hikmet kıvılcımlı - türkiye'de kapitalizmin gelişimi cilt 1

8/7/2019 Hikmet Kvlcml - Trkiye'de Kapitalizmin Geliimi Cilt 1

1/85

TRKYE'DE KAPTALZMN GELM

Cilt:1

"nne'erre'ddevbi ind'Allahi'ssumml-bkmlleziyne l ya'kln!"(Hi phe yok ki ayaklariyle yryenlerin Allah indinde en kts aklnkullanmayp sar ve dilsiz kalan iki ayakl hayvanlardr.)(Enfl Sresi, 22 nci yet) KUR'AN' Kerim

NDEKLER

NSZ

I. BLM: STBDAT AINDA KAPTALZM

Batda Kapitalist Snf Trkiye'de Kapitalist Snf Derebei - Kapitalist ekimesi lk: Antika (Kadim) Sermaye Oyunu kinci: Modern Kapitalizm Oyunu (Biz Bize Nasl Benzedik) Tarihte i Snfmz I. Kadim Tarih Bakmndan II. ada Tarih Bakmndan "Hayrl irket" Osmanl Bankas Saltanat Dyunu Umumiye Saltanat Sermaye: Hesap ve Garanti ister Yerli Sermayeye Kar: Devlet+Ecnebi Bankann Dokunulmazl Mslman Tehdit slm Olmayana Gven Trk Mehmet Nbete: Yzde On Be Trkiye'nin Kapitalizme Pazar Oluu Herey irket iin Devletiliimiz: Kapitalist Fidelii Hrriyet ve Namusu ldren: Hrszlk

II. BLM: HRRYET AINDA KAPITALZM

Sosyal Devrimde ki Sosyal Snfmz i Snfnn Sosyal Dilekleri Devletle Milletin. Arasn Aanlar

1 - i Snfn Kkrtmak2 - i Snfn Blnmiye Kkrtmak3 - lan Parasyla Milleti Kkrtmak4 - Mali Bask ile Devletiliimizi Kkrtmak5 - Trk Ordusunu Trk isine Kar Kkrtmak

Konkret Bir i Hareketi


2/85

stibdad Aratan Hrriyet Avrupa Sylemi Finans Kapitalin Kanl c Hrriyet: irketler Furyas Biricik Finans-Kapital ve Emperyalist Egemenlik Antika Devletilikten Modern Devletilie

Devletiliimizin Grevi: Kapitalist Kayrma Yerli Finans-Kapital zel Sektr imizin Aln Yazs Devletiliimiz ve Modern imiz Yurtta Sava - Cihanda Sava Etken: "Kii" mi, "Snf" m? aeciliimiz Vagonculuumuz

III. BLM: CUMHURYET AINDA KAPTALZM

A) SOSYAL EKONOM

Sanayi Neden Eksik 1913'te Sanayi Kapitalizmi 1913'te Sanayi ileri Kanun D Sanayi Paryalar Tarm Kapitalizmi Kanun D Tarm Paryalar zel Teebbsn "Gizli Faaliyeti": Devletiliimiz Trkiye Ii Snfnn Sosyal Varl

B) POLTK EKONOM Trkiye ve Atatrk

nn ve akmak Atatrk' ldren Nedenler "Zinde Kuvvetler" Simsarlar: Para Oyunu Speklatrler: Toprak Oyunu Sosyalizm Yaants, Sosyalizm Dncesi Trkiye'de "Snfsz" ideoloklar "Neo - deolok"larmz Gerek: Kemalizmin Sosyalizmle ttifak Cumhuriyeti Finans-Kapital Finans-Kapital Vurgunu Cumhuriyeti Devletiliimiz "deolok"larmz ve Gereklerimiz

Son Sz

Bibliorafya

Dipnotlar


3/85

NSZ

Meselelerimizi en basit yurttan anlyabilecei kadar ak, duru ve belirli

koymazsak, Demokrasiye inancmz yapma olur. Anlalr konumann ilk art:olaylarn diline uymaktr. DOKTRNSZ akmlar: millet dertlerini frk gibi :"Mern - Debern Kefetetayyu" dular okumakla iyiletireceklerini sanyorlar.Ama, DOKTRN taslyan akmlar da; yabanc kitap sayfalarndan kesilmi reeteleriezberlemekle millet hastaln tehis, hele tedavi etmiye kalktka daha az"Mtetabbip" dmyorlar. Dertlerimize gerekten deva aranacaksa, ilkintoplumumuzun muayenesi: kendi ekonomik ve politik yaps iinde, btnyle veolduu gibi yaplmal; oradan varlacak sonularla ortaya kacak hastaln ad neolursa olsun tehis, ikirciliksiz ortaya atlmaldr.

Kendimizi veya bakalarn aldatmya en elverili zelliimiz: Sosyal Snflardnda ulusal veya uluslar aras bir politikann yeryznde bulunabilecei yalannaok alkan olmamzdr. smet Paann : "Snf esasna mstenit partiler kurmakserbesttir" buyrultusundan 20 yl sonra, "Sosyal Devlet" prensibini Anayasayageiren 27 Maystan 5 yl sonra, kalkp ta Trkiyenin Tarih maddesi doruincelenmeksizin, undan bundan kapma basma kalp "Sosyal Snflar"dan, "SosyalAdalet"ten "Devletiliimiz"den ve ilh.. dem vurmay bir marifet, hele kahramanlksaymak apak bir kubeyinlilik ise, Trkiyede sosyal snf ilikilerinin duruluunubulandrarak, yahut "Snflar inkr" szm ona "TAKTKA"s ile sosyalizmkaakl yaplabileceine inanmak ta, ban kuma sokarak avcdan korunacanuman devekuu mantna develeri gldrmektir.

1 - Bat ile karlatrma yaplarak Trkiyede "Sosyal snflar yok" demekhereyden nce yalandr. Batda snflar en ok bin yldanberi varsa, Trkiyede(Tarihsel Devrimler getike) en az be alt bin yldanberi vardr.Tarih ylesinekalplatrlamaz. Bizde snf yok deil, snf bilinci yoktur. Onun iin her meselemizkrdm, politikamz mide bulandran bir kargaa, dncemiz kmazdr.

2 - "Trkiyede Sermayecilik yok" demek te gene olan olmama evirmekurnazl gibi ne srlyor, Sermaye: kapitalizmden nce de vardr. O, kadimToplumlar batran, kapitalizmin zdd "PREKAPTALST" sermayedir. SmerKervanlar Erciya ve Ergani'ye uzand gndenberi Trkiyede SERMAYE vardr.Trkiyede kadim KAPTAL gibi modern KAPTALZM de yok deiller, yokolmaaamasndaki biimleriyle varolduklar iin yok gibi grnrler. Trkiyede, KadimToplumun Tefeci - Bezirgn soysuzlamas ile, Modern Toplumun Tekelci Finans -Kapital dejeneresansndan KARMA bir dzen, ezberlenmi formlleri artr.

3 - Bat Kapitalizmi: daha yksek Teknik ve Metotlarla silhlanarak, kendiAnayurdu iinde kk retmetlerin mlklerini ellerinden ald gibi, geri kalandardaki btn cihan Toplumlarnn varlklarn da apul ederek SERMAYE'sini"szde" biriktirmitir. Demek, Sermaye, cibilliyeti iktzas, kk zel mlkiyetdmandr. Sosyalizme bouna iftira edilir. Sermaye ikide bir sylendii gibi:

"Diten trnaktan arttrlarak" birikmemi, gerek kendi milletinin, gerekse bakamilletlerin alanlarnca biriktirilmi kk ve dank mlkceizleri sahiplerindenekonomik veya politik zorla ararak gaspetmitir.Yalnz bu gaspedi Batda:Anayurdunu hzl bir ilerlemeyle Byk Sanayileme ve Bayndrlk yaratnayceltmi, ve kendi milleti iinde hayat standartn nispide olsa ykseltmi olmak gibiTarihsel bir grev baarma hakll ile muazzeretlenebilmitir.

4 - Trkiye zel sermayesinin: darda yabanc toplumlar talan edipAnayurda bakalarnn varln aktarp yma ans, kkten yok olmak yle dursun,Bat etkisi altna dt lde, kendi varlarn ve zenginliklerini kendisinden ok


4/85

usta ve stn yabanc sermayeye kaptrd iin tam tersine orantldr. erde kendimilletinin kk retmenlerince sahiden alnteriyle biriktirilmi kk mlkleriekspropriye etmiye gelince, iki ucu tutulmaz bir denekle karlalr: a) Batnn 500ylda yapt kk mlk sahipleri "katlim"n 5 hatt 50 ylda yapmak kltangeirilecek halk ayaklandrabilir. b) Btn o kltan geen kk retmenlerinSermayeci elinde "biriken" arlm mlkceizleri ynndan arslan paynn, yabanc

Sermaye adl kurt boazna kayd dnlrse, millete duyulacak fke ve dayanonkat, yz katken, bin kata kar. 27 Mays Devrimi bu gerekliin en yeni ispatdr.5 - te o tarihsel ekonomik ve sosyal nedenlerle zel Sermayemiz yahut

kapitalizmimiz, "Cin olmadan insan arpmya" kalkm bir mostr oldu : Modernolamadan (daha dorusu: 19 uncu yzyl Bat Sanayiinin prosper kalknmasn hi birzaman yaratamadan), ultramodern oldu (Yni; Tekelci finans - kapital emrinegirdi.) Bylece Tarihsel grev yokluu ve millet nnde hakl kma yokluukapitalizmimizi "yzkta" gibi gze batar etmi; kendi sosyal snfn bile inkr edipezen ultramodern tekelci finans kapitalistlerin sayca ve kalitece dklkleri, aalkkompleksini andran en ters tepkilere yneltmi oldu: a) Biryandan kendi milletinekar insan hakk tanmaz bir keskin yrtclk kazand; b) teyandan, millet nndekizaafn telfi etmek iin, uluslararas yabanc finans kapitale kul kle olmak zorundakald.

Kapitalizmimiz genellikle DEMOKRASye, zellikle VATAN ve MLLETE kolaycaihanet etti Tanzimat, Birinci Merutiyet, ikinci Merutiyet, Kuvayimilliye hareketi veson Demokrasi denemesi hep Trk milletine kapitalizmin ihanetlerini ispatlamaklageti.

Krk yldr syleriz. Vurduklarna deil, dinlemediklerine yandk. Biraz acele deolsa, gene diyeceiz. Lf anlyan beri gelsin!

DOKTOR HKMETSalacak, skele arkas 13 (1/5/965)

I. BLMstibdat anda Kapitalizm

BATIDA KAPTALST SINIFI

Trkiyede "snfsz toplum" sz krk yldr srer. Nedenleri zerindedurmyalm. Bu kany ne srenler, ok defa 1908 ylndan beri Trkiyede patlakvermi alt-stlklerin ya dardan gelmi, yahut darya kar olmubulunmalarna aldanrlar, "Dar" denince akla gelen ey; Corafya bakmndan"Avrupa", toplum bakmndan "Kapitalizm"dir. 1908 Hrriyet Devrimi, Avrupakapitalizminin 250 yldanberi ngrd dzeni Trkiye'ye bir deerli THAL mal gibidardan soktu. 1919 -1923 Kuvaymilliyecilik sava, Mustafa Keml'in Byk MilletMeclisinde defalarca syledii deyimle "Emperyalizme ve Kapitalizme kar" birkurtulu hareketi oldu. Bylece 1908 yl Avrupadan "thal" ettiimiz kapitalizmi,1919 - 1923 yllar geri pskrtme biiminde sanki Avrupaya "ihra" etmi gibiydik.ster ithl edelim, ister ihra edelim kapitalizm Trkiye iin bir "Ecnebi metah",


5/85

demek Trkiyede bulunmyan bir mal yerine konuldu. Avrupa kapitalizmi aka birsnfl toplumdu. Mdemki kapitalizm bizde yoktu, demek Trkiye snfsz birtoplumdur, sonucuna varld. i bu kadar mekanik ve kuru mantkla ele alansiyasilerimiz, bu grne yle drt elle sarldlar ki, baka trl dnmeyi yersizklmak iin, aydn kapkullarndan "deolok"lar karttlar. Kimse de sosyalgereklerimizi olduklar gibi inceleme zahmetine kalkmad.

Soyut tartmalar bir yana: Bat Avrupa ile Trkiyeden iki rnek alpkarlatralm.1789 Fransasnda olan "Ulu Devrim" nedir? Herkesin (hatta bizim"deolok"larn bile) bildii "Burjuva Devrimi"dir. 1923 Cumhuriyet Devriminden 15yl nce Trkiyede yaplan 1908 Merutiyet Devrimi ile 1789 Fransz Devrimi arasndabir fark var mdr? Bunu anlamak iin, bir Burjuva Devrimi olduunda kimsenin kukubeslemediini sandmz Fransz Devrimindeki Kapitalist snfnn kimliini, akabelirten bir Tarih kitabn okuyalm: "18 inci yzyl sonunda burjuva snfnn tepesinde, bu gn yksekmliye (finans) burjuvazisi veya kapitalisti denilen muazzam zengin(fernifer general)ler, byk ordu (fournisseur)leri, Hindistan Kumpanyas,yahut skonto Sand gibi imtiyazl kumpanyalarn balca hissedarlarvard. "Bu yeni para aristokrasisi, eski dzenle yaad ve kendisini zenginetmi bulunan karl tekelleri muhafaza etmek istedii halde, mutlakidarenin keyfi gdmne kar bir eit Fransa Bankas demek olan ve iindekoca sermayelerin yer tuttuklar skonto Sand gibi teebbsleri ansznortadan kaldrveren kaprisli ve sorumsuz bir brokrasiye kar ihtiyattedbirleri almak istiyordu. Krallk hazinesinin kapsna "Sinsi ifls"ndayand sralarda finans (maliye) deneticileri skonto Kasas czdanndaolan var zorla dn alarak ou kez apul bile etmilerdi. "O yaldzl burjuvazinin altnda (rentier)ler: kalabal, Devletalacakllar bulunuyorlard. Rivarol diyor ki: (Devrim (rentier)ler tarafndanyaplmt. uras muhakkaktr ki, eer ok burjuvalar bir yeni dzenistemilerse, srf kamu borcunu kraln garantisinden daha salam olanmilletin garantisi altna koymak iin istemilerdir. Bu kesin szler, anlamca

pek derin szlerdir. Kamu borcu 1789 yl, Kurucu Meclise Necker'inbildirdii tabloya gre 4 buuk milyar (bu gnk 9 - 10 milyar) kadartutuyordu. Her yl 230 milyon, fizler hesabna tahsis ediliyordu. Ve iflskapmz alyordu! "Rivarol'n sz dupdurudur. Tehdit edilen Millet Hazinesi evresindenbet tutan devlet alacakllar, kendi iflaslarn nlemiye elverili bir rejimdeiikliini btn gleriyle aryorlard. Onun iin, Paris (rentier) leri. -o zamanlar Paris (rente: irad) bakenti idi,-varo halkyle birlikte sokaaineceklerdir. Gene onun iin, Devrim, daha balangcnda, kiliseninmlklerini msadere edecektir. Finans iktidarn elinde tutan burjuvazi,biricik ticaret ve sanayi iktidar idi de. (Pierre Brizon Historie du Travail et des travailleurs, Bruxelles,1926, s.302 - 303).

TRKYEDE KAPTALST SINIFI

1908 yl deil, ondan 31 yl nce Trkiye Parlementosunda Milletvekili VasilkiBey yle seslendi: "Ekonomi politik ad verilen bilimin bandaki tenbihi budur. "Gelirlerziraatin, ticaretin, sanayiin ve zenaatin, madenlerin, ormanlarn, tccargemilerinin ilerlemesiyle ve oalmasyle ve ilemesiyle artar."Madenlerimizi ve ormanlarmz klfetsiz ve kaytsz kolay bir yolla yerli ve


6/85

ecnebi sermaye sahiplerine ihale edelim,Yerin altndaki zenginliimiz ortayaksn, biz de yabanclarn zenginliini memleketimize getirelim. Bir devletinehalisi ne kadar zengin olursa o kadar kuvvetli ve uluolur. (Meclis'iMeb'usan Zabt ceridesi, 2 Haziran 1877,41. Oturum) (Zabtlardaki cmleyanllklarna dokunmuyoruz.)

Demek, deil 1923 Trkiye Cumhuriyet yl, ondan yarm yzyl (46 yl) nce

Trkiyede madenleri ve ormanlar ele geirecek yalnz yabanc deil, yerli sermayedevard. Ve bu sermayenin Meclis mmessilleri, Vasilki Beyin yukarki Ekonomi Politikdersini "Fevkalhade alklar" ile karlayabilecek gteydi. Abdlhamidin topladParlementoda bu kerte ar basanlar, nasl sermayedarlard? Tpk, Tarihin 1789Fransasnda bulduu tipte: a) Fermier General'ler: Trkiyede Kanuni Sleyman anda yaplm"Kesim Dzeni" adl Devrimdenberi ehirlerin ve kylerin btn zenginlikkaynaklarn, hele imparatorluun ekonomik temeli olan Toprak retimini tekellerinegeirmi tefeci-bezirgn snf iinde, MLTEZM denilen kiilerdi. b) Fournisseur'ler : Trkiyede bu gne dek Devlet babann can damarlarnagbek balaryla bal ve kamu sektrnn kann, iliini, hep yle olaanst alktutarak, -Vasilkinin isteinden daha "Klfetsiz ve kaytsz kolay bir yolla" kutsal"zel Sektr"e aktarp karunlaan tefeci-bezirgn snf iinde arapa MTEAHHT,frenke KONTURATI adl kiilerdi.

Serfieli Tccar eraf ocuu, mlkiye miri Mehmet Ali Ayni Bey yle anlatr: "Kosovada bulunduum zaman grdm irkin hallerin en banda sugeliyordu: Vilyetin eitli noktalarnda bulunan askeri ktalara ait erzaknverilmemesi Zira, erzak TEAHHT eden ahslar, haklarn bir trlalamyorlard. Bu yzden de MTEAHHTLER nce erzak keseceklerinisylyor ve daha sonra dediklerini yapyorlard. Bu erzak databilmekbyk bir gaaile tekil ediyordu... Bu maksatla MTEAHHT Debreli smailPaa ile Aa Paa ve Pritineli aban Paaya ne kadar yz suyudklyordu, bilemezsiniz... Bu adamlar, ordunun erzakn stanbuldaSerasker Rza Paann himayesi ile toptan teahht ederler, bu teahhtlerinivilyet iindeki kck ve ikinci MTEAHHTLERE devr ederlerdi. Hafz

Mehmet Paa, erzakn dorudan doruya ikinci MTEAHHTlere ihaleedilmesini stste stanbul'a yazd halde, Serasker Rza Paa erzakntoptan verilmesi usulnden vazgememi idi. Bundan baka er ve subaylarnmaalar da denemiyordu. Bu sebeple ikide birde hadiseler kyordu. Birdefasnda Piritinede kimi subaylar, Hkmet konana gidip kllarnekmiler muhasebeci Raif Efendiyi ldrmiye kalkmlar. Kalemin kapsacele kapatlm ve arkasna btn masa ve sandalyeler ylm! O tarihtePiritine de eski Belgrat sefiri Tevfik Kmil Beyin babas Mustafa Kmil Beymutasarrf idi. Meselenin Vilyet ve Ordu mirliine bildirilmesi zerine,tahkikat iin Piritineye gnderildim. i orada tatlya balamak istedim.Muhasebeciyi oradan kaldrarak Selnik'e yollattm. "Bir olay daha anlataym : Bir kandil gn tip'teki subaylar,maalarn vermiyen malmdrne sokakta rastgelerek adamcaz

ldrnceye kadar dmler! Meer bu ztin babas Sarayda tfeki imi!Olan haber alnca Abdlhamide arzetmi! Saraydan gelen sk bir emirzerine tip'e yollandm. Bana Kurmay Albay Hasan Vasfi Bey de arkadalkediyordu. Yaplan tahkikat neticesinde, kimi subaylarn sorumluluuispatlandi. Bunlardan Halit Bey adnda birisi Bulgaristan'a kamt. GeenByk Savatan sonra bu adamn Fransz Binbas niformas ileBeyolunda dolatn aarak grm idim. (M.A.A. Hatralar, s. 22, 23,stanbul,1945).

1898 ylnda grlen bu manzara, 10 yl sonra kopacak Hrriyet htillindeki


7/85

btn kahramanlarn portrelerini zetlemiyor mu? Bir yanda: Bakentten crakasabaya dek rmcek an kurmu MTEAHHTler ebekesi. nlerinde anl orduyadktrmedik "yz suyu" braktrmyor. Ama gene de honutsuzlar. nk mflishazineden alacaklar vaktinde kmyor... tede, rejiminbiricik dayana olan orduda,aylk alamadklar iin Daire basp Devlet memurlarna meydan daya atan gzdnm subaylar... Bir gn, o sosyal sermayeci snf ile, bu siyasal silh gc, suun

muhasebeci veya malmdr zavalllarnda deil. Derebei Devletinde olduunakarar verirlerse neleri yapmyabilirler?Bu ekonomik ve sosyal SINIF mnasebetleri, daha 1877 yl ilk gstermelik

Millet Meclisinde, tahta yeni km Abdlhamitten gnein altndaki yerini istiyordu.

DEREBE - KAPTALST EKMES

Rasim Bey (Edirne) baryordu : "imdi ihtar ederim ki, KONTURATOhslat Belediyeye verildi. Buradan karlmal." (Mec. Meb. Za. 4 Haziran, 43.oturum). Hasan Fehmi Efendi (stanbul) tekrarlyordu : "62 inci maddesindeKONTURATO haslat Belediyelere terk olunmu. KONTURATOnizamnamesine ait olan bzeyler terk olunmutu" (Keza, 13/6/1877, oturum49).

Bizim mltezim ve mteahhitlere Avrupa'da BURJUVA ad veriliyordu. Frenkburjuvalar gibi bizim Mltezim-Mtteahhitler de "Mutlak idarenin keyfi idaresinekar" idiler. Millet Meclisinde Derebei suiitimlinden, memur vurgunundan yakasilkiyorlard: Astarclar Kethudas Ahmet Efendi (stanbul) sylyor : "BahriyeBakanlnca bir MNAKASA iin ikyet ettiler. Encmen tarafndan birmzekkere gitti. Bir etkisi olamam. Kaayime (Kt para) ile keten alpkendi fabrikamzda bkerek halat yapmak yolu varken, alt yz elli binkuruluk hl satn alnyor. Bunlar gzmz nnde dururken halkta naslgven olur." (12 Mays 1877, oturum). Naif Efendi (Halep) Devletllarn da kesenin azn amalarn istiyor :

"Bykler ve saygdeer ulular, evlerindeki altn gmle oranl bir yardmvermelidirler." (Keza)Osmanl burjuvalarna kar Devletllar savunan da vard.19 Mart 1877 gn

"Ezni saatle iki buuk sularnda alan" Millet Meclisi, bakan "Atfetl AhmetVefik efendi" 25 Mart 1877 gn "Devletl Ahmet Vefik Paa Hazretleri" oluncayle buyurmutu: "Msaade ederseniz bir de ben syliyeyim. Her kimin evionarlmamsa ona karmam. Kimin yeni ise, o ev ykktr. Kendilerinizengin sayanlar alktan lyorlar. Ben zenginleri ve zenginlii sevmem.Fakat doru sylerim. Aylk alanlar hizmeti karl alyorlar." (12 Mays1877, oturum).

1789 Fransz burjuvas "Ticaret, i gmrkler, mururiyeler, bir sr rsumlar,maher gibi tedbirler, Ortaadan beri bir trl kalkmam alay alay engellerlebukalanyor" diye ayaklanmt. 1877 mltezim ve konturatlar da aa yukar

ayn eylerden yaka silkiyordu. nk "Devletiliimiz" o zaman yalnz Devletllarntekelindeydi. Hsn Efendi (Takvim-i Vekayi, s.1935) hitabet krssne karak aadakimakaleyi okudu : "u ciz, bu millet kiilerinin en ala olduum hldegiderler salama balanrsa, sz veririm ki oluk ocuumla plak olarakevimden kp tm varm bu Devlet uruna sarfedip tketmiye hazrm,diyebilirim. Ve bu fikirde bana hayli adam e kacana inanrm; fakat neare ki bir yandan kimi memurlar gene insafszl elden brakmayp hlmiri mallar ldrmekte bulunduklar esef kulaklaryla iitilmekte ve bir


8/85

taraftan hazineye memur olanlarn zimmetleri tahsil edilemez durmaktadr...ou iktidar ve zenginlik sahibi olup gerek stanbul'da ve gerek taralardaarnn ars refah ve memuriyetle yayarak, zimmetleri istenilmeyipkalmak ve btenin masraflar cihetinin hakkyla kslmasna gidilmeyipgemekle." (387).

Osmanl burjuvalar da hem istibdadn "Keyfi idaresine kar" duruyorlar hem

de "Kendilerini zenginletirmi bulunan meyval tekellerini muhafaza etmekistiyor"lard. Vurguncu ticaret Cumhuriyet ve Demokrasi devrimlerini beklememiti.O zaman da, imdiki gibi ecnebi imtiyazlarndan yararlanarak vergi ve dvizkaakln yoldalar yabanc sermaye kadar beceriyorlard. Bir mepus : "Msr Hidivlii ile ittifak zerine pek ar rsum konmu.Bizim tccarmz ithal resminin arlndan dolay dorudan doruyagnderemiyorlar. Ensonra Avrupa rnlerine benzeterek bir takm kutulardaMsr'a gnderiyorlar. Bu durumda ne Msr, ne de bir gmrk alyoruz.Tccar bu yoldan kazanmak iin Avrupa adyla karyor" (43. Oturum).

Bu vurguncular, Anyasada: "fls ile mahkm olupta itibarn geri almamolann yelie hakk olmayacak maddesinden" yakalarn kurtarp Millet Meclisineszmak iin "Seim zaman ifls durumunda bulunmamak" gibi rakik (ince) szckoyunlarna ba vuruyorlard. Ve Milletvekilliini emlk sahiplerinin eemenlii altndatutma geleneini yle temellendiriyorlard : "Mademki bu Meclis yalnz Hkmetiidir. Mdemki mepuslar Meclisi bunlarn seimiyle yaplm, uygun grlm, bulkrdnn birbirine uygunluu hasl olsun da, seilmi adamlarn iinde emlksahiplerinden olmak zere seilsin, demiler... Seilenler iinde emlk sahiplerindenbirisi nasp olunsun." (12 Haziran oturumu).

imdi, Trkiyede mltezim ve mteahhitlere "Burjuva" denilmedii iin,kapitalist snf bulunmad ve t 1877 yl Millet Meclisini ele geirmi olan bu snfn1908 veya 1923, yahut 1933 yllarnda ne sihirdir, ne keramet yok oluverdikleri,yahut yerli kapitalist snf olmaktan ktklar ve toplumu anszn sosyal snfszimtiyazsz braktklar ne srlrse bu "ideolok" lua ne ad verilebilir?

LK: ANTKA (KADM) SERMAYE OYUNU

Ya "Hindistan Kumpanyas" yahut "skonto Sand" ve "Bu yaldzlburjuvazinin altndaki Rentier'ler ulusu, Devlet alacaklar" ? denecek.

Trkiyede frenke Kumpanyann arapa karl RKET'tir. "Sandk" ise artk(Emniyet Sand'ndan bakas) "BANKA" adn alm bulunur. Devlet alcakls"Rentier" ler ulusuna bizde RATI, iradla geinenler denilir.

Trkiyede Kumpanya, Banka ve ratlar yok muydular? Elbet vardlar. Yalnzburada iin rengi bir azck deiir. Burada anszn "Biz bize benzeriz." Ve battoplumu ile Trkiye arasndaki yrekler acs fark: "Sosyal snflar" da,"mtiyazlar" da en ar ve ayaklandrc biimiyle gze batrr.

Finans Kapital 19 uncu yzylda henz serbest rekabeti bankalar ve irketlerhalinde iken de irat (rentier) idi. Onun iin, Trkiye'nin antika tefeci- bezirgnsermayesinin iratl ile abuk, neredeyse kendiliinden koklap kaynat. "Hac

hacy Arafatta, it iti kalafatta" dediimiz olula, iki hazryeyici Yerli-Yabanc sermayedaha ilk admda Trkiyeyi haraca kesmekte kolayca elele verdiler. Bu "Menfaatevlenmesi" idi. Evlenmede iki yan nasl gerekliyse, bu gelin, gvey oluta da hemyerli hem yabanc sermayenin bulunmas kendiliinden anlalr. Ecnebi sermayeTrkiyeyi "ifal" etmemitir. Yerli sermayemiz adl yosmamz ona lgnca gnlverdii iin, yabanc sermaye aralk braklm kapdan Trkiyede "hovardala"girmitir.

Bu olay Trkiye'nin eski geleneinde en kkl gerektir. Bir ka yzyl, nce biryol daha gene "Ecnebi" bir sermaye zanparas (Madam Roksalnalarn, Frenk


9/85

Beyi'lerin "Dolap" adl yahudi sermayesi) Trkiye topraklarna girmitir. O zaman daTrkiye iinde Tefeci Bezirgn yerli sermayenin oktan hazrlad zemin olmasayd,Kur'n Kerimin yasak (haram) ettii fizcilii mslman olmyanlarn paravanasardnda yapmak iin "Sulu mukaabelehne"ler (Hamam lemleri) ilettiren,herkesin bildii bu eriate aykr fuhu kitabna uyduran nl paalarla beylerbulunmasayd Yabanc sermaye spanyol yahudilii klnda Devlet kanalyla btn

toplum topraklarna rahata el koyamazd.Trkiye toprak ekonomisindeki ilk Dirlik Dzeninin yerine, tefeci-bezirgnsermayenin artsz kaytsz egemen olduu Kesim Dzenini (Mukaataalar) geiren"DOLAPILIK", grnte ok hakl bir gerekeyle tutunmutu. Devlet hazinesibombotu. Kamu topraklar (Miri arazi) dolapln emrinde "MLKNE" klnasokulursa, mr boyunca (Kayd' hayatla) "kiralanm" saylacakt. Mal gene mlkolarak milletindi, korkulmasn! eriata "kirac" durumunda olan "Mlikne sahibi"ilkin pein para (MUACELE), sonra da taksitli kira (MECCELE) diyerek Kamuhazinesini (Beytlml'i Mslimin'i) parayla dolduracakt...

Bu aleverenin sonucunu biliyoruz. Allahn eriat ,adna erken ve gedemelerle "Kiralanm iftlik" saylan geni mparatorluk topraklar, kapann elindekald; bu gnk anlamyla "Mlikne" bir ka nesil sonra kiracnn zel kii mlkbiimine soysuzlatrld. eriat (Anayasa) inendi...

Demek yerli sermaye-yabanc sermaye oyunu: Millet maln zel kiilereaktarma gibi ak kanunsuzluu (eriat dmanln) "kitabna uydurmakt". slmdininde "RIB" (tefecilik, fzicilik) haramd (yasakt). Araya toplum topraklarkonularak, tefecilik lke lsnde eemen klnrken, Allah deilse bile kullaraldatlmak isteniliyordu. Bat Ortaanda Avrupa toprak ekonomisini haraca kesenHristiyan Kilisesi de s dininde haram olan fizcilii maskeleyip kendi dinderebeliini buna benzer gerekeler ve yollarla kurmutu.

Modern Kapitalizm, Osmanl toplumunda drtyz yldanberi baarylaoynanm, o Ali Cengiz oyununun snangl geleneine uydu.

KNC : MODERN KAPTALZM OYUNU (BZ BZE NASIL BENZEDK)

Kamu Hazinesini szde kazandrmak iin uygulanan Kesim dzeni dolaplTrkiyeyi kerte kerte 19 uncu yzylda Osmanl Devletini ifls uurumuna oktanyuvarlamt. Kamu Hazinesi gene bom botu. Ve bu sefer Kamu topraklar da deveedilmiti. Yzyllar nce miri topraklar "Mlikne" adyla verilmiti, kiraclar elindenbir daha geri alnamamt. "Hayrl Tanzimat" bu oldu bittiyi, Bat Avrupa zagonualtnda, "Batllama" kanunlaryla kesinletirmiti. Elde, EVKAF topraklarndanbaka yar Devlet topraklar kalmt. Batl Burjuva snf Kilise mlklerini Devrimletalan edecek gteydi. Bizde evkafn zel sermayeye aktarlmas 1908 denberi bugn de tamamlanamad. Devlet topraklar ayn tempoyu gtt. Derebei Devletikartal gibiydi. Onu teslim almann yolu, Batda borca batrmakt.

Kesim Dzenindeki antika dolaplar, hi deilse "Muaccele" ve "Meccele"paralarn kira biiminde dedikleri iin, Devlete verdikten sonra, bir daha geri

alamyor, hele faiz falan isteyemiyorlard. Modern Bat Kapitalizminin Devleti ve Milletismrme sistemini "Hayrl Tanzimat" reformuyla koku alrca irkilip benimseyen eski"dolap" yerli mal sermaye, hemen omuzda bat sermayedarlnn finans kapitlokuluna yazld. Batak Devlet ondan "dn" (istikraz) almya grsn, nndesonunda yakay ele verip haraca balanacakt. ki yz elli yldr tepreen"Modernleme" (ada uygarlk) hareketlerinin z temeli bu davran oldu. Eskidenkk derebeilerle kk retmen ve mlkiyet sahiplerine kar oynananTEFECLK, imdi bir milletin btn zenginlik kaynaklarndan pay alabilen BeylerbeyiDevlete kar: irket, banka, kasa vs. gibi adlarla MODERN RATILIK klna


10/85

girdi. Bizi Bize benzeten ilk gerek budur.Abdlhamit ilk Millet Meclisini srf yerli yabanc Sermayeden dn para

bulmak, en bata "Dahili istikraz" (erde dn) yapmak iin amt. Sermaye; biryanda Abdlhamidi "En byk mcedditler (Yenilikiler) srasna koyuyor, tanrnngizli ltuflarnn aklanmas" sayyordu. (Mepuslarn cevab). te yanda, "Maliyedengesi" konusuna gelince: "n ve evketinin esbb' muhafazasnn mevkfn

aleyhi aka (her iin ba para) olduundan ve emr'i adaleti kemyenbai bil'icramemleketimizde berveh'i matlp emniyet' hrriyet'i ahsiyye (Adalet=zel kiizgrl) gerektir," diyordu. Adalet ve Hrriyetin ise: "Tabii zenginlikkaynaklarnn iletilmesi"nde "zel kii girikenliklerinin kolaylatrlmas"(teebbst' hususiyyenin teshili) demek olduunu (ynn cevab) Padiahaanlatyordu. Ancak bu artla Abdlhamid'in klna dokunmay aklndan geiren yokedilecekti. "Saltanat' seniyyenin an' istikll'i lisine dokunur ve czi ve klli birtemayl vukuu takdirinde men' imhasn akdem'i mal (lerin en ncesi) edinerekkalb ve lisan ile cmlesi birden her trl fedakrl ihtiyr ve bu uurda bezl'i canetmekle dahi iftihar ederler" idi. (yann cevab).

Fakat i paraya dayannca Derebeylikle Sermaye arasnda pazarlk kzt.Hsn Efendi : "Tm sanayiin Avrupa tekelinde bulunmasndan tr geimii ve idarece glkler ekmekte bulunan halk fukaras"n (51. Oturum,16hazr) ne srd. zel Sermaye, Trkiye halknn istibdat soygunundanhonutsuzluunu Devlete kar kullanarak az parayla ok faiz kopartmay savunurkenbir gereimizi aklam oluyordu. Trkiye'de yalnz bezirgn ve tefeci Sermayegelikindi. Sanayi, yni ticaretin de, bankacln da kr ve iradn garantiliyecekmodern retim temeli "Avrupa tekelinde" idi. Bizi bize benzeten ikinci gereimizbuydu.

Demek Trkiyede sosyal snflar ve sermaye yok deildi. Yok olan modernsanayi idi. zel Sermayemiz byle bir retim temelinden yoksun ve hazr yeyicilikteirat derebeilerden farksz olduu iin, "Ziyb-evreng'i Hilfet'i islmiyye ve ziyver-efzy'i serir'i saltanat- Osmaniyye velinimet'i biminnetimiz efendimiz hazretlerinin"(Abdl hamid'in) nnde drt kat eiliyordu. Abdlhamit bu pinti vurguncuSermayeden gzellikle para kmadn grnce, ihtiyacn en az iki kat fazla gelen

memurlar "Tenkyht" (kadrolar azaltma) ile rkten zel sermayeye karhafiyeletirdi. 31 yllk istibdat balad. 1877 yl "Atiyye", "ihsan" (bahi ve sadaka)diye selmlad siyasi iktidar elinden karan zel Sermayemiz, ekonomi iktidarnoktan ele geirmi, Devleti, ister istemez haraca balamt. te bir yzyl sonraayni Abdlhamit mstebidine ikinci defa "Hrriyet"i ve "Anayasa"y iln ettirene dekyabanc sermaye ile yerli sermayemiz yapmadn brakmad. Yabanc sermaye ileibirlii nicedir alm yrmt. Yerli Sermaye retim rotasn tekelinde tutanyabanc sermayenin dmen suyundan gitti. "Con Trk"lk ister istemez "Kkdarda" kald. Bizi bize benzeten nc gereimiz bu oldu.

O zaman derebeilerimiz de, zel sermayemiz de bir noktada birletiler: G,kuvvet Avrupa'dadr. Abdlhamit : "Saltanat' seniyyemizi Avrupa devletlericemiyetine rapteden mnasebt' dost-i v' hsn'i muereti bir kat daha teyit"eyliyecei umudundayd. zel Sermayemiz ise kendisini "Avrupa toplumuna

balyan dostluk mnasebetleri ile iyi niyet seimini" pratike KUMPANYA =RKET biiminde "bir kat daha" ilmikledi. 1850 den 1950 ye dek en az yzyldrsrp giden her eyimiz gibi, RKET servenimizde de yalnz yabanc parmanbulmak, yabanclara Trkiyede salam yataklk eden asl yerli kapitalist snfmz hiesaymak gibi tek yanllk olur. Smrge ile yar-smrge arasndaki fark buradagizlenir. Smrge'de : Yabanc kapitalizmin dorudan doruya kendisi bir lkeyezorla girip yerleir. Yar smrgede : Yabanc sermaye yerli antika sermayeyikendisine arac (ajan, komisyoncu) yaparak bir lkeyi kolayca smrr. Trkiyeninyarm smrgelemesi, Osmanl mparatorluunda yabanc sermayeye yataklk


11/85

(yahut ortaklk) edecek bir yerli sermayeci sosyal snfn daha nceden varoluunubelirtir. Anadoluda her "cahil kyl" nn bildii gibi: Kendisine yataklk edecekkimsesi bulunmayan ekiya, soygunculuunu srdremez. Boyuna yabancsermayenin "gnahna" gireriz; ona Trkiye'de yataklk ve ibirlii biiminde suortakl yapan yerli sermaye bulunmasayd, haddine mi dmt yabancsermayenin, Trkiyeyi o denli elini kolunu sallyarak haraca balyabilsin? Bizi bize

benzeten drdnc gerek budur.Btn bu ve benzeri gereklerimizin "orjinallikleri" ne olursa olsun, Batkapitalizmiyle sk fkl gerek ekonomi temeli, gerek sosyal snflar ve tmylestyap bakmndan besbellidir. Yirminci yzyl Trkiyemizi, dnyadan ayr bir yldzda"snfsz" bir toplum gibi koyarak yola kan ulusal ve uluslararas "Dokt-deolok"larmz o gereklerimizi atlyorlar, pas geiyorlar.

TARHTE SINIFIMIZ

Forml ezberlemiye alk olanlara paradoks gibi gelecek ama, Trkiye'de iisnf belki modern Avrupadakinden nce vardr. Bunu iki anlamda biz sylemiyoruz,Tarih belirtiyor.I - KADM TARH BAKIMINDAN: Marks, 7 Temmuz 1866 gnl mektubundaEngels'e unlar yazd : "in retim aralaryla tekiltlanma determinasyonu(belirlenii) zerine olan teorimiz, insan ldrme endstrisinde olduukadar parlaka baka nerede onaylanyor?" "nsan ldrme sanayii": "Sava ve onun arac ordu tekilt vetekniidir" Marks'a gre, "askerlik sistemi, kurulduu gndenberi, AntikaTarih Umman ortasnda, bir kk ada gibi kalm, neredeyse Modern akurucusu kapitalizm tasladr" . 25 Austos 1867 gn Engels'e yazd baka birmektubunda Marx gzne keskince arpan fakat "Kompetans" olmad iin iinegiremedii, incelenimini Engels kardeinden bekledii konuyu bir daha neterler :

"Genel olarak Ordu ekonomi geliimi iin nemlidir. rnein, tmylegelimi gndelii (ii cretini) ilkin ordu iinde buluyoruz. Romallardapeculium castiense (kamp askerinin creti) ile babas olmyann tamr

mlkiyetini tanyan ilk hukuk eklidir. Fabri (askeri ii)lerin loncalarndakilonca dzeni de yledir. Makinelerin byk lde uygulanmas da yledir.Hatt, metallerin zel deerleri ve para olarak kullanmlar, Crimm'inTaa bir yol geti miydi aslnda metallerln sava iin tadklar nemzerine dayanyora benzer. Gene bir retim dalnn gsnde iblmnnal ilkin ordu iinde yaplmtr. Burjuva Toplum ekillerinin btn Tarihiorada, gze batarca zetlenmi bulunuyor."

Acep, Trkiye'de ii snf var myd? ada proletarya myd, deil miydi?gibilerden ince ince sinek kayd kl kesen aydn baylarmza dnce pekliiektirmesin. Osmanllk, sz yerindeyse, ilkel sosyalist toleransnn, Gebedemokrasisinin yaratt Yenierilik vurucu gcyle kurulmu bir Devlet vemparatorluktur. Osmanl ordusu, kapitalist ordusu gibi ekonomi hayatndan veToplum retiminden koparlp halktan sanld kadar tecrit edilmemiti. lk Trk

ordusu, getii topraklar yalnz sosyal ve ekonomik mecaz anlamnda deil, gerektoprak ileme anlamnda da buldozer gibi tesviye ede ede yol yapan, r aan,kprler kuran, kervansaraylar, hanlar, hamamlar, su yollar, kaldrmlar, din siteleri(cmi klliyeleri: Tapnak-Pazar-Bilim z) vb. kamu yararl bayndrlklar iliyeiliye yryen yaylan bir gndeliki iiler ve teknisyenler ordusu idi. Sonra,derebeileme aztnca bozuldu.

Trkiye Devletinin drt gdc snfndan ikisi: LMYYE (Bilginler snf)nnbyk ounluu ile SEYFYYE (Klllar snf)nn elik ekirdei olan YenierilikALUFE (yulaflk) ad verilen (Roma askerinin peculium'u gibi) gndelik akayla


12/85

alan cretliler ynydlar. Devletin Mlkiye (dare) ve Kalemiye (Maliye) snflarile toplumun Tefeci-Bezirgn sermaye zmreleri gibi TOPRAA el koymu, retimikontrol eden kmeleri, Hazineyi tam takr edip "Zyuf aka" (Kalp para) kardlarmyd (Enflsyon) lmiye ile Seyfiyyenin gndelikleri dtke kendileri "Kazankaldrmak" ve eriat (Sosyal Adalet) aramak zorunda kalyorlard. Derebeilemeyznden ald soysuzlama biimleri ne olursa olsun o eriat uruna Kazan

kaldrmalar, Trkiye ortaanda kopmu ilk cretli ii grevleri tasla idiler.Marks'n hakl olarak zerinde durduu, fakat incelemiye vakit bulamad Orduolaylar bakmndan, Yeni eri tekilt ve dzeni modern Toplum tohumu karekterinitayorsa, arla gitmeksizin denilebilir ki, Osmanl Trkiyesi cretli iilerinAnayasas (eriat) ve Vurucu gc (Gndeliki ordusu) ile yaratlp rgtlenmi birdevlet idi. Demek Trkiyenin Tarihsel ve Ekonomik-Sosyal geliiminde Sermaye hibir zaman retici ve olumlu bir gce eremedii hlde, modern gndeliki iiyiandran ynlar hi bir vakit eksik olmad. Bu ynlarn ada proleterya kadar hrve bilinli bulunamaylar, o zamanki tekniin seviyesiyle belirli olmakla birlikte,alma ve yaama artlar, rnein maden ilerinde bugnknden pek farkl deildi.Daha dne kadar Ereli Zonguldak madenlerinde Angaryacl andran almamkellefiyeti, Tpk, 1214 (1798) yl Keban, Ergani, Gmhane kadlar ilemtesellimlerine gnderilen u fermann aralndan sezilebilir:

"lerinden baz bilinsiz ve yabani hayvan makulesi olan fesatlar,ikide bir kendileri gibi hafif akll olanlar tahrik ve gsz ve yararszmaddeler iin gh sit ne (stanbul) tarafna gelmek ve gh baka yerleregitmek sevdasyla madenciler reys arasnda dedikoduya kalkmak ve bubo lflar teki madenciler tayfasn dahi igal idp i dzenlerininbozulmasna sebep olup ve aslnda maden reys her gn cevher kartpher an ve zaman furun yakmakla uramak geimleri iin gerekli iken bueit sz kartrmak (halt' kelm) sebebiyle... Mukataas artlar gereincemadenciyan tayfas gerek birbirleriyle ve gerek bakasyla dvl olduktabaka eyalete ve vilyetlere ve sitne yanna getirilmeyip bulunduu yerin-emini marifeti ile ve eriat marifetile hallerine fasl verilmek.." (OsmanNuri : Mecellei Umr'u Belediye'den, H.A. notu) kaytlar besbelli, taradaki sivil

iilerin bakentteki asker gndelikilerle tanp kaynamasndan doabilecektehlikeleri nlemiye alyordu.Yenierilik kanlmaz derebeileme gidiine girdi. Toprak retiminin ar

apulu, dolaysiyle zyuf akadan Demoklesin klc iledi. O nedenlerle gittikeesnaflaan Yenieri hareketleri Ortaan bilinsiz ve sonusuz esnaf ve kylayaklanmalar klna girince, kan ve atele bastrld. Yenieri Ocasndrldkten sonra da kurulan Ordu sistemi gene "Asker Oca" adn almaktadevam etti: Ordu sanayii, eski Tarihsel zn daha modern yeni ekillere kavuturdu.Drt yz yllk sosyal gelenek-greneklerde ok byk deiiklikler olmad, denilebilir.Trkiyede Ordu, her modernleme hareketine motor ve nc kesildi. Bu zellik,ekonomik ve sosyal Tarihimizin maddesine uygun, derin kkl ve anlaml ulusalgeleneklerimizdendir. Ve gelenein temelinde derebei kabuklu gndeliki iisnfnn ada uygarla el sallyan z yatmaktadr.

II - ADA TARH BAKIMINDAN :Dorudan doruya ada proleterliinde kuku gtrmiyen ii snfmzn

sosyal Tarihi de, gene Trkiye de Modern yerli zel sermaye tarihinden ok ncebalar. Bunu en ufak aratrmalar bile gsterebilir:

"Bizde ilk defa youn bir durumda iilerin demiryollar, ikinci Mahmutdevrinde kurulan harp sanayii ve sanayi iilerinden daha eski bir gemiemliktirler... Byk tarmn geliimi, demiryollar gibi bayndrlk ilerievresinde bu tarz mevsim iileri toplanmt. Vaktiyle AnadoluDemiryollarnda alan inaat iileri de bu toprak iilerinden daha kt


13/85

durumda idi. altrlan iilere saat bana para veriliyordu. Dinlenmezamanlarnda gndelik ilemiyordu. Bu yordamla iileri smren hatmdrlerinden Fon Klmann : "Yerli iiler bir lokma kuru ekmek, iki rkzeytin ile geinebilir" demiti. Bu sz pek mehur olmu, Anadoluda iyapacak olan Avrupa kapitlistlerinin maliyet fiat hesaplarna pekyaramtr." (Hseyin Avni : 1908 de Ecnebi Sermayeye kar ilk kalknmalar,

s. 7,10, stanbul 1935).Demek, bizim antika Tefeci-Bezirgn yerli Sermaye; henz yabanc finanskapitalle kaynap bir tek vcut olarak modernlemeden nce, Ordumuzun,Devletiliimizin.. ve yabanc sermayenin altrd ii snfmz vard. "BykTarm" denilen pamukuluk ta, madencilik te Bat kapitalizminin gelien dokuma vb.sanayiine ucuz hammadde yetitirme itkisiyle domutu. Orada da zel sermaye millibir kla girmeden nce yerli milli Trkiye ii snf adalamt.

"Mevsim iileri dnda, daha ok srekli ii yn maden sanayiindegrlr." Zonguldakta maden mdrl yapan Dilver Paa, angaryausullerine gre bir ii tz yapmt. Bu tze gre, Zonguldak kyls13 yandan 50 yana kadar bir ayda 15 gn tarlada, 15 gn de madenlerdealmak iin zorla mkellefiyete tbi tutuluyordu.. saatleri gn douu,gn bat diye hesaplanyordu. (H.A. : Keza, s. II) "i kulbelerininyanbandaki ahrlar, shhat artlarna daha uygun yaplmt. ilere zelhastahane, hatt doktor bile yoktur. Hastalanan ii bir ata bindirilerekkyne gnderilirdi." (Ahmet Naim : Uzun Mehmet'ten bu gne kadarZonguldak Havzas, Keza). "Daimi ii tiplerini demiryollarnda bulabiliriz.Anadoluda ilk Demiryolu, ngiliz sermayecileri tarafndan 1856'dakurulmutu. Bu tarihtenberi, eitli kapitalistlerce kurulan hatlarnevresinde nemli denecek kertede bir ii kalabal dolmutu."

"Gardfren, makas atei, geit bekisi, hat muhafz. .az cret alanve az cret almalarna karlk en ok, hatt daima tehlikelere gs gerenbiarelerdir. dareyle alanlar arasnda ihtilf karsa, iki taraf birer hakemseerler bu ikisi mttefikan nc bir hakemr seemezlerse : bu seim,Almanya Fehametli Devletinin Dersaadet Konsolosu cenaplar tarafndan

yaplr." (Hs. Av. : Keza, s.14,15).Trkiye i snfnn aln yazs ile ilgilenen tek aydn trk olmyan birdoktordur:

"Aya naslsa bir vagon tekerleine kaptrlarak sakatlanm ve birayan yitirmi, ay hastahanede kalm.. ii. Bu ay iinde idare(iinin) maan kesmiBir istisn olmak zere (binbir yz suyudkldkten sonra) hastahane masraf verilmitir... Bir ii tren altn dakalr, Derisi yzlr. Kaburga kemiklerinden iki tanesi krlr. Uzun srehastahanede yatmak zorunda kalr. Yatt zaman iin kendisine paraverilmez.. Memurlarn ve iilerin dareye kar gsterdii duygu sayg deil,dmanlk duygusuydu. te bu gibi duygular memurlarn yreinde o kertebirikmiti ki, bir glle gibi patlamasna ufack bir sebep aranyordu. O sebepo vesile de, grev meselesinde kendi kendini aa vurmutu." (Dr. Arhangelos

Gavril: Anadolu-Badat demiryollar daresinin iyz, 1908, ten, Keza, s. 16)Bu gn ayn Zonguldakta kurunlanrlarken bir doktrin "tahriki" ile

sulandrlan maden iilerine, mutsuz aabeyilerinin braktklar kt miras tam 58yl nceden kalmt.

"HAYIRLI" RKET

Sosyal ve ekonomik gereklerimizi daha yakndan grmek iin, bir karnekleme yapalm.


14/85

Ecnebi sermayenin Trkiye'ye btn imtiyazlaryla ve resmen GR,Trkiye'nin "Batl mttefikleri"nden ilk "yardm" gr ile balad. Devlethazinesi ylesine boalmt ki, onu yerli sermayeye borlanmakla kapatmak eldengelmiyordu. lk byk d dn (istikraz) Abdlmecidin Londra ve Paris'te iki finanskapitl (Mliye) grubundan ald 3 milyon sterlinlik 1854 istikraz oldu. OysaTrkiye'nin iinde ilk Yerli irket ondan drt yl nce kuruldu. "Rahmetli Mustafa

Reit Paann bavekillii fslalarndan birinde, (l267 tarihinde 1350 yl)ad geen bavekilin katlan yardm ve rahmetli Fuat ve Cevdet Paalarngirikinlikleri ile irket'i Hayriye'nin kurulduu bilinmektedir", (AbdlehadNuri : "Trkiye Seyr'i Sefain daresi Tarihesi, s. 15, stanbul 1926).

irket girikinlii nereden dodu? lk "Yabanc dn"nden bir eyrek yzylnce Trkiyeye Avrupa teknii girmi alyordu. "Tersane iin 1243 (1827)yl ilk buhar makineli gemi (vapur) satn alnm ise de, kylarmzdabuharl teknelerin gidi gelileri l260 (1843) ylna kadar geri kalmtr.tiraf edelim ki, memleketimizin haris komular kylarmzdan bizden nceyararlanmya koyulmular, bu ulu ide de bize nc olmulardr. nkTersanenin u uyankl, bir iki ecnebi vapurunun Boaziine yolcu gtrpgetirmekte olmalarn grmekle hasl olmutur." (AN: Keza, s. l4).

Bu "Uyanklk" gene devlet eliyle zel Sermayedar yetitirmek prensibini gtt.Boaziiyle Marmaraya (Gemlik, zmit, Tekirdana) giden 2 vapur, arabukTersaneden (Devlet letmesinden) ayrld. "Eski Msr vlisi Abbas Paann olu veAbdlmecit Hnn kz Mnire Sultann kocas lhami Paa gzetiminde (nezaretinde)Mustafa Fzl Paa ve Bogos Beyin idareleri altnda" bir yar derebei-yar burjuvayeyim yeri klnda "Fevid'i Osmaniyye" (Osmanl yararlanlar) adl irketmelezine evrildi. Dikkat edelim, henz yerli girikinlik Devlet malna el koyuyordu.Arkasndan, bu gedii daha ok geniletmek iin yabanc girikinlik nl "UZMAN"hastalmz tepretirdi. (Fevid'i Osmaniyye) "Gerei gibi hem kendisi, hem de halkfaydalandryordu... Bonald adnda bir Fransz Fevid'i Osmaniyye'ninilemleri Franszca olur, idaresi yabanc ellere verilirse daha ok faydalolacandan konu aarak idarenin kendisine verilmesini arz etmenin yolunu

bulur ve byle bir padiah buyrultusu (irade) elde etti." (Keza, s.15).Bu bir antr-akt (perde aras) geit oyunu idi. Padiahlarn ve ihtilllerin stndeveya altnda oynanyordu. O geit konaklarnn amac, balca drt noktadatoplanabilirdi: 1 - Trkiyede kapitalist mlkiyet mnasebetlerini gelitirmek, 2 -Trkiyeyi Bat kapitalizminin savunucusuz ak pazar yapmak, 3 - Trkiyede ecnebisermaye maas bir yerli sermaye yaratmak, 4 - Trkiye ii snf ile alan halkynlarn sindirip smrmek: Btn bu genel sonularn zel uygulanlarn"Seyr'i Sefin daresi Tarihesi" kitabnda heyecanl bir roman gibi okumak gbir ey deildir.

Bu sonular hangi mekanizma ile bu kadar abuk, kolay ve rahatlklaileyebildi? Yerli ve Yabanc sermayelerin dnyaya rnek olacak kertede sarslmazibirlii neden ve nasl kanlmaz oldu? nce buna ksaca deinelim.

OSMANLI BANKASI SALTANATI

Krm savana sokulan Trkiye, kaba yahudi dmanl hikyesindeki "nelif"ya dm gibi oldu. Fnn drt yann Batl kapitalist dost ve mttefiklerisarmt. Trkiyeye: "Ka ben kurtaraym!" diyorlard. Trkiye hangi yana kurtulmakiin atlsa, orada sivrilen "stikraz" inelerine gvdesiyle saplanyor, kanyordu.Osmanl borlar tam yle balad.

1854 yl, Krm Savann silh arkadalar olan Londra ve Paris finansgruplarndan Trkiye, yzde 6 faizle 3 milyon sterlin, 1855 yl Roilden yzde 4 faizli


15/85

5 milyon sterlin bor ald. (O zaman bir sterlin 110 kurutu: 1958 yl bir Reat altn161,63 T.L. bir sterlin 177 T.L. s olduuna gre) o ilk bor imdiki kt parayla 1,6milyar T.L.'s eder. Bu gnk ufack Trkiyenin 1962 yl 18,5 milyar bor yaptdnlrse, Koskoca Osmanl mparatorluu iin bir buuk milyar borkmsenebilir. Fakat, "Batl mttefiklerimiz" Padiahlara gvenmiyor, alacaklarnsalama balamak iin, verdikleri dnlere karlk msr vergisinden baka,

Trkiyenin genel gelirleri, hele zmir, Suriye gmrk gelirleri karlk tutuluyordu.Padiah lr paa aslr: Devlet kalrsa geliri Bat bankerlerine yarard. drt yl sonra, borlar nnde ifls eden Trkiye, gene Batl dostlara uyup

kard kt paralarnn 3,5 milyonunu (imdiki 560 milyon) piyasadan kaldrmakiin 600,000 sterlin (Bugnk 120 milyon T.L.) bor alnca, Batl mttefiklerimiz,artk Trkiye gmrklerini: "Hmiller (bor senetlerini elinde tutan alacakllar)mmessillerinden bir hey'etin gzetimi altnda tahsil" etmiye geldiler. kisi Savamasraf, biri gene sava aklarn "kaime" (Kt para) ile kapatmak iin yaplm bor Trkiyeyi borlar "Fsit dairesi" iine hapsetti.

Ondan sonra hemen hemen - tefeci eline dm kyl gibi, - bor demek iinyeniden borlanmalar birbirini kovalad. nk alnan dnlerin faizleri bir yanabirde "hra kymeti" denilen oyun vard. Hac aa kylye yz lira bor verir:senedine 200 lira bor yazar. Batl dostlarmzn da 100 liralk bor senedi aldklarzaman Trkiyeye gerekte 50 lira verdikleri oluyordu. hra kymeti bu idi. Yzdeelliden dk ihra kymetleri bile vard.1874 Genel bor tahvilleri yzde 43,5 ihrakymetli idi: Trkiye 43 buuk lira dn alyor,100 lira borlu kyordu. Yzde befaiz bylece yzde 12'lere km oluyor, ayrca alacakl dostlara havadan her 100lirada 56,5 lira fazla borlanlyordu.

Byle bir "Rezil enber" iine dlmek kimseyi rahatsz etmiyordu. nk,Trkiyenin egemen sosyal snflar Derebeiler de, kendi topraklar iinde yerli tefeci-bezirgn snflarndan ayn ar artlarla bor alndn biliyorlar ve o sosyal Dzenisavunuyorlard. Trkiye iindeki bezirgn ve hac aalar Trkiye alan halkndanyzdeyz, yz, srasnda bin aldklar iin, "gvurun" grnte yzde be alt faizistemesini, dostluklarn en fedakrcas bir davran sayabiliyorlard. nkyabancdan yzde be, on, faizle alnan paralar, Trkiye iinde sermaye edilinip, Trk

retmenlerinden yzde yz, yz faiz szdracak biimde iletilecekti. O yzden,ecnebi tefecilii, bey ve efendilerimizin hi birisine anormal veya olaan st birvurgunculuk gibi grnmyordu. hra kymetlerindeki ar insafszln Devleti iflsagtrdne gelince, aslnda sermayedrlarmzn istedikleri de bu Derebei Devletinibir an nce kertip dize getirmek ve en sonunda teslim almakt. Bu bakmdanyabanc sermaye dardan, yerli sermaye ieriden elbirlii edip, seb sedlerinintemellerini kazyan fareler gibi Osmanl mparatorluunun temellerini andrmaktadnmeden anlam durumdaydlar. Snf determinizmi buydu. Aldanmak yok, elletutulur hesap ve sosyal eginlik vard bu ite.

1860 yl Baron von Hirsch adl bir "endstri valyesi"nden ad 400 (kendisi,yni ihra kymeti 212) milyon frank dn alnd. arlatan hpse girince 1862 ylgene ad 200 (kendisi: ihra kymeti 136) milyon frank borca girildi. Her iki sondnle Trkiye, bu gnk para hesab 240 milyon T.L. eline geirmi grnerek 392

milyon Trk liras borlu kartlmasn batl dostlarnn bir ltfu sayd. O ylTrkiyenin srtndan merkezi Londrada Otaman Bank, kzn derisinden arkkarr gibi kartld. Ertesi yl ayn artlarla, kalp paralar deitirmek iin 150 milyonfrank (7 milyon altn, 1, 12 milyar bugnk Trk liras), Galata bankerlerininalacaklarn karlamak iin 50 milyon frank (2,2 milyon altn 3520 milyon bugnkTrk liras) borca girilirken, beklenen misafir geldi: Osmanl Bankas sultandan dahaegemen yetkileriyle Trkiyenin bana oturdu.

Bylece Trkiye halk karsnda sermayenin yerli yabanc ayrd kalmamtr3520 milyon alacakl Galata Bankerleri (Yerli sermaye), 1.120 milyon kt para


16/85

oyunu ile Devleti Batl dost finans Kapitale yeniden borlandrarak kutsalmparatorluun hazinesine ortak kmtr. Bu yamann gerisi orap sk gibigitti. 1865 yl Trkiye anszn bor diyemez duruma girince: "Birinci Tertip GenelBorlar Tahvilleri",1873 yl: "kinci Tertip Genel Bor Tahvilleri", 1874 yl,Osmanl Bankasna yeni imtiyazlar sunularak 20 yl kuponlar deme konturat ve"nc Tertip Genel Bor Tahvilleri" karld... ve 1789 Fransasndaki bir ka

irket yerine, Trkiyede "Allahtel" gibi bir tek kumpanya: Osmanl Bankas "Heryerde hzr-nzr." Kuruni devletl "Eminance grise" oldu.Kurnaz Batl Finans Kapitalin ngiliz-Fransz kalesi, Trkiyenin btn gelir

kaynaklarna Davul zurna alarak sahip kmak iin slv Barbarln koba gibikulland. Dou Avrupanin btn lenduha Antika mparatorluklarn (ar Rusyasn,Avusturya Kayzerliini, Osmanl Sultanln) birbirine drd; 1854 Krm Savandardan ieriye soktu: 1866 Kandiya isyan, 1869 Svey kanal isyan, 1877 PlevneSava, 1885 Dou Rumelinin Bulgaristan'a katlmas.. Trk'n belini krd. Borlarbte an, bte aklar borlar kovalad. Harp ihtilli, ihtill harbi kkrtt..Osmanlya ne istenirse yaptrlabilirdi.

DYUN UMUMYE SALTANATI

Bir tek banka irketinin ubeleri ve Kapitlasyon kurallar, Trkiyenin gereigibi samallatrlmasnda yetersizlik gsterdike, yeni bir rgt gerekti. Orijinal ilk"Karma Ekonomi" kuruldu: (Trk, ngiliz, Fransz, Alman, talyan, Avusturya)mtiyazl Tahviller Hmillerinin mmessillerinden derlenmi: "Dyun'i UmumiyyeVaridat' Muhassasa daresi" (Genel Borlar Tahsisli Gelirler idaresi) dodu. Msrvergisi, Osmanl Bankas kanalyla ngilize kaptrlmt. Ttn - tuz damgaresimleri - pek r, Balk ve av resimleri "stanbul Bankalarna"... 1881 ylnceki Finans Kapitl tekellerine: Tnbki resmi, Bulgaristan, Dou Rumeli,Kbrs gelirleri peke ekildi. Gelirleri her yl: artk hi bir gerek gc kalmyanDevlet deil, yerli-yabanc SERMAYE hazretle rinin gvendii Dyunu umumiyetoplyacak: 490.000 liray (imdiki 86 milyon Trk lirasn) Galata bankerlerinededikten sonra, kalann bete 4 n fzilere, bete 1'ini Tahvilleri "tf"

(sndrmek) iin ayracakt.1888 yl, Bat dnyasnn yeni olduu lde daha yrtc ve atlgan bir finanskapital etesi sahneye girdi: Prusyal Yunker (Aa-Paa) yapsyla Trkiye yapsnadaha kolayca kaynaveren Alman Emperyalizmi Silh satmak zere Doye Bank'tanverdii 1,65 milyon Sayd' mhi (Balk av) dnc ile turnay gznden vurdu.1890yl Dynuumimiye daresi eitli Trkiye Sancak (il) lerinin "Hububat rn" daele geirmeye giriti. Bylesine uslu "yama Hasann brei" artk biricik Anonimirket geleneini de atlatt.1888'den 1906 ylnadek Trkiyede 94.885.000 franksermayeli 3 ve 495.000 Trk lira sermayeli 2 olmak zere 5 Anonim irket dahakuruldu. Bu gnk para ile 18 ylda 1 milyar liraya yakn (763,980 milyon yabancsermaye, 79,20 milyon yerli sermaye) "Yatrm"yd bu.

"Hrriyet", yahut "Merutiyet" adn alan 1908 Devrimini anlamak iinhereyden nce bu 1 milyarlk, ve ondan nceki dn biimli olanlara milyarlk

Finans kapital "Yatrm"larn gznne getirmek gerektir. 1854'ten 1903 ylna dek50 ylda Trkiye 26 finans kapital "Ameliyat" geirmitir. "Hasta Adam"a her ikiylda bir para ve egemenlik amptasyonu! O 26 ameliyat iinde yalnz 3 tanecii hideilse grnte "olumlu" bir ama gtmtr: Demiryol onlarn karakteristiitekilerden hi ayrlmad.1870 yl "Rumeli imendiferleri istikraz" iinBruxeiles'de Baron Hirsch'le bir anlama yapld: alnan 254.430.000 franka karlk792.000.000 frank borlu decektik. darecilerimiz gibi "asil" olan Baron 100 liralktahvilleri 42,5 liraya satarak 170 milyonu cebine indirince srra kadem bast.kredilmeli, Baron "Endstri valyesi" kmasayd, bu gnk parayla 1 milyar 850


17/85

milyon lira karlnda 21 milyar 300 milyon lira denecekti.1894 yl, bir finans grupu ile Doye Banktan "Rumeli imendferleri

Avans" olarak 40 milyon frank (Bugnk: 470 milyon T.L.); 1903 yl, gene DoyeBank ile Anadolu Demiryollar irketinden "Badat istikraz, Birinci Tertip" olarak2 milyon 376 bin (bugnk: 380 milyon) lira alnd. Rumeli demiryolu: girdii yerdebir ihtill patlatarak, en sonra Balkan sava ile mparatorluun Rumeli topraklarn

kopartmya yarad. Anadolu demiryolu: ngiliz gurupu ile Alman gurupu arasndakiBirinci cihan savan patlatarak, mparatorluun gmlme trenini salad. Modernfinans kapitalin bir lkede en "olumlu" davran da bu idi. O hengmeler ortasndaTrkiye'nin var you SERMAYE'ye teslim edilmiti: Msr vergisi, Hkmetin genelgelirleri, (zellikle: zmir, Suriye gmrkleri), stanbul gmrkleri ve oktruvas, ttntuz, damga, iki, deniz ve kara avclar, ipek sr, Bulgaristan, Dou Rumeli, Kbrsgelirleri, geri kalan gmrk gelirlerinden 390.000 (imdiki 30 milyon) lira, Tnbekiirketi, Tnbeki gmr arttrm, eitli topraklarn rleri finans kapitalinelindeydi. Btn bu alacaklar ne Abdlhamidin kiilii, ne sallanan hafiye tekiltsalama balyamazd. Btn bir millet, olmazsa bir ok milletler finans kapitalburjuvazisinin iratlarn demiye kefil olmalyd.

Fransz derebei Devletini ykan burjuvalarn alaca 32 milyarsa, 1881 ylOsmanl Derebei Devletinin ald dnler "Tenzilta mazhar" edilen 13 milyarlatam 30.4 milyar bugnk Trk liras idi. Rivarol'un 1789 Fransas iin syledikleri,1908 Trkiyesi iin yle tekrarlanabilir: "uras muhakkak ki, (Yerli - yabanc)bir ok burjuvalar (Trkiyede) bir yeni dzen (Meruti Hrriyet)istemilerse, kamu borcunu Abdlhamidin garantisinden daha salam olanTrk milletinin garantisi altnda koymak iin istemilerdir."

Trkiye 1854'ten 1914'e kadar 60 ylda 40 istikraz yapt: her 3 ylda 2 dn!stikrazlarn uzun yllar durduu iki devir vardr: lki: 1874 ile 1886 daDynuumumiye Saltanatn Trkiye iine yerletirme pazarlnn srd 12 yldr.Trkiyenin belli bal gelir kaynaklar zerine finans kapitalin demir eli konulurkonulmaz, istikrazlar a yeniden alm,1886'dan 1896'ya kadar 10 ylda tam 9istikraz yaplmtr. Fakat ondan sonra gene epey anszn bir tkezleme gze arpar:1896'dan 1909'a kadar geen 13 yl iinde Finans Kapital hazretleri Trkiyeye 2

istikrazdan bakasn yapamayverir. Bu, o zaman iin tesadf gibi grnse bile, bugn, olaylarn muhasebesi yaplrken aka grnyor ki Finans kapital tam o yllardaartk Abdlhamide resmen rest ekmi, ve koynunda yetitirip besledii Con Trkleringlgesinde gizli gizli kkrtlan 1908 Devrimini beklemitir. 1908'le birlikte "Bekleyi"biter. Sermaye efendimiz, istedii dzen kuruluncaya kadar skca kapatt istikrazkesesinin azn 1908 devrimi ile birlikte yeniden aar. Ve t 1914 ylna kadar hemenher ylda bir defa. (hatta 1911 yl 2 defa) dn verir. Trkiyenin geriye nesi kaldysa(gmrkler, rlar) ele geirir. "Soma - Bandrma istikraz", "Hudeyde - San'aistikraz," "Konya ovasn sulandrma istikraz, Doklar istikraz, anc hissesi istikraz".Trk Milletini Millet Meclisi aracl ile yeni tipte borlanmalara doru iter. O sradairket yatrmlar grlmedik llerde alr yrr. Trkiyede 1883'ten 1908'e kadar25 ylda yalnz 6 anonim irket kurulmutur. 1909'dan 1914 e kadar 5 ylda ise, 93anonim irket kurulmutur. 7-8 ylda 1 irket yerine,1 ylda 10'dan fazla irket!

Kamu borlarnn millet garantisi altnda sokuluu, Lozan Zaferinden sonra 13Haziran 1928 Paris anlamas ile Osmanl mirasna konmu milletler arasnda yleletirilmitir:

17.10.1912'den nceki istikrazlarnyzdesi

17.10.1916'dan sonraki istikrazlarnyzdesi

Trkiyeye 62.25 76.54Yunanistana 10.57 0.55


18/85

Suriyeye 8.17 10,17Yugoslavyaya 5.25 -Iraka 5.09 6,25Filistine 2,46 3,03Bulgaristana 1,62 0,16Arnavutlua 1,57 -

Hicaza 1,13 1,39Yemene 0,89 1,09

SERMAYE: HESAP ve GARANT STER

Trkiye ilk istikrazn 1854 ylnda yapt. Aradan 9 yl gemedi, biriken borlarzerine, yabanc alacakllarn mmessili olan dev finans kapital irketi OsmanlBankas Trkiyeye bir Fatih gibi girdi. Girdikten sonra 10 yl gememiti ki (1879)Osmanl Bankas yeni imtiyazlaryla Trkiyenin en byk EKONOMK iktidarkesilmiti. Fakat, sermayenin yalnz ekonomi iktidar yetmezdi. O, Devlet alacaklsolarak SYAS iktidar ele geirmezse ekonomi gcnn garantilenmiyeceinibiliyordu. Siyasi egemenliini Tanzimattan beri zorluyordu. Namk Kemalleri, ConTrkleri onun iin Avrupaya karyordu. Paalar ve beylerle, sultanlar arasnda ikidebir patlak veren saray ihtillleri, en sonunda Abdlhamidi, ilk Millet Meclisdenemesine zorlad.

Trkiyede ilk Parlmento girikinliinin genel olarak SERMAYE, ve zellikleDEVLET ALACAKLILARI kampanyas olduu, ksack mr iinde yaplm balcaMeclis mzakerelerinde apak okunur. "Mebusan" toplantlarnda Abdlhamit PARA,Milletvekilleri HESAP ("Emniyet" dedikleri GARANT) istiyordu. Abdlhamidin eskikurt Devletllar,101 gn srecek Meclis toplantlarnn 60 gnn; (Tren Sylev"Makale" And ime i tzk - Vilyet, Belediye, Basn kanun ve tzkleri, Donanmaziyaretleri) ile geirtti. Bu asl nemli para iini en sonda sktrp, acele oldu bittiyegetirmek taktii idi.

nce Karada, sonra Moskof sava patlaynca, Yeniehirlizde Ahmetefendi, dayanamayp "Makale"sini okudu:"Milletvekilleri Heyeti, iki aya yaklayor, yalnz bir takm tzkler ve

kanunlar ile urayor. Maliye Dengesinin dzeltilmesi iin, halka ciddenEMNYET verecek bir suret bulunmasna ve memur maalarndan yarskadar bir eyin sava sonuna dek kesilerek, fazla memurlarn TENKH (sayve maalarnn azaltlmas) ile birlikte kimi bendeghnn (kapkullarnn)almakta olduklar "tayn"lar lzumsuz ve satn allar uygunsuz olduundanbunlarn dahi dzeltilmesine ve rsumat ve Posta ve ar ve sair malmemurlarnn hazineyi ziyana sokacak zelliklere glerinin yetmemesi iinelde bir kanun bulunmadndan bu yolda bir kanun konulmasna veolaanst masraflar adyle Dengede ak gsterilen 14 milyon liralk(bugnk 2,4 milyar) bir farkn bu suretle kapatlabilecei hesap edilerekanlalmtr." Meclis Bakan, ii hemen "encmene havale" etti. (Bu sz, ondan sonraTrkiye edebiyatnda bir konuyu atlatmak anlamna kullanlan tiryaki sz olacakt).Bir baka ban ba daha vard: "stanbullu mufiyetleri". Gerekte buDevletllara kapkullarnn ve kodaman ehir tefeci ve bezirgnlarnn askerlikten vevergiden imtiyazl tutulmalaryd. Ona da Sleyman bey (Ni) dokundu:"Padiahmz Efendimiz Hazretlerinin meymenetli uurlarnda ne yolda canve mallarmz fedye hazr bulunduumuz btn Osmanllar adna ahd vemisaak (szleip anlalmt.) edilmiti. Bu teahhtlerimizin yerine


19/85

getirilmesinde Tara (stanbul d iller) halknn imdiyedein gstermibulunduklar ve daha gsterecekleri besbelli olan yce aba ve hamiyyeti(milli onuru) tasdik etmemek hi kimsenin elinden gelmiyeceindenfiiliyatta zge (bu szc Nili aynen kullanyor) hit istemez... Bu vatansayesinde zenginlik ve zenginlik (servet ve smn) edilerek genelvergilerden mufalkla kayrlarak Yurt hizmeti erefinden imdiyedek

mahrum kalan stanbul zenginlerine it ve pek acele olan para yardmbakmndan henz bir tek fedakrlklar grlmyor.""Bakan. - Bunu da verin, teki kda ilitirilsin.. ngiltere Devleti hak

tanr ve tarafsz bir Devlettir." diye, konuyu, ngiltere eliliine Meclisin krnmektubu sunmasna evirtiverdi. (12 Mays, 27. Toplant, I Oturum). Derebeyi:kapkullarnn maalarn kesmek istemiyor; Sermayedar: iktidar ele geirmedikekesenin azn amyordu. Kabak kylnn bana patlarken, aaya da dokunmasakla geldi : "Anm" (Koyunlar: hayvan vergisi) ele alnd. Halil bey (Suriye) - "Anm vergisine bir misli zam etmek ikyetieker." Manok efendi (Halep) - "Ar deildir." (O kapitalist gibi hesaplyordu.) Yeniehirli Zade Ahmet Ef. (zmir). - "Yarm arkl ifti savayardmn verirse, burada iki atl arabaya (O zaman "Kadillak" yok) binenlerniin vermesinler? Bu gn kuru ekmek yemiye raz olmalyz. Buday ekmeiyiyorsak arpa ekmei yiyelim, az harcyalm." Manok Ef. (Halep). - "Yurdumuz ortak Vatandr. stanbulda daha zenginadamlar vardr. Onlar daha ok yardm etmelidirler." Bakan. - "... Yalnz benim elimle kayk, balk gibi adamlarn ellier,altmar, para olarak toplanan yardmna ben hidim." Astarclar Khyas Ahmet Ef. (stanbul). - "stanbul ehalisi vergidenkamadlar, verdiler... Oysa, imdi yedek 60 paralk bir ey iin bir ka takrirgnderdik; karln alamadk. Ehli bu gibi ilerde EMNYET (Garanti)ister. Eski Bavekil Mahmut Nedim paann bu kadar eyleri var. Zimmetleriolduunu gazeteler dahi yazd. Yce Kap (Bb' Ali) birisine bakmad." Mustafa bey (Yanya). - "Yurdu kurtarmak ve namusu ikml etmek

uruna herkes maln deil, cann fedaya hazrdr. Fakat, herkes vereceieyin ne iin alndysa oraya harcanmasn ister. Herkes Sava iin para verirde, sonra meru olmyan bir masraf yaplrsa ite bu olmaz. BugnedeinEMNYETSZLK de bundan kmtr, sanrm." Yeniehirli zde A. Ef. - "Eer i yapacaksak, stanbul'dan baka yerlerehalisini tevik edecek bir yol dnmeliyiz. Grsnler ki, Bakanlar veMilletvekilleri yalnz fukarann yakasn tutmuyor... Vilyetlerden ncestanbulda da bir ey yapalm. Gazetelerde herkes grsn... Birincisi Tenkih(Masraf azaltm) yapalm. kincisi: gelirlerimizi ne yolda idare edecek ise,ona gre bir kanun, bir tzk yapalm. Ondan sonra ra m, vergiye mizammedeceiz? Her ne yapacaksak yapalm. Bu suretle ehali dahi EMN(garantilenmi) olur. Bundan nce bir ey veririz diyemeyiz." (28. Toplant, 2.Oturum.)

Yardm, Vergi tartmasnda, gryoruz, yerli yabanc, mslman olan olmyanbtn Sermaye Derebei Devletine kar tek cephedirler. Meclisin btn duygululuu,Derebei Devletinin hesaplarna el koymaktadr. kmaz, bu ynde yontulmaktadr.Derebei oyalamasna kar 29. Toplantnn 2. Oturumunda stiyzh (soru nergesi)yapld : 1 - Be on yldr Devlet gelir ve giderleri nedir? 2 - Yllk gelir artyor mu? Nekadar? 3 - "Artan gelirden ne yolda yararlanlyor? stikrazlardan bteye her ylden faiz ve amortisman yllk gelir artyla orantl mdr? Deilse aradaki farknedir?" 4 - "Faydasz memurlarla lzumsuz masraflarn oalmasnn, baya gelirdenstn olduu anlalyor?" Denge dzeltimi (mali muvazenenin slah) iin hazine ne


20/85

dnyor? 5 - "Bu gidile mliyenin geleceinin hangi sonuca varaca zerine biristatistik ve maliye hesab var mdr? Varsa nedir? Yok ise, Mali durumlarn geleceineEMNYET ve GVEN verecek kyaslama HESAP nedir?" Bakan. - "Maliye Bakanl her yl pek ayrntl kitap kadar maliyedengesi yaynlar. O kitaplar vilyetlere geldi mi? Bu i on, on iki, on beyllk bir itir."

1877 den 12 yl ncesi: yzde 50 "ihra kymetli" (yani bir verilip iki yazlmve "Londradaki bir messeseden" yaplm "Birinci Tertip Genel Borlar Tahvili"yl (1865) tir. Bunlar "Galata bankalarna zami 24 ylda denecek eitlitahviller"dir... 1877 den 15 yl ncesi: Osmanl Bankasnn Londrada kurulduu yldr(1863)... Tam o yllarda Yerli - Yabanc (Galatal - Londral) Finans kapitalinTrkiyede Bte hesaplarn yaynlatmas, Derebei Devletinin Kapitalist Devletinedoru gidiinde Sermayenin oynad rol ak ak belirtmez mi? Byle bir lkede enaz 19 uncu yzyl ortasndanberi "Sosyal snf"larn "ada Uygarlk" ynnde nekadar yol alm bulunduklar anlalmaz ey midir?

Fakat, Neden Trkiyenin bylece "ada Uygarlama"s, Batdakinin tersinememleketi ykselteceine alaltt? Bu ayr konudur. Onu kuru mantmzdan kpolaylarn gidiine uyarsak kavryabiliriz.

YERL SERMAYEYE KARI: DEVLET+ECNEB

Abdlhamidin Derebei Devletine kar tek cephe kuran yerli ile yabancsermaye Trkiyenin Bat Avrupa uruna kurban edilmesi konusunda farknavarmakszn ayrlrlar. Geri Trkiyedeki antika Tefeci - Bezirgn sermayesinin yaps"rezonans" bakmndan (1) Batnn sermayesinden ok "Finans kapital"ine yaklar.Onun iin iki taraf abuk anlam, Derebeyi Devletini teslim almak taarruzunagemitirler. Ama, bu taarruzda Bat finans kapitalinin amac Trkiye'de modernsanayii kurdutmakszn, kendisine acentelik edecek bir mttefik kapitalist snfnuaklatrmaktr. Onun iin : "tavana" (Yerli sermayeye) "Ka!", Tazya (DerebeyiDevletine) "Tut!" der. Bir yanda (Con Trkler'i kanad altna alarak Abdlhamid'ekar "Hrriyet sever" grnr; tede el altndan Trkiye'nin yksek idareci

kadrosunu grlmedik lks ve rvetle kendi emri altna srkler. Bu tezatl davranD politikada da aynen gdlr: bir yanda Trkiye'nin trk olmayan milletlerini vear Rusyasn Osmanl devleti zerine saldrtr; tede, ar ar gitti mi, btn "YceDevletler" (Dvel'i muazzama) karsna kp : "O kadar demedik!" yollu, Batnnekonomik ve politik egemenliini en iyi salyacak bir "Tarafsz hakem" krkyleortal yattrr, grnp parsay toplar. Bat kapitalizminin bu alicengiz oyunununda en uysal maas Trkiyedeki trk olmayan kapitalistlerdir. Yzyldr hiamakszn srp giden "Batl dostluk" politikasnn (tipik rneklerle belgelemi)en eski ispat gene Trkiye'nin ilk Millet Meclisi zabtlarnda btn ayrntlarylaokunabilir.

Derebei Devletinden alacakllarna "Emniyet" istenirken: gvur, mslman,yerli, yabanc sermaye bir olur. Derebei Devletinin her trl ekonomik, sosyal vepolitik glerimizi kerten pahal ve lks, lzumsuz ve baskc brokrasisine kar

"TENKYHT" (Maa indirimi) istenince, her kafadan bir ses kmaya balar. MeclistePaalarla aznlk Milletvekilleri, hele mslman olmyanlarla sarkllar elele verirler. Halil bey (Suriye). - "Anam ve r vergileri ve askerlik bedelleribirletirilerek, herkesin zerine mutedilce bir ey yapma yolunu tutmakdaha uygun grlr. Ama, ilk i olarak maalarn tenkihi ve fazla velzumsuz memurluklarn kaldrlmas gerekli grlr." Manok Ef. (Halep). - "Kyime dolaysyle maalar zaten yeteri derecesineinmi demektir. Oysa, memurlar onu da alamyorlar". Halil Ef. - "Kesilmesi istenen memurun maa deil, Mhtcn maa, 25


21/85

bin u kadar kese raklk maa.." Sebuh Ef. (stanbul). - "ki yldanberi konsolid kt larnn faizleriverilemiyor." Astarclar Kedhudas. - "Zimmetleri olduu gazetelerde dahi yazld." Hamazasb Ef. (Erzurum). - "Teessf ederim. Vatan ocuklarndan be altyz bin kii hudut zerinde bulunup, mhimmat ve erzaka ihtiya varken,

Milletvekilleri vaktiyle yle oldu, byle olacak diye vakit kaybediyorlar.htils, hrszlk iin bir ey varsa baka zamana braksnlar. Kimilerimaalar tenkih etmek, kimileri Mahmut Paann ihtilsna bakmakistiyorlar. Bunlara sonra bakmal." Rasim bey (Edirne), "Bir obann drt kuru verdii gibi, memurlar dahimaalarn biraz eksik alsalar.." Bakan (Ahmet Tevfik Paa). - "Memurun aylndan on bin kurukeserseniz bilin ki, hazine yz bin lira zarar eder." Yusuf Paa (Maliye Bakan). - "Hazinenin bir usul var ki, ilmhabersizmtcinden olanlar olur. Lkin imdi tevcihat srasnda girdiinden... Tenkihtetkike muhta. Tetkike vakit var m? Yok mu? kulunuz derim ki, elbet de buDevletin lkesinde olan gelirlere nisbetle gerek mtekaitler, gerek mzller,gerek mhtalar iin maa azdr. Vermek lzmdr. Verilmez olmaz. Kimifukara a kalr, arzuhaller verir." Abdrrezzak Ef. (Badat). - "Duglar (duaclar) kadim OsmanlDevletinin duclardr. Yz kuru, iki yz kuru alacg olursa bundan neanlalr? Hi olmazsa beyz kurutan yukar almal. nk Fukaralarn dahiduas yce Devlete lzmdr," Yusuf Ziya Ef. (Kuds). - "Bunlar alarak mkemmelen ekmeklerinikazanabilirler... Baka ilerde urarlar. Drt be eit tahsisat alanlarbulunur." Mepus. - "te defter nmzde. Mzllere, mtekaitlere 25 bin keseveriliyor. lem yalnz 19 bin kese... Bin kese: Asker iinde, nvvb (kad,hkim) iinde, bilmem nesi hepsi iinde olduu halde... u snfn kanununadokunmaktadr,"

Bakan, - "Adaleti sorarsanz, evkaftan falann bin kuru ald olsa,burada onun be parasn kesmiye hakkmz yoktur. Bu devletin eskinizamdr, kesmi." Yusuf Paa. - "Bir neferin maa 30 kurutur. Onun nesini keselim?Onun be ocuuna verilecek." Abdrrezak, - "Mdem ki mddetimiz (Meclisin ne kadar srecei!)bilinmiyor. Bunu gelecek yla brakmal... Teb'ann hepsi Devletin iyli (olukocuu) demektir. Bir mikdar maa vermemek gerekmez." Ahmet Ef. - "Mutlakaa te bir maalarndan." Bakan. - "Bunu getik mi?" Heyet. - "Getik." ...... - "Bu aralk askere ilimek ciz deil! " (II Haziran oturumu.) Rasim Bey - "Hemmzllk, (iten kovulmu) hem fel ilerde

bulunarak maa alan memurlar var." Bakan. - "Bu kimselerin ismini sylemiye davet ediyorum sizi." Rasim Bey. - "Bu memurlar f etmek istemem." (Bakan Paa da"Mzlin" dendir. srar edince).. Bu memurlarn tam bir listesi bulunsa idibir ok isimleri iaret etmek mmkn olurdu." Yusuf Paa. - "Bu listenin hazrlanmas uzun zamana baldr." Meclise: "Binba'dan yukar savata olmayan subay taynlarnnkaldrlmas... Bro masraflarnn azaltlmas ve duaglara ayrlan maalarnkaldrlmas" teklif edilince "Komisyon karar bir ok sarkl mepuslar


22/85

tarafndan itiraz urad" (13 Haziran 1877 tarihli La Turquie gazetesi.)Bylece, bir az gnein altndaki zel yerini isteyen yerli - mslman Trk

sermayeye kar Yabanc sermaye hemen yerli gayrimslim - gayri Trk sadkajanlar kanal ile btn antika derebei glerini (en bata paalar ile sarkllar)harekete geirir. Trkiye'de bir az milli menfeat gtmek isteyen clz yerli-Trksermayeyi inmelendirip teslim olmya zorlar.

BANKANIN DOKUNULMAZLII

Konu para ve banka ilerine gelince blnme ve atallama daha ok artar. 21Mays (30. toplant) da: Hicaz, Bat Tarablus, Badat, Basra ve Yemen d btnimparatorluk iin 2 milyon kayme (kt para) kabul edildi. Rasim Bey (Edirne) - "Bu kaymeler zerinde ulu Hazine ile Bankanndengesi ne yolda olduuna dair sorduumuzun karl gelmedi: Bankayabir ey verecek miyiz?" Bakan - "Bu kaymeler ne vakit basld?" Hey'et - "Geen yl." Bakan - "Evet. nk bir takm vakti gemi borlar oald. Devletskt. Acele kayme bast. Borlarna verdi. " Rasim Bey (E.) - "u iki milyon kaymelerin hepsi sava iin mi?"

(nc madde okundu: 500.000 kese olaanst sava masraflarna, 400.000kese gelecek olaanst masraflara, 400.000 kese gayrmuntazam rehinli borlara ,20.000 kese bakr paralardan kuruluun beer parala evrilmesi iin sermayeolarak ayrlyordu..) Sebuh Ef. (stanbul) - "Rehinli borlara verilecek deniyor. Verilmimi,verilmemi mi? Bir de yalnz rehinli borlara verileceini anlyamadm.Rehinsizlere de bir ey verilmeli."

Bakan - "Biz stanbul'luyuz, biliriz. Devlet istikraz ede ede parabulamyarak, en sonunda bir yerde para buldu, ama u kadar kt rehinverirseniz veririz, dediler. Rehin verdik aldk. imdi biz ne dv ediyoruz?Biz hesap dvs ediyoruz. Hey'et sorsun."

Hdaverdi Ef. (stanbul) - "Kulunuzun her ne kadar gerei gibi bilgimyok ise de, sanrm, bir takm bankalara Devlet bor etmi. Bu bankalardaDevletin bir takm sehim (hisse sahip)leri rehinlidir. Bunlar Devletleyazmlar: (u kadar kayme verirseniz yanmzda bulunan rehinlerisatmayz) demiler. nk, eer satlacak olursa bundan byk zararkacakm."

"Bankalar" denilen ka kii? O bir avu adam hereyin stnde gl grnenDevleti karsna alm: artlarn dikte ediyor. Koca Mecliste kimse bu trajediyi aykrbulmuyor. nk, orada "Herkes" deilse bile sz geenler "Bankalarn adamdrlar.Netekim "Reis" (Ahmet Vefik Paa) karr: Bakan - "Efendim, gemile savayoruz. Bundan 8 ay nce denilmi ki(Eer paralar verilmezse falan ey satlr!). Bu i olmu, gemi; imdisatalm m, kurtaralm m? Gemie re bulmal. Fakat bu Mecliste hi bir

ey yaplamaz, buna ubede bakmal.""ube" neden Meclis'in yerine geiriliyor? Bunu I4 Haziran Oturumunda "Reis"

yle anlatyor: Bakan - "... Encmen tayin ettiniz, Vkel (Bakan.. lar) geldi. Fakat,gerek Bakanlar, gerek encmen yeleri ikyet ediyorlar ki, Encmendeherkes dolu, bir i gremiyorlar. Ben i grelim dedim. yeler mnasebetsizcevap verdiler. grmek tarafn tutmuyorsunuz. Bana braklrsa igrdrrm. Encmeni be kiiden ibaret yaptk ki sz sylemek kaabilolsun. Sonra o be kiiden ubelerde kimse kalmad. Herkes Encmene


23/85

soruyor. Encmenden ii bitiremediklerinden ikyet ediyorlar. imdioyunuz ne ise bildirin. Encmeni kapyalm da kimse girmesin mi? Yoksayle ak m gitsin? Cevap var m?" Mustafa Bey (Yanya) - "Buyurduunuz dorudur. Ancak kendi kendine igrmeli. Fakat i tzk msaittir. yelerden her kim isterse gidip grebilir."

tzk Bat Kapitalizminden tercme edilmi: Batda "Serbest rekabet" var.

Trkiye'de ise Devlet ileri be kii arasnda, st kapal yrtlmek gerek. nkbir avu finans kapitalist 90 kiiyi bile kandramyacandan korkuyor.Onun iin Millet Meclisi oldu bittilerin onaylanma deirmeni saylyor. Oldu

bittileri kurcalyanlarn zabtlarda adlar bile geirilmiyor: Bir Milletvekili - "Bakr paralar belie evirmek iin, byle zorluzamanda 20 bin kese sarfnda ne anlam var? (Cevap yok)." Drdnc madde okunur: "Kaymelerin karl GENEL GELRlerlegaranti edildikten baka EREL KMR MADENnin ve SPARMAET veMHAL ve teki FLKLER karlk gsterilip her yl tedavlden alnacak100 bin keselik kaimeler iin dahi AYDIN vilyetinde bulunan Aydn veSaruhan sancaklar R gelirleri ve Aydn ve Konya ANAM resimlerikarlk gsterilecek."

O zaman Devlet tm, Derebei snflarnn Siyaset Tekelinde bulunduu iin,onun ancak byle "perakende" olarak haraca balanmas gerekiyordu.Milletvekillerinden hi birisi bunu yadrgamyordu. nem verilen tek ey, kefil tutulanDevlet parasnn daha nce baka yere ipotek edilmi olmasyd: Hdaverdi Ef. (stanbul) - "Sanrm ki, Aydn sancann Rleriyabanc dnlerine karlk rehin verilmitir. O bor daha bitmeden, burleri baka borca karlk gstermek nasl olur?" Yanko Bey (Dantay yesi) - "Eer Milletvekileri tasdik ederlerse gelirlerverilecektir; etmezlerse henz baka borca karlk gsterilmemi olangelirler varsa onu bulup gstermelidir." (21 Mays).

Belli ki, Yabanc sermaye Byk Devlet adamlarn kendi tarafna kazanm yerlisermayenin alacan atlatmaya alyorken, yerliler de kar taarruza geiyorlard.Yabanc sermayeyi hep gayri trklerin iyi savunamayacan sezen Paa, gayret baa

dt, deyip bakanlktan ekilir:"Bu aralk Bakan Paa hazretleri Bakanlk makamna ikinci Bakaneyh Behaetdin Efendi hazretlerini ararak, kendileri kermetlMilletvekilleri srasna oturdular." Astarc Kethudas A.E. (stanbul) - "Birisini sylerken tekisiniunutuyoruz. Bankaya bu kadar paralar veriyoruz. Fakat, onun bir paragelirini grmyoruz." Sabuh Ef. (st.) - "Bankann grevi kayimelerin itibarn korumaktr." Manok Ef. - "Bankann Devlete kar gelecek iktifalet ve kredisinikorumaya iktidar yoktur." Sebuh - "Kayimelerin zerine BANKAnn numaras olursa (Hazine dahaok kayime karamaz) diye herkes EMN olur." Manok Ef. - "Bankann Devlete kar gelecek iktidar var mdr? Devlet

gene istedii kadar basabilir. "Halk bankay kefil sansn" deniliyorsa, buhalk aldatmak olur." kinci Bakan - "Biz tahmin zerine konuuyoruz. Banka ile olanMUKAVELEleri gremeyince bilemeyiz." Hasan Ef. (stanbul) - "Banka itibarn korumu olsayd, kayimenin 100kurua gitmesi gerekirdi. te gitmiyor. yleyse, bankaya bedava parakazandrmann hi faydas yok."

bu kerteye dayannca, demin "Riyaset"ten ekilmi bulunan Paa ortayaatlr:


24/85

Ahmet Vefik Paa Hazretleri (stanbul) - "Bankann bir ka hizmetivardr. Birisi u ki, sancaklarda gelen paraya bundan nce yzde 14 masrafbinerdi. Bu masraf olmamak iin para vermedikten baka, yze yarm bileKtibiyye aldk. Bankann nerelerde besi varsa oralardan para alnrd,iine sarfetti. nk bu hizmeti btn btn bedvaya yapamazd."

"Gz hasmn tanyor"du. Yerli sermaye, eskiden beri Devletten kopartt yzde

14'leri Yabanc sermaye ile onun Trk olmyan ajanlarna (BANKAYA) kaptrmakistemiyordu. "Banka" adna Paa da: Bu ii siz yzde yarm vererek yapamazdnz,demek istiyordu. Fakat "Parlamento" nezaketinde meseleler byle ak konamazd.in iyz milletin kulana alnabilirdi. Eeine vuramaynca, herkes semerinevuruyordu. O zaman mehur krdv balyordu: Bir Milletvekili - "Bankann beleri bulunan yerler hep byk mahallerve iskelelerdir. Oralardan stanbul'a para gndermek gerekirse, hi bankayave masrafa hacet yoktur. Daima havaleler bulunur."

Gerek buydu. Koca Devlet, paray buluyor da, stanbul'a gnderecek adam mbulamyordu? Bu gln bir bahaneydi. Ama, "Banka" o zaman bir tekti; OsmanlBankas. O da doru Bat Sermayesiydi. Yzde yarm Brokrasiyle "Ktibiyye" verdimi, byk Devlet paralarn iletebiliyordu. Trkiye'de bugn Bankas bile "Buhizmeti btn btn de bedava yapmazd." Hasan Efendi orasn kavramaynca,kafasna vurarak anlatan kt: Vefik Paa Hazretleri (stanbul) - "Bunu ben yaptm da, bile bilesylyorum. Baka trlsn bilen varsa ksn meydana!.. Hazinememurlar yzde 14 veriyorlar. Ben bunu vermemek iin byle yaptm.Banka Konya'daki paray nasl getirecek? Onu gene Banka bilir." Rasim Bey - "Banka, iskele olmayan yerlerde ube yapmad efendim.skele olan yerlere yapt. Konya gibi iskele olmayan yere yapmad. Edirnegibi iskele olan yere yapt. Geen yl Serasker kaps iin tahsisat verdiler. Butahsisat stanbul'a ulatrmak iin de Edirne redif albayna memuriyetverdiler. 400.000 kuru biriktirmiti. Sarraflar yzde 1 ile stanbul'a polieverecek oldular. skele olan yerlerde sarraflar bile kr vermiye razoluyorlar. skele olmayan yerlerde byle deil ise de.. Oralarda Bankann

dahi ubesi yoktur."Yni, yerli sermaye (SARRAFLAR), eski tefecilikten daha krl olan, yabancsermaye (BANKA) apnda byk para iinde rekabeti gze alyordu. Oysa, Batlbyk finans kapitl suyun ban kesmiti. Acentesi seslendi: Sebuh Ef. "Gzel ama, biz bankay bugn feshedemeyiz. Vdesi bitmiise, o zaman feshederiz." Hey'et (Millet Meclisi) - "MUKAVELELER gelmeyince bu i anlalmaz.Geelim."

MSLMANI TEHDT

BENC MADDE: "100.000 keselik kayimenin tedavlden kaldrlaca." ALTINCI MADDE: "Kt paralar karl tahsil edildike zmir'de BANKA

ubesine ve Konya'da BANKA memuruna teslim edilecei." Rasim Bey (Edirne) "Kayimeler tedenberi eskir, yanar, suya der,hsl noksan olur. Bu durumda Bankaya numara zerine para verilirse,Bankaya aktan bir byk kr ettirilmi olur: Konsolide ii dahi byledir.Bunu da Mliyeden sorduk. Buna dahi cevap yok."

"YEDNC MADDE: "Kt para hesaplarna ve ikratna bakmak iinDevlet bakanndan ve yesi Banka ile Osmanl ve EcnebiSermayedarlarndan kurulu bir komisyon kurulaca"

Yukarda: DEVLET+BANKA, onlarn glgesinde YERL+YABANCI SERMAYE


25/85

Trkiye'de en cra ky fukarasnn evine girecek rzkn kuruunu kontrol ediyordu.Ancak yerli Sermaye o kontrola bir trl ortak edilemiyor; orduyla

korkutuluyordu: Rasim Bey (Edirne) - "imdiye kadar baslan ve harcanan kaymelerinhesab verilebilirdi. Onu niin vermediler? Bunu istizah isteriz." kinci Bakan Efendi - "Encmen sordu. Ordulardan hesap gelmedi,

dediler." Rasim - "Geri ordulardan ayrntl hesap gelmez. Ama Nizmiyeye,Tophaneye, Tersaneye ne verdikleri kaytldr. Bunun hesabn verebilir. Ohesap srasnda bankaya bu i iin ka kuru vermisek o da anlalr kibizim asil dileimiz budur."

Bu kadar ak sorulara hemen verilen karlk, okul basanlarn istikll marsylemeleri gibi bir ey olur: PADAHA TEBRK ARYZASI: "Gaazilik nvann tebrik iin Hki pay'iahaneye (padiahn ayann toprana) sunulacak genel ariyza lyhasokunup oylarn birlii ile onayland ve kimi katlara gnderilen dilekelere 7gne kadar karlk verilmek tzk gerei iken imdiyedek havale olunandilekelerin en ouna karlk verilmedii zerine bir az teti'i kelimttan(lf atldktan) sonra Meclis dald." (27 Mays, 30. Toplant).

Yabanc sermayenin gerekince derebei Devleti ile su ortakl yapmasnnde, yerli sermayenin bu kerte kulkle oluu yalnz korkusundan mdr? Hayr. Osuortana kendisinin de yataklk ettiindendir. Yabanc sermayenin Bankabiiminde yapt vurgunu, Yerli Sermayenin Sarraflk biiminde tedenberifazlasiyle yapt iindir. Sermayenin yerlisi de yabancs da Trk milletinismrmekte ortaktrlar : ekiilen, smrgenin pay edilmesindedir. Bunu 2 Haziran,42. Toplantda "Dyunumumiye ve genel Sehimler ve Demir Yollar gelirleri"okunurken "BR MLLETVEKL"nden dinliyebiliriz: Muhtar Ef. (Erzurum) "Birincisi: D Borcun faiz ve re'slmli, ikincisi:Genel sehimlerin faizi, ve ncs: Rumeli Demiryollar tahsisat,drdncs: Aydn ve Varna Demiryollar kurumlar". Rasim Bey - "Osmanl Bankas komisyonu ne zaman alacak? Ne zaman

dyunuumumiye verirsek diye komisyon alacak?" BR MLLETVEKL: "Osmanl Bankasna verilen aka Rasim Beyinanlad gibi deil. Bu komisyona verilen paralar ne yolda verilir? Sarraflkkomisyonu gibi ise beis yok, alabilir. Bundan baka bandrola olan Konturatada girer (?) Onu kaldrmak elden gelir mi?" Rasim Bey (Edirne) "Mukavelename grlp encmen tarafndanincelendi. Vilyetlerden Bankaya bir ey havale olunuyor. Encmende gereigibi bir yol daha konuulsun." Vasilki Bey (stanbul) "Encmen imdiyedein buna niin kararvermemi? Memurlarda gelmemi. Yirmi gnden beri byle duruyor." Bakan - "Vakit msait deil."

SLM OLMIYANA GVEN

6 Haziran 45. Toplant kime kar ve kimlere yapld sorulmya deer "GizliCelse" de Maliye Bakanlndan gelmi tezkere:

"Sava iin masraflara karlk 5 milyon Trk lirasn temin iin ekil ileriyesryor: 1 - D dn, 2 - Mecburi i dn, 3 - Yeniden kt para karmak." Bir Milletvekili - "Yabanc lkelerden para almak midi var m?" Yusuf Paa (Maliye Bakan) "Mzakereye ramen bir ey elde edilemedi." Baka bir Milletvekili - "Meclisin meru dileklerinden hi birisi yerinegetirilmedi.",


26/85

nc Milletvekili - "Memleketin iddetli yoksulluk ve mutsuzluunutasvir ederek halktan cebri dn bulunmak mkan olmadn"

Bildirdi. Mdahaleler, cevaplar, kar cevaplar kadar canllkla srp gidiyorduki, bakanlk eden kinci Bakan Behaeddin Efendi intizam salamak iin glkekiyordu. Hasan Fahmi Ef. "dn iini acele inceliyecek bir komisyon tekilini

dilerim." Bir ok Milletvekilleri - "Halkn artk istitati kalmadn, hatta katmavergileri bile vermediini" sylediler. Nikolaki Ef. (gaayet yksek bir sesle) - (Tarabulus am) "Biz fakiriz,kudretsiziz, tkatsiz duruma sokulmu olabiliriz... Askerlerimizin kanlarnson damlalarna dek akttklar bu zamanda, biz soframzdaki son lokmayvatana borlu olduumuzu unutmamalyz... Felkete uradktan sonravarlklarmz, zenginliklerimizi nereye harcyacaz? Krk yldr Hkmetehizmet etmekteyim, ve yapm olduum tasarruf bugn 500 Trk lirasdeerinde bir tek eve sahip bulunuyorum. Bu yapy Hkmet emrinebrakyorum." Yeniehirlizde A.E. - "Evet. Biz son fedakrlklar da yapmya hazrz.Ancak iktidar katnda olan kiilerin de karlk gstermesini muhakkakistiyoruz: Bakanlar, aylklarnn drtte birini braktlar. Ve birka beygirhediye ettiler. Bu hi bir zaman yetmez. Maalarnn hi deilse yarsn...yle tedbirler alnmas gerektir ki halk da hkmete gvensin."

"Hkmet tarafndan teklif edilen kredi meselesini incelemek iin zel birkomisyon teekklne karar" verildi.

Komisyon yeleri unlar:

Mslmanlar : Mslman olmyanlar :Hac Ahmet Efendi Nikolaki Nfel EfendiRasih Efendi Vasilki Sarakti BeyVeysel Bey Petraki Petrovi Efendi

Fevzi Efendi Yorgaki EfendiPanayo Zarifi EfendiRupen EfendiNikolaki Sulidi Efendi

Mslman olmyanlarn saylar: Temyiz Mahkemesinde 12 de 4, Dantayda 39da 8, Senatoda 31 de 7 iken, kredi ve para komisyonunda 4 te 2... Mslmanlarn buie akllar ermediinden mi? Yoksa, "Batl mttefiklerimiz"e "yi niyet" gsterisi mi?Gene kr: Hi deilse "Uzman" ithal mal deilmi o zaman! Dvizle trk parasarasnda fark olmadndan belki... Byle "Uzman" lar Osmanl'da ihra edilecekkadar da ok olmal, ki: "Devlete umulmyacak gelirler vdeden bir proje" sunanAvukat msy Kastirio: "Srrn vermek iin Hazineye salyaca gelirin yzdebir komisyonunun hkmete mukavele ile kendisine salanmasn istiyor."(Meclis zabtlar: 9 Haziran toplants). 31 Mays 1877 gnl Vakit gazetesiKastirio beyin mektubunda: "Devlet ondan bihakkin istifade eylerse, o vakit bize onseneye kadar hasl olacak mikdarndan yzde iki komisyon" istediini yazyor.

TRK MEHMET NBETE : YZDE ON BE

Meclisin kapanmasna bir hafta ,kala i sktrld. Abdlhamid'in Mecliste


27/85

szcln yapar grnen Hasan Fehmi Efendi (stanbul): "Mesel TicaretBakanl ile ymar bakanl nedir? Bu iki Bakanla ne lzun vardr.Birletirilmeli". "Arzedeceim udur: Eer, her bir kalemi ayr ayr tetkik ileuraacak olursak bir haftada bitmez. Oysa bizim mddettimiz pek azdr veyalnz bir hafta deil, haftaya muhtacz." dedi. Bakan - "Yarn Bakan Paa hazretleriyle bilittifak bu i yaplmak

zere... toptan oImaz... Yarn Maliye Bakan Paa hazretleri veya bakaBakanlardan kim gerekse yarn, br gn bunlarn mfredatnakarlmyarak hemen umumen tayin ettiler. Uzun uzadya mfredatlauramamal. Bunu bylece kabul ettik mi?" Heyet - "Ettik." Ahmet Efendi (stanbul) "Anayasa hkmnce bu madde Meclisin ilk tekilzamannda verilecekti; bu aydr muvazene (bte) gelmedi. imdi bizacele iki gn iinde bir i gremeyiz... Milli Eitim dahi Evkaf Bakanl ilebirlemeli." Hamazasp Efendi (Erzurum) - "Memurlarn ok olmasyle i grlmez." Bakan - "Uygunsa Milletvekili sfatiyle sz syliyeyim. Benim kadar igremezsiniz ama, insafa sz syleyiniz. Ben Evkaf Bakan oldum; bir gnde i gremedim, yetitiremedim, ama i grmiye altm. Oyunuz igrlmyor demekse, ona karmam. Bu iki Bakanlk birletirilemez. BirBakan, gelip bu iki Bakanl idare edecek bir adam, dnyada yoktur. Benilerin yarsn grdm, hepsini gremedim ve bana gelinceye kadar hi igrlmemi. sterseniz, bir i grlmemek artyle... Grecek ibakadr..."(11 Haziran, 47. Oturum).

Bu tartmalarla gdlen ama belliydi. Derebei Devlet Gn kazanyordu. Batkapitalizminin el ulaklar Komisyona yatmlard. Vergi kesiyorlard. Mustafa Bey (Kozan) "Biz hereyi vereceiz: vergi, r hepsinivereceiz. Bununla birlikte iki gnmz kald. Yalnz vergiyidnyoruz, Tenkihat dnmyoruz. Niin yaplmyor? Sebebi nedir?Anlyamyoruz. O da olsun." Bakan - "Tenkihat yapacak encmenimizi grdnz."

Mustafa (Kozan) - "Grdmz bir ey yok." Bakan - "Siz yapacaksnz." Mustafa (Kozan) "Her iki tarafn da kabul edecei bir ey yaplsn. Yoksavermemek anlamna deil. Verilecek ve hepimiz vereceiz. Fakat vermekle ibitmez." .

Ayn gn Rupen Efendi Hrsz ve Ekiyadan yaka silkerken, Nikola Efendi Nevfel:"Re'slmlden (kapital den) yzde 5 ve yzde 10 faiz verilmek zere ve buyzde 15 her eit vergiye mahsup olunmak artyle vergi ve temettnispetinde 7 milyon lira i dn tertip" edildii "Makale"sini okudu. MeclisBakan: Paann: " grmek yann tutmuyorsunuz. Bana kalrsa igrdrrm," "Meclisi kapamal! Siz dinlemiyorsunuz, siz" lklar altnda dn kopartld. "600 milyon kayime kuru tutacak olan dn yzde bereslml ve yzde 10 faiz getirecektir. Bor 12 ylda tesviye olunacaktr."

"Yap sahibi olmyanlar da yaptklar ticaret veya sanatlardan elde ettiklerikazanca gre aynen yap sahipleri" gibi diyecekler. "Timar ve her trlmaa sahipleri iin gelirleri Binbaya kadar subaylar tamamen muaf"."Temmuzda balamak, Ekimde bitmek zere 4 taksit". Yeniehirlizde - "Yzde 10 faizin yedi buua indirilmesini ne srd." Manok Efendi ile Sebuh Efendi: "Muhalefet ettiler. Bakan da (Konu olaniin yardm olmayp bir istikraz (dn), bir ticaret ii olduunu) syliyereko fikre katld."

"Askerlerimizin kanlarn son damlalarna dek akttklar bu zamanda",


28/85

Kapitalistlerimiz "Sofralarndaki son lokmay Vatana bor" vermek zere yzde 15krl bir alveri yaptlar.

Trkiye'de Antika Tefeci - Bezirgn Sermaye, Derebei Devletinin koltuualtnda kiiliini yitirerek, en sonra kendisi de, toprak satn alarak retimle balanrbalanmaz derebeileirdi. Bat Kapitalizmi yeryznde ilk defa o rezil enberi krm:Kendisi derebeileeceine, Derebeilii devirerek Sermayeyi iktidara getirmiti. Bu

devrimci eylem "grlmedik" eydi. Trkiyede Sermayenin Bat kapitalizm okulunaresmen girii 19. yzyln ortalarnda oldu. Burada, ne Batnn, ne Trkiyenin ncedendnlm bir pln ve proram yoktu. Her ey olaanst ampirik yoklama ve elyordam ile yrd. Bat Kapitalizmi Trkiyeye sanayi mallarn srmek, Trkiyeyismrmekten baka ama gtmyordu. O basit al veriin sonucunda, kendisi bilefarkna varmakszn, Trkiyede modern kapitalist mlkiyet mnasebetlerine yol at.Trkiyede hi iitilmemi "irket: Kumpanya" kurma r ald. Yerli - Yabancirket sermayesinin glgesinde, ister istemez ve kendiliinden, srf yerli; yeni tipte birkapitalist snfn yaratt. Ve bu snf, tarihsel grevi ile, Trkiye alanlarnsmrerek, Trkiye ii smfn modernletirdi.

TRKYENN KAPTALZME PAZAR OLUU

"Tersane iin 1243 (1827) de ilk buharl gemi satn alnd" (A. Nuri: s.l4)1267 (1851) Fermannda: "irketin Vapurlar gelecek" denirken, Bat firmalarnayeni yeni siparilerin srp gittii anlatlyordu. Hatta bu siparileri yapmayaHkmeti halkn zorlad anlalyordu. "ki (Yabanc) vapurun Boaziinde gidipgelmeleri iyi gzle grlmedii gibi, Hkmet de Halka kolaylk gstermeyiistiyordu." (A.N: s. 16) "irketi Hayriyenin sipari ettii vapurlarn gelipilemiye balattrld 1268 ( 1852)" ylndayd. "77 ( 1861 ) ylna kadarFevidin 20 kadar teknesi olduu grld." (A.N: s.17).

Bahriye Bakanl dare Meclisi mazbata defterindeki 1285 (1869) yazs:"Adalar hatt iin msy Tiyodoridi Kostakiye, beheri 11'er bin ngiliz

liras bedel ile, tekneleri ahap 3 vapur sipari ediliyor. Bedelleri belirlitaksitlerle denecek vapurlar Luidin birinci ehadetnamesini alm olacaklar.

Vapurlarn skoyada Klady rmanda tecrbeleri yaplacak.""Fenerler direktr msy Bodui araclyle 10 bin 500 liraya, bu vapur llerine yakn bir apta, gerekince zmit'e de gnderilmek zere batarafta bir anbar da bulunmak artyle bir vapur sipari ediliyor: "

"Vasta'i Ticaret Vapuru Triyestede tmir ediliyor." "Tamirtaksitlerinden geri kalan para ve vapurun getirilmesi masraf olarak 6142buuk lirann yzde 12 faizle Ajans Oryantal bankasndan dn alnarakcelbi." (A.N., s.18 -19).

"Biri 29.000, tekisi 23.500 lira bedel ile Vasta'i Ticaret gibi ikivapurun Glaskov'da yaptrlarak satn alnmas." (1286 -1870).

"25.000 lira bedel ile Liverpul'a sipari olunan Kolombiya vapurunaaraclndan dolay Botono 500 lira simsariye istiyor. Vapurun selmetlegelmesi iin bu parann verilmesi." (A.N.: T.S.S. daresi T., s. 20,21).

1290 (1874): "dare'i Aziziyye Bogos beyin zerinde iken Adalarailetilmek zere onun mrifetiyle Londrada Varen kumpanyasna 31.250ngiliz lirasna yaplma ve teslimleri sipari edilen iki vapur" (Keza, 36, 37). 1289 (1873): "dare'i Aziziyye iin Aryebar ve kumpanyasndan satnalnan bir vapurun 9.000 ngiliz liralk kambiyo bedeli olan 1.128.960kuruun : Pirzerin 300.000, Tuna 450.000 Edirne 378.960 vilyetlerimallarndan havale olarak denmesi". "Yine dare-i Aziziyye iin satn alnanYantengam vapurunun 4.000 lira bedeli tccardan Apik Efendi araclyledenmi bulunduundan bu adama Edirne ve Kastamonu vilyetlerinden


29/85

havale verilir." (Keza, s. 36, 38, 39).Bu tempo ile uzanan sipariler sayesinde Bat Kapitalizmi bir tata iki ku

vurdu: Hem Trkiye pazarn kendisine artsz kaytsz, at, hem Trkiye iindesaraydan diledii ferman kartabilen nfuzlu ajanlar salad. Satt mallar, ili dlkarclarn elinden getii iin bozuktu:

"Baka yazmalardan anlaldna gre Adalar iin sipari edilen

vapurun tekne salamlklar istenilene ve teknik gereklere uygun olmayp,buraya geldikten sonra, ne binbeyz ksur lira harcanaraksalamlatrlmlardr." (Abdlehad Nuri, Trkiye Seyr'i Sefain daresi Tarihesi,stanbul,1926, s. 22: A.N.: T.S.S..T. s. 22)

Trkiye ondan nce Akdenizi haraca balam gemilerini kendisi yapan lkedir.Demek o sralar, Bat mallarnda, Avrupann teknik aksaklklarn giderecekbeceridedir. Girise, buhar makinelerini getirterek olsun, kendi gemilerini kendisiyapabilecektir. Ama Japonlar kadar olamad. Batl mttefikleri: Onu grtlana dekborca bodu; kendisi de acente - simsar kapitalistlerini zengin etmekten daha ereflivatan hizmeti bulama

hikmet kıvılcımlı - türkiye'de kapitalizmin gelişimi cilt 1

Documents