historia administracji cz.2
TRANSCRIPT
-
Historia administracji. Wykad VIII I (36) 20.11.2009
Pierwszy skad senatu Wolnego Miasta Krakowa mianowany zosta w listopadzie 1815 roku przez Komisj Organizacyjn, organ
majcy szczegln rol dla ustroju pastwa.
Zgromadzenie reprezentantw liczyo 41 czonkw, byo wadz ustawodawcz, zbierao si na 4-tygodniowe sesje co roku.
Posiadao nastpujce kompetencje :
Ustawodawstwo
Kontrola rachunku administracji
Budet
Wybr cz senatorw
Wybr sdziw
Uoenie nowych kodeksw praw cywilnych i karnych.
oraz nastpujcy skad :
Na czele marszaek
Deputowani z gmin
Delegaci z Kapituy Krakowskiej, Senatu i Uniwersytetu
4 urzdnikw pojednawczych (sdziowie pokoju)
By by czonkiem trzeba byo spenia nastpujce cenzusy : wieku (26 lat), wyksztacenia (wysze, z Krakowa), majtkowy.
Komisja reorganizacyjna, zoona z przedstawicieli pastw ociennych oczycia senat i zmniejszya jego skad do 8.
Podzia administracyjny Wolnego Miasta Krakowa opiera si na gminach miejskich i wiejskich oraz miecie Krakw.
Komisja Wociaska (od 1815) przeprowadzaa reform roln w Krakowie. Paszczyzn zastpowano czynszem. Nie
podlegaa ona rzdowi, lecz jej postanowienia wizay senat. Podlegaa Komisji Organizacyjnej, a jej skad ustalany by przez
pastwa opiekucze.
Konstytucje Wolnego Miasta Krakowa :
1815 (3 maja) I statut i powoanie (spod pira Czartoryskiego lub Szaniawskiego) (22 art., jzyk francuski)
1818 II konstytucja, oglnie podobna do pierwszej, lecz o nastpujcych rnicach :
Dokadniej precyzuje : prawa obywatelskie, stosunki wyznaniowe, stosunki spoeczne
Podkrela :
peni wadzy wykonawczej dla senatu
rozszerza skad zgromadzenia reprezentantw (do 6
sdziw pokoju)
ograniczenie roli zgromadzenia reprezentantw (nie moe
wnosi poprawek)
autonomi Uniwersytetu (od tego roku Jagielloskiego)
podlega mu cae szkolnictwo, niezalene od senatu
Komisja Wociaska podlega od tej pory przedstawicielom
pastw opiekuczych
Wady : nie okrela kompetencji reprezentantw pastw opiekuczych (formalnie niezaleny byt)
Praktyka konstytucji starcie na linii senat-uniwersytet. Od 1830 roku Miasto pod okupacj wojsk rosyjskich. Kanclerz austriacki
Klemens Lothar von Metternich postulowa pocztkowo utworzenie konferencji przedstawicieli pastw opiekuczych,
wprowadzenie nowej konstytucji, a na kocu cakowite usunicie tego pastwa.
1833 III konstytucja
Rnice :
Przepis o neutralnoci kade dziaanie naruszajce
porzdek publiczny zdrada
Redukcja senatu
Redukcja zgromadzenia reprezentantw
Posiedzenia co 3 lata na okres tygodni budet co trzy
lata
-
Wykluczenie Uniwersytetu z delegowania przedstawicieli
do senatu
Wykluczenie Kapituy z delegowania przedstawicieli do
senatu
Spory kompetencyjne rozstrzygane przez pastwa
opiekucze
Praktyka okres cigych zmian ustrojowych, ograniczenie
autonomii organw pastwowych, po Powstaniu
Krakowskim trwajcym 9 dni, w listopadzie pozwolono
Austrii anektowa Wolne, niepodlege i cile niepodlege
miasto Krakw z okrgiem
Historia administracji. Wykad VIII II (37) 20.11.2009
Galicja
Droga do autonomii.
W 1772 roku nastpuje I rozbir Polski, w ktrym Galicja przypada Austrii (ok. 82 tys. km2; 2,5 mln ludnoci). Jej stolic zosta
Lww. Rozbir nazywano rewindykacj (Ludwik Wgierski na krtki czas wczy Ru do Wgier pseudopowd). Zniesiono
wszystkie polskie instytucje, zapanowa ucisk fiskalny.
Pierwsze starania do uzyskania autonomii mona ju
zaobserwowa w latach 90 XVIII wieku. W czasie obrad
Sejmu Wielkiego 1788 1792 Galicja wysaa na niego
sw delegacj z prob o autonomi.
Austria bya monarchi
absolutn przy pomocy kancelarii nadwornej, trudno
wic byo o uzyskanie jakiej autonomii. Sprawami
administracyjnymi zajmowa si Gubernator Galicji. W
latach 1773-75 wprowadzano nowy, dwustopniowy podzia
administracyjny (6 cyrkuw, 59 dystryktw), lecz aparat
administracyjny dziaa bardzo nieudolnie, wic w 1854 wprowadzono
nowy podzia administracyjny, ustanawiajc w obrbie cyrkuw
powiaty, a w latach 1865-1867 zlikwidowano cyrkuy i
zreorganizowano sie powiatw, likwidujc cz z nich
Sejm Stanowy Galicyjski istnia w latach 17751788, wznowiony w latach 1817- 1848. Zasiaday w nim 3 stany : magnateria +
wysze duchowiestwo, szlachta, mieszczanie. Do jego kompetencji naleao opiniowanie wnioskw oraz zarzdzanie
funduszami.
W marcu 1849 roku Cesarz nada Konstytucj Oomunieck, mwic o 13 krajach w obrbie Austrii, a w latach 1849-50
wanie tym 13 pastwom zaczto nadawa statuty (dla Galicji we wrzeniu 1859). Byo to jednak ciosem w jedno
organizacyjn Galicji, gdy statut wprowadza 3 osobne sejmy galicyjskie (lwowski, krakowski, galicyjski). Postanowienia te
jednak nie zostay zrealizowane, gdy w grudniu Cesarz Franciszek Jzef znosi statuty i konstytucj. Ze zdobyczy konstytucji
pozostaa jedynie Rada Pastwa (Reichsrat). W 1859 roku okazao si, i niemoliwy
jest centralizm w pastwie tak duym i wielonarodowym jak Austria. W 1860 roku wic wydano Dyplom Padziernikowy, w
ktrym cz wadzy ustawodawczej przekazano sejmom narodw historycznych Cesarstwa Austrii (Niemcy, Wgrzy, Czesi,
Polacy, Chorwaci). Wprowadzono wic federalistyczny ustrj konstytucyjny.
Parlamentem centralnym bya Rada Pastwa, by jednak rwnorzdny z krajowymi.
Pocztkowo skada si z dwch izb posw i panw. W 1861 roku wydano patent lutowy (modyfikujcy Dyplom
Padziernikowy), otoczony statutami dla poszczeglnych czci cesarstwa.
Historia administracji. Wykad VIII III (38) 20.11.2009
Sejm krajowy Galicji, z siedzib we Lwowie przedstawia si nastpujco :
Kompetencje :
Ustawodawcze ustawodawstwo krajowe, cywilne, karne, policyjne, budet, mg dopenia prawa w sprawach : gminnych,
kocielnych, szkolnych, zakwaterowania wojska
Organizacyjne wybr wydziau krajowego (organ wykonawczy), zarzdza majtkiem kraju
Kontrolne :
-
Moliwo interpelowania namiestnika (musi
odpowiedzie)
Prawo uchwalania rezolucji do rzdu
Prawo do wydawania adresw do Cesarza
Prawa do wysyania petycji w imieniu obywateli.
Wadze :
Marszaek krajowy (mianowany przez cesarza)
Wydzia krajowy inicjatywa ustawodawcza, organ kontroli samorzdu, kadencja 6-letnia, zwoywany przez cesarza (zazwyczaj
co roku), posiedzenia jawne.
Skad :
161 czonkw (149 czonkw w wyborach kurialnych uprzywilejowana szlachta, wyborcy jedynie 10%)
12 czonkw staych (arcybiskup, biskupi, rektorzy Uniwersytetu, Politechniki, prezes Akademii Umiejtnoci.
Inicjatywa ustawodawcza ( ustawy krajowe musiay by zaopatrzone w sankcj monarchy) :
Rzd
Wydzia krajowy
Komisje sejmowa
Grupa min. 15 posw
Administracja samorzdowa i rzdowa w Galicji miay bardzo sabe powizania midzy sob :
Administracja rzdowa :
Organem namiestnik (zazwyczaj Polak), z nominacji Cesarza (autorytet osobisty przedstawiciel Cesarza) :
Ponosi odpowiedzialno przed rzdem centralnym, a nie
krajowym
Mia wpyw na sejm krajowy (np. rozpisywa wybory)
Mia inicjatyw ustawodawcz
Przedkada ustawy sejmowe cesarzowi i mu je opiniowa
Mia trudn pozycj m zaufania cesarza i wikszoci
sejmowej kierownik administracji rzdowej.
Mia wpyw na skad rzdu wysuwa kandydatur
ministra do spraw Galicji
Kierowa administracj polityczn w kraju
Urzdem namiestnictwo Na czele powiatu starosta
Administracja samorzdowa :
Kilka szczebli : gminny, powiatowy, wydziau krajowego (nadzorujcy, wykonawczy)
Lata 1862-66 ustawy regulujce samorzd
1862 ustawa gminna :
Nakada na kadego obywatela obowizek przynalenoci
do jakiej gminy (dziedzicznie) (prawo swojszczyzny)
Stay pobyt na terytorium gminy
danie pomocy w wypadku zuboenia
Szupas przesiedlenie do swojej gminy
Kada wie osobn gmin (oprcz miasta i wielkich posiadoci). Gdy wsie byy czone w gmin, to kada z nich stawaa si
gromad.
Na czele gminy Rada Gminy (8-36 osb) organ uchwaodawczy, nadzrozujcy. Radni wybieraj zwierzchno gminn
odpowiedzialn przed Rad (organ zarzdzajcy, wykonawczy). Naczelnik gminy by za organem wykonawczym.
Od 1866 roku, na mocy ustawy sejmu krajowego, pozwolono na wyczenie z gmin obszarw dworskich. Pan tej jednostki by po
prostu wic jej przeoonym (rozwizanie spotykane jedynie w Galicji i Bukowinie)
W obrbie powiatu (funkcjonujcego od 1866 roku) sytuacja przedstawiaa si nastpujco :
-
Organem prawodawczym Rada Powiatowa wybierana w skomplikowanych wyborach
Organem wykonawczym Wydzia Powiatowy, wybierany przez Rad Powiatow (na jego czele prezes marszaek)
Wydzia krajowy - Kompetencje nadzorcze (wzgldem wszystkich niszych organw samorzdowych
Historia administracji. Wykad VIII IV (39) 20.11.2009
Administracja miejska samorzdowa (samorzd miejski)
Podstawy prawne :
1866 statut dla Krakowa 72 radnych, wybiera prezydenta i dwch wiceprezydentw
1870 specjalny statut dla Lwowa 100-osobowa Rada Miejska na 3 lata, wyaniajca prezydenta
1889 ustawa regulujca 30 miast Galicji (oprcz odrbnych Krakowa i Lwowa)
1896 ustawa dla kolejnych 131 miast i miasteczek
Skad :
Rada miejska
Zwierzchno kolegialna (magistrat)
Burmistrz/prezydent miasta
Samorzd szkolny najwiksze sukcesy autonomii
1867-1873 zmiany :
Trjstopniowe rady szkolne (reprezentanci administracji rzdowej, samorzdowej, wyzna religijnych, nauczycieli)
Na czele Rada Szkolna Krajowa (instytucja rzdowa z namiestnikiem na czele)
W powiatach Rady Szkolne Okrgowe szkoy ludowe publiczne
W gminach Rady Szkolne Miejscowe
Szkoy wysze : Politechnika Lwowska, Uniwersytet Jagielloski (autonomia od 1863), Akademia Umiejtnoci, powstaj nowe
np. Akademia Sztuk
Historia administracji. Wykad IX I (40) 27.11.2009
Administracja Powstania Styczniowego
1861/1862 w Warszawie powstaj dwie opcje polityczne :
Radykalno-demokratyczna
Potrzeba zorganizowania powstania narodowego (zbrojnego).
Obz ten nazywany jest popularnie obozem czerwonych.
W poowie 1862 roku powstaje Centralny Komitet Narodowy, proklamuje si prawowit wadz kraju chce organizacji struktur
opozycyjnych do zaborczych.
Konserwatywna biali czeka na odpowiedni moment (dogodne midzynarodowe koniunktury)
-
Jesieni 1863 roku nastpuje reorganizacja organizacji narodowej. W padzierniku 1863 roku uchwalono nawet podatek, ktry
podziemnie pobierano. Organizacja ta znajduje dojcia do administracji publicznej, poczty, kolei. Budowano administracje
podziemn kraju naczelnicy powiatw i wojewdztw (przedstawiciele modej inteligencji). W kadym wojewdztwie
powstaway Komitety Powstaniowe (8). Na ziemiach wschodnich byo inaczej
byo mniej Polakw, szlachta sceptycznie podchodzia do obozu Czerwonych. W lecie 1862 roku powsta Komitet Litewski
(Wileski) (Zygmunt Sierakowski), mia autonomi wzgldem centralnego z Warszawy. Na Ukrainie powstao duo wicej
Komitetw Biaych byy one wybierane wedug skomplikowanych regu wyborczych przez lokaln szlacht. Powsta jednak
te w Kijowie Komitet Czerwonych.
W Krakowie powstaj Rady Spiskowe, z pewn autonomi. Jesie 1862 masowy akces
Ksizy do organizacji powstaczych, wacicieli ziemskich.
Powstacy zaniedbali jednak struktury wojskowe wielki bd :
Liczono na masowo zrywu (akcent na powszechno powstania)
Liczono, i da si wrd masowoci zrywu zbudowa regularne oddziay
Oczekiwanie na dostawy broni z zachodu
Wybuch powstania planowano na wiosn (pora sprzyjajca). Planowano budow dwch duych ugrupowa powstaczych : na
linii Olkusz Czstochowa Kielce, Czstochowa, Warszawa oraz na linii Ostroka-oma wschd. Wybuch powstania
przyspieszya branka do wojska.22/23 stycznia 1863 roku powstanie si rozpoczyna, Komitet Centralny ogasza si
Tymczasowym Rzdem Narodowym. Wszystkich ogosi wolnymi i rwnymi, kadziono nacisk na uwaszczenie chopw,
proponowano im ziemie w zamian za pomoc. Padlewski naczelne dowdztwo. Nie dao si
uchwyci adnego skrawka terytorium, aby Rzd mg si ujawni. Proporcje si : Rosja ponad 100 tys., Polska 20 tys.
Komitet Centralny wezwa Ludwika Mierosawskiego, by obj urzd Dyktatora powstania. Najpierw powstaniem kierowa Stefan
Bobrowski (bardzo mody ok.23 lata powstaczy naczelnik Warszawy, sta na czele komisji wykonawczej). W lutym 1863 roku
z Parya przyby Mierosawski (na czele 100-osobowego powstania), po kilku porakach i kilku dniach wraca do Parya upadek
pierwszej dyktatury. W marcu 1863
roku akces do powstania zgosili Biali. Zadecydowano, e jeli Mierosawski nie wrci, to traci wadz. W marcu obejmuje
dyktatur Marian Langiewicz (oficer pruski z Poznania). Powouje od Rzd Narodowy Cywilny. Mia on zastpi wszystkie wadze
wojskowe i cywilne. Jednak nie zafunkcjonowao to, gdy Langiewicz po przegranej potyczce zosta aresztowany w Austrii.
Bobrowski uratowa sytuacj. Nie dysponujc piecztk Rzdu,
rozkolportowa po Warszawie, e Rzd istnieje i powstanie dalej trwa. Bobrowski zgin w potyczce z Grabowskim (czonkiem
Rzdu). Rzd podj reorganizacj administracji prowincjonalnej. Na pocztku na czele wojewdztw stali
naczelnicy wojskowi z peni wadzy. Rozdzielono wadz cywiln od wojskowej.
Czonkowie Rzdu zaczli dzieli midzy siebie agendy rzdowe. 10 maja 1863 roku Komitet Centralny (Tymczasowy
Rzd Narodowy) ogasza si Rzdem Narodowym. Wadysaw Czartoryski zosta penomocnikiem Rzdu Narodowego. W czerwcu
1863 roku w Rzdzie nastpio kilka przewrotw, jednak w lecie ju si uspokoio.
Historia administracji. Wykad IX II (41) 27.11.2009
Bolczk powstania jest brak cisej koordynacji dziaa wojskowych. Rzd dziaa w Warszawie, nie opanowanej jednak przez
powstacw. Aparat centralny w Warszawie
obejmuje 100 osb. Podzielono miasto na wydziau, okrgi i sekcje. Utworzono rwnie w Warszawie oddzielny pion wojskowy.
Istniaa policja, andarmeria, kontrwywiad, kasa miejska powstacza (cznie ponad 2 tys. osb). W sierpniu 1863 roku rzd
ogosi ustaw administracyjn :
5 szczebli urzdowania - wie, parafie, okrg, powiat, wojewdztwo.
Urzdnicy z nominacji
Finanse postania opieray si na podatkach, skadkach, poyczce narodowej, planowano nawet wydruk powstaczych
banknotw, rekwizycji. W
padzierniku 1863 roku po serii wsyp, ktre wstrzsny Rzdem, Dyktatur obejmuje Romuald Traugutt. Prbowa nie
-
dziaa jak dyktator odgrywa rol rzdu jednoosobowego, tytuu dyktatora nie uywa. Zreorganizowa organizacj
powstacz w Warszawie, ujednolici siy zbrojne. W kwietniu 1864 roku Traugutt zosta aresztowany, a potem stracony.
Bronisaw Brzeziski stara si utrzyma powstanie, ktre upado w lecie 1864 roku.
Odrodzenie pastwa Polskiego podczas I wojny wiatowej.
XIX/XX wiek na arenie midzynarodowej nastpuje odwracanie si dotychczasowych aliansw midzynarodowych. Na
ziemiach polskich wchodzi w doroso pokolenie, ktre nie zna klsk powstaczych. U progu XX wieku wrd Polakw da si
wyrni dwie gwne opcje polityczne :
Ugodowa
Powstacza Zwizek Walki Czynnej (Kazimierz Sosnkowski), Zwizek Strzelecki, Druyny Strzelecki (Endecy)
Sytuacja w zaborach :
Zabr rosyjski lojalizm wobec caratu
Zabr austriacki dychotomia lojalizm/denia niepodlegociowe
Zabr pruski moskalofilstwo
1914 wybuch pierwszej wojny wiatowej. Wydawano odezwy do Polakw, w celu pozyskania ich do wojska.
W sierpniu 1914 powstaje Komitet Obywatelski Miasta Warszawy (Zdzisaw Lubomirski) Centralny Komitet.
W lecie 1915 roku Niemcy wyparli Rosjan z Krlestwa Polskiego. W sierpniu Niemcy wkraczaj do Warszawy. Witaj ich organy
polskie (m.in. Sdy Pokoju). Niemcy znieli sdy i Centralny Komitet Obywatelski, w zamian pozwalaj na uruchomienie
Politechniki i Uniwersytetu Warszawskiego. Zezwolili rwnie na wprowadzenie samorzdu miejskiego (21 miast Krlestwa)
nowo w Polsce. W lipcu 1916 roku zebraa si w Warszawie Rada
Miejska samorzd Warszawy dziaa w celu odzyskania niepodlegoci.
Historia administracji. Wykad X I (42) 4.12.2009
Akt 5 listopada 1916 proklamacja dwch cesarzy.
Lato 1916 Wiede, Jesie 1916 Pszczyn - rozmowy o utworzeniu pastwa polskiego (monarchia konstytucyjna). Ustalono e
pki co pastwo bdzie okupowane, lecz z armi. Niemcy i Austria byy nie bardzo zgodne wzgldem Polski. Prusy nie chciay si
zgodzi na trializm Cesarstwa Austro-Wgierskiego (Sowianie by zdominowali Niemcw), oraz ze wzgldu na to, i to Niemcy
ponosiy gwny ciar wojny.
Generalicja niemiecka (von Hindenburg, von Ludendorf) naciskaa na utworzenie armii polskiej. Moliwoci rekrutacyjne
oceniano na 1mln osb. Krlestwem Polskim wadali Genera-gubernator austriacki w Lublinie (Karl Kuk)Genera-gubernator
niemiecki w Warszawie (Hans von Beseler) wzi sprawy w swoje rce. Doskonale zna warto onierza polskiego oraz jego
nienawi wzgldem Rosji. Polska miaa by przegrod midzy mocarstwami (Niemcy i Rosja). Polskie przedstawicielstwo
dostao jedynie oglniki.
5 listopada 1916 roku genera-gubernatorowie z wielk pomp odczytali proklamacje cesarzy :
Pastwa centralne obiecyway utworzenie w przyszoci (nie wiadomo jednak kiedy dokadnie) samodzielnego pastwa
polskiego o dziedzicznej monarchii i o konstytucyjnym ustroju.
Akt odkada wyznaczenie granic na przyszo
Pastwo znajdzie si w cznoci z monarchiami sprzymierzonymi (Niemcy, Austria)
Zapowied utworzenia osobnej armii polskiej (nie wiadomo pod czyj komend i w jakiej liczebnoci)
Cele Niemiec, ktre kryj si pod aktem :
-
Utworzenie armii polskiej, ktra przejmie cze ciaru w walce z Rosj
Na okupowanych terenach Polacy bd spokojniejsi
Niemcy wystpuj w charakterze wyzwoliciela ucinionych narodw
Podkrelenie, e Polska staje militarnie i politycznie po stronie pastw centralnych
Akt nie by podpisany przez Cesarzy ani kontrasygnowany przez adnego z ministrw niemieckich czy austriackich mogli si oni
atwo wycofa postanowienie
Pastwo miao by utworzone na ziemiach nie niemieckich i nie austriackich !
Konsekwencje wydania aktu :
Umidzynarodowienie sprawy polskiej w Europie zawrzao, Rosja wystpia jako pierwsza (gdy Niemcy pogwaciy prawa
midzynarodowe zakaz przeksztace ustrojowych na ziemiach okupowanych).
9 listopada von Beseler ogosi akcj rekrutacyjn do armii polskiej bd ukaza prawdziwe intencje aktu 5 listopada
wywoanie fatalnego wraenia w Polsce. By zaagodzi swj bd na pocztku grudnia (6) ogosi utworzenie Tymczasowej Rady
Stanu (pierwszy istotniejszy organ odradzajcego si pastwa).
Rada Stanu
Zoona z 25 osb mianowanych przez genera-gubernatorw
Przewodniczcym zosta Wacaw Niemojowski (Marszaek koronny)
Podzielona na 8 departamentw (odpowiedniki ministerstw)
Nominatem by rwnie Jzef Pisudski
Zadaniem przygotowanie przyszej administracji kraju
Najwiksze sukcesy w departamencie sprawiedliwoci (Stanisaw Bukowiecki) w warunkach wojennych (1917) zdoa utworzy
struktur polskich sdw
Przystpia do ksztacenia kadr przyszego pastwa (kursy przy uniwersytecie)
Historia administracji. Wykad X II (43) 4.12.2009
Kwiecie 1917 kryzys
Cesarz austriacki odda (I i II brygada legionw) I korpus polski posikowy pod komend von Beselera (a nie rady stanu)
(Polnische Wehrmacht). Wojsku temu przykazano zoy przysig cesarzowi niemieckiemu. W wikszoci odmwili zoenia
przysigi. Cz internowano, a cz wysano na front woski. Pisudski i Sosnkowski zostali wywiezieni do Niemiec (kryzys
przysigowy). Rada Stanu podaa si do dymisji. We wrzeniu 1917 w miejsce Tymczasowej Rady Stanu powoano Rad
Regencyjn :
Zoona z trzech osb : Lubomirski, Ostrowski,
Najwysza wadza pastwowa w Krlestwie Polskim (do czasu objcia wadzy przez krla)
W grudniu 1917 roku powoaa pierwszy rzd (Jana Kucharzewskiego)
W lutym 1918 roku powoano Rad Stanu (quasi parlament polski) skadajcy si ze 110 osb (czciowo z wyborw, czciowo
przedstawiciele stanu). W padzierniku 1918 roku Rada Stanu podja kroki w celu oddzielenia si od pastw centralnych. Rada
Regencyjna ogosia powoanie nowego rzdu, ktry mia opracowa ordynacj wyborcz do sejmu. Rada zlikwidowaa
zwierzchnictwo von Beselera, biorc je pod swoje skrzyda.
-
Na jesieni na ziemiach polskich zaczynaj dziaa konkurencyjne orodki wadzy :
Warszawa Rada Regencyjna
Lublin - Tymczasowy Rzd Ludowy Republiki Polskiej Wrzesie 1918
Cieszyn - Rada Narodowa Ksistwa Cieszyskiego
Lww - Tymczasowy Komitet Rzdzcy
Polska Komisja Likwidacyjna
10 listopada z Magdeburga do Warszawy wraca Jzef Pisudski, mia jednak problemy z niemieckimi onierzami. Rady
onierskie skaday mu propozycj. Rada Regencyjna 11 listopada przekazaa wojsko Pisudskiemu. 14 listopada Rada
Regencyjna oddaa mu ca wadz i rozwizaa si. Po tym Pisudski nominowa rzd Ignacego Daszyskiego, lecz rzd nie mg
si utworzy. Now misj tworzenia rzdu powierzy wic Jdrzejowi Moraczewskiemu. By uregulowa ustrj Pisudski
zatwierdzi utworzony przez rzd dokument : Dekret o Najwyszej Wadzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej z 22 listopada
1918 roku :
Pisudski tymczasowy naczelnik Republiki Polskiej z najwysz wadz do czasu
Pisudski mianuje rzd odpowiedzialny przed naczelnikiem
Rada Ministrw uchwala akty, zatwierdza je naczelnik, ogaszane w Dzienniku Praw
Sady wydaj wyroki w imieniu Republiki Polskiej
Urzdnicy skadaj przysig na Republik Polsk
Dokonania rzdu Moraczewskiego byy bardzo znaczne, wydano szereg dekretw regulujcych kwestie spoeczne (np.
ubezpieczenia, 8-godzinny dzie pracy itp.)
Najistotniejsze byo przeprowadzenie wyborw do sejmu ustawodawczego :
Sejm mia by jednoizbowy
Ordynacja wyborcza przewidywaa prawa wyborcze rwnie dla kobiet
W styczniu 1919 roku przeprowadzono wybory pki co jedynie na niektrych ziemiach polskich
Dua frekwencja
10 lutego 1919 roku rozpoczto obrady sejmu ustawodawczego (otworzy je Naczelnik Pastwa)
Skad sejmu to po 1/3 ugrupowania lewicowe, centrowe i prawicowe
Historia administracji. Wykad X III (44) 4.12.2009
20 lutego 1919 roku Pisudski zjawi si na sejmie i owiadczy, e skada swj urzd na rzecz Marszaka Sejmu. Tego samego dnia
Sejm Uchwali Ma Konstytucj (akt prowizoryczny) (uchwaa nie ustawa). Akt okaza si trway (do grudnia 1922 roku). Tre :
Akt skada si z dwch czci
Sejm przyj rezygnacje Jzefa Pisudskiego wraz z podzik
Sejm powierzy dalsze sprawowanie urzdu Pisudskiemu na
nastpujcych zasadach :
Wadza suwerenna i ustawodawcza sejm ustawodawczy
Ustawy ogasza Marszaek z kontrasygnat Prezydenta
Ministrw
Naczelnik Pastwa przedstawiciel pastwa, wykonawca
praw sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych
Naczelnik Pastwa powouje rzd w penym skadzie przy
porozumieniu z sejmem
Naczelnik Pastwa i rzd odpowiedzialni przed sejmem
-
Kady akt pastwowy Naczelnika wymaga kontrasygnaty odpowiedniego ministra
Konstytucja tworzona bya w popiechu :
W maej konstytucji pominito kwestie zasadnicze kto ma inicjatyw ustawodawcz.
Nic o adnym wecie ustawodawczym
Nic o rozwizaniu sejmu
Konstytucja wprowadzia suwerenno sejmu ustawodawczego suwerenno reprezentacji narodu, a nie narodu
Odrzuca trjpodzia wadzy
Wprowadza system rzdw parlamentarnych w skrajnej postaci
Dominacja parlamentu nad innymi organami pastwa (Naczelnikiem i rzdem)
Obradowa prawie permanentnie wzmacniao to jego pozycj.
Konstytucja marcowa 1921
Geneza, prace przygotowawcze
Nie powstaa na surowym korzeniu. W styczniu 1917 roku postaa Komisja Sejmowo-Konstytucyjna. W jej skadzie byy rwnie
osoby spoza Krlestwa Polskiego. Miaa ona opracowa projekt konstytucji (monarchia dziedzina, konstytucyjna).
W styczniu 1919 roku powoano z inicjatywy Moraczewskiego Biuro Prac Konstytucyjnych (3 projekty) :
Amerykaski (Jzef Buzek) pastwo polskie federacja 70 ziem z wasnymi konstytucjami system prezydencko
Ludowy uyto termin Polska Rzeczpospolita Ludowa (co si stao w 1952 ). Przewidywa sejm
Francuski praktyka ustrojowa III Republiki Francuskiej
Ignacy Paderewski powoa Komisj ankieta dla oceny projektw konstytucji. Ostatecznie do sejmu wpyno 5 projektw.
Kwestie sporne :
Lewica vs Prawica zniesienie/zachowanie senatu (tradycja polska to dwuizbowy sejm). Polska Partia Socjalistyczna nie chciaa
senatu, prawica za chciaa.
Prawa wyborcze bierne prawo wyborcze lewica obnienie do 21, prawicowe podwyszenie do 30
Sposb wyboru Prezydenta RP lewica gosowanie powszechne, prawica przez parlament (tak si stanie)
Stosunek pastwa do Kocioa lewica rozdzia kocioa od pastwa problem wieckoci szkoy
Problem mniejszoci narodowych
-
Historia administracji. Wykad X IV (45) 4.12.2009
Do kompromisu jednak doszo. 17 marca 1921 roku konstytucj przyjto. Sejm przyj uchwa o budowie
wityni Opatrznoci Boej (przyrzeczenie Sejmu Wielkiego) (obecnie po raz trzeci prbuje si budowy). Zasady :
Zasada cigo Pastwa Polskiego to samo
pastwo co w XVIII w.
Wyraenie przez konstytucj republikaskiej
formy ustroju Rzeczpospolita (Republika)
Zasada zwierzchnictwa narodu problem jakiego
(gdy RP bya pastwem wielonarodowym)
nard w sensie politycznym, a nie etnicznym. W
1935 roku tego uniknito.
Przyjcie formy demokracji przedstawicielskiej
Zasada trjpodziau wadzy wadza ustawodawcza
sejm i senat, wykonawcza - Prezydent RP,
sdownicza - niezawise sdy
Zasada rzdw parlamentarno-gabinetowych
(parlament jednak zyskuje przewag nad
organami wadzy wykonawczej)
Zasada pastwa liberalnego katalog wolnoci i
praw obywatelskich
Zasada pastwa unitarnego (wyjtek autonomia
lska)
Tre :
Wadza ustawodawcza - Dwuizbowy parlament sejm + senat
Sejm mia jednak przewag nad senatem
Parlament na lat 5 w wyborach
picioprzymiotnikowych
Sejm - 444 posw
senat 111 senatorw
Szeroki immunitet parlamentarny
Sesyjny tryb pracy parlamentu
Prezydent nie mia samodzielnego prawa
rozwizania parlamentu (jedynie za zgod 3/5
senatu) sia parlamentu
Sejm mia prawo samorozwizania
Kompetencje :
Ustawodawcze :
Stanowienie wszelkich praw i sposb ich wykonywania
Niektre sprawy mogy by regulowane tylko w mocy ustawy
Inicjatywa ustawodawcza sejm (a nie senat!) min. 15 posw, Rada Ministrw (Prezydent RP rwnie
nie ma)
Ustrojodawcze :
Moliwo zmiany konstytucji (3 tryby) :
Tryb zwyky wikszo 2/3 gosw przy minimum poowie ustawowej liczby posw
Tryb rewizyjny co 25 lat Zgromadzenie Narodowe mogo zwyk wikszoci zmieni konstytucj (jak Sejm
Wielki)
Tryb nadzwyczajny 3/5 gosw przy minimum poowie ustawowej liczby posw (moliwoci likwidacji senatu)
Kontrolne :
Moliwo skadania interpelacji przez posw
Moliwo dyskusji nad owiadczeniami rzdu i ministrw
Moliwo zoenia przez sejm (a nie senat!) votum nieufnoci w stosunku do rzdu
Moliwo wyonienia komisji nadzwyczajnych (jedynie przez sejm)
Prawo udzielania absolutorium rzdowi (jedynie przez sejm)
Kontrola nad zaoeniami budetu
Elekcyjne :
Wybr Prezydenta Rzeczpospolitej
-
Historia administracji. Wykad X V (46) 4.12.2009
Wadza wykonawcza - Prezydent RP, wraz z ministrami.
Szczegy wyboru Prezydenta okrela Regulamin Zgromadzenia Narodowego dla wyboru Prezydenta
Rzeczpospolitej.
Zgromadzenie Narodowe miao by zwoywane przez ustpujcego Prezydenta nie pniej ni na 30 dni przed
kocem kadencji. Jeli Prezydent nie mg lub nie chcia, to pod przewodnictwem Marszaka Sejmu
Zgromadzenie Narodowe zbierao si same.
Kadencja Prezydenta 7 lat
Pierwszy wybrany zosta Gabriel Narutowicza a po jego mierci w wyniku zamachu Stanisaw Wojciechowski (do
1926), nastpnie wybrany Jzef Pisudski, ale nie przyj wyboru, potem Ignacy Mocicki, w 1933 ponownie
wybrany Ignacy Mocicki, w 1939 roku wybucha wojna.
Kompetencje Prezydenta :
Kontrasygnata aktw Prezydenta przez
premiera i ministra
Odpowiada jedynie przed Trybunaem Stanu
(ale nie parlamentarnie i politycznie)
Podpisuje wraz z odpowiednimi ministrami
ustawy i zarzdza ich ogoszenia w Dz.U
Ma prawo wydawania rozporzdze
wykonawczych do ustaw
Mianuje i odwouje Prezesa Rady Ministrw, a
na jego wniosek powouje ministrw
Na wniosek RM obsadza urzdy cywilne i
wojskowe
Najwyszy zwierzchnik si zbrojnych (nie moe
jednak w czasie wojny sprawowa naczelnego
dowdztwa w czasie wojny) (przeciw
Pisudskiemu)
Prawo mianowania Naczelnego Wodza
Prawo aski
Reprezentuje pastwo na zewntrz
Zawiera umowy z innymi pastwami
Umowy, ktre obciay pastwo finansowo
bd nakaday obowizki na obywateli
wymagana bya zgoda sejmu
Wojna/pokj za zgod sejmu
Odmwiono prawa Prezydentowi inicjatywy
ustawodawczej, weta, rozwizania izb,
wydawania dekretw saba pozycja
Prezydenta.
Zastpc Prezydenta jest Marszaek Sejmu RP
Rada Ministrw
Prezydent mianuje/odwouje Prezesa RM
Kompetencje :
Inicjatywa ustawodawcza
Wnioski na obsad wyszych stanowisk
Za zgod Prezydenta wprowadzenie stanu
wyjtkowego
Solidarna odpowiedzialno konstytucyjna i
parlamentarna
Prawa i wolnoci obywatelskie
Ochrona ycia, wolnoci mienia
Rwno wobec prawa
Nietykalno osobista
Rwnodostpno do urzdw
Obowizki
Wierno RP
Przestrzeganie konstytucji
Suby wojskowej
wiadcze publicznych
Ocena konstytucji :
Konstytucja nader demokratyczna szerokie
prawa i wolnoci .
Podkrela dominujc pozycj sejmu.
Przewaga organw ustawodawczych.
Funkcjonowaa przy duym rozdrobnieniu
politycznym odzwierciedlenie pogldw, ale
rzdy upaday szybko i czsto.
W 1926 korekta konstytucji po przewrocie
majowym nowela sierpniowa
-
Historia administracji. Wykad XI I (47) 11.12.2009
Nowela sierpniowa
Konstytucja marcowa kompromisowa, lecz nie zadowalajca wszystkich, 1924 zjazd prawnikw w Wilnie :
Stanisaw Car sugerowa wzmocnienie Prezydenta RP przez : udzielenie prawa inicjatywy ustawodawczej,
udzielenie weta zawieszajcego, samodzielne prawo do rozwizania izb, prawo mianowania rzdu bez wniosku
Prezesa Rady Ministrw, prawo do samodzielnego odwoania gabinetu. Chcia on rwnie, by Prezydent RP by
wybierany porednio przez grono elektorw. Wielu jednak krytykowano ustrj zaproponowany przez Stanisawa
Cara.
Krytykowano rwnie poczenie mandatu poselskiego z tek ministra.
Pojawiay si gosy przywrcenia w Polsce monarchii.
Godzono si na tym zjedzie, e ustrj pastwa funkcjonuje wadliwie (przewaga wadzy ustawodawczej nad
wykonawcz). Godzono si rwnie, i w ramach systemu europejskiego naley wzmocni wadz wykonawcz,
akcentowano rwnie, by Prezydent aktywnie wykorzystywa przyznane w konstytucji mu uprawnienia. Warunki do
zmiany konstytucji nastpiy po zamachu majowym 1926. Kazimierz Bartel wystpi z projektem zmian. 2 maja 1926
roku zosta akt w zatwierdzony (nowela sierpniowa) :
Przepisy przyspieszajce i usprawniajce uchwalenie budetu (wprowadzenie terminw)
Regulowaa stan, gdy sejm rozwizano i jednoczenie nie byo opracowanego budetu rzd dziaa w ramach
ustawy z poprzedniego roku
Wprowadza sankcje za czerpanie przez posa korzyci osobistych z tytuu kupna, dzierawy ziem pastwowych.
Najwaniejsze wzmocnienie pozycji Prezydenta RP :
Prezydent ma prawo rozwizania sejmu i senatu przed kocem kadencji na wniosek Rady Ministrw.
Prezydent moe rozwiza parlament, jednake tylko raz z tego samego powodu ?! nie wiadomo o co chodzi
Brak moliwoci samorozwizania parlamentu stao si to przez przypadek
Nadanie mu prawa do wydawania rozporzdze z moc ustawy na wniosek Rady Ministrw (wczeniej mg
tylko akty wykonawcze) w dwch sytuacjach :
naga konieczno (gdy izby s rozwizane) lub na podstawie upowanienia ustawowego. Rozporzdzenia byy
kontrolowane przez sejm (ktry mg je uchyli). Prezydent wyda wiele rozporzdze, ktre byy
fundamentalne dla polskiego sytemu prawnego (komisja kodyfikacyjna zajmowaa si ujednolicaniem prawa z
dawnych zaborw na podstawie rozporzdzenia z moc ustawy wydano kodeks karny z 1932 roku jeden z
najlepszych kodeksw karnych na wiecie, wiele zdobyczy komisji przetrwao w Polsce do lat 80, niektre
nawet i do 90 XX wieku).
Utrudniono uchwalanie votum nieufnoci dla rzdu (wniosek nie mg by na tym samym posiedzeniu
gosowany, lecz na nastpnym) wykluczenie przypadkowego obalenie rzdu. [Miller by nie byo atwiej
obali p litra, ni rzd]. Rada Ministrw, bronic si przed dymisj moga zoy wniosek do Prezydenta o
rozwizanie parlamentu.
Ocena Noweli Sierpniowej :
Niektrzy uwaaj, i to schyek demokracji parlamentarnej w Polsce.
Niektrzy twierdz, i to tylko niwelacja przewagi wadzy ustawodawczej nad wykonawcz.
-
Historia administracji. Wykad XI II (48) 11.12.2009
Konstytucja kwietniowa 1935 :
Daje ogromne uprawnienia Prezydentowi RP (dominacja Prezydenta RP nad innymi organami pastwa).
Pisudski chcia zmiany konstytucji. Bezpartyjny Blok Wsppracy z Rzdem zyska wikszo (w wyborach
brzeskich), lecz nie wystarczajc konstytucj zmieniono pogwacajc regulamin sejmowy. W 1931 roku projekt
BBWR sta si przedmiotem obrad komisji konstytucyjnej. W 1933 roku prace nad now konstytucj trway w
nieformalnym zespole zwizanym z Pisudskim (Walery Sawek, Stanisaw Car, Ignacy Matuszewski).
Gdy w 1934 roku na skutek protestu (w ktrym posowie opozycji wyszli z Sali), utworzya si wikszo BBWR
wymagana do uchwalenia nowej konstytucji. Pogwacono tryb obrad sejmu, oraz wiele artykuw konstytucji
(przyjcie tez do konstytucji jako gotowego projektu, oraz w dwch czytaniach, oraz to e wniosek powinien by
podpisany przez ustawowej liczby posw na 15 dni przed, nie przeliczono gosw). Tak przyjt ustaw
konstytucyjn, poprawiano j przez rok w senacie. W styczniu 1935 roku przedstawiono j Pisudskiemu, w marcu
sejm przyj poprawki senatu, w kwietniu ustaw podpisa Jzef Pisudski, a po nim Prezydent Ignacy Mocicki (?!).
Konstytucja ta liczy tylko 81 artykuw zgrupowanych w 14 rozdziaach (lakoniczna). Systematyka konstytucji :
1. Rzeczpospolita Polska
2. Prezydent Rzeczypospolitej
3. Rzd
4. Sejm
5. Senat
6. Ustawodawstwo
7. Budet
8. Siy Zbrojne
9. Wymiar sprawiedliwoci
10. Administracja Pastwowa
11. Kontrola Pastwowa
12. Stan Zagroenia Pastwa
13. Zmiana Konstytucji
14. Przepisy Kocowe
Wysunicie na czoo organw wadzy ustawodawczej. Pierwszy rozdzia - pierwsze 10 artykuw dekalog
oglne zaoenia ideologiczne i organizacyjne :
Art. 3
(1) Organami Pastwa, pozostajcymi pod zwierzchnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej, s: Rzd, Sejm, Senat,
Siy Zbrojne, Sdy, Kontrola Pastwowa.
Komentarz Pierwszego Rozdziau (Rzeczpospolita) :
Wrd zasad nadrzdnych wartoci nadrzdn jest pastwo (jest wsplnym dobrem).
Wyraenie statusu i obowizkw obywateli wzgldem pastwa.
Zasad podziau wadz zastpiono jedn niepodzieln wadz w osobie Prezydenta (nie dzieli wadzy z nikim).
(Art. 2 (4) W jego osobie skupia si jednolita i niepodzielna wadza pastwowa)
Wysunicie Prezydenta RP i rzdu przed sejm i senat
Art. 2 (2) Na Nim (Prezydencie) spoczywa odpowiedzialno wobec Boga i historii za losy Pastwa (sankcja
moralna wysza w tym przypadku ni zwyka).
Kluczow rol w wietle konstytucji kwietniowej 1935 peni Prezydent
Wybierany przez zgromadzenie elektorw na 7-letni kadencj
Marszaek Senatu (sejmu go zastpuje - dowartociowanie senatu), Prezes Rady Ministrw, Prezes Sdu
Najwyszego, Generalnego Inspektora Si Zbrojnych + 75 elektorw wybieranych w 2/3 (50) przez sejm i 1/3
(25) przez senat
Jeeli Prezydent wskae swojego nastpc, wwczas nastpuj wybory powszechne (spord dwch jednego
wskazanego przez Zgromadzenie Elektorw i drugiego Wskazanego przez ustpujcego Prezydenta RP).
-
Historia administracji. Wykad XI III (49) 11.12.2009
Wprowadzono instytucj prerogatyw Prezydenta (uprawnienia osobiste w bardzo niewymagajce
kontrasygnaty ze strony ministrw) :
Wskazywanie jednego z kandydatw na urzd
Prezydenta RP, zarzdza gosowanie
powszechne
Prawo do wyznaczania na czas wojny nastpcy
Prezydenta RP (sprawdzi si 1939
zachowanie cigoci RP).
Mianowanie i odwoywanie Prezesa Rady
Ministrw, Prezesa Sdu Najwyszego, Prezesa
Najwyszej Izby Kontroli
Mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza
Mianowanie i zwalnianie Generalny Inspektora
Si Zbrojnych
Powoywanie sdziw Trybunau Stanu
Powoywanie 1/3 oglnej liczby senatorw
Mianuje i zwalnia szefa i urzdnikw kancelarii
cywilnej Prezydenta (wolna od wpyww od
strony rzdu)
Rozwizywanie sejmu i senatu przed upywem
kadencji
Oddawanie czonkw rzdu pod sd Trybunau
Stanu
Stosowanie prawa aski
Odpowiedzialno Prezydenta RP
Prezydent nie jest odpowiedzialny za swoje akty urzdowe.
Prezydent odpowiedzialny przed Bogiem i histori.
Za czyny nie zwizane ze sprawowaniem wadzy moe by pocignity do odpowiedzialnoci po upywie
kadencji.
Rada Ministrw
Powoywana przez Prezydenta RP
Rzd kieruje sprawami pastwa niezastrzeonymi przez inne organy wadzy.
Silna pozycja Prezesa Rady Ministrw (wyrasta ponad RM)
Premier i Ministrowie ponosili odpowiedzialno polityczn przed Prezydentem
Sejm mg zada ustpienie rzdu lub Ministra
Rzd odpowiedzialny konstytucyjnie (przed Trybunaem Stanu)
Sejm
Odchudzenie pod wzgldem liczebnoci 444 208 !!!
Ograniczenie immunitetu
Funkcja ustawodawcza, kontrolna sejmu
Ustalanie budetu
Nakadanie obcie na obywateli
Funkcje rzdzenia pastwem nie nale do sejmu
Skrcony czas sesji 4 miesice
Senat
Odchudzenie pod wzgldem liczebnoci 111 96
1/3 senatorw mianowana przez Prezydenta
Marszaek senatu mia prawo zastpowania Prezydenta RP
-
Historia administracji. Wykad XI IV (50) 11.12.2009
Ustawodawstwo :
rdo prawa ustawy parlamentu i dekrety Prezydenta RP
Inicjatywa ustawodawcza rzd + sejm (nie mia Prezydent RP, senat i obywatele)
Wyczna inicjatywa dla rekrutacji, umowach midzynarodowych dla rzdu
Silnie zawieszajce weto Prezydenta RP (jeszcze silniejsze dla uchwalania konstytucji)
Dekrety Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrw na mocy upowanienia ustawowego i w razie rozwizania izb
Dekrety Prezydenta RP z moc ustawy mogy by zmieniane lub uchylane tylko aktem ustawodawczym
Wyczno dla dekretw Prezydenta RP w sferze organizacji rzdu, ustroju administracji rzdowej,
zwierzchnictwa si zbrojnych, organizacji naczelnych wadz wojskowych
Inicjatywa ustawodawcza w sprawie zmiany konstytucji (i RM i sejm)
Komentarz Konstytucji kwietniowej 1935
Silne uprawnienia Prezydenta RP ustrojodawcze, ustawodawcze, kontrolne
Wpyw Prezydenta RP na nominacje w administracji, sdownictwie, armii
Komunici tej konstytucji nie uznawali
W niektrych krgach polskich na zachodzie budzia wtpliwoci
Tendencja autorytarna
Brak nacjonalizmw, parlament z uprawnieniami, niezawiso sdw, wolnoci obywatelskie nie jest
faszystowska
Mapa Polski dwudziestolecia midzywojennego ( II RP )
-
Historia administracji. Wykad XII I (51) 18.12.2009
Administracja na ziemiach polskich po 1 IX 1939 roku
1 IX Niemcy atakuj RP amic pakt o nieagresji z 1932 roku (Wieczorkiewicz Polska powinna zawrze
sojusz z Niemcami), zaczynajc tym samym II wojn wiatow. Prezydent RP Ignacy Mocicki wprowadzi stan
wojenny na terenie caego pastwa (mg wic wydawa dekrety), a Rada Ministrw Stan Wyjtkowy (moliwo
zawieszania przez RM swobd obywatelskich). 1 wrzenia dotychczasowy Generalny Inspektor Si Zbrojnych migy-
Rydz zostaje naczelnym wodzem (mg wic dawa wytyczne Radzie Ministrw).
17 wrzenia ZSRR rwnie dokonuje agresji na Rzeczpospolit, ktra nie spodziewaa si wojny na dwa
fronty (23 sierpnia pakt o nieagresji Ribbentrop Mootow podzia Europy wschodniej przez Niemcy i ZSRR).
Linia podziau wpyww midzy ZSRR a Niemcami miaa przebiega na rzekach : Pisa, Narew, Wisa i San.
Litwa miaa by pod wpywem Niemieckim, a Besarabia, otwa, Estonia i Finlandia miaa przypa Zwizkowi
Radzieckiemu.
We wrzeniu nastpia korekcja porozumienia. 28 wrzenia podpisano traktat o granicach i przyjani na
liniach rzek Pisa, Narew, Bug i San, w zamian Sowieci uzyskali Litw, uzupeniono ten protok o wsplne
przeciwdziaanie polskiemu podziemiu. Odrzucono koncepcj utworzenia marionetkowego, buforowego pastwa
polskiego. Miay nastpi zmiany w danych strefach wpyww. Tego samego dnia kapituluje Warszawa.
17 wrzenia ambasador Grzybowski otrzyma not sowieck o paraliu wadz polskich, odmwi jej przyjcia.
Jako motyw agresji podawano ch wzicia pod ochron ludnoci biaoruskiej i ukraiskiej. 17 wrzenia Prezydent
wraz z ca legaln wadz opuszcza terytorium pastwa. W nocy z 17 na 18 wrzenia Prezydent, Naczelny Wdz
(sprawa kontrowersyjna) i Premier Felicjan Sawoj-Skadkowski przekraczaj granic RP z Rumuni. W sojuszniczej
Rumunii wadze RP, wbrew prawu midzynarodowemu, na skutek naciskw Niemiec i ZSRR, zostaj internowane.
Niemcy zagarny 180 tys. km2, 21 mln ludnoci, a ZSRR zagarn 200 tys. km2 ale z mniejsz iloci ludnoci
(13 mln). W obu strefach rozpoczy si krwawe represje.
Administracja na ziemiach okupowanych przez Niemcy we wrzeniu i padzierniku
1 wrzenia ustawa Reichstagu o ponownym zjednoczeniu Wolnego Miasta Gdaska z Rzesz Niemieck
(staje si czci skadow Rzeszy obywatele gdascy = obywatele niemieccy bez prawa opcji).
Dekret Fuhrera o organizacji administracji wojskowej na okupowanych terenach polskich (do poowy
padziernika). Wadza wykonawcza przypada generaowi generaowi Gerdowi von Rundstedtowi. Stworzono 4
okrgi wojskowe (Prusy Zach, Pozna, d, Krakw).
8 padzienika Dekret fuhrera o podziale i administracji obszarw wschodnich. Dekret tworzy dwa nowe
okrgi Rzeszy Prusy Zachodnie i Pozna (na czele namiestnik) (I tor postpowania). Wcza rwnie cz ziem
polskich do wczesnych prowincji niemieckich (np. Katowice, Ciechanw)(II tor postpowania).
12 padziernika z reszty ziem polskich utworzone zostao Generalne Gubernatorstwo (na czele Generalny
Gubernator doktor Hans Frank, podlegajcy bezporednio Fuhrerowi). Generalemu Gubernatorowi podlegaa caa
administracja, mg wydawa prawa na terenie Generalnej Guberni, istniejce prawo zostao w mocy, o ile nie byo
sprzeczne z niemieckim. Zatwierdza rwnie budet GG. GG bya oddzielona od Rzeszy granic celn, dewizow,
walutow i policyjn.
-
Historia administracji. Wykad XII II (52) 18.12.2009
Okupacja Sowiecka
Struktur nowych wadz administracyjnych okrela akt w postaci dyrektywy Rady Wojennej Frontu
Biaoruskiego z 16 wrzenia 1939 :
Tworzenie zarzdw tymczasowych przedstawiciel armii (przewodniczcy), przedstawiciel Ludowego
Komisariatu Spraw Wewntrznych i przedstawicieli robotnikw i lewicowej inteligencji.
Miaa by tworzona rwnie gwardia robotnicza (w miastach) i komitety chopskie (na wsiach), ktre miay
przejmowa ziemie kocieln itp.
Armia Sowiecka i NKWD odgryway decydujc rol.
Dyrektywa ta okrelaa sposb zalegalizowania powoanych wadz :
Powoanie trzech zgromadze ludowych (Ukraiskie Zgromadzenie Ludowe, Biaoruskie Zgromadzenie Ludowe,
Polskie Zgromadzenie Ludowe). Zgromadzenia te miay rozstrzygn kwesti wejcia tych ziem w skad ZSRR
(zrobiy to pod naciskiem i nadzorem ZSRR).
Sowieci tworzyli Komendantury Wojskowe i Komitety Rewolucyjne (uzurpujce prawo do przejmowania wadza
na danych terytoriach).
Zarzdy tymczasowe tworzone byy rwnie w powiatach i wojewdztwach.
Na wsiach powstaway Komitety Chopskie (wociaskie) i Milicj Chopsk.
Porednim ogniowem byy Zjazdy Komitetw Chopskich.
Klska militarna nie rwnaa si upadkowi pastwa. Rzd zamierza prowadzi walk na emigracji, jednak
zosta w Rumunii internowany. Prezydenta, Wodza i Rzd Rumuni rozmiecili w rnych miejscach. Rumunii bali si
strasznie sowietw. Internowanie wadz polskich byo na rk Francji zwalniao to Francj z odpowiedzi, czemu si
nie wywizaa z sojuszu. Mocicki i Sawoj Skadkowski zbiegli, Jzef Beck zmar w Rumunii, a Rydz-migy przedosta
si do Warszawy, gdzie zmar.
Naturalnym nastpc Mocickiego by Edward Rydz-migy, lecz rwnie by internowany. Chciano powoa
Interrexa Kardynaa Chlda. Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski (ambasador RP w Rzymie) zosta nominowany
przez Mocickiego na swojego nastpc 25 wrzenia 1939 roku, tego samego dnia docierajc do Parya, a 26
wrzenia obejmuje urzd. Dziki jego wpywom we Woszech udao si przemyci mas zbiegych z RP onierzy,
ktrzy chcieli chwyci za bro.
Francuzi powiedzieli e nie uznaj adnego rzdu powoanego Wieniaw-Dugoszowskiego (jako e by z
ekipy sanacyjnej). Rada Ambasadorw polskich wysuna kandydatur Wadysawa Raczkiewicza (by z sanacji, ale
skonny do kompromisu, wczeniej Prezes wiatowego Zwizku Polakw). 29 wrzenia ogoszono now nominacj
Wadysawa Raczkiewicza, a 30 wrzenia zosta zaprzysiony. Na premiera 30 wrzenia wyznaczono generaa
Wadysawa Sikorskiego (polityk i wojskowy profrancuski, we wrzeniu nie dosta przydziau nigdzie). Zosta jeszcze
ministrem sprawiedliwoci i spraw wojskowych. Rzd skada si z rnej maci politykw. W grudniu do Parya
przyby genera Sosnkowski (starszy stopniem od Sikorskiego). Przystaje skromnie na stanowisko przewodniczcego
w komitecie ministrw dla spraw kraju, nie chcia prezydentury proponowanej mu przez Raczkiewicza.
Najwaniejsz rzecz byo zachowanie cigoci pastwa i wadzy. Chodzio o uznanie midzynarodowe dla
wadz emigracyjnych, i udao si je otrzyma.
Porozumienie Raczkiewicza i Sikorskiego umowa paryska. Raczkiewicz zobowiza si do wykonywania
funkcji prezydenckich w bliskim porozumieniu z premierem. Chciano unikn nieporozumie. 2 listopada 1939 roku
Prezydent rozwiza sejm. Zapowiada rwnie przeprowadzenie wyborw do sejmu i senatu w cigu 60 dni od
zakoczenia wojny.
-
Historia administracji. Wykad XII III (53) 18.12.2009
Rada Narodowa zastpia rozwizany sejm i staa si namiastk parlamentu w grudniu 1939 roku. Prawo
do jej zwoywania mia Prezydent. Skad 12-24 czonkw mianowanych przez Prezydenta na wniosek premiera.
Kompetencje :
organ doradczy wobec prezydenta
organ opiniodawczy w stosunku do rzdu
studia nad nowym ustrojem RP po wojnie
formuuje postulaty polskie wysuwane na arenie midzynarodowej
tworzenie nowych ordynacji wyborczych
Pierwszym przewodniczcym zosta Ignacy Paderewski, potem Stanisaw Grabski. Skupiaa rne nurty
polityczne. Rozwizano j w marcu 1945 roku. W warunkach emigracji RM zyskaa na znaczeniu (umowa paryska).
Rzd ma zwierzchnictwo nad siami zbrojnymi i wytycza cele wojny i rozbudowywa siy zbrojne (we Francji, a potem
w ZSRR, po umowie Sikorski-Majski).
-
Historia administracji. Wykad XIV I (54) 8.01.2010
21 lipca 1944 roku przez delegacj Krajowej Rady Narodowej powoany zosta w Moskwie (a nie na
ziemiach polskich !!!) Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Podstaw prawn bya ustawa KRN. PKWN
mia by tymczasow wadz wykonawcz w celu kierowania walk o odzyskanie niepodlegoci i odbudowy kraju.
Manifest PKWN powsta rwnie w Moskwie, przy udziale Jzefa Stalina rwnie 21 lipca 1944 roku.
Odczytany zosta 22 lipca w ZSRR. Tekst manifestu opatrzono dat 22 lipca, a miejsce Chem Lubelski (co byo
nieprawd zabieg propagandowy). Niektrzy uwaali, e manifest ten by pierwsz konstytucj Polski
Ludowej.
Manifest PKWN
Zapowiada wiele reform :
Rolna
Ubezpiecze
Szkolnictwa
Czciowa nacjonalizacja przemysu
Krajowa Rada Narodowa jedynym legalnym rdem wadzy w Polsce i wynika z woli walczcego narodu.
Rzd Londyski nazwany wadz samozwacz i nielegaln.
Konstytucja kwietniowa bezprawna, faszystowska (stosunek przez przesanki polityczne)
KRN i PKWN dziaaj na podstawie konstytucji z 1921 roku
Podstawowe zaoenia konstytucji bd obowizywa do czasu zwoania sejmu ustawodawczego
PKWN tymczasowy organ wadzy wykonawczej
KRN tymczasowy podziemny parlament
Mowa o organach zwanych Radami Narodowymi (rozwizanie sowieckie)
Deklaracja przywrcenia swobd obywatelskich, lecz swobody obywatelskie nie mog suy wrogom
demokracji pole do ingerencji w swobody
Manifest posugiwa si wieloma nieostrymi pojciami (np. podstawowe zaoenia). Konstytucja nie znaa
organw typu KRN czy PKWN. Wybirczy stosunek do norm ustrojowych i prawnych II Rzeczpospolitej.
Naczelne organy pastwowe :
Krajowa Rada Narodowa (KRN) 1944 1947
Od stycznia 1944 jej podstaw prawn by Statut Tymczasowy Rad Narodowych. KRN miaa sprawowa
wadz w caej Polsce w oparciu o miejscowe RN. Jest tymczasow reprezentacj narodu. Jest podziemnym
parlamentem (do czasu wyboru sejmu II 1947. Do utworzenia PKWN bya rwnie organem wykonawczym.
Ustawa z 11 wrzenia 1944 o organizacji i zakresie dziaania rad narodowych okrelia pozycj ustrojow i jej
skad (delegowano do niej przedstawicieli rnych organizacji politycznych, lecz zdominowana bya przez PPR).
W KRN byli przedstawiciele PPR, SL, SD, PPS, PSL (jej skad by zmieniany od 27 do 444 czonkw). Pracami
KRN kierowao Prezydium (i wypeniao jej funkcje w praktyce cakowicie przejo funkcje). Na czele sta
przewodniczcy KRN (pniej prezydent) Bolesaw Bierut. Peni funkcj marszaka sejmu, zastpowa Prezydenta
RP, powierzono mu wic funkcj gowy pastwa. W KRN byo 7 klubw poselskich, potem powoano komisje KRN.
Uprawnienia KRN (wedug ustawy z 11 wrzenia) :
Ustrojodawstwo
Ustawodawstwo
Budet
Uchwalanie planw spoeczno gospodarczych
Kontrola dziaalnoci organw wykonawczych
Nadzr nad radami narodowymi
Zatwierdzanie umw midzynarodowych
Amnestia
Wprowadzenie stanu wyjtkowego
Powoanie naczelnego dowdcy WP
Zatwierdzanie dekretw z moc ustawy
wydawanych przez rzd
-
Historia administracji. Wykad XIV II (55) 8.01.2010
Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) :
Manifest nie regulowa jednak stosunkw midzy KRN a PKWN (powinien podlega, lecz mia
samodzielno). Formalnie PKWN nie by rzdem, ale odgrywa jego rol. Przewodniczcym PKWN by Edward
Osbka Morawski, wice Andrzej Witos i Wanda Wasilewska. 26 lipca 1944 roku PKWN zawar ukad z ZSRR (oddajcy
jurysdykcje nad Polakami w strefie przyfrontowej w rce Sowieckich Polowych Sdw Wojskowych i NKWD, ale nie
okrelono czym jest strefa przyfrontowa).
Rzd Londyski zoy protest do rzdu USA i Wielkiej Brytanii protest wobec powoania PKWN. PKWN
sprawowa wadz przez Rady Narodowe i swoich penomocnych przedstawicieli.
Rozpoczto budow administracji terytorialnej (wojewodowie, staroci). Powoano aparat przymusu
Milicja Obywatelska.
31 grudnia 1944 roku w miejsce PKWN powoano Rzd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej (na mocy
ustawy KRN). W styczniu 1945 roku ustawa KRN daa Rzdowi Tymczasowemu prawo do wydawania dekretw z
moc ustawy (prezes Edward Osbka-Morawski).
W styczniu ZSRR uzna Rzd Tymczasowy RP, a w czerwcu 1945 roku zastpi go Tymczasowy Rzd Jednoci
Narodowej, ktry zyska uznanie ju midzynarodowe (nawet mocarstw zachodnich) upadek Rzdu RP w
Londynie.
Wedug ustale z konferencji Wielkiej Trjki, wybory w Polsce miay odby si jak najszybciej. W poowie
1945 roku w Polsce reaktywowao si wiele partii, m.in. Polskie Stronnictwo Ludowe. Powsta chwilowy pluralizm
politycznych. W interesie PPR byo opnienie wyborw (zdawali sobie spraw, i nie s lubiani w Polsce).
Zaproponowano przeprowadzenie referendum (oficjalnie PPS w kwietniu 1946 roku). KRN uchwalia ustaw o
referendum, nard mia wypowiedzie si o przyszej konstytucji. Ustalono nastpujce pytania :
1. Czy jeste za zniesieniem senatu ?
2. Czy przyszy ustrj ma by oparty na zaoeniach reformy rolnej i unarodowieniu podstawowych gazi
gospodarki ?
3. Czy jeste za utrwaleniem zachodnich granic Polski na Bugu, Odrze i Nysie uyckiej ?
Instytucj referendum nie znay konstytucje II RP ! PPR namawia do gosowania na 3 x TAK. Inne partie
najczciej namawiay na nie na pytanie pierwsze.
30 czerwca 1946 roku odbyo si ono, przy wysokiej frekwencji. 11 lipca podano sfaszowane wyniki. 1 Tak
68 %, 2 Tak 77 %, 3 Tak 91 %. Wedug rzeczywistych bada wyniki przedstawiay si zupenie inaczej. Stalin
nie wane kto jak gosuje, wane kto liczy gosy.
Ustaw zwyk KRN uchwalono jednoizbowy parlament. 14 stycznia 1947 roku miay odby si wybory. We
wrzeniu 1946 roku powsta Blok Demokratyczny (PPR, PPS, SL, SD) PSL byo w opozycji.
Frekwencja bya wysoka, wedug oficjalnych danych Blok Demokratyczny otrzyma 80 %, co byo
faszerstwem. Z ZSRR sprowadzono zawodowych faszerzy. Rzeczywicie, na PSL gosowao okoo 69 % ludnoci, a w
Warszawie ponad 80 %. PPR stosowa terror podczas PSL.
4 II 1947 zwoano sejm do Warszawy. PPR, PPS i SL miay duo przewaajc ilo mandatu, PSL zosta
zmarginalizowany (28 mandatw). Pierwszym celem sejmu byo ustalenie podstawowych zagadnie ustroju
pastwa. Mia uchwali now konstytucj. 4 II przyjto rwnie ustaw o wyborze Prezydenta RP, tego samego
dnia odbyy si wybory, sejm wybra Bolesawa Bieruta. 5 lutego obj wadz. Rozwizano 8 lutego Tymczasowego
Rzdu Jednoci Narodowej. Bierut powouje nowy rzd z Jzefem Cyrankiewiczem na czele (do 52). 19 lutego 1947
roku sejm ustawodawczy uchwali Ma Konstytucj (akt ramowy, niepeny, tymczasowy).
-
Historia administracji. Wykad XIV III (56) 8.01.2010
Maa Konstytucja
9 rozdziaw, mieszanka norm konstytucji marcowej i nowo wprowadzonych. Opieraa podstawy ustrojowe na kilku aktach :
Konstytucja z 1921
Manifest PKWN z 1944
Ustawodawstwo o Radach Narodowych
Wyniki referendum ludowego z 1946 roku
Postanowienia
Wadza ustawodawcza - Sejm Ustawodawczy
Sesyjny tryb pracy (Prezydent zwouje itd.)
Organ ustrojodawczy
Organ ustawodawczy
Organ kontrolny w stosunku do Rzdu (absolutorium, interpelacje, komisje sejmowe) i planw spoeczno gospodarczych
Prawo do wydawania rezolucji do wykonania przez Rzd
Ustalanie zasadniczych kierunkw rozwoju pastwa
Funkcja kreacyjna powoywanie nowych organw pastwa
Inicjatywa Ustawodawcza (grupa 10 posw) (rwnie Prezydent i Rada Pastwa, Rzd wyczno na budet)
Wadza wykonawcza Prezydent + Rada Pastwa + Rzd
Prezydent
Nawizania do konstytucji marcowej
Przewodniczcy Rady Pastwa
Rzd prawo do wydawania dekretw z moc ustawy
Kompetencje szeroko okrelone :
Inicjatywa
Kierownictwo nad administracj
Zasadnicze decyzje w sprawie gospodarki
Podwjna odpowiedzialno ministrw
Rada Pastwa :
Skad :
Prezydent
Marszaek + Wicemarszakowie
Prezes Najwyszej Izby Kontroli
Naczelny Dowdca WP (ale tylko na czas wojny)
-
Czonkowie wybrani przez sejm (ale nie okrelono liczby czonkw i kadencji Rady Pastwa)
Kompetencje :
Nadzr nad Radami Narodowymi
Inicjatywa Ustawodawcza
Wyraanie zgody wobec ustawy budetowej
rozpatruje NIK
zatwierdza dekrety z moc ustawy
Wprowadza stan wojenny i wyjtkowy
Wadza sdownicza niezawise sdy
Rzdy parlamentarno-gabinetowe
Historia administracji. Wykad XIV IV (57) 8.01.2010
Konstytucja PRL 1952
Rozdziay (10), artykuy (91), punkty
Tekst jednolity (1976) 11 rozdziaw, 106 artykuw. Wielokrotnie nowelizowana.
W 1957 dodany rozdzia 3a. o Najwyszej Izby Kontroli,
1960 liczba posw 444460.
1976 - Polska z Demokracji Ludowej przeksztacia si w pastwo socjalistyczne
PRL urzeczywistnia demokracje socjalistyczn i umacnia przyja i wspprac z ZSRR
Przewodni si jest PZPR (konstytucjonalizacja partii).
Front jednoci narodowej (PZPR, ZSL, SD).
Ukonstytucjonalizowano Rady Narodowe jako organy samorzdu. Zmieniono pozycj NIK.
1982 Trybuna Konstytucyjny, Trybuna Stanu
1987 wprowadzono instytucj referendum
1989 przywrcono urzd Prezydenta i Senat
Konstrukcja :
Wstp integraln czci znaczenie propagandowe, znaczenie prawne
PRL (od 1952) jest republik ludu pracujcego (zarazem republikaski i klasowy charakter pastwa)
Geneza PRL zwycistwo ZSRR nad faszyzmem, nawizuje do tradycji ruchw narodowych i narodowowyzwoleczych
Zasada dyktatury proletariatu sojusz robotnikw z chopstwem
Cele pastwa przyspieszenie rozwoju, umacnianie wsppracy midzy narodami, pogbienie socjalizmu, zniesienie wyzysku
czowieka przez czowieka
-
Wyraona zasada praworzdnoci
Przetrwa do 1989 roku
Rozdziay 1 i 2 ustrj polityczny i spoeczny
Rozdziay 3 7 poszczeglne organy pastwa
Rozdziay 8 i 9 okrelaj status jednostki i zarys praw wyborczych
Rozdziay 10 i 11 przepisy kocowe i przejciowe
Gwne zasady ustrojowe
Zasada fundamentalnej roli wasnoci spoecznej (pastwowa, spdzielcza, organizacji spoecznych) szczeglna ochrona
wasnoci spoecznej, wasno prywatna chroniona gorzej (surowiej karze si atak na wasno spoeczn ni prywatn
dekrety marcowe)
Zasada planowania spoeczno-gospodarczego (podstaw ycia spoeczno-gospodarczego i kulturowego w PRL s plany
spoeczno-gospodarcze, uchwalone przez parlament, wykonywane przez rzd)
Zasada ludowadztwa (lud pracujcy miast i wsi pojcie natury socjologicznej, a nie prawnej)
Kierownicza rola Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) partia wasna klasy robotniczej
Zasada systemu przedstawicielskiego kto w imieniu ludu wykonuje wadze Sejm + Rady Narodowe
Zasada praworzdnoci (organy pastwa dziaaj w granicach prawa)
Zasada wsprzdzenia mas w rzdzeniu pastwem (rzekomy wpyw obywateli na organy pastwowe)
Uznawana za akt zwizy, lakoniczny.
Historia administracji. Wykad XV I (58) 15.01.2010
Zmiana granic polskich
System organw pastwowych w PRL wzorowany by na konstytucji ZSRR z 1936 roku. Konstytucja ta odrzucaa zasad
trjpodziau wadz. Przyjto zasad zwierzchnictwa ludu pracujcego. Organizacja aparatu pastwowego oparto na zasadzie
jednolitoci wadzy pastwowej.
Mona wskaza kilka pionw (grup) organw pastwowych. Charakteryzuj si jednorodnoci funkcji do tego dostosowano
ich organizacj.
Organy wadzy pastwowej organy o charakterze przedstawicielskim (rozdzia III konstytucji) Sejm, Rada Pastwa (Organy
naczelne), Rady Narodowe (organy terenowe). Cechy :
Organy naczelne i terenowe pochodz z wyborw powszechnych.
S to organa kolegialne
S to organa dziaajce kadencyjnie
Nadrzdna pozycja organw wadzy pastwowej nad organami wykonawczymi i zarzdzajcymi
Naczelne organa pastwowe (Sejm, Rada Pastwa) nadrzdne nad wszystkimi innymi organami pastwowymi
W 1952 roku Rada Pastwa zastpuje Prezydenta (zbiorowy prezydent)
Sejm organ reprezentujcy suwerenne prawa narodu
-
Rada Pastwa porednio reprezentuje nard
Naczelne organa wadzy wydaway przepisy prawne okrelajce pozycj ustrojow innych organw pastwowych
Historia administracji. Wykad XV II (59) 15.01.2010
Cechy organw wadzy pastwowej cig dalszy :
Tylko naczelne organa wadzy miay prawo stanowienia do norm prawnych o charakterze oglnym i powszechnie
obowizujcych
Rady Narodowe na mocy upowanie ustawowych wydaway akty prawne obowizujce regionalnie
Rada Pastwa w pimiennictwie organ porednio przedstawicielski. Wskazywano na nierwno rzdny charakter Sejmu i Rady
Pastwa na korzy Sejmu (w teorii Rada Pastwa bya mu podporzdkowana, w praktyce nie).
Klasowy charakter wadzy pastwowej (lud pracujcy miast i wsi starano si wykaza, i jest to nard)
Podstaw rzeczywistego ustroju PRL bya zasada kierowniczej roli partii (zwierzchno nad sejmem).
Cecha ustroju PRL - rozbieno ustroju konstytucyjnego z ustrojem rzeczywistym.
System wyborczy
Powoywanie organw przedstawicielskich (Sejm, Rady Narodowe).
Reguluje konstytucja z 1952 roku w rozdziale IX omwiono tam te status posw i radnych.
Konstytucyjne Zasady prawa wyborczego
Wybory do sejmu s powszechne, rwne, bezporednie, tajne
Cenzus wieku : czynne prawo wyborcze 18, bierne 21 lat
Mechanizm ograniczajcy prawo wybieralnoci tylko organizacje polityczne i spoeczne byy uprawnione do zgaszania
kandydatw na posw.
Ordynacje wyborcze przybieray form ustaw
W PRL Obowizywao kilka ordynacji
1952 , 1956 ?, 1967 ?,1985
W rzeczywistoci istniaa gwarancja wybieralnoci (dawano tylu kandydatw, ile byo mandatw w danym okrgu).
Referendum 1946, wybory 1947 i 1952 sfaszowane.
Naczelne organy wadzy pastwowej
Parlament PRL jednoizbowy (zniesiono izb wysz senat) - Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
IV 1989 poprawka do konstytucji przywrcenie senatu
Liczebno parlamentu nie bya staa (pierwotnie 425 1952 1960 460)
Wano wyboru posa stwierdza sejm
Dzie wyborw jest momentem uzyskania mandatu
Posom przysugiwa immunitet (tylko formalny zakaz wszczcia i kontynuowania postpowania karnego wobec posa bez
zgody sejmu, nie dysponuje immunitetem materialnym)
-
Konstytucja nie zawieraa postanowie dotyczcych niepoczalnoci mandatu parlamentarnego z innymi funkcjami. 1985
ustawa o obowizkach i prawach poselskich.
Organizacja sejmu konstytucja + regulamin sejmu w drodze uchway
Kadencja sejmu 4 lata
aden organ pastwowy nie mia prawa rozwizywania sejmu (nawet sam sejm) jedyn drog byo uchwalanie ustaw
konstytucyjnych o skrceniu kadencji (lub przedueniu).
Wybory zarzdzaa Rada Pastwa
Przyjto sesyjny tryb prac parlamentu (posiedzenia plenarne tylko w czasie sesji)
Sesja wiosenna, jesienna (mona byo zwoa nadzwyczajn)
Jawno obrad (ale mona byo uchwali jego utajnienie)
Historia administracji. Wykad XV III (60) 15.01.2010
Organy sejmu
Marszaek kieruj obradami
Wicemarszakowie sejmu (rnie 2 4)
Komisje sejmowe
Wewntrzny, pomocniczy organ sejmu
Stae lub nadzwyczajne
ledcze (lecz nieuruchomione)
Liczba zmienna (do 25)
Zadania :
Opinie na temat projektw aktw prawnych
Kontrola wobec sejmu
Prezydium sejmu organ najwyszy sejmu (marszaek + wicemarszakowie)
Reprezentowanie sejmu na zewntrz, zwoywanie posiedze sejmu
Konwent seniorw organ doradczy Prezydium (marszaek, wicemarszakowie, przewodniczcy klubw poselskich, zapraszano
rwnie przewodniczcych k poselskich); ukadanie planu posiedze
Sekretarze funkcje pomocnicze
Inicjatywa ustawodawcza :
Rada Pastwa
Rzd budet, projekt wieloletniego planu spoeczno-
gospodarczego
Grupa posw (15)
Komisje sejmowe (w ograniczonym zakresie)
Tok legislacyjny
1 czytanie projektu, od 1957 - 2 czytania
W praktyce ustawy uchwalano bez dyskusji (brak opozycji),
nie zdarzyo si by odrzucono projekt ustawy
-
Wystarczaa zwyka wikszo
Przewodniczcy Rady Pastwa podpisywa tekst ustawy, a
po nim Sekretarz Rady Pastwa
Ogaszano w Dzienniku Ustaw
Wchodzia w ycie w dniu ogoszenia
Funkcje Sejmu
Ustawodawstwo
Kontrola innych organw wadzy i organw administracji pastwowej
Ustalanie gwnych kierunkw dziaalnoci pastwa
Podzia
Funkcja ustrojodawcza :
Uprawnienie sejmu do zmiany konstytucji (kwalifikowan wikszoci przy obecnoci 230 posw)
Moliwo uchwalenia nowej konstytucji (co jednak miejsca nie miao)
Funkcja ustawodawcza :
Kada kwestia moga by przedmiotem regulacji ustawowej
Przemienno z dekretami z moc ustawy Rady Pastwa (jednak z ograniczeniem do budetu i konstytucji)
Brak nadrzdnoci ustaw wobec dekretw z moc ustawy
Zatwierdza dekrety z moc ustawy Rady Pastwa forma kontroli (rzeczywicie czysta formalno)
[W latach 50 byo wicej dekretw z moc ustawy ni ustaw (pniej si odwrcio)]
Historia administracji. Wykad XV III (60) 15.01.2010
Funkcja planujco-programujca :
Uchwalenie przez parlament narodowych planw spoeczno-gospodarczych (5 i 1 roczne)
Uchwalanie budetu przez sejm
Uchway dotyczce zasadniczych kierunkw dziaalnoci pastwa
Funkcja kreacyjna :
Powoywanie/odwoywanie skadu innych organw wadzy pastwowej
Funkcja kontrolna :
Najwyszej Izby Kontroli
Prokuratury Przez Prezydium sejmu
Sdy Najwyszego
Rzd :
Udzielanie absolutorium
Interpelacja poselska
-
Zapytanie poselskie
Problemowe posiedzenia sejmu, komisji
Dyskusja nad expose premiera
Gosowanie nad wnioskami o powoanie Rady Ministrw i poszczeglnych
Rada Ministrw miaa prawo wydawa uchway samoistne.
Rada Pastwa recepcja wzorcu sowieckiego
Pozycja inna od 1952 roku przeja wikszo funkcji prezydenta
Naczelny organ wadzy pastwowej
Nie bya wybierana w wyborach powszechnych
Wyboru dokonuje sejm, wycznie spord posw emanacja sejmu, organ porednio przedstawicielski
W teorii podporzdkowana sejmowi
Organ kolegialny
Skad - Dwa niezalene gosowania
W sejmie kto wybrany
W sejmie kto jakie stanowisko zajmie
Przewodniczcy (dugo Henryk Jaboski)
Zastpcy (4)
Czonkowie (9-11)
Kadencja pokrywa si z sejmem
Kompetencje, podzia :
Uprawnienia Rady Pastwa jako naczelnego organu wadzy (zwizanego z dziaalnoci sejmu) :
Zarzdzanie wyborw do sejmu
Wykonywanie czynnoci zwizane z ordynacj
Zwoywanie sesji sejmowych
Powoywanie marszaka seniora
Udzielenie zgody na pocignicie posa do odpowiedzialnoci, gdy sejm nie obradowa
Inicjatywa ustawodawcza
Wydawanie dekretw z moc ustawy
Obsada stanowisk :
Dokonywanie zmian w RM, gdy sejm nie obraduje
Powoywanie/odwoywanie sdziw
Powoywanie Prezesw SN
-
Historia administracji. Wykad XV IV (61) 15.01.2010
Nadzr nad Rad Ministrw midzy sesjami sejmu
Czuwanie nad zgodnoci prawa z konstytucj Rada Pastwa z tego nie korzystaa
Ustalanie powszechnie obowizujcej wykadni ustaw rzadko korzystaa
Uprawnienia w stosunku do Rad Narodowych :
Nadzoruje Rady Narodowe
Zarzdza wybory do Rad
Sprawozdanie z dziaalnoci Rad dla Rady Pastwa
Daleka ingerencja Rady Pastwa moga uchyli uchway Rad Narodowych
Grupa uprawnie tradycyjnie zastrzeonych dla gowy pastwa :
Stosunki zewntrzne
Reprezentacja PRL na zewntrz
Mianowanie/odwoywanie przedstawicieli
dyplomatycznych za granic
Przyjmowanie dyplomatw z innych krajw
Ratyfikowanie/wypowiadanie umw midzynarodowych
Postanowienie o stanie wojny gdy sejm nie obraduje
Moliwo ogoszenia mobilizacji
Prawo aski
Obsada stanowisk wojskowych i cywilnych
Nadawanie orderw i odznacze
Decyduje o nadaniu/pozbawieniu obywatelstwa
Moe wprowadzi stan wojenny gdy sejm nie obraduje
Organy Administracji Pastwowej
Naczelne i terenowe
Podporzdkowane Organom wadzy pastwowej
W naczelne organa administracji pastwowej w PRL opisane s w rozdziale V konstytucji : Rada Ministrw, Ministrowie, Komisje
i Komitety, Prezydium Rzdu, Premier
Rada Ministrw
Funkcje kierowniczo-koordynacyjna
Naczelny, wykonawczy i zarzdzajcy organ pastwowy
Skad :
Prezes
Wiceprezesi
Ministrowie
Przewodniczcy komisji i komitetw sprawujcych funkcje
naczelnych organw wadzy pastwowej
Od 1976 roku Prezes NIK
1976 konstytucjonalizacja Prezydium Rzdu
Premier kieruje Rad Ministrw i jej Prezydium
Urzd ministra tworzony w drodze ustawy
Minister na czele wyodrbnionego dziau administracji minister resortowy
-
Minister bez teki wykonuje zadania okrelone przez premiera
Kompetencje Rady Ministrw :
Funkcja kierowniczo-koordynacyjna w stosunku do caego aparatu administracji pastwowej
Funkcja wykonawczo-zarzdzajca
Inicjatywa ustawodawcza
Dziedzina obronnoci pastwa
Organizacja si zbrojnych
Wykonuje ustawy uchwalone przez sejm
Wydaje rozporzdzenia wykonawcze na podstawie ustaw
Ministrowie wydaj rozporzdzenia i zarzdzenia.
Historia administracji. Wykad XV V (62) 15.01.2010
Konstytucja z 1952 roku zawiera bardzo szeroki katalog praw i obowizkw obywatelskich. Przestrzeganie ich byo jednak
iluzoryczne.
Spoeczno-ekonomiczne :
Prawo do zatrudnienia
Prawo do wasnoci indywidualnej, osobistej
Prawo do ubezpieczenia itd.
Polityczne :
Prawo do wolnoci sowa
Wolno druku
Wolno zgromadze
Wolno manifestacji
Wolno zrzeszania si
Wolno zwizkowa itd.
Wolnoci kulturalno-owiatowe :
Prawo do nauki
Prawo do bada naukowych
Prawo do dziaalnoci twrczej itd.
Wolnoci i prawa osobiste :
Nietykalno osobista
Nienaruszalno mieszkania
Tajemnica korespondencji
Prawo do obrony oskaronego
Obowizki :
Przestrzegania konstytucji
Ochrony rodowiska
Obrony ojczyzny
Obowizek strzeenia wasnoci spoecznej (jej
wyrnienie)
Historia administracji. Wykad XVI I (63) 22.01.2010
Sdownictwo administracyjne
KSISTWO WARSZAWSKIE - debiut (wzorzec francuski) :
Rada stanu rozstrzyga spory administracyjne w II instancji
-
Rady frefekturalne rozstrzygaj spory administracyjne w I instancji
Spory administracyjne :
spory majtkowe midzy obywatelami a pastwem dzierawa dbr itp.)
Sprawy podatkowe
Sdownictwo kompetencyjne
Specyfika francuska rozstrzyga sprawy o naduycie wadzy przez administracji (nie ma w Polsce)
1809 1811 dekrety sprawy o ulgi w podatkach, ulgi w ciarach publicznych, kontrakty dzierawcw dbr pastwowych,
umowy o dostawy, sprawy wywaszczenia
Rady prefekturalne instancja I i ostateczna do wartoci tysica zotych, powyej wraz z Rad Stanu. 1799-1800 Napoleon
wprowadza Sdownictwo Administracyjne
KRLESTWO POLSKIE
Konstytucja 1815 nie mwi o sdownictwie administracyjnym, ale si rzeczy sdownictwo to utrzymano. Przepisy z 1817 roku
nawizyway do instytucji sdownictwa administracyjnego ksistwa - dwuinstancyjne :
Nisza komisje wojewdzkie (1837 Rzdy Gubernialne),
Wysza :
1816 1822 Delegacja Administracyjna
1822 1841 - Rada Stanu
1841 1861 Oglne Zgromadzenie Warszawskich Departamentw Rzdzcego Senatu
1861 1867 - Rada Stanu w skadzie sdzcym
Sdownictwo Administracyjne w Austrii i Prusach
Austria
Sdownictwo administracyjne jednoinstancyjne :
Trybuna Administracyjny w Wiedniu jeden na cay kraj w Polsce takie od 1922
Prusy
Sdownictwo Administracyjne trjinstancyjne :
Dwie pierwsze - zwizane z samorzdem terytorialnym :
Wydzia Powiatowy I instancja
Wydzia Obwodowy II instancja (obwd rejencyjny) Obydwa nie s niezawise
Trzecia :
Najwyszy Trybuna Administracyjny w Berlinie - niezawisy
Historia administracji. Wykad XVI II (64) 22.01.2010
-
II RZECZPOSPOLITA
1919 Dekret Naczelnika Pastwa :
Zabr Austro-Wgierski
Senat dla spraw administracyjnych (wczeniej Trybuna Administracyjny w Wiedniu)
Ustawa z 1919
Zabr Pruski
Sd Nadziemiaski Senat Administracyjny w Poznaniu (zamiast Najwyszego Trybunau Administracyjnego w Berlinie)
Wydziay obwodowe wojewdzkie sdy administracyjne
Pozostawiono wydziay powiatowe (Landrat starosta)
Przed 1921 wyodrbnienie sdownictwa administracyjnego od pionu administracji i sdownictwa powszechnego. Tendencja
ku wprowadzeniu kilku instancji, dyskusja :
Lww projekt dwuinstancyjnego sdownictwa ( I Wojewdzkie Sdy Administracyjne, II Koronny Trybuna Administracyjny
w Warszawie). Chciano by dwie instancje miay kompetencje kasacyjne. Kompromis midzy pruskim a austriackim modelem.
Czy sdownictwo ma by powierzone fachowcom (sdziom), czy ma te pojawi si czynnik obywatelski (awniczy).
Jan Sawicki sdownictwo administracyjne jednoinstancyjne (dawny sdzia Trybunau w Wiedniu)
Niektrzy uznawali e Polsk nie sta na utworzenie oddzielnego sdownictwa administracyjnego
1921 rok uchwalenie konstytucji, art. 73 utworzenie w drodze ustawy sdownictwa administracyjnego
1922 rok ustawa o Najwyszym Trybunale Administracyjnym (NTA)
1930 rok Obszerny projekt o sdownictwie administracyjnym (dwie o charakterze kasacyjnym) nie zrealizowano jednak
tego projektu. A do wojny wbrew zapowiedzi nie rozbudowano sdownictwa administracyjnego, pozosta tylko NTA.
1935 inwalidzki sd administracyjny (uprawnienia rewizyjne, z udziaem awnikw w sprawach zaopatrzenia inwalidw
wojskowych).
Konstytucja marcowa 1921 :
Zapowied sdw administracyjnych dwuinstancyjnych
Wsppraca czynnika fachowego z obywatelskim
Sdziowski skad
Orzekanie ex post
Wyodrbnienie z sdownictwa powszechnego
Historia administracji. Wykad XVI III (65) 22.01.2010
1922 ustawa o Najwyszym Trybunale Administracyjnym (NTA) :
-
Skad :
pierwszy prezes, prezesi, sdziowie mianowani przez Prezydenta na wniosek premiera.
Wszyscy musz mie wyksztacenie prawnicze, poowa sdziw (od 1935 wszyscy sdziowe)
Wszyscy uprawnienia sdziowskie
Dzieli si na dwie izby :
Oglna Administracyjna
Skarbowa
Przyjto wzorce austriackie koncepcja prawa podmiotowego
Klauzula generalna :
NTA nie zajmuje si tym, czym sdy powszechne; sprawy uznania administracyjnego, decyzja zaskarona musi by ostateczn.
Przyjto model kasacji (odrzucono pruski rewizja)
NTA moe skarg oddali, lub uchyli akt oskaronego (naruszenie prawa materialnego organ administracyjny naruszy prawo
materialne, naruszenie procedury). Wyrok NTA ostateczny.
W wojewdztwach : poznaskim, pomorskim, lskim sdownictwo trjinstancyjne :
( I )Wydziay Powiatowe
( II )Wojewdzkie sdy administracyjne
( III ) NTA
Lata 1945 - 1980
Po drugiej wojnie wiatowej nie reaktywowano sdownictwa administracyjnego. Zapowied powoania znalaza si w maej
konstytucji z 1947 roku. 1945 1948 dyskusja o sdownictwie administracyjnym :
Chciano powoa sdy administracyjne przy radach narodowych.
Prezydia rad narodowych miay peniach funkcj sdw administracyjnych.
Relikt jakim byy sdy administracyjne nie pasowa do pastwa socjalistycznego spoeczna kontrola administracji.
Funkcj sdw administracyjnych od 1950 roku przeja prokuratura w trybie nadzoru oglnego.
Historia administracji. Wykad XVI IV (66) 22.01.2010
-
Dalsze przemiany w sdownictwie administracyjnym :
1956 1959 nawrt do dyskusji o sdownictwie administracyjnym (PRL zmiany ustroju nigdy nie wynikaj z inicjatywy rzdu
tu 1956).
1957 komisja kodyfikacyjna zrzeszenia prawnikw polskich projekt dwuinstancyjnego sdownictwa administracyjnego. Nigdy
nie rozpatrywano tego projektu na sejmie.
Po 1970 ponowny nawrt do dyskusji o sdownictwie administracyjnym
1976 1977 nowelizacja kodeksu postpowania administracyjnego
1980 ustawa o Naczelnym Sdzie Administracyjnym nawrt do sdownictwa (przerwa 1939 1980) NTA NSA :
Jednoinstancyjny Sd Administracyjny
Sdziowie nieodwoywani (a do emerytury)
Nadzr nad NSA mia Sd Najwyszy
Skarg do NSA mg wnie kady, kogo dotyczya decyzja administracyjna, prokurator i organizacje spoeczne.
Klauzula enumeracji pozytywnej wyliczono sprawy, ktrymi zajmuje si NSA :
gospodarka komunalna, mieszkaniowa, terenowa, zatrudnienie, podatki, wywaszczenie, sprawy socjalne
Bada legalno decyzji administracyjnej
Klauzula generalna z wyczeniami nawrt do NTA