Przewd pokarmowy zawiera wiele rodzajw komrek, ma rozwinity ukad sygnalizacyjny w postaci ponad 20 hormonw. Jest drugim co do wielkoci (po mzgowiu i rdzeniu) skupiskiem tkanki nerwowej. Zawiera okoo 70-80% komrek odpornociowych organizmu.

Jama ustnaWysana jest bon luzow, zbudowan z:Nabonka (wielowarstowy paski rogowaciejcy - na czciach biorcych udzia w uciu pokarmu i nierogowaciejcy - w pozostaych miejscach) cznotkankowej blaszki waciwej bony luzowej

W bonie luzowej waciwej i w bonie podluzowej (tylko podniebienie mikkie i policzki) znajduj si:gruczoy luzowe- cewkowate, cz wydzielnicza+przewd wyprowadzajcy, jdra znieksztacone przy podstawie, na wierzchoku cytoplazmy pcherzyki ze luzem; RER, SER, mitochondria (midzy luzem i jdrem), luz z proteoglikanw (rdze biakowy z odchodzcymi polisacharydami, wytwarzanie nieswoistej odpornoci, terminalne polisacharydy takie jak w grupach krwi, N-acetylogalaktozamina (grupa A), galaktoza (grupa B))

1.

surowicze (pcherzykowate, wydzielaj biako, RER (wic zasadochonna cytoplazma), biako (z pcherzykw na wierzchoku) miesza si z przesczem z krwi)

2.

mieszane luzowo-surowicze- gruczoy mieszane zbudowane s z komrek luzowych otaczanych czciowo przez komrki surowicze - ze wzgldu na ksztat nazywa si je pksiycami surowiczymi (Gianuzziego), dookoa mioepitelialne. Zamknicie luzowego powstaje torbiel, a zatkanie surowiczego hamuje wydzielanie i nic si nie dzieje.

3.

Dziso- bona luzowa, pokryte wielowarstwowym paskim rogowaciejcym, pod nim blaszka waciwa bony luzowej (wkna oksytalanowe, kolagenowe do ozbnej, komrki ukadu MALT np. limfocyty, makrofagi, plazmatyczne)

Warga- fad skrno-miniowy, skra owosiona na zewntrz, bona luzowa wewntrz, czerwie wargi pokryta nieowosion skr, naskrek czerwieni wargi cienka warstwa zrogowaciaa i gruba warstwa jasna, brodawki skry waciwej wysokie i dobrze unaczynnione (wic czerwono), misie okrny ust.

JzykJest to fad miniowo-cznotkankowy. Dzieli si go na trzon miniowo-cznotkankowy i nasad.Pokryty bon luzow, z boku i z dou wielowarstwowy paski nierogowaciejcy. Minie jzyka ukadaj si w trzech kierunkach: podunym, poprzecznym i dolno-grzbietowym, midzy miniami czna waciwa luna rdmisnej i omisnej (podtrzymuje krwionone i nerwy) oraz czci wydzielnicze gruczow Ebnera. Z przodu jzyka gruczoy luzowo-surowiczne (uchodz na dole), z tyu gruczoy luzowe.

Brodawki nitkowate- najliczniejsze, najdusze, do 3mm, odbieraj przede wszystkim bodce dotykowe, bior udzia w rozdrabnianiu pokarmu, wielowarstwowy paski rogowaciejcy

-

Brodawki liciaste- pokryte s wielowarstwowym nabonkiem paskim z cienk warstw rogow. W nabonku znajduj si kubki smakowe, grno-boczna tylna powierzchnia, tworz szeregi

-

Brodawki grzybowate- pokryte s wielowarstwowym nabonkiem paskim nierogowaciejcym, tu take znajduj si kubki smakowe. tylno-grnie

-

Brodawki okolone- s bardzo due (rednica do 3mm), jest ich ok. 7-12, uoone w ksztat litery V, na granicy trzonu i nasady. W dnie otaczajcych rowkw znajduj si ujcia gruczow surowiczych Ebnera (wypukuj z rowkw substancje smakowe pozwalajc czu smak), czcie wydzielnicze Ebnera w luzowej waciwej i miniowej. Wielowarstwowy paski nierogowaciejcy. Kubki smakowe, na dnie rowkw wielorzdowy walcowaty z rzskami

-

Na jzyku znajduj si liczne brodawki, wyrnia si:

Chemoreceptory smaku Jzyk, krta, podniebienie mikkie- kubki smakowe, najwicej na bokach brodawek okolonych, w sumie 9k w ciele. Kubek ma otwr smakowy, 50 komrek (15-20 zmysowe (na powierzchni mikrokosmki pokryte galaretowat substancj), reszta podporowe i podstawne) (komrki kubka yj 10 dni), do kubka wkna nerwowe.

Sony i kwany- przenikanie do komrek Na+ (powoduje depolaryzacj bony i przekazuje impuls) i H+ (otwiera kanay dla K+, hiperpolaryzacja, impuls)

Sodki- cukier: czstka z bonowym receptoremgustydycyna (biako G)aktywacja cyklazy adenylanowejsynteza cAMPaktywacja kinazy Afosforylacja biaka kanakowego dla K+ i zamknicie

Sodziki: czstka z bonowym receptoremgustydycyna (biako G)aktywacja fosfolipaza Cpowstaje DAG i IP3wicej Ca2+ w cytosolusygna

Smak Ca2+- receptory TIR (fragmenty receptorw smaku sodkiego)

Smak gorzki- czstka z bonowym receptoremgustydycyna (biako G)aktywacja fosfodiestrazarozkada cAMPodczenie si cAMP od kanaw Ca2+ i ich otwarcieotwarcie kanaw K+hiperpolaryzacja

Smak umami- 2 receptory poczone z biakami G, wi L-aminokwas aktywacja biaka G otwiera kana Ca2+

Smaki

ZbyZb skada si z trzech czci: korony, szyjki i korzenia. Gwn czci zba jest zbina. Jest ona pokryta szkliwem w obrbie korony, korze pokryty jest cementem. Wewntrz zba znajduje si komora zba (wewntrz miazga), ktra przedua si w kana zba, potem otwr szczytowy. W komorze znajduje si miazga zba. Zb umocowany jest wizadem ozbinowym.

Rozwj zbazby powstaj z:

Ukad pokarmowy 1

histo_szczegolowa Strona 1

zby powstaj z:

ektodermy- szkliwo, odontoblasty (grzebie nerwowy)mezenchymy- zbina, cement komrkowy, wikszo wizada ozbinowego

ektoderma nabonka pierwotnej jamy ustnej listewka zbowa (start w 6-7 tygodniu ycia dla mlecznych, od 5 miesica podowego dla staych) narzd szkliwotwrczy (produkcja szkliwa, okrelanie ksztatu, indukowanie zbiny i cementu, zbin wytwarzaj odontoblasty z grzebienia nerwowego):

Wewntrzna warstwa ameloblastwPorednia warstwa komrek szeciennych Komrki gwiadziste Jednowarstwowy nabonek na bonie podstawnej

Ameloblasty wysokie komrki, w szeregu, komrki warstwy poredniej chroni je i ywi, komrki warstwy wew. i zew. tworz pochewk korzenia (Hertwiga) (modeluje korze, indukuje tworzenie zbiny przez odontoblasty, tworzy cement bezkomrkowy). Jdro przy podstawie, na wierzchoku ameloblastu pcherzyki tworzce szkliwo, SER, RER, Golgi, mitochondria pomidzy. Ameloblasty tworz struktury szkliwa- pryzmaty (supki), zajmuj one ich miejsce, z 4 ameloblastw jeden pryzmat (jeden tworzy gwk, dwa szyjk, czwarty ogonek).

wytwarzanie szkliwa w dwch etapach:

amelogenina- tworzy podoe przyspieszajce dyfuzj jonw Ca2+ i fosforanowych w zelifikowanej istocie podstawowejenamelina- przyspiesza krystalizacj i ustala ksztat, opaszcza powstajce krysztayproteoglikany- wyznaczaj wielko i pooenie powstajcego hydroksyapatytu

odkadanie skadnikw organicznych

krystalizacja na podou organicznym (powstawanie pryzmatw szkliwa)krysztay wyprodukowane w istocie podstawowej wydzielonej przez 4 ameloblasty tworz podstawow struktur szkliwa- pryzmat.

Ameloblasty (i cay narzd szkliwotwrczy) po zakooczeniu rozwoju zba pozostaj na jego powierzchni jako oszkliwie (bona Nasmytha), ktre pobudza tworzenie poczenia midzy dzisem a szkliwem, ale ciera si i znika.

Mezenchyma odontoblasty, cementoblasty.

kolagen typu I- wkna Korffa, sie dla hydroksyapatytuproteoglikany- zmiana lepkoci istoty midzykomrkowej i rna dyfuzja Ca2+ i fosforanwbiaka fosforyny- wi si z kolagenem i absorbuj jony Ca2+ do pniejszej mineralizacji, mog te ogranicza wzrost hydroksyapatytw opaszczajc je

osteokalcyna- wie Ca, substrat dla soli wapnia

Odontoblasty- s w miazdze zba, z mezenchymy brodawkowej zbowej (z grzebienia nerwowego), wysokie komrki, jdro przy podstawie,SER, RER, Golgi. na wierzchoku drzewiaste wypustki z pcherzykami wydzielniczymi, a rodkowa wypustka staje si wypustk Tomesa. Na pocztek wydzielaj organiczn prezbin (warstwa na pograniczu miazga zba-zbina), ktra zawiera:

mineralizacja (krysztay hydroksyapatytu, wzdu wkien kolagenowych, na pocztku kulki zbinowe, zlewaj si ale zostaj przestrzenie midzykulkowe z niezmineralizowan zbin, odontoblasty siedz z boku, nie obudowuj si zbin). Na pocztku zbina pierwotna, potem powstaje zbina wtrna.

Narzd szkliwotwrczy tworzy pochewk korzenia, modeluje ksztat, wewntrzne komrki tworz cement bezkomrkowy na zbinie, fibroblasty pod nim zamieniaj si w cementoblasty, ktre odkadaj cement komrkowy z cementocytami (odmiana tkanki kostnej). Po wyrniciu si zba cement ronie (cement komrkowy).

Szkliwo:5-6/10 w skali Mohsa, do 2,5mmnajgrubsze na grze trzonowych i przedtrzonowych (2,5mm)

hydroksyapatyt to 90%10% tonieorganiczna substancja bezpostaciowa (fosforany wapnia, magnezu, fluoru)

95% nieorganiczne:

5% to proteoglikany, enamelina, produkty rozpadu amelogeniny, otaczaj krysztayzbudowane z pryzmatw (gwka, szyjka i ogonek), rdze i kora, gwki cz si z ssiednimi szyjkami, pryzmatw od 5 do 12 milionw, falisty przebieg; wolna powierzchnia szkliwa bez pryzmatw ale z prostopadych do niej krysztakw; hydroksyapatyt rwnolegle do osi pryzmatu w rdzeniu i skonie w korze

u dzieci oszkliwie, ciera si i zostaje biofilm (oszkliwie nabyte) z biaek, glikoprotein liny, bakteriiprzez szkliwo mog dyfundowa zwizki chemicznena przekroju linie konturowe (Retziusa), oznaczaj cykliczno mineralizacji zba, w zbach mlecznych linia urodzeniowa- zmiany w odywianiu, s te linie prostopade- linie Hunter-Schregera

Zbina:70% hydroksyapatyt+fluoroapatyt+nieorganiczna substancja bezpostaciowa (pirofosforany), 20% substancje organiczne (kolagen I), 10% wodaZbina pierwotna sabo zmieneralizowana, otacza wierzchokowe fragmenty odontoblastw; wtrna w peniPrzestrzenie midzykulkowe (w koronie)=warstwa ziarnista (Tomesa) (w korzeniu)Prostopadle do zbiny kanaliki zbinowe, w nich wypustki zbinowe odontoblastw (wkna Tomesa) otoczone przez wkna kolagenu typu I, liczne odgazienie, przy cemencie kocz si rozszerzeniami

Zbina midzykanalikowa i przykanalikowa (tworzy konierz dookoa kanalika, bogata w mineray)Wida linie przyrostowe zbiny (Owena)W przeciwiestwie do szkliwa moe powstawa cae ycie

Cement:Cement bezkomrkowy- tworz komrki nabonkowe narzdu szkliwotwrczegoCement komrkowy- gwna masa, zawiera cementocyty z fibroblastw wizada ozbinowegoCementocyty komunikuj si wypustkamiUszczelnia powierzchni zbiny (zamykajc kanaliki), miejsce zatopienia wkien kolagenowych wizada ozbinowegoTworzony cae ycie, ale trudniej niszczony ni koci

Miazga:

histo_szczegolowa Strona 2

Miazga:Z mezenchymy, jej odontoblasty z grzebienia nerwowegoKomora z wiekiem si zmniejsza, bo wicej zbinyZbudowana z tkanki cznej waciwej galaretowatej z wknami sprystymi i oksytalanowymiW pobliu zbiny odontoblasty, poniej jest te warstwa nazywana pasmem bezkomrkowym (Weila)Gbiej fibroblasty, komrki plazmatyczne, makrofagi, komrki tuczne, lukocyty, ttnice, yySie naczy wosowatych w warstwie WeilaWkna czuciowe i wspczulneOdywia zb i odnawia zbin

Poczenie zba z otoczeniem

Wizada ozbinowego- czna waciwa wknista, czy cement z wyrostkami zbodoowymi i z czn dzisa, kolagen, oksytalanowe; wzdu wizada przestrzenie rdmiszowe z naczyniami i nerwami, w wizadle fibroblasty, osteoblasty i cementoblasty

W pobliu cementu pozostaoci pochewki korzenia- resztki nabonkowe/wyspy Melasseza, mog powodowa torbiele lub nowotworyPoczenia nabonkowo-zbowe- nabonek dzisa przechodzi na zb, przytwierdza si hemidesmosomami

Utrzymywany przez ozbn skadajc si z

GardoCz nosowa (wielorzdowy walcowaty urzsiony), ustna, krtaniowa (wielowarstwowy paski nierogowaciejcy)ciana z nabonka, blaszka waciwa bony luzowej (tkanka czna waciwa zbita z wknami kolagenowymi i sprystymi, gruczoy luzowo-surowicze w nosie i luzowe w reszcie), bona miniowa poprzecznie prkowana, bona wknista (zbita czna waciwa). Bona podluzowa przy ujciu trbek suchowych i przejciu garda w przeyk

liniankilinianka przyuszna - otoczona jest torebk cznotkankow, ktra wnika w gb narzdu dzielc go na paciki i wytwarzajc jego zrb. W zrbie jest wiele komrek limfatycznych i plazmatycznych, ktre wydzielaj IgA. Jednostk wydzielnicz jest pcherzyk wydzielniczy zbudowany z komrek surowiczych. S te przewody wyprowadzajce. Duo RER w pcherzykach, wic z zasadochonna cytoplazma. W wierzchokach tych komrek znajduj si pcherzyki wydzielnicze- ziarna zymogenu (biaka, w tym amylaza). Pcherzyki wydzielnicze otoczone komrkami mioepitelialnymi, na zewntrz od nich naczynia wosowate, przescz z nich do pcherzyka, miesza si z biakami i wypywa do przewodw wyprowadzajcych zwanych wstawkami (jednowarstwowy szecienny), one z kolei przechodz w szerokie przewody prkowane (jednowarstwowy szecienny lub walcowaty). Przewody prkowane na podstawie duo mitochondriw (wic kwasochonne), std prki, w jdrze receptory aldosteronu. Pompuj Na+ i Cl- na zewntrz. Dalej przewody midzypacikowe, przewody midzypatowe, wsplny przewd przyuszniczy (Stensona) (wielorzdowy lub wielowarstwowy walcowaty, a mniejsze jednowarstwowym walcowatym), jama ustna (drugi zb trzonowy). Te mae wzy limfatyczne w gruczole, ale to nieprawidowo rozwojowa, moe by rdem nowotworw.

linianka poduchwowa - Znajduj si tu (tak jak w poprzedniej) przede wszystkim gruczoy surowicze (80%), ale odnale mona take luzowe (5%) i mieszane. Pcherzyki z komrek surowiczych, cewki ze luzowych. Na cewki mog nakada si komrki surowicze tworzc pksiyce surowicze (Gianuzziego). S mioepitelialne. Surowicze tworz amylaz, lizozym i inne biaka. Przewody wsplne to Whartona.

linianka podjzykowa 60% luzowe, 30% surowicze, s pksiyce surowicze

Czynno gruczow linowych75% liny poduchwowe, 20% przyuszne, 5% podjzykowelina- 99,5% woda, ale te Na+, K+, Cl-, HCO-, J-Biaka z surowiczych- histatyny (bogate w histydyn), cystatyny (duo cysteiny), laktoferryna (wie elazo), amylaza (skrobia do maltozy), cytokiny (czynnik wzrostu nerww NGF i czynnik wzrostu naskrka EGF), proteoglikany

Przewody prkowane wytwarzaj kalikrein (proteaza odcinajca od globuliny nanopeptyd bradykinin) oraz disacharydyKomrki plazmatyczne otoczenia pcherzykw i przewodw prkowanych tworz IgAlina to przescz z krwi plus tworzenie biaek, do 1l na dzieBiaka liny tworz bonk nazbn chronic zbylina hipotoniczna, bo pync przez przewody prkowe traci Na+ i Cl-, aldosteron pobudza pompowanie Na+, K+ i J- pompowane do liny

ukad adrenergicznyaktywacja cyklazy adenylanowejwicej Ca2+ w cytosoluwydzielanie biaek i proteoglikanwukad cholinergicznyprzesczanie wody i elektrolitw

Aldosteron i ukad nerwowy reguluj wydzielanie

Zwila pokarm, nawila jam ustn by czu smak, amylaza trawi, zwila bony luzowe, obrona (defensyny, lizozym, IgA)

histo_szczegolowa Strona 3

luzwki (nabonek+blaszka waciwa bony luzowej+blaszka miniowa bony luzowej)-Podluzwki -Miniwki -Przydanki lub bona surowicza-

ciana przewodu pokarmowego zbudowana jest na caej dugoci z tych samych warstw:

Wielowarstwowy paski nierogowaciejcy - dla przeyku i odbytu -Jednowarstwowy walcowaty - dla pozostaych czci. -

Nabonek luzwki jest:

W luzowej waciwej odka i jelit gruczoy odkowe i krypty jelitowe. Podluzowa przeyku i dwunastnicy zawiera gruczoy, w rnych miejscach s te sploty nerwowe. W podluzowej i luzowej te grudki limfatyczne, MALT- mucose-associated lymphoid tissue (tkanka limfatyczna bony luzowej)

Oprcz grnego i rodkowego przeyku i odka dwie warstwy gadkich. Powtrz sobie z anatomii co ley wewntrz-, a co zewntrzotrzewnowo

Przeyk- 25cm, fady, wielowarstwowy paski nierogowaciejcyBlaszka waciwa bony luzowej- czna waciwa, pod ni blaszka miniowa bony luzowej (kilka warstw miocytw gadkich), rzadkie grudki limfatycznePodluzowa- czna waciwa z kolagenowymi i sprystymiMiniowa- wewntrz okrne, zewntrz podune; na grze poprzeczne, potem 2 rodzaje, na dole gadkiePrzydanka- czna waciwa

Gruczoy linowe w przeyku: grny i rodkowy odcinek- bona podluzowa; dolny odcinek- bona luzowa

odek- bona luzowa (pola odkowedoki odkowegruczoy [pola i doki jednowarstwowy walcowaty]), gruczoy rodzaje waciwe/wpustowe/odwiernikowe

corpus, fundus, do 1,5mm, ma dno, szyjk i ujcie, w jego skad wchodz komrki:gwne- najliczniejsze, zasadochonna cytoplazma, w szyjce i dnie, komrki surowicze, pcherzyki wydzielnicze (ziarenka zymogenu), wydzielaj biaka pepsyn i lipazy, u niemowlt podpuszczka (chymozyna)

gastryna (wydzielaj komrki endokrynowe G odwiernika i dwunastnicy) lub histmina (komrki endokrynowe ECL)pepsynogen wydzielanieniskie pHpepsynaokadzinowe- w szyjce, produkuj HCl, piramidowe komrki, kwasochonna cytoplazma, duo mitochondriw bo

pompowanie H+, gdy spoczynek to mao uwypukle bony, duo pcherzykw/kanalikw cytoplazmatycznych, w bonie duo kompleksw antyportera ATP-azy-H+/K+, biaek kanaowych dla K+, Kir4.1, Hip1, po pobudzeniu to wszystko na bon i stanowi wtedy nawet 80% biaek. K+

tak kr: Kir4.1 na zewntrz, a potem od razu ATP-aza do wewntrz, H+ cay czas na zewntrz, stabilizacja cinienia osmotycznego

H2O+CO2=H2CO3, potem dysocjacja i mamy H+ i HCO3-, jony pompowane na zewntrz i zastpowane przez Cl-

HCl ma stenie 155mmol/l, 1-2 pH, z komrek okadzinowych te KCl 7mmol/l

Gastryna- produkt komrek endokrynowych G (z czci odwiernikowej i dwunastnicy), kilka rnych wersji: G34 (34 aminokwasy), G17(najczstszy), G14, produkcj i uwalnianie pobudza peptyd uwalniajcy gastryn (GRP) produkowany przez neurony postsynaptyczne nerwu bdnego

Histamina (receptory H2)- z komrek endokrynowych ECL pobudzanych przez wkna nerwowe zazwojowe muskarynowe

Acetylocholina- neuroprzekanik synaps komrka okadzinowa-zazwojowe wkno nerwowe

Na bonie podstawnej komrek okadzinowych s receptory:

biako pokrewne huntingtynie (HIP1r) czy klatryn pcherzykw z aktyn F, wic te wszystkie biaka na bon i pompuj

somatostatyna- produkuj komrki endokrynowe D, hamuje wydzielanie gastryny

te aniony HCO3- id do krwi, a potem do nabonka i na powierzchni odka do glikokaliksu i powierzchniowej warstwy luzowej, gdy dotrze tam HCl to jest przez nie neutralizowany

okadzinowe produkuj te czynnik wewntrzny (Castle'a), tworzy kompleks z B12 co umoliwia jej wchanianie w krtym (wic zanik bony luzowej odka prowadzi do niedokrwistoci zoliwej)

urogastron (hormon) wydzielany przez komrki enteroendokrynowe gruczow Brunnera dwunastnicy hamuje wytwarzanie HCl

cewkowate, gwnie luzowe, nieliczne endokrynowe i okadzinowe, produkuj luz i lizozym (niszczy ciany bakterii)

cewkowate, rozgazione,midzy powierzchni odka a blaszk miniow bony luzowej, uchodz do dugich dokw odkowych. gwnie komrki luzowe (luz zasadowy), komrki endokrynowe G i D, wydzielajce gastryn i somatostatyn, wydzielaj te lizozym

blaszka miniowa bony luzowej- pod gruczoami, wyciska z gruczow, wewntrzna okrna i zewntrzna poduna

bona podluzowa- czna waciwa zbita, wkna kolagenowe, limfocyty, granulocyty kwasochonne, komrki tuczne, ttniczki, sploty ylne, naczynia limfatyczne

bona miniowa- wewntrzna skona, rodkowa okrna, zewntrzna poduna, bardziej aktywne miocyty na dole, pobudza vagus i komrki endokrynowe

bona surowicza- tkanka czna luna pokryta nabonkiem mezodermalnym, przechodzi w sieci

Komrki endokrynowe i hormonyendokrynowe to pojedyncze rozrzucone w nabonkuwydzielaj histamin i serotonin (hemokrynia, parakrynia, autokrynia)zalenie od miejsca nazwa np. komrki enteroendokrynowe/gastroendokrynowekomrki endokrynowe nazywane jasnymi, bo tak wygldaj na histologicznych preparatachoprcz produkcji hormonw pobieraj prekursory amin: tryptofan lub histydyn i dekarboksyluj do 5-hydroksytryptaminy (serotonina lub histamina), nazywamy je ukadem APUD (lub aukadem DNES)

redukuj sole srebra lub chromu wic nazywane komrkami srebro/chromochonnymi, argento/chromofilnymi, feochromocytami

w przewodzi pokarmowym nazywane dwubiegunowymi, na wolnej powierzchni receptory, w cytoplazmie przy podstawie pcherzyki z hormonami

rozrniamy je na podstawie wydzielanego hormonu i wielkoci pcherzykw

nazewnictwo komrek endokrynowychkomrki S- sekretynakomrki G- gastrynakomrki A- grelina, STH (GH)komrki L- oksyntomodulina, peptyd YY, GLP1, peptyd podobny do glukagonukomrki I- cholecystokininakomrki ECL- 30% w odku, podobne do komrek chromofinowych, histamina, uroguanylina

czynnoci komrek endokrynowychwsplnie najwikszy gruczo wydzielania wewntrznegoodbieraj info o poywieniu i patogenach odka i jelita

Ukad pokarmowy 2

histo_szczegolowa Strona 4

hamuje wytwarzanie HCl

komrki luzowe ujcia i szyjki- syntezuj i wydzielaj luz (95% woda, 5% mucyny), tworzy on w odku 100m warstw nierozpuszczalnego elu, syntezuj te histon H2, ktry pepsyna tnie na buforyn II. Komrki luzowe szyjki i gbszych gruczow produkuj luz zawierajcy O-glikany umiercajcy Helicobacter pylori . Komrki luzowe ujcia w pobliu powierzchni bony luzowej i luz obojtny, a komrki luzowe szyjki w grupach midzy innymi komrkami gruczow, kwany luz z glikozaminoglikanami

komrki endokrynowekomrki macierzyste- w szyjce gruczow, pluripotencjalne, w gruczoowe i nabonek

odbieraj info o poywieniu i patogenach odka i jelitawydzielaj >20 hormonw, serotonin (E1, E2) i histamin (ECL)- gwnie w pars pyloricadziaaj w ukadzie pokarmowym, ale te np. w OUN (gd, syto)

komrka wystpowanie hormony

A odek, wyspy trzustki grelina- gdy odek pusty, dziaa na neurony POMC jdra ukowatego (jdra lejka) podwzgrza wzbudzajc aknienieglukagon

B wyspy trzustki insulina

D odek, trzustka somatostatyna- wydzielanie gastryny, HCl, insuliny, soku trzustkowego (jest te e hamuje wydzielanie histaminy)

E odek- odwiernik chromogranina A- magazynowanie katecholamin

E1, E2 odek, jelito serotonina, motylina- motoryka odka i jelit

ECL odek- odwiernik histamina- gastryna, HCl, wie si z receptorami H2 komrek okadzinowych pobudzajc je do produkcji HCl

F (PP) trzustka polipeptyd trzustkowy (PP)- sok trzustkowy, ruchy pcherzyka ciowego

G odek- odwiernik gastryna- wydzielanie HCl, soku trzustkowego, ruchy jelita, wie si z receptorami komrek okadzinowych pobudzajc wydzielanie HCl

I jelito cholecystokinina (CCK)- zmniejsze iloci spoywanego pokarmu, wydzielanie insuliny, CO2, soku trzustkowego, ci, IgA

K odek, jelito serotonina- motoryka odka i jelit, wydzielanie HCl

L jelito krte, okrnica peptyd YY (PYY), peptyd podobny do glukagonu 1 (GLP1), oksyntomodulina (OXM)- z komrek L po posiku, wpywaj na neurony NPY/AgRP jdra ukowatego podwzgrza wzmagajc syto (podobnie dziaa polipeptyd PP z trzustki), zwizanie GLP1 z insulin i leptyn hamuje produkcj glukozy w wtrobie

N okrnica, odbytnica neurotensyna- wydzielanie pepsyny, HCl

S jelito cienkie, okrnica sekretyna- wydzielanie CO2, ci, soku trzustkowego, skrcze pcherzyka ciowego

jdro ukowate ma wan rol przy homeostazie energetycznej- ma receptory dla hormonw peptydowych pokarmowego, insuliny, leptyny, wysya sygnay do jdra przykomorowego i innych jder podwzgrza/obszarw mzgu/tarczycy, reguluje aknienie i syto

endokrynowe odka i cienkiego produkuj uroguanylin i guanylin, aktywuj cyklaz guanylanow w bonach komrekotwarcie w jelicie kanaw dla Cl-, HCO3-, wodyprzepywaj do wiata jelita; te hormony mog te do z krwi do nerek gdzie dziaaj na komrki nabonkowe kanalikw I rzdu i zwikszaj wydalanie Na+, K+, H2O

komrki endokrynowe maj receptory TRLwizanie patogenuprodukcja cytokin (przycigaj np. limfocyty T) i CCK (transport IgA do wiata jelita i limfy jego ciany)

hormony peptydowe ukadu pokarmowego dzielimy na regulujce:mas wprowadzanego pokarmu, jego trawienie i ruchy przewodu pokarmowegohomeostaz energetyczn i tworzenie tkanki tuszczowej

jelito

jelito cienkie4 mwydzielane luz, IgAluzowa i podluzowa tworz fady Kerkringa (2x wiksza powierzchnia)bona luzowa tworzy kosmki jelitowe i krypty jelitowe (gruczoy Liberkuhna)

ksztat palczasty lub liciastyblaszka waciwa luzowej z walcowatym i blaszka miniowa8x zwikszaj powierzchni90kk w jeliciew dwunastnicy 0,5-0,7mm, w czczym 1mm, w krtym 0,3-0,5mm

komrki absorpcyjne (enterocyty)- 90% wszystkich, biegunowo (jdra przy podstawie), mikrokosmki, 1000 mikrokosmkw na komrce (zwikszaj powierzchni 20x), aktyna i miozyna zapewniaj wzwd kosmkw, mikrokosmki pokryte glikokaliksem i luzem, poczenia zamykajce, zwierajce i desmosomy, wszystkie elementy zwikszaj powierzchni 320x, wytwarzaj antybiotyki peptydowe (defenzyn-, kaltelicydyn), w bonie enzymy trawienne (enteropeptydaza, maltaza, izomaltaza, laktaza, sacharaza), pod mikrokosmkami siateczka graniczna (kocz si w niej pczki aktyny), mitochondria, Golgi, SER, RER (ma enzymy syntezujce triglicerydy z monoglicerydw i kwasw tuszczowych), pcherzyki endocytarne z tuszczami, midzy bokami komrek wolne przestrzenie i transport jonw nieorganicznych, tuszczykomrki kubkowe- wydzielaj luz (proteoglikany wice wod, synteza biaka w RER, synteza polisacharydw w Golgim, poczone daj proteoglikany), luz otaczany bon i widoczny w wierzchokowej czci komrekkomrki enteroendokrynowekomrki M- na powierzchni, transport czstek (w tym patogenw) do tkanki cznejlimfocyty rdnabonkowe- midzy komrkami nabonka, do 20% komrek nabonka, gwnie limfocyty T oraz limfocyty T cytotoksyczne, wiele zawiera metachormatyczne ziarna o nieznanym znaczeniu, T zabijaj nabonkowe zakaone lub nowotworowe (maj na powierzchni receptory szoku termicznego czce si z receptorami na limfocycie), T cytotoksyczne rozpoznaj specjalne czstki MHC I na komrkach np. zakaonych

w skad nabonka jednowarstwowego walcowatego wchodz:

rdze kosmka- blaszka waciwa bony luzowej+odnoga blaszki miniowej bony luzowej, wic zdolno zginania i ruchw wahadowych, w rodku szerokie naczynie wosowate limfatyczne (lactea) i liczne wosowate krwionone (tworz ptle pod nabonkiem), w tkance cznej komrki plazmatyczne (produkuj IgA), komrki tuczne, makrofagi

kosmki

cewkowate wgobienia nabonka4 razy wicej ni kosmkws tam komrki macierzyste pluripotencjalne, z nich enterocyty, komrki kubkowe, endokrynowe, Panetha krypt i kosmkw, komrki Mmigracja komki z krypty do kosmka to 2-3 dni

ziarniste, w dnie krypt jelita cienkiego, w grubym rzadkopiramidalny ksztat, zasadochonna cytoplazma, rozbudowana RERpcherzyki kwasochonne z lizozymem i defensynamizdolno do fagocytozy

s tam komrki Panetha

midzy kryptami blaszka waciwa bony luzowej (czna waciwa luna, z wknami siateczkowatymi, kolagenowymi, naczyniami krwiononymi i nerwowymi)fibroblasty otoczka dookoa krypty, s te komrki tuczne bony luzowej, makrofagi i komrki plazmatyczne

krypty jelitowe

blaszka miniowa bony luzowej- wewntrz okrna, zewntrz poduna, skurcze reguluj pofadowanie bony luzowej i wyciskanie wydzieliny komrek

histo_szczegolowa Strona 5

blaszka miniowa bony luzowej- wewntrz okrna, zewntrz poduna, skurcze reguluj pofadowanie bony luzowej i wyciskanie wydzieliny komrek

cewkowate gruczoy rozgazionekomrki luzowe i troch surowiczychzawieraj komrki enteroendokrynowe wydzielajce urogastron (polipeptyd hamujcy wydzielanie HCl)wydzielaj obojtny luz, ale pynna wydzielina zasadowa (pH9)

w podluzowej dwunastnicy s gruczoy dwunastnicze (Brunnera)

bona podluzowa- czna waciwa luna, wkna kolagenowe i spryste, naczynia krwionone i limfatyczne, sploty Meissnera (komrki nerwowe czuciowe, ruchowe, glejowe, wkna nerwowe)

zawiera gwnie limfocyty T cytotoksyczne, T, limfocyty B, komrki plazmatyczne, grudki limfatyczne lub ich zespoy (kpki Peyera)zawiera kryptokpki (w luzowej i podluzowej, kilkaset T)T- niszcz ze komrki nabonka (maj na powierzchni biaka szoku termicznego), maj receptory dla cytokin wydzielanych przez nabonek, ale same te wydzielaj cytokiny, ktre przyspieszaj gojenie si nabonka uszkodzone w czasie infekcji, pojawiaj si wczenie w embrionalnym ni T

okoo 200, w cienkim i grubymz okoo 60 grudek limfatycznych (w luzowej i podluzowej)zrb- waciwa lunamisz- limfocyty B, limfocyty T, komrki dendrytyczne, makrofagi, plazmatyczneod strony wiata nabonek jednowarstwowy walcowaty, ktry tworzy kopu- enterocyty, komrki M; midzy enterocytami i komrkami M s kieszonki, a w nich limfocyty B (eksponuj immunoglobuliny prcz IgD), limfocyty Th, wypustki makrofagw i komrek dendrytycznych (prezentuj antygeny)monitoruj ktre antygeny przepuszcza, te ze transportuj komrki M pod nabonek i tam prezentuj limfocytom; moe te by transcytoza do rdnabonkowych limfocytw B i tam wiza si z receptorami Ig, a potem antygen do komrki prezentujcej antygen (dendrytyczna lub makrofag)

kpki Peyera (grudki limfatyczne skupione)

w bonie luzowej plazmatyczne wydzielajce poli-Ig (2xIgA poczone glikoprotein J), na podstawie enterocytw receptory poli-Igtransport jako komponent wydzielniczy (SC) (poli-Ig+receptor)poli-Ig uwalniane na bocznej cianie enterocytu

tkanka limfatyczna jelita (GALT- gut associated lymphoid tissue), rodzaj tkanki limfatycznej bony luzowej- MALT

wewntrz okrne, zewntrz podunesploty nerwowe bony miniowej (Auerbacha)- komrki nerwowe, glejowe, wkna nerwowekomrki rdmiszowe (Cajala)- komrki owalne lub gwiadziste pokryte czciowo bon podstawn, rozruszniki

bona miniowa

przydanka- czna waciwa lunabona surowicza- czna waciwa luna, pokrywa nabonek mezodermalny, zawiera komrki: makrofagi, tuczne, plazmatyczne, tuszczowe, fibroblasty

bona surowicza i przydanka

udzia komrek nabonka w trawieniu, wchanianiu i wydzielaniuna pocztku biaka, wglowodany i tuszcze s trawione przez amylaz linow, amylaz trzustkow, pepsyn, trypsyn, lipaza, wic do jelita docieraj disacharydy, peptydy, kwasy tuszczowe, monoglicerydy, glicerol, potem wchodz do gry enzymy mikrokosmkw.glukoza i galaktoza- transportowane przez bon enterocytw przez symportalne transportery SGLT-1 z wykorzystaniem gradientu Na+skrobia- polimer glukozy i amylopektyny, trawienie rozpoczyna -amylaza liny, a koczy -amylaza trzustkibonnik- nie jest trawiony, bo brak enzymu celulazydisacharydy (sacharoza [glukoza-fruktoza], laktoza [galaktoza-glukoza], maltoza [dimer glukozy])- trawi je enzymy mikrokosmkw sacharaza, laktaza, izomaltaza, monosacharydy opuszczaj enterocyt na drodze dyfuzji lub nonikw biakowych przez bon podstawn

endopeptydaza ma te rol aktywacji trypsynogenu do trypsyny w dwunastnicyaminokwasy i peptydy transportowane przez bon dziki biakom kanaowym- symporterom razem z Na+, w cytosolu enterocytw dotrawianie przez peptydazy, a potem do krwi przez bon podstawn dyfuzj lub nonikami biakowymi

aminokwasy i peptydy- powstaj dziki pepsynie odka i trypsynie, chymotrypsynie i elastazie trzustki, powstae oligo-, di-, tripeptydy rozkadaj do aminokwasw endo i egzopeptydazy bony mikrokosmkw enterocytw

kwasy tuszczowe i monoglicerydy- emulguje do 2nm kropelek tuszczulipaza trzustkowakwasy tuszczowe i monoglicerydydyfunduj do enterocytu (przyspieszaj to ruchy kosmkw pod nadzorem splotw Meissnera)wi si z biakami czcymi si z kwasami tuszczowymi (FABP)transport do SER i estryfikacja do triglicerydw (przez enzymy syntetaza acylokoenzymu A i acylotransferaza)triglicerydy do Golgiego gdzie powstaj kropelki tuszczu okrywane bon, czyli chylomikronywydzielane przez bon boczno-doln do krwi lub limfy gdzie cz si z apolipoproteinami

nabonek wydziela do wiata 20-30g sodu/24h, ale ten sd i tak potem absorbowany w dalszym jeliciew wietle jelita s immunoglobuliny klasy IgA, cz z komrek nabonka, wikszo z ci. Wzrost stenia IgA dziki CCK

jelito grube1,5mbona luzowa, podluzowa, miniowa, surowicza (poza colon ascendens i descendens)brak fadw okrnych i kosmkwjednowarstwowy walcowaty, ale w odbycie wielowarstwowy paskina nabonku biofilm- bakterie, przeciwciaa, enzymy

okrnicaliczne krypty, dusze ni w cienkimciana z komrek walcowatych (absorpcyjnych), kubkowych, macierzystych, enteroendokrynowych i czasem Panethawolniejsze podziay ni w cienkimwicej ni w cienkim tkanki limfatycznej jelita (GALT)- pojedyncze limfocyty rdnabonkowe, limfocyty tkanki cznej, grudki limfatycznebona podluzowa jak w cienkimminiowa wewntrzna okrna, a zewntrzna trzy pasma podunewypuklenia okrnicy (haustra coli) i fady pksiycowate

wyrostek robaczkowyciana z bony luzowej, podluzowej, miniowej, surowiczejobfita tkanka limfatyczna jelita (GALT)- liczne limfocyty, grudki limfatyczne (ich liczba i ukad przypomina budow migdaka)

odbytnicaciana podobna do okrnicy, ale krypty dusze i wicej kubkowychfady poprzeczne bony luzowej nazywamy zastawkami odbytnicyw bonie podluzowej sploty naczy krwiononych- tam powstaj ylaki odbytu, s te nerwy i ciaka blaszkowate (Vatera-Paciniego)gadkie okrne tworz zwieracz wewntrzny odbytu, a poprzecznie prkowane zwieracz zewntrzny odbytudo zastawek jednowarstwowy walcowaty, od zastawek wielowarstwowy paski nierogowaciejcy

czynnoci jelita grubegoabsorbuje NaCl i wodwydziela luzformuje kaflora bakteryjna tworzy witamin B12 (erytrocytopoeza) i witamin K (krzepnicie krwi i kociotworzenie)chroni przed antygenami

ruchy jelitkomrki rdmiszowe (Cajala) midzy miniami powoduj wysokoamplitudowe fale depolaryzacjisploty Meissnera i Auerbachaw splotach nerwowych s neurony czuciowe, ruchowe (skurcze) oraz czce inne neurony (przekazuj sygna)- tworz wsplnie odruchy

otrzewnaluna tkanka czna pokryta nabonkiem mezodermalnym (jednowarstwowy paski lub niski szecienny)otrzewna cienna/trzewna, krezka czyjeli otrzewna przylega luno do narzdu to wyrniamy bon podsurowiczgdzieniegdzie w krezce plamki mleczne (grudki limfatyczne, limfocyty, makrofagi, komrki prezentujce antygeny, komrki plazmatyczne, komrki tuczne)w sieci oprcz kolagenowych i sprystych jest tkanka tuszczowa ta

histo_szczegolowa Strona 6

w sieci oprcz kolagenowych i sprystych jest tkanka tuszczowa taotrzewna, krezka i sie tworz pyn otrzewnowy (woda, sole mineralne, biako, limfocyty, makrofagi, komrki tuczne)- przescz osocza krwi

kinetyka komrek nabonka jelitamitoza, migracja, zuszczaniew jelitach 10 bilionw komrekmigracja z krypt na gr trwa 2-4 dni, a czas wymiany wszystkich komrek nabonka jelita to 6-7 dni

enterocyty powstaj po wczeniu genu dla biaka-czynnika transkrypcji Hes-1pozostae komrki nabonka po wczeniu genu dla czynnika transkrypcji Math-1dzielce si komrki w kryptach, zrnicowane na kosmkach dziki cytokinie WNT (wcza szlak WNT przekazywania sygnaw do podziaw), otaczajce krypt fibroblasty wydzielaj biako WNTwie si z receptorami na nabonku kryptuwolnienie w cytoplazmie -kateniny (normalnie zwizana z kompleksem biakowym APC) poczenie -kateniny z czynnikiem transkrypcji Tcf3-Lef przejcie do jdra aktywacja genu myc oraz genu dla cykliny D1 uruchomienie cyklu komrkowego i proliferacji komrkowej

rnicowania dokonuj szlaki NOTCH, Hedgehog (HH) i BMPfibroblasty grnej czci krypt wytwarzaj cytokin BMP-4, ktra hamuje ekspresj WNTkomrki nabonka kosmkw tworz cytokin IHH i NOTCHgradient tych cytokin powoduje zakotwiczenie macierzystych przy dnie krypt, podzia ich progenitorw, rnicowanie nabonka (na enterocyty, komrki kubkowe, komrki endokrynowe, komrki Panetha)

mechanizm regulacji

unaczynnienie odka i jelitwiksze naczynia w bonie podluzowejkrew z jelit do yy wrotnejnaczynia limfatyczne rozpoczynaj si lepo w kosmkach, potem bona luzowapodluzowakrezka

unerwienie odka i jelit

sploty Meissnera i Auerbachaneurony czuciowe, ruchowe, czce, wkna nerwowe, komrki glejoweneurony czuciowe s purynergiczne (neurotransmiterem ATP, VIP, somatostatyna), maj sygnay z chemoreceptorw w nabonku (o skadzie treci jelita) i mechanoreceptorw w miniach)

neurony ruchowe s cholinergiczne (neuromediatorem acetylocholina), impulsy do mini gadkich blaszki miniowej bony luzowej, bony miniowej, komrek enteroendokrynowych

neurony czuciowe i ruchowe reguluj jelita autonomicznie (bez sygnaw z zewntrz), ale maj poczenia z ukadem zewntrznym

unerwienie wewntrzne

wkna dorodkowe i odrodkowe ukadu wspczulnego i przywspczulnego

komrki zwojowe wspczulne w zwojach sonecznym i dolnym krezkowym

przedzwojowe przywspczulne biegn z vagusem i nerwami krzyowymi dochodzc do komrek zwojowych przywspczulnych w splotach nerwowych ciany jelita i tam si przeczaj

unerwienie zewntrzne

histo_szczegolowa Strona 7

Wtrobanajwikszy gruczo, 5% masy ciaa4 patywe wnce ttnica wtrobowa, ya wrotna, przewd ciowy/wtrobowy wsplny25% krwi z ttnicy wtrobowej, 75% z yy wrotnej (wrotna dostarcza te 70% tlenu)

zrbu- podtrzymuje naczynia krwionone, limfatyczne, nerwymiszu- komrki wtrobowe, komrki Browicza-Kupffera, komrki gwiadziste (czyli tuszczowe okoozatokowe)

zbudowana z:

wtroba otoczona torebk cznotkankow z komrkami tucznymi, zronita z otrzewn (pokryta mesothelium)tkanka czna waciwa wntrza dzieli si na zrazy i zrazikibiegn naczynia krwionone, limfatyczne, przewody ciowe, nerwywkna kolagenowe i komrki tkanki cznej waciwejmidzy odnogami cznej waciwej jest czna luna (z wkien siateczkowatych i nielicznych komrek tkanki cznej), podtrzymuje ona komrki wtrobowe i naczynia krwionone wosowate midzy nimi

zrb wtroby

Unaczynnienie wtrobyprzepywa przez ni 25% krwi z serca, czyli 120 (ml/(min*100g wtroby))ttnica wtrobowa i ya wrotna ttnice i yy midzyzrazowe ttnice i yy midzyzrazikowettnice midzyzrazikowe+yy midzyzrazikowe+midzyzrazikowy przewd ciowy=triada (na skrawku nazywa si to przestrze bramno-ciowa)yy midzyzrazikoweyy okoozrazikowenaczynia wosowate typu zatokowego (sinusoidy wtroby)ttnice midzyzrazikowettniczki naczynia wosowate otaczajce midzyzrazikowe przewody ciowesinusoidysinusoidy biegn promienicie do yy rodkowejya podzrazikowaya wtrobowanazywamy to wszystko ukdem dziwnym ylno-ylnym

Misz wtroby i sinusoidymisz z hepatocytw, komrek Browicza-Kupffera, komrek gwiadzistych (tuszczowe okoozatokowe (Ito))- w sumie 80% masy wtroby

ukadaj si w blaszki (inaczej pytki, beleczki)po obu stronach sznura hepatocytw s sinusoidyssiednie hepatocyty cz si powierzchniami szczytowymi tworzc poczenia adherens i neksuswielocienne komrki, 20x30m, okrge jdra, 30-80% poliploidalne jdra. 25% dwa jdrapoliploidyzacja pojawia si w pierwszym proczy ycia, z powodu przejcia na odywianie per os, bo hepatocyty maj wicej roboty, wic zwikszaj liczb DNAcytoplazma kwasochonna, 1k-2k mitochondriw o czasie ptrwania 10 dni50 diktiosomw aparatu Golgiego, rozbudowana SER i RER, 300 lizosomw, 400 peroksysomw, liczne ziarna glikogenu (zwane glikosomami), ziarna barwnikw ciowych, zgrupowana rybosomw

powierzchnie skierowane ku sinusoidom maj wiele mikrokosmkw z receptorami bonowymi, wymiana substancji, transportery glukozy GLUT2 (wykorzystuj mechanizm dyfuzji uatwionej)

midzy mikrokosmkami hepatocytu a rdbonkiem sinusoidu s wolne przestrzenie okoozatokowe (Dissego)- pocztek naczy limfatycznych wtrobyszczytowe powierzchnie ssiednich hepatocytw tworz niewielkie kanay do ktrych jest wydzielana - kanaliki ciowe

hepatocyty

Cytofizjologia hepatocytw

zamiana glukozy w glikogen dziki syntetazie glikogenuprzeprowadzaj glikogenoliz i glikoneogenezreguluj stenie glukozy by wynosio okoo 6,66 mmol/l (do 120 mg%)

metabolizm glukozy

lipidy osocza to cholesterol, triglicerydy, fosfolipidy- hepatocyty produkuj je na eksportinsulina pobudza syntez kwasw tuszczowych z glukozy w wtrobie gdy glikogen >5% masy wtroby, a te kwasy potem eksportowane jako lipoproteinylipidy by mc by transportowane w wodzie s otaczane fosfolipidow bon i powstaj pcherzyki (lipoproteiny) bdce rodzajem liposomw (rednica 20-500nm), zawieraj cholesterol, fosfolipidy, triglicerydy

hepatocyty produkuj biaka apolipoproteiny, ktr wchodz w skad bony pcherzykw/liposomw i wi si z receptorami komrek, ktre potem endocytuj

VLDL- bardzo maa gsto, dua rednica, powstaj z nich LDLLDL- maa gsto, dua rednica, zy cholesterol, dua ilo wiadczy o rozwijajcej si miadycyHDL- dua gsto, maa rednica, dobry cholesterolIDL- porednia gsto

znane lipoproteiny

lipidy z poywienia s w enterocytach otaczane dwuwarstw fosfolipidow i w postaci chylomikronw id do wtroby (w krwi i limfie)hepatocyty produkuj lipoproteiny i wydzielaj do przestrzeni Dissego, a potem z limf i krwi jako LDL do rnych narzdwduo LDL- ryzyko miadycy, duo HDL- ochrona przed miadyc

metabolizm lipidw

metabolizm biaek i peptydw

60% biaek surowicy krwiodwiedzialna za cinienie osmotyczne krwiwie si z substancjami i je transportuje, np. bilirubin, hormony (testosteron, kortyzol, tyroksyna), metale (mied, cynk, nikiel, kadm)

albumina

rola w krzepniciu krwiprotrombina i fibrynogen

transport hemoglobiny, hemu i elaza ze zniszczonych erytrocytwhaptoglobina, hemopeksyna, transferryna

we krwi podw i kobiet w ciy, wie estrogeny i prowadzi do wyksztacania chopicego stereotypu zachowaniafetoproteina

cytokina syntetyzowana przez hepatocyty pod wpywem cytokiny interleukiny 6, ktr wydzielaj komrki w stanie zapalnymjest to molekularny znacznik procesu zapalenia

biako C-reaktywne

peptydowy hormon o waciwociach antybiotykurola czstki sygnaowej w metabolizmie elaza- wywouje wrodzon posta hemochromatozy (gromadzenie si elaza w tkankach i ich wybarwianie si barwnikami krwi

hepcydyna (LEAP1)

produkuj go hepatocyty w warunkach chorobowychkolagen

hepatocyty syntetyzuj i rozkadaj takie biaka i peptydy jak:

zasadowy pyn o barwie zielonkawotej, zawiera wod, kwasy ciowe, bilirubin (bo uprzednim jej zwizaniu z kwasem glukuronowym), cholesterol, fosfolipidy, IgA, elektrolity

emulsyfikacja tuszczu w jelicierazem z ci wydalane s cholesterol, sole kwasw ciowych, fosfolipidy i elektrolity, produkty metabolizmu (np. metale cikie), lekitransportuje IgA do luzowej jelit przez naczynia krwiononezwizane kwasy ciowe hamuj wzrost bakterii w jelicie cienkim

funkcje ci

kilka rodzajw transporterw ABC odpowiada za transport cholesterolu, soli kwasw ciowych, metabolitw zwizanych z glutationem, fosfolipidw z hepatocytu do kanalika ciowego

90% kwasw ciowych odzyskiwanych z jelita, 10% de novo w SER hepatocytwbilirubina powstaje w makrofagach ledziony, szpiku, komrkach Browicza-Kupffera z hemu w czasie niszczenia erytrocytw wie si z albumin transport do hepatocytw

wydzielanie ci

w SER- cytochromy P450 (CYP) zakotwiczone w boniew peroksysomach- katalaza peroksysomw zuywa nadtlenek wodoru by utlenia etanol, fenol, formaldehyd, kwas mrwkowy (peroksysomy utleniaj ponad 50% alkoholu)

hepatocyty wytwarzaj mocznik z jonw amonowych w cyklu amonowym

detoksykacja szkodliwych metabolitw i ksenobiontykw (substancje niewystpujce w organizmie i niemetabolizowane) odbywa si

Ukad pokarmowy 3

histo_szczegolowa Strona 8

hepatocyty wytwarzaj mocznik z jonw amonowych w cyklu amonowym

wydzielaj hormony peptydowe zwane somatomedyn C (IGF I) oraz erytropoetynsomatomedyna C pobudza mitozy i syntez proteoglikanw w chondrocytach wpywajc na wzrost ciaaerytropoetyna pobudza erytrocytopoez, w yciu podowym wydzielana tylko przez wtrob, po urodzeniu 80% wydzielaj nerki, a 20% wydzielaj hepatocyty w pobliu yy rodkowej oraz komrki tuszczowe okoozatokowe wtroby

magazynuj i wydzielaj jeli potrzeba witaminy A, D3, B2, B3, B4, B12 (zapas na 5 lat) i K oraz hydroksyluj witamin D3 w pozycji 25 (w pozycji 1 hydroksyluj nerki)

wydzielanie hormonw i magazynowanie witamin

komrki Browicza-Kupfferaliczne wypustki, te wypustki midzy komrkami rdbonka, ale nie tworz z nimi poczewewntrz sinusoidw15-20% komrek wtrobymakrofagi zawierajce lizosomy i heterofagosomyzapobiegaj wewntrznaczyniowemu krzepniciu krwi, bo fagocytuj wknika i kompleksy wknika i tromboplastyny

fagocytuj bakteriefagocytuj komrki nowotworowe, kompleksy przeciwciao-antygen, zuyte erytrocytyprodukuj cytokiny, m.in. TGF-, ktry pobudza produkcj kolagenu przez komrki gwiadziste

komrki gwiadziste (HSC) (komrki Ito)po zewntrznej stronie ciany sinusoidw w przestrzeniach Dissego5-8% komrek wtroby, z grzebienia nerwowegowypustki cytoplazmatyczne owijajce si wok sinusoiduna powierzchni cytokina epimorfina- biako regulujce rnicowanie hepatocytwzawieraj krople tuszczu z witamin A (tak trzymamy 80% witaminy A)obok hepatocytw produkuj erytropoetynprezentuj antygeny lipidowe limfocytom NK

synteza kolagenu typu I- gwnie pod wpywem TGF- z komrek Browicza-Kupffera i hepatocytw,prowadzi to do wknienia i marskoci

wkna kolagenowe najpierw w przestrzeniach Dissego, jeli ich przybywa to HSC przeksztaca si w miofibroblasty, a to zwiksza opory w ukadzie wrotnym i prowadzi do nadcinienia wrotnego krwi, czyli cecha marskociproliferacja HSCwytwarzanie chemokinnabycie zdolnoci kurczliwych

normalnie nieaktywne, ale uszkodzenie wtroby prowadzi do aktywacji

sinusoidyodmiana wosowatych naczy krwiononych, dua rednica (30 m)rdbonek z paskich komrek z porami rednicy 100 nm, brak blaszki podstawnej, rdbonek wspiera si na mikrokosmkach hepatocytw i delikatnej sieci wkien siateczkowych

dziki porom i brakiem bony podstawnej czstki atwo przechodz do przestrzeni Dissego i odwrotnie

przewody ciowepo kolei pynie:hepatocyty wydzielaj do kanalikw ciowych (ciana to bony dwch hepatocytw)kanaliki cionone (Heringa)- czciowo wysane komrkami nabonkowymi wycieajcymi, a czciowo ciana z bon hepatocytwkanaliki ciowe midzyzrazikowe- wysane nabonkiem jednowarstwowym szeciennym otoczonym ma warstw cznej waciwejkanaliki ciowe wikszego kalibru- jednowarstwowy walcowaty, warstwa miocytw gadkichprzewd wtrobowy wsplnyprzewd wtrobowy wsplny+przewd ciowy pcherzykowy=przewd ciowy wsplny (te przewody wysane jednowarstwowym walcowatym, ich bona luzowa tworzy fady, pod nabonkiem czna luna waciwa (wkna spryste, fibroblasty, limfocyty). W przewodzie wtrobowym wsplnym niepena warstwa mini, w przewodzie ciowym wsplnym ju ich wicej, przebieg okrny i skony, wyrana warstwa, w pobliu ujcia do dwunastnicy s dwa zgrubienia gadkich, czyli zwieracze

zraziki wtrobywyrniamy nastpujce zraziki w zrbie i miszu

wyrana struktura skrawkw wtrobynajczciej szecioktnyu wini wyrane granice, ale u ludzi nie ma wyranych pasma tkanki cznej, a granice midzy zrazikami wyznaczaj linie czce ssiednie przestrzenie bramno-ciowe (3-6)

w rodku zrazika ya rodkowaprzestrze wypeniona hepatocytami, a midzy nimi sinusoidy

zraziki anatomiczne

widaukad kanalikw odprowadzajcych w rodku przestrze bramno-ciowagranice wytyczaj 3 ssiednie yy rodkoweprzestrze wypeniona hepatocytami i sinusoidami

zraziki wrotne

odlego hepatocytw od rde krwi bogatej w tlen i skadniki odywcze (y okoozrazikowych)

zgrupowanie hepatocytw ze zrbem, naczyniami krwiononymi, kanalikami ciowymiosi jest ya okoozrazikowagranice wyznaczaj 2 przestrzenie bramno-ciowe i dwie yy rodkowe

najblisza yy okoozrazikowej (tu najlepiej ukrwione hepatocyty)rodkowanajdalsza od yy okoozrazikowej

trzy strefy gronka

gronka wtrobowe

naczynia limfatyczne i nerwywosowate i maego kalibru tworz gst sie w cznej okoozrazikowej, podobna sie w cznej podtorebkowej. Limfatyczne otrzymuj limf (zmodyfikowane osocze) z przestrzeni Dissego. Wiksze naczynia limfatyczne towarzysz krwiononym. Nerwy niezmielinizowane wspczulne ze splotu sonecznego i przywspczulne z nerwu bdnego, dochodz do miocytw naczy krwiononych. Brak naerww w zrazikach.

pcherzyk ciowy40-70 mldno, trzon, szyjkabona luzowa (tworzy fady znikajce po wypenieniu), miniowa, surowicza (brak w miejscu styku z wtrob)wysany jednowarstwowym walcowatym, kwasochonna cytoplazma bo duo mitochondriw, nabonek tworzy uchyki, na wolnych powierzchniach mikrokosmki, powierzchnie podstawno-boczne ukadaj si w fady, typowe komrki transportujce Na+ i Cl-

w luzowej waciwej naczynia krwionone i sie limfatycznychw okolicy szyjki gruczoy cewkowo-pcherzykowe wydzielajce luzmiocyty o przebiegu skonym, podunym i okrnymbona surowicza z cznej waciwej zbitej pokrytej mesotheliumna cianie pcherzyka, a szczeglnie na styku z wtrob s struktury podobne do przewodw gruczoowych nazywane przewodami Luschki, nie cz si ze wiatem pcherzyka, ale mog uchodzi do wiata przewodw ciowych

czynnoprzechowuje i zagszcza nabonek pompuje Na+ i Cl- do przestrzeni midzy komrkami nabonkowymi, wic woda z ci te tam odpywatuszcze w dwunastnicy jej komrki enteroendokrynowe wydzielaj cholecystokinin (CCK) dociera z krwi do ciany pcherzyka skurcze i wydzielanie ci

trzustkama cz zewntrz i wewntrzwydzielnicz (wyspy Langerhansa)

cz zewntrzwydzielnicza:pokryta czn waciw, bez wyranej torebki, wewntrz trzustki ukada si w szerokie pasma oddzielajce patypaty z poodzielanych tkank czn pacikwczna waciwa luna tworzy zrb trzymajcy naczynia krwionone i misz z pcherzykw wydzielniczych i przewodw odprowadzajcych

z duych pryzmatycznych komrek z zasadochonn cytoplazm i okrgym jdrem w rodku, komrki surowicze, rozbudowana RER, Golgi, mitochondriana wierzchu pcherzyki wydzielnicze (ziarenka zymogenu)w pcherzykach nieaktywne proenzymy- trypsynogen, chymotrypsynogen, prokarboksylopeptydazadodatkowymi zabezpieczeniem przed enzymami proteolicznymi jest tworzenie trzustkowego inhibitora wydzielanej trypsyny (PSTI), hamuje zbyt wczesn aktywacj enzymwuczynnianie enzymw proteolitycznychenteropeptydaza mikrokosmkw enterocytw dwunastnicy przycina trypsynoigen do aktywnej trypsyny trypsyna aktywuje przycinajc chymotrypsynogen, prokarboksypeptydaza, proelastaza, profosfolipaza A2inne enzymy zymogenu (amylaza, esteraza cholesterolu, lipaza) s od razu aktywne, bo nie s grone dla komrki

pcherzyk wydzielniczy

histo_szczegolowa Strona 9

inne enzymy zymogenu (amylaza, esteraza cholesterolu, lipaza) s od razu aktywne, bo nie s grone dla komrkina podstawie receptory cholecystokininy (CCK), synapsy cholinergiczne (z neuromediatorem acetylocholin) z nerwu bdnego, gdy w dwunastnicy sok odkowy to CCK i synapsy pobudzaj uwalnianie proenzymw

w wietle niektrych pcherzykw wida komrki rdpcherzykowe, s to nabonkowe pocztkowej czci przewodu wyprowadzajcegoproenzymy i enzymy powstaj w RER, potem do Golgiego gdzie modyfikowane, segregowane i otaczane bon, wydzielina komrek pcherzykowych do wiata pcherzyka, a potem do przewodu wyprowadzajcego (wstawki)

ma receptory do dla sekretyny- peptyd wydzielany przez komrki S dwunastnicy pod wpywem soku odkowegowytwarzaj HCO3- przy pomocy anhydrazy wglanowej, a potem pompowany do wiata wstawki

wysana jednowarstwowym szeciennym

wydzielina wstawek do przewodw midzypacikowych przewody midzypatowe przewd trzustkowy (Wirsunga) do dwunastnicy, jest te przewd trzustkowy dodatkowy (Santoriniego); wiksze przewody wysane jednowarstwowym walcowatym, ma kubkowe i endokrynowe, na zewntrz nabonka warstwa cznej waciwej z nielicznymi gruczoami luzowymi

wstawka

woda, elektrolity (m.in. HCO3- , wic zasadowo), trypsyna, chymotrypsyna, karboksylopeptydaza, amylaza, fosfolipaza, esterazy cholesterolu, lipazy, oraz elastaza, DNA-aza, RNA-azawydzielanie pobudza nerw bdny, kilka hormonw komrek endokrynowych (sekretyna, pankreozymina (hormon identyczny z cholecystokinin), gastryna, VIP)wydzielanie hamuje somatostatynasekretyna, gastryna i VIP pobudzaj wydzielanie HCO3- z sokiem, co stwarza warunki do aktywacji enzymw

komrki pcherzykw wydzielaj zasadochonny sok trzustkowyczynno czci zewntrzwydzielniczej

histo_szczegolowa Strona 10

Ukad oddechowy skada si z:czci przewodzcej powietrze- jama nosowa, jama nosowo-gardowa, krta, tchawica, oskrzela, oskrzelikiczci oddechowej- oskrzeliki oddechowe, przewody oddechowe, pcherzyki pucne

bona luzowa:z nabonka, bony podstawnej, cznotkankowej bony luzowej waciwejwychwytuje i usuwa zanieczyszczenia, udzia w unieszkodliwianiu antygenw, nawilanie i ogrzewanie powietrza

ukad oddechowy oprcz oddychania odbiera take wch i smak oraz bierze udzia w wydawaniu dwikw

kanay i jamy przewodzce powietrze

przestrze midzy nozdrzami przednimi, a tylnymi, ktre cz z jam nosowo-gardowprzegroda nosa, maowina grna/rodkowa/dolnaokolica oddechowa i okolica wchowabona luzowa okolicy oddechowej od przedsionka do nozdrzy tylnych ma 160 cm2

skra z wosami nozdrzy- pierwszy zgrubny filtr powietrzagruczoy ojowe i potowe zatrzymuj zanieczyszczenia

przedsionek nosa

nabonek wielorzdowy walcowaty urzsiony z komrkami kubkowymicz waciwa bony luzowej zronita z ochrzstn lub okostnliczne gruczoy luzowo-surowicze (nawilanie, apanie zanieczyszcze, rozpuszczanie m.in. O3, SO2, luz z zanieczyszczeniami przesuwany przez rzski do przedsionka nosa i wydalany)

nabrzmiewanie bony luzowej i ogrzewanie powietrza

od ttnic klinowo-podniebiennych odchodz ttnice ukowate, a potem sie przy nabonkuw naczyniach przeciwprdowy przepyw w stosunku do powietrza, a maowiny tworz zawirowania, to polepsza ogrzewanieyy blaszki waciwej bony luzowej, rodkowej i dolnej czci okolicy oddechowej maj grube ciany i system jam (sploty jamiste), wic narzd wzwodowy/erekcyjny (podobne do odzi i echtaczki), wypenienie powoduje pcznienie bony luzowej, cyklicznie pcznieje co p godziny raz jedna a raz druga jama, to wycza przepyw powietrza i powierzchnia moe si regenerowa; w stanach zapalnych i alergicznych mog pcznie obie strony

naczynia krwionone bony luzowej

bona luzowa jamy nosowej

jama nosowa

receptory woni w gwnym nabonku wchowym, cz szczytowa jam nosa, 6 cm2oprcz gwnego nabonka wchowego w przegrodzie nosa jest narzd lemieszowo-nosowy, odbiera sygnay w postaci kompleksw substancji zapachowych, ktre wyzwalaj zachowania reprodukcyjne i agresywne, sabo poznany u ludzi

w okolicy wchowej nabonek wielorzdowy walcowaty z komrkami wchowymi, podporowymi i podstawnymiczowiek ma 10kk komrek wchowych

od guzka odchodzi 6-8 dugich nieruchomych rzsek (s to struktury receptorowe)rzski maj aksonem (9 + 1 para mikrotubuli) tylko w grnej czci, pozostaa cz z pojedynczych mikrotubuli

dendryt krtki i koczy si zgrubieniem (guzek wchowy)

bezmielinowepo przejciu przez bon podstawn nabonka wchowego s otaczane komrkami podobnymi do glejupczki 10-100 takich aksonw wchodz przez otwory blaszki sitowej tworzc opuszk wchow (w opuszce aksony komrek wchowych tworz synapsy z neuronami nazwanymi komrkami mitralnymi dajc zgrubienia nazywane kbuszkami)

wikszo aksonw komrek mitralnych tworzy pasmo wchowe biegnce do prka wchowego bocznego

akson wchodzi w skad nici wchowych

komrki wchowe to dwubiegunowy neuron, bieguny to:

liczne mikrokosmki na wolnej powierzchnikomrki podporowe

mog dzieli si i rnicowa w komrki nerwowe wchowekomrki podstawne

pyn surowiczybiako wice substancje zapachowe- OBPlizozym, IgAspukiwanie okolicy wchowej i pozbywanie si ju uytych zapachw

w bonie luzowej okolicy wchowej s gruczoy pcherzykowe wydzielajce

ludzie odrniaj 10k rnych woniwo odbieraj transbonowe glikoproteiny bony rzsek komrek nerwowych wchowych, kady receptor kodowany przez inny genkompleks czsteczka_wonna-OBP z receptorem biaka G aktywacja biaka G aktywacja cyklazy adenylanowej synteza cAMP cAMP wie si z biakami kanaowymi dla Na+ i otwiera je depolaryzacja bony rzsek

niektre receptory: kompleks czsteczka_wonna-OBP z receptorem biaka G aktywacja biaka G aktywacja fosfolipazy C produkcja trifosforanu inozytolu otwarcie kanaw Ca2+ otwarcie kanaw K+ hiperpolaryzacja bony

bona luzowa okolicy wchowej. chemoreceptory wchu

wysane bon luzow z jednowarstwowym walcowatym urzsionym zawierajcym komrki kubkoweniewiele gruczow luzowo-surowiczych, ktrych wydzielina dziki rzskom do jamy nosowej

zatoki przynosowe

bona luzowa pokryta wielorzdowym walcowatym urzsionym i czciowo wielorzdowym paskim (na granicy z narzdami, ktre go maj)w nabonku liczne limfocyty T cytotoksyczne i NK

tam gdzie wielorzdowy walcowaty s gruczoy luzowo-surowiczetam gdzie wielowarstwowy paski s gruczoy luzowe

blaszka waciwa bony luzowej ma duo wkien kolagenowych i sprystych

s migdakina zewntrz od luzowej s minie szkieletowe podniebienno-gardowe pokryte bon cznotkankow

jama garda

ciana z bony luzowej, podluzowej, chrzstek, mini szkieletowychszkielet nagoni z chrzstki sprystej i niewielkiej iloci wknistej i szklistej

grna powierzchnia- wielowarstwowy paskidolna powierzchnia- wielorzdowy walcowaty urzsiony

bona luzowa

blaszka waciwa bony luzowej zronita z ochrzstn i zawiera gruczoy luzowo-surowicze

nabonek wielorzdowy walcowaty urzsionypod nabonkiem gruczoy luzowo-surowicze

fady przedsionkowe

nabonek wielowarstwowy paski, odporny na uszkodzenia mimo e struny si stykaj w czasie mwieniaw blaszce waciwej bony luzowej s liczne wkna spryste tworzce wizado gosowewolne brzegi nazywamy strunami gosowymirwnolegle do wizade gosowych le minie szkieletowe- minie gosowe

fady gosowe

bona luzowa tworzy dwie pary fadwnarzd gosowy

we wczesnym dziecistwie wszystkie chrzstki s szklistechrzstka nagoni, klinowata i rokowata w spryst (nagoni te czciowo w wknist)chrzstka piercieniowata, tarczowata, nalewkowata zostaj szkliste, ale z wiekiem mog wapnie i kostnie

chrzstki krtani

wszystkie s szkieletoweminie krtani

krta

Ukad oddechowy

histo_szczegolowa Strona 11

wszystkie s szkieletowewydawanie dwikw, zmiana pooenia w czasie poykania

z bony luzowej, podluzowej (z chrzstk i miniami gadkimi) oraz przydanki

nabonek wielorzdowy walcowaty urzsiony

najliczniejsze

rzski przesuwaj zanieczyszczony luz ku krtani

rzski maj receptory smaku gorzkiego (rejestruj wic substancje szkodliwe) wzrost stenia Ca2+ przyspieszenie ruchw rzsek przesuwanie luzu ku krtani wykrztuszanie lub poykanie

wicej w pobliu rozwidlenia tchawicy

komrki urzsione

wydzielaj luzwicej w pobliu krtani

komrki kubkowe

komrki surowicze

mikrokosmki na wolnej powierzchnizakoczenia nerwowe, moe odbieraj czucie

komrki szczoteczkowe

liczne pcherzyki wydzielniczeliczne w yciu podowym i wczesnym dziecistwieprawdopodobnie reguluj przepyw powietrza zmieniajc rednic przewodw

komrki ziarniste (endokrynowe ukadu APUD)

komrki podstawne, macierzyste, progenitorowe

z cznej waciwej, duo sprystych, duo na dole- tworz rodzaj bony sprystej

duo limfocytw rozproszonych, niekiedy tworz grudki

komrki plazmatyczne (produkuj IgA), wystpuj razem z limfocytami tworzc ukad MALT (tkank limfatyczn bony luzowej)

blaszka waciwa bony luzowej

luna budowagruczoy luzowe i nieliczne komrki surowicze

bona podluzowa

16-20chrzstka szklista, ksztat podkowiastymidzy kocami chrzstek tkanka czna waciwa oraz poprzeczne i podune minie gadkie

chrzstki tchawicy

tkanka czna waciwa na zewntrzprzydanka

bona luzowa

tchawica

tchawica oskrzela gwne oskrzela patowe oskrzela segmentowe (10 w prawym, 8 w lewym) oskrzeliki (rednica

produkcja surfaktantuw cytoplazmie pcherzyki wydzielnicze zawierajce fosfolipidy, cholesterol, biaka SP-A, SP-B, SPC tworzce wsplnie surfaktantsurfaktant w pcherzykach forma blaszek, dlatego te pcherzyki nazywane ciakami blaszkowatymifosfolipid dipalmitoilofosfatydylocholina (DPPC) dziki SP-A i SP-B przyjmuje form niepenego surfaktantu, ktry po wydzieleniu na wewntrzn powierzchni pcherzyka razem z wydzielin komrek Clary tworzy ostateczny surfaktant

obnia napicie powierzchniowe na granicy faz powietrze-pcherzyk, zapobiega zapadaniu si pcherzykww czasie wdechu zmniejsza zuycie energii na rozszerzenie pcherzykauatwia dyfuzj gazw przez faz powietrze pyn ciany pcherzykadziaa bakteriobjczocigle wymieniany, pneumocyty typu I usuwaj go przez transcytoz do tkanki cznej i limfy

surfaktant

komrki macierzyste, mog z nich powsta pneumocyty typu I i II

nieliczne, szecienne

liczne pcherzyki wydzielniczew pobliu zakoczenia wkien nerwowych, przypuszczalnie to chemoreceptory

pneumocyty typu III

z cznej waciwejzawiera fibroblasty, miofibroblasty (zmieniaj wielko wiata pcherzykw), komrki tuczne, makrofagi (te midzy pneumocytami i w wietle pcherzykw)podtrzymuje naczynia wosowate przylegajce do pneumocytw typu Iduo wkien sprystych owinitych dookoa pcherzykw- rozcigaj si przy wdechu, a potem pomagaj przy wydechuwkna kolagenowe z kolagenu I i IIImakrofagi wypenione kurzem/pyem- nazywane komrkami pyowymi; w warunkach chorobowych w pucach krew, a erytrocyty w pcherzykach, makrofagi je zjadaj i najedzone s nazywane komrkami wad serca

zrb ciany pcherzykw

rola tlenku azotuw komrkach ciany pcherzykw pucnych jest glutation (tripeptyd), w jego skadzie jest aminokwas cysteina zawierajcy aktywne grupy sulfhydrylowe (SH) z ktrymi wie si NO

NO powstaje z argininy pod wpywem syntazy NO (powstaje w pucach)niezwizany NO rozpada si po kilku sekundach, zwizany z hemoglobin lub glutationem yje kilka godzin

dziaa rozszerzajco na oskrzela i oskrzelikiwie si take z hemem hemoglobiny i grupami SH cysteiny hemoglobiny i i tak wdruje po ciele, jest uwalniany wtedy gdy O2

wymiana gazowapowierzchnia 100 m2 w pucach

cytoplazm pneumocytw typu Ibony podstawne pneumocytw typu I i komrek rdbonkacytoplazm komrek rdbonkabon erytrocytw

gazy przenikaj przez

czna grubo skadnikw do przeniknicia to 0,2-0,5 mzmiany cinienia parcjalnego CO2 prowadz do zmian kwasowoci krwiwentylacj puc reguluj chemoreceptory w mzgu/kbku szyjnym/kbku aortalnym

opucnabona surowicza z blaszki tkanki cznej waciwej i nabonka mezodermalnego (jednowarstwowy, ale zalenie od ruchw puc zmienia ksztat od paskiego do walcowategoopucna cienna i opucna trzewnana nabonku mezodermalnym mikrokosmki wice kwas hialuronowy- smar uatwiajcy ruchy opucnej wzgldem siebiew blaszce tkanki cznej opucnej s wkna kolagenowe, spryste, komrki tkanki cznej, miocyty gadkie, naczynia krwionone i limfatyczne

unaczynnienie i unerwienie pucttnica pucna- krew czynnociowa, ttnice oskrzelowe- krew odywczattnica pucna rozgazia si z oskrzelami, na wysokoci przewodw oddechowych rozpadaj si na naczynia wosowate, sie na cianie pcherzykwyy odprowadzajce krew utlenowan na pocztku biegn niezlenie od oskrzelikw, a towarzysz im dopiero potem gdy urosnwiele anastamoz ttniczo-ylnych, gwnie midzy odgazieniami ttnic oskrzelowych i y pucnych

sie powierzchowna i gbokabrak naczy w przewodach midzypcherzykowychrozpoczynaj si dookoa oskrzelikw oddechowych, potem towarzysz oskrzelom rosnc, wzdu oskrzeli grudki i wzyliczne limfocyty naciekaj ciany oskrzeli

naczynia limfatyczne

biegnce wzdu oskrzeli wkna nerwu X (skurcz oskrzeli) i wspczulne (rozkurcz oskrzeli) ze splotw wspczulnych wnki pucaw cianie oskrzeli, bonie luzowej i podluzowej liczne komrki zwojowe

unerwienie

histo_szczegolowa Strona 13

nerki produkuj pierwotny i ostateczny mocz dziki filtracji osocza krwi i czynnej i biernej absorpcji skadnikw moczu do krwinerki wydzielaj i uwalniaj cytokin erytropoetyn i prostaglandyny

nerkawnka z y, ttnic i moczowodemu podw i dzieci pasma cznej waciwej dziel na patykora wnika do rdzenia w postaci supw (kolumn) nerkowych (Bertina)rdze z 8-18 piramid, brodawki nerkowe uchodz do kielichw mniejszychna powierzchni brodawki do 25 otworw (uj przewodw brodawkowych)- pole sitowateod podstawy piramidy biegn promienie rdzenia (Ferreina), o promienia stanowi kanalik zbiorczy, a w jego skad wchodz te fragmenty kanalikw I i II rzdu i ttnice midzyzrazikowe lece na obwodzie od ktrych odchodz do kory ttniczki doprowadzajce

paciki nerki to fragmenty kory ograniczone ssiednimi ttnicami midzyzrazikowymipaciki skadaj si z kanalika zbiorczego i uchodzcych do niego nefronwpat skada si z piramidy, fragmentw kolumn, przylegajcej kory nerkowej, widoczne u podw i niemowlt

zrb nerkiczna waciwa lunatrzyma naczynia krwionone, limfatyczne, misz nerki, komrki rdmiszowe

zrb rdzenia gstszy ni koryw zrbie rdzenia utrzymywany gradient hipertonii przyczyniajcy si do powstania moczu ostatecznego

unaczynnienie nerki20% krwi wyrzutowej sercattnica nerkowattnice midzypatowettnice ukowate

ttnice kocowe, brak midzy nimi anastamozzaczopowanie ttnic daje zawa nerki i ogniskow martwic

ttnice midzypacikowe

ttniczki doprowadzajcekbuszek nerkowyttniczka odprowadzajcaukad wrotny ttniczo-ttniczy

ttniczki odprowadzajce z nefronw korowych rozpadaj si na wosowate, ktre otaczaj kanaliki I i II rzdu

rodzaj wosowatych ttniczychwysane rdbonkiem cigym, wic nie przepuszcza wodybiegn sobie w rdzeniu a na wysokoci brodawki

na pocztek zstpuj

zawracaj o rad i biegn do kory

biegn wzdu ptli Henlego i kanalikw zbiorczychrodzaj wosowatych ylnychwysane rdbonkiem niecigym

teraz cz wstpujca

midzy naczyniami prostymi sie naczy wosowatychw ptlach przeciwne kierunki, wic powstaje wymieniacz przeciwprdowy biorcy udzia wraz ze wzmacniaczem przeciwprdowym ptli nefronu w wytwarzaniu moczu ostatecznego

ttniczki odprowadzajce z nefronw przyrdzeniowych oddaj po kilka naczy prostych rzekomych

mniej ni rzekomych, ale podobna funkcjaz ttnicy ukowatej naczynia proste prawdziwe

naczynia proste

z naczy wosowatych do y korowychyy gwiadzisteyy midzypacikoweyy ukowateyy midzypatoweya nerkowa

misz nerki

ciaka nerkowego (Malpighiego)kanalika I rzduczci grubej i cienkiej zstpujcej ptli nefronu (Henlego)czci grubej i cienkiej wstpujcej ptli nefronu (Henlego)kanalika II rzdu

skada si z nefronu, a nefron z

potem kanaliki zbiorcze przewody brodawkowenefron do 6 cmw obu nerkach 2,5kk nefronwnefrony korowe- 80%, zewntrz i rodek kory, krtkie ptlenefrony przyrdzeniowe- 20%, dugie ptle drce w gb rdzenia

naczynia krwionone wosowatepodocyty- nabonkowe komrkimezangium wewntrzne- tkanka cznaz rozgazie ttniczki doprowadzajcej na naczynia wosowate, potem zlewaj si w ttniczk odprowadzajcukad wrotny ttniczo-ttniczyrednica doprowadzajcej wiksza ni odprowadzajcejrdbonek wosowatych kebuszka cienka cytoplazma i liczne pory, na bonie podstawnej

kbuszek nerkowy

filtracja krwi i tworzenie moczu pierwotnegokbuszek nerkowy otoczony nabonkow torebk kbuszka (Bowmana)rednica 200 mciaka nefronw przyrdzeniowych s troch wiksze ni korowych

ttniczka doprowadzajcattnicza odprowadzajcapomidzy komrki mezangium zewntrznego

biegun naczyniowy

rozpoczyna si tam kanalik I rzdubiegun kanalikowy

w ciaku wyrniamy

listka trzewnego torebkilistka ciennego torebki- jednowarstwowy paski na biegunie kanalikowym przechodzcy w nabonek kanalika

torebka Bowmana z

pomidzy listkami wiato torebki gdzie filtrowany jest mocz pierwotny

wytwr rdbonka i podocytw

z makroczsteczek lamininy, fibronektyny, siarczanu heparanublaszki jasnej wewntrznej

gwnie kolagen typu IV

blaszki gstej

blaszki jasnej wewntrznej

skada si z

bona podstawna

torebka kbuszka, podocyty, filtr kbuszkowy

ciako nerkowe

Ukad moczowy

histo_szczegolowa Strona 14

z makroczsteczek lamininy, fibronektyny, siarczanu heparanu

blaszki jasnej wewntrznej

otacza okoo 80% obwodu naczynia wosowatego, a 20% rdbonka wspiera si na komrkach mezangium wewntrznegobona podstawna w ciaku nerkowym przechodzi z naczynia na naczynie, potem wygina si i przechodzi w bon podstawn listka ciennegotorebki Bowmana, a potem w bon podstawn nabonka kanalika I rzdu

komrki nabonka torebki trzewnej kbuszka

pierwszorzdowe- grubszedrugorzdowe- cieszele na bonie podstawnej naczynia krwiononego wosowatego kbuszka owijajc si dookoa niegomidzy wypustkami szczeliny filtracyjne o szerokoci 25nm- zachodzi tam filtracja osocza krwi

przepona z dugich makroczstek biaka nefryny, nefryna z jednej wypustki czy si z nefryn ssiedniej wypustki w szczelinie filtracyjnej czc si jak zamek byskawiczny

midzy ssiednimi drugorzdowymi wypustkami rwnolegle do podstawnej jest rozpita bonka o gruboci 6nm zwana przepon szczeliny

w cytoplazmie wypustki jest filament aktynowy z ktrym nefryna czy si dziki biakom podocynie, CD2AP, ZO-1powierzchnia wypustek podocytu pokryta jest glikokaliksem, w jego skad wchodzi podokaliksyna (rodzaj sialoproteiny), jest to silny polianion zatrzymujcy ujemne czstki, np. albuminy

oddaj wypustki cytoplazmatyczne

podocyty

wikszo porw bez przeponyzatrzymuje komrki, czstki, makroczstki, przepuszcza pyn i czsteczki o masie czsteczkowej do 1kk

porowate komrki rdbonka

zatrzymuje czsteczki o masie 32-125k, czyli wikszo biaek krwibona podstawna

szczeliny filtracyjne i ich przepony

filtracja zachodzi:

filtracja zachodzi mechanicznie, ale te w zalenoci od adunku elektrycznego dziki podokaliksynie, siarczanowi heparanu, kolagenowi typu IV (polianiony), czyli oglnie ujemne czstki nie przechodz

czynno ciaka nerkowegoprzez kbuszki przepywa dziennie 1800l, z tego 10% na mocz pierwotny (filtrat)w naczyniach wosowatych kbuszka cinienie 6 kPa, przeciwdziaa mu cinienie onkotyczne krwi 3,3 kPa i cinienie pynu w torebce 1,3 kPa czyli efektywne cinienie filtracji to 1,4 kPa, ktre odpowiada za wielko filtracji kbuszkowej- GFRwielko filtracji kbuszkowej jest zwikszana przez przedsionkowy czynnik natriuretyczny (ANF)w cigu doby czowieke wydala 1-1,5 l moczu

tkanka czna w ciaku nerkowym midzy naczyniamiz komrek i istoty podstawowejmidzy ttniczk doprowadzajc i odprowadzajc jest mezangium zewntrzne- przypuszczalnie cz aparatu przykbuszkowego

produkuje fibronektyn, laminin, perlekan, kolagen typu IV istoty podstawowejprodukuje cytokinyzdolno fagocytozy, sprztaj czstki w kbuszku pozostae z filtracjina czci obwodu naczynia wosowatego maj rol bony podstawnejmog si kurczy pod wpywem endoteliny i angiotensyny 2, wic s rodzajem miofibroblast zmieniajcych wiato naczy kbuszka

midzy naczyniami wosowatymi kbuszka jest mezangium wewntrzne, ktre

mezangium

zaczyna si na biegunie kanalikowymdugo do 1,5 cm, rednica 50 mcz krta leca w korze i cz prosta leca w rdzeniu

komrki s szerokie (na przekroju wida 4-5)s to komrki specjalizujce si w pompowaniu jonw nieorganicznych, wic kwasochonna cytoplazma, bo wiele mitochondriwna wolnej powierzchni mikrokosmki, a na powierzchni boczno-podstawnej liczne wgobienia z cytoplazm wypenion mitochondriami

zamykaj szczelnie przestrze midzy komrkami, ale mog selektywnie przepuszcza Ca2+, Mg2+, K+, H2O- nazywamy to transportem parakomrkowym

okludyny, klaudyny

paraceliny (odmiana klaudyn)

przy wierzchokach obwdki occludens

aminokwasy i glukoza (transportowana dziki GLUT2) absorbowane w 100%

pompy antyportalne Na+/H+ w bonie wierzchokowej komrekpompy antyportalne Na+/K+ (ATP-azy) w bonie boczno-podstawnej komrek

H+ do wiata kanalika i czy si tam z HCO3- dajc H2CO3, ktre anhydraza zamienia na CO2 i H2O, ktre komrka atwo absorbujeanhydraza zakwasza mocz, odpowiada za reabsorpcj dwuwglanuzaburzenia pracy anhydrazy zaburzaj reabsorpcj dwuwglanu (wykorzystuj to inhibitory anhydrazy wglanowej- moczopdne, hamuj reabsorpcj Na+, zwikszaj diurez)

pompowanie do komrki Na+ zaley od anhydrazy wglanowej (enzym w komrkach nabonkowych)

Na+, Cl-, K+ absorbowane w 80%

najwicej energii nerki na pompowanie jonw, woda biernie za jonami, wic gdy potrzeba zachowa wod to wicej pompowania jonw

podobnie dziaa hormon uroguanylina wytwarzana przez nabonek jelita- aktywuje cyklaz guanylanow nabonka kanalikw I co zwiksza wydalanie Na+, K+ i wody

czynnik natriuretyczny (ANF) zwiksza natriurez (wydalanie Na+) i wydalanie Cl- a wic te wod co zmniejsza V i p krwi

na wierzchokach komrek kompleksy URAT1 pompujce kwas moczowy z moczu do krwi- reguluj jego poziommocznik, kwas moczowy, kreatynina reabsorbowane w 40%

absorpcja np. witaminy Cnabonek wydziela ksenobiontyki np. rodki cieniujcew cytoplazmie pcherzyki endocytarne, transcytarne, lizosomy (trawi biaka ktre mimo filtra trafi do kanalika)w czci rdzeniowej komrki kanalika podobna budowa, jednak mniej kwasochonna cytoplazma, mniej pcherzykw transcytarnych i lizosomwkomrki nabonka wykazuj szczeglnie du aktywno fosfatazy alkalicznej

wysany jednowarstwowym szeciennym

kanalik I rzdu (te bliszy lub gwny)

na wysokoci brodawek zakrcacz zstpujca i wstpujcaw nefronach korowych prawie brak czci zstpujcej, wic s krtsze

budowa komrek pompujcych jony nieorganiczne- kwasochonna cytoplazma, duo mitochondriw, mikrokosmki, wgbienia na powierzchni boczno-podstawnej

ATP-aza zapewnia antyportalny transport Na+ i K+ przez boczno-podstawn powierzchni komrkioccludens z klaudyny, okludyny, paraceliny (selektywnie przepuszcza np. Ca2+ i Mg2+)mutacja genu dla paraceliny 1 (gen pcln-1) prowadzi do rodzinnej hipomagnezemii (obnienie Mg2+ we krwi) i hiperkalcinurii (za duo wydalane Ca2+ z moczem)

odcinek gruby- nabonek szecienny

przepuszczalny dla wody- transport dziki gradientowi osmotycznemu midzy pynem kanalikw a zrbem nerkiodcinek czci wstpujcej nieprzepuszczalny dla wody co powoduje hipertoni rdzenia nerki

odcinek cienki- nabonek paski

cz zstpujca i wstpujca podzielone na

absorpcja 25% NaCl, K+, Ca2+ i HCO oraz 15% wodyw ramieniu wstpujcym absorpcja Mg2+ i Ca2+ dziki paracelinie (przepyw selektywny, a nie pompowanie)

cz wstpujca nie przepuszcza wody, ale pompuje Cl- do zrbu rdzenia, za Cl- idzie Na+ i pyn do czci zstpujcej, z niej znw do wstpujcej i w kkodziki temu powstaje gradient hipertoniigboko w rdzeniu hipertonia 1200 mOsmol/l, w korze izotonia (280 mOsmol/l)mocz wypywajcy z ptli jest lekko hipotoniczny

funkcja wzmacniacza przeciwprdowego

czynno ptli nefronu

ptla nefronu

dugo 5 mm, rednica 30 m, krty przebiegkanalik II rzdu

histo_szczegolowa Strona 15

dugo 5 mm, rednica 30 m, krty przebieg

podobne do tych w I rzdu, ale nisze, wsze i sabo kwasochonne, na przekroju poprzecznym okoo 10dochodzi do bieguna naczyniowegocz komrek przybiera cechy jednowarstwowego wysokiego szeciennego i nazywa si plamk gst- ssiaduj z mezangium zewntrznym, rola osmoreceptorw stenia jonw w moczu

jednowarstwowy szecienny

na wierzchokach transportery symportalne transportujce Na+ i Cl- do cytoplazmyw bonach boczno-podstawnych transportery antyportalne (pompy ATP-azowe) transportujce Na+ na zewntrz i K+ do komrkiabsorbuje 7% NaClaldosteron zwiksza absorpcj Na+

dalsze fragmenty podobnie jak kanalik zbiorczy przepuszczalne dla wody pod wpywem ADH, ktra otwiera kanay wodne- akwaporynypompuje jony wodorowe i amonowe do wiata- gospodarka kwasowo-zasadowa

czynno

biegn w promieniach rdzenia a do brodawekrednica kanalikw od 40 m do 200 m na kocach (kocowe odcinki- przewody brodawkowe)kanaliki zbiorcze+przewody brodawkowe= 20 mmw kanalikach zbiorczych jednowarstwowy szecienny, w przewodach brodawkowych jednowarstwowy walcowaty

policystyna 1- czy komrki midzy sob

policystyna 2- kanaa dla Ca2+

w bonie rzski s kompleksy biakowe- ich wrodzony brak prowadzi do powstania z kanalikw zbiorczych mnogich cyst nerkina wolnej powierzchni nieruchoma komrka bdca mechanoreceptorem wraliwym na przepyw i skad pynu

reabsorbuj N+ i wod z moczutransportuj K+ do cytoplazmywydzielaj kalikrein- proteinaza przeksztacajca prekursor urodylatyny w aktywny hormon

komrki jasne

mikrokosmki, mitochondria, wgobienia na powierzchni podstawnejz boku na bonie policystyna 1 i 2pompuj na zewntrz H+ lub HCO3-produkuj prekursor hormonu urodylatyny, ktra zwiksza wydalanie Na+, a wic obnia cinienie krwi

komrki ciemne

w nabonku kanalikw zbiorczych promieni rdzenia s komrki jasne (zwane gwnymi) i komrki ciemne (zwane wstawkowymi), w nabonku w rdzeniu tylko jasne

udzia w organizacji wymieniacza przeciwprdowegopod wpywem ADH przepuszczalne dla wody przez kanay wodne- akwaporynyz kanalikw zbiorczych w rdzeniu krew ucieka, bo rdze hipertonicznyw rdzeniu s te naczynia proste rzekome przez ktrych rdbonek przepywaj woda i jony, wic ta krew aborbuje jony i staje si hipertonicznata krew pync potem w stron kory przyjmuje wod i znw jest izotoniczna, nosi to nazw wymieniacza przeciwprdowego, dziki temu mechanizmowi woda opuszcza kanaliki zbiorcze co powoduje zagszczenie i hipertoni

mocznik odgrywa rol w tworzeniu hipertonii, bo grny odcinek dla niego nieprzepuszczalny, a dolny ju tak wic uciekajc tam zwiksza hipertoni okolicy, a jego dyfuzja zwiksza te reabsorpcj Na+ z cienkiego odcinka ptli nerkowej

brak wydzielania ADH moczwka prosta

kanaliki zbiorcze i przewody brodawkowe

reguluj hormony i czynne peptydyregulowana jest objto pozakomrkowego pynu ciaa- ECF, u czowieka o masie 60kg ECF to 12l, a pyn wewntrzkomrkowy to 24l

zmniejszenie ECF pobudza ukad renina-angiotensynapobudza reabsorpcj NaCl i wody w kanalikach I, wzrasta ECFpobudza uwalnianie aldosterony z warstwy kbkowatej, wzrasta ECF

angiotensyna 2

uwalniany przez kor nadnercza pod wpywem angiotensyny 2 i zwikszonego stenia K+dziaa na nabonek zstpujcej czci ptli nerkowej, kanalika II i kanalika zbiorczegozwikszenie reabsorpcji NaCl, wzrasta ECF

aldosteron

wydzielany przez kardiomiocyty wydzielniczezwiksza wydalanie NaCl i wodyhamuje wydzielanie ADH w czci nerwowej przysadki

przedsionkowy czynnik natriuretyczny (ANF)

analog ANFhamuje absorpcj NaCl i wody przez kanaliki zbiorcze silniej od ANF

urodylatyna

monopeptyd wydzielany przez neurony jdra nadwzrokowego i okookomorowego podwzgrzanajwaniejszy hormon regulujcy gospodark wodnotwiera akwaporyny w kanalikach zbiorczych, zwikszony wypyw wody, wzrasta ECF

hormon antydiuretyczny (ADH)

hormony i peptydy regulujce ECF

czynniki hormonalne regulujce filtracj i reabsorpcj jonw

w korze i rdzeniupodobne do fibroblastwszeregi midzy kanalikami i naczyniamipodtrzymuj struktur nerkiwydzielanie erytropoetyny- cytokina pobudzajca erytrocytopoeznerka wydziela 80% erytropoetyny, 20% hepatocyty i komrki gwiadzisteokoozatokowe wtroby, niewiele puca, jdra, astrocyty mzgowiapodobne do fibroblastw komrki kory wydzielaj take kolagen i proteoglikany

komrki rdmiszowe nerki

aparat przykbuszkowy (JG)narzd receptorowo-wydzielniczy nerkiodbiera sygnay o steniu elektrolitw i w odpowiedzi wydziela enzym renin

zmodyfikowane miocyty gadkie w bonie luzowej ttniczki doprowadzajcej w pobliu kbuszkatroch w bonie rodkowej ttniczki odprowadzajcej

w cytoplazmie niewiele komrek kurczliwych, duo pcherzykw wydzielniczych i RERtypowe komrki syntetyzujce i wydzielajce biaka

ciana ttniczki jest zmieniona tam gdzie jest JGkomrki JG przylegaj do bony podstawnej rdbonka ttniczki, a z drugiej strony do mezangium zewntrznegowydzielaj enzym proteolityczny- renin

komrki przykbuszkowe (komrki JG)

zmodyfikowane komrki kanalika II blisko ciaka nerkowegowalcowate lub szecienne z Golgim w czci podstawnej cytoplazmy (inne komrki nabonka kanalika II maj Golgiego w czci wierzchokowej cytoplazmy)s osmoreceptorami- info o zmianach cinienia moczusygna potem przez komrki mezangium zewntrznego do komrek JG ttniczek doprowadzajcych i odprowadzajcych, a one wydzielaj renin

komrki plamki gstej

komrki cznotkankowemidzy ttniczk doprowadzajc i odprowadzajcznaczenie nie jest poznana, ale przypuszczalnie przekazuj sygna od receptorw plamki gstej do JG ttniczki doprowadzajcej i odprowadzajcej

komrki mezangium zewntrznego

skad aparatu JG:

sygnaem dla ukadu RAS jest obnienie cinienia osmotycznego w kanalikach IIangiotensynogen (2-globulina) renina odcina 10-aminokwasowy peptyd czyli angiotensyn 1 (angiotensyn 1-10) we krwi puc enzym proteolityczny konwertaza angiotensyny ACE (wydzielaj j komrki rdbonka) odcina jeszcze 2 aminokwasy/enzym proteolityczny chymaza (np. w sercu)/katopepsyny angiotensyna 2 (angiotensyna 1-8) aminopeptydazy w rnych tkankach powstaje angiotensyna 3 (40% aktywnoci angiotensyny 2 w obkurczaniu naczy oraz 100% w pobudzaniu wydzielania aldosteronu w korze nadnerczy) aminopeptydazy angiotensyna 4 (gwnie w mzgu)

inna droga angiotensynogen (2-globulina) renina odcina 10-aminokwasowy peptyd czyli angiotensyn 1 (angiotensyn 1-10) ACE2 odcina jeden aminokwasangiotensyna 1-9 ACE/aminopeptydaza obojtna angiotensyna 1-7 (heptapeptydy) rozkurcza naczynia krwionone (odwrotnie do angiotensyny 2 ktra skurcza)

na wielu komrkach a szczeglnie mini gadkich naczy krwiononych, kardiomiocytw, kory nadnercza s receptory AT1, AT2, AT4 dla angiotensyny 2 i innych

czynno aparatu przykbuszkowego. ukad renina-angiotensyna (RAS)

histo_szczegolowa Strona 16

na wielu komrkach a szczeglnie mini gadkich naczy krwiononych, kardiomiocytw, kory nadnercza s receptory AT1, AT2, AT4 dla angiotensyny 2 i innych

pobudza proliferacj miocytw gadkich naczy i akrecj (wzrost masy istoty midzykomrkowej) oraz aktywowanie metaloproteinazyzmiana funkcji rdbonka naczy (gwnie hamowanie wydzielania NO), obkurczanie ich i agregacja pytek krwistres oksydacyjny przez zwikszenie produkcji wolnych rodnikw, pobudzanie aktywnoci oksydazy NADPH i zwikszanie utleniania cholesterolu LDLzapalenie przez pobudzanie produkcji czynnikw prozapalnych- cytokin (w tym chemokin i czstek adhezyjnych) to zwiksza przepuszczalno naczy i diapedezy leukocytw

obkurcza naczynia krwiononeuwalnia aldosteron z kory nadnerczauwalnia ADHobkurcza ttniczki odprowadzajce zwikszajc filtracj nerkow (GFR)

funkcje angiotensyny 2

wszystko razem tworzy ukad renina-angiotensyna (RAS)reguluje ukad sercowo-naczyniowy i nerkiwszystkie biaka ukdu RAS wytwarzaj te adipocyty regulujc mas tkanki tuszczowej tym sposobem (autokrynowo lub parakrynowo)biaka RAS s tworzone w sercu, naczyniach krwiononych, mzgu i oglnie w narzdach gdzie s enzymy proteolityczne chymazy i katepsyny

znaczenie RAS

kielichy, miedniczka, moczowd

w kielichach i miedniczce gadkaw moczowodzie podune fady- zanikaj gdy pynie moczna powierzchni nabonek przejciowy

czna waciwa lunaduo wkien kolagenowych i nieliczne sprystegrudki limfatyczne (szczeglnie w miedniczce) i liczne limfocyty

bona luzowa waciwa

bona luzowa

wewntrz podune gadkie, zewntrz okrne lub spiralne gadkiena dole moczowodu 3 warstwy- poduna, okrna, podunakomrki rdmiszowe (Cajala) w kielichach mniejszych

bona miniowa

czna waciwaliczne wkna spryste

przydanka

pcherz moczowy

liczne fady znikajce po wypenieniupokryta nabonkiem przejciowym- wielowarstwowy szecienny z 3-6 warstw komrek zwanych urocytami

powierzchowne komki due, szecienne, niektre po 2 jdra- nazywane komrkami baldaszkowatymi

liczne plamki z biaek tworzcych szecioktne ukdy, izoluj mocz od wody tkankowej, grubo bony komrkowej biaek to 12nm (normalnie 8 nm), bona komrkowa z glikosfingolipidw, w plamkach zakotwiczaj liczne filamenty porednieliczne fady i wgobienia stworzone przez dyskoidalne pcherzyki ksztatu litery V, rezerwa bonu komrkowej na rozciganie

wolna powierzchnia komrek baldaszkowatych:

w luzowej waciwej limfocyty i pojedyncze grudki limfatyczne nalece do MALT

bona luzowa

3 niecige warstwy mogce si przenikapoduna, okrna, podunanajgrubsza jest zewntrzna- misie wypierajcy pcherza

bona miniowa

czna waciwaprzydanka

z nabonkiem mezodermalnymbona surowicza

cewka moczowamska 20 cm, eska 4 cm

4 cmuchodz przewody wyprowadzajce gruczou krokowegona tylnej cianie agiewka sterczowanabonek przejciowy na bonie podstawnejluzowa waciwa z cznej waciwej lunejwewntrz podune gadkie, zewntrz okrne gadkieprzydanka przechodzi w zrb gruczou krokowego

cz strerczowa

1 cmley w przeponie miednicy i przeponie moczowo-pciowejwielorzdowy walcowatyna zewntrz luzowej odnoga minia poprzecznego gbokiego krocza tworzcego zwieracz

cz boniasta

15 cmwielorzdowy walcowaty, w dole dkowatym przechodzi w wielowarstwowy paskina caej dugoci ujcia luzowych gruczow Littregoujcia gruczow opuszkowo-cewkowych

cz gbczasta

cewka moczowa mska

wiato w ksztacie pksiycawielowarstwowy paskibona luzowa waciwa ma duo naczy krwiononych, w tym duo grubociennych ywewntrz podune gadkie, zewntrz okrne gadkie, ktre przechodz w szkieletowy misie zwieracza cewki

cewka moczowa eska

histo_szczegolowa Strona 17

skra2 warstwy: naskrek i skra waciwagrubo od 0,3 do 4mm, najgrubsza na karku, grzbiecie, podeszwach, doniachpowierzchnia do 2m2

rna grubo, bo rne iloci tuszczuley na tkance podskrnej

gruczoy ojowe, potowe, wosy, paznokcies przydatki skry

wielowarstwowy paski rogowaciejcy

ich odmian s komrki Merkela z grzebienia nerwowego i melanocyty te z grzebieniaz komrek nabonkowych zwanych keratynocytami

w naskrku komrki pochodzenia szpikowego: prezentujce antygeny- dendrytyczne (Langerhansa), limfocyty T cytotoksyczne i T

z 6-20 warstw komrek, a grubo 500 m, grubszy na podeszwach i doni

jego cz podstawna si dzieli, a 50% nowych komrek idzie ku powierzchni rnicujc si a do zrogowacenia, caa podr trwa 30 dni

tyle samo si tworzy co zuszcza

zbudowany z kolumn keratynocytw, w skad kolumny 5-6 komrek podstawnych oraz szeregi pojedynczych spaszczonych keratynocytw , ktre s czternastocianami

le na niej keratynocyty warstwy podstawnej naskrka, a w miejscu styku z blaszk tworz hemidesmosomy do ustalenia pooeniaw jej skad wypustki komrek nabonkowych, glikoproteiny- lamininy, proteoglikany (perlekan i agryna), biaka- nidogen (czy laminin z kolagenem IV), fibuliny, biako BM-40

blaszka jasna

zbudowana z kolagenu IVblaszka gstna

zawiera fibrylarne czsteczki kolagenu typu VII (zwane wkienkami kotwiczcymi), przenikaj do skry waciwej midzy wkna kolagenu IIIblaszka siateczkowata

bona jest ciga i z kilku warstw:bona podstawna naskrka

z komrek walcowatych, z zasadochonn cytoplazm (rybosomy, polirybosomy), liczne hemidesmosomy i nieliczne filamenty porednie I i II (cytokeratyny), mikrotubule, filamenty aktynowe

wrd nich komrki macierzyste, ktre docieraj tu z opuszki mieszka, po podziale jedna zostaje, a druga zaczyna si rnicowa i wdrowa w gr 30 dni

warstwa podstawna

z kilku warstw spaszczonych czternastociennych komrek, a midzy nimi poczenia typu desmosomwna preparacie wygldaj jak kolce bo si kurczrnicowanie przez syntez biaek cytokeratyn i odkadanie w cytoplazmie pczkw filamentw porednich cytokeratynowychistnieje ponad 20 rodzajw biaek cytokeratynowych i 80 rodzajw innych biaek, ktre bior udzia w rnicowaniu i keratynizacji

warstwa kolczysta

midzy komrkami tej warstwy poczenia occludens zawierajce okludyn 1 i 4

zagszczanie pczkw filamentw cytokeratynysynteza swoistych biaek: profilagryny, lorykryny, SPR, kornifiny, inwolukryny i biaka bogate w glicyn i cystein, ktre tworz macierz w ktrej s zatopione filamenty keratynowepojawiaj si w cytoplazmie pcherzyki z powyszymi biakami zwane keratohialinamisynteza swoistych glikolipidw, ktre tworz blaszki otaczane bon i wystpuj w cytoplazmie keratynocytw jako ciaka blaszkowate

tutaj najsilniejsze rnicowanie, ktre przejawia si

biako profilagryna z pcherzykw keratynocytw przeksztaca si w warstwie zrogowaciaej w filagryn, ktra wie filamenty cytokeratyny w gst mas rogowbiaka inwolukryna, lorykryna i SPR s wydzielane poza komrki gdzie dziki transglutaminazie K tworz wizania krzyowe ze sob co daje gst rogow warstw na powierzchni komrek i tak powstaj useczki rogowe wypenione rogow mas cytokeratyn, a na ich powierzchni jest rogowa masa z lorykryny, SPR, inwolukryny i acyloglukozyloceramidu

w miar keratynizacji zanikaj jdrapowierzchowne keratynocyty tej warstwy gromadz ciaka blaszkowate, s to pcherzyki zawierajce blaszki glikolipidu- acyloglikozyloceramidu, a ich zawarto jest wydzielana na zewntrz, dziki temu midzy warstw ziarnist i zrogowacia wystpuje warstwa rwnolegych blaszek glikolipidu, glikolipidy otaczaj te zrogowacia warstw naskrka co stanowi barier dla wody

warstwa ziarnista

cienka warstwa kwasochonnych keratynocytw, bez jder, wypenione masami zrogowaciaych filamentw cytokeratyny, maj jeszcze desmosomywystpuje tylko w grubych naskrkach

warstwa jasna

z profilagryny odcinane s czsteczki filagryny, ktra powodujeagregacj filamentw cytokeratyny z wytworzeniem wiza disiarczkowych (duo ich w keratynie twardej (wosy, paznokcie), a mniej w mikkiej (naskrek))

rdzenia

z inwolukryny, SPR i lorykryny, wchodz te glikolipidy

na powierzchni warstwa zrogowaciaa, a pod ni glikolipidy, ktre chroni przed ucieczk wody

otoczki zewntrznej

skada si z useczek rogowych (zrogowaciae bezjdrowe komrki), ktre skadaj si z:

w skad keratyny naskrka wchodzi ponad 30 jej rodzajwokoo 32 polipeptydy keratyn zwijaj si i tworz filament poredni keratyny, ktry zatopiony jest w macierzy z ok. 80 rodzajw biaek i stabilizowany wizaniami S-S (im ich wicej tym twardsza keratyna)keratyna mikka w useczkach rogowych naskrka i w wewntrznej pochewce wosa, a skada si z bezpostaciowej keratyniny i filamentw cytokeratynowych poczonych filagryn oraz z inwolukryny i innych biaekkeratyna twarda w powoczce i korze wosa oraz w pytkach paznokci, a skada si z gsto uoonych filamentw cytokeratynowych powizanych filagryn, gstej bezpostaciowej keratyny i inwolukryny o duej zawartoci siarki (S-S)

keratyna mikka i twarda

warstwa zrogowaciaa

keratynocyty naskrka z 5 warstw

naskrek

czuciowe, w warstwie podstawnej na bonie podstawnej

odbieraj dotyk

z grzebienia nerwowego

ma ziarna wydzielnicze

dochodzi do niej wkno zmielinizowane, ktre potem traci sw osonk

komrki Merkla

z grzebienia nerwowego

midzy keratynocytami warstwy podstawnej naskrka, 10% komrek tej warstwy

syntezuj melanin

oddaj wiele wypustek, due owalne jdra, jasna cytoplazma, RER, Golgi, pcherzyki z melanin

tyrozyna oksydoreduktaza (tyrozynaza) 3,4-dihydroksyalanina (dopa) dopachinon melanina lub feomelanina (skadnik rudych wosw)zachodzi w pcherzykach pochodzcych z Golgiego, ktre zwane s melanosomamipcherzyk wypeniony melanin bez aktywnoci oksydoreduktazy nazywamy ziarnem melaniny, ktre przemieszcza si z wypustek melanosomw do keratynocytw w pr