramı’nın/hukukbiliminintotaliterrejimleridesteklemedebir araç olarak kullanıldığı iddiası yeniden gözden geçirilmelidir. Kelsen’in amacı, belli yönetimmodellerinin meşruiyetini sorgulamak değildir. O, her bireyin tabi olduğu hukuk düzeninianlamlandırabileceğigenelbirkuramoluşturmakister.Bunedenledemokrasiyedairdüşünceleridesalt bir tercih veya ayrı bir kuram olarak değerlendirilmelidir, Saf Hukuk Kuram’ını oluşturmasürecindebaşvurduğugörelilikledemokrasiarasındakurduğubağarağmen.

AnahtarKelimeler:TemelNorm,SafHukukKuramı,GenelHukukKuramı,HukukBilimi,Demokrasi.

89

Post-TruthDönemdeHakveHakikatAnlayışınınDönüşümüDoç.Dr.OsmanÖzkul

Post-truth, 2016 yılında Oxford Sözlük tarafından yılın kelimesi seçilmiştir. Yılın kelimesi seçilmesi ileAmerikaveAvrupa’dapopülerliğiartmıştır.Post-truth,henüzyenikullanılmayabaşlananbirkavramolmasınarağmen,günümüztoplumunuaçıklamaktaönemlikatkıyapabilecekbirkavramdır.Çünkübilimsel ve entelektüel bilgiden çok fazla sofistike ve enformatik bilginin daha etkili olduğu birdönemin içinde bulunmaktayız. İnsanlar, reel gerçeklikten daha çok sanal ve kurgusal gerçekliğiönemseyenbir tutumtakınmaktadırlar.Felsefianlamdakollektifvedahabelirleyicibilgininyerini,bireyselvegörelibilgialmaktadır.

Bu tebliğin amacı, öncelikle “post truth” kavramı hakkında literatüre dayalı bir inceleme yaparak, buolgununortayaçıkmasıylapost-modernleşmeninilişkisinibelirlemektir.Buamaçlaöncemodern,postmodern ve post-truth dönemlerin bilgi anlayışları arasındaki ilişki ya da kopuş süreci analizedilmektedir.Dahasonrada,post-truthdöneminrölativistbilgianlayışıilehakvehakikatanlayışınınnasılbirdönüşümyaşadığıtartışılmaktadır.Bukonudaözellikle, iletişimaraçlarınınyaygınlaşması,kişiselleşmesivesosyalmedyaolgusununetkileriüzerindedurulmaktadır.Bubağlamda toplumsalilişkilerdeönemlibirrolüolangüveninazalmasıolgusuilemedyanınkullanımıarasındakiilişkianalizedilmektedir. Post-truth kavramının anlamı üzerinden, aydınlanma döneminin akılcı, ahlakideğerlerindeyaşananveetkilerigünümüzdehissedilendeğişimlervurgulanmaktadır

Günümüzdebireyler,uzunsürelihedeflerve reelgerçeklerdendahaçok,anlıkduygularıvekısavadeliçıkarları doğrultusunda hareket etme temayülündedirler. Bu nedenle kolaylıkla yalansöyleyebilmekte,kendisinesöylenenyalanlarısorgulamamakta,bututumunsonucuolarakdahakvehakikatiönemsizleştirenbirtoplumunüyesihalinegelmektedirler.Yalanınbudenliciddiyükselişivebukadaryaygınlaşması,kolaylaşmasıvenormalleşmesisonuçolarakgüvensizbirtoplummeydanagelmesinenedenolmaktadır.Toplumsalilişkilerdegüveninönemiazalarak,bireylerinortakdeğerleretrafında toplanmasını sağlayan toplumsal bütünleşme fonksiyonu zedelenmektedir. Bu durum isetoplumdakihukukkaidelerivehaklarınınzararınayolaçmaktadır.

Sonuçolarakisebuolumsuzdurumunazaltılabilmesiiçin,bireylerarasında,temelahlakibirdeğerolarakhakvehakikatanlayışıgüçlenmelidir.Budeğerler ile toplumdakibireylerarasındahakvehakikatanlayışınıngelişmesiarasındakiilişkivurgulanmaktadır.Post-truthkavramsallaştırmasıylagüvensizbir toplumun oluşturmak için, manipülasyon yapılmaya çalışıldığı da gözden uzak tutulmamasıgerektiğivurgulanarak,buproblemlerininçözümühakkındabazıönerileryapılmaktadır.

AnahtarKelimeler:Post-TruthDönem,PostModernDönem,Medya,Hakikat,Güven.

90

HedeflerileVasıtalarArasındakiUyumsuzlukBağlamında:“AdaletMağdurları”Dr.OsmanSümer

Sosyaldüzen,herkesinmutluolduğuvekişiseldavranışlarınherkesitatminedicişekildedüzenlendiğibirortamdır.Bubakışaçısıylabakıldığındayalnızca,adaletlidüzeniçindeyaşayanadilinsanlarmutludur.

Neyazıkki,sosyaldüzenvarolduğusürece,sosyaldüzenibozanhareketlerdemevcutolacaktır.Böylece,hukukdüzenitarafındankorunanhaklarısuçaracılığıileihlaledilmişolanmağdurlarınoluşmasınasebebiyet verilmektedir. Açıkçası, suç mağduru olma olanak ve koşullarının geliştiği günümüzde,adaleti özleyen değil, adalet talep edenlerin sayısı gitgide artmaktadır. Dolayısıyla, toplumdakihaksızlıkduygusununartması,hukukdüzeni ile toplumarasındabirgerilimdoğurur.Toplumdakiadaletsizlikduygusunudoğuranşeyidüzeltmekveyabuduygunundoğmasınaengelolmayolundaetkinveverimlitedbirleralınmasıgerekmektedir.

Zira,adaletduygusununençabukzedeleneceğialanlardanbiridecezahukukudur.Cezahukukundaasılamacınmağdurun tatminiveonunuğradığı zararlarıngiderilmesiolduğuesasındanhareketle, suçmağduruolmaolanakvekoşullarınıngeliştiğigünümüzde,“Mağdurlaraçısındanadaletteceliediyormu?” sorusunacevaparadığımız buçalışmada; “Ceza adaleti sisteminin iyi işleyebilmesiaçısındanmağdurvemağdurhaklarısistemininbakışaçısıönemlidir”hipotezininsınanmasıamaçlamaktadır.

Çalışmamızda,“adalet”ve“mağdur”ileilgilikuramsalvedüşünselaltyapıyıhazırlayanliteratürtaramasınınardından,“hedeflerilevasıtalararasındakiuyumsuzluk”ve“adaletmağdurları”arasındakiilişkiteorikolarak tespit edecektir. Bu bağlamda; yargı kararları örnekleri ve adalet istatistikleri üzerindeneleştirelboyuttatartışılacaktır.

AnahtarKelimeler:SosyalDüzen,Suç,CezaHukuku,Adalet,Mağdur.

91

HomoHominiDeusyadaHomoHominiLupus:Hobbes’taDoğaDurumuDüşüncesininKökenleriÜzerineBirİnceleme

Ar.Gör.ÖmerAllahverdi

ThomasHobbesDeCive(1642)isimlieserininithafbölümündeherikisinindedoğruolduğunudüşündüğüikisözeatıftabulunur:“Homohominideus”ile“homohominilupus”.Hobbes’agöre,birincisiinsaninsanın tanrısıdır anlamına gelir ve bu haliyle yurttaşlar arasındaki ilişkiler için doğrudur. İkincitanımlama ise devletler arasındaki ilişkiler için doğrudur. Hem De Cive’de hem de Hobbes’undüşüncelerinin daha rafine bir hale geldiği Leviathan (1651)’da insan insanın kurdu olarak kabuledilmişveözellikledoğadurumundakiinsanıntemelkarakteristiğiolarakgörülmüştür.

SözleşmecidüşünürlerinenönemlilerindenbirikabuledilenveeserinevermişolduğuLeviathanismiylemodern devletin kurumsal temellerine dair ilk sistematik yaklaşımlardan birini ortaya koyanHobbes’un, doğa durumuna ve insan doğasına dair açıklamaları XX. yüzyılın tartışmalıdüşünürlerindenbiriolanCarlSchmitttarafındandabüyükbirilgiyleincelenmiştir.Schmitt,HobbesveMachiavelligibi insandoğasınadair ‘kötümser’yaklaşımlarasahipolansiyasalkurgularındahagerçekçiolduğunuifadeetmiştir.Bubağlamda,dahagerçekçiolduğuiddiaedilenbutürdoğadurumuveinsandoğasıyaklaşımlarınınkökenindenetürtartışmalarvevarsayımlarbulunduğunuirdelemekilgiyedeğergörünmektedir.

Buminvalde,bildirideHobbes’unLeviathan’daortayakoyduğudoğadurumuveinsandoğasıyaklaşımlarınıbiçimlendiren üç esin kaynağı olduğu ileri sürülmektedir. Bu üç esin kaynağından birincisi XVII.yüzyılda İngiltere’nin içinde bulunduğu durumdur. Hobbes’un son derece karamsar bir şekildetanımladığıdoğadurumumun,acabahanginitelikleri,döneminİngiltere’siileparalelliktaşımaktadır?İkincisi Hobbes’un doğrudan doğruya bireyin biyolojik özelliklerinden kaynaklandığını düşünerekçizmişolduğufelsefiantropolojidir.Üçüncüsüisesürekliolarakgüçpeşindekoşan,diğertüminsanlarıkendivaroluşkoşullarının tehdidiolarakgörenveböylelikledekorku içindekısabiryaşamsürenbireylerinbulunduğubirdoğadurumutasvirindebulunanHobbesiçin“Amerika’dakivahşiler”örneğinasılbirkökenselanlamteşkiletmişolduğudur.Bahsigeçenüçesinkaynağıincelenirken,C.Schmitt,A.P. Martinich, P. Springborg, Q. Skinner, R. Tuck, C. Hill ve M. Sahlins gibi araştırmacılarınçalışmalarındanyararlanılacaktır.

AnahtarKelimeler:ToplumSözleşmesi,DoğaDurumu,İnsanDoğası,Korku,SiyasalAntropoloji.

92

RoscoePound’unHukukveZiyaGökalp’inSosyolojiYaklaşımındaHukukbilimininKonumlandırılması

Dr.ÖmerFarukOcakoğlu

On dokuzuncu yüzyıl sonu yirminci yüzyıl başında hukukbilimi (jurisprudence) alanında yoğunlaşaneleştirelalternatifyaklaşımlarınbüyükölçüdebellipolitikkoşullaravebukoşullariçerisindehukukmeslekpratiğinetepkiolarakortayaçıktığındanbahsedebiliriz.Dolayısıylahukukbilimitartışmalarınıbellibirzamandilimivebellişartlarbağlamındaortayaçıkanbaskı,gelişmevekoşullarlailişkiliözgültepkilerolarakkonumlandırarakelealmak,hukukfelsefesivesosyolojisiaçısındandahakapsamlıbiryaklaşımolacaktır.Bubağlamdatebliğimizde,farklımekânveşartlaiçerisindebenzerkavraminşasısüreçlerinegirerekhukukbilimialanınakatkısağlamışRoscoePound’un“Sociologicaljurisprudence”kavramı ve yaklaşımı ile Ziya Gökalp’in “İçtimai Usul-i Fıkıh” kavramsallaştırması ve yaklaşımınımukayeselibir şekildeelealmaamacındayız.Pound’unhukukyaklaşımınınanadinamiğini,Anglo-Amerikanhukuksistemiiçerisindehukuku,pozitivistanalitikhukukbilimininilerisürdüğündendahageniş ve daha dinamik bir perspektiften görmeye yönelik ciddi bir çabanın oluşturduğunu ifadeedebiliriz.Benzerbirarayışı farklıdinamikveşartlar içerisindeZiyaGökalp’in İçtimaiUsul-iFıkıhyaklaşımında da görmekmümkündür. Bu iki ismin tebliğimize konu edilmesinde öncelikli olarakbenzer bir yaklaşım arayışı içerisinde olmalarının yanında bu yaklaşımlarını neredeyse birbirinintercümesiolarakgörülebilecekikikavramsallaştırmaileifadeetmişolmalarıdaönemlibiretkendir.Buikikavramsallaştırmadaki“Sociological”ve“İçtimai”kaydınıniçeriğeilişkinvesembolikdüzeydekianlamınınortayaçıkartılmayaçalışılmasıisetebliğimizinönemlihedeflerindenbirisiolacaktır.

AnahtarKelimeler:Hukukbilimi,SociologicalJurisprudence,İçtimaiUsul-iFıkıh,Pound,Gökalp.

93

AnayasaYargısındaYorumGenişliğiSorunu:TürkAnayasaMahkemesiÖrnekleri

Ar.Gör.ÖmerTemel

Anayasayargısınınvarlığıtemelolarak“hukukdevleti” idealinedayanmaktadır.AynızamandaKelsen’innormlar hiyerarşisi de Anayasa Yargısının doğumunda önemli bir gerekçedir. Bu teoriye göreanayasaya aykırı hiçbir düzenleme yapılamaz. Bu doğal olarak normların en üst sırada bulunananayasalara aykırı olup olmadıklarının denetlenmesini zaruri kılmaktadır. Anayasanın üstünlüğüolaraktanımlananbuilkeaynızamandasiyasaliktidarınsınırlandırılmasınıdapratiktesağlayacakbiranlam ifade etmektedir. 19.yy başında ABD’de görülmekte olan bir dava da uyuşmazlık konusudüzenlemeninAnayasayaaykırıolduğuiddiasıylaHakimMarshall’ınyapmışolduğuilkyorumbugünmodernanlamdaanayasayargısınındoğumgünüolarakkabuledilmektedir.

Anayasayargısıtabiatıgereğiilgilinormunanayasayaaykırıolupolmadığınıdenetlerkenbirtakımyorumyöntemlerinikullanmaktadır.Montesquieu’nunYargıç’ıtanımlarken;““kanunkoyucununağzı”değil,normu yorumlayarak, uyarlayarak veya yeniden tasarlayarak somutlaştıran ve böylece siyasal vetoplumsalyaşamıetkileyenkişidir”betimlemesiaslındabizetamolarakanayasamahkemelerininveanayasamahkemesi yargıçlarının kim olduklarını göstermektedir. Bu önemli güce sahip anayasalkurumların etkilerini daha da hissedilir kılan şey ise içinde bulundukları hukuk ve demokrasikültürününkırılganbiryapıyasahipolmasıdır.Köklübirdemokrasivehukukanlayışıyerleşmemişbirtoplumdaanayasamahkemelerininyapmışolduğuyorumlarneticesindeverdiklerikararlar,sosyalvesiyasalhayatadirektolaraknüfuzedebilmektedir.Mahkemelerinyapmışolduklarıyorumsüreciilgilinormayönelikendoğruanlamıaramavebunugerekçelendirmeçalışmasıdır.Sorunolabilecekhususiseilgilinormaçısındanyorumalanınınnekadargenişleyebileceğidurumudur.

Ülkemizde1961AnayasasıilekurulanAnayasaMahkememizvermişolduğukararlarileyıllariçerisinde,bellidönemlerdeheptartışılmıştır.AnayasaMahkememizindekendiiçtihatlarınızamaniçindeterkederek aksi yönde yeni içtihatlar oluşturduğu gözlenmiştir. Bu çalışmanın amacı işte bunoktadanhareketleAnaysayargısındayorumgenişliğininülkemizanayasamahkemesikararlarıörnekleri ileaçıklamak olacaktır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinin yıllar içinde kullanmış olduğuyorumyöntemlerindeki sınırveanlayışdeğişikliğineticesindeoluşan içtihatlar incelenecek,bununyansımalarıüzerindedurulacaktır.

AnahtarKelimeler:AnayasaMahkemesi,YargısalAktivizm,YorumGenişliği,AnayasalYorum,AnayasallıkBloğu.

94

UlusalGüvenlikKıskacındaBirİnsanHaklarıSorunu:GöçveEvrenselHukuk

Ar.Gör.ÖzenKurtuluş

Uluslararasımülteci hukukunun yapı taşı 1951Cenevre Sözleşmesi’nin üzerinden68 yıl geçerken, hala''mültecikimdir? ''sorusudevletlerindinamiklerinegörefarklılaşmaktadır.Biryandanuluslararasıinsanhaklarıhukukugöçmenlerindurumunubirazdahagüvenlikılmayaçalışmaktafaydasağlayabilirancak öte yandan devletlerin sıkılaşan göç ve iltica politikaları ile birlikte yükselen yeni sağ,yabancılaravegöçmenlerekarşıhoşgörüsüzlükveötekileştirmelerilebirlikteelealındığında,insanhaklarıhukukunundayetersizliğigörülmektedir.HannahArendt'inhaklarasahipolmahakkıkavramıburadadevreyegirmektedir.Arendthaklarasahipolmahakkıylakişinineylemlerinevegörüşlerinegöreyargılandığıbirçerçevedeyaşamasıanlamınıkastetmekteydi.

Ulusundışınaitilen,zamanzamankitleselolarakvatandaşlıktançıkarılan,devletsizkalaninsanlarınsonu,‘hak’sızbırakılmakolacaktırvebu,tamdamoderndünyanınikileminin(yahutikiyüzlülüğünün)veinsanhaklarıparadoksunungözönüneserildiğiyerdir.Yurttaşolmanın,insanolmayıaltettiğimoderndünyada, tam da insan haklarının gerçek özneleri olmaları gereken göçmenlerin,maruz kaldıklarıayrımcılıklar vemahkumbırakıldıkları bir 'hiçlik' ya da 'görünmezlik' hali,modernizmin ve sözdeinsan haklarına çok önem veren Avrupa'nın ikilemi olarak tarih sayfalarına geçecektir. Bu,evrenselcilik ilkesine de aykırı davranmaktır. Elbette her şeye rağmen tek bir Avrupa'dan sözedemeyiz.Dolayısıyla göçmen sorununa bakış açısı ya da yaklaşım farklı farklı olabilir ancak tümdünyadavebuaradaAvrupa'dadayükselenyenisağvefarkçıırkçılığıgözönünealırsak,uluslararasıtoplumlardagöçmenmeselesindebenzeşenyanlargörürüz.Kullanılandildekalıpyargılıvekendindeneminifadeleriçerdiğinden'öteki'nindilinevebakışaçısınadayervermek,elzemdir.

1789İnsanveYurttaşHaklarıBildirgesi’ninismindendegörüldüğügibiİnsanveYurttaşkelimeleriayrıayrıkullanılmıştır.Göçmenlerinvebilhassasavaştankaçanların-yaniyersizyurtsuzkalanların-artıkherhangibirdevletin 'vatandaşı 'olamadıklarıiçinkorunmasızkılınmaları,çıplakinsanvarlığındankaynaklıbirhakkınvatandaşhakkınınaltındakonumlandığıdüşüncesiniaklagetirmektedir.1789'danberiyazılanhakbeyannamelerinerağmendünyanınheryerindehala'çıplakinsanvarlığı'sebebiylehakveözgürlükleresahipkişilerdenziyade'biryurttaşolduğu'veyurttaşlarhukukununkorumasınatabikılındığıiçinhakveözgürlüklerkendisinebahşedileninsanlardanbahsedilebilir.Bu''yurttaşlık''korumasınındışındayeralangöçmenlerise,yersiz-yurtsuzluklarıylabir'homosacer'olmaktanöteyegidememektedir. Bu 'daha az insan olma' halinin örneklerine ne yazık ki hukuk kurallarında darastlamaktayız.Oysaherbireyin,yurttaşolmasıdışındainsanolmasındankaynaklıhakları insanlıktarafından teminataltınaalınmalıdır.Budasalt insanhaklarıbildirgeleri çıkarmakladeğildedaha'pratik ' ve 'gündelik hayata uygun düşen ' düzenlemelerle yapılabilir. Artık herhangi bir ülkeninvatandaşıolmayaninsanlar;yaniinsanolmakdışındaherhangibirkorumaalanıolmayaninsanlardırinsan hakları hukukunun öznesi ve tam da insan oldukları noktada kendilerini insanlığın dışındabulmaktadırlar.BununsebebideFransızDevrimiveulusdevletanlayışıile'yurttaşlıkhukukunaveyurttaşın haklarına' önemverilmesiancak yersiz yurtsuzların ya da yurttaş olmayanlarıngöz ardıedilmesidir. Böylece yine Arendt ve Yeryüzünün Posası olarak adlandırdığı 'ötekilerin durumu'karşımızaçıkmaktadır.

AnahtarKelimeler: Göçmenlik, Yeni Sağ veFarkçı Irkçılık, Arendt, İnsanHaklarıHukuku,UlusDevletAnlayışı,Ötekilik.

95

Derrida,MallarméveEdebiyatAr.Gör.PeyamiSafaGülay

Jacques Derrida’nın Batı Metafiziği olarak adlandırdığı geleneğe yönelik ilgi ve eleştirileri onundüşüncesinin en hâkim unsurlarını oluşturur. Derrida’nın Klasik mevcudiyet mantığına, ikilikarşıtlıklardanmüteşekkil hiyerarşilere ya da yine klasik okumabiçimlerine yönelik itirazları, sözkonusueleştirilerinenbelirgintemalarıolarakbelirir.Klasikmevcudiyetmantığınısarsarakvarlıklayokluk arasında yeni ilişkiler görmeye odaklanan Derrida’nın bu süreçte en çok müracaat ettiğiyerlerden biri onun ifadeleriyle bir kurum olarak edebiyat olacaktır. Bir kurum olarak edebiyatDerrida literatüründe, özellikle yasa kavramı dolayımıyla, bir kurum olarak hukukla sık sık iç içegeçecektir. Bu vesileyle, çeşitli sebeplerle edebiyat kurumuna başvururken yolunu Mallarmé’dengeçirecekolanDerrida,budolayımıdadikkatealarak,varlıklayoklukarasındagörmeyeçalıştığıyeniilişkilerinbirkısmınıedebiyattananladığıişleyişeborçludur.Edebiyat,varlığayönelikklasikvarsayımve hatta anlama biçimlerinin sorgulanmasını mümkün kılacak bir alan tanır Derrida’ya. Tabii bunoktadaDerrida’nınedebiyatlailgilenirkengelenekselbiredebiyatanlayışınaeklemlenmediğinededikkat edilmelidir. Biz de bu çalışmada öncelikle Derrida’nın mevcudiyet metafiziğine yönelikeleştirilerinden yola çıkmak kaydıyla onun yeni edebiyat fikrinden dolaşacak ve düşüncesindekiMallarméciuğrağıziyaretetmeyeçalışacağız.Böylelikleamacımız,Derrida’nınBatıdüşüncesiboyuncamevcudiyetinbirincilvaroluşformuolarakkonumlandırılmasınayönelikitirazlarınıgörünürkılmakveedebiyatınimkânlarındanhareketleönerdiğiyeniihtimallerebirgözatmakolacaktır.

AnahtarKelimeler:Derrida,Mallarmé,Edebiyat,Hukuk,Mevcudiyet.

96

MadunKadınKolektifBirHakÖznesiMidir?Dr.Öğr.ÜyesiRabiaSağlam

Buçalışmadakadınkimliğininkolektifbirhakkategorisiolaraktanınmaimkânıtartışılacaktır.Tartışma,toplumsal-ekonomik açıdan dezavantajlı kadın öznelerin kolektif bir hak kategorisiylemadunluklarının giderilebileceği iddiasını merkeze alarak, sembolik “kimlik” göstergelerinin vetanınma taleplerinin yetersizliğine dikkat çekmeyi amaçlamaktadır. Avrupa-merkezli benlikanlatılarındaveÜçüncüDünya’nınkendiötekiliğinisunuşundaortakpayda,kimliğinsoyut,biçimselve genel bir mahiyette tasarlanmasıdır. Ben’in kimliğine dair hususiyetleri ile öteki’nin neliğininölçütleriırk,tenrengi,din,mezhep,cinsiyet,cinselyönelim,etnisite,milliyetgibi“sembolik”düzeninfarklılaştırıcı gösterenlerine tutunarak tanımlanır. Ne var ki sembolik gösterenleri toplumsal veekonomik hiyerarşilerden yalıtarak kimliğin mütemmim cüz’i haline getirmek, ötekilerinyoksunluğunuveyoksulluğunuperdeler.Toplumsalveekonomikeşitsizliklerehapsedilenötekilerinkimlik reçetesi ve kurtuluş imkânı, ötekiliği soyut aidiyet farklılıkları üzerinden değil, somutadaletsizliklerinaynılığıtemelindeyenidentanımlamaklamümkündür.

Spivak’ın“madun”kavramı,kadınöznelerinsembolikkimlikleresıkıştırılarakeşitsizsınıfsalkonumlarınıörtbasedenBatı-tipianlatılarıifşaetmemizeyarar.Spivak’agöre“madun”kadın,toplumsalnormlarınbaskı altına aldığı, ataerkil kodlarla ekonomik bağımlılığı muhafaza edilen dezavantajlı bir öznekonumunu ifadeeder.O halde sembolikbir gösteren olarak kadın kimliğinekolektifmadunhakkıtanınması talebi, toplumsal ve ekonomik eşitsizliğin daimi kadın özneleri üzerindeki perdeyikaldırmak anlamına gelir. Nitekim madun kadına hukuki-politik yasaların bahşettiği tekil öznekategorisi toplumsal ve ekonomik hiyerarşileri görünmez kılar. Böylelikle erkek özne karşısında“farklı”kimliği(cinsiyeti)nedeniyleötekileştirilentekilkadınların,toplumsalveekonomikeşitsizliktesabitlenen özne konumları görmezden gelinir. Toplumsal-ekonomik ötekileştirmenin kadınöznelerininmadunluğu,tekilhukuki-politikhaklarıntanınmasıylagiderilemez.Kadınkimliğinintamveyetkintanınması,yoksunveyoksulkaderkurbanıkadınlarıntemsiledilmesinebağlıdır.

AnahtarKelimeler:Madun,Kimlik,KolektifHak,Kadın,Ötekileştirme.

97

TekilHakÖznesininKolektifTanınması:İmkânsızBirÜtopya?Ar.Gör.RıdvanTürk

İnsanhaklarınınfelsefikökenleri;özneliği,özgürveahlakenözerkolmadurumunaatfeden,haklarıiseötekikişilerevetoplumsalbelirlenimlerekarşıbireyselçıkarlarıkoruyanbirkozolaraktasarlayanliberalve doğal hukukçu bir geleneğe yaslanır. Fakat Levinas’ın vurguladığı gibi, haklar felsefesinin detemelini oluşturan Batı metafiziğinin ‘bir’liğe, özdeşliğe veya aynılığa odaklanan ve bu çerçevede‘öteki’ni ‘aynı’nınbakışaçısınahapsedenontolojikkarakteri, insanhaklarının toplumsal/ekonomikötekileştirmeninöznelerinebakışını sakatlar.Bubakımdan,hakihlallerininveötekileştirmeninhızkazandığıgünümüzde, ‘öteki’ninkimolduğuve ‘ötekileştirme’ninneanlamageldiği soruları, insanhaklarıfelsefesiaçısındanyenidenelealınmalıdır.

CostasDouzinas’ın, insanhaklarınınöznesiniHegel’inbenlikfelsefesitemelindeyenidenelealanhaklarkuramı,insanhaklarıfelsefesiileçağdaşkimlikpolitikalarınıilişkilendirir.Bunagörehaklar,tanınmamücadelesindeöznelerinhukukidestekçileridirvetoplumsalkimliklerinşekillenmesindehayatibirrol üstlenirler. İnsan hakları, ‘baskı’ ve ‘tahakküm’ün gölgesi altında kendini gerçekleştirmeimkânından mahrum bırakılmış ‘öteki’lerin kimliklerinin tanınması taleplerini hukukileştirir.GelgelelimDouzinas’ın ‘öteki’si, bir öze sahip olmayankimliği -inanç, ırk, cinsiyet gibi- olumsal verastlantısal ‘özne konum’larının dinamik bir bileşiminden oluşan ve bilişsel bir kategoriyesıkıştırılamayaneşsiz,münferit,bireyselbiröznedir.

Öteyandan,ötekinintaleplerinikimliğinin-sonugelmez-ikincilgörünümlerineyönlendirenbutavırteorikolarak sorunludur. İlkin, kimliği rastlantısal bir ‘özne konumu’na hapsederekbütünlükduygusunuparçalar ve -paradoksal bir biçimde- kimlik mücadeleleri arenasında ‘öteki’ ile çatışmaya zeminhazırlar.İkinciolarak,kimliğinbiryönüneyapılanvurgu,toplumsal‘ötekileştirme’nintemelaraçlarınıgizlemeişleviüstlenebilir.Ötekileştirme,temeldetoplumsal/ekonomikbirkaraktergösterir;kimliğinikincilunsurlarınıntanınmamasıbunundolaylıbirsonucudur.Buhaldeöteki,kimliğininhangiyönübaskıaltınaalınırsaalınsıntoplumsal-ekonomikbirötekileştirmeninmağdurudurvebuaçıdandiğerötekilerden bir farkı yoktur. Bu sunumda, ‘öteki’nin temel bir ötekileştirme kategorisi olaraktoplumsal/ekonomik ötekileştirmenin kolektif bir öznesi formunda ele alınıp alınamayacağıtartışılacaktır.

AnahtarKelimeler:Douzinas,Hegel,Kimlik,İnsanHaklarıÖznesi,Öznelerarasılık.

98

KadınlarınAdaleteErişimSorunuBağlamında“Arabuluculuk”ve“Uzlaşma”

RasimeEşelioğlu

Kadınların adalete erişimi konusu birçok boyutu ve nedeni bulunan bir adalet problemidir. Erişimininönündekiengeller;toplumsalcinsiyetrolleri,yoksulluk,eğitimsizlik,somutolarakmahkemeyeulaşımve bilgiye erişim zorlukları, tercüman yetersizliği (Kürtçe, Arapça konuşabilen kadınlar, özelliklemültecikadınlar)olaraksayılabilir.

Çalışmada yargının yükünü hafifletmek üzere getirilen alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerindenarabuluculuk ve TCK’daki uzlaşma kurumları; kadınların toplumdaki eşitsiz konumu göz önündebulundurularak; mevzuatı, eğitimleri ve uygulanması bakımından değerlendirilecektir. Her ikiuyuşmazlıkçözümyöntemindedetaraflarıneşitkonumdaolduğu/olmasıgerektiğikabuledilir,fakatbu mevcut eşitsiz durumu daha da derinleştiriyor olabilir mi? Mevzuatlarına bakıldığındaArabuluculukKanunu“şiddetiddiası”bulunanuyuşmazlıklarıuygulamanınkapsamıdışındatutarken,şiddettürlerininsayılmamışolması(fiziksel,psikolojik,cinselveekonomik)şiddettenyalnızcafizikselşiddetinanlaşılmasıtehlikesinidoğurabilirmi?Uzlaşmabakımındanisecinseldokunulmazlığakarşısuçlarınkapsamdışındatutulmuşolması,uzlaşmakapsamındaolandiğersuçlardakadınlarıneşitsizdurumdaolmayacağıanlamınamıgelmektedir?

Ayrıca “Arabulucu” ve “Uzlaştırmacı” eğitimlerinin toplumsal cinsiyete duyarlılık bakımında içeriği,müfredatında “toplumsal cinsiyet” konusu bulunan ve bulunmayan programlar, diğer derslerleoranları ve en önemlisi derslerin içeriği incelenecek; her ikisi de ülkemiz açısından yeni olan bualternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri ile ilgili istatistiki veriler ve hala kapsamı ve yöntemikonusundasürdürülençalışmalardakadınkuruluşlarınınrolüveetkisideğerlendirilecektir.

AnahtarKelimeler:AdaleteErişim,KadınlarınAdaleteErişimi,Arabuluculuk,Uzlaşma,ToplumsalCinsiyetEşitliği.

99

DeusExMachina’nınFazları:Kelsenve“SafHukukTeorisi”ninGelişimEvreleri

Doç.Dr.SercanGürler

HansKelsençağdaşhukukfelsefesininentartışmalıisimlerindenbiridir.NormatifpozitivizmolarakanılanveH.L.AHartveJohnAustingibianalitikpozitivistlerdenönemlinoktalardaayrılanKelsen’infelsefigörüşlerinintartışmalıoluşunda,aktifentelektüelyaşamınınyarımasırdanfazlasürmesinindeetkisivardır kuşkusuz.Üstelikbu uzun teorik üretim sürecihemKıtaAvrupası hemdeAnglo-Amerikandüşüncegeleneğindenunsurlartaşır.BugünhukukfelsefesinegirişniteliğindeherhangibirkitabınKelsen’e ayrılmış bölümüne baktığınızda daha ilk satırlarda bu uzun kariyerin bir kaç evredenoluştuğunaişaretedildiğinigörürsünüz.“SafHukukTeorisi”isminiverdiğihukukfelsefesiyaklaşımı,Kelsen’in neredeyse ömrü boyunca tekrar tekrar dönüp üzerinde düşündüğü, geliştirdiği ve hattadeğiştirdiği, âdeta bir kuyumcu titizliğiyle işlediği ve günümüz hukuk felsefesine hâlâ tamcevaplanmamışsorularbıraktığıenönemlientelektüelmirasıdır.

İşte bu çalışmada da Kelsen’in “Saf Hukuk Teorisi”nin, düşünürün akademik kariyerinin erkendönemlerindekalemealdığıilkhâlindenbaşlamaksuretiyleölümünekadarkigeçirdiğievrelerinizisürülmeye çalışılacak, bu evreler arasında kimi Kelsen araştırmacılarının iddia ettiği gibi radikalfarklılıklarolupolmadığıaraştırılacak,“SafHukukTeorisi”ninzamaniçerisindedeğişikliğeuğramaklabirlikte özünde bütünlüklü bir sistematik yapı mı sergilediği yoksa kendi içerisinde bir takımtutarsızlıklar içeren sorunlu bir felsefi girişim olarak mı kabul edilmesi gerektiği soruşturulacak,Kant’ınveNeoKantçılık’ınKelsenüzerindekietkisininbugelişimsürecindekirolüirdelenecektir.Buamaçla çalışmanın ana eksenini, teorisiyle aynı ismi taşıyan ve orijinali Almanca olan “Saf HukukTeorisi” eserinin Türkçe’ye de çevrilmiş ilk versiyonu ile Kelsen ABD’deyken yayınlanan İngilizceçevirisi arasındaki farkların incelenmesi oluştursa da gerekli olduğu ölçüde diğer eserlerine dedeğinilecektir.ÇalışmaboyuncadünyagenelindeKelsenüzerineçalışmalarıyla tanınanhemAnglo-AmerikanhemdeAvrupalıaraştırmacılaraimkândairesindeatıfyapılacaktır.

Buminvaldesözkonusuçalışmanın,KıtaAvrupasıhukuksisteminemensupülkemizinhukukçucamiasınaKelsen’ieleştirelbirbakışlatekrardanelealmaveTürkhukukdüşüncesinehanginoktalardakatkısunabileceğinigörmeimkânıvereceğitemenniedilmektedir.

AnahtarKelimeler:HansKelsen,SafHukukKuramı,Normatif,Pozitivizm,AnalitikPozitivizm,Kant,NeoKantçılık.

100

Böckenförde’deLaikleşmeninİdeolojikTemelleriÖğr.Gör.SerdarÜnver

Çoğunlukla Böckenförde İkilemi ile tanınan Alman hukukçu Ernst-Wolfgang Böckenförde’nin fikirleriAlman toplumsal düşüncesinde veAvrupa’nın laikleşme sürecindedinin rolünedair tartışmalardaönemlibiryeresahiptir.BiryandanNeokonolmaklaeleştirilenRitterEkolününbirmensubuolarakkabuledilmeklebirliktediğeryandanSosyalDemokratParti’nindebirüyesiolanBöckenförde’ninhukukveanayasakuramınadairgörüşlerindeiseCarlSchmitt’inetkisinetbirşekildegörülmektedir.DoğalolarakBöckenfördeveSchmittdemokrasiyebakışlarıaçısındançokfarklınoktalardabulunsalarda her iki yazar da modern ve laik devletin meşruluğu ve işleyişi üzerine kafa yormuşlardır.Böckenförde,enönemliçalışmasıolarakkabuledilebilecekolan“BirLaikleşmeSüreciOlarakDevletinDoğuşu”adlımakalesindeBöckenförde İkilemi olarakadlandırılan liberal, laik devletin, kendisininteminedemeyeceğibazıvarsayımlaradayandığı fikriniortayaatmıştır.Böckenförde’ninsavunduğudemokratikdin-devletilişkisimodelindedevletinkuşatıcıtarafsızlığıkamuyaşamındadininvarlığınavedevletinpozitifdinözgürlüğüneaçıkkatkısınaolanaksağlamaktadır.Yazaragörevicdanözgürlüğüancakdemokratikdevletteolanaklıolduğuiçininançlıkimselerinkendidiniinanışlarınadairözgüriradeyleseçimdebulunabilmekiçindemokratikdevletegereksinimivardır;öteyandandemokrasinindeyurttaşlarındemokrasininsürekliliğinisağlayacakdeğerleresahipolabilmesiiçindiğerkaynaklarınyanında dine de gereksinimi vardır. Bu bakımdan Böckenförde’nin kuramı laik, modern devlettemelindedinleuzlaşıesasınıdesteklemektedir.

BuçalışmadatarihselbağlamıiçerisindeBöckenfördeİkilemininveBöckenförde’ninanayasakuramındadin-devletilişkisinindeğerlendirilmesiamaçlanmaktadır.BubağlamdayazarıngörüşlerindeRitterveSchmitt’inetkileriileBöckenförde’ninbakışaçısındademokrasivedoğalhukukanlayışınınetkilerinedeyerverilecektir.

AnahtarKelimeler:Laiklik,Laikleşme,Böckenfördeİkilemi,AnayasaKuramı,DevletKuramı.

101

CezaHukukunaSosyolojikYaklaşım:İşlevselliğeDayalıBirSuçTeorisiİnşasıMümkünMü?Dr.Öğr.ÜyesiSerkanMeraklı

Alman Ceza Hukuku’nda suç teorisi ile ilgili olarak 80’li yıllardan itibaren ortaya atılmaya başlanandüşüncelerden bir tanesi de işlevsel bir suç teorisi tasarımıdır. Bu yaklaşım uyarınca suç teorisicezanınamaçları ilebirarayagetirilerekelealınmalıdır.Çünkü,cezanınamaçlarınısağlamayanbircezalandırma anlayışı toplumsal ihtiyaçlara cevap vermekten uzak olacaktır. İşlevselliği cezahukukundayenibirakımolaraksavunangörüşler,suçteorisinintoplumsalihtiyaçlardoğrultusundaşekillendirilmesinde özellikle kusur kavramının sosyolojik temelli inşaedilmesinin önemli bir rolesahip olduğunu savunmaktadırlar. Kusur kavramının toplumsal ihtiyaçları da göz önünde tutarakşekillendirilmesininaracıolarakcezanınamaçlarınabaşvurulmaktadır.Buyaklaşımuyarınca failinkusurunun belirleyici unsuru cezanın amaçlarının somut olayda gerçekleşip gerçekleşmediğinintespitiolmaktadır.Buradacezanınbelirleyiciamacınınpozitifgenelönlemeamacıolduğuişlevselliğedayalısuçteorisinibenimseyengörüşlertarafındanbüyükbirönemlesavunulmaktadır.

İşlevselteorininkusurkavramınasosyalaçıdanyaklaşmadüşüncesinintemeliesasenbirhukuksosyoloğuolanLuhmann’ıngörüşlerinedayanmaktadır.Budüşünceyegörehukuksistemi,sosyalvepsikolojik-fizikselsistemlerbirbirindenayrılarakelealınmalıdır.Dolayısıylacezahukukundakusurisnadiyetininfaile yöneltilebilmesi bakımından kişisel olarak fail esas alınmaktan ziyade objektif olarakgenelleştirilmiş bir ölçüt uyarınca toplumdaki bir birey esas alınmalıdır. Bunun sonucu olarak busistematiktebirey, haklar ve yükümlülükler aracılığıylavarlığı belirlenmişbir özne olup toplumdabelirli bir rolü üstlenmiş bir özne olarak dış dünyada çeşitli davranışlar gerçekleştirmektedir. Birbireydenbelirlibirdavranışıgerçekleştirmesininbeklenebilmesideonunkişiselolaraksahipolduğusomut özelliklerden değil sadece kendisinin objektif olarak önceden belirlenmiş sosyal hayattakirolünden kaynaklanmaktadır. Bu düşüncede birey psikolojik ve fiziksel yapıya sahip bir varlıkolmaktan ziyade büyük bir organizma olan toplumun bir parçasından ibarettir. Dolayısıyla failinkusurlu olup olmadığı araştırılırken psikolojik açıdan içerisinde bulunduğu koşullardan ziyadekendisine sosyal açıdan biçilen rol ile gerçekleştirdiği davranışın ne denli örtüştüğü göz önünealınmalıdır. Diğer bir ifadeyle kusur isnadiyeti sosyal açıdan faile yüklenen rolden kaynaklananbeklentiilegerçektekihareketininörtüşmemesindendoğmaktadır.

Anahtar Kelimeler: İşlevsel Kusur Teorisi, Cezanın Pozitif Genel Önleme Amacı, İşlevsel Suç Teorisi,İsnadiyet,Kusurluluk.

102

BirİşlevOlarakYurttaşlıkAr.Gör.SündüsGökşen

Yurttaşlık, belirli bir devletle kişi arasındaki karşılıklı hak, görev ve yükümlülük ilişkilerini belirleyenhukuksalbağolaraktanımlanır.Batıdüşüncetarihindemodernyurttaşlıkkavramınınikiayrıkökeniolduğu kabulünden yola çıkılır. Bunlardan daha eski tarihli olan, ideal tip olarak da anılanı Atinademokrasisiörneğindeki‘aktifyurttaş’modelidir.Aktifyurttaşiçinsiyasetyapmakgörevdirvebunauygunbilincigerektirir.Kapitalizminortayaçıkmasınaparalelolarakaydınlanmadönemindeortayaçıkmışolanıise‘bireyolarakhaksahibiyurttaş’modelidir.Devletvedahagenelolaraksiyaset,haklartaşıyanbireyinhizmetindeolanbirkurumdur.

Bazısosyologveantropologlartarafındankabuledilenişlevselcilik,çeşitlikurumlarıtoplumiçindeyerinegetirdiklerigörevleregöreinceleyenbiryaklaşımtarzıdır.Toplumuçeşitlivarlıklarınvekurumlarınher birinin belirli bir faaliyet üstlendiği karşılıklı ilişkiler düzeni, bir sistem olarak görür. Buincelemede işlevselci kuram çerçevesinde toplumsal bir öge, kurum, pratik olarak yurttaşlığıntoplumsaldüzeninsürekliliğininsağlanmasındaneşekildebir rolüstlendiği irdelenecektir.Çağdaşmoderntoplumlardayurttaşlığınbireyintopluluklabütünleşmesindekibirbaşkaifadeyletoplumsalbütünleşmeyisağlamadakiişleviaraştırılacaktır.

Modern kurumların ivmelenmesi ve yaygınlaşmasında etkili olan kurumsal unsurlardan en önemlilerikapitalizmveulusdevlettir. Devletinaktörkonumdabulunduğubir sürecinürünüulusyurttaşlıktemeliüzerineinşaedilmiştir.Ulusdevletyapısalolarakülkeselvesiyasalbirbütündür.Bireylerinyurttaşlık sıfatıyla donatılarak siyasi yapıya dahil edilmesi ve ulus adı altında bütünleştirilmesiişleminikapsar.Buolgutoplumsalbağındineveyahanedanlığadayalıdeğil,ulusalyanisiyasalolduğubiroluşumusimgeler.

AnahtarKelimeler:Yurttaşlık,İşlevselcilik,Modernite,UlusDevlet,Kapitalizm.

103

AtinaAntikitesindeSınıfMücadeleleriveTiranlarınHukuku Dr.Öğr.ÜyesiŞefikTaylanAkman

Antikiteninaristokratiktarihçivedüşünürlerindentiranlarvetiranlarınhukukuile ilgilimiraskalanlar,tiranlık rejimlerinin olabilecek en kötü yönetim biçimleri olduğu ya da hak ve hukuk tanımayantiranlarınbütünyurttaşlarıköleleştirmekistediklerigibiöfkeveönyargıdolupasajlardır.Buaristokrattarihçivedüşünürlersınıfsalkonumlarıitibariyledeğerlendirildiğinde,tiranlarayönelmişaristokratiköfkeninsebepsizolmadığıdaortayaçıkacaktır.GerçektendiğerpekçokYunanpolis’indegörüldüğüüzere Atina’da da tiranlık yönetimlerinin doğrudan sonuçları; soya dayanan aristokratik niteliklihegemonyanınsonaermesi,hukuktekelininaristokrasininelindençıkması,aristokratlarilegenişhalk(demos) kitleleri arasındaki sınıfmücadelelerinde siyasal katılım hakkı vemülk sahipliğine ilişkinayrıcalıklarınaristokratikbloğunaleyhineolacakbiçimde, servetinesasalındığıbirdüzlemdehalklehine genişlemesidir. Bu genişlemenin tiranların kamusal destek ve meşruiyetlerini, kalıtsalegemenlik vemülkiyet ayrıcalıklarını sürdürmek isteyen muhafazakâr aristokratik geleneğe karşıbaştaortasınıf(hoplit’ler)olmaküzerehoşnutsuzhalkkesimlerinindesteğinedayandırmalarındankaynaklandığınısöylemekyanlışolmayacaktır.

GeçyedinciyüzyılAtina’sındaKylon’unaristokratikoligarşiyidevirmekiçingiriştiği fakatbaşarısızolandarbeteşebbüsübubağlamdailktiranlıkgirişimiolmuştur.MÖ.594’tehalktarafındantiranolmasıistenenamabunukabuletmeyenyasakoyucu(nomothet)Solon’unyönetimi,ağırsınıfçatışmalarınınolduğubirdönemdehernekadareşitlikçibirtoprakreformunudışlamışsadatümborçlarınilgası,borçköleliğininyasaklanmasıvesiyasalkatılımıngenişletilmesigibihukuksalreformlarlahalkçıbirdengepolitikasınınönünüaçarakaristokratikhegemonyayailkdarbeyivurmuştur.ÖncelikleküçükköylülüğüarkasınaalanPeisistratosiseuzunbirmücadeleninardındanAtinayönetimineelkoyaraktiran olmuştur. Solon’un hukuksal düzenlemelerini koruyan Peisistratos, fakir köylüleri ve işçilerikoruyucubirdiziekonomikreformuuygulamayasokmuş,aynızamandaticaretvezanaatıdestekleyicitedbirleralmış,aristokratiknüfuzukırmayadönükuygulamalarıbenimseyerekaristokrasikarşısındaiktisadianlamdazenginleşenAtinaburjuvazisinihimayeetmişveböylecedemokrasininyerleşmesineönemlikatkılar sağlamıştır.Bununlabirliktedemokratikyapılarınkurumsallaşması, siyasalkatılımolanaklarınınartmasıveekonomikgelişmelerinsonucuolaraksınıfsalfarklılıklarınkeskinleşereksınıfçatışmalarının yoğunlaşması, tiranların geniş kitleler arasında güttükleri denge politikalarınınişlevsizleşmesinevebununsonucuolarakdasahipolduklarıhalkdesteğinizamanlakaybetmelerineyolaçmıştır.Keza tiranlıklardönemiKleisthenes’indemokratikyönetimiyleuzunbir süre içinsonaermiştir. Tiranların hukuku, demokratik düzenin ihtiyaç duyacağı daha geniş siyasal katılımınhukuksalaltyapısınıinşaetmiş,halkdasüreçiçerisindekendiçıkarlarınısavunmakiçintiranlaryerinedoğrudan siyasal alana dâhil olarak demokratik örgütlenmenin araçlarını kullanmaya başlamıştır.Demokrasininyerleşmesindensonrageçicitiranlıkdönemleri,otuzlartiranlığındaörneklendiğiüzere,halktan ziyade çoğunlukla oligarşinin çıkarlarını savunan bir niteliği haiz olmuştur. Bu kavramsalçerçevedeçalışma,erkenAtinaantikitesinin toplumsaldüzeni içerisinde tiranlarınekonomi-politikyönelimlerini ve hukuksal düzenlemelerinin niteliğini geleneksel kabullerin ve metinlerin dışınaçıkaraktartışmayıamaçlamaktadır.

AnahtarKelimeler:AtinaAntikitesi,Tiranlar,AtinaDemokrasisi,Solon,Peisistratos.

104

DoğalHukukBağlamındaÖdevAhlakınaUygunYaşama:İnsanınDeğerlenmesi

Ar.Gör.ŞerifeSümeyraÇadak

Doğalhaklar,insanhaklarıteorisindeinsanınyalnızcainsanolmasındandolayısahipolduğu,vazgeçilemez,devredilemez haklar olarak yer almaktadır. Günümüzde yaşamahakkı, işkence yasağı gibi insanındoğuştansahipolduğudoğalhaklar“temelhakveözgürlükler”başlığıaltındapekçokkanun,sözleşmeile koruma altına alınmıştır. Bununla birlikte bu haklar gerçek yaşamda sürekli ihlaledilmektedir.İnsan hakları sürekli dillendirilmekte ancak farklı bir yaşam tarzı, ırk, inanış gibi durumlarlakarşılaşıldığında bütün bu yüksek değerlerden bir anda vazgeçilmektedir. Kanaatimizce sorununtemelindeyatannedensadece“insan”olmaktankaynaklıolaraksahipolunanhaklarasaygıduyulmasıgerekliliğinin içselleştirilememesidir. Başka bir anlatımla insan haklarına yönelik temellendirmeproblemivardır.Bununiçinöncelikleinsanındeğerininaçıklanmasıveinsananedensaygıduyulmasıgerektiğinin cevaplandırılması gereklidir. İnsanın değerine ilişkin felsefi esasa ilişkin derin birincelemeşarttır.

İnsanınyaşamiçerisindekianlamı,amacı,nedenvarolduğuvebütünbuanlam,amaçvevarlıksebebinininsanınedendeğerlikıldığınailişkinsorularaçokeskiçağlardanbericevaparanmıştır.İnsanınnedendeğerliolduğunailişkintemellendirmeiseenbaştadoğalhukukçuyaklaşımlayapılabilir.Doğalhukuk,insanın var oluşundan itibaren -dinlerle de desteklenmiş- insanı diğer varlıklardan ayıran, değerliolduğunu iddia eden felsefi bir yaklaşımdır. Doğal hukuk teorisine göre insanın akıl ve iradeözgürlüğünesahipolması insanıkıymetli, saygıduyulasıvebiryönüyleTanrısalözelliklerinsahibiyapmaktadır. Doğal hukukçu yaklaşım açısından insanı asıl değerli kılan ise insanın akıl ve iradeözgürlüğünü doğal hukuka uygun kullanmasıdır. Doğal hukuk kuralları çerçevesinde insan iyiyigerçekleştirmelidir.Akılveiradesiileiyiyigerçekleştireninsanbudünyadakiendeğerlivarlıktırvedoğalhukukauygunyaşamaktadır.Gelinennoktadaise“iyi”nedirsorusugündemegelmektedirvebudurum bizi değerler teorisi bağlamında düşünmeye yöneltmektedir. Kant’ın ödev ahlakı ise doğalhukukbağlamındabaşvurulabilecekkıymetlibir“iyi”ortayakoymaktadır.Doğalhukukçuyaklaşımın“iyi”kavramıylaödevahlakınınelealınması insanhaklarınınkorunması içinde farklıbiryaklaşımteşkiledecektir.

AnahtarKelimeler:DoğalHukuk,İnsanHakları,ÖdevAhlakı,İnsanınDeğeri,İyi.

105

HakTaleplerininDeğişenYüzleriAr.Gör.ŞeymaSağdıç

Hukukvesiyasetfelsefesininortakçalışmaalanlarındanbiriolanhakkavramınailişkingünceltartışmalar,hakmücadeleleriortakzemininetaşınmışdurumdadır.Modernhakkavramınınyenihakmücadelelerieksenindetartışmayaaçılması,liberalhakkuramınındarufkunugöstermekleberaberkimigelişmeler,hakmücadelesininliberalanlayışındagerisinegötürüldüğünügösteriyor.

Bukapsamdamodernhakkavramınıneleştirisikamusalhizmetlerindininiteliktegörülmesitalepleri,aşıkarşıtları,pedofililiğincinselkimlikolaraktanınmasıgibitaleplerinortaknoktasınıoluşturmaktadır.Bununlabirliktehertürlüarzununvetalebinhaktalebiolarakdeğerlendirildiğibuortamda,hakkınöznesine ilişkin bir tartışma yürütmeningerekliliği ortayaçıkmaktadır. Zira öznenin liberal hukukkuramıncabelirlenenbireyden;belirsiz,sınırsızvehaktanbağımsızvarlığasahipolanözneyedoğruevrilmesi modern hak mücadelesinin kazanımlarını yok edebilecek bir tehlikeyi barındırır. Aşıkarşıtlığı, pedofililiğin cinsel kimlik olarak tanınması gibi talepler ve Türkiye’de görece yeni biruygulamaolan“müftünikahı”uygulamasıtümnetliğiilebutehlikeyeişaretetmektedir.

Bu çalışmada hak kavramına ilişkin soruşturmalar, din referanslı kurum temsilcilerine nikah kıymayetkisinin verildiği “müftü nikahı” örneğinden yolaçıkılarak, gruphaklarıadıaltında yürütülen veçoğulcusöylemlerdenbeslenenhaktaleplerinedaireleştirileriiçerir.Bununyanısıratarihboyuncaliberal hak kuramının kolektif hak taleplerine getirdiği eleştirilerinin, dini ve kültürel gruplarınbaskıcılığınayolaçabilecekyenihaktaleplerisözkonusuolduğundaaynınetlikteolmadığıveböyleceliberalhakkuramınınikirciklivesınırlıniteliğideortayakonulmaktadır.

AnahtarKelimeler:LiberalHakKuramı,MüftüNikahı,HakÖznesi,GrupHakları,YeniHakTalepleri.

106

RexMartin’inHaklarSistemiDr.Öğr.ÜyesiŞuleŞahinCeylan

DoğalhakkuramlarınaalternatifoluşturangüçlübirgeleneğinyaşayanismiRexMartin,hakları,bütünselbirsistemindiğerleriyleuyumluunsurlarıolarakelealır.Hukukauymadavranışıveyasiyasiotoritegibihakların da dayanağı, evrensel ilkeler değil içinde yer aldıkları toplumunkurumlarıdır.Herhangi birhukukiveyasiyasi sistem isedört temelkurumsalunsurdanoluşur:Demokratikkurumlar;aktif sivilhaklarhukuku;sivilitaatsizlikhakkıbulunansıradanvatandaşınhukukabağlılığı;adilyargılamakurumuilemakuldüzeyvetürdeyaptırımuygulaması.Haklar,bukurumsalyapınınparçasıdırvedemokrasiyle,karşılıklıçıkaresasınadayananortakbirtemelipaylaşır.

Martinhaklarıbetimlerken,hukukiveahlakihaklarıaynıçatıdabirleştirecekjenerikbirkavramınizinisürer.Bunu da Feinberg’in kuramı özelinde hak içselciliğini eleştirerek ve kendince gördüğü eksikleritamamlayarakyapar.Haklaraiçselcephedenyaklaşandüşünürler,haklarıngenelözelliklerinidışetkiveşartlardanbağımsızmışçasınaelealmaktadır.Haklarınvarlıkkoşuluolarakekbirunsuraranmadığıiçin,kişininmevcudiyeti,insanoluşuveyadoğasıhaksahipliğibakımındanyeterlidir.

OysaMartin’indebenimsediğidışsalcıyaklaşım,herhangibir talebinhakolaraknitelenmesini,ekonomik,toplumsalkurumlarveyaödevlergibiharicikoşullarlailişkilendirir.Martinörneğindehemjenerikbirhaktanımıyapmayıhemdehaklarıbenzerlerindenayırtetmeyimümkünkılanesasunsur,toplumsaltanımadır.

AnahtarKelimeler:Haklar,HaklarSistemi,GeçerliTalepler,ToplumsalTanıma,Dışsalcılık.

107

“İyiYaşam”danKoordinasyona:YaşamBiçimleriveHukukDr.Öğr.ÜyesiTorosGüneşEsgün

Her hukuki düzenleme “nasıl yaşadığımız” ile “nasıl yaşamamız gerektiği” arasındaki mesafeyi kendiyordamıncakısaltmaya,hattayoketmeyeçalışır.Fakatbuhedefdahaenbaşındançetrefillidir.Çünkühukuknormlarısüreklideğişen,dönüşenyaşamıancakgenelleştirildiğivehomojenleştirildiğiölçüdekendikapsamınasokabilir.Pekitoplumdakitümyaşamabiçimlerinibirbiçimaltınasokacak,tekilbiryaşam biçimi mevcut mudur veya olanaklı mıdır? Hukuk aynı zamanda “yasal eşitlik” ilkesinisavunmayısürdürerek,kültürelfarklılıklardankaynağınıalanfarklıyaşambiçimlerikarşısındatekilbiryaşambiçimininasıl“norm”kılabilir?ÜçüncüReich,busorudakidenemeninenbelirginörneğinisunmak suretiyle yaşam biçimleri çokluğunun hukuk yoluyla tekil bir yaşam biçimine nasılindirgendiğinigözlerönündeserer.NazihukukteorisindeyaşambiçimlerivehukukarasındakiilişkiLebensraum (yaşam alanı), Gleichschaltung (koordinasyon) ve subtanzhaftes Recht (tözsel hak)kavramlarından hareketle görebileceğimiz gibi bireylerin yaşam biçimlerine yönelik somutmüdahalelervegündelikyaşamasirayetedenhukuksalşiddetinedimleriyoluylakurulur.Totalitarizmdeneyimindensonrayenidencanlandırılmayaçalışılan“hukukdevleti”idealiisekültürelçoğulculukadı altında kendini bu tür bir müdahaleden muaf tutmaya çalışır. Devlet, teknik ve stratejikdüzenlemeler yoluyla toplumun “iyi yaşam”ını idame ettirme görevini üstlenirken onlara “doğruyaşam” modelleri sunmadığı vaadini sahiplenir ve tüm farklı yaşam biçimlerine adalet dağıtmaiddiasını taşır.Fakat yaşambiçimlerine “norm” koymayan ve “doğru yaşam”modeli sunmayanbirhukukgerçektendemümkünmüdür?Yoksa“iyiyaşam”hedefiyleyolaçıkanadalettalebiçokluğutekilbiryaşambiçiminehapsetmeyemahkummudur?

Bubildiri sözkonususorularıyanıtlamakamacıylaöncelikleÜçüncüReich’tayaşambiçimlerivehukukarasındakiilişkiningündelikyaşamınhukuksallaştırılmasıbağlamındanasılkurulduğunu,sonrasındada Frankfurt Okulu’nun son dönem hukuk felsefecilerinden Rahel Jaeggi ve Christoph Menke’ningörüşlerieksenindebuilişkininhukukdevleti idealininkrizegirdiğigünümüzdekidönüşümünüelealmayı hedeflemektedir. Çalışmanın iddiası hukukun “doğru yaşam” modelleri sunmaksızın varolamayacağı;bundandolayıyaşambiçimlerinitahakkümaracıolmaktankurtarmakiçinkültürelolanıSchmittyenanlamdasiyasallaştıranhertürlünormatifmüdahalenin,“yaşambiçimiolarakkültür”üniçindetaşıdığırastlantısallık,evrensellikveotonomiilkeleritarafındangeçersizleştirilmesigerektiğinisavunmaktır.Böylebirtartışmateorikbirtartışmaolmanınyanındabugüntümdünyadaveülkemizdeyenidenkültürelayrımlarınsiyasetinenönemliproblemihalinegelmesindenveyaşambiçimlerineyönelik özdeşleştirici mantığın geri dönüşünden dolayı, söylenegeldiği gibi siyasal kutuplaşmanınkökeninde “yaşam biçimleri” çatışmasının olup olmadığına ilişkin güncel probleme de işaretetmektedir.

AnahtarKelimeler:YaşamBiçimleri,Koordinasyon,YaşamAlanı,Tözselhak,Totalitarizm,DoğruYaşam,Çokkültürlülük,NormatifDüzen.

108

ModernDevletİktidarınınMaddi(Material)veGayrişahsi(Impersonal)KuruluşuÜzerine

Ar.Gör.UlaşKaradağ

Modern devletin, onu modern öncesi devlet biçimlerinden (feodal, mutlakiyetçi vs.) ayıran en önemliözelliği(differentiaspecifiası),merkezivegayrişahsikarakterdekamusalbirotoriteveiktidarasahipolmasıdır. Nitekim modern devlet ile kapitalizm arasındaki temel ilişki ancak modern devletiktidarının(Staatsgewalt)bukarakteridoğrultusundadüşünüldüğündeanlamkazanır.

Kapitalistdevletbasitçevearaçsalbirbiçimde,ekonomik(sömürü)ilişkilerinigüvencealtınaalanaygıtlarve kurumlar bütününe, yani bir instrumenta regni’ye indirgenemez. Aksine, kapitalist toplumsaltahakkümün gayrişahsi ve maddi karakteriyle, modern devlet iktidarının gayrişahsi ve maddikarakteriarasındakurulacakbirilişkimoderndevletinengenişanlamdakapitalisttoplumunpolitikbiçimi olduğuna işaret eder. Nitekim Benno Teschke de bu nedenle kapitalizmi, modern devletinmerkezi ve kişisellikten çıkmış yönetimi olarak kavradığını belirtir. Buna karşılık söz gelimimutlakıyet, feodal döneme nazaran daha merkezi olsa bile kişisel bir yönetimin varlığına işaretetmektedir. Tebliğ bu nedenle, modern devletin oluşumu aşamasında Avrupa’da kamusal devletotoritesininvemodernkamuhukukununmaddikuruluşunun,kapitalisttoplumsaltahakkümün(yadasermayeilişkilerinin)maddivegayrişahsikuruluşuyla,diğerbirdeyişlemevcuttoplumsalsömürüvetahakkümilişkilerindekidönüşümlebirlikteelealınmasıgerektiğiniilerisürmektedir.Budoğrultuda,karşılaştırmalı olarak Fransa’da mutlakıyetten, İngiltere’de ise derebeylikten (soylular ve kralıngörece merkezileşmiş siyasal ve ekonomik örgütlenmesinden) kapitalizme geçişin toplumsal vesınıfsal boyutunun; bu ülkelerde kamusal iktidar ve hukukun dönüşümünde ne ölçüde belirleyiciolduğusorusunaodaklanılacaktır.

DevletzorununFransaveİngiltere’deşahsi/kişiselolmaktançıkarakkamusallaşmabiçimindekifarklılıklar,bir yandan bu ülkelerdeki ekonomik dönüşümlere eşlik eden hukuksal yaklaşımlar arasındaki(CommonLaw/RomanLaw), diğer yandan sözüedilen geçiş (ya da geçişsizlik)aşamalarının ihtivaettiğisınıftemellidinamiklerarasındakifarklılıklarla ilgilidir.Bubağlamdatebliğinhemenbaşında,MarksisttarihçiGeorgComninel’ebaşvurularakaltıçizilecekolanhususise,serfvelordarasındakifeodal tahakküm ilişkisinin Fransa’da doğrudan lordluğun (Lordship) şahsi gücünden türemesinekarşılık, İngiltere’de bu ilişkiye kamusal bir gücün eşlik etmesi olacaktır. Bu husus, iki ülkedekitoplumsalmülkiyetveboyundurukilişkilerininuzundönüşümmacerasının(özellikledekapitalizmegeçiş)yanısıra,-Rousseaugibisöylenecekolursaeğer-siyasalhukukungelişiminidebelirleyicibirölçüdeetkilemiştir.

AnahtarKelimeler:ModernDevlet,KapitalistÜretimTarzı,Kamusalİktidar,Gayrişahsilik,KamuHukuku.

109

HayvanHaklarınınKuramsalTemelleriÜzerineBirDenemeÖğr.Gör.UmutErenGöçmen

Ülkemizde özellikle son yıllarda artan hayvana yönelik şiddet vakaları hayvan hakları alanındakieksiklerimiziherdefasındaortayakoymaktadır.Öteyandandışımızdakidünyayakarşıtutumumuzdadünyayıalgılamatarzımızınetkisiyadsınamaz.Zirabutarzkültüralanınıinşaetmektedir.

Kendisi de bir hayvan olan insanın kendi dışındaki hayvanlara ve doğaya karşı bu olumsuz tavrınınnedenlerindenbirionunkendisini,özelliklemoderndönemlebirlikte,dünyaüzerindehakimveüstünbir konumda görmesidir. İnsan moderniteyle birlikte dünya karşısında kaderine yazgılı, edilginkonumundan etkin konuma geçmiş ve kendi yaşamıyla birlikte içinde yaşadığı çevreyi dedönüştürebileceğinikeşfetmiştir.Bugelişimisebiryandaninsanhaklarıveözgürlükmücadeleleriniyaratmış,ancaköteyandandünyayıveberaberindekiherşeylebirliktehaklarıdainsaneksenindedüşünmekbiralışkanlıkhalinegelmiştir.

Haklarıdüşünmekhukukiolduğukadar–belkideondandafazla–felsefibiredimdir.Busebeple“hayvan”hakları–aslındabütünbirhukukvehaklaralanıgibi–kuramsaltemellerindenbağımsızdüşünülemez.Butemeliseinsanındoğakarşısındaayrıcalıklıbirkonumasahipolmadığını,aksineonunbirparçasıolduğunu ortaya koyan bir felsefe ile mümkündür. Spinoza felsefesi insanın doğa karşısında“imparatorluk içinde imparatorluk”olmadığı,bütünbir varoluşlabirlikteonunbirparçasıolduğuargümanıylabutemeleenelverişlifelsefelerdenbiridir.

Bu çalışmada hayvan haklarının kuramsal temeli Spinoza felsefesinin bu temele yapabileceği katkılareşliğindeincelenecektir.

AnahtarKelimeler:HayvanHakları,HakKuramı,Spinoza,Türcülük,HayvanaKarşıŞiddet.

110

“Mağdur”dan“Faile”İnceÇizgi:BisikletHırsızlarıFilmiÜzerindenSuçluluğunSaydamlaştırılması

Ar.Gör.UmutKoloş

Av.DuyguBarut

Görünenin ardında yatan yapıyı ortaya koymanın, görünenin saydamlaştırılması anlamına geldiğiyönündeki sav, bu tebliğin asıl argümanını ve motivasyonunu oluşturmaktadır. Savın içinindoldurulması isebirsinemafilmiüzerindenvebufilmdekonuedilenbirsuçvakasınınartalanınabakılmak suretiyle gerçekleştirilecektir. Sinema filmi, içinde sayıldığı ve tebliğde detaylandırılacaksinemaakımınadahilolmakla,birgerçekliklerdünyasısunacak,filmdesunulangerçekliklerdünyasıise yine filmde ortaya konulan bir suç vakasının yapısal art alanına bakılmasını sağlayacaktır. Busayede, gerçeklik ve yapı, saydamlaştırmanın aracı hâline gelecektir. Tebliğin ilk kısmı, sinematarihinde “Yeni Gerçekçilik” adıyla karşımıza çıkan akımın temel özellikleri çerçevesinde, BisikletHırsızları filminin irdelenmesini içerecektir. Film, sanatın gerçekleri dolaysız biçimde aktarabilmeözelliğiniaçıkbiçimdegöstermektevebuözelliğifazlasıylabarındıranYeniGerçekçilikakımınınenönemliörneklerindenbiriolarakkabuledilmektedir.Buakım,II.DünyaSavaşı’nınsonlarınadoğruSavaş’ıngetirdiğiacılarveyıkımlarlabaşetmeyeçalışanİtalya’daortayaçıkmıştır.YeniGerçekçilik,neredeysebelgeselniteliğiyle,toplumsalgerikalmışlığınkökenineinmeyevenedenleriniaraştırmayaçalışmakta,aynızamanda,insanınkendisineyabancılaşmasınabirışıktutmaktadır.YeniGerçekçilikbunu,şeylerigöründüğügibideğilolduğugibigöstermekle,kurmacadansagerçeğeteveccühetmekle,insanıiçindeyaşadığıtoplumlailişkilendirmekleyapmayaçalışmaktadır.Tebliğinkonusuolanfilmde,başkarakterolanAntonioRicci’ninişbulmakurumuaracılığıylabulduğuafişyapıştırmaişiiçinzaruriolanbisikletininçalınmasıvebufiilin“mağduru”olanRicci’nin,filminsonundakendisininbir“bisiklethırsızı”na, yani “faile” dönüşmesi hikâye edilmektedir. Yeni Gerçekçi bakış açısıyla beyaz perdeyeaktarılanbuhikâyedeizleyicinintanıkolduğuise,insanıniçindeyaşadığıtoplumsalkoşullarınonuveedimlerinibelirleyişivegerçeklikalanınındolaysızbirtasviriüzerinden,mağduriyettenfailliğegeçişteaşılması kolay bir eşiğe işaret eden ince bir çizginin varlığıdır. Tebliğin ikinci kısmı, insanın veedimlerinin içinde yaşadığı toplumsal koşullarca belirlendiğini düşündüren bu filmin sunduğumateryaldenhareketle,suçunyapısalanalizininmümkünlüğüne,böylecesaydamlaştırılmasınavurguyapacaktır.Filmin, bu tebliğde ele alınacağı biçimiyle, hemnesnel hemde öznel gerçekliğibirliktesunmasının sağladığıavantaj, öznel gerçekliğin belirli bir nesnelgerçeklik içinde varlık bulduğunugöstermeye yaramasından kaynaklanmaktadır. Bu da, suç gibi bireysel düzlemde açıklanmaya sondereceelverişligörünenbirolgunun,bireysel(öznel)olmaktançoktoplumsalveyapısal(nesnel)birfenomen olarak ele alınması anlamına gelecektir. Bunun için öncelikle suça ilişkin yapısalaçıklamalardanbahsedilecekveardından,buyapısalaçıklamalarınfilmdekikarşılıklarıgösterilmeye,böylecesuçadairyapısalaçıklamanınbirpratiğininsergilenmesineçalışılacaktır.

AnahtarKelimeler:BisikletHırsızları,YeniGerçekçilik,YapısalSuçTeorileri,Suç,Fail.

111

HukukEğitimindeBirFarkındalıkTalebi:OrhanMünirÇağıl’ınHukukaFelsefiGirişTeşebbüsü

Dr.Vahdetİşsevenler

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi gerek kuruluş tarihiyle gerekse bünyesinde çalışmışakademisyenlerle ve dahi nitelik ve nicelik bakımından dikkat çeken mezunlarıyla hukukkültürümüzüngörmezdengelinmesiimkânsızbirparçasıdır.Budurumun,fakültedeki,hukukfelsefesivesosyolojisikürsüsüiçindegeçerliolduğunudüşünmektebirbeisyoktur.BukürsüdeuzunyıllargörevyapmışÇağıl’ınargümanınaodaklanmakbubağlamdabirönemarzetmektedir.Çağıl, gerekhukuk başlangıcı derslerinin hukuk felsefesi çalışan akademisyenler tarafından verilmesi gereksekültürdersleriolarakgörülenhukukfelsefesi,hukuksosyolojisi,hukuktarihivb.derslerinmüfredatakazandırılmasıveiçeriklerininbelirlenmesinoktasındaamiralgeminiteliğindekifakülteninrütbelibirmürettebatıdır.

Tebliğ,bubağlamda,Çağıl’ın,HukukaveHukukİlmineGirişbaşlıklıeserinikonuedinecektir.Eser,hukukbaşlangıcıdersleriiçinkalemealınmışolmasınakarşılıkgünümüzhukukbaşlangıcıderskitaplarındanvederslerindenfarklıbiriçeriğesahiptir.Temelhukukkavramları,yargıörgütününyapısıvb.konularayervermeksuretiylelisemezununahukukunabecesiniöğretmekyerinehukukuntarihseltekamülünüdedikkattenkaçırmayarakyüksektahsilboyuncasürdürülebileceksurettehukukafelsefibirgirişvaatetmekte,tabiricaizisehukukilminindiliniöğretmeyeteşebbüsetmektedir.Böyleceumulmaktadırkihukuk eğitimi kanun bilgisi kazandırmanın ötesine geçsin, hukukçular bilimsel bir kılavuza sahipolsun,onlarıneylemleriileaçığaçıkanhukukun,adaletveözgürlükideleriyleirtibatıkesilmesin.BututumÇağıl’ınfelsefikonumuveAlmangeleneğiileolanilişkisiyledeuyumludur.

AnahtarKelimeler:OrhanMünirÇağıl,HukukBaşlangıcı,HukukaGiriş,HukukFelsefesi,HukukEğitimi.

112

DistopikBirKomediMümkünMü?AzizNesin’inZübükKarakteriÜzerineBirDeğerlendirme

Öğr.ÜyesiVeyselDinler

Gelenekselolarakdistopyaolaraknitelendirileneserlerde,ütopyalardaidealizeedilen,muntazamişleyenözgürlükçü ve eşitlikçi bir toplumun tersine; kaotik, belirsiz, otoriter, hiyerarşik, kötü bir toplumörneği sunulur. Bu yönüyle kötümser ve karamsar bir edebiyat türü olan distopyalar, büyükçoğunluklagerginlikhaliylebaşlar,budurumtümeserboyuncadevameder.Bueserler,çoğunluklamizahunsuruiçermezleryahutokuyucuyutebessümettirmeyeyönelikbirgayrettaşımazlar.

Aziz Nesin’in ilk baskısı 1961 yılında yapılan – Kartal Tibet tarafından 1980 tarihinde beyazperdeyeaktarılan–ZübüköyküsündeyarattığıTürkiye’deyerleşik(sağcı)siyasetçitiplemesiakıllardaönemlibir yer edinmiştir. Bu çalışmada, hem suçlu hemgüçlü olan bu siyasetçi tipi ile onun yetiştiği vegüçlendiğikısırdöngüselsiyasalortamelealınarak,“Zübükbirdistopikkomediyeörnekolabilirmi?”sorusucevaplandırılmayaçalışılacaktır.Bueserbilindikbirdistopyadeğildirveyabugünekadardadistopyaolarak tanımlanmamıştır.Ziragelenekseldistopyalardadoğrudandoğruyakaramsarlıkvekötümserliktasviredilir.Bellibirvakitteçokiyiamaçlarlabaşlayanbirsistem;giderekinsanlarıyutan,yok eden, kişiliksiz bırakan ve tek tip insan hedefleyen, baskıcı, totaliter bir hale dönüşür. Zübüköyküsünde ise, karikatürize edilen siyasetçi tiplemesi, sürgit bir kötülüğün faili, durdurulamaz biryükselişin muzaffer kahramanıdır. Halk daima suistimale uğrayan ve kaybedendir. İktidara gidenyolda her şeyi mubah sayan anlayışın devamlı kazanması, zamanla ilkelerin ve hukukun ortadankalktığıbirmizahîöyküasgarideolsadistopiknüvelertaşımaktadır.Enazındandistopiközelliklertaşıyıp taşımadığı tartışmaya değerdir. Belki de Zübük, Türkiye’de giderek kara mizaha dönüşensiyasetinveondanayrıtutulamayacakhukukdüzeniningeldiği/getirildiğihaliyıllaröncesindentarifedendistopikbiröyküörneğidir.

AnahtarKelimeler:Distopya,KaraMizah,Zübük,MakyevelistSiyaset,MizahKonusuHukuk.

113

IsaiahBerlin’deNegatifvePozitifÖzgürlükProf.Dr.YaseminIşıktaç

Özgürlük, sözlüklerde, bir şeyin kendisi dışında bir şey veya etkiyle belirlenmemiş olması şeklindetanımlanır.Butanımınnetliğinerağmenözgürlük,tarihboyuncavegünümüzdede,üzerindeençoktartışmayürütülenkavramlardanbiriolmayadevametmektedir.Özgürlük, içselanlamdaözgürlükduygusu açısındanbir sınırsızlık talebi olarak psikolojik bir boyuta, fiziki imkânlar ve yapabilirlikaçısındanfizyolojikvevaroluşsalsınırlarasahiptirveötekiileilişkiaçısındanda“başkasınınözgürlüğüilekarşılaşmanın”yarattığı sorunlarlaçevrilidir.Ayrıca,biryönetişim tarifindedeözgürlük,eşitlik,kardeşlik ve sorumluluk kavramları açısından oldukça ciddi güçlükler taşımaktadır. Yirmi birinciyüzyılınönemli siyaset felsefecilerinden IsaiahBerlin,özgürlüğün,başlıktageçtiğiüzerenegatifvepozitif olarak ayrıştırılmasının önemli bir mimarıdır ve biz de bu incelemede onun perspektifinimerkezealarakkonuyuirdeleyeceğiz.

Berlinözgürlükkavramının ikilidoğasınıgözönündebulundurarakvedeğerçoğulculuğukavramınıdakullanarakahlâkvesiyasetbağlamınınfarklıbirperspektiftendeğerlendirilmesiolanağınıyaratmıştır.Özgürlüğün pozitif ve negatif özgürlük olarak ayrılması yolu ile Berlin’in klasik liberal eğilimlerekseninde,değerçoğulculuğuilebirlikteasılüzerindedurulmasıgerekenözgürlüktürüolaraknegatifözgürlüğeişaretettiğinigörmekteyiz.

Negatifözgürlük;bireyselözgürlüklerinamacınıvesınırlarınıbelirleyen,kişininetkialtındakalmaksızınkararlaralabildiği“özel”alandır.Berlin“negatif” isimlendirmesininbirolumsuzlukanlatımıolmayadeğil,“etkikabuledilemezalana”işaretettiğiniözelolarakbelirtmektedir.Kamusalalandagerçekleşenözgürlüğüisepozitifözgürlükolarakisimlendirmektedir.Pozitifözgürlükdışatmosferdegerçekleşir.Yönetim biçimi olarak demokrasi ve liberal haklarla çok yakından ilgilidir. Berlin’in 1958 yılındayazmış olduğu önemli bir makalesinin de ismi olan negatif – pozitif özgürlük ayrımı, özgürlüğünnitelendirilmesinde günümüzdedeetkin olarak kullanılmaktadır; bu ayrım,aynı zamanda, “öz” ve“kavramsalalan”ayrımıaçısındandaetkindir.

AnahtarKelimeler:KlasikLiberalHaklar,Özgürlük,NegatifÖzgürlük,PozitifÖzgürlük,DeğerÇoğulculuğu.

114

BoşaDönenÇark:Vicdan!Av.YılmazKurban

Bu tebliğin amacı, Anayasa’da ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nda yer aldığı haliyle hakimlerin hükümkurmada temel aldıkları vicdan kavramının, esasen tamamen işlevsiz olduğunun görünür halegetirilmesidir. Bu doğrultuda öncelikle, vicdani kanaat tümcesinde yaşanan zihinsel kramp ortayakonmuştur.Devamındabuzihinselkrampın,Wittgenstein’ıngündelikdilinkullanımındatespitettiği‘boşa dönen çark’ deyimi ile çözülüp çözülemeyeceği tartışılmıştır. Wittgenstein, gündelik dildekullanmaktaolduğumuzbolcaboşadönençarkolduğunuiddiaeder.Boşadönençark,makinelerdeişleviolmayan,ancakyinedebirdişliolarakdönmektenolanparçadır.Öyleki,dönmekteolandişliçıkarıldığındamakineyineaynıişinigörecektir.Tebliğde,hakiminhükümkurmasındadabenzerbirdurumunsözkonusuolduğuiddiaedilmekteveaynısürecetabitutularak,vicdankavramınınboşadönenbirçarkolduğuortayaçıkarılmaktadır.

AnahtarKelimeler:VicdanNedir,VicdanveFelsefe,VicdaniKanaat,HukukveVicdan,HakimveVicdan.

115

Kanunîlik-Yasallık-HukukîlikÜzerineDüşüncelerProf.Dr.YusufKarakoç

Bütünbilimalanlarınınkendineözgükavramlarıvebukavramlarıifadeetmektekullanılanterimlerivardır.Oalanıanlamakveanlatabilmekancakbunlararacılığıilemümkündür.Hukukalanındadakavramlarıifade etmek için kullanılan terimler önemlidir. Çünkü, bir uzmanlık alanında ortak dil terimleraracılığıylaoluşmakta-sağlanmaktadır.Terim,biranlambütünlüğüoluşturankavramlarıifadeetmekiçinkullanılankelimeler-rumuzlardır.

Hukuk alanındakanun ileyasa;kanunilik ileyasallık terimleri birbiri yerine kullanılmaktadır.Oysa, buterimlerfarklıkavramlarınkarşılığındakullanılmasıgerekenterimlerdir.Nitekim,kanunileyasaaynıanlamı ifade etmediğigibi,kanunilik ileyasallık da farklı anlamlaragelmektedir.Kanun, sadece veyalnızca yasamameclisindenkanun adıyla kabul edilip yürürlüğe konulan hukukmetinlerini ifadeederken, yasa ise, kanun dahil, Anayasaya ve kanuna uygun olmak kaydıyla düzenlenip yürürlüğekonulantümgeneldüzenleyicihukukmetinlerianlamınagelmektedir.Buitibarla,kanuniliksadeceveyalnızca (şeklî) kanuna uygunluğu-uygun olma gereğini ifade etmektedir. Yasallık ise, kanuna veAnayasaya/kanuna uygun olarak düzenlenip yürürlüğe konulmuş olan genel düzenleyici hukukmetinlerine/kurallarauygunlukanlamınagelmektedir.Yasa,kanundan;yasallıkise,kanuniliktendahagenişbiranlambütünününadıdır.Birinindiğerininyerinekullanılması,anlamkaymasınavekavramkargaşasınayolaçmaktadır.

Kanunilikilehukukilikdeçoğuzamanaynıanlamdakullanılmaktadır.Hukukilik,kanunilik,kanunauygunolmakanlamınıaşanbiranlamı ifadeetmek içinkullanılmasıgerekenbir terimdir.Hukukilik, kişi-toplum-kamumenfaatlerinindengelenmesinisağlamakyönüylemeşruiyetanlamınadagelmektedir.

Buterimlerinyerliyerindekullanılmamasıanlatılmakistenileninanlaşılamamasısonucunudoğurmaktadır.Oysa, hukukî güvenliğin sağlanmasının en temel gereği, kavramlar, kurumlar ve kurallar ilekullanımlarınbelirliliğidir.Kanunvediğerhukukmetinlerindeyeralankelimeveterimlerdenalanınuzmanları ve konunun muhatapları aynı şeyi anlayamıyorsa, o metnin-kuralın amacına hizmetettiğinden söz edilemez. Kişiler, ne ile muhatap olduklarını açık-anlaşılır-net bir şekilde bilmekisterler.Buihtiyacı-arzuyu-talebikarşılayabilmek,kuraldan-kuraldayeralankelimeveterimlerdenvebunlarabağlıuygulamalardanmuhataplarınaynışeyianlamaları-bilmelerivetâbiolmalarısayesindemümkündür.

Terimlerinyerliyerindekullanılmasıhalinde,oalandaortakbirdilinoluşmasımümkündür.Bunakarşılık,terimlerinyerliyerindekullanılmamasıhalindeise,meramınanlatılmasıgüçleşmektedir.Buyüzden,aynıkavramıfarklıterimlerleifadeetmek,enazındankavramkargaşasınayolaçmaktadır.

Buçalışma,hukukalanındaortakbirdilinoluşmasınakatkıdabulunmakamacıylaböylebirkonuyuelealmaktadır. Yolun sağlam ve düzgün; araçların kaliteli; sürücülerin ehliyet-liyakat sahibi olmasıhalindeHukukaulaşmanındahakolayolacağıdüşünülmektedir.

AnahtarKelimeler:Kanun,Yasa,Hukuk,Kanunilik,Yasallık,Hukukilik.

116

HakikatHakkıZelalPelinDoğan

YirminciyüzyılınikinciyarısındayaşananhakihlalleriAvrupa,Afrika,GüneyAmerikabaştaolmaküzerebirçoğunun unutmayı seçtiği bir hafıza yarattı. Totaliter ve faşist rejimlerin değişmesinden sonrasistemler demokratikleşmeye ve hak mücadeleleri de artmaya başlamıştı. Dünyada geçmişlehesaplaşma deneyiminin yaşandığı ülkelerin hepsi aslında belli bir özgünlüğe sahipti. Çünkü buülkelerinbirkısmındaaskeridiktatörlük,bazılarındaiçsavaşlar,bazılarındadasoykırımveyakitleselkıyımlaryaşanmıştı.Budurumungeçmişlehesaplaşma,uzlaşma,hafızayıcanlandırmagibikelimelerleadlandırılan; geçmişin tahakkümünü kıran ve toplumların yeni bir başlangıç yapmasını sağlayanetkilerideoldu.Kuşkusuzki,sistemdeğişikliklerindensonrauygulananhafızapolitikalarıgeçmişinyıkıcıetkilerinihemenve tamamıylayokedemedi.Fakatgeçmişleyüzleşmeçabasınınözü, tarihselolaylarınkısayadauzunvadelietkileriyleuğraşmanınötesinde,geçmişinolumsuztahakkümünesonvermeyeyönelikolankurucubiralternatifteyatmaktaydı.Özelliklebuyüzyılınsonlarındageçmişlehesaplaşma adına politik bir talep olarak ortaya çıkan ve daha sonra hukuki bir norma dönüşenhakikat;geçmişte işlenmişinsanlık suçlarıve insanhakları ihlallerininaydınlatılması,hangi suçveihlallerin kimlere karşı kimler tarafından hangi imkan ve yöntemlerle, neden işlendiğinin ortayaçıkarılmasıveilanedilmesitaleplerininsimgesihalinegeldi.Ortayaçıktığıtarihsel,politikvehukukikoşullar ise bu hakka ilişkin çok temel bir soru sorulmasına yol açtı: Hakikati bilmek gerçektenhukukun meselesi olabilir miydi? Bu soru temelde belli bir kısıtı da öngörüyordu: Bireylerin vetoplumunyaşamdeneyimlerininbütününüoluşturanhafıza,özellikleinsanhaklarıihlallerisözkonusuolduğundabirnoktadansonrafaililemağdurundeneyimleriylesınırlıydı.Failinmetoduunutturmakmağdurunmetodu ise hatırlatmak olunca failin çıkardığı af yasalarına karşılıkmağdurun var olanhukuknormlarınıbiranlamdadolanmasıgerekliydi.Toplumlarınvebireylerinkendiniinşasındabukadarkurucubirniteliktaşıyanhakikatinortayaçıkarılmasıböyleliklehukukundameselesiedilmeyebaşlandı.Pekihakikatibilmeyitalepetmekbutalebibirhukuknormunadönüştürmeyeyetermiydi?

AnahtarKelimeler:Hakikat,OnarıcıAdalet,HakikatHakkı,HukukunNormatifliği,İnsanHakları.

117

EtikTemelliBirHukukKliniğiUygulamasıÖrneği:AnkaraÜniversitesiHukukFakültesiHukukKlinikleriModeli

Dr.Zeynepİspir

Hukuk Klinikleri, farklı hukuk sistemlerinin sağladığı imkânlara, hukuk fakültelerinin tercih veönceliklerinebağlıolarakşekillenenuygulamalarına,buçalışmalarakatılabilecekuzmanlarınsayısınaveuzmanlıkalanlarına,katılımcılarınilgivemotivasyonlarınabağlıolarakçeşitlişekillerdekarşımızaçıkabilmektedir. Klinik uygulamaları, genellikle, teknik hukuk eğitiminin kendine özgü birtakımözelliklerindenkaynaklananeksiklikleringiderilmesinehizmetedecekbiraraçolarakgörülmektedir.Bubakımdan,hukukkliniklerinin,hukukfakültesiöğrencilerininteorikçalışmalarveçoğuzamandapozitifhukukçerçevesindedâhilolduklarıtartışmalara,henüzlisanseğitimlerisürerken,birer“özne”olarakkatılmalarınısağlayanbirişlevüstlendiğinisöylemekmümkündür.AnkaraÜniversitesiHukukFakültesinde (AÜHF) bu bahsedilen işlevin gerçekleşmesi, hukuk kliniği uygulamalarınınkazanımlarındanbirisiolacakşekildeelealınmaktadır.

Etik temelli bir insan hakları yaklaşımının hukukun oluşturulması ve uygulanması süreçlerine dâhiledilmesini hedefleyen AÜHF Hukuk Klinikleri modeli, üç yıla yayılmış bir program çerçevesindeyürütülmektedir.DörtyıllıklisanseğitimininikinciyılındaHukukFelsefesiveSosyolojisiAnabilimDalıtarafındanyürütülenseçmeliderslerialmışolmak,ardındanüçüncüyıldaHukukFelsefesidersiylebirlikte, yine üçüncü sınıf öğrencileri için anabilim dalımız tarafından organize edilen öğrencigruplarında yer almış olmak şartlarını beraberce sağlayan öğrencilerimiz, üçüncü ve dördüncüsınıftakiseçmeliderslerarasındayeralanHukukKlinikleridersinekatılabilmektedirler.Üçüncüsınıftatekbirdersolarakyürütülen“HukukKlinikleri”dersinden farklıolarak,dördüncüsınıfta,Prof.Dr.GülrizUygurkoordinasyonundave“İnsanHaklarıHukukKlinikleri”şemsiyeadıylayürütülenseçmelidersiçinde,birdenfazlaklinikprogramınaaynıandayerverilmektedir.Dördüncüsınıftaki,buherbirklinik programı, disiplini gereği ilgili konuda uzmanlaşmış yürütücüler eliyle oluşturulmaktadır.Dördüncü sınıftaki klinik programı tamamlandığında öğrencilerimiz üç yıl boyunca yer aldıklarıçalışmalarıntamamınıgösterenvebuprogramaözgübirsertifikadaalmaktadırlar.

Buçalışmadaetiktemellibirklinikuygulamasımodelininhukukeğitimiiçerisindenasılrolüstlenebileceğitemel problem olarak ele alınacaktır. Bu problem çerçevesinde, Ankara Üniversitesi HukukFakültesindekihukukkliniklerinetemeloluşturanvelisanseğitimininikinciveüçüncüyılındayeralançalışmaların içeriğinin hukuk klinikleri programının amacıyla ilişkisi üzerinde durulacak, ayrıcamevcuthukukkliniklerivebunlarınfaaliyetlerihakkındakigüncelbilgilerpaylaşılacaktır.

AnahtarKelimeler:HukukKlinikleri,HukukEğitimi,Etik,İnsanHakları.

118

İSTANBULBAROSUÖZELOTURUMLARI

1.Oturum:HukukFelsefesiAçısındanÖlümCezası

Ölümcezasıtarihselsüreçiçerisindekadimtoplumlardauygulandığıgibi,hukuköncesi,dinselyaşamınvedinikurallarınegemenolduğutoplumvedevletlerdedeuygulanagelmiştir.Ancaktoplumsaldeğişimve gelişimlerin sonuçlarından biri olarak toplumların ve devletlerin, suç kavramı suçlara karşıuygulanacakmüeyyidelerinnelerolabileceğivecezalarınölçüsübüyükorandadeğişmiştir.

AydınlanmaÇağındanitibareninsanabakışaçısınındeğişmesiileCezaHukukuaçısındandabaşlayanbüyükdönüşüm,ölümcezasıkarşıtlığınınThomasMore’unÜtopyaadlıeserindeancakasılolarakİtalyanCezaHukukçusuCesareBeccaria’nın ‘YaşamHakkını’savunanyapıtlarındayeralarakmodernCezaHukukununtemelineoturtmuştur.

ModernCezaHukukundaartıkölümcezasınımeşrukılmak,entemelhakolanYaşamHakkınınhukukeliyleihlaledilmesindenbaşkabiranlamtaşımamaktadır.İhlaledilecekYaşamHakkınabiranlamdahukukyoluylameşruiyetsağlanmaktavehukukbirintikamaracıhalinegetirilmektedir.Ancakhernekadargünümüzmodernhukukundayaşamhakkınınkutsallığıvedevletedevredilemezbirhakolduğugenelkabulgörsede,zamanzamanölümcezasınınyinegündemegelmesiveyürürlükteolmasıgerektiğiyolundakigörüşlervehattatalepler;konununtartışılmasınıkaçınılmazkılmaktadır.

AnahtarKelimeler:ÖlümCezası,SuçPolitikası,YaşamHakkı,Yaptırım,İntikam,Adalet.

MODERATÖR :Av.DevrimYazırYıldırım (İstanbulBarosuHukukFelsefesiveSosyolojisiKomisyonuBaşkanı)KONUŞMACILAR:1- “ÖlümCezalarınaGenelBakış”Av.SahirBafra(İstanbulBarosuHukukFelsefesiKomisyonuGenelSekreteri)2- “SavunmanlığınFelsefesiAçısındanÖlümCezaları”Av.HüsamettinCindoruk(TBMMEskiBaşkanı)3- “YargılamaTekniğiveFelsefesiAçısındanÖlümCezaları”Sn.Şeraffettinİste(Yargıtay1.CezaDairesiOnursalBaşkanı)

119

2.Oturum:HukukFelsefesiAçısındanMedeniyetlerÇatışmasıMedeniyetler Çatışması tezi 1990’lı yıllarda Samuel Huntington ‘un makalelerinin konusu olup,

makalelerininbütünündenoluşankitabınadabuisimverilmiştir.Soğuk savaşsın bitmesiyle Francis Fukuyama nasıl ‘Tarihin Sonu’’ teziyle tarihin bittiğini ve modern

liberalizminideolojiküstünlüğününkesinvenihaiolduğunusavunduiseHuntingtondabuteziyleyenidünyada savaşımın asıl kaynağına din temelli kültür anlayışını koymaktadır. Yeni dinyadamücadelelerin kaynağı ekonomik ve ideolojik değil, medeniyetler arasındaki kültürel farklılıklarolacak ve medeniyetler arasındaki bu savaşım dünyadaki savaşlarının sebeplerinden nihai roloynayacaktır.

Huntington’un tezininmedeniyetanalizindeki ‘’modernizminsonu,postmoderndönemimbaşlangıcıvekapitalizmin mantığı’’görüşleri karşısında ulusların milli kimlikleri, sınıfların varlığı, sınıflarınmedeniyetlerüstüoluşumlarıvesosyalgelişmelerisetamamenihmaledilmişveyabilinçliolarakgözardıedilmiştir.

Tezinönesürüldüğüyıllardanitibarendünyadayaşananbüyükkrizvedeğişimlerilegünümüzdeözellikleülkemizin de içinde bulunduğu coğrafyada yaşanan derin kırılmalar ve savaşlar, bu tezin gelinennoktadahalasorgulanmasınıveüzerindetartışılmasınıcazipkılmaktadır.

AnahtarKelimeler:MedeniyetlerÇatışması,Modernizm,Huntington,TarihinSonu.MODERATÖR:Av.Onurİste(İstanbulBarosuHukukFelsefesiveSosyolojisiKomisyonuBaşkanYardımcısı)KONUŞMACILAR :1- “MedeniyetlerÇatışmasıTezininBugüneYansımaları”Av.MuazzezÇörtelek2- “MedeniyetlerÇatışmasındaSenaryo,TaraflarveRolleri”Av.İbrahimAycan3- “MedeniyetlerÇatışmasınınArkaPlanı”Prof.Dr.SüheylBatum

120

BilimKurulu

Prof.Dr.YaseminIşıktaçİstanbulÜniversitesi

Prof.Dr.GülrizUygur

AnkaraÜniversitesi

Doç.Dr.SercanGürlerİstanbulÜniversitesi

Doç.Dr.AltanHeperÖzyeğinÜniversitesi

Doç.Dr.SevtapMetinİstanbulÜniversitesi

Doç.Dr.ÜlkerYükselbaba

İstanbulÜniversitesi

Dr.Öğr.ÜyesiŞuleŞahinCeylanMarmaraÜniversitesi

Dr.Öğr.ÜyesiHüseyinGünal

AltınbaşÜniversitesi

Dr.Öğr.ÜyesiEnginTopuzkanamışDokuzEylülÜniversitesi

Araş.Gör.Dr.ZeynepİspirAnkaraÜniversitesi

Araş.Gör.Dr.O.Vahdetİşsevenler

YalovaÜniversitesi

Araş.Gör.Dr.NadireÖzdemirAnkaraÜniversitesi

Araş.Gör.MiranÇetiner


Araş.Gör.MuzafferDülgerİstanbulÜniversitesi

Araş.Gör.ElifGencaBeykentÜniversitesi

Araş.Gör.UmutKoloşİstanbulÜniversitesi

Araş.Gör.İremBurcuÖzkan


Araş.Gör.DilaraYıldırımİstanbulÜniversitesi

GüneşÇap

DüzenlemeKurulu

Prof.Dr.YaseminIşıktaç


Doç.Dr.SercanGürlerİstanbulÜniversitesi

Araş.Gör.Dr.O.Vahdetİşsevenler

YalovaÜniversitesi

Araş.Gör.UmutKoloşİstanbulÜniversitesi

Araş.Gör.İremBurcuÖzkan


Araş.Gör.DilaraYıldırımYalovaÜniversitesi

hfsa 2019 Özet kitapçığı 18...

Documents