hirien mundua
TRANSCRIPT
![Page 1: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/1.jpg)
HIRIEN MUNDUA
3. UNITATE DIDAKTIKOA
![Page 2: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/2.jpg)
1 GIZA POPULATZEA
DEFINIZIOAPopulatzea, giza ezarpenek espazioan
hartzen duten forma da.
GIZA EZARPENA:
![Page 3: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/3.jpg)
1.A POPULATZE MOTAK Landako populatzea:
• Tamainuaren arabera: tamainu txikiko giza-ezarpenak dira: herrixkak, herriak.
• Ezaugarrien arabera: lehenengo jarduerak dira nagusi: nekazaritza, arrantza, abelzaintza.
Hiriko populatzea:• Tamainuaren arabera: tamaina handiagoko ezarpenak
dira: hiriak.
• Ezaugarrien arabera: bigarren eta hirugarren sektoreko jarduertak dira nagusi: fabrikak, zerbitzuak.
![Page 4: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/4.jpg)
1.B POPULATZEAREN FAKTOREAK
FISIKOAK: • Erliebea, ura egotea, lurraren emankortasuna,
…
GIZATIARRAK:• Inguruabar historikoa, landa ustiatzeko
modua, …
![Page 5: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/5.jpg)
1.C Populatze Motak SAKABANATUA
• Landa-etxearen inguruan baratzak, larrea, basoa.
• Beste etxeetatik bereiztuata.
• Kokapena: mendebaldeko Europa, Amerika, Australia.
BILDUA• Etxeak baratzetatik
bereziak.
• Etxeak bata bestearen ondoan: herriak, herrixkak.
• Kokapena: hainbat mota daude: linealak, multzokatuak, erradialak.
![Page 6: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/6.jpg)
POPULATZE SAKABANATUA POPULATZE BILDUA: herrialanda-etxeak ( baserriak)
![Page 7: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/7.jpg)
Populatze Bilduak
Erradiala
Multzokatua
Lineala
![Page 8: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/8.jpg)
1.D Hiriko Populatzea
Hirik populatzea hiriek osatzen dute. Populatze bat hiria dela esateko bi
irizpide erabiliko ditugu:• Irizpide kuantitatiboa: biztanle kopuruaren
arabera.
• Irizpide kualitatiboa: hainbat ezaugarriren arabera.
![Page 9: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/9.jpg)
1.D.1 Irizpide kuantitatiboa
Populatze bat hiria dela esango dugu: biztanle kopuru jakin bat gainditzen duenean.
Zein da kopuru hau? Ez dakopuru finkoa; herrialde batetik bestera aldatu egiten da.
Adibidez: Suedian 200, Frantzian 2000, Espainian 10.000, Japonian 30.000 etab.
![Page 10: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/10.jpg)
1.D.2 Irizpide kualitatiboa
Populatze bat hiria dela esango dugu: hainbat ezaugarri dituenean:• Forma fisikoa: etxe bizitza garaiak, eraikuntza
dentsitatea, …
• Jarduera ekonomikoa: industria du, hainbat zerbitzu eskaintzen ditu: osasun zentroak, ikastexeak, kirolguneak, epaitegiak, enpresen egoitzak, …
![Page 11: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/11.jpg)
Aurrekoa kontutan harturik.
HIRIAREN DEFINIZIOA
Biztanleria gune haundia, biztanle etaeraikuntza dentsitate haundikoa,
industria eta hirugarren sektoreko jarduerak dira nagusi eta hiriko bizi
estiloa du.
![Page 12: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/12.jpg)
2 URBANIZAZIO PROZESUA
DEFINIZIOA
Hiriak, sortu zirenetik, aldaketa asko izan ditu: itxura aldetik, antolamendu aldetik, kopuru aldetik, …. Hirien bilakaera honi deitzen diogu URBANIZAZIO PROZESUA.
![Page 13: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/13.jpg)
Hiru garai nagusi bereizten dira:
• INDUSTRIA AURREKO HIRIAK.
• INDUSTRIA HIRIAK.
• GAUR EGUNGO HIRIAK
![Page 14: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/14.jpg)
INDUSTRIA AURREKO HIRIAK
Paris, Londres, Madril.
Erregeen boterea adierazteko hiriak haunditu eta edertu.Higiene hbekuntzak.
Europatik Ameriketara eta Afrikara zabaldu urbanizazioa.
XVI, XVII, XVIII medeak
ARO MODERNOAN
Paris, Londres, Bagdad, Kordoba.
Plano irregularra.
Harresiz inguraturik.
Meskita eta Katedralen inguran antolaturik.
Merkatu eta azokak egiteko guneak.
Europa medebaleko hiri kristauak eta musulmanen zibilizazioko hiriak.
XI mendetik – XV mendera
ERDI AROAN
Erroma, Atenas.
Plano erregularra.
Foro eta Agoraren inguruan antolaturik.
Mediterraneo inguruan: Grezia eta Erroamatarren zibilizazioa
K.a. 1000.ko 500
ARO KLASIKOAN
Ur, Uruk.
Tebas, Menfis.
Mohenho-Daro
Plano irregularra.
Tenplu eta Jauregi inguruan antolaturik.
Ibai ertzetan: Tigris eta Eufrates
Nilo ibaia.
Indo ibaia
Orain dela 7500 urte edo k.a. 5.500 urte.
LEHENEGO HIRIAK
ADIBIDEAKEZAUGARRIAKNONNOIZ
![Page 15: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/15.jpg)
ADIBIDEAK: Lehen Zibilizazioak
![Page 16: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/16.jpg)
![Page 17: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/17.jpg)
![Page 18: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/18.jpg)
INDUSTRIA HIRIAK
Hirien hazkunde ikaragarria: nekazal exodoarekin biztanleak ugaritu, ondorioz harresiak bota ta hiria zabaldu.Hirietan espazio berriak sortu: auzo burges aberatsak, langile auzo pobreak.Hirien itxura aldatu: eraikin mota berriak; trenbideak, lantegiak, argiteria publikoa, …
EZAUGARRIAK
XIX – XX mendeetan.NOIZ
![Page 19: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/19.jpg)
GAUR EGUNGO HIRIAK
Hazkundeak jarraitzen du.
XX medearen erditik aurrera nekazal exodoa izan dute: ondorioz Hiri Eztanda.
Latinoamerika, Afrika eta Asia
HERRI AZPIGARATUAK
Gaur egun hazkundea geldotu egin da.
Hazkunde haundia XVIII amaieratik 1975 arte.
Europa eta Ipar Ameriketan
HERRI GARATUAK
GAUR EGUNBILAKAERAADIBIDEZNON
![Page 20: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/20.jpg)
3. HIRI MORFOLOGIA
DEFINIZIOA: Hiriak duen itxura da. HIRIEN MORFOLOGIAN ERAGINA
DUTEN FAKTOREAK:• Hiriaren kokalekua eta posizioa.
• Hiriaren planoa.
• Eraikuntza.
• Lurzoruaren erabilera.
![Page 21: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/21.jpg)
3.A KOKALEKUA ETA POSIZIOA
KOKALEKUA:Hiriak hartzen duen espazioa: orokorrean
gizakiak kokagune hauek erabili izan ditu historian zehar arrazoi desbrdinagaitik: MUINOAK, IBAI-ERTZAK, KOSTA
POSIZIOA: hiriak inguru geografikoan duen kokapena. Orokorrean komunikazio ardatzen inguruan.
![Page 22: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/22.jpg)
3.B PLANOA
Hiriak okupatzen duen esapzioaren irudikatze grafikoa da.
Plano mota desberdinak daude:• PLANO IRREGULARRAK.
• KOADRIKULA ITXURAKO PLANOAK.
• PLANO ERRADIOZENTRIKOAK.
![Page 23: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/23.jpg)
PLANO IRREGULARRA Kaleak antolaketarik
gabekoak, estuak eta bihurriak.
Hiri zahar eta erdi aroko askok izaten dute, kristauek edo musulmanek
![Page 24: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/24.jpg)
KOADRIKULA ITXURAKO PLANOA EDO ORTOGONALA
Kale zuzenek osatzen dute, eta horiek angelu zuzenean ebakitzen dute elkar.
Grezia eta erroma garaian, ameriketako hiri berriak; Europan XIX. Mendeko zabalguneetan.
![Page 25: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/25.jpg)
PLANO ERRADIOKONZENTRIKOA
Zentroa dago, eta horretatik abiatzen dira kale erradialak. Zentroaren inguruan eraztunen atolatzen dira beste kaleak.
Muino, ibaien bihurgunetan edo kostan kokatutako hirietan.
![Page 26: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/26.jpg)
HIRI PAISAIA
Plano irregularra
Plano plano erradiozentrokidea
Plano ortogonala
bd
![Page 27: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/27.jpg)
HIRI PAISAIA
Plano irregularra Plano plano erradiozentrokideaPlano ortogonala•
![Page 28: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/28.jpg)
3.C ERAIKUNTZA
HIRI BILBEAK: EZ ERAIKINAK: EZ
![Page 29: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/29.jpg)
3.D LURZORUAREN ERABILERA.
Hiriko espazioak erabilera desberdinak ditu:
• Etxebizitzak egiteko.
• Industriarako.
• Zerbitzuetako.
![Page 30: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/30.jpg)
GOGORATU
Hiri batzuetan lurzorua ekintza batzuetako besteetarako baino gehiago erabiltzen da ( adibidez, industria jardueretako zerbitzuetarako baino gehiago edo alderantziz). Honek, hirien itxuran desberdintasun handiak sortzen ditu. ( adibidez, ez dute itxura berdina turismora bideratutako hiriak edo industriara bideratutakoak).
![Page 31: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/31.jpg)
4 HIRI EGITURA
Hiria eginkizun edo funtzio desberdinak dituen guneetan banatzen da.
HIRIAREN ERDIALDEA: EGOITZA-GUNE HISTORIKOA: PERIFERIA:
![Page 32: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/32.jpg)
HIRIAREN ERDIALDEA
ZER EGITEN DA?Merkataritza, negozio jarduerak,
banketxeak, aisi guneak …
NON KOKATZEN DA?Hirien erdi gunean
![Page 33: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/33.jpg)
HIRIAREN GUNE HISTORIKOA
ZER EGITEN DA?Merkataritza, aisialdia …
NON KOKATZEN DA?Hiriaren erdiko nukleoan edo muinean.
![Page 34: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/34.jpg)
HIRIAREN PERIFERIA
ZER EGITEN DA?Industrialdeak, langileen bizileku auzoak
( ciudad dormitorio).
NON KOKATZEN DA?Gune historikotik urrutien dagoena.
Oraintsu sortutakoak.
![Page 35: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/35.jpg)
HIRI SAREA
Hiriek, bata bestearekin duten harremanaren arabera HIRI SAREAK sortzen dituzte.
Hiri sare hauetan, hiriak hierarkikoi antolatzen dira ( hiri batzuek besteak baino garrantzi gehiago dute), horregatik hiriak KATEGORIATAN sailkatzen dira
METROPOLIA:
![Page 36: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/36.jpg)
HIRIEN KATEGORIAK
Durango, Irun, Bermeo, Tutera, Agurain …
Eskualdearen zati batean bakarrik dute eragina.
Eskualdeko metropoliekin harreman estuak dituzte
HIRI ERTAIN ETA TXIKIAK
Bilbo, Donostia, Valentzia …
Eskualde bakoitzeko hiri sarearen buru dira.
Nazioko metropoliekin harreman estuak dituzte.
ESKUALDEKO METROPOLIAK
Erroma, Mosku, Oslo …
Estatu bakoitzeko hiri sarearen buru dira.
Mazioarteko metropoliekin harreman estuak dituzte.
NAZIOKO METROPOLIAK
New York, Londres, Tokio, Paris …
Munduko hiri sarearen buru dira.
Munduko erabaki ekonomiko eta politikoak hartzeko erakundeen egoitzak kokatzen dira.
NAZIOARTEKO METROPOLIAK
ADIBIDEAKEZAUGARRIAKKATEGORIAK
![Page 37: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/37.jpg)
EUSKAL HERRIKO HIRI SAREA Euskal Herriko hiri sisteman Bilboko
metropolia nabarmentzen da. Hiri hierarkian bera da lehena. Bigarren multzo batean eta maila berean Donostia, Gasteiz, Iruñea eta Baiona daude. Hirugarren multzoa beste hainbat udalerri handik osatzen dute: Eibar, Irun, Bermeo, Tolosa, Durango, Tutera, Tafalla, …, Azkenik erdi-mailako beste udalerri batzuk daude: Zarautz, Laudio, Azpeitia, Balmaseda, Agurain …, beste herri txikiagoen bilgune. Ardatzik integratuena kostan zehar hedatzen dena da; Bilbotik Baionara.
![Page 38: Hirien Mundua](https://reader030.vdocuments.net/reader030/viewer/2022012400/5595bd851a28abc0348b459a/html5/thumbnails/38.jpg)
ARIKETA
Egizu Euskal Herriko hiri-hierarkiari buruzko eskema, testuak eskaintzen dizkizun datuekin eta maparekin, erreferentziatzat aurreko orrialdeko hiri sarearen eredua hartuta.