hiÖn tr„ng qu¶n lý rıng cØng ﬁång mØt sŁ tØnh vïng miÒn nói … · hiÖn tr„ng...

HiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång mét sè tØnh vïng miÒn nói B¾c Bé vµ ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn rõng céng ®ång ë ViÖt Nam

Ph¹m Xu©n Ph−¬ng Vô chÝnh s¸ch Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n

Th¸ng 10 n¨m 2001

Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn 1996-2001

3

Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t GDP : Tæng s¶n phÈm quèc néi UBND : Uû ban nh©n d©n PTNT : Ph¸t triÓn n«ng th«n HTX : Hîp t¸c x· LSNG : L©m s¶n ngoµi gç MRDP : Ch−¬ng tr×nh PTNT miÒn nói ViÖt Nam- Thuþ §iÓn SMRP : Dù ¸n qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn vïng h¹ l−u s«ng Mª K«ng.

5

Môc lôc Danh môc çc tõ viÕt t¾t .....................................................................3

Môc lôc .................................................................................................5

PhÇn më ®Çu ........................................................................................7

1. §Æt vÊn ®Ò. .............................................................................7

2. Môc tiªu nghiªn cøu.............................................................8

3. Ph¹m vi nghiªn cøu. .............................................................8

4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu. ....................................................8

5. Néi dung bµi viÕt gåm 6 phÇn: ...........................................8

PhÇn I: Kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi

vïng miÒn nói B¾c Bé .........................................................................11

PhÇn II: Quan niÖm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång vµ çc tiªu chÝ

®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång .....................................13

1. Quan niÖm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång ...............................13

2. Çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång....14

PhÇn III: kh¸i qu¸t chÝnh s¸ch l©m nghiÖp chñ yÕu liªn quan ®Õn

qu¶n lý rõng céng ®ång......................................................................15

1. VÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång ................................................15

2. ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai: ..............................................................17

3. ChÝnh s¸ch ®Çu t−. ................................................................19

4. ChÝnh s¸ch tÝn dông liªn quan ®Õn l©m nghiÖp. ................20

5. ChÝnh s¸ch khai th¸c sö dông rõng vµ h−ëng lîi tõ rõng. 21

6. ChÝnh s¸ch l−u th«ng vµ tiªu thô l©m s¶n. ........................22

7. Çc chÝnh s¸ch thuÕ liªn quan ®Õn l©m s¶n. ......................22

PhÇn IV: thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång mét sè tØnh vïng

miÒn nói B¾c Bé...................................................................................25

1. Kh¸i qu¸t chung vÒ rõng céng ®ång vïng miÒn nói B¾c

Bé 25 1.1. DiÖn tÝch vµ t×nh tr¹ng rõng céng ®ång...................................25 1.2. Nguån gèc h×nh thµnh rõng céng ®ång. ..................................23 1.3. Çc h×nh thøc së h÷u rõng céng ®ång....................................24

2. Thùc tr¹ng m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång mét sè tØnh

vïng miÒn nói B¾c Bé .........................................................................25

6

2.1. TØnh S¬n La ............................................................................ 25 2.2. TØnh Phó Thä ......................................................................... 34 2.3. TØnh B¾c K¹n ......................................................................... 40 2.4. TØnh Yªn B¸i vµ Hµ Giang ..................................................... 47 2.5. TØnh Hµ Giang ........................................................................ 54 2.5. TØnh Hoµ B×nh........................................................................ 61 3. Thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång çc tØnh kh¸c........... 67

PhÇn V: §Ò xuÊt ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch qu¶n lý

rõng céng ®ång ë ViÖt Nam ............................................................... 69

1. Nhµ n−íc cÇn kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång

d©n c− lµng (b¶n). §©y ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan

träng nhÊt t¹o c¬ së ph¸p lý cho céng ®ång tham gia qu¶n lý,

b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng. ................................................................... 69

2. Nhµ n−íc cÇn quy ®Þnh céng ®ång lµ mét ®èi t−îng

®−îc giao ®Êt, giao rõng ®Ó qu¶n lý, sö dông l©u dµi; thõa nhËn

céng ®ång nh− mét chñ rõng thùc sù............................................... 69

3. §Ò nghÞ Nhµ n−íc thõa nhËn céng ®ång lµ mét ®èi

t−îng ®−îc h−ëng −u ®·i ®Çu t− khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng

l©m nghiÖp. .......................................................................................... 71

4. Nhµ n−íc cÇn cã chÝnh s¸ch quy ®Þnh quyÒn h−ëng lîi

tõ rõng ®èi víi hé gia ®×nh, ç nh©n vµ céng ®ång khi ®−îc Nhµ

n−íc giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp. ....................................... 72

5. ChÝnh s¸ch khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m .............................. 73

6. ChÝnh s¸ch thÞ tr−êng........................................................... 73

PhÇn VI: KÕt luËn .......................................................................... 75

1. VÒ chÝnh s¸ch cÊp tØnh vµ viÖc tæ chøc thùc hiÖn çc

chÝnh s¸ch quèc gia liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång.......... 75

2. VÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång. .............................. 75

Tµi liÖu tham kh¶o............................................................................... 79

7

PhÇn më ®Çu

1. §Æt vÊn ®Ò. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ n−íc ta tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng ®ang t¹o ra nh÷ng b−íc tiÕn míi. Ngµnh l©m nghiÖp còng ®ang cã nh÷ng thay ®æi quan träng mang tÝnh chiÕn l−îc, tõ l©m nghiÖp Nhµ n−íc sang l©m nghiÖp nh©n d©n (l©m nghiÖp x· héi) vµ tõng b−íc thùc hiÖn qu¶n lý rõng theo nguyªn t¾c bÒn v÷ng. ChÝnh trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nµy ®· xuÊt hiÖn nhiÒu nh©n tè míi, ®Æc biÖt lµ ®a d¹ng ho¸ çc h×nh thøc qu¶n lý tµi nguyªn rõng phï hîp víi ®Æc ®iÓm sinh th¸i - nh©n v¨n cña tõng ®Þa ph−¬ng vµ vïng l·nh thæ, nh−: qu¶n lý tµi nguyªn rõng th«ng qua çc tæ chøc cña nhµ n−íc, çc hé gia ®×nh, ç nh©n; qu¶n lý tµi nguyªn rõng dùa vµo céng ®ång; çc h×nh thøc liªn kÕt, liªn doanh trong b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng, v.v... Mçi h×nh thøc qu¶n lý rõng nµy ®Òu cã nh÷ng −u ®iÓm vµ h¹n chÕ cÇn ®−îc tæng kÕt ®¸nh gi¸ vµ nh©n réng. Céng ®ång tham gia qu¶n lý tµi nguyªn rõng lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý rõng ®ang ®−îc sù quan t©m chó ý. Tuy nhiªn, xÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, cho ®Õn nay, trong çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña ViÖt nam ch−a quy ®Þnh râ vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång vµ khu«n khæ chÝnh s¸ch nh»m khuyÕn khÝch ph¸t triÓn rõng céng ®ång. Nh−ng trªn thùc tÕ, ë mét sè ®Þa ph−¬ng, rõng céng ®ång ®· tån t¹i tõ l©u ®êi, g¾n liÒn víi sù sinh tån cña çc céng ®ång d©n c− sèng dùa vµo rõng vµ ®ang ®−îc céng ®ång qu¶n lý cã hiÖu qu¶. Trong vµi n¨m gÇn ®©y, thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng, xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn thùc tÕ, mét sè ®Þa ph−¬ng ®· vµ ®ang triÓn khai giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång (lµng b¶n, nhãm hé, çc tæ chøc x· héi) qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp víi t− çch nh− mét chñ rõng. Thùc tiÔn ®· chØ râ qu¶n lý rõng víi sù tham gia cña çc céng ®ång ®Þa ph−¬ng sèng gÇn rõng lµ m« h×nh qu¶n lý rõng cã tÝnh kh¶ thi vÒ kinh tÕ- x· héi, bÒn v÷ng vÒ sinh th¸i vµ tiÕt kiÖm chi phÝ cho nhµ n−íc. VÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ cÇn gi¶i thÝch t¹i sao, mÆc dï Nhµ n−íc ch−a t¹o khu«n khæ ph¸p lý chung ®Ó ph¸t triÓn rõng céng ®ång nh−ng trªn thùc tÕ m« h×nh nµy vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn. VÞ trÝ, vai trß cña h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång trong hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë mét sè tØnh miÒn nói B¾c Bé nh− thÕ nµo? Sù thay ®æi chÝnh s¸ch trong thêi gian gÇn ®©y ®· t¸c ®éng tíi ph¸t triÓn rõng céng ®ång ra sao? Nh÷ng th¸ch thøc vµ vÊn ®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång lµ g×? cã nªn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn rõng céng ®ång hay kh«ng? khu«n khæ ph¸p lý nh»m khuyÕn khÝch céng ®ång tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÇn ®−îc x¸c lËp nh− thÕ nµo?.vv...B¸o ço nµy sÏ gãp phÇn lµm râ mét sè vÊn ®Ò nªu trªn.

8

2. Môc tiªu nghiªn cøu.

• NhËn diÖn hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång mét sè tØnh vïng miÒn nói B¾c Bé; ®i s©u ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét sè m« h×nh céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng. Trªn c¬ së ®ã rót ra bµi häc kinh nghiÖm, ®ång thêi lµm râ vÞ trÝ, xu thÕ, tiÒm n¨ng còng nh− nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång ë vïng miÒn nói B¾c Bé.

• B−íc ®Çu ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn rõng

céng ®ång ë ViÖt nam.

3. Ph¹m vi nghiªn cøu. Nghiªn cøu thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë çc tØnh vïng miÒn nói B¾c Bé.

4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.

• Nghiªn cøu tµi liÖu s½n cã liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau.

• Trao ®æi, th¶o luËn víi çc nhµ qu¶n lý, çc nhµ lËp chÝnh s¸ch, çc nhµ l·nh ®¹o ë ®Þa ph−¬ng (tØnh, huyÖn, x·), çn bé hiÖn tr−êng cña çc dù ¸n l©m nghiÖp, ®¹i diÖn L©m tr−êng quèc doanh, Ban qu¶n lý rõng ®Æc dông vµ rõng phßng hé.

• §iÒu tra, kh¶o s¸t trùc tiÕp t¹i hiÖn tr−êng

• Pháng vÊn hé gia ®×nh, ®¹i diÖn lµng (b¶n), nhãm hé

• ¸p dông ph−¬ng ph¸p kh¸i qu¸t ho¸, m« h×nh ho¸.

• Ph©n tÝch, tæng hîp sè liÖu vµ viÕt b¸o ço.

• Tæ chøc th¶o luËn ®Ó lÊy ý kiÕn çc chuyªn gia

5. Néi dung bµi viÕt gåm 6 phÇn:

• Kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi vïng miÒn nói B¾c Bé.

• Quan niÖm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång vµ çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång.

• Tæng quan chÝnh s¸ch l©m nghiÖp chñ yÕu liªn quan tíi qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam.

• Thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång mét sè tØnh vïng miÒn nói B¾c Bé.

9

• §Ò xuÊt ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn rõng céng ®ång ë ViÖt nam.

• KÕt luËn

11

PhÇn I: Kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi vïng miÒn nói B¾c Bé Vïng miÒn nói B¾c Bé lµ mét vïng sinh th¸i- nh©n v¨n cã nhiÒu ®Æc thï, gåm 12 tØnh: Qu¶ng Ninh, L¹ng S¬n, Cao B»ng, Th¸i Nguyªn, B¾c K¹n, Hµ Giang, Lµo Cai, Tuyªn Quang, Yªn B¸i, Lai Ch©u, S¬n La vµ Hoµ B×nh. DiÖn tÝch ®Êt tù nhiªn kho¶ng 9, 35 triÖu ha, chiÕm 28% diÖn tÝch c¶ n−íc. 3/4 ®Êt ®ai lµ vïng ®åi nói, ®Þa h×nh cao, dèc vµ chia c¾t phøc t¹p nhÊt cña l·nh thæ n−íc ta víi diÖn tÝch kho¶ng 7 triÖu ha. Vïng miÒn nói B¾c Bé gåm 1910 x·, 43 d©n téc, 8 triÖu ng−êi, trong ®ã cã 5 triÖu ng−êi cña 42 d©n téc thiÓu sè, chiÕm gÇn 50% ®ång bµo d©n téc c¶ n−íc [3]. Theo sè liÖu tæng kiÓm kª ®Êt ®ai n¨m 2000, diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp cña toµn vïng kho¶ng 1 triÖu ha, b×nh qu©n 0,14 ha / ®Çu ng−êi. DiÖn tÝch ®Êt cã rõng kho¶ng 3,5 triÖu ha, chiÕm 32% diÖn tÝch ®Êt cã rõng cña c¶ n−íc, b×nh qu©n diÖn tÝch rõng cña vïng lµ 0, 44 ha / ®Çu ng−êi. Vïng miÒn nói B¾c Bé lµ vïng phßng hé b¶o vÖ m«i tr−êng sèng cña 30 triÖu ng−êi d©n miÒn nói, ®ång b»ng trung du B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé; lµ vïng th−îng l−u ®Çu nguån cña hÇu hÕt çc dßng s«ng lín: S«ng §µ, S«ng Thao, S«ng L«; cã tµi nguyªn phong phó, nhÊt lµ tiÒm n¨ng vÒ l©m nghiÖp, n¨ng l−îng vµ kho¸ng s¶n. Do ®ã, miÒn nói B¾c Bé ®· trë thµnh tiªu ®iÓm quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña phÇn lín çc tØnh B¾c Bé. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, kinh tÕ -x· héi vïng miÒn nói B¾c Bé ®· cã b−íc ph¸t triÓn quan träng, nh−: s¶n l−îng l−¬ng thùc t¨ng nhanh, çc vïng rõng nguyªn liÖu c«ng nghiÖp ®ang më réng, çc c©y ®Æc s¶n quý ph¸t triÓn m¹nh, kÕt cÊu h¹ tÇng n«ng th«n tõng b−íc ®−îc c¶i thiÖn. Mét nÐt míi trong tæ chøc s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp cña ®ång bµo çc d©n téc lµ ®· ph¸t triÓn h×nh thøc kinh doanh trang tr¹i rõng vµ c©y l©u n¨m, trë thµnh nh÷ng hé s¶n xuÊt hµng ho¸ theo h−íng tËp trung, chuyªn canh. Tuy vËy, miÒn nói B¾c Bé còng ®ang ®øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc nÆng nÒ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn víi nh÷ng ®Æc trung næi bËt nh− sau:

• NÒn kinh tÕ toµn vïng phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá, tù cÊp, tù tóc mang nÆng dÊu Ên cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn.

• GDP/ ®Çu ng−êi thÊp, tû lÖ nghÌo ®ãi cao nhÊt so víi c¶ n−íc. • Tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, m«i tr−êng sinh th¸i bÞ

huû ho¹i nghiªm träng. • KÕt cÊu h¹ tÇng l¹c hËu, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp.

13

PhÇn II: Quan niÖm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång vµ çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång

1. Quan niÖm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång

Quan niÖm vÒ “céng ®ång”: HiÖn nay cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ " céng ®ång". Kh¸i niÖm "céng ®ång" ®−îc dïng trong bµi viÕt nµy lµ " bao gåm toµn thÓ nh÷ng ng−êi sèng thµnh mét x· héi cã nh÷ng ®iÓm gièng nhau, cã çc mèi quan hÖ g¾n bã chÆt chÏ víi nhau vµ th−êng cã ranh giíi trong kh«ng gian 1 lµng, 1 b¶n". Nh− vËy, theo quan niÖm nµy, céng ®ång cã thÓ lµ céng ®ång d©n c− lµng, b¶n; nhãm hé, dßng hä..vv..; hîp t¸c x·; çc tæ chøc chÝnh trÞ, çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, çc tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp (cÊp lµng, x·) còng cã thÓ ®−îc coi lµ mét lo¹i h×nh cña céng ®ång.

ThuËt ng÷ “Qu¶n lý” hiÓu theo nghÜa chung nhÊt lµ sù t¸c ®éng cã tæ chøc vµ ®iÒu chØnh çc qu¸ tr×nh x· héi, hµnh vi ho¹t ®éng cña con ng−êi cña chñ thÓ qu¶n lý lªn ®èi t−îng qu¶n lý nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®· ®Þnh.

Tõ nh÷ng kh¸i niÖm trªn ta thÊy " Qu¶n lý rõng céng ®ång" lµ qu¶n lý tµi nguyªn rõng ®−îc thùc hiÖn bëi céng ®ång; céng ®ång cã thÓ lµ chñ thÓ qu¶n lý rõng hoÆc céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng vµ ®−îc chia sÎ lîi Ých tõ rõng. Hay nãi mét çch kh¸c, "Qu¶n lý rõng céng ®ång" lµ viÖc b¶o vÖ, x©y dùng vµ sö dông rõng cã sù tham gia ®iÒu hµnh bëi céng ®ång, bÊt kÓ rõng ®ã thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång hay kh«ng.

CÇn ph©n biÖt thuËt ng÷ “ rõng hé gia ®×nh” vµ “rõng céng ®ång”. o “Rõng céng ®ång” ®· ®−îc lµm râ ë trªn. o “Rõng hé gia ®×nh” lµ rõng thuéc quyÒn së h÷u cña hé gia

®×nh hoÆc rõng chØ do hé gia ®×nh qu¶n lý kh«ng cã sù tham gia cña céng ®ång, nh−: rõng ®−îc h×nh thµnh do nhµ n−íc giao ®Êt, giao rõng l©u dµi cho hé gia ®×nh; rõng do hé gia ®×nh nhËn kho¸n tõ çc tæ chøc nhµ n−íc. §−¬ng nhiªn, nÕu rõng thuéc së h÷u cña céng ®ång (diÖn tÝch rõng nhµ n−íc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi) nh−ng kho¸n cho hé gia ®×nh b¶o vÖ, hoÆc rõng do céng ®ång nhËn kho¸n tõ çc tæ chøc Nhµ n−íc sau ®ã kho¸n l¹i cho hé gia ®×nh b¶o vÖ th× còng kh«ng ph¶i lµ rõng hé gia ®×nh v× céng ®ång vÉn lµ chñ thÓ qu¶n lý rõng.

14

2. Çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång XuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm qu¶n lý rõng céng ®ång, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång cã thÓ tËp chung vµo mét sè tiªu thøc chÝnh sau ®©y:

NÕu xÐt vÒ lo¹i h×nh rõng céng ®ång: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång lµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng thuéc quyÒn së h÷u chung cña céng ®ång (nh− rõng ®−îc Nhµ n−íc giao cho céng ®ång qu¶n lý l©u dµi; rõng lµng, rõng b¶n ®· cã tõ l©u ®êi) vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng kh«ng thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång nh−ng céng ®ång cïng tham gia qu¶n lý çc khu rõng ®ã (nh− rõng céng ®ång nhËn kho¸n tõ çc tæ chøc nhµ n−íc, rõng do céng ®ång liªn doanh, liªn kÕt víi çc tæ chøc kh¸c).

NÕu xÐt vÒ néi dung: §¸nh gi¸ m« h×nh rõng céng ®ång cÇn ph¶i xem xÐt c¶ 3 khÝa c¹nh: ph¸p lý, tæ chøc vµ hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, ®Ó ®¬n gi¶n viÖc ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång, theo khuyÕn nghÞ cña Tæ C«ng t¸c quèc gia vÒ l©m nghiÖp céng ®ång t¹i cuéc Héi th¶o " Nh÷ng kinh nghiÖm vµ tiÒm n¨ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam", ®−îc tæ chøc vµo th¸ng 6/2000 t¹i Hµ Néi , ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång cÇn dùa vµo 5 yÕu tè (c«ng cô ®Þnh vÞ) sau ®©y: (1)- QuyÒn sö dông ®Êt; (2)- T×nh tr¹ng tµi nguyªn rõng ®−îc céng ®ång qu¶n lý; (3)- Møc ®é tham gia qu¶n lý cña céng ®ång; (4)- lîi Ých tõ rõng(5)- Sù t¸c ®éng cña nhµ n−íc. Mçi yÕu tè l¹i chia thµnh 3 møc ®é kh¸c nhau. NÕu biÓu diÔn trªn mét h×nh trßn ta cã h×nh vÏ 01. Theo s¬ ®å c«ng cô ®Þnh vÞ, khi tÊt c¶ çc tiªu chÝ ®Òu ë vßng trßn ngoµi th× m« h×nh qu¶n lý rõng ®ã ®−îc coi lµ bÒn v÷ng. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸, mét sè yÕu tè kh¸c cã thÓ ®−îc xem xÐt, nh−: khoa häc vµ kü thuËt; kiÕn thøc b¶n ®Þa vµ tËp qu¸n s¶n xuÊt truyÒn thèng, hiÖu qu¶.

15

PhÇn III: kh¸i qu¸t chÝnh s¸ch l©m nghiÖp chñ yÕu liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång

1. VÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång Céng ®ång lµ mét kh¸i niÖm réng, ë ®©y chØ ®Ò cËp vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c− lµng (b¶n). Trong lÞch sö ph¸t triÓn ®Êt n−íc, lµng b¶n ViÖt nam lµ ®¬n vÞ tô c− cña ng−êi n«ng d©n, ®ång thêi lµ mét chØnh thÓ vÒ c¬ cÊu tæ chøc, phong tôc tËp qu¸n, v¨n ho¸, tÝn ng−ìng..vv... Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®©y t¹o cho lµng, b¶n cã tÝnh céng ®ång t−¬ng ®èi bÒn chÆt. Vµo ®Çu thÕ kû 19, kÕt cÊu mçi x· bao gåm mét lµng lµ hiÖn t−îng phæ biÕn. V× vËy, thuËt ng÷ " lµng x·" th−êng ®−îc sö dông nh− mét danh tõ ghÐp. Cïng víi viÖc h×nh thµnh lµng x· - ®¬n vÞ thÊp nhÊt cña hÖ thèng bé m¸y hµnh chÝnh ®−¬ng thêi, ë ViÖt nam cã 2 lo¹i ph¸p luËt song song cïng tån t¹i, ®ã lµ: ph¸p luËt do Nhµ n−íc ban hµnh b¾t buéc c¸c c«ng d©n c¶ n−íc ph¶i thi hµnh vµ ph¸p luËt do céng ®ång d©n c− trong c¸c lµng x· tù s¸ng t¹o ra, cã hiÖu lùc thi hµnh trong ph¹m vi lµng x· ®ã, cã tªn gäi phæ biÕn lµ h−¬ng −íc lµng b¶n. MÆc dï cã ng−êi kh«ng c«ng nhËn h−¬ng −íc lµ mét lo¹i ph¸p luËt, nh−ng tõ l©u c− d©n n«ng th«n ®· thõa nhËn ®ã lµ ph¸p luËt. Trong thêi gian dµi, 2 lo¹i ph¸p luËt nµy kh«ng phñ ®Þnh, xung ®ét, lo¹i bá nhau mµ t¸c ®éng hç trî qua l¹i lÉn nhau kh¸ chÆt chÏ. Sù thèng nhÊt gi÷a 2 lo¹i ph¸p luËt nµy ®· t¹o sù g¾n kÕt gi÷a qu¶n lý hµnh chÝnh vµ tù qu¶n, vµ chÝnh lµ sù thõa nhËn céng ®ång lµng b¶n cã mét vai trß nhÊt ®Þnh trong hÖ thèng hµnh chÝnh ®−¬ng thêi. T¸c gi¶ TrÇn Tõ cho r»ng, c¬ cÊu tæ chøc lµng (b¶n) ViÖt Nam cæ truyÒn cã thÓ m« t¶ b»ng m« h×nh 3 vßng trßn ®ång t©m nh− sau:

16

H×nh vÏ 02: C¬ cÊu tæ chøc lµng (b¶n) ViÖt Nam cæ truyÒn [ 2 ] Trong ®ã, vßng trßn I biÓu thÞ vÞ thÕ, vai trß cña nh©n vËt tr−ëng lµng, lµ ng−êi cÇm ®Çu çc hé gia ®×nh trong lµng, thi hµnh çc quyÕt ®Þnh cña lµng; vßng trßn II biÓu thÞ vÞ thÕ, vai trß cña çc giµ lµng, lµ tËp thÓ nh÷ng ng−êi cao tuæi trong lµng cã quyÒn ®Ò ra çc chñ tr−¬ng vµ biÖn ph¸p lín ®Ó c¶ lµng cïng nhau thùc hiÖn; vßng trßn III biÓu thÞ vÞ thÕ, vai trß cña d©n cã quyÒn d©n chñ trùc tiÕp. NghÜa lµ hä ®−îc th¶o luËn d©n chñ, c«ng khai víi tr−ëng lµng nh»m thùc hiÖn tèt chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p do çc giµ lµng nªu ra. NÕu coi lµng x· ViÖt Nam nh− mét x· héi thu nhá th× cã thÓ coi quyÒn lËp ph¸p ë lµng x· thuéc vÒ d©n, nh−ng ®−îc trao ®æi víi tËp thÓ giµ lµng; quyÒn hµnh thuéc vÒ tr−ëng lµng do d©n bÇu vµ quyÒn t− ph¸p còng thuéc vÒ toµn d©n, th−êng trao cho çc giµ lµng. C«ng cô ph¸p lý cña tËp qu¸n d©n chñ nµy lµ lÖ lµng hay h−¬ng −íc lµng (b¶n). Sau Çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, Nhµ n−íc thµnh lËp çc x· lín, mçi x· bao gåm nhiÒu lµng, b¶n. Sau c¶i çch ruéng ®Êt (1959), çc x· lín nµy l¹i ®−îc chia nhá. TiÕp theo, phong trµo “tËp thÓ ho¸”, thµnh lËp çc hîp t¸c x· n«ng, l©m nghiÖp, vai trß cña lµng, b¶n hÇu nh− bÞ l·ng quªn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, v¨n b¶n cã t¸c ®éng m¹nh tíi vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång lµ LuËt D©n sù (1995). Theo ®ã, mét tæ chøc ®−îc c«ng nhËn lµ mét ph¸p nh©n khi cã ®ñ çc ®iÒu kiÖn sau ®©y: 1- §−îc c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn thµnh lËp hoÆc c«ng nhËn; 2- Cã c¬ cÊu tæ chøc chÆt chÏ; 3- Cã tµi s¶n; 4- Tham gia çc quan hÖ ph¸p luËt mét çch ®éc lËp. Nh− vËy, theo quy ®Þnh nµy, céng ®ång lµng, b¶n kh«ng ph¶i lµ mét ph¸p nh©n. Trong vµi n¨m gÇn ®©y, nhËn thøc ®−îc vai trß cña lµng, b¶n, NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII (1996) ®· ®Ò ra nhiÖm vô nghiªn cøu h−¬ng −íc, lÖ lµng cæ lµm c¬ së cho viÖc ban hµnh çc h−¬ng −íc, quy −íc míi ë lµng, b¶n phï hîp víi luËt ph¸p cña Nhµ n−íc. Ngµy 11/5/1998 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 29/CP vÒ Quy chÕ

III

II

17

thùc hiÖn d©n chñ ë x·. V¨n b¶n nµy ®· ghi râ: "Lµng, b¶n kh«ng ph¶i lµ mét cÊp chÝnh quyÒn, nh−ng lµ n¬i sinh sèng cña céng ®ång d©n c− vµ lµ n¬i thùc hiÖn d©n chñ mét çch trùc tiÕp nh»m gi¶i quyÕt çc c«ng viÖc trong néi bé céng ®ång d©n c− ". V¨n b¶n nµy cßn nhÊn m¹nh héi nghÞ lµng, b¶n ®−îc tæ chøc ®Ó th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh çc c«ng viÖc cña néi bé céng ®ång d©n c− vÒ s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng...vv; tr−ëng lµng, b¶n lµ ng−êi ®¹i diÖn cho céng ®ång d©n c− vµ UBND x· ; mét trong nh÷ng nhiÖm vô cña tr−ëng lµng, b¶n lµ phèi hîp víi çc tæ chøc kinh tÕ h−íng dÉn nh©n d©n ph¸t triÓn kinh tÕ; lµng, b¶n cã thÓ thµnh lËp çc Ban hoµ gi¶i, Ban an ninh, Tæ b¶o vÖ s¶n xuÊt, Ban kiÕn thiÕt. Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh trªn, Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 24/TTg ngµy 19/6/1998 vÒ viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn h−¬ng −íc, quy −íc cña lµng, b¶n. Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT ®· ban hµnh Th«ng t− sè 56/TT ngµy 30/3/1999 vÒ h−íng dÉn x©y dùng quy −íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c− lµng, b¶n; tiÕp theo lµ ChØ thÞ sè 52/CT ngµy 7/5/2001 vÒ viÖc ®Èy m¹nh c«ng t¸c x©y dùng vµ thùc hiÖn quy −íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c− lµng, b¶n. Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 02/CP ngµy 15/1/1994, nay ®−îc thay thÕ b»ng NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 16/11/1999 cña ChÝnh phñ, mét sè tØnh ®· giao rõng cho céng ®ång lµng b¶n qu¶n lý sö dông l©u dµi - thõa nhËn céng ®ång lµng b¶n nh− mét chñ rõng. Tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt n−íc, lµng b¶n ë ViÖt nam kh«ng mÊt ®i nh− mét sè quèc gia, mµ vÉn tån t¹i nh− lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh c¬ së cña hÖ thèng bé m¸y hµnh chÝnh Nhµ n−íc. Nhµ n−íc ®ang tõng b−íc kh«i phôc vÞ trÝ cña lµng b¶n vµ t¹o khu«n khæ ph¸p lý ®Ó céng ®ång lµng, b¶n trë thµnh mét ®¬n vÞ c¬ së vÒ hµnh chÝnh - kinh tÕ - x· héi ë n«ng th«n ViÖt nam.

2. ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai: Thùc chÊt cña chÝnh s¸ch ®Êt ®ai lµ x¸c lËp râ mèi quan hÖ ph¸p lý gi÷a quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông vµ quyÒn qu¶n lý ®Êt ®ai. §iÒu 1, LuËt §Êt ®ai söa ®æi (02/12/1999) ghi râ:" Nhµ n−íc giao

®Êt cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh vµ ç nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi d−íi h×nh thøc giao ®Êt kh«ng thu tiÒn sö dông ®Êt vµ giao ®Êt cã thu tiÒn sö dông ®Êt".

NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 16/11/1999 cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt,

cho thuª ®Êt l©m nghiÖp quy ®Þnh râ: Nhµ nøíc giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n. H¹n møc ®Êt l©m nghiÖp dïng vµo môc ®Ých s¶n xuÊt giao cho hé gia ®×nh kh«ng qu¸ 30 ha víi thêi h¹n 50 n¨m. H¹n møc ®Êt l©m nghiÖp giao cho tæ chøc theo dù ¸n ®−îc c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn phª duyÖt. Thêi h¹n cho thuª ®Êt l©m nghiÖp kh«ng qu¸ 50 n¨m (trõ tr−êng hîp ®Æc biÖt).

Nh− vËy, theo çc v¨n b¶n trªn, Nhµ n−íc thùc hiÖn giao, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n. Tuy nhiªn, theo LuËt D©n dù (1995), céng ®ång lµng b¶n ch−a ®−îc thõa nhËn lµ

18

ph¸p nh©n, nªn kh«ng ph¶i lµ ®èi t−îng ®−îc Nhµ n−íc giao ®Êt l©m nghiÖp. Tuy nhiªn, liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång, còng cÇn lµm râ khÝa c¹nh ph¸p lý vÒ kh¸i niÖm giao ®Êt cho céng ®ång vµ giao rõng cho céng ®ång. HiÖn nay cã 2 lo¹i ý kiÕn kh¸c nhau: Lo¹i ý kiÕn thø nhÊt, theo LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991), ®Êt l©m nghiÖp bao gåm: ®Êt cã rõng vµ ®Êt kh«ng cã rõng ®−îc quy ho¹ch ®Ó trång rõng. Nh− vËy, rõng ®−îc coi lµ tµi s¶n g¾n liÒn trªn ®Êt l©m nghiÖp, quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp vµ quyÒn sö dông rõng lµ 2 ph¹m trï qu¶n lý kh¸c nhau. XÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, giao rõng cho céng ®ång chÝnh lµ giao quyÒn qu¶n lý tµi s¶n g¾n liÒn trªn ®Êt l©m nghiÖp. Céng ®ång chØ cã quyÒn qu¶n lý, b¶o vÖ, ph¸t triÓn vµ sö dông rõng phôc vô cho môc ®Ých chung cña céng ®ång; cßn quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp mµ trªn ®ã cã rõng vÉn thuéc vÒ Nhµ n−íc (theo QuyÕt ®Þnh sè 245/TTg (1998) cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®ã thuéc vÒ UBND x· së t¹i). Nh− vËy, viÖc giao rõng cho céng ®ång lµng, b¶n qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn kh«ng tr¸i víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ ®Êt ®ai. Trong khi chê ®îi bæ sung vµo çc v¨n b¶n LuËt vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång, çc céng ®ång ®ang qu¶n lý rõng lµng, rõng b¶n cÇn cã quyÕt ®Þnh giao rõng cña c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn. Tr−ëng lµng, b¶n lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Nhµ n−íc tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ rõng. ChÝnh v× vËy, T¹i §iÒu 9, NghÞ ®Þnh 17/H§BT ngµy 17/1/92 cña Héi ®ång Bé tr−ëng (nay lµ ChÝnh phñ) vÒ thi hµnh LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991) ®· ghi râ: " lµng, b¶n hiÖn cßn rõng lµng, rõng b¶n tr−íc ngµy ban hµnh LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, mµ kh«ng tr¸i víi nh÷ng quy ®Þnh cña LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng vµ LuËt ®Êt ®ai th× ®−îc xÐt c«ng nhËn lµ chñ rõng hîp ph¸p ®èi víi diÖn tÝch rõng, ®Êt trång rõng ®ang qu¶n lý sö dông". Lo¹i ý kiÕn thø hai, mÆc dï quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp vµ quyÒn sö dông rõng lµ 2 ph¹m trï kh¸c nhau nh−ng kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau, giao rõng cho céng ®ång ph¶i g¾n liÒn víi giao ®Êt l©m nghiÖp v× thùc chÊt rõng lµ c¬ thÓ sinh häc g¾n liÒn víi ®Êt, mäi t¸c ®éng vµo rõng còng lµ t¸c ®éng vµo ®Êt trªn ®ã cã rõng. Nh− vËy theo quan niÖm nµy, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý sö dông l©u dµi lµ kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ qu¶n lý ®Êt ®ai. Cïng víi viÖc quy ®Þnh Nhµ n−íc giao ®Êt l©m nghiÖp cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp, ngµy 4/1/1995 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 01/CP vÒ giao kho¸n ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp. V¨n b¶n nµy t¹o khu«n khæ ph¸p lý cho çc tæ chøc Nhµ n−íc ®−îc Nhµ n−íc giao ®Êt cã quyÒn giao kho¸n ®Êt cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n; quy ®Þnh thêi gian giao kho¸n ®Êt l©m nghiÖp ®èi víi rõng ®Æc dông, rõng phßng hé lµ 50 n¨m, rõng s¶n xuÊt theo chu kú kinh doanh. Theo tinh thÇn v¨n b¶n nµy, ng−êi cã quyÒn sö dông ®Êt vµ chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý tr−íc Nhµ n−íc diÖn tÝch ®Êt ®−îc giao vÉn lµ tæ chøc nhµ nø¬c ®−îc Nhµ n−íc giao ®Êt (Bªn giao kho¸n), cßn ng−êi nhËn kho¸n (tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n) chØ chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý rõng vµ ®Êt l©m

19

nghiÖp theo hîp ®ång ký kÕt víi Bªn giao kho¸n. Nh− vËy, kh¸i niÖm vÒ " tæ chøc" cã thÓ më réng h¬n, vµ céng ®ång lµng, b¶n cÇn ®−îc thõa nhËn lµ mét ®èi t−îng ®−îc giao kho¸n ®Êt hoÆc Ýt nhÊt lµ ®èi t−îng ®−îc giao kho¸n rõng. Tuy nhiªn hiÖn nay, do v× céng ®ång lµng (b¶n) kh«ng ph¶i lµ mét ph¸p nh©n nªn céng ®ång lµng, b¶n kh«ng ph¶i lµ mét ®èi t−îng ®−îc giao kho¸n ®Êt hoÆc giao kho¸n rõng. Sù quan niÖm cøng nh¾c vÒ kh¸i niÖm "tæ chøc" trong khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch kho¸n ®· kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña thùc tiÔn ®Æt ra. HiÖn nay cã tíi 3 triÖu ha rõng phßng hé ph©n bè ë vïng nói cao, ®i l¹i khã kh¨n, xa khu d©n c−, hé gia ®×nh kh«ng d¸m nhËn kho¸n v× kh«ng cã lùc l−îng b¶o vÖ hµng ngµy, hoÆc cã hé gia ®×nh nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng nh−ng chØ trªn danh nghÜa ®Ó h−ëng tiÒn c«ng kho¸n b¶o vÖ rõng vµ rõng vÉn bÞ tµn ph¸. §ã lµ ch−a kÓ hµng v¹n ha rõng ®Æc dông ph©n bè xa khu d©n c−, çc hé gia ®×nh kh«ng d¸m nhËn kho¸n, vµ trªn thùc tÕ çc khu rõng ®ã bÞ bá ngá nÕu nh− kh«ng giao kho¸n cho céng ®ång qu¶n lý.

3. ChÝnh s¸ch ®Çu t−. §èi víi rõng phßng hé vµ rõng ®Æc dông: QuyÕt ®Þnh 661/TTg ngµy 29/7/1998 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vµ tæ chøc thùc hiÖn Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng quy ®Þnh râ: vèn ®Çu t− cña Nhµ n−íc tiÕp tôc kho¸n b¶o vÖ rõng ®Æc dông, rõng phßng hé rÊt xung yÕu vµ xung yÕu víi sè tiÒn c«ng 50.000 ®/ha/n¨m, thêi gian kh«ng qu¸ 5 n¨m; kho¸n khoanh nu«i t¸i sinh kÕt hîp trång bæ sung kh«ng qu¸ 1 triÖu ®/ha, thêi h¹n kho¸n kh«ng qu¸ 6 n¨m; hç trî b×nh qu©n 2 triÖu ®/ha cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh tù bá vèn trång rõng s¶n xuÊt lµ çc lo¹i c©y gç ®Æc biÖt quý hiÕm cã chu kú trªn 30 n¨m; suÊt ®Çu t− hç trî trång rõng phßng hé rÊt xung yÕu vµ xung yÕu lµ 2,5 triÖu ®ång/ ha. §èi víi rõng s¶n xuÊt: LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t− trong n−íc söa ®æi (20/5/1998) vµ çc v¨n b¶n d−íi LuËt quy ®Þnh râ: çc ho¹t ®éng ®Çu t− vµo çc lÜnh vùc sau ®©y ®−îc xÕp vµo danh môc A( danh môc ®−îc h−ëng −u ®·i ®Çu t−), gåm: trång rõng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng; trång c©y l©u n¨m trªn ®Êt hoang ho¸, ®åi nói träc; ho¹t ®éng chÕ biÕn l©m s¶n; dÞch vô kü thuËt trùc tiÕp phôc vô l©m nghiªp; çc ngµnh nghÒ truyÒn thèng (m©y, tre, tróc mü nghÖ). Ho¹t ®éng trång rõng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng phÇn lín l¹i ®−îc thùc hiÖn t¹i çc ®Þa bµn miÒn nói, h¶i ®¶o, vïng khã kh¨n thuéc çc danh môc B, danh môc C do ®ã còng ®−îc −u ®·i. Nh− vËy, xÐt c¶ 2 tiªu chÝ th× hÇu hÕt çc ho¹t ®éng ®Çu t− vµo lÜnh vùc trång, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng ®Òu tho¶ m·n c¶ ®iÒu kiÖn −u ®·i vÒ ngµnh nghÒ vµ −u ®·i vÒ ®Þa bµn. V× vËy ®−îc h−ëng çc chÝnh s¸ch −u ®·i, nh−: §−îc gi¶m 50% tiÒn sö dông ®Êt trong tr−êng hîp ®−îc giao ®Êt ph¶i tr¶ tiÒn sö dông ®Êt, hoÆc ®−îc miÔn tõ 3 n¨m ®Õn 6 n¨m tiÒn thuª ®Êt; ®−îc h−ëng thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp 25%; Çc dù ¸n trång rõng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng, trång c©y l©u n¨m trªn ®Êt hoang ho¸, ®åi nói träc ®−îc miÔn thuÕ sö dông ®Êt trong suèt thêi h¹n thùc hiÖn dù ¸n..vv..

20

V¨n b¶n nµy quy ®Þnh réng r·i ®èi t−îng ®−îc h−ëng −u ®·i ®Çu t− nh−: hîp t¸c x·, doanh nghiÖp cña çc tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, héi nghÒ nghiÖp; nhãm kinh doanh..vv.., nh−ng céng ®ång lµng, b¶n kh«ng thuéc ®èi t−îng ®iÒu chØnh cña v¨n b¶n nµy. ChÝnh v× vËy, çc céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý hµng v¹n ha rõng nh−ng kh«ng ®−îc Nhµ n−íc hç trî ®Çu t− nh− çc tæ chøc kh¸c. 4. ChÝnh s¸ch tÝn dông liªn quan ®Õn l©m nghiÖp. HiÖn nay, cã 2 lo¹i tÝn dông liªn quan ®Õn ho¹t ®éng l©m nghiÖp, ®ã lµ tÝn dông −u ®·i ®Çu t− cña Nhµ n−íc vµ tÝn dông th−¬ng m¹i (tÝn dông th«ng th−êng) a. TÝn dông −u ®∙i ®Çu t− cña Nhµ n−íc. NghÞ ®Þnh sè 43/1999/N§-CP ngµy 29/6/1999 vÒ tÝn dông ®Çu t−

ph¸t triÓn cña Nhµ n−íc quy ®Þnh Nhµ n−íc thùc hiÖn 3 h×nh thøc hç trî ®Çu t− lµ cho vay ®Çu t−, hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− vµ b¶o l·nh tÝn dông ®Çu t−. Cô thÓ:

o VÒ cho vay ®Çu t− : Çc dù ¸n x©y dùng c¬ së chÕ biÕn l©m

s¶n; trång rõng nguyªn liÖu tËp trung; trång c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy, c©y ¨n qu¶ ®−îc vay vèn víi thêi h¹n tèi ®a lµ 10 n¨m ( trõ tr−êng hîp ®Æc biÖt). L·i xuÊt tiÒn vay n¨m 2000 lµ 7%/n¨m vµ hiÖn nay vÉn ¸p dông l·i xuÊt trªn.

o VÒ hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−: Chñ ®Çu t− chØ ®−îc nhËn hç

trî l·i suÊt sau ®Çu t− khi ®¶m b¶o çc ®iÒu kiÖn nh−: ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn cho phÐp h−ëng −u ®·i ®Çu t−; dù ¸n ch−a ®−îc vay ®Çu t−. Sè tiÒn hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tæng sè vèn ®· vay ®Çu t− cña tæ chøc tÝn dông nh©n (x) víi 50% møc l·i suÊt cho vay cña tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhµ n−íc (thêi ®iÓm hiÖn nay lµ 3,5%/n¨m)

QuyÕt ®Þnh sè 132/TTg ngµy 24/11/2000 cña Thñ t−íng ChÝnh

phñ vÒ mét sè chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n ®· quy ®Þnh çc ngµnh nghÒ n«ng th«n sau ®©y ®−îc h−ëng −u ®·i ®Çu t− theo LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t− trong n−íc: 1- chÕ biÕn, b¶o qu¶ l©m s¶n; 2- s¶n xuÊt ®å gç, m©y tre ®an; s¶n xuÊt hµng thñ c«ng mü nghÖ. §èi t−îng ¸p dông lµ hé gia ®×nh, ç nh©n; tæ, nhãm hîp t¸c, Hîp t¸c x·..vv..(gäi t¾t lµ c¬ së ngµnh nghÒ n«ng th«n). Nh− vËy, theo tinh thÇn v¨n b¶n nµy, mét sè lo¹i h×nh mang tÝnh céng ®ång cÊp lµng, b¶n ®−îc coi lµ ®èi t−îng ®−îc h−ëng −u ®·i ®Çu t−, nh−: tæ s¶n xuÊt, nhãm hîp t¸c, hîp t¸c x·.

b. TÝn dông th−¬ng m¹i liªn quan ®Õn l©m nghiÖp. QuyÕt ®Þnh 67/TTg ngµy 30/3/1999 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ

mét sè chÝnh s¸ch tÝn dông ng©n hµng phôc vô ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n vµ QuyÕt ®Þnh sè 148/TTg ngµy 07/7/1999

21

vÒ söa ®æi, bæ sung quyÕt ®Þnh trªn ®· quy ®Þnh: ¸p dông cho vay víi l·i xuÊt th−¬ng m¹i ®èi víi çc ho¹t ®éng nh−: tiªu thô, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu l©m s¶n; tiÓu thñ c«ng nghiÖp, ngµnh nghÒ vµ dÞch vô ë n«ng th«n. §èi víi hé gia ®×nh s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, ng©n hµng cho vay ®Õn 10 triÖu ®ång theo l·i suÊt th«ng th−êng, ng−êi vay kh«ng ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n chØ nép kÌm theo ®¬n xin vay giÊy x¸c nhËn cña UBND x·, ph−êng, thÞ trÊn vÒ diÖn tÝch ®Êt ®ang sö dông, kh«ng cã tranh chÊp. §èi víi hé gia ®×nh lµm kinh tÕ trang tr¹i, kinh tÕ hµng ho¸ ng©n hµng cho vay trªn 10 triÖu ®ång, ng−êi vay ph¶i thùc hiÖn çc quy ®Þnh b¶o ®¶m tiÒn vay ng©n hµng. §èi víi hîp t¸c x· s¶n xuÊt, kinh doanh, tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ çc tæ chøc tÝn dông ¸p dông mét trong çc h×nh thøc sau: 1- thùc hiÖn b¶o ®¶m tiÒn vay theo quy ®Þnh cña ng©n hµng; 2- ®−îc lÊy tµi s¶n cña çc thµnh viªn Ban qu¶n lý lµm b¶o ®¶m tiÒn vay; 3- ®−îc lÊy tµi s¶n h×nh thµnh tõ vèn vay lµm b¶o ®¶m tiÒn vay nh−ng møc cho vay tèi ®a b»ng vèn tù cã cña hîp t¸c x·. Ng©n hµng cho vay vèn theo chu kú sinh tr−ëng cña c©y trång, vËt nu«i; thêi gian cho vay ng¾n h¹n tèi ®a lµ 12 th¸ng; trung h¹n tõ 12 th¸ng ®Õn 5 n¨m; vay dµi h¹n trªn 5 n¨m. Nh− vËy theo tinh thÇn v¨n b¶n nµy, chØ cã mét sè tæ chøc mang tÝnh céng ®ång cÊp th«n, x· ®−îc vay vèn tÝn dông th«ng th−êng nh−: HTX, nhãm hé, çc ®oµn thÓ chÝnh trÞ (Héi Cùu chiÕn binh, Héi N«ng d©n...)

5. ChÝnh s¸ch khai th¸c sö dông rõng vµ h−ëng lîi tõ rõng. QuyÕt ®Þnh 08/TTg ngµy 11/01/2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ

quy chÕ qu¶n lý 3 lo¹i rõng ®· quy ®Þnh viÖc khai th¸c sö dông rõng nh− sau:

o §èi víi rõng ®Æc dông: chØ ®−îc tËn thu, tËn dông gç ®èi víi

rõng ®Æc dông lµ çc khu rõng v¨n ho¸-lÞch sö-m«i tr−êng (c©y gç ®· chÕt ®øng, gÉy ®æ, v.v...). Ban qu¶n lý khu rõng ®Æc dông ®−îc tù tæ chøc hoÆc cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n thuª, kho¸n ®Ó kinh doanh dÞch vô, du lÞch sinh th¸i.

o §èi víi rõng phßng hé lµ rõng tù nhiªn: ®−îc phÐp khai th¸c

tËn dông c©y kh« chÕt, c©y s©u bÖnh, c©y côt ngän, c©y giµ cçi, c©y ë n¬i mËt ®é qu¸ dÇy, víi c−êng ®é khai th¸c kh«ng qu¸ 20%. Rõng tre nøa khi ®· ®¹t yªu cÇu phßng hé (cã ®é che phñ trªn 80%) ®−îc phÐp khai th¸c víi c−êng ®é tèi ®a 30%.

o §èi víi rõng phßng hé lµ rõng trång: rõng phßng hé do Nhµ

n−íc ®Çu t− g©y trång ®ù¬c phÐp khai th¸c c©y phï trî, tØa th−a khi rõng trång cã mËt ®é lín h¬n mËt ®é quy ®Þnh víi c−êng ®é khai th¸c kh«ng qu¸ 20% vµ ®¶m b¶o rõng cã ®é tµn che trªn 60% sau khi tØa th−a; khi c©y trång chÝnh ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c, ®−îc phÐp khai th¸c chän víi c−êng ®é kh«ng qu¸ 20%. Rõng trång do Ban qu¶n lý hay Chñ hé nhËn kho¸n tù ®Çu t− g©y trång, khi rõng ®¹t tuæi khai th¸c,

22

mçi n¨m ®−îc phÐp khai th¸c tèi ®a 1/10 diÖn tÝch do chñ rõng g©y trång thµnh rõng.

o §èi víi rõng s¶n xuÊt lµ rõng tù nhiªn: ®−îc khai th¸c tËn

dông trong nu«i d−ìng, lµm giµu, tØa th−a rõng, khai th¸c tËn dông c©y chÕt ®øng; ®−îc khai th¸c chÝnh gç vµ l©m s¶n kh¸c theo ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng hoÆc ph−¬ng ¸n hay kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh rõng ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn phª duyÖt.

QuyÕt ®Þnh 661/TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ (29/7/1998) quy

®Þnh: Hé nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng phßng hé, ngoµi viÖc ®−îc h−ëng tiÒn c«ng kho¸n theo quy ®Þnh cßn ®−îc h−ëng s¶n phÈm tØa th−a; khai th¸c cñi, l©m s¶n phô d−íi t¸n rõng. §èi víi hé nhËn kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng ®Æc dông ®−îc h−ëng tiÒn c«ng kho¸n theo quy ®Þnh hiÖn hµnh (tr×nh bµy ë phÇn chÝnh s¸ch ®Çu t−).

Nh− vËy, theo çc v¨n b¶n trªn, do céng ®ång lµng, b¶n kh«ng ph¶i lµ mét ®èi t−îng ®−îc giao, kho¸n ®Êt l©m nghiÖp nªn kh«ng ph¶i lµ mét ®èi t−îng ®−îc h−ëng lîi theo chÝnh s¸ch trªn.

6. ChÝnh s¸ch l−u th«ng vµ tiªu thô l©m s¶n. QuyÕt ®Þnh 661/TTg ngµy 29/7/1998 cña Thñ t−íng Chinh phñ vµ

mét sè v¨n b¶n ph¸p quy kh¸c quy ®Þnh: mäi s¶n phÈm khai th¸c tõ rõng trång, tre, nøa vµ l©m s¶n phô khai th¸c tõ rõng tù nhiªn ®−îc tù do l−u th«ng trªn thÞ tr−êng. Gç vµ l©m s¶n khai th¸c tõ rõng tù nhiªn t¸i sinh thuéc rõng s¶n xuÊt cña çc chñ rõng lµ hé gia ®×nh vµ ç nh©n, ®−îc tù do l−u th«ng trªn thÞ tr−êng.

7. Çc chÝnh s¸ch thuÕ liªn quan ®Õn l©m s¶n. a. ThuÕ tµi nguyªn Ph¸p lÖnh ThuÕ tµi nguyªn söa ®æi (28/4/ 1998) quy ®Þnh: çc tæ

chøc, ç nh©n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ cã tiÕn hµnh khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn ph¶i nép thuÕ tµi nguyªn. Møc thuÕ suÊt ®èi víi çc lo¹i gç tõ 15% ®Õn 40%; Cñi 5%; tre, nøa 10%, v.v....

QuyÕt ®Þnh 661/TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ (29/7/1998) quy

®Þnh: miÔn thuÕ tµi nguyªn ®èi víi l©m s¶n khai th¸c tõ rõng s¶n xuÊt lµ rõng tù nhiªn ®−îc phôc håi b»ng biÖn ph¸p khoanh nu«i t¸i sinh. MiÔn thuÕ bu«n chuyÕn ®èi víi l©m s¶n thu gom hîp ph¸p tõ rõng trång vµ l©m s¶n ngoµi gç khai th¸c tõ rõng tù nhiªn.

b. ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp §èi t−îng nép thuÕ lµ çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n sö dông

®Êt vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp.

23

LuËt quy ®Þnh thuÕ suÊt vµ møc thuÕ ®èi víi mét sè tr−êng hîp

cô thÓ: §èi víi c©y ¨n qu¶ l©u n¨m trång trªn ®Êt trång c©y hµng n¨m chÞu møc thuÕ b»ng 1,3 lÇn thuÕ sö dông ®Êt trång c©y hµng n¨m cïng h¹ng, (nÕu thuéc ®Êt h¹ng 1, h¹ng 2 vµ h¹ng 3); b»ng thuÕ ®Êt trång c©y hµng n¨m cïng h¹ng (nÕu thuéc ®Êt h¹ng 4, h¹ng 5 vµ h¹ng 6). §èi víi ®Êt trång çc lo¹i c©y l©u n¨m thu ho¹ch mét lÇn (trong ®ã cã gç rõng trång) chÞu møc thuÕ b»ng 4% gi¸ trÞ s¶n l−îng khai th¸c. Ngoµi ra, ®èi víi hé sö dông ®Êt n«ng nghiÖp v−ît qu¸ h¹n møc diÖn tÝch theo quy ®Þnh cña LuËt ®Êt ®ai, ngoµi viÖc ph¶i nép thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn toµn bé diÖn tÝch sö dông, cßn ph¶i nép sè thuÕ bæ sung ®èi víi phÇn diÖn tÝch trªn h¹n møc theo thuÕ suÊt 20% tÝnh trªn møc thuÕ ghi thu b×nh qu©n cña hé gia ®×nh. LuËt nµy cßn quy ®Þnh çc tr−êng hîp miÔn, gi¶m thuÕ nh−:

MiÔn thuÕ cho ®Êt trèng ®åi nói träc dïng vµo s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp. MiÔn thuÕ cho ®Êt trång c©y l©u n¨m chuyÓn sang trång l¹i míi vµ ®Êt trång c©y hµng n¨m chuyÓn sang trång c©y l©u n¨m, c©y ¨n qu¶ trong thêi gian x©y dùng c¬ b¶n vµ céng thªm 3 n¨m tõ khi cã thu ho¹ch.

Nh− vËy theo quy ®Þnh cña çc v¨n b¶n nµy, céng ®ång ®ang qu¶n lý rõng lµng, rõng b¶n, nÕu khai th¸c l©m s¶n tõ rõng tù nhiªn ph¶i nép thuÕ tµi nguyªn, khai th¸c gç tõ rõng trång ph¶i nép thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp.

25

PhÇn IV: thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång mét sè tØnh vïng miÒn nói B¾c Bé PhÇn nµy tËp trung lµm râ t×nh h×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång, ®i s©u m« t¶, ph©n tÝch mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë c¸c ®Þa ph−¬ng, trªn c¬ së ®ã lµm râ tiÒm n¨ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång.

1. Kh¸i qu¸t chung vÒ rõng céng ®ång vïng miÒn nói B¾c Bé 1.1. DiÖn tÝch vµ t×nh tr¹ng rõng céng ®ång Theo sè liÖu thu thËp ban ®Çu cña Côc KiÓm l©m, toµn bé diÖn

tÝch ®Êt l©m nghiÖp (®Êt cã rõng vµ ®Êt kh«ng cã rõng) céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý ë vïng miÒn nói B¾c Bé lµ: 1.531.086 ha, chiÕm 66 % tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý trong ph¹m vi toµn quèc, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng lµ: 1.088.203 ha.

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý chiÕm

kho¶ng 23% tçng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña toµn vïng miÒn nói B¾c Bé. Trong 12 tØnh thuéc vïng miÒn nói B¾c Bé th× 11 tØnh cã rõng céng ®ång. Tuy nhiªn, chØ cã 8 tØnh cã diÖn tÝch rõng céng ®ång trªn 10.000 ha.

4 tØnh cã diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång tham gia qu¶n lý

lín nhÊt, ®ã lµ:

o TØnh Lai Ch©u: tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý lµ 763.928 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®−îc Nhµ n−íc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi lµ 690.411 ha, cßn l¹i lµ diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång nhËn kho¸n qu¶n lý cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ tù qu¶n lý tõ l©u ®êi.

o TØnh S¬n La: diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia

qu¶n lý: 207.310 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng lµ: 197.766ha, chiÕm 95,4% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång qu¶n lý.

o TØnh Hµ Giang: DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia

qu¶n lý lµ 157.192 ha, trong ®ã cã 139.183 ha diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®−îc Nhµ n−íc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi.

26

o TØnh Cao B»ng: DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý lµ 122.510 ha, trong ®ã cã 66.804,1 ha diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®−îc Nhµ n−íc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi. [8].

T×nh tr¹ng rõng céng ®ång:

Rõng céng ®ång chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn phôc håi sau n−¬ng rÉy, rõng thø sinh nghÌo kiÖt (rõng tr¹ng th¸i Ic, IIa, IIb). Tuy nhiªn, ë mét sè ®Þa ph−¬ng, céng ®ång ®ang qu¶n lý nh÷ng khu rõng cã tr÷ l−îng trung b×nh (tr÷ l−îng tõ 80m3 - 120m3) vµ rõng giµu (tr÷ l−îng trªn 120m3); nh÷ng khu rõng nµy céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi cã diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n trong ph¹m vi mét x·, lµng (b¶n).

21

BiÓu 01: BiÓu tæng hîp diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng (TÝnh ®Õn th¸ng 6 n¨m 2001)

§V tÝnh: ha

Sè TT

TØnh, thµnh phè trùc thuéc Tæng sè

Tæng sè x∙

Tæng diÖn tÝch §LN do

DiÖn tÝch do Nhµ n−íc giao ®Êt, giao rõng

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång nhËn kho¸n qu¶n lý, b¶o vÖ rõng

DiÖn tÝch §LN hiÖn do céng ®ång qu¶n lý theo truyÒn thèng hoÆc tù c«ng nhËn

Trung −¬ng huyÖn cã rõng

cã rõng céng ®ång tham gia, qu¶n lý (5+9+12)

Cã rõng Kh«ng cã rõng

Tæng sè (3+4)

Rõng ®Æc dông

Rõng phßng hé

Rõng s¶n xuÊt

Tæng (6+7+8)

Cã rõng Kh«ng cã rõng

Tæng (10+11)

A B 1H 1X 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 B¾c C¹n 6 62 43374,6 13237,8 16136,8 29374,6 0 13000,0 13000,0

2 B¾c Giang 4 11 5052,4 0 5052,4 5052,4 0

3 Cao B»ng 12 122510,6 50059 16745,1 66804,1 26312,2 824 27136,2 17978,1 10592,2 28570,3

4 Hµ Giang 9 129 157192,6 94106,5 45076,6 139183 2325,9 15683,6 18009,5 0

5 L¹ng S¬n 9 115 57589,6 37157,8 20431,8 57589,6 0 0

6 Lµo Cai 7 69 921,2 6,6 6,6 443,2 443,2 471,4 471,4

7 Phó Thä 4 27 4304,7 485,5 117,0 602,5 478,6 68 546,6 1833,6 35 1868,6

8 Th¸i Nguyªn 1 7 37,4 37,4 37,4 0 0

9 Yªn B¸i 5 54 83517,9 269,5 119,0 388,5 75496,1 3695,4 79191,5 454 3483,9 3937,9

10 Hoµ B×nh 10 167 86345,7 9996,8 8865,6 18862,4 10482,2 16627,8 19913,4 47023,4 10267,9 10192 20459,9

11 Lai Ch©u 9 116 763928,8 368553 321858 690411 73518,3 73518,3 0

12 S¬n La 10 109 207310,5 13859,4 9544,2 23403,6 183906,9 183906,9 0

Tæng céng 86 866 1531086,0 587769,0 438894,0 1026663,0 13286,7 397108,5 24432,8 434828,0 44005,0 24303,1 68308,1

Nguån: [8]

1.2. Nguån gèc h×nh thµnh rõng céng ®ång. HiÖn nay cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ nguån gèc h×nh thµnh rõng céng ®ång, nh−ng phÇn lín çc ý kiÕn ®Òu cho r»ng, rõng céng ®ång ë çc tØnh miÒn nói B¾c Bé ®−îc h×nh thµnh tõ çc nguån gèc sau ®©y: Lo¹i thø nhÊt, rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ l©u ®êi qua nhiÒu

thÕ hÖ: XÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, mÆc dï quyÒn sö dông ®Êt vµ quyÒn së h÷u rõng ch−a ®−îc x¸c lËp, nh−ng trong thùc tÕ nh÷ng khu rõng nµy ®−îc qu¶n lý mét çch kh«ng chÝnh thøc bëi çc luËt tôc truyÒn thèng, céng ®ång b¶o vÖ rõng kh«ng ph¶i v× môc ®Ých kinh tÕ mµ v× sù sinh tån vµ tÝn ng−ìng cña çc céng ®ång d©n téc thiÓu sè miÒn nói. Rõng céng ®ång nµy th−êng cã çc tªn gäi sau:

o Rõng ®Çu nguån, rõng giµ: Trong ph¹m vi cña mét lµng (b¶n) vïng cao th−êng cã khu rõng tù nhiªn ®Çu nguån, n¬i ph¸t sinh cña nguån n−íc. Theo tÝn ng−ìng cña ng−êi d©n b¶n ®Þa, ®©y lµ khu rõng thiªng, cã thÇn linh tró ngô. LuËt tôc çc d©n téc ®Òu nghiªm cÊm vµ xö ph¹t nÆng hµnh vi x©m ph¹m ®Êt ®ai vµ rõng ë khu vùc nµy. ViÖc b¶o vÖ rõng ®Çu nguån tuy mang mµu s¾c t«n gi¸o nh−ng chøa ®ùng tri thøc cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vÒ øng xö víi tù nhiªn, x· héi nh»m b¶o vÖ nguån n−íc, ®iÒu kiÖn sèng, vµ còng chÝnh v× vËy, nh÷ng khu rõng nµy cßn tån t¹i cho ®Õn ngaú nay.

o Rõng nghÜa ®Þa, rõng Ma: Çc d©n téc thiÓu sè th−êng cã khu

nghÜa ®Þa ®Ó ch«n cÊt ng−êi chÕt. Tuú theo lµng lín hay nhá mµ khu nghÜa ®Þa cã quy m« kh¸c nhau, tõ vµi ha ®Õn hµng chôc ha vµ th−êng cã rõng tù nhiªn víi çc c©y to. Theo quan niÖm cña ng−êi d©n b¶n ®Þa, ®©y lµ n¬i tró ngô cña linh hån ng−êi chÕt, nªn cÇn ®−îc gi÷ g×n vµ b¶o vÖ nghiªm ngÆt. Do vËy, ng−êi ta kiªng kh«ng tiÕn hµnh bÊt cø ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ khai th¸c l©m s¶n nµo trªn khu vùc nµy, còng chÝnh v× vËy mµ nh÷ng khu rõng nµy ®−îc b¶o vÖ tèt, kh«ng tèn kÐm chi phÝ vµ tån t¹i cho ®Õn ngµy nay.

o Rõng ®×nh, rõng thæ c«ng: Nh÷ng khu rõng nµy th−êng n»m

trong khu«n viªn cña çc ®×nh, chïa, miÕu, m¹o, di tÝch lÞch sö - v¨n ho¸. Ng−êi d©n th−êng quan niÖm ®©y lµ khu t«n nghiªm, cã thÇn linh tró ngô, nªn tù cã ý thøc b¶o vÖ rõng.

o Rõng cña çc dßng hä: lo¹i rõng nµy ®−îc thõa kÕ qua nhiÒu

thÕ hÖ. Theo sè liÖu thu thËp ®−îc, diÖn tÝch rõng do céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi ë çc tØnh vïng miÒn nói B¾c Bé cã kho¶ng 70.760 ha, chiÕm 4,58 % tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång qu¶n lý ë trong vïng..

24

Lo¹i thø hai, rõng céng ®ång ®−îc h×nh thµnh tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng cña Nhµ n−íc:

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn giao ®Êt, giao rõng cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n, xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn thùc tÕ, ë mét sè n¬i, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng (tØnh, huyÖn) ®· giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. Céng ®ång víi t− çch nh− mét chñ thÓ qu¶n lý rõng. Trong lo¹i rõng nµy, cßn cã diÖn tÝch rõng Nhµ n−íc ®· giao cho hîp t¸c x· tr−íc ®©y, nay hîp t¸c x· nµy ®· gi¶i thÓ, céng ®ång t¹i n¬i ®ã vÉn tiÕp tôc qu¶n lý cho ®Õn nay. Theo sè liÖu thu thËp ®−îc, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do Nhµ n−íc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh l©u dµi kho¶ng 1.039.856 ha, chiÕm 67,44 % tæng sè diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý trong vïng. Lo¹i thø ba, rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ khi thùc hiÖn chÝnh

s¸ch kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cña Nhµ n−íc: Lo¹i rõng nµy kh«ng thuéc së h÷u cña céng ®ång, nh−ng céng ®ång ®−îc chia sÎ lîi Ých tõ rõng tuú thuéc vµo thêi gian, c«ng søc, vèn ®Çu t− mµ céng ®ång ®· bá ra trong qu¸ tr×nh qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng. §©y còng lµ mét h×nh thøc liªn kÕt qu¶n lý rõng gi÷a céng ®ång ®Þa ph−¬ng vµ çc tæ chøc nhµ n−íc. Theo sè liÖu thu thËp ®−îc, diÖn tÝch rõng céng ®ång tham gia nhËn kho¸n qu¶n lý, b¶o vÖ cña çc tæ chøc nhµ n−íc lµ 431.236 ha, chiÕm 27,98% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång tham gia qu¶n lý trong vïng. 1.3. Çc h×nh thøc së h÷u rõng céng ®ång XÐt vÒ khÝa c¹nh së h÷u, rõng céng ®ång(víi t− çch lµ s¶n phÈm trªn ®Êt l©m nghiÖp) thuéc quyÒn së h÷u cña çc lo¹i h×nh céng ®ång sau: Rõng thuéc quyÒn së h÷u cña lµng, b¶n (th−êng gäi lµ rõng lµng,

rõng b¶n): Lo¹i rõng nµy phôc vô chung cho nhu cÇu cña céng ®ång, nh−: gi¶i quyÕt nhu cÇu gç vµ l©m s¶n kh¸c ®Ó x©y dùng çc c«ng tr×nh chung cña céng ®ång; gç lµm nhµ míi, söa ch÷a lín nhµ ë, gç lµm quan tµi cña çc thµnh viªn cña céng ®ång; khai th¸c cñi vµ çc l©m s¶n ngoµi gç phôc vô cho ph¸t triÓn çc ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë ®Þa ph−¬ng.

Rõng thuéc quyÒn së h÷u cña nhãm hé, dßng hä; Rõng thuéc quyÒn së h÷u cña çc tæ chøc chÝnh trÞ; tæ chøc

chÝnh trÞ - x· héi, nh−: Héi cùu chiÕn binh, Héi n«ng d©n...

25

Rõng céng ®ång thuéc quyÒn së h÷u cña çc h×nh thøc tæ chøc mang tÝnh céng ®ång kh¸c.

Tuy nhiªn, nÕu xem xÐt vÒ khÝa c¹nh quyÒn sö dông ®Êt ®ai l©u dµi cho thÊy cã çc lo¹i sau: Lo¹i thø nhÊt: Rõng thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång vµ quyÒn sö dông ®Êt ®ai l©u dµi mµ trªn ®ã cã rõng còng thuéc vÒ céng ®ång, nh−: céng ®ång ®−îc nhµ n−íc giao ®Êt, giao rõng qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµ cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt l©m nghiÖp cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn. Lo¹i thø hai: Rõng ®−îc ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng coi lµ rõng thuéc së h÷u cña céng ®ång nh−ng trªn thùc tÕ Nhµ n−íc ch−a thõa nhËn, nh− rõng lµng, rõng b¶n tån t¹i tõ l©u ®êi, cã çc tªn gäi kh¸c nhau nh−: rõng ®Çu nguån, rõng thiªng, rõng ma, rõng nghÜa ®Þa...Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, ë mét sè ®Þa ph−¬ng, c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn ®· hîp ph¸p ho¸ lo¹i rõng nãi trªn vµ nh÷ng khu rõng ®ã thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång. Lo¹i thø ba: Rõng thuéc quyÒn së h÷u mét phÇn cña céng ®ång nh−ng quyÒn sö dông ®Êt l¹i thuéc vÒ tæ chøc kh¸c, nh− rõng do céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng cña çc tæ chøc nhµ n−íc.

2. Thùc tr¹ng m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång mét sè tØnh vïng miÒn nói B¾c Bé 2.1. TØnh S¬n La 2.1.1. Kh¸i qu¸t chung. a. Tæng diÖn tÝch ®Êt quy ho¹ch sö dông vµo môc ®Ých l©m nghiÖp 1.000.000 ha, chiÕm 70% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña toµn tØnh. DiÖn tÝch ®Êt cã rõng 310.134ha, trong ®ã rõng tù nhiªn: 287.161ha. Tû lÖ che phñ 23%. b. HiÖn tr¹ng qu¶n lý, sö dông rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cña céng ®ång:

o Tæng diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý: 207.309 ha, chiÕm 20,7% tæng diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cña toµn tØnh.

o DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®· ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm

quyÒn giao cho céng ®ång lµ 23.403 ha víi thêi gian lµ 50 n¨m, chñ yÕu lµ ®Êt trèng ®åi nói träc, rõng thø sinh nghÌo kiÖt vµ rõng tù nhiªn ®ang trong giai ®o¹n phôc håi (tr¹ng th¸i rõng lo¹i Ia, Ib, Ic, IIa, IIb);

o Céng ®ång nhËn kho¸n qu¶n lý, b¶o vÖ khoanh nu«i t¸i sinh

rõng lµ 183.906 ha, hÇu hÕt lµ rõng phßng hé.

26

Ngoµi diÖn tÝch ®Êt trªn, hÇu hÕt çc céng ®ång lµng (b¶n) cßn qu¶n lý mét diÖn tÝch rõng lµng, rõng b¶n tõ l©u ®êi, nh−: rõng ma, rõng b¶o vÖ nguån n−íc, khu ch¨n th¶ gia sóc, rõng m¨ng lay..vv.nh−ng ch−a cã ®iÒu kiÖn thèng kª. Tõ nh÷ng sè liÖu trªn vµ çc th«ng tin thu nhËn ®−îc cã thÓ rót ra mét sè nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t sau: Rõng céng ®ång ë S¬n La ®−îc h×nh thµnh tõ 3 nguån gèc chÝnh

sau ®©y:

o Lo¹i thø nhÊt, rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ l©u ®êi: Tõ xa x−a ë S¬n la ®· h×nh thµnh çc khu rõng cÊm, nh−: rõng ®Çu nguån b¶o vÖ mã n−íc, khe n−íc ®Ó gi÷ n−íc s¹ch, phôc vô cho sinh ho¹t trong tõng b¶n, h×nh thµnh çc khu rõng Ma (nghÜa ®Þa), rõng thiªng ®Ó b¶o vÖ di tÝch, b¶n s¾c v¨n ho¸ riªng cña çc d©n téc thiÓu sè; çc khu rõng tre, nøa, lay ®Ó phôc vô cho nhu cÇu cña çc thµnh viªn trong céng ®ång, ®Æc biÖt lµ thu h¸i m¨ng; rõng gç ®Ó cung cÊp gç lµm nhµ, ®å gia dông, cñi, gç ®Ó x©y dùng çc c«ng tr×nh céng céng cña lµng (b¶n); khu ch¨n th¶ gia sóc chung cña céng ®ång. HÇu hÕt çc khu rõng nµy ®−îc ng−êi d©n trong céng ®ång tù b¶o vÖ, th«ng qua quy −íc cña céng ®ång ®èi víi tõng lo¹i rõng, kh«ng thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n vµ phÇn lín ch−a ®−îc Nhµ n−íc thõa nhËn vÒ mÆt ph¸p lý.

o Lo¹i thø hai, rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ khi thùc hiÖn

chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng: Tõ khi cã LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991), NghÞ ®Þnh 02/CP ngµy 15/1/1994 vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp, nay lµ NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 16/11/1999 cña ChÝnh phñ, tØnh S¬n La ®· tiÕn hµnh giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi çc lo¹i rõng sau:

Rõng phßng hé côc bé, n»m trong ph¹m vi mét x·, b¶n hoÆc phßng hé chung cho c¶ vïng nh−ng kh«ng ®ñ ®é lín ®Ó h×nh thµnh Ban qu¶n lý khu rõng phßng hé, (diÖn tÝch d−íi 1000ha) vµ lo¹i nµy ®· ®−îc giao cho céng ®ång qu¶n lý theo quy chÕ qu¶n lý rõng phßng hé. ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng(UBND huyÖn) hîp ph¸p ho¸ mét sè khu rõng cÊm ®· ®−îc céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi, nh− rõng Ma, rõng lÞch sö - v¨n ho¸..vv. vµ nay trë thµnh rõng céng ®ång. Rõng cã môc ®Ých s¶n xuÊt phôc vô chung cho céng ®ång.

o Lo¹i thø ba, rõng céng ®ång h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh

thùc hiÖn chÝnh s¸ch kho¸n theo tinh thÇn NghÞ ®Þnh 01/CP ngµy 1/1/1995 cña ChÝnh phñ vÒ giao kho¸n ®Êt l©m nghiÖp. Céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng th«ng qua hîp ®ång kho¸n víi çc tæ chøc l©m nghiÖp nhµ n−íc vµ H¹t KiÓm l©m së t¹i. Tuy nhiªn, xÐt vÒ khÝa c¹nh së h÷u rõng, céng ®ång chØ ®−îc h−ëng mét phÇn gi¸ trÞ s¶n phÈm rõng hoÆc chØ

27

®−îc h−ëng tiÒn c«ng kho¸n qu¶n lý b¶o vÖ rõng. Trong thêi gian tíi, mét phÇn diÖn tÝch lo¹i rõng nµy sÏ ®−îc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi.

Toµn bé diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý ph©n bè trªn l·nh thæ cña 109 x·, thuéc 10 huyÖn trong tØnh. Lý do giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång :

o Céng ®ång lµng (b¶n) ë gÇn rõng h¬n x· hoÆc çc tæ chøc

kh¸c cho nªn thuËn lîi trong viÖc b¶o vÖ rõng. o Céng ®ång n¾m ch¾c hiÖn tr¹ng rõng h¬n çc tæ chøc kh¸c. o BiÕt ®−îc khu rõng nµo cã vÞ trÝ phßng hé quan träng liªn

quan ®Õn céng ®ång. o Céng ®ång bao gåm nh÷ng ng−êi quen biÕt, sinh sèng víi

nhau l©u dµi, thuËn tiÖn trong viÖc phèi hîp qu¶n lý b¶o vÖ rõng.

2.1.2 ChÝnh s¸ch cña tØnh liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång. TØnh ®· ban hµnh v¨n b¶n h−íng dÉn x©y dùng quy −íc b¶o vÖ

vµ ph¸t triÓn rõng cÊp lµng (b¶n) kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 1495/Q§-UB ngµy 27/7/2000 cña Chñ tÞch UBND tØnh.

Ban hµnh t¹m thêi chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p giao ®Êt l©m nghiÖp

vµ giao rõng tù nhiªn kÌm theo quyÕt ®Þnh sè 3011/Q§-UB ngµy 12/12/2000 cña Chñ tÞch UBND tØnh. V¨n b¶n nµy quy ®Þnh râ:

o Nhãm hé, céng ®ång lµng (b¶n), çc tæ chøc x· héi lµ çc ®èi

t−îng ®−îc giao ®Êt l©m nghiÖp.

o Nh÷ng n¬i x¸c ®Þnh lµ rõng phßng hé, rõng ®Æc dông cã diÖn tÝch nhá, lÎ, ph©n t¸n (d−íi 1000ha), t¸c dông phßng hé trong ph¹m vi x·, b¶n th× cã thÓ giao cho céng ®ång lµng (b¶n), çc hiÖp héi..vv. tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ vµ sö dông.

o Rõng s¶n xuÊt cã diÖn tÝch nhá, gÇn khu d©n c−, gåm çc lo¹i

rõng nghÌo, rõng non −u tiªn giao cho nhãm hé, hoÆc hé gia ®×nh së t¹i qu¶n lý b¶o vÖ.

o DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao cho céng ®ång b¶n, çc hiÖp héi

c¬ së (§oµn Thanh niªn, Héi N«ng d©n, Héi Cùu chiÕn binh..vv.) tõ 30 ha ®Õn 500 ha; nhãm hé gia ®×nh, hé gia ®×nh tõ 0,5 ha ®Õn 30 ha.

o Thêi gian giao ®Êt l©m nghiÖp cho nhãm hé, céng ®ång lµng

(b¶n) lµ 50 n¨m.

28

o ChÝnh s¸ch h−ëng lîi tõ rõng: quy ®Þnh râ c¬ chÕ h−ëng lîi tõ rõng phô thuéc vµo t×nh tr¹ng rõng khi giao, thêi gian vµ c«ng søc ®Çu t− vµo rõng, lo¹i rõng (rõng ®Æc dông, rõng phßng hé, rõng s¶n xuÊt) céng ®ång ®ang qu¶n lý, nh−: céng ®ång ®−îc giao rõng s¶n xuÊt thø sÞnh nghÌo kiÖt (tr¹ng th¸i rõng Ic) , ®−îc khai th¸c l©m s¶n phô, tre giµ, cñi kh«; h−ëng 100% s¶n phÈm tØa th−a, h−ëng 90% gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh. Céng ®ång ®−îc giao rõng thø sinh ®ang phôc håi (IIa, IIb, IIIa1) th× tuú theo c«ng søc, thêi gian ®Çu t− vµo rõng mµ ®−îc h−ëng tû lÖ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh kh¸c nhau: tõ 5 ®Õn 7 n¨m, ®−îc h−ëng 35%; trªn 10 n¨m, ®−îc h−ëng 75% gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh..vv.

2.1.3 Mét sè m« h×nh céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng ®iÓn h×nh. 2.1.3.1 M« h×nh céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng ë x· chiÒng B«m, huyÖn ThuËn Ch©u. Tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña x·: 9.519 ha. §Êt l©m nghiÖp: 6.115 ha, trong ®ã rõng tù nhiªn: 4.000 ha, ®Êt trèng ®åi nói träc: 2.115 ha. Toµn x· cã 623 hé víi 4.000 khÈu. a. VÒ quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi: HiÖn nay, toµn bé diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña x· ch−a cã chñ qu¶n lý cô thÓ. Theo quyÕt ®Þnh 245/TTg ngµy 21/12/1998 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, diÖn tÝch ®Êt ®ã do x· chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, nh−ng x· kh«ng cã lùc l−îng b¶o vÖ rõng. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn, x· ®· phèi hîp víi H¹t KiÓm l©m së t¹i giao kho¸n 4.433 ha diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cho 16 b¶n, côm d©n c− trong x· qu¶n lý. Trong t−¬ng lai, x· sÏ lµm thñ tôc ®Ò nghÞ UBND huyÖn giao cho c¸c b¶n, côm d©n c− ®ã qu¶n lý vµ sö dông l©u dµi v× nh÷ng lý do sau ®©y:

DiÖn tÝch rõng liÒn kho¶nh, réng, giao cho c¶ lµng (b¶n) sÏ thuËn

tiÖn cho viÖc qu¶n lý b¶o vÖ. Mét sè diÖn tÝch rõng giµ (rõng nguyªn sinh) diÖn tÝch Ýt nh−ng

nhiÒu hé muèn nhËn. Rõng chñ yÕu cã chøc n¨ng phßng hé, nÕu giao cho hé gia ®×nh

dÔ dÉn ®Õn rõng bÞ khai th¸c c¹n kiÖt kh«ng qu¶n lý ®−îc, ¶nh h−ëng ®Õn nguån n−íc cña céng ®ång.

Mét sè diÖn tÝch rõng hé gia ®×nh kh«ng gi¸m nhËn v× lo kh«ng

b¶o vÖ ®−îc nhÊt lµ phßng chèng ch¸y rõng. Ngoµi viÖc giao kho¸n rõng cho c¸c b¶n, côm d©n c− qu¶n lý, x· cßn tù tæ chøc lùc l−îng qu¶n lý b¶o vÖ 1.682 ha rõng nguyªn sinh (rõng giµ), chñ yÕu do lùc l−îng d©n qu©n, x· ®éi trùc tiÕp tæ chøc tuÇn tra, b¶o vÖ rõng.

29

Nh− vËy, xÐt vÒ khÝa c¹nh quyÒn sö dông ®Êt ®ai, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp nµy vÉn thuéc quyÒn qu¶n lý cña x·, x· chØ giao kho¸n cho çc lµng (b¶n) qu¶n lý víi sù hç trî kinh phÝ cña tØnh th«ng qua tæ chøc kiÓm l©m. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, lµng (b¶n) ®· ®−îc coi nh− mét chñ thÓ qu¶n lý rõng, vµ phÇn lín ng−êi d©n cho r»ng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao kho¸n trªn sÏ ®−îc Nhµ n−íc hîp ph¸p ho¸ ®Ó giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh, l©u dµi. b. T×nh tr¹ng rõng céng ®ång: DiÖn tÝch rõng giao kho¸n cho céng ®ång bao gåm ®Êt trèng ®åi

nói träc, rõng thø sinh nghÌo kiÖt (rõng tr¹ng th¸i Ib, Ic), rõng ®ang phôc håi (rõng tr¹ng th¸i IIa, IIb..) vµ bao gåm c¶ diÖn tÝch rõng nguyªn sinh (rõng giµ). Trong 16 b¶n, côm d©n c− nhËn kho¸n rõng, cã mét sè céng ®ång qu¶n lý hÇu nh− hoµn toµn diÖn tÝch rõng nguyªn sinh (rõng giµ), trong khi ®ã mét sè céng ®ång l¹i qu¶n lý chñ yÕu lµ rõng thø sinh nghÌo kiÖt, v× c¨n cø ®Ó giao kho¸n rõng lµ céng ®ång nµo ë gÇn lo¹i rõng nµo th× giao kho¸n cho céng ®ång ®ã qu¶n lý chø kh«ng mang tÝnh chÊt chia b×nh qu©n.

Nh− vËy, kh¸c víi nhiÒu n¬i, ë ®©y céng ®ång tham gia qu¶n lý çc lo¹i tr¹ng th¸i rõng tõ ®Êt trèng ®åi träc ®Õn rõng cã tr÷ l−îng trung b×nh vµ giµu. MÆc dï x· míi thùc hiÖn viÖc giao kho¸n cho céng ®ång qu¶n lý rõng nh−ng trong t−¬ng lai, çc lµng (b¶n) nhËn kho¸n sÏ trë thµnh chñ thÓ çc khu rõng trªn. §iÒu nµy ®· cã t¸c ®éng m¹nh tíi ý thøc b¶o vÖ rõng cña céng ®ång. c. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng. Lµng (b¶n) ph©n c«ng çc hé gia ®×nh lu©n phiªn nhau tuÇn tra,

b¶o vÖ rõng. Mçi hé gia ®×nh tuÇn tra, b¶o vÖ rõng víi thêi gian 3 ngµy, sau ®ã bµn giao cho çc hé kh¸c. Tõng hé gia ®×nh kiÓm tra lÉn nhau. Ngoµi viÖc tuÇn tra rõng, ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn çc hiÖn t−îng tµn ph¸ rõng, lµng (b¶n) cßn chØ ®¹o çc hé gia ®×nh ¸p dông çc biÖn ph¸p l©m sinh ®Ó xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn rõng, nh− ph¸t quang, chÆt gi©y leo, bôi rËm, lo¹i bá c©y phi môc ®Ých, trång dÆm c©y b¶n ®Þa ë mét sè diÖn tÝch rõng.

Çc b¶n ®· x©y dùng quy −íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Theo

®ã, quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ rõng cña mçi thµnh viªn trong céng ®ång; møc ph¹t ®èi víi çc tr−êng hîp khai th¸c gç tr¸i phÐp; khai th¸c cñi, tre, m¨ng vµo khu vùc cÊm; møc ph¹t ®èi víi tr−êng hîp ®èt n−¬ng lµm rÉy g©y h¹i ®Õn rõng; quy ho¹ch chç ch¨n th¶ gia sóc vµ møc xö ph¹t ®èi víi çc tr−êng hîp ®Ó gia sóc ph¸ ho¹i rõng. Hé gia ®×nh trong thêi gian b¶o vÖ rõng nÕu ®Ó c©y rõng bÞ chÆt ph¸ hoÆc x¶y ra ch¸y rõng ph¶i chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm vµ båi th−êng b»ng tiÒn. Ai ph¸t hiÖn çc vô vi ph¹m tíi rõng ®−îc th−ëng b»ng tiÒn mÆt, v.v...

H¹t KiÓm l©m phèi hîp víi chÝnh quyÒn x·, céng ®ång lµng (b¶n)

h−íng dÉn nh©n d©n vÒ kü thuËt b¶o vÖ, phßng ch¸y ch÷a ch¸y rõng; xö lý kÞp thêi çc hiÖn t−îng vi ph¹m vµo rõng, nghiÖm thu

30

®¸nh gi¸ thùc tr¹ng rõng. Hµng n¨m, x· cö c¸n bé theo dâi vµ ®Ò xuÊt kÞp thêi gi¶i ph¸p nh»m hç trî c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o vÖ rõng cña lµng (b¶n);

Qua kh¶o s¸t thùc tÕ cho thÊy, ®©y lµ m« h×nh liªn kÕt qu¶n lý, b¶o vÖ rõng. Céng ®ång lµng (b¶n) phèi hîp víi hé gia ®×nh cïng qu¶n lý rõng, nh−ng hé gia ®×nh vÉn lµ lùc l−îng chÝnh. Céng ®ång lµng (b¶n) ®· tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh kinh tÕ, thay thÕ mét sè ho¹t ®éng mµ tr−íc ®©y ph¶i dùa vµo hîp t¸c x· n«ng nghiÖp. d. C¬ chÕ h−ëng lîi tõ rõng: Hé tham gia b¶o vÖ rõng ®−îc h−ëng tõ 15.000®/ha/n¨m ®Õn

25.000®/ha/n¨m. Hé gia ®×nh ®−îc khai th¸c cñi, m¨ng, l©m s¶n ngoµi gç. Tuy

nhiªn, céng ®ång quy ®Þnh râ ®Þa ®iÓm vµ thêi gian trong n¨m ®−îc khai th¸c cñi, tre, m¨ng.

Hé gia ®×nh cã nhu cÇu lµm nhµ míi hay söa ch÷a lín nhµ cöa

®−îc céng ®ång xem xÐt vµ cho phÐp khai th¸c gç trªn rõng cña céng ®ång, b×nh qu©n 15m3/hé.

L©m s¶n khai th¸c tõ rõng tù nhiªn ph¶i nép thuÕ tµi nguyªn cho

ng©n s¸ch huyÖn. HiÖn nay, mét sè khu rõng cÇn b¶o vÖ nh−ng kinh phÝ kh«ng cã,

tuy nhiªn céng ®ång lµng (b¶n) vÉn tæ chøc hé gia ®×nh b¶o vÖ rõng.

31

HiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng ®−îc thÓ hiÖn ë h×nh 02.

H×nh 02. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· ChiÒng Bµn

2.1.3.2 M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång b¶n PiÒng Xµng, x· PhiÒng Lu«ng, huyÖn Méc Ch©u.

a. QuyÒn sö dông ®Êt ®ai

X· giao cho Héi Cùu chiÕn binh 33,7 ha; tæ An ninh 23,4 ha; Héi Phô n÷ 15,5 ha; §oµn Thanh niªn 12,4 ha; Héi N«ng d©n: 235 ha. Thêi gian giao lµ 50 n¨m vµ ®· cã quyÕt ®Þnh cña Chñ tÞch UBND huyÖn, nh−ng ch−a ®−îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt (sæ ®á). Toµn bé diÖn tÝch ®Êt trªn ®· ®−îc giao cho çc tæ chøc tõ n¨m 1999. Tuy nhiÖn trªn thùc tÕ, ng−êi d©n quan niÖm diÖn tÝch ®Êt trªn ®· thuéc quyÒn qu¶n lý vµ sö dông l©u dµi cña çc tæ chøc trªn.

Lý do giao rõng cho çc tæ chøc:

o Lµng (b¶n) ®· häp 3,4 lÇn nh−ng kh«ng thÓ chia nhá cho

tõng hé gia ®×nh ®−îc v× t×nh tr¹ng rõng kh¸c nhau (rõng giµu, rõng trung b×nh, rõng thø sinh nghÌo kiÖt, ®Êt trèng ®åi nói träc) vµ diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n.

o Rõng ph©n bè ë mét sè khu vùc trong x·, çch xa nhau, nÕu

giao cho mét tæ chøc sÏ rÊt khã b¶o vÖ. o Tr−íc ®©y, diÖn tÝch çc khu rõng nµy ®· giao t¹m thêi cho

lµng (b¶n) qu¶n lý nh−ng kh«ng cã hiÖu qu¶, v× do vÞ trÝ ph¸p lý cña lµng (b¶n) ch−a ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh râ rµng, Tr−ëng lµng (b¶n) khã kh¨n trong viÖc huy ®éng lùc

32

l−îng tuÇn tra, b¶o vÖ rõng, ®· x¶y ra hiÖn t−îng chÆt ph¸ c©y rõng.

Giao cho çc tæ chøc b¶o vÖ sÏ tèt h¬n, v× sè l−îng thµnh viªn

trong mét tæ chøc kh«ng ®«ng, dÔ huy ®éng khi cÇn thiÕt.

b. T×nh tr¹ng rõng:

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao cho çc tæ chøc trªn bao gåm:

§Êt trèng ®åi nói träc (rõng tr¹ng th¸i Ia, Ib)

Rõng thø sinh nghÌo kiÖt, rõng tù nhiªn ®ang phôc håi (rõng tr¹ng th¸i Ic, IIa, IIb, IIIA...).

Rõng giµu (rõng giµ).

PhÇn lín diÖn tÝch ®Êt trªn ®−îc x¸c ®Þnh lµ rõng phßng hé.

c. H×nh thøc tæ chøc b¶o vÖ rõng.

Mçi tæ chøc cö 1 nhãm (2 ®Õn 3 ng−êi) tuÇn tra b¶o vÖ rõng, 1

tuÇn 1 lÇn vµ lu©n phiªn nhau, chñ yÕu ng¨n chÆn çc hiÖn t−îng chÆt c©y rõng, phßng chèng ch¸y rõng, x©m canh, lÊn chiÕm ®Êt ®ai.

X· phèi hîp víi KiÓm l©m vµ çc tæ chøc trªn gi¶i quyÕt, xö lý kÞp

thêi çc hiÖn t−îng vi ph¹m vµo rõng.

X©y dùng quy −íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng lµng (b¶n) ®Ó ¸p dông chung cho çc tæ chøc. §Æc biÖt quy ®Þnh râ møc ph¹t trong çc tr−êng hîp g©y t¸c ®éng xÊu ®Õn rõng. Mäi ng−ßi d©n ®Òu ph¶i ký cam kÕt chÊp hµnh quy −íc trªn.

Céng ®ång chñ yÕu tæ chøc lùc l−îng tuÇn tra, b¶o vÖ rõng chø

kh«ng cã t¸c ®éng nµo vÒ mÆt kü thuËt l©m sinh tíi rõng. Rõng ph¸t triÓn chñ yÕu dùa vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn.

d. ChÝnh s¸ch h−ëng lîi.

TØnh ®· quy ®Þnh chÝnh s¸ch h−áng lîi theo QuyÕt ®Þnh sè

3071/QQ§-UB ngµy 12/12/2000 cña Chñ tÞch UBND tØnh vÒ "Ban hµnh t¹m thêi chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p giao ®Êt l©m nghiÖp vµ giao rõng tù nhiªn". Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh 08/2001/QQ§-TTg ngµy 11/01/2001 vÒ Quy chÕ qu¶n lý 3 lo¹i rõng, trong ®ã cã ®Ò cËp tíi viÖc khai th¸c tËn dông gç, tre, nøa, l©m s¶n trong rõng phßng hé, nh−ng ng−êi d©n hÇu nh− kh«ng biÕt 2 chÝnh s¸ch nµy. Mét sè ®Ò nghÞ cña ng−êi d©n ®· ®−îc 2 v¨n b¶n nµy quy ®Þnh rÊt râ, nh−: quyÒn khai th¸c, sö dông s¶n phÈm tØa th−a, khai th¸c chÝnh rõng phßng hé, v.v...

HiÖn nay, toµn bé diÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång ®Òu ®−îc tr¶

tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng víi møc 12.000®/ha/n¨m. Kinh phÝ nµy do

33

Ng©n s¸ch cña tØnh cÊp, kh«ng thuéc kinh phÝ b¶o vÖ rõng cña Ch−¬ng tr×nh 661 (Ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng). Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, lµng (b¶n) l¹i dïng sè tiÒn nµy chia b×nh qu©n cho tÊt c¶ çc hé gia ®×nh trong th«n víi møc b×nh qu©n 10.000®/hé/n¨m, kh«ng kÓ gia ®×nh ®ã cã tham gia trùc tiÕp b¶o vÖ rõng hay kh«ng (toµn th«n cã 80 hé). Sè tiÒn chªnh lÖch (gi÷a kinh phÝ tØnh cÊp ®Ó b¶o vÖ rõng víi sè tiÒn thanh to¸n cho çc hé gia ®×nh) sÏ båi d−ìng cho nh÷ng ng−êi trùc tiÕp tuÇn tra, canh g¸c rõng vµ dµnh mét phÇn g©y quü chung cña lµng (b¶n). VÊn ®Ò nµy mÆc dï cã yÕu tè kh«ng hîp lý v× tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng kh«ng tr¶ trùc tiÕp cho ng−êi lµm nhiÖm vô tuÇn tra, canh g¸c rõng, nh−ng çc hé gia ®×nh ®Òu ®−îc chia tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng nh− nhau, nªn hä ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ rõng, ®Æc biÖt lµ ph¸t hiÖn ng−êi ngoµi vi ph¹m ®Õn rõng céng ®ång.

ý kiÕn ®¸nh gi¸ chung cña ng−êi d©n:

Tr−íc ®©y, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp nµy ch−a giao cho çc tæ

chøc, ®· x¶y ra hiÖn t−îng ng−êi ngoµi chÆt ph¸ c©y rõng. Tõ khi giao rõng cho çc tæ chøc qu¶n lý hiÖn t−îng ®ã kh«ng cßn n÷a, kh«ng x¶y ra ch¸y rõng, t×nh tr¹ng rõng ®· thay ®æi theo chiÒu h−íng tèt, nh− rõng thø sinh nghÌo kiÖt (Ic, IIa) ®· cã çc c©y t¸i sinh tèt, th¶m thùc vËt rõng thay ®æi, ®Êt h¹n chÕ bÞ xãi mßn, nguån n−íc quanh khu vùc ®· xuÊt hiÖn, v.v...

Tuy nhiªn, cßn mét sè h¹n chÕ vÒ h×nh thøc tæ chøc b¶o vÖ rõng,

nh−: mÆc dï rõng ®· giao cho 5 tæ chøc, nh−ng trªn thùc tÕ tr¸ch nhiÖm chÝnh tuÇn tra, b¶o vÖ rõng l¹i lµ tæ an ninh, v× çc tæ chøc kh¸c cö ng−êi tuÇn tra, canh g¸c rõng kh«ng th−êng xuyªn. Xö lý çc vô vi ph¹m tíi rõng kh«ng nghiªm, kh«ng th«ng b¸o ®Çy ®ñ tíi d©n vÒ kÕt qu¶ xö lý, nªn ®· g©y ra sù hoµi nghi trong nh©n d©n ®èi víi çc c¬ quan chøc n¨ng liªn quan ®Õn viÖc xö lý çc hiÖn t−îng vi ph¹m tíi rõng.

Céng ®ång míi tËp trung tæ chøc lùc l−îng tuÇn tra, b¶o vÖ rõng,

ch−a cã t¸c ®éng g× vÒ mÆt kü thuËt tíi rõng, chñ yÕu vÉn tr«ng

chê vµo t¸i sinh tù nhiªn cña rõng.

34

H×nh 03. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë B¶n PiÒng Xµng 2.1.3.3. M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë b¶n ThÈm, X· ChiÒng Sinh, ThÞ x· S¬n la. X· giao 4 ha ®Êt trèng ®åi nói träc cho Chi héi ng−êi cao tuæi ®Ó trång rõng tõ n¨m 1999. TØnh hç trî c©y con vµ cÊp mét sè vèn tõ vèn trång c©y nh©n d©n cña tØnh ®Ó trång rõng trªn diÖn tÝch trªn. Hµng n¨m chi héi tù tæ chøc ch¨m sãc, b¶o vÖ rõng. Tæ chøc mét nhãm 3 ng−êi b¶o vÖ vµ lu©n phiªn nhau. HiÖn nay vÉn ®−îc hç trî kinh phÝ b¶o vÖ rõng víi møc 21.000®/ha/n¨m tõ ng©n s¸ch cña tØnh. Céng ®ång quy ®Þnh râ quyÒn h−ëng lîi tõ rõng, nh−: ®−îc chÆt vµ sö dông s¶n phÈm tØa th−a ; ®−îc khai th¸c s¶n phÈm chÝnh.

2.2. TØnh Phó Thä

2.2.1 Kh¸i qu¸t chung t×nh h×nh rõng céng ®ång. Tæng diÖn tÝch rõng do céng ®ång tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ rõng

lµ: 3.017,11 ha, trong ®ã:

o DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®−îc Nhµ n−íc (UBND huyÖn ) giao vµ cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi 702,49 ha;

o DiÖn tÝch rõng céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ cña c¸c tæ chøc

nhµ n−íc: 546,64 ha;

o DiÖn tÝch rõng do céng ®ång tù qu¶n lý theo truyÒn thèng tõ l©u ®êi hay tù c«ng nhËn: 1.868,61 ha.

35

o Nh− vËy, tû lÖ ®Êt l©m nghiÖp (cã rõng vµ ch−a cã rõng) do céng ®ång qu¶n lý, b¶o vÖ chiÕm 1,5% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña toµn tØnh. NÕu so s¸nh víi diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do hé gia ®×nh vµ çc tæ chøc nhµ n−íc qu¶n lý th× chØ chiÕm 3,1% vµ 6,6%.

Toµn tØnh ®· x©y dùng ®−îc kho¶ng 400 quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ

rõng cÊp lµng (b¶n) vµ ®· ®−îc UBND huyÖn chuÈn y. HiÖn nay trong toµn tØnh, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ch−a giao cho

chñ qu¶n lý cô thÓ cßn kho¶ng 26.815 ha, chñ yÕu lµ ®Êt trèng, xa d©n, ®é dèc lín. UBND x· së t¹i ®ang tæ chøc qu¶n lý diÖn tÝch ®Êt nµy. HiÖn nay tØnh cã chñ tr−¬ng tiÕp tôc giao mét phÇn diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cã rõng tù nhiªn ph©n bè ë ®Çu nguån n−íc thuéc 2 huyÖn Yªn LËp vµ Thanh S¬n cho céng ®ång

qu¶n lý vµ sö dông l©u dµi.

2.2.2. Mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ®iÓn h×nh.

a. M« h×nh thø nhÊt:

Rõng do céng ®ång qu¶n lý theo truyÒn thèng tõ l©u ®êi. VÒ quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi: HiÖn nay, mÆc dï çc lµng (b¶n)

qu¶n lý diÖn tÝch rõng nµy tõ l©u ®êi nh−ng ch−a cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, céng ®ång l¹i quan t©m chñ yÕu ®Õn quyÒn sö dông rõng nªn rõng vÉn ®−îc céng ®ång qu¶n lý tèt.

VÒ t×nh tr¹ng tµi nguyªn rõng: DiÖn tÝch rõng céng ®ång ®ang

qu¶n lý phÇn lín lµ rõng tù nhiªn. T×nh tr¹ng rõng chñ yÕu lµ rõng phôc håi sau n−¬ng rÉy, rõng thø sinh nghÌo kiÖt ®ang phôc håi (tr¹ng th¸i rõng II, IIIa). DiÖn tÝch rõng nµy chñ yÕu lµ rõng phßng hé kÕt hîp víi s¶n xuÊt; ph©n bè ë vïng ®Çu nguån n−íc, c¹nh khe suèi cña 12 x· trong tØnh. DiÖn tÝch qu¶n lý ë mçi x· rÊt kh¸c nhau, nh− cã x· qu¶n lý tõ 300ha - 700ha (x· Th−îng Long, x· Trung S¬n, x· Phóc Kh¸nh, huyÖn Yªn lËp) nh−ng cã x· qu¶n lý diÖn tÝch rÊt Ýt tõ 7 - 15 ha nh− x· Kim Th−îng (huyÖn Thanh S¬n), x· H−ng Long (huyÖn Yªn LËp).

Vai trß cña céng ®ång vÒ qu¶n lý rõng: hÇu hÕt rõng ë ®©y lµ rõng

céng ®ång th«n (b¶n), çc lo¹i h×nh rõng céng ®ång kh¸c kh«ng cã (rõng cña çc tæ chøc ®oµn thÓ cÊp lµng (b¶n); rõng cña nhãm hé). PhÇn lín çc céng ®ång cã rõng kh«ng tæ chøc lùc l−îng riªng ®Ó tuÇn tra, b¶o vÖ rõng mµ qu¶n lý rõng th«ng qua viÖc x©y dùng quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng céng ®ång. Céng ®ång lµng (b¶n) mµ trùc tiÕp lµ tr−ëng lµng (b¶n) tæ chøc ng−êi d©n x©y dùng quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng vµ çc thµnh viªn cña céng ®ång lµng (b¶n) cïng ký cam kÕt chÊp hµnh quy chÕ ®ã. Mét trong nh÷ng lý do chñ yÕu çc khu rõng trªn vÉn ®−îc b¶o tån, mét phÇn do ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng thÊy ®−îc rõng cã t¸c dông b¶o vÖ nguån n−íc phôc vô cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña b¶n

36

th©n céng ®ång nªn hä tù gi¸c chÊp hµnh quy −íc; kÞp thêi ph¸t hiÖn, b¸o c¸o chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ng¨n chÆn, xö lý c¸c hµnh vi vi ph¹m ®Õn rõng céng ®ång.

QuyÒn h−ëng lîi tõ rõng: Céng ®ång quy ®Þnh ng−ßi d©n chØ ®−îc

thu h¸i cñi vµ l©m s¶n ngoµi gç, v× ®©y phÇn lín lµ rõng b¶o vÖ nguån n−íc.

Sù hç trî cña nhµ n−íc: Nhµ n−íc kh«ng cã sù hç trî nµo ®Ó

gióp céng ®ång qu¶n lý, b¶o vÖ nh÷ng khu rõng nµy. M« h×nh nµy thùc hiÖn ë 12 x· thuéc huyÖn Thanh S¬n vµ huyÖn

Yªn lËp vµ ®−îc thÓ hiÖn ë h×nh 04

H×nh 04. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng

b. M« h×nh thø hai:

Céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng ®−îc h×nh thµnh tõ chÝnh s¸ch giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp.

VÒ quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi: Nhµ n−íc tiÕn hµnh giao ®Êt l©m

nghiÖp cho céng ®ång lµng (b¶n) qu¶n lý, sö dông l©u dµi vµ ®−îc cÊp b×a ®á; mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn giao ®Êt cho céng ®ång qu¶n lý lµ diÖn tÝch ®ñ lín, xa khu d©n c− kh«ng tiÖn giao cho hé gia ®×nh, diÖn tÝch ®Êt quy ho¹ch x©y dùng rõng phßng hé.

T×nh tr¹ng rõng: DiÖn tÝch ®Êt giao cho céng ®ång chñ yÕu lµ ®Êt

trèng ®åi träc (rõng tr¹ng th¸i Ia, Ib, Ic) cÇn trång rõng phßng hé ®Ó ®iÒu tiÕt nguån n−íc phôc vô cho canh t¸c vµ sinh ho¹t.

Vai trß cña céng ®ång:

37

o ChÝnh quyÒn x· thµnh lËp ban chØ ®¹o ë cÊp x· vµ çc tiÓu

ban ë th«n, xãm ®Ó hç trî céng ®ång tæ chøc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng. Ban chØ ®¹o cã tr¸ch nhiÖm tuyÒn truyÒn ph¸p luËt vµ çc chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña nhµ n−íc ®Õn céng ®ång, thµnh lËp tæ phßng ch¸y ch÷a ch¸y rõng. Phèi hîp cïng lùc l−îng kiÓm l©m tuÇn tra, kiÓm tra rõng céng ®ång ®Ó kÞp thêi ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn hµnh vi vi ph¹m ®Õn rõng. Tæ chøc ®Ó ng−êi d©n ký cam kÕt b¶o vÖ rõng. Lùc l−îng kiÓm l©m x©y dùng th¸p canh löa rõng ®Ó ph¸t hiÖn tõ xa, x©y dùng çc gi¶i ph¸p phßng chèng ch¸y rõng, phßng trõ s©u bÖnh rõng cho rõng céng ®ång th«n (b¶n); kiÓm tra viÖc sö dông diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®· giao cho céng ®ång ®Ó ng¨n chÆn hiÖn t−îng x©m canh ph−¬ng h¹i ®Õn rõng.

o Céng ®ång lµng (b¶n) th−êng xuyªn cö ng−êi kiÓm tra, kÞp

thêi ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn çc hµnh vi vi ph¹m, g©y t¸c ®éng xÊu ®Õn rõng; kÕt hîp võa s¶n xuÊt n«ng - l©m nghiÖp víi c«ng t¸c b¶o vÖ rõng; phèi hîp víi chÝnh quyÒn x· vµ lùc l−îng kiÓm l©m xö lý nghiªm minh çc tæ chøc, ç nh©n, hé gia ®×nh vi ph¹m vµo rõng céng ®ång.

VÒ quyÒn h−ëng lîi: mÆc dï tØnh ch−a cã chÝnh s¸ch h−ëng lîi tõ

rõng céng ®ång, nh−ng trªn c¬ së chÝnh s¸ch chung cña nhµ n−íc, çc céng ®ång th«n b¶n tù quy ®Þnh chÕ ®é h−ëng lîi vµ ®−îc UBND x· chÊp thuËn, nh−: nÕu céng ®ång lµng b¶n tù ®Çu t− trªn ®Êt nhµ n−íc giao cho céng ®ång th× ®−îc h−ëng 100% nguån sinh lîi tõ rõng, céng ®ång tù quyÕt ®Þnh trÝch mét phÇn tõ thu nhËp ®ã g©y quü chung cña lµng (b¶n), phÇn cßn l¹i ph©n phèi cho çc thµnh viªn cña céng ®ång theo c«ng søc vµ thêi gian cña hä ®· bá ra trong qu¸ tr×nh b¶o vÖ rõng . NÕu Nhµ n−íc hç trî ®Çu t− th× céng ®ång ®−îc h−ëng lîi theo quy ®Þnh cña nhµ n−íc. NÕu ®−îc çc dù ¸n hç trî th× chñ rõng ®−îc h−ëng lîi theo quy ®Þnh cña dù ¸n. Toµn bé tiÒn ph¹t nhËp vµo quü lµng (b¶n) vµ tiÒn th−ëng còng lÊy tõ quü lµng (b¶n). Quy ®Þnh ng−êi d©n trong lµng (b¶n) ®−îc thu h¸i m¨ng nøa, m¨ng giang ®Ó tiªu dïng trong gia ®×nh nh−ng kh«ng ®−îc b¸n. Khai th¸c c©y gç giµ cçi, s©u bÖnh, ®æ g·y ®Ó sö dông vµo môc ®Ých chung cña lµng (b¶n) hoÆc ®¸p øng nhu cÇu chÝnh ®¸ng cña hé gia ®×nh nh−: lµm nhµ, lµm quan tµi, nÕu b¸n ph¶i ®−îc phÐp cña KiÓm l©m së t¹i.

Hç trî cña nhµ n−íc: Nhµ n−íc hç trî tiÒn c«ng kho¸n b¶o vÖ rõng céng ®ång víi ®¬n gi¸ 50.000®/ha/n¨m, h−íng dÉn vµ hç trî kinh phÝ phßng chèng ch¸y rõng, phßng trõ s©u bÖnh h¹i; h−íng dÉn kü thuËt canh t¸c n«ng- l©m kÕt hîp. TiÓu ban chØ ®¹o qu¶n lý b¶o vÖ rõng cña x· ®−îc hç trî kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn çc nhiÖm vô, nh−: héi häp, tuyªn truyÒn, ®iÒu tra truy b¾t çc ®èi t−îng vi ph¹m l©m luËt

38

M« h×nh nµy ®−îc thùc hiÖn ë 13 x· thuéc huyÖn Yªn LËp, Thanh S¬n vµ ThÞ x· Phó Thä vµ ®−îc thÓ hiÖn ë h×nh 04.

H×nh 04. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng. c. M« h×nh thø ba

céng ®ång tham gia nhËn kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng phßng hé, ®Æc dông cña çc tæ chøc nhµ n−íc. Cã çc h×nh thøc kho¸n nh− sau: H×nh thøc 1: UBND x· ký hîp ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ, khoanh

nu«i t¸i sinh rõng víi tæ chøc nhµ n−íc, sau ®ã kho¸n l¹i cho çc céng ®ång lµng (b¶n) hoÆc nhãm hé qu¶n lý. Lµng (b¶n) tù tæ chøc lùc l−îng b¶o vÖ rõng hoÆc b¶o vÖ rõng th«ng qua x©y dùng quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng, ng−êi d©n cïng ký cam kÕt chÊp hµnh quy −íc ®ã. UBND x· ®ãng vai trß chØ ®¹o, kiÓm tra vµ trùc tiÕp thanh to¸n tiÒn c«ng kho¸n víi tæ chøc nhµ n−íc, sau ®ã trÝch l¹i mét phÇn tiÒn c«ng kho¸n cho céng ®ång trùc tiÕp qu¶n lý rõng. Ngoµi tiÒn c«ng kho¸n, hé gia ®×nh trôc tiÕp b¶o vÖ rõng cßn ®−îc khai th¸c tËn dông l©m s¶n ngoµi gç.

H×nh thøc 2: Héi Cùu ChiÕn binh ký hîp ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ,

khoanh nu«i t¸i sinh rõng víi tæ chøc nhµ n−íc. Héi tù tæ chøc lùc l−îng tuÇn tra rõng, trùc tiÕp nhËn tiÒn c«ng kho¸n, sau ®ã thanh to¸n l¹i cho çc thµnh viªn theo quy −íc ®· thèng nhÊt.

H×nh thøc 3: Nhãm hé trùc tiÕp ký hîp ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ

rõng víi tæ chøc nhµ n−íc. Trong nhãm cö 1 ng−êi ®¹i diÖn ký hîp ®ång nhËn kho¸n, thanh to¸n tiÒn c«ng kho¸n víi Bªn giao kho¸n vµ sau ®ã thanh to¸n l¹i cho çc thµnh viªn trong nhãm.

39

M« h×nh nµy thùc hiÖn ë 7 x· thuéc huyÖn Thanh S¬n vµ huyÖn H¹ hoµ vµ ®−îc thÓ hiÖn ë h×nh 05.

H×nh 05. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng NhËn ®Þnh chung vÒ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång tØnh Phó Thä: VÒ c¬ b¶n, diÖn tÝch rõng céng ®ång chØ chiÕm tû träng rÊt nhá so

víi tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña tØnh. XÐt vÒ nguån gèc h×nh thµnh, cã 3 lo¹i: 1- Rõng céng ®ång h×nh

thµnh tõ l©u ®êi; 2- Rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng; 3- Rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp.

XÐt vÒ chñ thÓ së h÷u rõng, cã 3 lo¹i: (1)- Rõng thuéc quyÒn së

h÷u cña céng ®ång th«n (b¶n), hoÆc xãm; (2)- Rõng thuéc quyÒn së h÷u cña nhãm hé; (3)- Rõng cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi.

VÒ quyÒn sö dông ®Êt: phÇn lín diÖn tÝch rõng céng ®ång ch−a cã

quyÕt ®Þnh giao ®Êt, giao rõng cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn.

Thùc tr¹ng rõng céng ®ång: rõng céng ®ång chñ yÕu lµ rõng tù

nhiªn phôc håi sau n−¬ng rÉy, rõng thø sinh nghÌo ®ang phôc håi (rõng tr¹ng th¸i Ic,I Ia, IIb).

Møc ®é tham gia cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng: qu¶n lý rõng

céng ®ång cßn mang tÝnh gi¶n ®¬n. Céng ®ång chñ yÕu tham gia qu¶n lý rõng b»ng viÖc x©y dùng quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng, tuyªn truyÒn gi¸o dôc trong nh©n d©n vÒ ý thøc b¶o vÖ rõng. C¸c

40

céng ®ång ch−a chñ ®éng ¸p dông çc biÖn ph¸p kü thuËt t¸c ®éng phï hîp vµo rõng, vÉn dùa vµo kh¶ n¨ng phôc håi, t¸i sinh tù nhiªn cña rõng lµ chÝnh.

Vai trß cña nhµ n−íc: TØnh ch−a cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t

triÓn rõng céng ®ång. Nhµ n−íc hÇu nh− kh«ng cã hç trî ®Çu t− ®èi víi rõng thuéc së h÷u cña céng ®ång.

QuyÒn h−ëng lîi tõ rõng: tØnh ch−a cã chÝnh s¸ch h−ëng lîi tõ

rõng céng ®ång. QuyÒn h−ëng lîi chñ yÕu ®−îc ®Ò cËp trong quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng lµng (b¶n) do céng ®ång tù x©y dùng vµ thùc hiÖn, tuy nhiªn kh«ng tr¸i víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

Møc ®é chÊp nhËn cña ng−êi d©n vÒ rõng céng ®ång: Ng−êi d©n

®· thÊy ®−îc vai trß cña rõng céng ®ång vµ cã nguyÖn väng ®−îc tham gia qu¶n lý rõng céng ®ång.

2.3. TØnh B¾c K¹n 2.3.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ t×nh h×nh rõng céng ®ång. a. DiÖn tÝch rõng céng ®ång. TØnh B¾c K¹n cã 434.861,5 ha ®Êt l©m nghiÖp, chiÕm 89,5% diÖn

tÝch ®Êt tù nhiªn toµn tØnh. §Êt cã rõng tù nhiªn lµ: 224.144ha, rõng trång: 19.128,66ha, ®Êt trèng: 191.598,84 ha.

B¾c K¹n ®· giao ®−îc 267.628,51 ha ®Êt l©m nghiÖp cho 41.954

hé gia ®×nh, ç nh©n vµ tæ chøc, chiÕm 61,5% diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña toµn tØnh. Trong ®ã, ®· giao 29.374,58 ha cho 271 céng ®ång th«n (b¶n) vµ çc tæ chøc ®oµn thÓ, tæ chøc x· héi qu¶n lý, vµ diÖn tÝch ®Êt ®ã n»m trªn l·nh thæ cña 62 x· thuéc 6 huyÖn, thÞ trong tØnh. Nh− vËy, diÖn tÝch ®Êt do céng ®ång qu¶n lý chiÕm kho¶ng 6,75% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña tØnh, b»ng 57,2 % diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do çc tæ chøc nhµ n−íc qu¶n lý vµ b»ng 15,7% diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®· giao cho çc hé gia ®×nh, ç nh©n.

DiÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång chñ yÕu lµ rõng thø sinh nghÌo

kiÖt, rõng ®ang phôc håi (tr¹ng th¸i rõng Ic, IIa, IIb). HiÖn nay, viÖc giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång t¹m thêi bÞ ®×nh

l¹i, v× kh«ng ®−îc cÊp kinh phÝ giao ®Êt, giao rõng. TØnh quy ®Þnh chØ cÊp kinh phÝ giao ®Êt, giao rõng cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n ®· ®−îc NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 16/11/1999 cña chÝnh phñ quy ®Þnh (trong ®ã kh«ng quy ®Þnh céng ®ång lµ mét ®èi t−îng ®−îc giao ®Êt l©m nghiÖp).

Ngoµi diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®· giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö

dông æn ®Þnh l©u dµi, tØnh B¾c K¹n cßn kho¶ng 13.000ha ®Êt l©m nghiÖp ®· ®−îc çc céng ®ång th«n (b¶n) qu¶n lý tõ tr−íc, cã çc tªn gäi nh− rõng lµng, rõng b¶n, rõng giµ..vv vµ çc céng

41

®ång cã nguyÖn väng ®Ò nghÞ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng (UBND huyÖn) hîp ph¸p ho¸ quyÒn qu¶n lý, sö dông rõng l©u dµi ®èi víi nh÷ng khu rõng ®ã.

Nh− vËy, tÝnh ®Õn nay, tØnh B¾c K¹n, céng ®ång ®· tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng víi diÖn tÝch kho¶ng 42.374,6 ha, chiÕm 10% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp, ®ã lµ ch−a kÓ diÖn tÝch rõng do céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ tõ çc tæ chøc nhµ n−íc nh−ng ch−a thèng kª ®−îc. b. Lý do giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång: Qua t×m hiÓu t×nh h×nh thùc tÕ, tØnh B¾c K¹n giao ®Êt, giao rõng

cho céng ®ång v× nh÷ng lý do sau ®©y: Nh÷ng khu rõng cã ®Æc thï riªng, nh− rõng nøa thuÇn lo¹i, rõng

tr÷ l−îng giµu nh−ng diÖn tÝch nhá, kh«ng chia cho tõng hé riªng lÎ ®−îc.

Rõng xa khu d©n c−, hé kh«ng d¸m nhËn, nÕu kh«ng giao cho

chñ qu¶n lý cô thÓ rõng sÏ bÞ chÆt ph¸, trong tr−êng hîp nµy chØ dùa vµo søc m¹nh cña tËp thÓ - ®ã chÝnh lµ céng ®ång.

Rõng ®Çu nguån, khe suèi thuéc quy ho¹ch rõng phßng hé, cã

chøc n¨ng b¶o vÖ nguån n−íc lµ chÝnh, nÕu giao cho hé gia ®×nh sÏ khã b¶o vÖ , dÔ bÞ khai th¸c lµm ¶nh h−ëng ®Õn chøc n¨ng b¶o vÖ nguån n−íc cho céng ®ång.

c. VÒ h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång: Nh×n chung m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång rÊt ®a d¹ng, nh−ng

phÇn lín çc céng ®ång qu¶n lý rõng th«ng qua x©y dùng quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, trong ®ã quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña çc thµnh viªn trong céng ®ång ®èi víi viÖc b¶o vÖ rõng vµ mäi ng−êi ®Òu ph¶i tù ký cam kÕt.

Toµn tØnh ®· x©y dùng ®−îc 940 quy −íc b¶o vÖ rõng cÊp th«n

(b¶n), chiÕm 82,5% tæng sè th«n (b¶n); 96 x· ®· cã quy −íc trªn, chiÕm 78,6% tçng sè x·.

Cã 30.096 hé ®· ký cam kÕt thùc hiÖn quy −íc, chiÕm 68,5% tæng

sè hé toµn tØnh. §©y ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét gi¶i ph¸p b¶o vÖ rõng céng ®ång cã hiÖu qu¶.

d. ChÝnh s¸ch cña tØnh liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång: HiÖn nay, tØnh B¾c K¹n cßn kho¶ng 167.222ha ®Êt l©m nghiÖp

ch−a cã chñ qu¶n lý cô thÓ. Sè diÖn tÝch nµy bao gåm c¶ rõng nói ®¸ vµ hÇu hÕt ph©n bè xa çc khu vùc d©n c−. Trong thêi gian tíi, TØnh cã chñ tr−¬ng tiÕp tôc giao mét phÇn diÖn tÝch ®Êt trªn cho céng ®ång qu¶n lý l©u dµi, trong ®ã cã viÖc tiÕn hµnh hîp ph¸p

42

ho¸ toµn bé diÖn tÝch rõng ®· ®−îc çc céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi (13.000ha).

Quan ®iÓm lÊy rõng nu«i rõng, nh−ng tØnh ®Õn nay vÉn ch−a cã chÝnh s¸ch h−ëng lîi riªng ®èi víi rõng céng ®ång v× cho r»ng do Nhµ n−íc ch−a cã v¨n b¶n h−íng dÉn hoÆc ban hµnh chÝnh s¸ch h−ëng lîi ¸p dông chung trong toµn quèc. Tuy nhiªn do yªu cÇu cña thùc tiÔn ®· xuÊt hiÖn mét sè vÊn ®Ò sau: o Mét sè céng ®ång tù quy ®Þnh, rõng ®−îc nhµ n−íc giao cho

çc tæ chøc ®oµn thÓ qu¶n lý th× ®−îc tËn thu l©m s¶n (khai th¸c c©y gç giµ cçi, thu h¸i m¨ng, v.v...) ®Ó g©y quü vµ chi tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng.

o TØnh ®· hç trî tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng cho 5 th¸ng mïa kh«,

trong ®ã cã hç trî b¶o vÖ rõng céng ®ång. N¨m 1999: hç trî tiÒn b¶o vÖ rõng cho 57 x·. N¨m 2001: 68 x·. KiÓm l©m qu¶n lý sè tiÒn trªn vµ giao cho çc x· hµng th¸ng c¨n cø vµo kÕt qu¶ kiÓm tra, nghiÖm thu rõng cô thÓ. NÕu x· nµo ®Ó x¶y ra ch¸y rõng mµ do nguyªn nh©n chñ quan sÏ bÞ c¾t sè tiÒn trªn.

o Mét sè dù ¸n quèc tÕ trong tØnh ®· thùc hiÖn kho¸n b¶o vÖ,

khoanh nu«i t¸i sinh rõng cho céng ®ång. o HiÖn nay, gç lµm nhµ míi, söa ch÷a lín nhµ cöa, chuång tr¹i

chñ yÕu khai th¸c tõ rõng hé gia ®×nh. o Mét sè céng ®ång quy ®Þnh kh¸ nghiªm ngÆt vÒ h×nh thøc xö

ph¹t ®èi víi çc hµnh vi x©m h¹i tíi rõng, nh− ai chÆt m¨ng kh«ng theo quy ®Þnh ph¶i chÞu ph¹t gÊp 5 lÇn.

e. §¸nh gi¸ vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång: HiÖn nay ch−a cã ®¸nh gi¸ cô thÓ vÒ çc m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång. Theo ý kiÕn cña mét sè çn bé l©m nghiÖp vµ ng−êi d©n, cã thÓ rót ra mét sè nhËn ®Þnh sau: Rõng giao cho céng ®ång ®Òu ®−îc b¶o vÖ tèt, rõng phôc håi,

sinh tr−ëng nhanh, v× phÇn lín diÖn tÝch rõng nµy ®Òu lµ nh÷ng khu rõng ®Çu nguån, gi÷ nguån n−íc cho c¶ céng ®ång th«n (b¶n).

Rõng céng ®ång ®· phôc vô cho nhu cÇu chung cña c¶ céng

®ång, nh−: khai th¸c gç ®Ó x©y dùng nhµ v¨n ho¸, nhµ trÎ, gç lµm cÇu, lµm quan tµi..vv

H¹n chÕ canh t¸c n−¬ng rÉy trong vïng rõng céng ®ång.

Tuy nhiªn, xuÊt hiÖn mét sè tån t¹i sau:

VÉn cßn t×nh tr¹ng khai th¸c l©m s¶n tr¸i phÐp, x©m canh vµo

diÖn tÝch ®Êt giao cho céng ®ång, nhÊt lµ khu vùc gi¸p ranh gi÷a çc huyÖn trong tØnh vµ víi çc tØnh b¹n.

43

Céng ®ång hÇu nh− kh«ng cã t¸c ®éng g× vÒ mÆt kü thuËt tíi rõng céng ®ång, mét phÇn do c¸c céng ®ång kh«ng cã kinh phÝ, mÆt kh¸c do céng ®ång kh«ng râ sau nµy cã ®−îc h−ëng s¶n phÈm trªn rõng ®ã hay kh«ng, nªn kh«ng cã t¸c ®éng vµ ®Çu t− g× ®¸ng kÓ vµo rõng.

ë mét sè n¬i, rõng giao cho nhãm hé qu¶n lý nh−ng phøc t¹p

trong tæ chøc b¶o vÖ rõng nªn ®· ®−îc giao l¹i cho tõng hé gia ®×nh riªng lÎ.

ë mét sè n¬i, ng−êi d©n kh«ng quan t©m ®Õn rõng céng ®ång,

nh−ng khi rõng ®−îc giao cho nhãm hé qu¶n lý vµ ®−îc Nhµ n−íc hç trî ®Çu t− th× c¸c thµnh viªn kh¸c trong céng ®ång ®· th¾c m¾c vµ ch¾c sÏ phøc t¹p h¬n nhiÒu khi ®Õn thêi kú khai th¸c s¶n phÈm chÝnh tõ rõng céng ®ång trªn.

D©n ch−a biÕt qu¶n lý rõng céng ®ång.

ë mét vµi n¬i, chØ cã kho¶ng tõ 30 - 40% diÖn tÝch rõng giao cho

céng ®ång ®−îc qu¶n lý b¶o vÖ tèt vµ kh«ng bÞ tµn ph¸. 2.3.2. Mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ®iÓn h×nh 2.3.2.1 M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· Vi H−¬ng, huyÖn B¹ch Th«ng.

a. VÒ quyÒn sö dông ®Êt:

tõ n¨m 1999, x· giao cho Héi N«ng d©n x· 391 ha ®Êt l©m nghiÖp víi thêi gian 50 n¨m, nh−ng ch−a ®−îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt. Trong hå s¬ giao rõng, ghi râ t×nh tr¹ng rõng, tr÷ l−îng rõng thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm giao, nh−ng dùa vµo tµi liÖu ph©n lo¹i rõng cña tØnh chø kh«ng ®o ®Õm trùc tiÕp t¹i hiÖn tr−êng, giao rõng ph©n bè ë ®é cao >600m, ranh giíi diÖn tÝch rõng ®−îc x¸c ®Þnh râ ngoµi thùc ®Þa. DiÖn tÝch rõng nµy chñ yÕu lµ rõng ®Çu nguån n−íc, rõng tr−íc ®©y sö dông vµo môc ®Ých quèc phßng.

b. T×nh tr¹ng rõng céng ®ång:

trong 391 ha giao cho céng ®ång cã 251 ha ®Êt cã rõng, chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn ®· bÞ khai th¸c qu¸ møc (rõng tr¹ng th¸i IIIa, IIIb) ®ang trong giai ®o¹n phôc håi. DiÖn tÝch cßn l¹i lµ ®Êt trèng ®åi träc, rõng thø sinh nghÌo kiÖt, rõng phôc håi sau n−¬ng rÉy (rõng tr¹ng th¸i Ic, IIa). Lý do giao diÖn tÝch rõng nµy cho céng ®ång v× tr−íc ®©y do rõng kh«ng cã chñ nªn ®· bÞ tµn ph¸, h¬n n÷a nh÷ng khu rõng nµy cã liªn quan ®Õn b¶o vÖ nguån n−íc cña th«n, x·, liªn quan ®Õn an ninh quãc phßng, ph©n bè xa khu d©n c− kh«ng thÓ giao cho hé gia ®×nh ®−îc.

44

c. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng: MÆc dï rõng ®−îc giao cho Héi N«ng d©n, nh−ng thùc chÊt, chØ

cã 2 ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh tuÇn tra b¶o vÖ rõng, ®ã lµ Tr−ëng, Phã Héi N«ng d©n, 1 tuÇn kiÓm tra 2 lÇn.

Ng−êi d©n kh«ng trùc tiÕp tham gia tuÇn tra, canh g¸c rõng mµ

chØ tham gia mét çch gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc ký cam kÕt thùc hiÖn quy −íc b¶o vÖ rõng cña th«n (b¶n) vµ ph¸t hiÖn ng−êi ngoµi x©m h¹i ®Õn rõng. Lý do chñ yÕu v× kh«ng cã kinh phÝ b¶o vÖ rõng.

Trong nh÷ng n¨m tíi sÏ thµnh lËp tæ b¶o vÖ rõng.

Céng ®ång chØ ®¬n thuÇn tæ chøc tuÇn tra rõng, chèng ng−êi

ngoµi x©m h¹i ®Õn rõng chø ch−a cã çc gi¶i ph¸p kü thuËt t¸c ®éng ®Õn rõng, chñ yÕu vÉn tr«ng chê vµo qu¸ tr×nh tù t¸i sinh cña rõng. Lý do chñ yÕu v× kh«ng cã kinh phÝ vµ ng−êi d©n ch−a biÕt râ quyÒn h−ëng lîi cña nh÷ng khu rõng nµy sÏ thuéc vÒ ai?

X· thµnh lËp tæ phßng chèng ch¸y rõng, phèi hîp víi H¹t KiÓm

l©m xö lý nhanh çc vô vi ph¹m tíi rõng chung cña x·, trong ®ã cã rõng céng ®ång.

d. C¬ chÕ h−ëng lîi tõ rõng: X· ch−a x©y dùng c¬ chÕ h−ëng lîi tõ rõng céng ®ång. Tuy nhiªn,

trªn thùc tÕ, céng ®ång ®· tËn dông gç chÆt tØa th−a, khai th¸c cñi b¸n lÊy tiÒn ®Ó tr¶ c«ng cho ng−êi tham gia tuÇn tra rõng, hoÆc hç trî çc gia ®×nh gÆp khã kh¨n, x©y dùng çc c«ng tr×nh phôc vô céng ®ång. Gç lµm nhµ, s¶n xuÊt ®å gia dông th−êng ®−îc khai th¸c tõ rõng hé gia ®×nh lµ chñ yÕu.

Ng−êi d©n vÉn chê ®îi chÝnh s¸ch h−ëng lîi cña nhµ n−íc tõ rõng

céng ®ång vµ ®Ò nghÞ nhµ n−íc hç trî kinh phÝ b¶o vÖ rõng trong khi ch−a cã s¶n phÈm khai th¸c tõ rõng.

45

H×nh 06. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· Vi H−¬ng

2.3.3.2. M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· R· b¶n, huyÖn Chî ®ån. a.. VÒ quyÒn sö dông ®Êt: x· giao cho Héi Cùu chiÕn binh: 198,44 ha ®Êt l©m nghiÖp; §oµn

thanh niªn: 198,49ha; Héi phô n÷: 198,49 ha. Toµn bé diÖn tÝch ®Êt giao cho çc tæ chøc trªn qu¶n lý lµ ®Êt n»m gi¸p ranh víi çc x· kh¸c vµ lµng (b¶n) kh«ng nhËn qu¶n lý vµ sö dông.

Thêi gian giao lµ 50 n¨m vµ ®−îc giao tõ n¨m 1995. Lý do chÝnh

giao rõng cho çc tæ chøc trªn v× tr−ëng lµng (b¶n) kh«ng cã kh¶ n¨ng tù tæ chøc lùc l−îng b¶o vÖ rõng. H¬n n÷a, diÖn tÝch rõng trªn kh«ng thÓ giao cho hé gia ®×nh riªng lÎ ®−îc v× phÇn lín lµ rõng nói ®¸, xa khu d©n c−, ®i l¹i khã kh¨n.

b. T×nh tr¹ng rõng:

HiÖn tr¹ng rõng giao cho çc tæ chøc nµy chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn nói ®¸ thuéc lo¹i rõng thø sinh nghÌo kiÖt, rõng phôc håi sau n−¬ng rÉy vµ ®Êt trèng ®åi nói träc (rõng tr¹ng th¸i lo¹i I, II).

c. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng:

o Héi Cùu chiÕn binh x· thµnh lËp 2 Chi héi. Mçi chi héi cö mét nhãm 3 ng−êi cã nhiÖm vô hµng ngµy tuÇn tra, b¶o vÖ rõng, kÕt hîp víi viÖc luçng ph¸t gi©y leo, bôi rËm, chÆt tØa çc c©y kh«ng cã gi¸ trÞ, trång dÆm çc c©y cÇn thiÕt trªn diÖn tÝch rõng ®−îc giao. Hµng th¸ng, Héi tæ chøc kiÓm tra t×nh h×nh b¶o vÖ rõng, nh−: kiÓm tra viÖc chÆt c©y, s¨n thó. Th¸ng 10

46

hµng n¨m tæ chøc kiÓm tra rõng. NÕu c©y nµo bÞ chÆt, ng−êi trùc tiÕp b¶o vÖ rõng ph¶i chÞu ph¹t theo møc tiÒn quy ®Þnh cña céng ®ång.

o Tæ chøc §oµn Thanh niªn vµ Héi Phô n÷ còng cã çch tæ

chøc b¶o vÖ rõng t−¬ng tù nh− Héi Cùu chiÕn binh . §oµn Thanh niªn giao cho 3 chi ®oµn tù tæ chøc b¶o vÖ rõng, çc chi ®oµn nµy l¹i ph©n c«ng çc hé gia ®×nh trÎ trùc tiÕp tuÇn tra, b¶o vÖ rõng; kÕt hîp võa lµm ruéng võa tuÇn tra b¶o vÖ rõng.

Çc thµnh viªn kh¸c tuy kh«ng trùc tiÕp tuÇn tra rõng nh−ng nÕu ph¸t hiÖn çc hµnh vi x©m h¹i ®Õn rõng céng ®ång, ®Æc biÖt lµ ng−êi ë çc x· kh¸c ®Õn th× ph¶i cã tr¸ch nhiÖm th«ng b¸o ngay cho chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, tæ b¶o vÖ hoÆc çc tæ chøc trªn (§oµn Thanh niªn, Héi Cùu chiÕn binh, v.v...), H¹t kiÓm l©m ®Ó cã gi¶i ph¸p ng¨n chÆn vµ xö lý kÞp thêi.

d. C¬ chÕ h−ëng lîi: HiÖn nay tÊt c¶ diÖn tÝch rõng do 3 tæ chøc trªn b¶o vÖ ®Òu ®−îc

cÊp kinh phÝ b¶o vÖ rõng víi ®¬n gi¸ 50.000®/ha/n¨m. Quy −íc b¶o vÖ rõng cña céng ®ång còng quy ®Þnh râ, trong

tr−êng hîp kh«ng cã tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng céng ®ång vÉn ph¶i tù tæ chøc b¶o vÖ diÖn tÝch rõng trªn, céng ®ång ®−îc khai th¸c LSNG, gç nhãm thÊp (nhãm 6, 7, 8) b¸n lÊy tiÒn ®Ó chi tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng.

Hé gia ®×nh cã nhu cÇu gç lµm nhµ còng ®−îc céng ®ång xem xÐt

gi¶i quyÕt khai th¸c gç trªn rõng céng ®ång sau khi cã ý kiÕn cña Ban l©m nghiÖp vµ chÝnh quyÒn x·.

HiÖn nay, céng ®ång ®ang chê ®îi chÝnh s¸ch h−ëng lîi chung

cña nhµ n−íc vÒ rõng céng ®ång. Nh− vËy, kh¸c víi mét sè ®Þa ph−¬ng, ë ®©y kh«ng giao rõng cho céng ®ång lµng (b¶n) mµ giao rõng cho çc tæ chøc x· héi cÊp th«n (b¶n) qu¶n lý. Mçi mét tæ chøc cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi diÖn tÝch rõng ®−îc giao, tuy nhiªn, c¬ chÕ h−ëng lîi vÉn ®−îc ¸p dông chung cho c¶ 3 tæ chøc nµy.

47

H×nh 07. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· R· B¶n 2.4. TØnh Yªn B¸i vµ Hµ Giang 2.4.1 TØnh Yªn B¸i 2.4.1.1 Kh¸i qu¸t chung vÒ t×nh h×nh rõng céng ®ång. a. DiÖn tÝch rõng céng ®ång. DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý:

83.517 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng 79.914 ha vµ chiÕm kho¶ng 25 % diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña toµn tØnh.

Trong tæng sè diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång qu¶n lý cã

388 ha ®· ®−îc Nhµ n−íc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµ 79.191 ha céng ®ång nhËn kho¸n qu¶n lý tõ çc tæ chøc cña nhµ n−íc, chiÕm 0,4% vµ 94,8% diÖn tÝch rõng céng ®ång cña tØnh.

DiÖn tÝch rõng céng ®ång n»m trong khu vùc 54 x· thuéc 5 huyÖn

trong tØnh. DiÖn tÝch rõng giao cho th«n (b¶n) qu¶n lý lµ diÖn tÝch rõng kh«ng

giao ®−îc cho tõng hé gia ®×nh, nh−: huyÖn V¨n ChÊn giao cho th«n Giµng Cµi ( x· NËm Lµnh) h¬n 1000 ha rõng thuéc çc tr¹ng th¸i kh¸c nhau vµ cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt cña Chñ tÞch UBND huyÖn. ë T©n Nguyªn, T©n §ång, x· giao cho çc th«n (b¶n) qu¶n lý tõ 300 ha- 700 ha rõng nghÌo kiÖt.

ë huyÖn Mï Cang Ch¶i, l©m tr−êng Póng Lu«ng ®· kho¸n cho

b¶n Mµ Lõ Thµng, x· ZÕ Su Ph×nh b¶o vÖ h¬n 75 ha rõng phôc håi sau n−¬ng rÉy. Tuy nhiªn, l©m tr−êng Póng Lu«ng l¹i ký hîp

48

®ång kho¸n b¶o vÖ rõng hµng n¨m víi UBND x·, UBND x· l¹i giao cho th«n (b¶n) tæ chøc tuÇn tra, b¶o vÖ rõng, v× hä cho r»ng kho¸n cho chÝnh quyÒn x· th× hîp ®ång kho¸n míi cã hiÖu lùc (v× ch−a cã v¨n b¶n nµo quy ®Þnh lµng (b¶n) lµ ®èi t−îng ®−îc giao kho¸n rõng)

b. VÒ tr¹ng th¸i rõng céng ®ång. Céng ®ång th«n (b¶n) chØ ®−îc giao ®Êt l©m nghiÖp ë çc tr¹ng th¸i sau: §Êt trèng, ®åi träc, ®Êt cã th¶m cá, c©y bôi xen mét sè c©y gç,

tre, nøa mäc r¶i r¸c thuéc ®èi t−îng ph¶i trång rõng míi hoÆc khoanh nu«i t¸i sinh.

Rõng phôc håi sau n−¬ng rÉy hoÆc phôc håi sau khai th¸c c¹n

kiÖt, ph¶i b¶o vÖ, nu«i d−ìng hµng chôc n¨m n÷a míi cã thÓ khai th¸c chÝnh ®−îc.

RÊt hiÕm tr−êng hîp céng ®ång ®−îc giao rõng cã thÓ khai th¸c

chÝnh ®−îc ngay. c. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng. Häp d©n ®Ó thèng nhÊt chñ tr−¬ng x©y dùng m« h×nh qu¶n lý rõng

céng ®ång, bµn kÕ ho¹ch qu¶n lý, b¶o vÖ rõng th«n (b¶n). Tæ chøc cho çc hé gia ®×nh ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ®Êt vµ rõng,

ph©n ®Þnh ranh giíi rõng cña céng ®ång víi rõng cña çc chñ kh¸c.

Tæ chøc ng−êi d©n x©y dùng vµ thùc hiÖn quy −íc b¶o vÖ rõng

th«n (b¶n). Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh chØ ®¹o thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc nãi trªn, mçi n¬i ®¹t ®−îc kÕt qu¶ ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, nh− : cã n¬i céng ®ång tæ chøc d©n tham gia réng r·i (nh− ë Giµng Cµi, T©n §ång, T©n nguyªn), cã n¬i chñ yÕu do çn bé x·, th«n (b¶n) lµm viÖc, ®−a ra d©n th¶o luËn, bµn b¹c chØ mang tÝnh h×nh thøc. Néi dung quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng cßn s¬ sµi, ch−a bao hµm

hÕt nh÷ng quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña çc thµnh viªn trong céng ®ång vµ ®èi t−îng cã liªn quan.

Mét sè x·, dù th¶o quy −íc b¶o vÖ rõng céng ®ång ®· kh«ng ®−a

ra th«ng qua Héi ®ång nh©n d©n x· tr−íc khi tr×nh UBND huyÖn phª duyÖt, nªn ®· cã tr−êng hîp mÆc dï b¶n quy −íc ®−îc duyÖt nh−ng kh«ng ®−îc nh©n d©n çc th«n (b¶n) l©n cËn ®ång t×nh.

Ch−a cã h×nh thøc tuyªn truyÒn phæ biÕn cho nh©n d©n biÕt thùc

hiÖn nªn nh÷ng quy ®Þnh trong b¶n quy −íc ch−a ®−îc ¸p dông vµo thùc tiÔn cuéc sèng, ®· cã tr−êng hîp quy −íc b¶o vÖ rõng kh«ng ®−îc tu©n thñ nghiªm tóc, nh− ë §Ìo Thao, quy −íc quy

49

®Þnh ng−êi ®−îc khai th¸c tre, vÇu ®Ó b¸n ph¶i cã nghÜa vô nép vµo quü b¶o vÖ rõng th«n (b¶n) 10% tiÒn b¸n l©m s¶n, nh−ng lóc ®Çu cã ng−êi nép 10%, sau ®ã gi¶m chØ cßn 5% vµ hiÖn nay kh«ng ai nép khi khai th¸c l©m s¶n.

d. VÒ quyÒn h−ëng lîi. Céng ®ång nµo ®−îc giao vµ nhËn kho¸n rõng phßng hé th× ®−îc

Nhµ n−íc hoÆc dù ¸n hç trî kinh phÝ víi møc 28.000®/ha/n¨m. Tuy nhiªn, n¨m cã diÖn tÝch rõng cÇn kho¸n b¶o vÖ nhiÒu mµ nguån kinh phÝ cã h¹n th× chØ ®−îc 23.000®/ha/n¨m.

Nh÷ng céng ®ång ®−îc giao qu¶n lý rõng s¶n xuÊt th× kh«ng ®−îc

hç trî kinh phÝ. Çc hé gia ®×nh trong céng ®ång ®−îc s¶n xuÊt n«ng- l©m kÕt

hîp trong rõng céng ®ång, ®−îc thu h¸i l©m s¶n ngoµi gç ®Ó sö dông vµ b¸n. Nh−ng do ®Êt rõng rÊt xÊu, ®é dèc lín, nªn mét sè n¬i kh«ng cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt n«ng- l©m kÕt hîp. MÆt kh¸c, LSNG thu ®−îc còng kh«ng nhiÒu, n¬i thu h¸i ®−îc l©m s¶n phô th× kh«ng cã thÞ tr−êng tiªu thô hoÆc bÞ t− nh©n Ðp cÊp, Ðp gi¸; n¬i cã thÞ tr−êng tiªu thô th× khã t×m ®−îc l©m s¶n ®Ó b¸n.

§èi víi rõng phßng hé, çc hé gia ®×nh ch−a ®−îc phÐp khai th¸c

sö dông gç, ngay c¶ ®èi víi rõng s¶n xuÊt lµ rõng tù nhiªn ®· cã quyÕt ®Þnh giao cho céng ®ång v× hä cho r»ng trong quyÕt ®Þnh giao rõng cña UBND huyÖn ch−a quy ®Þnh céng ®ång ®−îc phÐp khai th¸c sö dông gç khi rõng ®¹t tíi tuæi thµnh thôc. §iÒu nµy lµm cho ng−êi d©n kh«ng hµo høng khi ®−îc giao hoÆc nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng tù nhiªn.

HÇu hÕt çc hîp ®ång nhËn kho¸n gi÷a céng ®ång lµng (b¶n) víi

çc tæ chøc l©m nghiÖp nhµ n−íc ®Òu lµ nh÷ng hîp ®ång kho¸n c«ng ®o¹n, kho¸n ng¾n h¹n hµng n¨m, quyÒn sö dông ®Êt rõng kh«ng æn ®Þnh.

2.4.1.2. Mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ®iÓn h×nh. 2.4.1.2.1 M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë B¶n Giµng Cµi, x· NËm Lµnh, huyÖn V¨n ChÊn.

a. QuyÒn sö dông ®Êt: UBND huyÖn V¨n ChÊn ®· giao 1091 ha rõng tù nhiªn thuéc quy

ho¹ch rõng phßng hé Ýt xung yÕu (nay thuéc quy ho¹ch rõng s¶n xuÊt theo QuyÕt ®Þnh 08/TTg ngµy 11/1/2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ quy chÕ qu¶n lý 3 lo¹i rõng) cho céng ®ång d©n c− b¶n Giµng Cµi thuéc x· NËm Lµnh qu¶n lý, sö dông l©u dµi. Ngoµi ra, B¶n cßn ký hîp ®ång nhËn kho¸n khoanh nu«i, b¶o vÖ rõng víi l©m tr−êng V¨n ChÊn víi diÖn tÝch 76 ha, b¶o vÖ vµ ®Þnh kú khai th¸c 34 ha QuÕ do hîp t¸c x· n«ng nghiÖp trång tr−íc ®©y.

50

b. T×nh tr¹ng rõng céng ®ång DiÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn lo¹i

trung b×nh, t¸i sinh tèt (tr¹ng th¸i rõng IIIa), mét Ýt diÖn tÝch rõng thø sinh phôc håi sau n−¬ng rÉy, sau khai th¸c kiÖt.

c. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng B¶n ®· häp bµn kÕ ho¹ch, x©y dùng quy −íc b¶o vÖ rõng vµ ®·

®−îc UBND huyÖn phª duyÖt. H×nh thµnh 5 nhãm hé gia ®×nh tham gia tuÇn tra, b¶o vÖ rõng.

Mçi nhãm hé chÞu tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ mét diÖn tÝch rõng nhÊt ®Þnh.

ViÖc tuÇn tra b¶o vÖ rõng ®−îc tæ chøc th−êng xuyªn.

d. Lîi Ých tõ rõng. Céng ®ång tù tæ chøc b¶o vÖ rõng QuÕ, kh«ng cã sù hç trî ®Çu

t− cña nhµ n−íc vµ ®−îc h−ëng toµn bé s¶n phÈm tõ rõng. DiÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång kh«ng ®−îc nhËn tiÒn c«ng

b¶o vÖ rõng, v× chóng thuéc ®èi t−îng rõng phßng hé Ýt xung yÕu nªn kh«ng ®−îc Ng©n s¸ch Nhµ n−íc cÊp kinh phÝ b¶o vÖ. Tuy nhiªn, céng ®ång ®−îc h−ëng lîi Ých gi¸n tiÕp tõ gi¸ trÞ phßng hé cña khu rõng, nhê nã nªn gÇn 40 ha ruéng bËc thang cña x· NËm Lµnh míi cã n−íc ®Ó cÊy lóa, ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc cña ®Þa ph−¬ng.

§èi víi diÖn tÝch rõng céng ®ång nhËn kho¸n tõ l©m tr−êng:

o C¸c thµnh viªn trong céng ®ång ®−îc thu h¸i l©m s¶n phô,

nh−: lÊy cñi kh«, l¸ dong, méc nhÜ, nÊm h−¬ng, c©y d−îc liÖu ®Ó tiªu dïng

o §−îc tËn dông gç cµnh ngän sau khi l©m tr−êng khai th¸c bá

l¹i trong rõng. o Céng ®ång ®−îc l©m tr−êng tr¶ tiÒn c«ng kho¸n b¶o vÖ 76

ha rõng víi ®¬n gi¸ 28.000®/ha/n¨m Nh− vËy, vÒ c¬ b¶n, mÆc dï ®· lµm thñ tôc giao rõng cho céng ®ång, céng ®ång ph¶i tù tæ chøc b¶o vÖ rõng, Nhµ n−íc kh«ng cã hç trî vÒ vèn vµ ch−a quy ®Þnh c¬ chÕ h−ëng lîi ®èi víi diÖn tÝch rõng nãi trªn.

51

H×nh 08. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë B¶n Giµng Cµi

2.4.1.2.2 M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë th«n §«ng KÐ, th«n §Ìo Thao, x· T©n Nguyªn, huyÖn Yªn B×nh.

a. VÒ quyÒn sö dông ®Êt. X· ®· giao 678 ha rõng tù nhiªn quy ho¹ch rõng phßng hé cho 2

th«n §«ng KÐ vµ §Ìo Thao ®Ó x©y dùng rõng céng ®ång. Th«n §«ng KÐ: 250 ha vµ th«n §Ìo Thao 428ha. Tuy nhiªn, diÖn tÝch rõng trªn ch−a cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt cña UBND huyÖn. Lý do giao diÖn tÝch rõng nµy cho th«n qu¶n lý v× chóng n»m xa khu d©n c−, kh«ng thÓ giao cho tõng hé gia ®×nh qu¶n lý ®−îc.

b. T×nh tr¹ng rõng

T×nh tr¹ng rõng chñ yÕu lµ rõng lo¹i trung b×nh (rõng tr¹ng th¸i IIIa), mét Ýt diÖn tÝch rõng thuéc lo¹i rõng phôc håi sau n−¬ng rÉy hoÆc sau khai th¸c kiÖt. c. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng. X· tæ chøc cho d©n 2 th«n häp bµn kÕ ho¹ch qu¶n lý, b¶o vÖ

rõng, x©y dùng m« h×nh liªn kÕt qu¶n lý rõng; x©y dùng quy −íc b¶o vÖ, ph¸t triÓn vµ sö dông rõng céng ®ång. B¶n quy −íc nµy ®· ®−îc UBND huyÖn phª duyÖt vµ ®−a vµo thùc hiÖn.

Mçi th«n ®· thµnh lËp c¸c tæ b¶o vÖ rõng chuyªn tr¸ch, c¸c tæ ®·

ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. T×nh tr¹ng ®èt ph¸ rõng lµm n−¬ng rÉy hoÆc khai th¸c rõng tr¸i phÐp kh«ng cßn x¶y ra nh− tr−íc ®©y.

52

c. QuyÒn h−ëng lîi

Trªn diÖn tÝch rõng céng ®ång, ng−êi d©n trong th«n ®−îc quyÒn thu h¸i l©m s¶n phô, nh−: m¨ng, méc nhÜ, cñi kh« ®Ó sö dông nh−ng ch−a ®−îc phÐp khai th¸c gç.

Trong quy −íc b¶o vÖ rõng cña th«n còng ch−a cã quy ®Þnh cho

céng ®ång ®−îc quyÒn khai th¸c l©m s¶n khi rõng thµnh thôc vµ ph−¬ng thøc sö dông l©m s¶n ®ã cho nh÷ng lîi Ých c«ng céng cña th«n (b¶n).

Th«n §Ìo Thao ®· lËp quü b¶o vÖ, t¸i t¹o rõng cña th«n ®Ó chi

cho nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n lý, b¶o vÖ rõng céng ®ång. Quü nµy ®−îc h×nh thµnh tõ nguån kinh phÝ hç trî cña ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam- Thuþ §iÓn, 10% tiÒn b¸n l©m s¶n khai th¸c tõ rõng céng ®ång, c¸c kho¶n tiÒn ph¹t vÒ c¸c hµnh vi vi ph¹m quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng th«n( b¶n). Tuy quy ®Þnh nh− vËy, nh−ng trong thùc tÕ, ng−êi d©n trong th«n khai th¸c tre, vÇu trong rõng céng ®ång ®em b¸n, lóc ®Çu hä cßn nép tiÒn vµo quü b¶o vÖ, t¸i t¹o rõng 10% thu nhËp tõ tiÒn b¸n l©m s¶n, sau chØ nép 5% vµ cã tr−êng hîp kh«ng nép nh−ng còng kh«ng bÞ xö lý. §ã lµ dÊu hiÖu ban ®Çu thÓ hiÖn sù v« hiÖu ho¸ cña quy −íc b¶o vÖ rõng th«n (b¶n).

Tõ 2 m« h×nh trªn ®©y cho thÊy, m« h×nh qu¶n lý rõng ë th«n §Ìo Thao vµ th«n §«ng KÐ vÉn ch−a ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng, v× quyÒn sö dông ®Êt vµ rõng cña céng ®ång vÉn ch−a ®−îc UBND huyÖn ra quyÕt ®Þnh b»ng v¨n b¶n ®Ó thõa nhËn vÒ mÆt ph¸p lý, lîi Ých cña céng ®ång d©n c− ®èi víi rõng vÉn cßn h¹n hÑp, chØ ®−îc khai th¸c, thu h¸i LSNG, ch−a cã quy ®Þnh nµo cho phÐp céng ®ång ®−îc khai th¸c sö dông gç khi rõng thµnh thôc, trong khi ®ã céng ®ång ph¶i tù tæ chøc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng kh«ng cã sù ®Çu t− hç trî cña nhµ n−íc trong thêi gian kh¸ dµi. So víi th«n §Ìo Thao th× m« h×nh qu¶n lý rõng ë th«n §«ng KÐ cßn kÐm bÒn v÷ng h¬n, v× rõng ë th«n §«ng KÐ lµ rõng nghÌo, hiÖn t¹i ch−a cã lîi Ých g× tõ rõng, th«n §«ng kÐ còng ch−a lËp ®−îc quü b¶o vÖ, t¸i t¹o rõng nªn kh«ng cã nguån ®Ó chi cho nh÷ng ho¹t ®éng b¶o vÖ, t¸i t¹o rõng.

53

H×nh 09. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë Th«n §«ng KÐ, th«n §Ìo Thao M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë th«n 7, th«n 8 thuéc x· T©n §ång, huyÖn TrÊn Yªn còng cã nh÷ng ®iÓm gièng nh− hai m« h×nh trªn. X· T©n §ång ®· giao diÖn tÝch rõng tù nhiªn quy ho¹ch rõng phßng hé côc bé cho çc th«n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh (th«n 7: 80ha, th«n 8: 88 ha). Hai th«n ®· tiÕn hµnh häp d©n ®Ó bµn kÕ ho¹ch b¶o vÖ, nu«i d−ìng rõng céng ®ång; tiÕn hµnh kh¶o s¸t, x¸c ®Þnh ranh giíi rõng céng ®ång víi rõng cña çc hé vµ çc chñ thÓ kh¸c; tæ chøc tæ b¶o vÖ ph¸t triÓn rõng cña tõng th«n. Theo ý kiÕn cña d©n, rõng ®−îc b¶o vÖ tèt h¬n, kh«ng cßn t×nh tr¹ng ph¸ rõng lµm n−¬ng rÉy hoÆc khai th¸c bõa b·i, tr¸i phÐp nh− khi rõng cßn v« chñ. HiÖn nay, c¶ 2 th«n ch−a thu ®−îc lîi Ých g× ®¸ng kÓ tõ rõng, ph¶i sö dông nguån kinh phÝ hç trî cña dù ¸n ®Ó tr¶ thï lao cho tæ b¶o vÖ rõng víi møc 12.000®/ng−êi-th¸ng, møc thï lao nµy qu¶ lµ qu¸ Ýt ái. MÆt kh¸c, néi dung quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng th«n (b¶n) ch−a nªu ®−îc hÕt quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña çc thµnh viªn trong céng ®ång còng nh− cña çc ®èi t−îng cã liªn quan, nh−: ch−a ®Ò cËp ®Õn tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña tæ b¶o vÖ chuyªn tr¸ch, cña tr−ëng th«n vµ UBND x· ®èi víi viÖc qu¶n lý, sö dông l©m s¶n trªn nh÷ng khu rõng céng ®ång, nªn cã tr−êng hîp UBND x· cho ng−êi cña th«n kh¸c vµo khai th¸c l©m s¶n trªn rõng céng ®ång cña th«n mµ tr−ëng th«n vµ nh©n viªn b¶o vÖ rõng cña th«n ®ã kh«ng ®−îc hái hoÆc b¸o tr−íc. ViÖc giao rõng cho céng ®ång ch−a ®−îc UBND huyÖn ra quyÕt ®Þnh b»ng v¨n b¶n nªn ng−êi d©n vÉn kh«ng hiÓu nh÷ng khu rõng ®ã cã thuéc vÒ quyÒn qu¶n lý l©u dµi cña céng ®ång hay kh«ng? M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë b¶n Mµ - Lõ Thµng thuéc x· ZÕ Xu Ph×nh, huyÖn Mï C¨ng Ch¶i cã nh÷ng ®iÓm kh¸c so víi çc m« h×nh trªn. ë ®©y, L©m tr−êng Póng Lu«ng ®· sö dông kinh phÝ cña Ch−¬ng tr×nh 327 tr−íc ®©y vµ Ch−¬ng tr×nh 661 hiÖn nay kho¸n cho céng ®ång d©n c− b¶n Mµ - Lõ Thµng b¶o vÖ víi diÖn tÝch 88 ha, ®¬n

54

gi¸ kho¸n 27.000®/ha.n¨m. B¶n ®· x©y dùng quy −íc b¶o vÖ rõng vµ thµnh lËp tæ b¶o vÖ rõng gåm 4 ng−êi lu©n phiªn nhau tuÇn tra, b¶o vÖ rõng. Trong kho¶n tiÒn c«ng kho¸n b¶o vÖ rõng 28.000®/ha/n¨m, B¶n trÝch ra 1.500®/ha/n¨m ®Ó båi d−ìng thªm cho ng−êi trùc tiÕp b¶o vÖ rõng, phÇn cßn l¹i ®−îc chia ®Òu cho çc thµnh viªn trong céng ®ång. §©y thùc chÊt kh«ng cßn mang ý nghÜa lµ thï lao tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng mµ ®· trë thµnh kho¶n trî cÊp x· héi. Ngoµi tiÒn c«ng kho¸n, céng ®ång cßn ®−îc thu h¸i çc l©m s¶n phô, nh−: cñi kh«, thu h¸i qu¶ t¸o mÌo (qu¶ s¬n tra), c©y d−îc liÖu..vv, nh−ng nguån thu kh«ng ®¸ng kÓ. 2.5. TØnh Hµ Giang

2.5.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång.

Hµ Giang cã diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp 574.925 ha, trong ®ã 328.916 ha rõng tù nhiªn, 4.913 ha rõng trång vµ 241.096 ha ®Êt trèng ®åi träc. a. DiÖn tÝch rõng céng ®ång. Tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý lµ

157.192 ha, chiÕm 30,6% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña tØnh. DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn

®Þnh, l©u dµi lµ 139.183 ha, chiÕm 86,0% diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang qu¶n lý. Cßn l¹i lµ diÖn tÝch rõng céng ®ång nhËn kho¸n cña çc tæ chøc nhµ n−íc.

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý lµ nh÷ng

diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng ë xa khu d©n c−, kh«ng thÓ giao cho tõng hé gia ®×nh vµ n»m trªn khu vùc cña 129 x· thuéc 9 huyÖn trong tØnh.

ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®· giao ®Êt, giao rõng cho çc ®oµn thÓ

quÇn chóng ë c¬ së (Héi N«ng d©n, §oµn Thanh niªn, Héi Cùu chiÕn binh..) hoÆc çc th«n (b¶n) qu¶n lý, b¶o vÖ, nh−ng ch−a th«n (b¶n), tæ chøc x· héi nµo ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh giao ®Êt, giao rõng b»ng v¨n b¶n. §iÒu nµy khiÕn cho çc tæ chøc vµ th«n (b¶n) vÉn ch−a thùc sù yªn t©m qu¶n lý, b¶o vÖ rõng céng ®ång.

Mét sè diÖn tÝch rõng ®Æc dông, rõng phßng hé ch−a thµnh lËp

Ban qu¶n lý rõng n»m trong vïng dù ¸n" Hç trî çc d©n téc thiÓu sè", KiÓm l©m ®· kho¸n cho céng ®ång d©n c− b¶o vÖ.

b. VÒ chÝnh s¸ch h−ëng lîi cña tØnh: QuyÕt ®Þnh sè 2430/1999/Q§-UB cña Chñ tÞch UBND tØnh ban

hµnh b¶n quy ®Þnh qu¶n lý khai th¸c, chÕ biÕn, vËn chuyÓn vµ kinh doanh tiªu thô gç vµ l©m s¶n trªn ®Þa bµn tØnh ®· quy ®Þnh

55

céng ®ång th«n (b¶n) lµ mét lo¹i chñ rõng vµ ®−îc h−ëng çc quyÒn lîi sau:

o §−îc Nhµ n−íc hç trî vÒ tµi chÝnh theo c¬ chÕ hiÖn hµnh,

nh−: nÕu nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng th× ®−îc tr¶ 50.000®/ha/n¨m, ë huyÖn khã kh¨n ®−îc tr¶ 100.000®/ha/n¨m; nÕu nhËn kho¸n trång rõng ®−îc cÊp 2,5 triÖu ®/ha, ®−îc hç trî c©y gièng vµ h−íng dÉn kü thuËt.

o Mét sè diÖn tÝch rõng ®Æc dông, rõng phßng hé n»m trong

vïng dù ¸n" Hç trî çc d©n téc thiÓu sè", KiÓm l©m ®· kho¸n cho céng ®ång d©n c− b¶o vÖ víi møc kho¸n lµ 50.000®/ha/n¨m, ë nh÷ng huyÖn khã kh¨n th× ¸p dông møc kho¸n 100.000®/ha/n¨m, thêi h¹n kho¸n lµ 20 n¨m. §èi víi diÖn tÝch rõng n»m ngoµi ph¹m vi cña dù ¸n trªn th× ®−îc Dù ¸n 661 vµ MRDP hç trî kinh phÝ víi møc 50.000®/ha/n¨m ®Ó kho¸n cho céng ®ång th«n (b¶n) qu¶n lý. Nh−ng v× nguån kinh phÝ cña nhµ n−íc, nguån hç trî cña MRDP cÊp kh«ng æn ®Þnh vµ liªn tôc nªn chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng kh«ng ký hîp ®ång kho¸n æn ®Þnh, l©u dµi víi d©n vµ céng ®ång. DÉn ®Õn, n¨m cã tiÒn th× kho¸n, d©n quan t©m b¶o vÖ rõng, n¨m kh«ng cã tiÒn th× kh«ng kho¸n, rõng trë thµnh v« chñ. Tuy nhiªn, mét sè céng ®ång vÉn tù tæ chøc d©n tuÇn tra, b¶o vÖ rõng nhËn kho¸n.

o §èi víi rõng tù nhiªn vµ rõng trång phßng hé: ®−îc chÆt tËn

dông c©y gç chÕt tù nhiªn, c©y ®æ gÉy do b·o lò, thu h¸i l©m s¶n phô. NÕu rõng phßng hé lµ rõng tre, nøa tù nhiªn th× mçi n¨m ®−îc khai th¸c tèi ®a kh«ng qu¸ 20% tr÷ l−îng.

o §èi víi rõng s¶n xuÊt lµ rõng trång: chñ rõng ®−îc quyÒn

khai th¸c khi rõng ®Õn tuæi thµnh thôc, nh−ng khai th¸c ®Õn ®©u ph¶i cã kÕ ho¹ch trång míi ngay ®Õn ®ã.

d. VÒ thñ tôc xin vµ cÊp giÊy phÐp khai th¸c:

tÊt c¶ çc lo¹i chñ rõng, trong ®ã cã céng ®ång, khi cÇn khai th¸c gç, l©m s¶n ®Ó b¸n ®Òu ph¶i lµm ®¬n xin khai th¸c, çn bé kiÓm l©m ®Þa bµn x¸c nhËn göi UBND x· cã ý kiÕn vµ göi lªn UBND huyÖn. NÕu xin phÐp khai th¸c tre, nøa th× UBND huyÖn phª duyÖt vµ cÊp giÊy phÐp khai th¸c. NÕu xin phÐp khai th¸c gç th× UBND huyÖn tr×nh UBND tØnh phª duyÖt, Së N«ng nghiÖp vµ PTNT cÊp giÊy phÐp khai th¸c. Khi ®−îc cÊp giÊy phÐp khai th¸c, chñ rõng ph¶i b¸o cho H¹t KiÓm l©m së t¹i ®Ó cö çn bé gi¸m s¸t trong suèt qu¸ tr×nh khai th¸c, ®ãng bóa KiÓm l©m trªn tõng khóc gç vµ cÊp giÊy phÐp vËn chuyÓn gç, l©m s¶n ®Õn n¬i tiªu thô. Qua ®©y ta thÊy quy ®Þnh cÊp giÊy phÐp khai th¸c, vËn chuyÓn gç vµ l©m s¶n qu¸ phiÒn hµ, dÔ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó mét sè tæ chøc, ç nh©n s¸ch nhiÔu nh©n d©n, lµm hä n¶n chÝ kh«ng muèn ®Çu t− c«ng søc, tiÒn cña vµo kinh doanh rõng.

56

2.4.2.2 M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë b¶n NËm Tþ, X· NËm Tþ, huyÖn Hoµng Xu Ph×. a. QuyÒn sö dông ®Êt X· NËm Tþ cã tæng diÖn tÝch rõng lµ 2.350 ha, trong ®ã diÖn tÝch

rõng tù nhiªn 2.300 ha. HÇu hÕt rõng cña x· NËm Tþ thuéc quy ho¹ch rõng phßng hé xung yÕu nh−ng ph©n bè t¶n m¹n, xen kÏ víi ®Êt n«ng nghiÖp vµ khu d©n c− nªn x· ®· giao cho çc céng ®ång th«n ( b¶n) qu¶n lý, b¶o vÖ (6 b¶n) vµ cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn.

Tõ n¨m 1998, UBND huyÖn ®· giao cho céng ®ång d©n c− b¶n

NËm Tþ qu¶n lý, b¶o vÖ 134 ha rõng ë xa khu d©n c− ®Ó h×nh thµnh rõng céng ®ång.

b. T×nh tr¹ng rõng PhÇn lín diÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång lµ rõng tù nhiªn t¸i

sinh sau n−¬ng rÉy (tr¹ng th¸i rõng IIb, IIc), cã mËt ®é t¸i sinh kh¸ dÇy. Khu rõng nµy cã vai trß quan träng trong viÖc phßng hé ®Çu nguån, cung cÊp n−íc phôc vô sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt cña c¶ b¶n.

c. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng Häp d©n bµn kÕ ho¹ch vµ x©y dùng quy −íc b¶o vÖ rõng, ng−êi

d©n tham gia ký cam kÕt thùc hiÖn. B¶n ®· giao cho 3 nhãm hé gia ®×nh chÞu tr¸ch nhiÖm tuÇn tra

b¶o vÖ, ph©n râ ranh giíi rõng cña 3 nhãm trªn. Hµng tuÇn, tæ tuÇn tra cña th«n kiÓm tra, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh b¶o

vÖ rõng cña tõng nhãm hé, cã ý kiÕn víi céng ®ång ®Ó xö lý çc tr−êng hîp b¶o vÖ rõng kh«ng tèt hoÆc hiÖn t−îng x©m h¹i ®Õn rõng tõ bªn ngoµi.

MRDP hç trî kh¶o s¸t, vÏ s¬ ®å, ®¸nh gi¸ tr÷ l−îng, ®ång thêi tËp

huÊn kü thuËt lµm giµu rõng. d. VÒ quyÒn h−ëng lîi. MRDP hç trî tiÒn c«ng kho¸n b¶o vÖ rõng víi møc

50.000®/ha/n¨m. Toµn bé kinh phÝ hç trî cho c«ng t¸c b¶o vÖ rõng mçi n¨m 8 triÖu ®ång ®−îc céng ®ång thèng nhÊt ®−a vµo quü b¶o vÖ, t¸i t¹o rõng cña b¶n ®Ó chi cho nh÷ng ho¹t ®éng, nh−: tuÇn tra, b¶o vÖ rõng, tu bæ, ch¨m sãc rõng, häp céng ®ång. Dù ¸n cßn hç trî kinh phÝ khoanh nu«i t¸i sinh 118 ha rõng tr−íc ®©y lµm n−¬ng rÉy víi sè tiÒn 5 triÖu ®ång/n¨m. Sè tiÒn nµy ®· chi tr¶ cho çc hé nhËn kho¸n khoanh nu«i t¸i sinh rõng.

Quy ®Þnh çc thµnh viªn céng ®ång ®−îc thu h¸i l©m s¶n phô,

nh−: lÊy cñi kh«, l¸ dong, th¶o qu¶, m¨ng sÆt..vv

57

Hé gia ®×nh cã nhu cÇu gç lµm nhµ ph¶i lµm ®¬n, céng ®ång xem xÐt, UBND x· cÊp giÊy phÐp khai th¸c vµ chØ ®−îc chÆt nh÷ng c©y do tr−ëng th«n vµ c¸n bé KiÓm l©m ®Þa bµn ®· ®¸nh dÊu.

Trong b¶n quy −íc cßn quy ®Þnh khi nµo rõng phôc håi ®¹t tíi

tr¹ng th¸i ®Þnh h×nh th× ®−îc khai th¸c chÝnh vµ céng ®ång ®−îc h−ëng nguån lîi l©m s¶n thu ®−îc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh.

ý kiÕn cña ng−êi d©n: §¸nh gi¸ cao sù hç trî vèn cña MRDP, nhê nguån vèn nµy céng

®ång cã tiÒn ®Ó trang tr¶i chi phÝ trång rõng, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng. TÝnh tæng céng tõ n¨m 1997 ®Õn nay, toµn th«n ®· trång ®−îc 61 ha rõng (tËp trung vµ ph©n t¸n) víi tû lÖ sèng cao, khoanh nu«i t¸i sinh rõng, b¶o vÖ rõng ®Çu nguån cña céng ®ång.

Tuy nhiªn, m« h×nh qu¶n lý rõng ë ®©y ch−a thËt bÒn v÷ng v× nguån lîi chñ yÕu hiÖn nay mµ céng ®ång tr«ng ®îi vÉn lµ kho¶n tiÒn do MRDP hç trî hµng n¨m, nh−ng ®Õn n¨m 2002 th× MRDP kÕt thóc, lóc ®ã kh«ng cßn kho¶n tiÒn nµy n÷a, trong khi ®ã nguån lîi l©m s¶n tõ rõng cßn l©u míi cã vµ Nhµ n−íc hÇu nh− kh«ng cã hç trî vÒ vèn cho céng ®ång ®Ó qu¶n lý, b¶o vÖ rõng.

H×nh 10. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë B¶n NËm Tþ

2.4.2.3 M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë th«n LÌn, x· ViÖt L©m, huyÖn VÞ Xuyªn.

58

a. VÒ quyÒn sö dông ®Êt vµ tr¹ng th¸i rõng: Th«n LÌn ®−îc giao 159 ha rõng tù nhiªn trªn nói ®Êt thuéc rõng

thø sinh nghÌo kiÖt, rõng phôc håi sau n−¬ng rÉy hoÆc sau khai th¸c kiÖt (tr¹ng th¸i rõng IIa, IIb, IIc) vµ 305 ha rõng trªn nói ®¸ kh«ng cã tr÷ l−îng.

X· ®ang lµm thñ tôc ®Ò nghÞ UBND huyÖn ra quyÕt ®Þnh giao ®Êt

l©m nghiÖp l©u dµi cho céng ®ång. b. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý Th«n thµnh lËp 6 tæ b¶o vÖ rõng, mçi tæ cã tõ 5 ®Õn 6 ng−êi lu©n

phiªn tuÇn tra, b¶o vÖ rõng. ViÖc b¶o vÖ rõng chØ ®−îc coi lµ c«ng viÖc cña tæ b¶o vÖ lµm theo

hîp ®ång kho¸n víi Ban qu¶n lý dù ¸n thuéc MRDP cña huyÖn. c. C¬ chÕ h−ëng lîi. MRDP hç trî kinh phÝ 50.000®/ha/n¨m nh−ng chØ tÝnh cho 159 ha

rõng trªn nói ®Êt, cßn 305 ha rõng trªn nói ®¸ do kh«ng cã tr÷ l−îng vµ xÐt thÊy kh«ng cã nguy c¬ tµn ph¸ rõng nªn MRDP kh«ng hç trî kinh phÝ.

Nh÷ng thµnh viªn cña tæ b¶o vÖ ®−îc tr¶ tiÒn c«ng tõ nguån kinh

phÝ cña MRDP, møc ®é h−ëng thô cña mçi ng−êi tuú thuéc vµo sè ngµy c«ng hä tham gia tuÇn tra, b¶o vÖ rõng.

C¸c thµnh viªn kh¸c cña céng ®ång chØ ®−îc h−ëng lîi tõ viÖc thu

h¸i l©m s¶n phô trong rõng.

§¸nh gi¸ chung: Ng−êi d©n ®¸nh gi¸ cao sù hç trî vèn cña MRDP, nhê ®ã, rõng

®−îc b¶o vÖ kh¸ tèt, kh«ng cßn t×nh tr¹ng rõng bÞ ch¸y, bÞ khai th¸c tr¸i phÐp nh− tr−íc ®©y; hiÖn t−îng ph¸ rõng céng ®ång lµm rÉy ®Ó s¶n xuÊt l−¬ng thùc hÇu nh− kh«ng cßn.

Tuy nhiªn, m« h×nh qu¶n lý rõng nµy còng ch−a thËt bÒn v÷ng v× lîi Ých chñ yÕu cña ng−êi b¶o vÖ rõng chØ lµ tiÒn c«ng kho¸n tõ nguån kinh phÝ cña MRDP mµ nguån nµy chØ tån t¹i ®Õn n¨m 2002, trong khi ®ã Nhµ n−íc ch−a cã chÝnh s¸ch h−ëng lîi tõ rõng céng ®ång vµ hÇu nh− kh«ng cã hç trî vèn ®Ó b¶o vÖ rõng céng ®ång nµy.

59

H×nh 11. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë Th«n LÌn

2.4.3. NhËn ®Þnh chung vÒ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë 2 tØnh Yªn B¸i vµ Hµ Giang. Qua ph©n tÝch ®¸nh gi¸ çc m« h×nh vµ çc nguån th«ng tin kh¸c, cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt sau: 2.4.3.1 VÒ quyÒn sö dông ®Êt ë phÇn lín çc m« h×nh nghiªn cøu, UBND huyÖn ®· ra quyÕt

®Þnh giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi. Tuy nhiªn, cã mét sè céng ®ång ®ang nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng, tiÒn c«ng kho¸n hµng n¨m lÊy tõ nguån kinh phÝ hç trî cña MRDP, nh−ng MRDP sÏ kÕt thóc vµo n¨m 2002, kh«ng râ ®Õn lóc ®ã lÊy kinh phÝ ë ®©u ®Ó tr¶, nªn ®©y lµ m« h×nh ch−a thËt bÒn v÷ng. Cã n¬i UBND huyÖn ra quyÕt ®Þnh giao ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång trong ph¹m vi ®Êt cña l©m tr−êng, trong khi ®ã tØnh l¹i ch−a cã quyÕt ®Þnh thu håi diÖn tÝch ®Êt ®ã cña l©m tr−êng. XÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi kh«ng râ sÏ thuéc vÒ ai? céng ®ång hay l©m tr−êng?

2.4.3.2 Tr¹ng th¸i rõng céng ®ång ë hÇu hÕt çc m« h×nh nghiªn cøu cho thÊy, céng ®ång chØ ®−îc

giao nh÷ng diÖn tÝch ®Êt cã rõng hoÆc diÖn tÝch ®Êt cã kh¶ n¨ng phôc håi thµnh rõng b»ng biÖn ph¸p khoanh nu«i t¸i sinh, kh«ng ®ßi hái ®Çu t− nhiÒu tiÒn cña, c«ng søc cho viÖc t¸i sinh, b¶o vÖ rõng. Ch−a cã tr−ßng hîp nµo giao ®Êt trèng cho céng ®ång mµ cã thÓ phôc håi thµnh rõng, hoÆc giao rõng cã tr÷ l−îng ®Ó céng ®ång cã thÓ khai th¸c ®−îc ngay.

60

2.4.3.3.T¸c ®éng cña nhµ n−íc

Trong tÊt c¶ çc m« h×nh nghiªn cøu ®Òu cã sù quan t©m hç trî cña çc cÊp chÝnh quyÒn thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung sau: Nhµ n−íc ra quyÕt ®Þnh giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý

Hç trî céng ®ång vÒ tµi chÝnh, h−íng dÉn kü thuËt b¶o vÖ, nu«i

d−ìng rõng, x©y dùng kÕ ho¹ch vµ quy −íc qu¶n lý rõng céng ®ång.

Tuy nhiªn, nhµ n−íc cßn can thiÖp qu¸ s©u, ch−a ®Ó céng ®ångg

d©n c− ®−îc quyÒn tù chñ ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ qu¶n lý, b¶o vÖ, sö dông rõng phï hîp víi nh÷ng lîi Ých cña m×nh. VÒ thùc chÊt, céng ®ång chØ ®−îc giao qu¶n lý, b¶o vÖ rõng nhµ n−íc chø ch−a ph¶i lµ chñ rõng thùc sù.

2.4.3.4 Møc ®é tham gia cña céng ®ång Cã n¬i ng−êi d©n tham gia tÝch cùc tõ viÖc bµn kÕ ho¹ch, x©y

dùng quy −íc b¶o vÖ rõng ®Õn tham gia trùc tiÕp vµo çc ho¹t ®éng tuÇn tra, b¶o vÖ, tu bæ, ch¨m sãc rõng. Nh−ng còng cã n¬i, viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch vµ quy −íc b¶o vÖ rõng do çn bé th«n, x· thùc hiÖn ch−a cã sù tham gia tÝch cùc vµ réng r·i cña d©n.

2.4.3.5 VÒ quyÒn h−ëng lîi tõ rõng ë hÇu hÕt çc m« h×nh nghiªn cøu, céng ®ång vµ çc thµnh viªn

cña céng ®ång míi ®−îc thu h¸i l©m s¶n phô trong rõng, ë mét sè n¬i ®−îc khai th¸c l©m s¶n ®Ó sö dông nh−ng kh«ng ®−îc b¸n. Nh÷ng lîi Ých nµy cßn qu¸ nhá bÐ, ch−a ®ñ søc thu hót sù quan t©m cña çc thµnh viªn trong céng ®ång ®èi víi rõng. Ch−a m« h×nh nµo cho phÐp céng ®ång ®−îc khai th¸c vµ së h÷u nh÷ng l©m s¶n chñ yÕu do m×nh qu¶n lý, b¶o vÖ.

Tõ çc m« h×nh thö nghiÖm do MRDP tµi trî cã thÓ rót ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®−îc nghiªn cøu, xem xÐt trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng céng ®ång: Giao ®Êt cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi lµ mét trong

nh÷ng yÕu tè ®Çu tiªn ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña rõng céng ®ång.

Nhµ n−íc kh«ng thÓ tr¶ tiÒn b¶o vÖ rõng cho d©n m·i ®−îc v× viÖc

chi tr¶ nµy chØ mang l¹i sù phô thuéc vµ kh«ng ®¸ng kÓ so víi thu nhËp cña ng−êi d©n, trong khi ®ã Ng©n s¸ch nhµ n−íc ph¶i bá ra hµng n¨m kh¸ lín. Thay vµo ®ã lµ viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c "b¶o vÖ rõng th«ng qua s¶n xuÊt", x©y dùng çc biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh ®Ó duy tr× kh¶ n¨ng t¸i sinh còng nh− b¶o vÖ ®−îc rõng nh−ng ph¶i ®¶m b¶o cung cÊp ®−îc s¶n phÈm, ®Æc biÖt lµ LSNG vµ céng ®ång ®−îc chia sÎ lîi Ých tõ rõng.

61

Cµng cã nhiÒu ng−êi trong céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng cµng tèt. Mäi ho¹t ®éng ph¶i cã kÕ ho¹ch víi sù tham gia cña d©n.

Ph¶i x©y dùng tæ b¶o vÖ rõng th«n (b¶n), h×nh thµnh quü qu¶n lý

vµ b¶o vÖ rõng th«n (b¶n) ®Ó hç trî cho c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý, b¶o vÖ rõng.

Mèi liªn kÕt chÆt chÏ vµ quan hÖ tèt gi÷a x· vµ th«n (b¶n) lµ ®iÒu

quan träng trong qu¶n lý rõng céng ®ång. Quy −íc qu¶n lý b¶o vÖ rõng th«n (b¶n) ®ãng vai trß quan träng,

tuy nhiªn, còng cÇn cã sù hç trî vÒ mÆt ph¸p lý nh»m gi¶i quyÕt nh−ng tranh chÊp khi cã sù x©m lÊn, khai th¸c tr¸i phÐp rõng cña c¸c céng ®ång hay th«n (b¶n) kh¸c.

C«ng t¸c b¶o vÖ rõng sÏ kh«ng thùc hiÖn ®−îc nÕu kh«ng b¶o

®¶m ®−îc an ninh l−¬ng thùc cho céng ®ång. HiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng ®−îc thÓ hiÖn ë h×nh 12.

H×nh 12. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng

2.5. TØnh Hoµ B×nh 2.5.1 Kh¸i qu¸t chung vÒ t×nh h×nh rõng céng ®ång TØnh Hoµ b×nh cã tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp lµ: 327.174 ha,

trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng:167.319 ha Toµn tØnh cã 213 x·, ph−êng, trong ®ã cã 194 x· cã rõng; 1.549

th«n, xãm cã rõng; 167 x· cã rõng céng ®ång;

62

Tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý lµ: 86.345 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng: 67.286 ha vµ chiÕm 27% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña toµn tØnh.

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn

giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi: 18.862 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng: 9.996 ha vµ chiÕm 21,9% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý. DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao cho céng ®ång qu¶n lý chñ yÕu lµ diÖn tÝch ë xa khu d©n c−, n»m trong khu vùc rõng ®Çu nguån kh«ng giao cho hé gia ®×nh ®−îc; rõng gi¸p ranh gi÷a çc x·, huyÖn vµ çc vïng cã nguy c¬ bÞ tµn ph¸.

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do çc céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi:

20.459 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng: 10.267 ha vµ chiÕm 23,7% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý.

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia nhËn kho¸n qu¶n lý

tõ çc tæ chøc nhµ n−íc: 47.023 ha, chiÕm 54,4% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý.

Rõng céng ®ång chñ yÕu lµ rõng céng ®ång th«n (b¶n), rõng giao

cho çc tæ chøc ®oµn thÓ, nhãm hé chiÕm diÖn tÝch rÊt Ýt. §· xuÊt hiÖn nhiÒu m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång tèt, nh−: tæ

b¶o vÖ ®Ëp n−íc, kinh doanh ç kÕt hîp víi b¶o vÖ rõng céng ®ång ë khu vùc ®Çu nguån; tæ an ninh cña th«n kÕt hîp víi c«ng t¸c tuÇn tra b¶o vÖ rõng; quy ®Þnh çc hé gia ®×nh ®−îc h−ëng lîi tõ rõng céng ®ång, nh− cã n−íc ®Ó canh t¸c lóa n−íc ph¶i cã nghÜa vô ®ãng gãp x©y dùng quü khoanh nu«i t¸i sinh, b¶o vÖ rõng cña th«n (b¶n).

NhiÒu n¬i rõng céng ®ång ®−îc b¶o vÖ tèt, rõng sinh tr−ëng tèt,

kh«ng cã hiÖn t−îng ph¸ rõng lµm n−¬ng rÉy, hiÖn t−îng ng−êi bªn ngoµi chÆt ph¸ c©y rõng ®· gi¶m h¼n.

Toµn tØnh ®· cã 61 x· (trong tæng sè 194 x· cã rõng) x©y dùng

quy −íc b¶o vÖ rõng cÊp x·; ®· x©y dùng ®−îc 977 quy −íc b¶o vÖ rõng cÊp th«n (xãm), chiÕm 63% tæng sè çc th«n cã rõng.

2.5. 2. Mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång

2.5.2.1 M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· NËt S¬n, huyÖn Kim B«i

a. VÒ quyÒn sö dông ®Êt X· NËt S¬n cã 4 th«n vµ x· ®· lµm thñ tôc ®Ò nghÞ Chñ tÞch UBND huyÖn ra quyÕt ®Þnh giao 203 ha rõng cho 4 th«n qu¶n lý, sö dông l©u dµi víi thêi gian 50 n¨m. HiÖn nay ®ang chê quyÕt ®Þnh chÝnh thøc cña huyÖn.

63

b. VÒ t×nh tr¹ng rõng Rõng giao cho céng ®ång chñ yÕu lµ rõng hçn giao gç + B−¬ng+

luång. Nh÷ng khu rõng nµy chñ yÕu lµ rõng phôc håi sau n−¬ng rÉy hoÆc sau khai th¸c kiÖt (tr¹ng th¸i rõng IIa), thuéc khu vùc rõng ®Çu nguån vµ hÖ sinh th¸i nói ®¸.

X· kh«ng giao ®Êt trèng ®åi träc ®Ó x©y dùng rõng céng ®ång v×

trªn thùc tÕ céng ®ång kh«ng cã kh¶ n¨ng tù ®Çu t− vèn ®Ò g©y trång rõng.

c. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng NhiÖm vô chÝnh cña céng ®ång lµ b¶o vÖ, khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i

sinh rõng . X· x©y dùng quy −íc b¶o vÖ rõng chung cho toµn x·, cßn xãm

x©y dùng h−¬ng −íc b¶o vÖ rõng ¸p dông cho tõng th«n (xãm). Tõng xãm thµnh lËp tæ b¶o vÖ rõng vµ kÕt hîp víi tæ an ninh ®Ó

tuÇn tra, b¶o vÖ rõng. Mäi ng−êi d©n trong xãm ®Òu ph¶i lu©n phiªn tham gia vµo tæ b¶o vÖ rõng.

Lý do ng−êi d©n tham gia tÝch cùc vµo viÖc b¶o vÖ rõng céng

®ång v× mäi ng−êi ®Òu thÊy râ t¸c dông cña nh÷ng khu rõng ®ã trong viÖc b¶o vÖ nguån nøíc cho céng ®ång.

Tæ b¶o vÖ Ýt nhÊt 1 tuÇn ph¶i tuÇn tra rõng 1 lÇn. Mäi ng−ßi d©n

trong th«n nÕu ph¸t hiÖn ng−êi ngoµi chÆt ph¸ rõng, hoÆc kÓ c¶ ng−êi trong th«n ph¶i b¸o ngay cho tæ b¶o vÖ, tæ an ninh cña xãm vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng.

X· ®· cã nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc hç trî b¶o vÖ rõng céng ®ång,

nh−: Chñ tÞch x· kiªm tr−ëng ban l©m nghiÖp x·, biªn chÕ 1 çn bé chuyªn tr¸ch vÒ l©m nghiÖp, thµnh lËp tæ c¬ ®éng cña x· hç trî d©n b¶o vÖ rõng, tæ chøc lùc l−îng an ninh phèi hîp víi tæ b¶o vÖ rõng, xö lý kÞp thêi çc hiÖn t−îng vi ph¹m ®Õn rõng céng ®ång.

Quy −íc chung cña x· quy ®Þnh nÕu ®Ó ch¸y rõng céng ®ång,

tr−ëng th«n ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm. X· quy ®Þnh mäi ng−êi d©n ®Òu ph¶i ®ãng gãp vµo quü khoanh

nu«i t¸i sinh, b¶o vÖ rõng cña th«n ®Ó trang tr¶i çc chi phÝ liªn quan ®Õn b¶o vÖ rõng, nh−: dùa vµo s¶n l−îng thãc thu ®−îc trong n¨m cña tõng hé gia ®×nh, cø 1 t¹ thãc th× ph¶i nép 3 kg thãc ®Ó g©y quü b¶o vÖ rõng céng ®ång cña th«n.

Mét sè th«n ®· dïng tiÒn b¸n B−¬ng, Luång tõ rõng céng ®ång

®Ó g©y quü b¶o vÖ rõng cña th«n. Toµn bé tiÒn ph¹t còng ®−îc nhËp vµo quü b¶o vÖ rõng.

64

d. C¬ chÕ h−ëng lîi Nh÷ng ng−êi trùc tiÕp tuÇn tra, b¶o vÖ rõng ®−îc tr¶

10.000®/c«ng. Tæ tr−ëng chÞu tr¸ch nhiÖm chÊm c«ng vµ c¨n cø vµo b¶ng chÊm

c«ng ®Ó thanh to¸n tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng cho tõng thµnh viªn. Quy ®Þnh 1 n¨m çc hé gia ®×nh trong céng ®ång ®−îc vµo rõng

céng ®ång 3,4 lÇn ®Ó thu h¸i m¨ng, thu h¸i cñi kh«. Hé gia ®×nh chØ ®−îc phÐp thu h¸i nh÷ng s¶n phÈm trªn trong khu vùc rõng cña hé gia ®×nh tr−íc ®©y, v× khi nh÷ng khu rõng nµy ch−a thuéc quyÒn qu¶n lý cña céng ®ång, çc hé gia ®×nh ®· tù qu¶n lý, hiÖn nay mÆc dï ®· giao nh÷ng khu rõng ®ã cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi, nh−ng ng−êi d©n vÉn ngÇm hiÓu ranh giíi thu h¸i l©m s¶n ngoµi gç cña çc hé gia ®×nh.

Hµng n¨m kinh phÝ cña tØnh hç trî 18.000®/ha/n¨m ®Ó b¶o vÖ

rõng th«ng qua c¬ quan kiÓm l©m kiÓm tra, gi¸m s¸t, nghiÖm thu thanh to¸n cho céng ®ång.

H−¬ng −íc cña th«n ch−a quy ®Þnh viÖc tØa th−a, khai th¸c chÝnh

®èi víi rõng céng ®ång nh− thÕ nµo? ý kiÕn cña ng−êi d©n:

Rõng céng ®ång ®−îc b¶o vÖ tèt v× mäi ng−êi d©n ®Òu cã ý thøc

b¶o vÖ rõng, x· cã nh÷ng ho¹t ®éng hç trî tÝch cùc, rõng ®· ®em l¹i thu nhËp nªn cã kinh phÝ tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng.

§Ò nghÞ Nhµ n−íc hç trî kinh phÝ x©y dùng hÖ thèng biÓn b¸o,

phßng chèng ch¸y rõng. HiÖn nay x· cßn mét sè diÖn tÝch rõng nói ®¸ ch−a giao cho ai

®−îc. X· quy ®Þnh rõng ph©n bè gÇn xãm nµo th× xãm ®ã ph¶i qu¶n lý, nh−ng ®Ò nghÞ Nhµ n−íc hç trî kinh phÝ ban ®Çu ®Ó b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh trong lóc rõng ch−a cho s¶n phÈm.

65

H×nh 13. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng ë x· NËt S¬n

2.5.2.2 M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång á th«n §óp, x· Tó S¬n, huyÖn Kim B«i a. VÒ quyÒn sö dông ®Êt: X· ®· lµm thñ tôc ®Ò nghÞ UBND huyÖn giao 207 ha ®Êt l©m

nghiÖp, trong ®ã 177 ha ®Êt cã rõng cho th«n qu¶n lý, sö dông l©u dµi ®Ó x©y dùng rõng céng ®ång, nh−ng hiÖn nay vÉn ch−a cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt cña Chñ tÞch UBND huyÖn. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, th«n ®· tù tæ chøc qu¶n lý vµ tù céng nhËn nh÷ng khu rõng nµy thuéc rõng céng ®ång nµy tõ n¨m 1996.

Lý do giao nh÷ng khu rõng nµy cho th«n qu¶n lý v× rõng ph©n bè

xa khu d©n c−, kh«ng thÓ giao cho hé ®−îc, dÔ cã nguy c¬ bÞ chÆt ph¸. Mäi ng−êi d©n trong th«n ®Òu cho r»ng nh÷ng khu rõng nµy lµ n¬i duy tr× nguån n−íc phôc vô cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña céng ®ång, nªn cÇn giao nh÷ng khu rõng ®ã cho th«n qu¶n lý trùc tiÕp.

b. VÒ t×nh tr¹ng rõng Rõng chñ yÕu thuéc lo¹i rõng hçn giao Gç + B−¬ng + Luång,

rõng phôc håi sau n−¬ng rÉy hoÆc sau khai th¸c (rõng tr¹ng th¸i IIa).

Trong toµn bé diÖn tÝch giao cho céng ®ång ®· dµnh 30 ha lµm

khu ch¨n th¶ gia sóc cña céng ®ång. c. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng Th«n thµnh lËp 1 tæ b¶o vÖ rõng 12 ng−êi, th−êng xuyªn tuÇn tra

c¸c cöa ngâ ra vµo rõng. Mäi ng−êi d©n trong th«n ®Òu ph¶i lu©n phiªn nhau tham gia tæ tuÇn tra rõng.

66

Phèi hîp víi tæ an ninh cña th«n, x· trong nh÷ng tr−êng hîp cÇn thiÕt, nhÊt lµ ng¨n chÆn ng−êi bªn ngoµi vµo chÆt ph¸ c©y rõng.

Th«n ®· x©y dùng h−¬ng −íc b¶o vÖ rõng céng ®ång vµ ®· ®−îc

UBND huyÖn phª duyÖt, çc hé ®· ký cam kÕt chÊp hµnh h−¬ng −íc.

X· phèi hîp víi th«n gi¶i quyÕt kÞp thêi çc vô vi ph¹m tíi rõng

céng ®ång, xö lý nghiªm minh çc hiÖn t−îng chÆt ph¸ c©y rõng, kÓ c¶ ng−êi trong x·, nªn mäi ng−êi ®Òu cã ý thøc b¶o vÖ rõng.

X· ®· biªn chÕ 1 çn bé l©m nghiÖp chuyªn tr¸ch, trong ®ã cã

nhiÖm vô phèi hîp víi tæ b¶o vÖ rõng ®Ó tuÇn tra rõng. Çc tæ chøc ®oµn thÓ trong th«n kh«ng tham gia b¶o vÖ rõng.

d. C¬ chÕ h−ëng lîi Nh÷ng ng−êi trùc tiÕp b¶o vÖ rõng ®−îc tr¶ 3 kg thãc/ngµy c«ng

(t−¬ng ®−¬ng 5.000®/ngµy). Quy ®Þnh c¨n cø vµo s¶n l−îng thãc thu ®−îc cña hé gia ®×nh, cø

1 t¹ thãc ph¶i nép 3 kg thãc ®Ó g©y quü b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng cña th«n. Çc nguån kinh phÝ kh¸c hç trî b¶o vÖ rõng hÇu nh− kh«ng cã.

Quy ®Þnh ng−êi d©n ®−îc thu h¸i cñi kh«, m¨ng, l¸ dong nh−ng

ph¶i nép mét phÇn lÖ phÝ cho th«n ®Ó g©y quü b¶o vÖ rõng. Khai th¸c l©m s¶n chÝnh ch−a ®−îc quy ®Þnh trong h−¬ng −íc cña

th«n ý kiÕn cña ng−êi d©n: §Ò nghÞ Nhµ n−íc hç trî ban ®Çu ( vèn, c©y con) ®Ó b¶o vÖ,

khoanh nu«i t¸i sinh rõng trong khi ch−a cã s¶n phÈm khai th¸c chÝnh.

Quy ®Þnh chÝnh s¸ch h−ëng lîi tõ rõng céng ®ång ®Ó ng−êi d©n

an t©m ®Çu t− c«ng søc b¶o vÖ rõng. Cã çc ch−¬ng tr×nh khuyÕn l©m ®Ó gióp ng−êi d©n hiÓu biÕt thªm

vÒ kü thuËt canh t¸c c©y rõng, lµm giµu rõng tù nhiªn.

67

H×nh 14. §Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë th«n §óp

3. Thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång çc tØnh kh¸c Ngoµi çc tØnh trªn, mét sè tØnh kh¸c cã diÖn tÝch rõng céng ®ång

t−¬ng ®èi lín nh−: TØnh Lai Ch©u: tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia

qu¶n lý lµ 763.908 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®−îc Nhµ n−íc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi lµ 368.552 ha, cßn l¹i lµ diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång nhËn kho¸n qu¶n lý, b¶o vÖ cña çc tæ chøc nhµ n−íc vµ tù qu¶n lý tõ l©u ®êi.

TØnh Cao B»ng: DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia

qu¶n lý lµ 125.199 ha, trong ®ã cã 66.804,1 ha diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®−îc Nhµ n−íc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi.

TØnh L¹ng S¬n: diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®−îc Nhµ n−íc giao cho

céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi lµ 57.589,6 ha. Çc h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång cña çc tØnh nµy còng

t−¬ng tù nh− çc tØnh trªn. PhÇn lín çc céng ®ång qu¶n lý rõng b»ng viÖc x©y dùng quy −íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng, mäi ng−êi d©n ph¶i tù ký cam kÕt thùc hiÖn quy −íc ®ã. Mét sè céng ®ång cã tæ chøc lùc l−îng b¶o vÖ rõng nh−ng mang tÝnh chÊt dµn ®Òu, lu©n phiªn çc hé gia ®×nh, kh«ng cã t¸c ®éng g× ®¸ng kÓ vÒ mÆt kü thuËt tíi rõng. Nguån gèc h×nh thµnh rõng céng ®ång còng chñ yÕu tõ 3 nguån gèc chÝnh sau ®©y:(1)-Rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ l©u ®êi, céng ®ång tù tæ chøc qu¶n lý vµ tù c«ng nhËn; (2)- Rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ khi çc ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn chÝnh

68

s¸ch giao ®Êt, giao rõng; (3)- Céng ®ång nhËn kho¸n qu¶n lý, b¶o vÖ rõng cña çc tæ chøc nhµ n−íc. HÇu nh− çc ®Þa ph−¬ng ch−a cã c¬ chÕ h−ëng lîi tõ rõng céng ®ång. Tuy nhiªn, ®Ó cã mét phÇn kinh phÝ chi tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng, mét sè céng ®ång ®· tù quy ®Þnh ng−êi d©n ph¶i ®ãng gãp g©y dùng quü b¶o vÖ rõng th«n ( b¶n) c¨n cø vµo s¶n l−îng thãc thu ®−îc trong n¨m cña tõng hé gia ®×nh, tiÒn b¸n l©m s¶n, hç trî tõ çc dù ¸n... Quy ®Þnh ng−êi d©n ®−îc thu h¸i cñi, m¨ng, tre, nøa, ®Æc s¶n rõng, v.v...phôc vô cho nhu cÇu cña hé gia ®×nh.

69

PhÇn V: §Ò xuÊt ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam

6 chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång, ®ã lµ: chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, chÝnh s¸ch ®Çu t− vµ tÝn dông, chÝnh s¸ch khuyÕn l©m, khuyÕn n«ng; chÝnh s¸ch h−ëng lîi, chÝnh s¸ch thÞ tr−êng, chÝnh s¸ch thuÕ. Trong ®ã, 3 chÝnh s¸ch quan träng nhÊt cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau vµ cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®ång bé míi t¹o hµnh lang ph¸p lý thóc ®Èy qu¶n lý rõng céng ®ång, ®ã lµ: chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, chÝnh s¸ch ®Çu t− vµ tÝn dông, chÝnh s¸ch h−ëng lîi. ë ®©y chØ tËp trung vµo 3 chÝnh s¸ch quan träng nµy.

1. Nhµ n−íc cÇn kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c− lµng (b¶n). §©y ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt t¹o c¬ së ph¸p lý cho céng ®ång tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng. §Ò nghÞ bæ sung vµo LuËt D©n sù (1995), céng ®ång d©n c− lµng

(b¶n) lµ mét ph¸p nh©n. Tuy nhiªn, céng ®ång d©n c− lµng (b¶n) lµ 1 céng ®ång x· héi tù qu¶n mang tÝnh tæng hîp vÒ l·nh thæ, d©n c−, x· héi vµ v¨n ho¸;, cho nªn còng cÇn x¸c ®Þnh râ céng ®ång d©n c− lµng (b¶n) lµ lo¹i h×nh tæ chøc g×? NÕu c¨n cø vµo çc ho¹t ®éng hiÖn nay th× céng ®ång cã thÓ lµ mét tæ chøc hµnh chÝnh - kinh tÕ - x· héi. Tuy nhiªn, nÕu thõa nhËn nh− vËy th× çc thÓ chÕ ®èi víi lo¹i h×nh tæ chøc nµy lµ g×?

Trong khi chê ®îi bæ sung vµo LuËt D©n sù céng ®ång lµ mét

ph¸p nh©n, ®Ó t¨ng c−êng ®Þa vÞ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c− lµng (b¶n) ®Ò nghÞ Nhµ n−íc cÇn ban hµnh 1 v¨n b¶n d−íi luËt quy ®Þnh râ mét sè vÊn ®Ò sau:

o Çc lo¹i h×nh céng ®ång (céng ®ång d©n c− lµng, b¶n, nhãm

hé, tæ chøc ®oµn thÓ).

o CÊu tróc céng ®ång, quyÒn vµ nghÜa vô cña l·nh ®¹o céng ®ång.

o Phôc håi vµ t¨ng c−êng tÝnh ph¸p lý cña çc quy −íc néi bé

céng ®ång vÒ qu¶n lý, b¶o vÖ vµ sö dông rõng, ®¶m b¶o sù hç trî cña çc cÊp chÝnh quyÒn c¬ së trong qu¸ tr×nh thùc thi çc quy −íc ®ã.

2. Nhµ n−íc cÇn quy ®Þnh céng ®ång lµ mét ®èi t−îng ®−îc giao ®Êt, giao rõng ®Ó qu¶n lý, sö

70

dông l©u dµi; thõa nhËn céng ®ång nh− mét chñ rõng thùc sù.

Trong khi chê ®îi söa ®æi, bæ sung vµo LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, céng ®ång lµ mét ®èi t−îng ®−îc giao ®Êt l©m nghiÖp, ®Ò nghÞ Nhµ n−íc cÇn ban hµnh mét v¨n b¶n d−íi luËt quy ®Þnh râ mét sè vÊn ®Ò sau:

Céng ®ång ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh

giao ®Êt l©m nghiÖp b»ng v¨n b¶n vµ cã t− çch nh− mét chñ rõng thùc sù.

Nhµ n−íc cÇn thùc hiÖn giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n

lý, sö dông l©u dµi ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp sau ®©y:

o DiÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®· qu¶n lý tõ l©u ®êi nh−ng ch−a ®−îc c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p lý, nh−: nh÷ng khu rõng b¶o vÖ nguån n−íc, nh÷ng khu rõng thiªng, rõng ma; nh÷ng khu rõng cung cÊp l©m s¶n truyÒn thèng cho céng ®ång, v.v... v× trªn thùc tÕ, nh÷ng khu rõng nµy cã vai trß quan träng trong s¶n xuÊt, ®êi sèng hoÆc cã ý nghÜa t©m linh, t«n gi¸o ®èi víi céng ®ång, céng ®ång tù qu¶n lý hÇu nh− kh«ng cã sù hç trî cña nhµ n−íc c¶ vÒ vèn vµ kü thuËt.

o DiÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp Nhµ n−íc ch−a giao ®−îc

cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n mµ UBND x· (hoÆc lùc l−îng kiÓm l©m së t¹i) ®ang cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý theo tinh thÇn QuyÕt ®Þnh 245/TTg ngµy 21./12/1998 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ ph©n cÊp qu¶n lý nhµ n−íc vÒ l©m nghiÖp, th× ®Ò nghÞ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng giao mét phÇn diÖn tÝch trªn cho çc céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi theo quy chÕ cña tõng lo¹i rõng.

o DiÖn tÝch rõng ph©n bè xa khu d©n c−, hé gia ®×nh kh«ng cã

kh¶ n¨ng qu¶n lý hoÆc kh«ng d¸m nhËn; diÖn tÝch rõng tiÕp gi¸p gi÷a çc th«n, x·, huyÖn, tØnh; diÖn tÝch rõng ®· giao cho hé gia ®×nh, ç nh©n nh−ng qu¶n lý kh«ng cã hiÖu qu¶.

Tr−íc m¾t, Nhµ n−íc cÇn hîp ph¸p ho¸ diÖn tÝch rõng lµng, rõng b¶n ®· ®−îc çc céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý tõ l©u ®êi, nh−: nh÷ng khu rõng b¶o vÖ nguån n−íc cho céng ®ång, nh÷ng khu rõng thiªng, rõng ma; nh÷ng khu rõng cung cÊp l©m s¶n truyÒn thèng cho céng ®ång, v.v... Rµ so¸t diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do çc l©m tr−êng quèc doanh ®ang qu¶n lý, nh÷ng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp çc l©m tr−êng qu¶n lý kh«ng cã hiÖu qu¶ hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý th× ®Ò nghÞ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ra quyÕt ®Þnh thu håi diÖn tÝch ®Êt nãi trªn vµ giao cho çc hé gia ®×nh, ç nh©n hoÆc céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp.

71

3. §Ò nghÞ Nhµ n−íc thõa nhËn céng ®ång lµ mét ®èi t−îng ®−îc h−ëng −u ®·i ®Çu t− khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp.

NÕu céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng phßng hé vµ rõng ®Æc

dông: ®−îc h−ëng chÕ ®é hiÖn hµnh theo QuyÕt ®Þnh 661/TTg ngµy 29/7/1998 cña Thñ t−íng Theo ®ã, vèn ®Çu t− cña Nhµ n−íc tiÕp tôc kho¸n b¶o vÖ rõng ®Æc dông, rõng phßng hé rÊt xung yÕu vµ xung yÕu víi sè tiÒn c«ng 50.000 ®/ha/n¨m, thêi gian kh«ng qu¸ 5 n¨m; kho¸n khoanh nu«i t¸i sinh kÕt hîp trång bæ sung kh«ng qu¸ 1 triÖu ®/ha, thêi h¹n kho¸n kh«ng qu¸ 6 n¨m; hç trî b×nh qu©n 2 triÖu ®/ha nÕu céng ®ång tù bá vèn trång rõng s¶n xuÊt lµ çc lo¹i c©y gç ®Æc biÖt quý hiÕm cã chu kú trªn 30 n¨m; suÊt ®Çu t− hç trî trång rõng phßng hé rÊt xung yÕu vµ xung yÕu lµ 2,5 triÖu ®ång/ ha.

NÕu céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng s¶n xuÊt: ®−îc h−ëng −u

®·i theo NghÞ ®Þnh 43/CP ngµy 29/6/1999 cña ChÝnh phñ vÒ tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña nhµ n−íc. Theo ®ã, céng ®ång ®−îc vay vèn trång rõng víi l·i xuÊt −u ®·i (thêi ®iÓm hiÖn nay lµ 7%/N¨m), thêi gian vay tuú thuéc vµo chu kú c©y rõng, ph¶i hoµn tr¶ c¶ vèn vµ l·i tiÒn vay khi cã s¶n phÈm khai th¸c chÝnh, ®−îc miÔn gi¶m thuÕ theo quy ®Þnh hiÖn hµnh.

Trong khi chê ®îi, bæ sung vµo LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t− trong n−íc,

céng ®ång lµ mét ®èi t−îng ®−îc h−ëng −u ®·i ®Çu t− khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp, ®Ò nghÞ Nhµ n−íc ban hµnh chÝnh s¸ch quy ®Þnh çc vÊn ®Ò sau:

Hç trî vèn ®Çu t− cho céng ®ång ®Ó b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh

lµm giµu rõng, ®Æc biÖt lµ rõng qu¸ nghÌo kiÖt, rõng non míi phôc håi hiÖn céng ®ång ®ang qu¶n lý (cã thÓ dùa vµo quy ®Þnh cña QuyÕt ®Þnh 661 ®Ó quy ®Þnh chÝnh s¸ch nµy).

Céng ®ång ®−îc vay vèn tÝn dông −u ®·i vµ tÝn dông th−¬ng m¹i

(th«ng th−êng) ®Ó trång rõng. Cho phÐp thµnh lËp quü th«n b¶n vÒ b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh

vµ trång rõng. Quü nµy ®−îc h×nh thµnh tõ çc nguån sau ®©y:

o TiÒn b¸n l©m s¶n khai th¸c trªn rõng cña céng ®ång o TiÒn lÖ phÝ do çc thµnh viªn nép khi hä ®−îc khai th¸c l©m

s¶n trªn rõng céng ®ång ®Ó lµm nhµ vµ çc nhu cÇu kh¸c. o TiÒn hç trî cña çc tæ chøc, ç nh©n trong n−íc vµ ngoµi

n−íc. o TiÒn ph¹t do vi ph¹m quy −íc qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng th«n

(b¶n). o TiÒn ®ãng gãp cña d©n

72

o TiÒn hç trî cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc (tØnh, huyÖn).

4. Nhµ n−íc cÇn cã chÝnh s¸ch quy ®Þnh quyÒn h−ëng lîi tõ rõng ®èi víi hé gia ®×nh, ç nh©n vµ céng ®ång khi ®−îc Nhµ n−íc giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp.

Xu h−íng Nhµ n−íc sÏ gi¶m bao cÊp tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng,

khoanh nu«i t¸i sinh rõng mµ thay vµo ®ã lµ t¨ng quyÒn h−ëng lîi tõ rõng ®èi víi nh÷ng ng−êi tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng. V× vËy, x©y dùng chÝnh s¸ch h−ëng lîi lµ mét bøc xóc hiÖn nay.

ChÝnh s¸ch h−ëng lîi ®èi víi céng ®ång cÇn quy ®Þnh râ nh÷ng

vÊn ®Ò sau ®©y:

o Céng ®ång ®−îc Nhµ n−íc giao rõng phßng hé ®Ó qu¶n lý b¶o vÖ vµ khoanh nu«i t¸i sinh rõng ®−îc cÊp kinh phÝ thùc hiÖn nhiÖm vô b¶o vÖ vµ khoanh nu«i t¸i sinh rõng Ýt nhÊt lµ 5 n¨m; ®−îc thu h¸i l©m s¶n ngoµi gç; ®−îc khai th¸c chÝnh khi rõng ®¹t tiªu chuÈn phßng hé víi c−êng ®é khai th¸c hîp lý (hiÖn nay quy ®Þnh c−êng ®é khai th¸c lµ 20%).

o Céng ®ång ®−îc Nhµ n−íc giao ®Êt l©m nghiÖp ch−a cã rõng

thuéc quy ho¹ch rõng phßng hé, ®−îc cÊp kinh phÝ trång vµ ch¨m sãc rõng, ®−îc h−ëng toµn bé s¶n phÈm c©y phï trî, ®−îc h−ëng s¶n phÈm tØa th−a, ®−îc h−ëng phÇn lín gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh víi c−êng ®é khai th¸c hîp lý (hiÖn nay c−êng ®é khai th¸c lµ 20%).

o Céng ®ång ®−îc Nhµ n−íc giao rõng tù nhiªn quy ho¹ch

rõng s¶n xuÊt ®−îc h−ëng s¶n phÈm tØa th−a, ®−îc h−ëng mét phÇn gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh tuú thuéc vµo hiÖn tr¹ng rõng khi giao, l−îng t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cña rõng, thêi gian lao ®éng mµ céng ®ång ®· bá ra ®Ó qu¶n lý, b¶o vÖ vµ nu«i d−ìng rõng.

o Céng ®ång ®−îc giao ®Êt l©m nghiÖp ch−a cã rõng thuéc quy

ho¹ch rõng s¶n xuÊt ®Ó g©y trång rõng nÕu tù bá vèn ®Ó trång rõng th× ®−îc quyÒn tù quyÕt ®Þnh môc ®Ých vµ ph−¬ng thøc g©y trång rõng (khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh hoÆc trång míi rõng), lùa chän lo¹i c©y trång, kü thuËt trång, ®−îc quyÒn tù quyÕt ®Þnh viÖc khai th¸c vµ sö dông l©m s¶n, ®−îc sö dông mét phÇn ®Êt l©m nghiÖp ch−a cã rõng ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phôc vô cho môc ®Ých cña céng ®ång.

o Céng ®ång tham gia nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt trång rõng víi

çc tæ chøc Nhµ n−íc (Ban qu¶n lý rõng ®Æc dông, Ban qu¶n lý rõng phßng hé, l©m tr−êng quèc doanh) ®−îc h−ëng tiÒn c«ng kho¸n vµ quyÒn h−ëng lîi tõ rõng nh− ®èi víi çc tæ

73

chøc, hé gia ®×nh nhËn kho¸n, ®−îc quy ®Þnh t¹i QuyÕt ®Þnh 661/TTg.

5. ChÝnh s¸ch khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m

Çc tØnh tæ chøc tæng kÕt m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång, biªn so¹n tµi liÖu h−íng dÉn vµ tæ chøc tËp huÊn cho çn bé x·, th«n (b¶n) ®Ó hä cã nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång.

T¨ng c−êng hÖ thèng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ®Ó chuyÓn giao

kü thuËt ®Õn ng−êi d©n vµ céng ®ång, ®Æc biÖt lµ çc biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh ®Ó xóc tiÕn t¸i sinh lµm giµu rõng, g©y trång l©m s¶n ngoµi gç, ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp, kü n¨ng ®iÒu chÕ rõng, kiÕn thøc vÒ thÞ tr−êng.

Chó ý n©ng cao n¨ng lùc tù qu¶n cña céng ®ång.

6. ChÝnh s¸ch thÞ tr−êng

Cung cÊp th«ng tin thÞ tr−êng vµ t¹o lËp thÞ tr−êng tiªu thô l©m s¶n ë vïng n«ng th«n.

Gi¶m bít çc thñ tôc phiÒn hµ vÒ khai th¸c vµ l−u th«ng l©m s¶n,

®Æc biÖt lµ gç rõng trång. H¹n chÕ hiÖn t−îng Ðp cÊp, Ðp gi¸, ®éc quyÒn mua b¸n l©m s¶n.

Hç trî x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ ®−êng giao th«ng ®Ó

t¹o ®iÒu kiÖn l−u th«ng hµng ho¸ dÔ dµng.

75

PhÇn VI: KÕt luËn

Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch trªn ®©y cã thÓ ®i ®Õn mét sè kÕt luËn sau ®©y:

1. VÒ chÝnh s¸ch cÊp tØnh vµ viÖc tæ chøc thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch quèc gia liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång.

Mét sè tØnh ®· cã v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p lý (quyÕt ®Þnh, chØ thÞ)

vÒ viÖc triÓn khai giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi. §ång thêi, hîp ph¸p ho¸ diÖn tÝch rõng lµng, rõng b¶n ®· tån t¹i tõ l©u ®êi, thõa nhËn lµng (b¶n) nh− lµ chñ rõng hîp ph¸p ®èi víi diÖn tÝch rõng ®ang qu¶n lý, sö dông ®ã.

Çc tæ chøc l©m nghiÖp Nhµ n−íc (Ban qu¶n lý rõng ®Æc dông,

Ban qu¶n lý rõng phßng hé, l©m tr−êng quèc doanh) ®· tiÕn hµnh giao kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng.

NhiÒu tØnh ®· cã çc v¨n b¶n h−íng dÉn x©y dùng quy −íc b¶o

vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c− lµng (b¶n). §ång thêi, quy ®Þnh çc ho¹t ®éng phèi hîp gi÷a céng ®ång víi chÝnh quyÒn cÊp x· vµ çc tæ chøc Nhµ n−íc cã liªn quan ®Ó h×nh thµnh sù liªn kÕt trong qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng.

Mét sè tØnh ®· ban hµnh v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p lý quy ®Þnh

céng ®ång lµ ®èi t−îng ®−îc vay vèn ®Çu t−, ®−îc h−ëng −u ®·i vay tÝn dông ®Çu t− khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng b¶o vÖ, khoanh nu«i, t¸i sinh vµ trång rõng nh− çc tæ chøc Nhµ n−íc kh¸c.

Mét vµi tØnh ®· ban hµnh b¶n quy ®Þnh t¹m thêi vÒ quyÒn h−ëng

lîi tõ rõng ®èi víi çc céng ®ång tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng

2. VÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång.

Rõng céng ®ång hiÖn ®ang tån t¹i nh− mét xu thÕ mang tÝnh kh¸ch quan, b¾t nguån tõ yªu cÇu cña thùc tiÔn vµ ngµy cµng cã vÞ thÕ quan träng trong hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng.

Xu thÕ hiÖn nay lµ çc tØnh vÉn tiÕp tôc giao mét phÇn diÖn tÝch

®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi. Tõ kinh nghiÖm thùc tÕ chØ ra r»ng nh÷ng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp

sau ®©y cã thÓ giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi:

o DiÖn tÝch rõng ph©n bè xa khu d©n c−, vïng s©u, vïng xa, ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh phøc t¹p mµ çc tæ chøc Nhµ n−íc hay hé

76

gia ®×nh kh«ng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý hoÆc qu¶n lý kh«ng cã hiÖu qu¶.

o Çc khu rõng cã t¸c dông gi÷ nguån n−íc phôc vô trùc tiÕp

cho céng ®ång; rõng thiªng, rõng ma, rõng cung cÊp l©m s¶n truyÒn thèng cho céng ®ång (s¨n b¾t, lÊy m¨ng...), rõng nói ®¸.

o Çc khu rõng n»m gi¸p ranh gi÷a çc th«n, x·, huyÖn; çc

khu rõng giµu nh−ng diÖn tÝch Ýt kh«ng thÓ chia riªng cho çc hé mµ cÇn sö dông chung cho céng ®ång.

o Theo ®¸nh gi¸ s¬ bé, phÇn lín nh÷ng n¬i rõng do céng ®ång

qu¶n lý th× hÇu nh− kh«ng bÞ chÆt ph¸, rõng ph¸t triÓn tèt. MÆt kh¸c, qu¶n lý rõng céng ®ång ®· gãp phÇn n©ng cao thu nhËp cña ng−êi d©n, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë c¬ së vµ kh«i phôc truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña céng ®ång.

o YÕu tè quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña hÖ thèng qu¶n lý rõng

céng ®ång lµ Nhµ n−íc cÇn thõa nhËn quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi cña céng ®ång, thiÕt lËp çc h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng thÝch hîp, céng ®ång ®−îc tæ chøc chÆt chÏ vµ sù ph©n chia quyÒn lîi çc s¶n phÈm tõ rõng trªn c¬ së b×nh ®¼ng gi÷a çc thµnh viªn trong céng ®ång.

o H×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång rÊt ®a d¹ng, nh− h×nh thøc

qu¶n lý rõng theo céng ®ång th«n (b¶n), theo dßng hä, theo nhãm hé..vv. vµ trong thêi gian gÇn ®©y, h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa vµo çc tæ chøc ®oµn thÓ cÊp lµng, x· ®ang ph¸t triÓn, nh−: Héi Cùu chiÕn binh, Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, §oµn thanh niªn. Tuy nhiªn, h×nh thøc qu¶n lý rõng theo lµng (b¶n), nhãm hé lµ h×nh thøc qu¶n lý rõng ®ang ®−îc çc tØnh quan t©m nhÊt.

Tõ nghiªn cøu thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång cã thÓ rót ra mét sè khã kh¨n, trë lùc ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång ë trong vïng, ®ã lµ: ë mét sè ®Þa ph−¬ng, h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång

theo luËt tôc truyÒn thèng vèn rÊt hiÖu qu¶ tr−íc ®©y th× hiÖn ®ang mÊt dÇn hiÖu lùc v× kh«ng cã sù hç trî cña nhµ n−íc, ®Æc biÖt lµ thõa nhËn quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn h−ëng lîi hîp ph¸p cña céng ®ång ®èi víi nh÷ng khu rõng ®ã.

ThiÕu mét c¬ së ph¸p lý vµ khu«n khæ chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý rõng

céng ®ång. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, hÖ thèng qu¶n lý rõng céng ®ång l¹i tån t¹i nh− mét xu thÕ kh¸ch quan. §©y lµ mét bÊt cËp gi÷a hÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh vµ thùc tiÔn ®ang vËn ®éng trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi nguyªn rõng.

ChÝnh v× vËy, t¹o hµnh lang ph¸p lý nh»m khuyÕn khÝch qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt hiÖn nay vµ hoµn toµn phï hîp víi

77

chñ tr−¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ph¸t huy søc m¹nh néi lùc cña ng−êi d©n vµ céng ®ång d©n c− sèng gÇn rõng.

79

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Vò H÷u Tuynh- §¸nh gi¸ sù t¸c ®éng cña çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp qua mét sè m« h×nh liªn kÕt qu¶n lý rõng ë Yªn B¸i vµ Hµ Giang, ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång. 5-2001

2. TS NguyÔn V¨n S¸u vµ GS Hå V¨n Th«ng- Céng ®ång lµng x·

ViÖt Nam hiÖn nay. Nhµ XuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi 2001 3. B¸o ço tãm t¾t ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp vµ kinh

tÕ - x· héi n«ng th«n vïng miÒn nói B¾c Bé tíi n¨m 2000 vµ 2010.- Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT- 1996

4. Çc v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan ®Õn l©m nghiÖp tõ n¨m 1990-

2001. 5. Çc b¸o ço vÒ kÕt qu¶ lµm viÖc, kh¶o s¸t trùc tiÕp t¹i hiÖn

tr−êng cña nhãm nghiªn cøu t¹i çc tØnh: S¬n La, Hoµ B×nh, B¾c K¹n, Phó Thä - n¨m 2001

6. Tµi liÖu héi th¶o vÒ "Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p h−íng tíi

qu¶n lý rõng céng ®ång" ë Hµ Giang vµ Yªn B¸i. 2001 7. B¸o ço hiÖn tr−êng cña mét sè dù ¸n MRDP, SMRP, dù ¸n ph¸t

triÓn l©m nghiÖp x· héi S«ng §µ - n¨m 1998, 1999, 2000

8. B¸o ço ®iÒu tra ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng

®ång ë ViÖt nam - Côc KiÓm l©m, 2001.

80

Danh s¸ch nh÷ng ng−êi tham gia nhãm c«ng t¸c nghiªn cøu qu¶n lý rõng céng ®ång Sè thø tù

Hä vµ tªn Chøc vô §Þa ®iÓm, c¬ quan

1 Ng« §×nh Thä Phã Vô tr−ëng

Vô ChÝnh s¸ch NN vµ PTNT, Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT

2 Ph¹m Xu©n Ph−¬ng

Chuyªn viªn

nt

3 Bïi Huy Nho Chuyªn viªn

nt

4 NguyÔn Phóc Thä

Chuyªn viªn

Côc KiÓm l©m

5 §µm V¨n Long Chuyªn viªn

Côc KiÓm l©m

6 NguyÔn ThÞ HiÒn Chuyªn viªn

Côc §C§C vµ VKT

7 TrÇn H÷u Dµo Phã Chñ nhiÖm khoa qu¶n trÞ kinh doanh

Tr−êng §¹i häc l©m nghiÖp Xu©n Mai, Hµ T©y

8 §inh §øc ThuËn Gi¸m ®èc Trung t©m l©m nghiÖp x· héi

Tr−êng §¹i häc l©m nghiÖp Xu©n Mai, Hµ T©y

81

Danh s¸ch nh÷ng ng−êi tham gia lµm viÖc víi nhãm c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång

Sè TT

Hä vµ tªn Chøc vô §Þa ®iÓm, c¬ quan

1 2 3 4 I TØnh S¬n La 1 ¤ng: B×nh Chñ tÞch x· X· Chiªng B«m, huyÖn ThuËn Ch©u 2 ¤ng: Minh: C¸n bé §Þa chÝnh x· X· Chiªng B«m, huyÖn ThuËn Ch©u 3 ¤ng: H¶i: C«ng an viªn, - B¶n ThÈm, x· Chiªng sinh, thÞ x·

S¬n la 4 ¤ng: C¶ Héi tr−ëng Héi N«ng d©n x· chiÒng Sinh, ThÞ x· S¬n la 5 ¤ng: Lu©n Phã Chi côc tr−ëng Chi côc KiÓm l©m S¬n La 6 ¤ng B×nh Phã tr−ëng phßng qu¶n lý

b¶o vÖ rõng nt

7 ¤ng: Quèc Tr−ëng b¶n kiªm chñ nhiÖm HTX

B¶n Cß Nßi, x· Cß Nßi, huyÖn Mai S¬n

8 ¤ng: Th−êng H¹t tr−áng H¹t KiÓm l©m Mai S¬n 9 Bµ : Hµ KiÓm l©m viªn nt 10

¤ng: H÷u

Chi héi tr−ëng, chi héi CCB

b¶n PiÒng xµng, x· Phiªng Lu«ng, huyÖn Méc Ch©u

11 ¤ng S«ng Tr−ëng b¶n nt 12 ¤ng TiÕn Chñ TÞch x· X· Phiªng Lu«ng, huyÖn Méc Ch©u 13 ¤ng H−êng Phã Chñ tÞch x· nt 14 ¤ng: T©m C¸n bé §Þa chÝnh x· nt 15 ¤ng §¹t H¹t tr−ëng H¹t kiÓm l©m Méc Ch©u 1 2 3 4 16 ¤ng Phã H¹t tr−ëng nt 17 ¤ng: S¬n KiÓm l©m viªn nt B¾c k¹n 18 ¤ng Ty Chi côc tr−ëng Chi côc KiÓm l©m B¾c K¹n 19 ¤ng: Lùc Phã chi côc tr−ëng nt 20 21 22

¤ng: Cù ¤ng: TuyÕn ¤ng: C−êng

H¹t tr−ëng Phã H¹t tr−ëng KiÓm l©m viªn

H¹t kiÓm l©m B¹ch Th«ng nt nt

23 24 25

¤ng: Phi ¤ng: V©n ¤ng: Biªn

Phã Chñ tÞch x· Chñ tÞch Héi n«ng d©n Phã Chñ tÞch Héi n«ng d©n

x· Vi H−¬ng, huyÖn B¹ch Th«ng nt nt

26 27

¤ng: Ty ¤ng: Sinh

H¹t tr−ëng Phã H¹t tr−ëng

H¹t KiÓm l©m Chî §ån nt

28 ¤ng: DiÖn Tr¹m tr−ëng Tr¹m KiÓm l©m

Tr¹m KiÓm l©m Chî §ån

29 30 31 32

¤ng: Thµnh ¤ng: KiÓm ¤ng: Lµnh ¤ng: H»ng

Phã Chñ tÞch x· Phã Ban l©m nghiÖp x· Héi tr−ëng Héi CCB BÝ th− §oµn Thanh niªn

x· R· B¶n, huyÖn Chî §ån nt nt nt

82

1 2 3 4 Hoµ B×nh 33 34

¤ng: T−êng ¤ng: VÜnh

Phã chi côc tr−ëng Tr−ëng phßng qu¶n lý b¶o vÖ rõng

Chi Côc kiÓm l©m nt

35 36

¤ng: S¸ng ¤ng: ¢n

Chñ tÞch x· C¸n bé l©m nghiÖp chuyªn tr¸ch

x· NËt S¬n, huyÖn Kim B«i nt

37 38

¤ng: §iÖn ¤ng: Lîi

Phã H¹t tr−ëng Phã H¹t tr−ëng

H¹t kiÓm l©m Kim B«i nt

39 40 41

¤ng: S×nh ¤ng: T×nh ¤ng: B¶y ¤ng: ChiÓu

BÝ th− chi bé th«n §óp §Þa chÝnh x· Tr−ëng th«n Phã tr−ëng th«n

x· Tó S¬n, huyÖn Kim B«i nt Th«n §óp, x· Tó S¬n nt

Phó thä 43 44 45

¤ng: ViÖt ¤ng: Th¾ng ¤ng: Vinh

Chi Côc tr−ëng Phã chi côc tr−ëng Tr−ëng phßng qu¶n lý b¶o vÑ rõng

Chi Côc kiÓm l©m nt nt

46 ¤ng: Bé H¹t tr−ëng H¹t KiÓm l©m Thanh S¬n 47

¤ng : L©u Tr−ëng ban Khu b¶o tån thiªn nhiªn Xu©n S¬n

hiÖn tr„ng qu¶n lý rıng cØng ﬁång mØt sŁ tØnh vïng miÒn nói … · hiÖn tr„ng...

Documents