1) 2) Pismo i druk - ludzie, wynalazki, funkcjonowanie.PISMO

Petrogramy - pierwsze malunki naskalne (np. Lascaux, Altamira) Petroglify - wyobraenia wyryte, wyrzebione w skaach System pisania sznurkowego - quipu (sznurek z wzekami) - aroco pismo muszelkowe - wampuny (muszelki) - mae przedmioty suce handlowi Ideograficzne - wyrazowe, za pomoc jednego znaku wyraamy jedno pojcie (klinowe, chiskie, hieroglify) Sylabiczne - jedn sylab wyraa jeden znak - Fenicjanie utworzyli systemy alfabetyczne 1000 lat p.n.e. Grecy unowoczenili ten system 500 lat p.n.e. - Pismo jest rdem rnych korzyci. Dawniej uatwiao handel oraz zapisywanie myli. - Pismo moe suy oywionej wymianie myli naukowych. Wprowadzenie pisma suy lepszej kontroli warstw spoecznych. - Pismo moe suy dziaaniom propagandowym. - Ilustracje: przejcie od pisma ideograficznego do sylabicznego:

: - Rozwj druku: Etap starodruku - do pocztkw XIX (wczeniej praca rczna) Maszyna napdzana par- F. Knig, 1814r Maszyna rotacyjna - E. Howe, 1845r Maszyna Zecerska - Mergentauer Maszyna do pisania - 1714r (masowo od 1873r) Ksero - 1959r - Acta Diurna - umieszczane w miastach, suyy jako dokumentacja senatu, pniej stay si biuletynem informacyjnym, Rzym, w 330r.n.e. zakoczono ich wydawanie - Tipao - do 1911r w Cesarstwie Chiskim 3 Pocztki prasy wiatowej Na przeomie XV-XVI w. pojawia si szereg faktw, ktre zmuszaj do pojawienia si prasy: - Odkrycia geograficzne (od Kolumba) - Konflikty polityczne i zbrojne (m.in. Turcja) - Pojawienie si ruchw reformacyjnych - przede wszystkim Luter; do 1525r wydrukowano 493 rne ksiki, w tym 180 Luthera (1470 Turniej Rycerski w Bolonii, 1495 Wyprawa Kolumba) 1516r powstaje pierwsza linia pocztowa (Wiede - Bruksela) - Pierwsze czasopisma (system RTD - rocznik, tygodnik, dziennik) Rocznik: Relacje targowe", M. v. Aitzing, 1583r (powstaway w czasie targw handlowych w Bolonii) Tygodnik: Nieuve Tijdinghe", A. Verheaven, 1605r (na dworze krla Albrehta) Dziennik: Ein kommende Zeitungen" 1650r Anglia - The weekly news from Italy" 1622r Francja - La gazetce" 1631r Wochy - Sincero" 1645r - Literacko-naukowe: "Journal des savants" Philosophical transactions" Ogoszeniowe: The city Mercury" 1675r Dla kobiet: The ladies Mercury" 1682r

wazne4) Historia cenzury w mediach na wiecie i w Polsce. - 213r.p.n.e. - Cesarz chiski Shi Huangdi dopuszcza si pierwszego aktu agresji wobec tekstu pisanego nakazuje spali wszystkie ksiki - 1275r - zostaje wydany pierwszy edykt upowszechniajcy kontrol sowa i pisma: O rozpowszechnianiu faszywych nowin", Anglia - 1487r - bulla wprowadzajca prewencyjn cenzur wszystkich drukw, kontrola miaa by sprawowana przez biskupw - 1515r - Leon X wydaje edykt nakazujcy palenie na stosie nieprawomylnych ksiek i drukw - 1524r - w Niemczech obowizek uzyskiwania aprobaty wadcw na posiadanie drukar - 1534r - krl Francji Franciszek I poleci zlikwidowa cz drukar pozostawiajc tylko 12, poddanych cisej kontroli urzdowej - od 1559r (do 1966r) Pawe IV wydaje Indeks ksig zakazanych" (Index Librorum Prohibitorum), m.in. znajduj si tam dziea Lutra, Kanta, Mickiewicza -1566 - Pius V wydaje edykt o paleniu na stosie autorw (przede wszystkim Hiszpania) - XVI w (do 1641r) - powstanie sdu karajcego osoby nieprawomylne w pogldach prasowych - Izba Gwiedzista" (Anglia) - 1641r - traktat Johna Miltona Areopagitica", pierwszy w obronie wolnego sowa - 1789r - Ustawa o dziaalnoci obrotowej", w celu uniewanienia wolnoci sowa (USA) - 1872r - zaoenie Stowarzyszenia do walki z wystpkiem", Tomasz Komsztok - istniay 3 krgi cenzury: Koci, Uniwersytety i Dwory Ksice. 5) Rozwj prasy angielskiej w XVIII wieku. - 1655r - Licensing Act" - Rewolucja przemysowa - XVII - XVIII w - system polityczny w Anglii przechodzi reformy, tworz si dwie grupy: Torysi i Wigowie -polemiki na amach prasy - 1702r - w Londynie ukazuje si pierwszy numer The Daily Courant" - 1704r - Revue" Daniel Defoe - 1709r - The Ratler" Joseph Addison, Richard Steele (pocztkowo ukazuje si 3 razy w tygodniu, pniej przeksztaca si w Spectator" - 1710r - Examiner" Jonatan Shift - 171 Ir - Spectator" Joseph Addison, Richard Steele (druki w 3tys egzemplarzy, na Spektatorze wzoruj si czasopisma europejskie, numery specjalne w liczbie lOtys egzemplarzy) - 1712r - rozporzdzenie Stemple Act"- opata stemplowa od kadego egzemplarza wydrukowanego czasopisma (do 1855r) - 1719r - Przypadki Robinsona Cruzoe" - Daniel Defoe, pierwsza powie w odcinkach - 1771r - swobodne relacjonowanie obrad parlamentu - 1788r - The Times" - najwikszy na rynku przez cay wiek (w tym czasie wydawane jest ok. 60 czasopism) - rozwijaj si czasopisma ogoszeniowe - 1796 - prasa niedzielna" - The weekly Messenger", skandale, sensacje, treci rozmw 6) Prasa francuska w XVIII wieku. - Do Rewolucji Francuskiej trzy oficjalne periodyki wiody spokojny ywot pod ochron monopolu: La gazette" - informacje polityczne, w 1762r przeszo w bezporednie zarzdzanie agend pastwowych (pniej zmiana nazwy na La gazette de France" Journal de Savants" - wiadomoci naukowe, w zarzdzanie weszo w 1701r Mercure Galant" - kronika literacka i dworska, w zarzdzanie weszo w 1724r (pniej zmiana nazwy na La Mercure de France") - Wydawanie gazet za granic (gwnie Holandia) - prasa pisana - prasa mwiona - giedy plotkarskie", informacje za okrelon opat, mwione na ucho" - po Rewolucji (1789-1799) - ogoszenie wolnoci sowa, po wybuchu wydawano ok. 300 czasopism, najczciej o charakterze politycznym, wzrs nakad- Kolporta uliczny (tzw. Gawroches) - publicystyka polityczna przenikaa systematycznie do wszystkich pism i znajdowaa w nich coraz wicej miejsca, proces ten wietnie pokazaa M. Varin d'Ainvelle, opierajc si na artykuach w Journal de Savants" - w pismach literackich powstaje nowy model dziaalnoci recenzenckiej, oparty na refleksji, formuowaniu wasnych opinii, otwartym wypowiadaniu si - w 1777r Pary uzyskuje w kocu wasny dziennik: Journal de Paris". Jest on jednak pismem wycznie informacyjnym, obok informacji literackich, czoowie miejsce zajmuj sprawy bliskie mieszkacom wielkiego miasta: kronika sdowa, wypadkw, notowania giedowe, ogoszenia o rzeczach zagubionych, komunikaty meteorologiczne. Polityka nie istnieje w tym dzienniku. - po ukazaniu si pierwszego dziennika, pojawiaj si inne pisma, przewanie efemerydy - pisma wydawane przez par

tygodni lub miesicy, wydawnictwa, ktrych zdyo si nieraz ukaza zaledwie kilka numerw. W miejsce likwidowanych powstaway inne. - w 1800r zlikwidowano w Paryu 52 pisma polityczne, pozostawiajc tylko 13. W 1807r pisma prowincjonalne mogy drukowa tylko te artykuy, ktre ukazyway si w oficjalnym pimie. W 1809 jedna gazeta na departament. 7) Prasa USA i pozostaych krajw europejskich w XVIII wieku. USA -1636r - tworzy si Uniwersytet Harvard'a - 1690r - po przybyciu statku May Flower" i Pielgrzymw powstaje czasopismo Public Occuvences, Both Foreign and Domestic" Benjamin Harris -1704 - Boston news-letter" Jon Campbell, pocztek historii prasy, ok. 300 egzemplarzy - systemy byy uzalenione od kolonii angielskiej - saby system poligraficzny - obieg wydawniczy bardzo poszerzony - bardzo niski poziom analfabetyzmu (w porwnaniu z Europ, 62% kobiet czyta i pisze) - rozbudowany system szkolnictwa - 1721r - New England Courant" James Franklin - 1740-1750r - uksztatowanie si rynku prasowego w Kolonii - 1741r - w Bostonie 5 pism 1765r - 14 gazet 1775r - 30 pism (po pierwszych dziaaniach zbrojnych) - 1776r - Common Sense" Thomasa Peine'a lOOtys egzemplarzy, gdzie Boston Gazette" nie przekracza 2tys -1783r- powstaje pierwszy dziennik The Pensylwania Evening Post" -1800 - istnieje ju 16 dziennikw i 300 innych czasopism NIEMCY - bardzo ograniczona rola polityczna - w maych pastewkach cenzura bardzo rygorystyczna - na czele hamburskie pismo Staatund-Gelehrte Zeitung des Hamburgischen Unpartheyischen Correspondenten", zaoone w 1731r i wykorzystujce zwizki z Angli. - Fryderyk Wilhelm zlikwidowa wszystkie istniejce w Prusach pisma, zachowujc tylko dwa periodyki berliskie - Za panowania Fryderyka II, prasa zyskaa swobod w zakresie wystpie wspomagajcych polityk zagraniczn krla - Habsburgowie trwali w przekonaniu, e prasa jest mao wana i zbyteczna. - 1789r - wprowadzono podatek stemplowy, a rok pniej zostaa przywrcona bardzo surowa cenzura. * POZOSTAE KRAJE - lata osiemdziesite przynosz nasilenie wewntrznej aktywnoci i rozwj nowych ideologii, ktre w rezultacie przynosi rozwj rodzimej prasy Hiszpania - w 1788r ukazywao si okoo 50 pism, wymnoenie importu prasy francuskiej Polska - w 1792r istniao ok. 20 pism 8) Rynek prasy Francuskiej w XIX wieku. - Dopiero w latach 30tych nastpi rozkwit prasy (wiek XVIII i XIX to czas wielu przemian politycznych we Francji)K o n s t y t u c j a 1 8 1 5 r I I r e p u b l i k a

M a

o b s

n o

a

M c ho in a a r D c hy ki a t a t Du ry a r e k Kt o o r i n a s t u C l a e t s 3 a - r s r i o s o b o w y l u k to n n a s t . J R a e k po .b i5 n - c w o o s o b o w y

t w

o M o n a r c h i a 1 8 3 0 r

- Biuletyny Wielkiej Armii" - czasopisma ukazujce si przy okazji rnych kampanii Napoleona (stosowano propagand) - Do lat 30tych funkcjonowa stary model prasy. Wpywy ze sprzeday bezporedniej byy mae, dochody pochodziy gwnie ze prenumerat. Jednostkowa cena prasy bya wysoka (z powodu wystpowania opat stemplowych). Bya wska grupa czytelnikw. Artykuy o tematyce politycznej zaway krg odbiorcw do zwolennikw danych pogldw. - Le Constitutionel" - opozycja - Journal de Debats" - dworski - Emil de Girardin by twrc reformy prasy francuskiej (I generacja). Postulowa o wprowadzenie prasy nowego modelu: Powinna przynosi zyski (obniy cen jednostkow, czasopismo powinno utrzymywa si z ogosze, reklam)

Rezygnacja z zaangaowania politycznego w prasie - 1836r - pierwsze czasopismo nowego typu: La presse" - o poow tasze od wczeniejszych, usystematyzowane podziay rubryk - 1846r - La Siecle" Armand Dutacq, 40tys egzemplarzy (rywalizacja z La presse") - poziom artykuw si nie zmienia (bezporednim adresatem inteligencja) - wprowadzenie prasy dla mas -> II generacja prasy - 1863r - Le petit Journal" Pollydor Milland, pojawienie si artykuw o tematyce przeznaczonej dla niewyrobionego czytelnika, majce charakter sensacyjny; po 2 latach osiga nakad 250tys egzemplarzy, po 6 latach 350tys egzemplarzy.

9) Historia prasy angielskiej w XIX wieku. - pne przejcie od razu do II generacji - najduej na wiecie obowizuj opaty stemplowe - czasopisma niedzielne" dosy popularne - dominacja pierwszego tytuu na rynku (Times") - wrodzony flegmatyzm Anglikw - czasopisma: The Times" 1788r ~ cay wiek wacicielem jedna rodzina ~ nowinki techniczne - obniao to cen ~ pisali dla niego najwaniejsi dziennikarze, osobistoci, politycy ~ dysponowao bardzo rozbudowan siatk korespondentw zagranicznych ~ pierwszy korespondent wojenny (Rusell) ~ drukowane w liczbie 55tys egzemplarzy Daily Telegraph" (1855) - tu po zniesieniu podatku stemplowego obniy cen do 1 pensa i usiowa wypracowa sobie formu charakteryzujc pras popularn, stawiajc na radykalizm polityczny i serwis informacji sensacyjnych. Daily Mail" - od 1896r Alfred Harmsworth (Lord NorthCIiff), ok. 200tys egzemplarzy, do koca XX w ok. 600tys egzemplarzy 10) Rozwj amerykaskiego rynku prasy w XIX wieku. - czasopisma duo tasze, zarabiajce na siebie reklam - ogem ok. ltys tytuw - stare czasopisma pojawiaj si w prenumeratach ok. 4tys egzemplarzy - 1 generacja (bez nachalnej publicystyki, sensacje, skandale, zbrodnie, bankructwa): New York Sun" - Benjamin Day, od 1833r, ok. 20tys egzemplarzy ~ tasze o poow od starszych czasopism - rezygnacja z komentarzy politycznych na rzecz informacji ~ tematyka przypomina t z II generacji prasy francuskiej New York Herald" - James Gordon Bennet, 1835r ~ konkurencja z innymi dziennikarzami - zamieszczono pierwszy wywiad - J.G.Bennet zaczyna korzysta z telegrafu - przyspieszenie procesu zdobywania i przekazywania informacji - II generacja: World" - magnat prasowy, Joseph Pulitzer ~ pocztek prasowych innowacji - w 1883r przejmuje (Pulitzer) Worda, zwiksza nakad do 25tys (pniej nawet 250tys) - kreowanie wydarze na potrzeby prasy - poetyk sensacji stosuje si do kreowania spoeczestwa (np. walki z kolejami w USA) Yellow Kid" - Richard Outcault - pierwszy komiks pojawia si na ramach Worlda w latach 90. Prasa drugiej generacji nazywana bya pras t (od synnego bohatera komiksu) 11) Najwaniejsze tendencje w prasie wiatowej XX wieku. * HEARST CONTRA PULITZER - w 1896r W.R.Hearst przybywa do Nowego Yorku i kupuje niczym niewyrniajcy si dziennik The New York Morning Journal" rozpoczynajc wojn z samym Pulitzerem (obnia cen pisma do jednego cefa~l przekupuje "dziennikarzy pulitzerowskich - czytelnikiem ma by kady mczyzna z ulicy i kada kobieta w kuchni" - wojna nie bya przedsiwziciem prostym, ani tanim: Journal" drukowa nieraz do 40 wydarze dziennie, a same reportae kosztoway kadego dnia ok. 3tys dolarw, a kupowao si je za bezcen - utrzymanie niskiej ceny, a tym samym niskiej klienteli umoliwia system wydawniczy, wprowadzony swego czasu przez Girardin, a w szczeglnoci silnie rozwinity w prasie anglosaskiej PRAWO MAKSYMALNEGO ZYSKU - w 1827r najwikszy dziennik paryski Le Constituuonnel" wszystko swoje dochody czerpa z prenumeraty. Odpowiednio wysoka cena - pomimo powanego obcienia w postaci opaty stemplowej (48% wydatkw)

-gwarantowaa zyski - prasa konsumujc" znaczn cz wydatkw oraz dysponujc milionowymi sumami ze sprzeday numerw staa si przemysem niemaej rangi, a czoowe wydawnictwa miay obroty, ktrych wysoko pozwalaa zalicza je do grupy powaniejszych przedsibiorstw produkcyjnych czy handlowych - zysk przynosiy ogoszenia - ogoszeniodawcw przyciga do pisma jego wysoki nakad - wysoki nakad by osigalny wtedy, gdy gazeta trafiaa w gusty szerokich krgw publicznoci - ludzie chcieli czyta sensacyjne doniesienia o trupach, pragnli wnika w skandaliki i skandale z wyszych sfer", a wydawcy nie prbowali sprzeciwia si ich zainteresowaniom PRAWO KONCENTRACJI - powane znaczenie polityczne mia nieunikniony w warunkach komercjalizacji prasy proces jej koncentracji - powstaway koncerny sprawujce kontrol nad wieloma czasopismami (np. Hearst, ktrego koncern wydawa 1 1923r 22 dzienniki o nakadzie stanowicym 10,8% nakadu oglnoamerykaskiego) - nieuniknionym nastpstwem pogbiajcego si procesu koncentracji prasy bya (szczeglnie widoczna w USA) tendencja do zanikania pism konkurencyjnych - koncentracja i zwizana z ni uniformizacja prasy pogbiay si take dziki zacieniajcym si zwizkom midzy wydawcami a agencjami prasowymi i przedsibiorstwami kolportaowymi - wydawnictwa broniy si wszelkimi rodkami przed intruzami, ktrzy usiowali wtargn na ich" teren dziaania - konkurencja wielonakadowej prasy uszczuplia grono maych niezalenych" i ograniczya do minimum ich zasig dziaania - procesy koncentracji pocigay za sob oglny spadek liczby wydawanych pism informacyjnych (dziennikw i gazet tygodniowych) PIGUKI" - powstanie prasy Trzeciej Generacji" (ilustracje) - promotorem nowego typu dziennika by Jean Prouvost (Wiedzie - to dobrze, widzie - to lepiej".) - za dat narodzin Trzeciej Generacji uznaj si 16 czerwca 1919r, dzie ukazania si dziennika "The New York Daily News" - nowy gatunek otrzyma nazw Tabloid" - zastosowanie nowej formuy moliwe byo dziki wprowadzeniu wielu udoskonale w technice drukarskiej - w tym kierunku i w takim samym tempie przebiega rozwj prasy we wszystkich krajach, ktrych owiata zdobya najwyszy stopie upowszechniania, a nowoczesna gospodarka zapewniaa kontynuowanie lub utrwalanie dokonanych ju zmian spoecznych WIELKIE MAGAZYNY - triumfatorami okresu midzywojennego byy popularne tygodniki, magazyny ilustrowane, anglosaskie gazety niedzielne oraz niedzielne wydania wielkich dziennikw amerykaskich - w rozwoju prasy tygodniowej (zwaszcza wielkich magazynw), szczegln rol odegray zmiany technologiczne, rozpowszechnienie i stae doskonalenie dwch stosunkowo nowych technik drukarskich. - podstaw bytu tygodnikw i magazynw stanowiy ogoszenia i reklamy, z ktrych dochody umoliwiay sprzeda tych pism po niezwykle niskich cenach copyright by basta.o - pogo za zyskiem (przyciganie do pism maksymalnie duej liczby ogoszeniodawcw) wpywaa take na zmiany wygldu zewntrznego i objtoci gazet. Zmiany te dotyczyy na rwni magazynw, gazet niedzielnych iwielkich dziennikw. BIG BUSINESS - zmiany zachodzce w prasie pocigny za sob take dalsze przeksztacenia zawodu dziennikarskiego - rozdzia midzy kierowanie redakcj i prac dziennikarzy zatrudnionych w firmie, a zarzdzaniem caoci przedsibiorstwa (np. Day, Girardin, Bennet - na rwni szefowie swych gazet jak i dziennikarze; Hearst, Milland, Harmsworth - tylko wydawcy; Coty, Prouvost, Stinnes - ludzie biznesu, ktrzy z pismami przez siebie wydawanymi nie mieli staego kontaktu) - rol w kierowaniu wszystkimi wielkimi dziennikami zaczli peni kierownicy administracyjni i szefowie dziaw ogoszeniowych - stosunki w wydawnictwach, ktre stay si firmami zatrudniajcymi setki osb, upodobniy si do tych, ktre panoway w wielkich firmach przemysowych lub handlowych, gdzie dystans midzy bossem i wacicielem by nie do przebycia - by to dystans klasowy - zawd dziennikarza przesta by zawodem wolnym", a pracownik redakcji sta si pracownikiem najemnym - nawet najwybitniejsi komentatorzy i najodwaniejsi reporterzy rzadko mogli zabiera gos w sprawach dotyczcych wydawnictwa, a jeszcze rzadziej mogli pokonywa przedzia klasowy i sta si wacicielami przedsibiorstw prasowych 12) Rynek prasowy w systemach autorytarnych i totalitarnych oraz prasa trzeciego wiata.

WOCHY

- w cigu czterech lat od zdobycia wadzy przez Mussoliniego (1922r) nowy reim doprowadzi do cakowitej likwidacji niezalenej prasy - prasa Rewolucji staje si jednym z najwaniejszych instrumentw akcji mussolinistw - przestpstwa prasowe nie zostay potraktowane jako odrbna kategoria przestpstw, ale podwyszone kary za nie jako za przestpstwa dokonane publicznie" - Krajowy Zwizek Dziennikarzy (l928r) opiera si na zasadach korporacyjnych, a warunkiem przyjcia byo m.in. uzyskanie dobrej opinii o przekonaniach politycznych kandydata od prefekta prowincji oraz wykazani si pewnym wyksztaceniem oglnym" - Ministerstwo Prasy i Propagandy nadzorowao cao produkcji prasowo - wydawniczej, a specjalne agendy rzdowe przekazyway zakazy i nakazy (dyrektywy) wszystkim pismo, ktre pozostaway w rkach prywatnych - najwiksze dzienniki ukazyway si nadal poza stolic, w przemysowych orodkach pnocy (Mediolan, Turyn) natomiast rodkowe i poudniowe Wochy posiaday pras nieliczn i niskonakadow - gazety (na .czele z Giornale d'Italia" i Topolo d'Italia") posusznie wykonyway polecenia ekipy rzdzcej, a wielkie kampanie propagandowe rozpoczynay si i koczyy w caej prasie jednoczenie NIEMCY - po dojciu do wadzy Hitlera ten sam stan (co woski) osignito znacznie szybciej i przy uyciu bardziej brutalnych_rodkw -rozwizanie partii opozycyjnych, komunistycznej i socjaldemokratycznej, oznaczao automatyczn likwidacj ich prasy oraz przejcie przez wadze ich lokali i urzdze - szybko przystpiono do aryzacji" wydawnictw prywatnych, ktr rozpoczto od dwch potg prasowych: koncernw Ullsteina i Mossego (w 1933r likwidacji ulego ponad 1500 gazet) -nowe prawo prasowe i powoanie lzby Prasowej Rzeszy (padziernik 1933) oraz cay system administrowania pras na czele ktrego stan jako minister propagandy Jzef Goebels, doprowadziy nie tylko do wyeliminowania z redakcji wszystkich gazet, osb niepodanych" z racji ich przekona lub przynalenoci rasowej, lecz take do uczynienia z caej prasy instrumentu propagandowego reimu - przesyanie do wszystkich redakcji biuletynw informacyjnych oraz szczegowych instrukcji dotyczcych sposobu komentowania wiadomoci (w celu uniformizacji) - prasa lokalna, pomniejsze dzienniki i gazetki informacyjne stanowiy wci przewaajcy odsetek prasy i dopiero lata wojny przyniosy wielu z nich zagad ZWIZEK RADZIECKI - Lenin Iskra" (kolporta w Rosji); Stalin Bolszewik", Proletariat"; Trocki Prawda" - czasopismo satyryczne Krokodil" (lansowany model przeciwnikw kapitalistw) - system prasy zakadowej, inspirowany przez wadze partyjne - zbiorowy odbir mediw: goniki, czasopisma dostpne w miejscach publicznych, wieszane na supach, czytane na wiecach - nie liczono si z kosztami wydawania czasopism - mao reklam i ogosze - centralny urzd do spraw propagandy Centropieczad" - centralny orodek wydawniczy, koncerny POZOSTAE PASTWA - podobnie prezentoway si systemy prasowe Portugalii (po objciu wadzy przez Salazara), Hiszpanii (na terenach, ktre znalazy si we wadaniu gen. Franco), Brazylii (po zamachu stanu Getulio Vargasa) - Japonia - szkoy przygotowujce dziennikarzy, urzdnikw - zarwno prasa partii monopolistycznej i organizacji z ni zwizanych, jak i prasa pozostajca w rkach prywatnych, poddane zostay bezwzgldnej kontroli i wsplnemu kierownictwu, ktre realizowao cele ruchu" - zdaniem historykw prasy s zdania, ze nawet wtedy, gdy ostra cenzura i systemu kaucji oraz bezwzgldne represje wobec pism ograniczay swobod wypowiedzi do minimum, wydawcy i dziennikarze nie byli bezporednio zaleni od panujcych i walczyli o zwikszenie zakresu swobd, tworzc w tych warunkach quasi-opozycj. - w totalitarnych reimach naszego stulecia prasa bya nie tylko zalena od wadcw, ale stanowia integralny skadnik aparatu ucisku i konformizacji spoeczestwa - wielkie znaczenie przywizywano do prasy jako instrumentu propagandowego i niejednokrotnie czyniono wiele wysikw zmierzajcych do upowszechnienia jej czytelnictwa 13) Prasa polska do 1795 roku. * Druki ulotne (ulotki itp.) - 1513r - Oblenie Smoleska i Potocka - 1514r - Sukcesy Wojsk Zygmunta Starego pod Orsz * Gazeta narodowa i obca" - 1788r - gazeta informacyjna, z inicjatywy ksicia Potockiego

- bardziej nowatorski format, dynamiczny sposb amania, zrnicowanie czcionek - jako pierwsza umiecia tekst Konstytucji 3 Maja * Monitor" - 1765-1785r, 2 razy w tygodniu - adresowana do wskiego krgu odbiorcw - wzorowana na angielskim Spectarorze - szereg nowych gatunkw literackich: felietony, reportae, diariusze, portrety, eseje itd. * Po uchwaleniu Konstytucji figuruje w Warszawie 7 czasopism. * Po Konferencji Targowickiej zostaje wprowadzona ostra cenzura. * Gazeta Rzdowa" - wydawana przez wydzia Intr. Narodowej (pierwszy organ propagandowy) 14) Prasa polska pod zaborami - najwaniejsze cenzury, rnice i podobiestwa pomidzy rynkami w trzech zaborach, charakter cenzury. ZABR ROSYJSKI - cenzura najostrzejsza, o charakterze prewencyjnym (cenzuruje si przed ukazaniem) - najwyszy stopie analfabetyzmu (65%) - charakter gospodarki - Warszawa najwikszym orodkiem przemysowym, najwicej przemysu I OKRES Krlestwo polskie do powstania listopadowego - ograniczona swoboda - Ksi Konstanty wyda edykt o zakazie ubliania aktorom" (w 1819r w W-wie odby si spektakl teatralny, w ktrym gwn rol graa kochanka ksicia; nie posiadaa zdolnoci aktorskich i zostaa wygwizdana przez publiczno), mocno skrytykowany na amach prasy - ostra cenzura prewencyjna (po artykule o naduyciach ?) - dynamiczny rozwj przemysu - czasopisma polskie jeszcze sabe (bibuy, czasopisma przypominajce ksiki, brak dynamicznych ama) - czasopisma: - Kurier Warszawski" ~ wydawca: Wacaw Szymanowski ~ dziennikarz: Feliks Fryz, tzw. szalejcy reporter", uczestniczy w pierwszym locie balonem - Przegld ilustrowany" - Przegld Tygodniowy" ~ od 1866r ~ wydawca: Adam Wilicki ~ dziennikarze: Aleksander witochowski, Walery Przyborowski (tzw. Wanda L, podawa si za kobiet, gdy jego talent by niedoceniany; gdy sytuacja wysza na jaw, dosta etat) - Niwa" - Ekonomista" - Gazeta handlowa" - Sowo"

- Kolce" - czasopismo satyryczne stojce porodku, wymiewajce si z konfliktu - dziennikarze czsto zmieniali opcje, pisali do czasopism romantycznych i pozytywistycznych 16) Polskie czasopisma artystyczne, kulturalne i prasa gadzinowa na przestrzeni _______________________________dziejw.________________________________ * PRASA ARTYSTYCZNA - do lat 90' w Polsce nie byo typowej prasy artystycznej - etapem przejciowym jest tworzenie dodatkw kulturalnych, literackich, artystycznych - samodzielne czasopisma w latach 90tych: ycie Warszawskie" - 1887r, Zenon Miriam Przesmycki (koniec w 1891r) ycie Krakowskie" - (1897-1900) zaoycielem Ludwik Szczepaski, ale od 1898r wydawaniem zajmuj si Przybyszewski ~ debiutowali w nim poeci modopolscy ~ A. Grski (pseudonim Quasimodo) napisa cykl artykuw o Modej Polsce ~ czasopismo bogato zdobione, duo ilustracji, ornamentw, rozmaito czcionek - czynio je to drogim Chimera" - (1901-1907) Warszawa, Zenon Przesmycki ~ jeszcze bogatsza strona graficzna ~ papier i materiay sprowadzane z USA ~ druk w 600egz, sprzedawano 400 ~ w 1905r I miejsce na wystawie sztuki w Krakowie Krytyka" - Krakw, ~ podzia na 2 czci: 1. spoeczno - polityczn 2. literacko - artystyczn ~ z czasem doszo do rozamu pomidzy tymi czciami

Rolnictwo intensywne Pozna Gazeta Grudzidzka" Dziennik Poznaski" Analfabetyzm 0,6%

Przemys Warszawa d Wilno Kurier Warszawski" "Przegld Tygodniowy" Analfabetyzm 65%

Rolnictwo ekstensywne Lww Krakw Czas" Ikar"

PRASA GADZINOWA - Niemcy przystpuj do tworzenia nowego aparatu prasowego, zakadano niewielk liczb tytuw, przyjto zasad wydawania dziennikw informacyjnych i ich mutacji; najwikszymi orodkami prasowymi stay si Krakw i Warszawa - prasa gadzinowa bya pras niemieck wydawan w jzyku polskim - ukazuje si Nowy Kurier Warszawski" (200tys egz.), Goniec Kulturalny" i Dziennik Poranny" - prasa gadzinowa bya czytana, gdy Polacy potrzebowali informacji o wydarzeniach, a ogoszenia suyy do kupna, znalezienia pracy, sprzeday - w wymiarze organizacyjnym i merytorycznym wadze niemieckie ustanawiay tre tygodnikw - wadze niemieckie czsto posuway si do podpisywania artykuw nazwiskami znanych dziennikarzy, ktrzy albo ju nie yli, albo byli uwizieni - z Niemcami wsppracowali Jzef Mackiewicz i Czesaw Ancerewicz, ich teksty ukazyway si w wileskim Gocu codziennym" (mimo tego, ze miay one charakter antykomunistyczny i antysowiecki, przez podziemie zostay uznane za kolaboracje - na obu dziennikarzy zosta wydany wyrok mierci, wykonano go tylko na Ancerewiczu) - prasa gadzinowa charakteryzowaa si sabymi tekstami z bdami, informoway one o faszywych danych majcych przekona o wielkoci Rzeszy, poczynaniach i sukcesach niemieckich na frontach (czsto bdne informacje) - podobnie wyglda system prasy w Rosji, zlikwidowano wszystkie dotychczasowe tytuy - Czerwony Sztandar" we Lwowie krytykowa rzeczywisto, dawn sytuacj polsk, dawne wadze polskie, propagowano idee stworzenia pastwa rosyjskiego na dawnych terenach Polski - drugim takim tygodnikiem bya Prawda Wileska", w ZSRR wan postaci sta si Jerzy Borejsza, skierowany do stworzenia nowego aparatu prasowego copyright by baska.o - powstaje pierwsza spdzielnia Czytelnik", do ktrej naley powojenny rynek prasowy - zakadano likwidacj prywatnych wydawnictw i cakowite upastwowienie - stosowano dyskretn perswazj, wszystko byo kontrolowane przez komunistw, powstaje Socjalistyczna Agencja Prasowa - w 1945r powoany zostaje Gwny Urzd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, ktry zajmuje si cenzur - po Borejszy miejsce obejmuje Jakub Berman, przewodniczcy Biura Prasy 17) Polska prasa emigracyjna. - Podzia prasy emigracyjnej: prasa obozowa - w obozach internowania polskich onierzy prasa polonijna - XIX/XX w., wspdziaaj w akcjach pomocowych dla Polakw prasa zwizana z Armi gen. Andersa - pakt Sikorski-Majski, stworzenie armii polskiej w Rosji prasa zwizana z rzdem emigracyjnym ~ organy rzdowe - w Paryu Gos Polski", Dziennik Polski" ~ zw. z partiami - w Londynie Zielony Standard" (Stronnictwo Ludowe), Myl Polska" ~ indywidualne osoby (wsppracujce ze sob do ukadu Sikorski-Majski, 1941r, uznanego za zdrad stanu: + Wiadomoci Polskie" - Grudzewski + Sowo" - S. Cat-Mackiewicz + Czarno na biaem" - J. ary-Brzdziski - prasa emigracyjna dzielia si na 3 fazy: I faza - do wybuchu II Wojny wiatowej - rozpoczyna si Wielka Emigracja, po Powstaniu Listopadowym najwaniejszym orodkiem wydawania polskiej prasy - Pary ~ Towarzystwo Demokratyczne Polski - rzdy ludw, Demokrata Polski" ~ Hotel Lambert - stronnictwo lansujce model pastwa, gdzie rzdzi krl, 3 maj", Kronika Demokracji Polskiej" ~ powstao ok. 100 tytuw, jednak wikszo wydawana w jzyku obcym, czasopisma na lichym papierze, may nakad, bankructwa wydawnictw, nieutrzymywanie kontaktw z zaborcami, dziennikarze nie korespondowali ze sob ~ drugi wany orodek prasy to Londyn

~ rwnie w USA, tam liczniejsza emigracja, wicej tytuw, wiksze nakady ~ od 1863r Echo Polski" oraz Zgoda" (w 1900r 100tys egz.) ~ od 1888r Kurier Polski" (Milwaukie) ~ pierwsza organizacja Towarzystwa Literatw i Dziennikarzy w USA" ~ czasopisma polskie w Ameryce Poudniowej, Kanadzie i Brazylii II faza - podczas II Wojny wiatowej III faza - prasa po II Wojnie wiatowej, w czasie PRL-u ~ przez cay okres PRL-u prasa staraa si ujawnia niedocignicia systemu ~ najwaniejszym orodkiem Londyn ~ londyska prasa lansowaa obraz Polski jako kraju pod zaborem radzieckim, ktry powinien dy do konfliktu zbrojnego (Dziennik Polski i Dziennik onierza") ~ oficjalnym organem by miesicznik Rzeczpospolita" ~ Wiadomoci" - Grydzewski ~ Kultura Paryska" - Giedroyc, wydana w 1947r przez instytut literacki w lOOOegz (patrz zagadnienie 24.) ~ pojawia si idea integracji europejskiej ~ wydawany kwartalnik Zeszyty historyczne" ~ lansowano ide ewolucyjnych zmian, a nie rewolucji (tak jak w przypadku prasy londyskiej) ~ Wracam z Polski" - Janta-Paczyski ~ 1970r - Aneks" 18) Rozwj polskiego rynku prasowego w dwudziestoleciu midzywojennym. I FAZA RYNKU OKRESU MIDZYWOJENNEGO: 1918 - 1926r - Po odzyskaniu niepodlegoci istnieje wiele czynnikw sprzyjajcych rozwojowi prasy, jak i hamujcych jego rozwj: Czynniki hamujce: ~ sytuacja gospodarcza i ekonomiczna ~ przestarzaa struktura spoeczna: 40% chopi, 15% robotnicy, 11% chopi i drobnomieszczastwo, reszta inteligencja ~ sabo rozwinity system komunikacyjny, zatem problem z kolportaem ~ zrnicowanie narodowociowe Czynniki sprzyjajce: ~ aktywno partii w tworzeniu nowych tytuw ~ sprzyjajcy klimat prawny - zapis w konstytucji o wolnoci sowa ~ liczne wydarzenia, o ktrych ludno polska chciaa wiedzie - istotn rol odgrywa Polska Agencja Telegraficzna (1918r), w jej ramach od pocztku jest przygotowywanych 14 serwisw informacyjnych - w 1923r PAT przystpuje do wiatowego zrzeszenia agencji - Ligii Agencji Sprzymierzonych - 1927r - w ramach PAT-u powstaje biuro fimowo-fotograficzne, powstaj pierwsze kroniki filmowe - w okresie II Wojny wiatowej PAT przenosi si do Francji, pniej do Londynu - w 1991r dochodzi do poczenia agencji, PAT koczy dziaalno - Endecja skupiaa 20 czasopism rnego typu, naleay do nich (gwnie prasa lokalna): Sowo Polskie" Krakw Gazeta Warszawska" Kurier Poznaski" - PSZ Piast: Gazeta Grudzidzka" Ilustrowany Kurier Codzienny" -PPS: Robotnik" - tworzyy si take czasopisma masowe - 1925r - tzw. Czerwoniaki: Kurier czerwony", Ekspres poranny" - powstaj czasopisma kobiece, kulturalno-spoeczne i satyryczne II FAZA RYNKU OKRESU MIDZYWOJENNEGO: 1926 - 1936r - po 1926r mamy do czynienia z utrudnieniami rozwoju rynku prasowego, prby monopolizacji - padziernik 1926r - nowe prawo prasowe: moliwo nakadania kar na czasopisma za faszywe wiadomoci (dao to moliwo wprowadzenia cenzury) - wzrosa kontrola prasy, pojawiy si w niej biae plamy" - wprowadzono obowizek druku ogosze politycznych - 1935r - wycofano zapis o wolnoci sowa - rzd wykupywa niektre tytuy, z czasem zostay przejte cae koncerny - PAT by kontrolowany przez wadz sanacyjn - tytuy prasy opozycyjnej byy zamykane z bahych powodw (Gazeta Warszawska"), zdarzay si przypadki pobi

dziennikarzy opozycyjnych; rodowiska opozycyjne staray broni si przed monopolizacj - ABC" - Aktualne Bezpartyjne Ciekawe; Kurier Warszawski" - przez cay okres XX-lecia zmienia si model dziennikarza - powstaj szkoy dziennikarskie, jest coraz wicej dziennikarzy zawodowych; pojawiaj si zwizki, zrzeszenia dziennikarskie - czasopisma: Dodatki kulturalne i literackie: ~ Kurier literacko - naukowy" Czasopisma kulturalne i literackie (stare): ~ Tygodnik ilustrowany" ~ Bluszcz" ~ Moja przyjacika" Czasopisma kulturalne i literackie (nowe): ~ Proarte Studio" 1916r ~ Zdrj" 19l7r ~ Skamander" 1920r, wydawc M.Grydzewski, pisz: Sonimski, Lechom, Tuwim, Iwaszkiewicz - adresowany do elit Grydzewski utworzy dziennik Wiadomoci literackie" o charakterze sensacyjnym Pojawiay si artykuy o charakterze antysemickim Polotne Literaire" - w jzyku francuskim' wydawany za granic, by lansowa polsk kultur (odpowiednik Wiadomoci literackich" 19) Ksztatowanie si zawodu dziennikarskiego na wiecie i w Polsce. - rozwojowi prasy i wzrostowi jej znaczeniu towarzyszyy zmiany zachodzce w rodowisku dziennikarskim - po 1918r zatrudnieni na stae lub wsppracujcy stali si grup nabierajc spoistoci i profesjonalnej wyrazistoci - kiedy w 1924r sprzedano Rzeczpospolit" wywoao to protest dziennikarzy, oprcz dziaaczy politycznych, pojawiy si w prasie nazwiska typowych publicystw, ktrzy yli z pisania - na wyksztacenie w odrbnoci zawodowej dziennikarza wpywa wzrost znaczenia i poziomu gazet - zwikszyo si zatrudnienie dziennikarzy - powstay specjalistyczne systemy szkolenia dziennikarskiego: Wysza Szkoa Dziennikarstwa" w Warszawie - pojawia si nowa profesja, tzw. polityka publicysty - dziennikarze aktywnie uczestnicz w yciu politycznym - powstaj organizacje zwizkowe - w 1928r Zwizek Dziennikarzy Rzeczpospolitej, Polski Zwizek Wydawcw (powstaj kluby dziennikarzy zajmujcych si konkretnymi zagadnieniami) - ksztatuje si elita dziennikarzy i publicystw: Ksawery Pruszyski, Tadeusz Boy-eleski, Stanisaw CadMackiewicz (pisz oni do kilku pism rwnoczenie) - profesjonalizacja dziennikarstwa przyjaa wzrostowi poziomu czasopism, ksztatoway si nowe gatunki wypowiedzi (wywiad, reporta, felieton) - najlepsi publicyci zaczli swoje teksty wydawa w formie ksikowej (Kropka nad i" Mickiewicz; W czerwonej Hiszpanii" Pruszyski) - niektre wydawnictwa miay swoje oficyny wydawnicze 20) Polska prasa w czasie II wojny wiatowej. - Polska prasa wojenna dzielia si na pras krajow (gadzinowa oraz podziemna) oraz pras emigracyjn - Gazeta wsplna" - wydawana przed wybuchem wojny, przez 3 dni, pniej tylko po niemiecku na terenie guberni - prasa gadzinowa - sprzedajna, finansowana przez hitlerowcw; chtnie czytana w Polsce, cho zamieszczone w niej byy teksty propagandowe; zawierao si w niej duo istotnych ogosze, przepisw SOCREALIZM (1947-1956r) I OKRES GOMUKOWSKI - w 1947r do penej wadzy dochodz komunici - likwidacja 60 czasopism, czyszczenie rynku z dziaalnoci opozycyjnych - zaoenie centralnej oficyny wydawniczej RSW Prasa (Jakub Berman?) - odbyway si ataki na pras czytelnicz i na osob Borejszy - wprowadzenie obowizku prenumeraty czasopism partyjnych przez czonkw partii: Trybuna wolnoci" -miasto, Chopskie drogi" - wie - zdobycie wpyww w Zwizku Dziennikarzy Polskich (II zjazd) - 1948r - dalsze dziaania monopolizacyjne - zamknicie wszystkich polskich agencji prasowych * - znaczco zmniejszono ilo korespondentw w krajach zachodnich, nieliczne dochodzce informacje byy manipulowane - ograniczenie korzystania z serwisw fotograficznych - zmiany personalne w redakcjach czasopism - wycofanie z wolnego rynku materiaw poligraficznych - wprowadzenie zakazu reklamowania zachodnich organizacji charytatywnych - media byy podporzdkowane idei szerzenia si ustroju komunistycznego - socrealizm obejmowa rne dziedziny w dziaalnoci twrczej. Rzeczywisto bya przedstawiana bardzo jednostronnie: to, co robotnicze, chopskie, komunistyczne, jest dobre, a to, co zachodnie, kapitalistyczne, jest ze. - charakterystyczne dla prasy byy kampanie. Pierwsza kampania midzynarodowa - wojenna. Byy te kampanie antykatolickie, lansowano model ycia laickiego. Kampania kolektywizacyjna - tworzenie wielkich gospodarstw

rolnych (PGR, kochozy, sachozy). - idea przodownictwa pracy - kreowano rzeczywisto wyidealizowan - w prasie pojawiaj si bardzo ekspresyjne, wymylne okrelenia - pojawi si stereotyp wroga wewntrznego - mwio si o przewadze technicznej i przemysowej pastw wschodnich - faszowanie statystyk - charakterystyczna terminologia utrzymujca nastrj cigego zagroenia, pojcia pola walki", frontu", zagroenia", meldunki" - bya to terminologia typowo wojskowa - podpieranie si autorytetami Stalina i Lenina - pierwsze symptomy zmian - 1953r - mier Stalina. Nastpuje okres tzw. odwily - socrealizm trwa do 1956r - tworzy si okres demokratyczny oraz tzw. trway beton. Te 2 grupy cieray si. Ten konflikt ustaje w 1956r. W tym samym roku powstaje kryzys ekonomiczny - robotnicy wychodz na ulice, zostaj stumieni. - wadz obejmuje Gomuka, otrzymuje szerokie poparcie spoeczne. Nastpuje okres duej swobody wypowiedzi dla prasy - Po prostu" i Dookoa wiata" - pojawiay si w nich gosy krytyki o charakterze demokratycznym (Urban uwaany za jednego z reformatorw). Dookoa wiata" wzorowane na zachodnich czasopismach, duo zdj ze wiata ukazywao, i poza granicami kraju duo si dzieje. - w 1957r Gomuka wraca do poprzedniego modelu wadzy, prasa traci swobod - w latach 60' tworz si nowe czasopisma kolorowe, wzorowane na zachodnich. S ciekawe, niepropagandowe, zdobywaj popularno. - zmiany roku 1956 owocuj zwikszeniem iloci informacji zza granicy - uatrakcyjniono szat graficzn czasopism - odnowiono pras katolick, ktra bya bardzo szykanowana w latach 50' (Tygodnik Powszechny") - PAX - katolicka oficyna wydawnicza, powstaa z inicjatywy komunistw, by wywiera wpyw w krgach katolickich 22) Propaganda sukcesu w mediach w latach 70. - Do 1970r: Rozwijaj si czasopisma kolorowe, istnieje kontrola, utrzymuje si sztuczny deficyt papieru (mae nakady) System sprzeday teczkowej Pojawiaj si krytyczne gosy wobec wadzy, przybieraj rne formy W 1964r - List Trzydziestu Czterech - sprzeciw odnonie kontroli, polityki kulturalnej (podpisany przez Sonimskiego, Kisielewskiego, poetw i literatw - osoby podpisane ponosz konsekwencje, wadza pozbawia ich prawa do publikacji), pojawiay si kontrlisty, w ktrych osoby byy zmuszone do podpisania si (List Szeciuset przeciwko radiu Wolna Europa) 1968r - wydarzenia marcowe - niezadowolenie spoeczne wykorzystywane przez wadz (nastroje antysemickie wzmoone na spoeczestwie, wielu ydw musiao emigrowa), miay miejsce wystpienia, bunty studenckie (przeciwko zakazowi wystawiania Dziadw") oraz robotnicze nastroje antysemickie byy podsycane gwnie przez partyzantw - Rzdy w kraju prowadzona s tward rk do 1970r, wwczas do wadzy dochodzi Gierek (wczeniej zamieszki w Gdasku itd.) - w prasie zmanipulowane informacje - Gierek prowadzi polityk otwarcia na wiat - propaganda sukcesu - s to elementy majce na celu zjednanie mas spoecznych, a jednoczenie zaoenia faszywe, prba omamienia spoecznego. - 1971r - powoanie stanowiska rzecznika prasowego rzdku (pierwszym Bronisaw Janiurek?) - zudzenie dialogu; konferencje od samego pocztku byy reyserowane - stworzenie programu telewizyjnego, w ktrym wadza spotykaa si z ludem - Trybuna wadzy" - stworzenie wielkiego koncernu wydawniczego: RSW Prasa Ksika Lud - media zaczynaj si dobrze rozwija dziki poyczkom (maszyny poligraficzne, nowe technologie) - pojawia si program 2 telewizji, telewizja kolorowa - coraz wicej czasopism zachodnich dociera do Polski, co prowokuje do zmian prasy polskiej - redakcje zaczynaj si zastanawia, jak uczyni czasopisma przynoszcymi zyski - zwikszono ilo reklam i ogosze, organizowano festyny przycigajce czytelnikw - lansowano osignicia gospodarcze (trasa azienkowska, fabryka samochodw) - pojawiaj si teksty, programy rozrywkowe - spoeczestwo czuo si swobodnie, istniao uczucie wielkiej przemiany, jednak panowaa cisa kontrola - Maciej Szczepaski - przewodniczcy do spraw prasy, radia i telewizji, zarzdza mediami. Ingerowa we wszystkie komunikaty. Zarzuca mu si zdefraudowanie duej iloci pienidzy z kredytw zachodnich. Zosta skazany, jednak nie przyzna si - tumaczy si manipulacj ze strony wadzy. - problemy gospodarcze: 1976r - usiowanie wprowadzenia podwyek ywnoci - strajk radomski najwikszy spektakl medialny PRL-u - nagonka na robotnikw 1976r - Komitet Obrony Robotnikw (Kuro, Lipski) wydaje czasopisma konspiracyjne - drugoobiegowe: Biuletyn informacyjny" oraz Komunikat"

1978r - Ruch Obrony Praw Czowieka i Obywatela - system czasopism podziemnych Zapis" - czasopismo literackie (Andrzejewski), zapis by robiony dla osb, ktre nie mogy pisa, std tytu, np. Andrzejewski mia zakaz pisania Krytyka" - Michnik, Kuro Robotnik" - w 1977r w rce KOR-u wpady materiay cenzury, dostay si za granic, zmieni si dziki temu wizerunek Polski - kolejny ostry kryzys - strajk w stoczni Gdask, wadza ugia si (sierpie 1980r), nastpnie solidarno (listopad 1980r) 23) Drugi obieg i prasa lat 80. - 1980r - kryzys gospodarczy - wydarzenia w stoczni gdaskiej - strajk, wadza ugia si, niezaleny Zwizek Solidarny - Rejestracja Solidarnoci, wydawanie czasopism - koci, studenci itd. - kwiecie 1981r - Solidarno" Tadeusz Mazowiecki -13.12.1981r - wprowadzenie stanu wojennego - 1982r - czystka w mediach, wiele osb zostaje usunitych, media staj si niepopularne - tworzenie si obiegowych kaset magnetofonowych z kazaniami ksidza Popieuszki, z wystpieniami Solidarnoci - Okrgy st" - wolny obieg papieru, co do nakadu - zniesiono cenzur - ostatni numer Trybuny ludu" - zniesiono Prasa Ksika Ruch 24) Kultura Paryska i Jerzy Giedroyc. - 1946r - (Rzym) Jerzy Giedroyc zakada dom wydawniczy Instytut Literacki. Instytut powsta dziki pomocy 2 Korpusu oraz dziki poyczce z funduszu spoecznego onierzy. Pierwsza ksika Instytutu: Henryk Sienkiewicz, "Legiony" - 1946/1947r - (Rzym) Instytut wydaje 28 ksiek - Czerwiec 1947r - Wychodzi pierwszy numer "Kultury" w opracowaniu graficznym Stanisawa Gliwy. Redaguj: Jerzy Giedroyc i Gustaw Herling-Grudziski. - Lipiec 1947 - Instytut Literacki przenosi si do Francji. Nowy (Maisons-Laffitte) - Jesie 1947r - (Pary) Ukazuje si numer 2/3 "Kultury" ju jako miesicznik. Zesp redakcyjny Instytutu Literackiego i "Kultury" tworz: Jerzy Giedroyc, Zofia i Zygmunt Hertzowie, Jzef Czapski. - 1948r - "Kultura" nr 4 - Gustaw Herling-Grudziski: Twrczo literacka w kraju; Kultura nr 12 - Aleksander JantaPoczyski: Wracam z Polski; Wydaj: W. Hort (H. Ordonwna): Tuacze dzieci. - 1950r - Powstaje Kongres Wolnoci Kultury - wrd zaoycieli Jzef Czapski i Jerzy Giedroyc; Czapski wyjeda z kwest na rzecz Kultury do USA i Kanady. Z inicjatywy Giedroycia i Czapskiego w Strassburgu powoane zostaje Kolegium Wolnej Europy. Od kwietnia londyskim korespondentem "Kultury" zostaje Juliusz Mieroszewski. - 1951r - Zjawia si Henryk Giedroyc, brat Jerzego. Czesaw Miosz opuszcza ambasad polsk w Paryu i ukrywa si w Maisons-Laffitte - 1954r - Instytut Literacki przenosi si do wasnego domu kupionego dziki pomocy czytelnikw. Pierwsza nagroda literacka Kultury - Marian Pankowski. - 1958r - Marek Hasko przyjeda do Francji i zamieszkuje w Maisons Laffitte. - 1959r - Pierwszy (z trzech) specjalny numer "Kultury" powicony stosunkom polsko-rosyjskim, wydany po rosyjsku. - lato 1962r - W Bibliotece Kultury wychodzi pierwszy numer kwartalnika "Zeszyty Historyczne". - 1964r - Pocztek serii "Archiwum Rewolucji". - 1966r - W maju woskim korespondentem "Kultury" zostaje Gustaw Herling-Grudziski - wspredaktor jej pierwszego numeru. - 1969r - Specjalny zeszyt "Kultury" w jzyku czeskim i sowackim. Umieraj: Witold Gombrowicz, Marek Hasko - 1970r - W Warszawie proces tzw. Taternikw, oskaronych o rozpowszechnianie wydawnictw Instytutu Literackiego - 1974r - Ukazuje si "Kontinent" - czasopismo rosyjskiej emigracji, w komitecie redakcyjnym m.in. J. Giedroyc, G. Herling-Grudziski, J. Czapski. - 1984r - Specjalny niemiecki numer "Kultury" - 1986r - 40-lecie "Kultury". Wystawa w Bibliotece Polskiej w Paryu. Wystawa Jzefa Czapskiego w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej. - 1991r - Doktoraty honoris causa - UJ dla Jerzego Giedroycia i i UAM w Poznaniu dla Gustawa HerlingaGrudziskiego. Wystawa "W krgu paryskiej Kultury" w Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie. - 2000r - Doktorat honoris causa Uniwersytetu Szczeciskiego dla Jerzego Giedroycia. Umiera Gustaw HerlingGrudziski. 14 wrzenia umiera Jerzy Giedroyc. Nagroda PEN Clubu dla Zofii Hertz. *Giedroyc korespondowa z rnymi osobistociami, korespondencja bya ukazywana na amach czasopism, ale pod pseudonimami Uwaa, ze Polska powinna trzyma si z dala od wielkich mocarstw - trzecie miejsce"

25) Afera Watergate. - W wieku XX wraz z rozwojem rodkw masowej komunikacji (prasy wielkonakadowej, radia, telewizji, a w kocu i Internetu) ujawni si i szybko nabiera znaczenia ich wpyw na ycie polityczne i funkcjonowanie systemu politycznego. Przeomem w tym zakresie okazaa si Afera Watergate - Afera Watergate to afera polityczna zwizana z zatrzymaniem 17 czerwca 1972 roku piciu osb oskaronych o wamanie do siedziby amerykaskiej Partii Demokratycznej, ktra miecia si w hotelu Watergate w Waszyngtonie (std nazwa afery). - Wrd zatrzymanych znajdowa si doradca prezydenta Richarda Nixona. - Na wiato dzienne afera Watergate wysza dziki doniesieniom prasowym dziennika Washington Post. Washington Post zacz dowodzi i jak si okazao susznie, e o wamaniu wiedzieli najblisi wsppracownicy prezydenta. Oskarono go o wykorzystywanie i zakadanie podsuchw w siedzibie rywala wyborczego - waszyngtoskim hotelu Watergate. Ponadto dziennikarze zdoali dowie, e sam prezydent prbowa tuszowa naduywajc przy tym swojej wadzy spraw, gdy Kongres i specjalni prokuratorzy usiowali doj prawdy Pod wpywem tych doniesie powoano komisje (senack i prezydenck) do zbadania zakulisowych rozgrywek podczas kampanii prezydenckiej. Ujawniono, e Partia Republikaska bezprawnie inwigilowaa dziaania Demokratw. - Ze wzgldu na nadchodzce wybory prezydenckie, w ktrych o drug kadencj ubiega si prezydent Nixon, spraw zatuszowano. Wybory prezydenckie wygra R. Nixon. - Washington Post bdzie mia przez to cholerne, cholerne problemy - mwi Nixon, gdy gazeta rozkrcia dziennikarskie ledztwo w sprawie Watergate. - Maj stacj telewizyjn i musz wystpi o przeduenie koncesji. Trzeba tu gra strasznie ostro." - Nixon zagroony procedur impeachmentu - Do postawienia prezydenta w stan oskarenia nie doszo, gdy Nixon 9 sierpnia 1974 roku sam ustpi z urzdu. - Gbokie Gardo - pseudonim niezidentyfikowanej dotychczas osoby, ktra bya rdem przecieku, ktry doprowadzi do wybuchu Afery Watergate i w konsekwencji do rezygnacji prezydenta Richarda Nixona. Sprawa tosamoci Gbokiego Garda budzi po dzi dzie niezwykle ywe emocje w USA. Reporterzy, ktrzy opisali afer, odmawiaj jej ujawnienia. - Afera ta miaa znaczenie take ze wzgldu na osabienie pozycji urzdu prezydenta w USA oraz ukazaa jak siln wadz stay si media. - Zmienio si zaufanie spoeczestwa do rzdu - Afera Watergate staa si symbolem, nakrcono o niej kilkanacie filmw, napisano setki ksiek. Wbrew ostrzeeniom Nixona nie rozbia jednak amerykaskiej demokracji - Mit afery Watergate i dziennikarzy, ktrzy j wytropili, bardzo szybko sta si ywym mitem wiatowego dziennikarstwa. Symbolem profesjonalnego investigabve joumalism, a przy tym symbolem dziennikarstwa skutecznego. Skutecznego a do zawrotu dziennikarskich gw i granic dziennikarskiej pychy: wpywu na odwoanie prezydenta najpotniejszego kraju na wiecie. I niezalenie od tego, do jakiego stopnia sprawa Watergate" jest rzeczywicie znana i zrozumiaa w rodowisku dziennikarskim oraz niezalenie od tego, do jakiego stopnia rzeczywicie miaa wpyw na sytuacj polityczn, wizja tak wanie pojmowanego dziennikarstwa jest obowizujca dla modych dziennikarzy. 26) Prehistoria technologii wizualnych i pocztki fotografii. I WYNALAZKI POCZTKUJCE UYWANIE APARATW, KAMER ITD. - camera obscura - ciemny pokj", Giambabsta Della Porta (zaciemnione pomieszczenie z wywierconym otworem w cianie, obiekt poza pomieszczeniem, dobrze owietlony -> obraz tworzy si w pomieszczeniu [rzut], pomniejszony i odwrcony), pierwsze unowoczenienie 1553r - laterna magica - magiczna latarnia", w Chinach od 1000r, w Europie od XV w (punkt owietlajcy [np. wieczka] rzuca wiato na obiekt, tworzy si cie -> obraz powikszony), pierwsza zachowana: od 1665r Duczyk Tomas Walgestein ROZWJ FOTOGRAFII - od XVI w pierwsze prace nad wiatoczuoci materiaw - ok. 1826r powstaj pierwsze fotografie - prekursorzy: Louis Jacques Daguerre (dagerotypy"), Joseph Niccphore Niepce - nie byo moliwoci tworzenia odbitek z negatywu - fotografie musiay by dugo nawietlane (ponad 20 minut) - technika pozytywowo-negatywowa, 1839r William Talbot - Dominik Argot napisa traktat naukowy o fotografii - stworzenie mokrego procesu nawietlania, 1851r - stworzenie suchego papieru fotograficznego, 1877r - masowa produkcja aparatu Kodak, 1888r - Polaroid, 1947r 27) Okolicznoci powstania telegrafu i telefonu. |

TELEGRAF - w XVIII w francuski inynier Claude Chappe skonstruowa telegraf optyczny, ktry wykorzystywa odbicie promieni sonecznych - pocztki telegrafu elektrycznego datuj si na lata 1830-1840, kiedy wielu wynalazcw w rnych krajach Europy w swych aparatach wykorzystywao zasad elektromagnetyzmu (Pawe Szyling - Rosja, Samuel Morse -USA) - Morse wpada na pomys podczas podry statkiem - przesyanie sygnaw w jednoobwodowym ukadzie elektrycznym - sama idea telegrafu jest prosta - naley uy prostych odpowiednikw liter np. kombinacji krtkich i dugich, a nastpnie tak zakodowane sygnay elektryczne przesya do adresata drog przewodow. Tam cewki elektromagnetyczne zmieniaj sygnay elektryczne na dwiki lub symbole. - 1837r - Morse pokazuje telegraf oparty na zasadzie elektromagnesu, w trzy lata pniej przygotowuje specjalny alfabet zoony z punktu i kreski - kombinacje tych sygnaw tworzyy odpowiedniki liter - 1844r - Morse wysa pierwszy telegram midzy Waszyngtonem a Baltimore - XIX w - szybki rozwj telegrafu dyktowany potrzebami wojskowymi, politycznymi, gospodarczymi - 1847r - Ernest von Siemens (Niemcy) zbudowa nowy model telegrafu - 1874r - Jean Baudot (Francja) telegraf wielokrotny - 1851r - pooenie pierwszego podmorskiego kabla telegraficznego, czcego Francj z Angli - 1878r - pierwsze kabiny telefoniczne - 1889r - budki telefoniczne z aparatami wrzutowymi (na monety) - 1878r - pierwsza centrala telefoniczna (czya 21 numerw telefonicznych) - mikrofon i suchawka zostay oddzielone przez Edisona - w centralach pracoway telefonistki - technologi odpryskow telefonu jest sie kablowa (telewizyjna). Drug jest system rejestrowania dwiku (Edison) - snuto obrazy futurystyczne: tworzenie bibliotek, gdzie ksiki s w postaci nagra suchanie nagra przy ogldaniu slajdw walkman" w duym cudzysowie TELEFON

D r a p a c z f a r m e r z y

c h

m

u

r a n io w e

T e le g r a f G r u p y w y z n

P

R

O

T O

T Y W P YY N

A r

L

A

T e le f o n R e is s a

1 8 7 6 B e ll G r e y E d

Z BK e I l l I n c . W e s t e r n U n io n A T & T

is s o

n S ie c i k a b lo w n a g r y w a n ie e d z w

B

O

U

R

S

E

L

1 8 5

4 r

T e le g r a f , t e o r ia f a l d z w e f e k t P a g e a , z m ie n n y

ie o

k o w p r

y c h

28. okolicznoci powstania radia i telewizji RADIO

T e

le

g

r a

f

t e

le

f o

n k o m is f u n k c

P

R

O

T O r

T YW P YY N

A

L

A i

H e r z 1 8 8 8

M a r c o n 1 8 9 5 r

Z BK eI l l I n c . W e s t e r n U n io n A T & T

F e d e r a ln a c z n o c i, r e g u lu j c a

1 8 8 8 r 1 8 7 2 r

H

e r z i sf o n , e lla z a r w k a , t e o r ia

L o o m

T e le g r a f , t e le f a lo w a M a x w

- I etap: 1872r - powsta telegraf bez kabla 1859r - pierwszy pancernik, La Gloir, w 1860r - pancernik USS Monitor -> aby si ze sob nie zderzy, musiay pozostawa w odlegoci kilometrw; wczesna komunikacja (wietlna) bya zawodna, nie mona byo zastosowa telegrafu, gdy wymaga poczenia kablem wynalazku Marconiego uywaa marynarka wojenna 1901r - pierwsza radiowa transmisja transatlantycka (nie byo moliwoci przeksztacania mowy) 1906/1907r - zaczyna powstawa typowe radio, tzw. muzyczna pozytywka" 1907r - rozwizania umoliwiajce modulacj gosu i dwiku - Sarnoff formuuje zaoenia, Fessendeu uznany za wynalazc waciwego - II etap (po osigniciu muzycznej pozytywki") koszty nadawania sygnau wysze od kosztw odbierania od 1907r pierwsze programy transmisja koncertu w USA - suchaa go zaoga statku oddalonego od ldu o 30km 1914r - Belgia, pierwsza transmisja 1920r - rozgonia KDKA 1921r - pierwsza transmisja sportowa (boks) - audycj cenzurowane, gdy wedle prawa, odbiorca jest poniekd zmuszony do suchania (inaczej ni w przypadku prasy, gdzie kady moe przejrze gazet przed zakupieniem), do cenzury przyczyniaa si FCC (Federal Communication Comite) - na bazie radiofonii zostaj poczynione kroki odnonie rozwoju telewizji - prby nagrywania dwiku (1872r - Eddison, walec z wyrytymi rowkami; przeom XVIII i XIX w - pyty ebonitowe) - prby rejestracji magnetycznej (na pocztku nie bya to tama, tylko drut) - 1934r - BASF tworzy pierwsz tam magnetyczn - ok. 1970r PHILIPS tworzy pierwsze kasety

TELEWIZJA

N a d u p r z e m

z y c ia y s o w K in

e o , f r e e z

P R O T O T YW P Y Y T a r c z a n ip k o L o o s c y lo s k o p Z w p o p o v F a

N A w a g i B o r y r m s

L

Z 5 0I K T V ir d 6 0 k in w o r Tt h V

A

-

B c o

&

W lo r

1

8 7 8 r

S

e n

i Me a cg n qe

to w id , k a s e ta

w id e o

F lu o r e s c e n c ja ( s e le n ) , r a d io ,

( f o s f o f a x

t ) ,

f o

t o

e

m

is ja

- transmisja na odlego nieruchomych obrazw, fotografii i rysunkw ma pocztek w poowie XIX w, jej oglna idea zostaa przedstawiona przez Aleksandra Bagna - 1884r - wynalezienie urzdzenia do mechanicznego wybierania obrazu (niemiecki inynier) - 1873r - odkrycie zasady przetwarzania wiata w prd elektryczny - May (Anglia) - Niemiec Hallwasch odkry efekt fotoelektryczny - oba te zjawiska wykorzysta w 1924r Bard, konstruujc z puszek po herbatnikach, silnika elektrycznego i podstawki pod miednic, prosty aparat umoliwiajcy przesanie obrazu krzya maltaskiego na odlego 3 metrw - 1925r - Bard zakada Television Limited, pierwsz instytucj zajmujc si transmisj obrazw na odlego copyright by ba*a.o - 1907r - Rosing lansuje pomys wykorzystania oscyloskopu do przeksztacania sygnaw elektrycznych w obraz - 1923r - Wadimir Zworykin demonstruje prymitywny, ale w peni elektroniczny system telewizyjny, z ikonoskopem; 3 lata pniej pokazuje on odbiornik z lamp ekranow zwan kineskopem. - pierwsze transmisje telewizyjne miay nisk jako odbioru, pojawiaj si krtkie programy telewizyjne w ZSRR, Niemczech, Wielkiej Brytanii i Francji - wojna przerywa eksperymenty, ale ju w latach 50tych rozpoczyna si regularne nadawanie - pierwsze eksperymenty z telewizj kolorow rozpoczto jeszcze w latach 20tych, jednak dopiero w 1950r pokazano j publicznie - analiza barw oparta bya na analizie mechanicznej - 1953r - postp elektroniki umoliwi powstanie amerykaskiego standardu telewizji kolorowej - RFN i Niemcy opracowuj wasne standardy - francuski system SECAM opracowano w 1955-1960r (pocztkowo stosowany take w Polsce) - zachodnioniemiecki system PAL (obecny teraz w Polsce) w 1961r | 29 Rozwj polskiego radia. - Technologia radiofoniczna w Polsce pojawia si tu przed odzyskaniem niepodlegoci. Do 1924r tylko wojsko uywao stacji nadawczych, nastpnie pojawiay si one na politechnikach - w 1923r powstaje Polskie Towarzystwo Radiotechniczne (powstanie w 1924r prbnej audycji: prbna audycja

polskiego radia"; 1924-1929r - dla obywateli) - w 1924r pojawiaj si pierwsze przepisy prawne odnonie radiofonii - podjto prby wzbogacenia audycji o inne gatunki - 1926r - pierwsze suchowisko, audycja oparta na Warszawiance" Wyspiaskiego - 1926r - pocztek nadawania powieci w odcinkach: Wierna rzeka" - Polskie Radio S.A. - rozpoczyna si nadawanie regularnego programu - 1927r - pierwsza audycja z wydaniem sportowym - Zakopane, zawody narciarskie - 1927r - powstaje rozgonia krakowska (element hejnau od 1928r) - 1928r - pierwsze oryginalne suchowisko na potrzeby radia: Pogrzeb Kiejstuta" - 1928r - rozgonia w Wilnie (sygna dwikowy - kukuka) - 1930r - rozgonia we Lwowie - Lata '30 - intensywna radiofonizacja kraju: zaciganie poyczki w bankach zachodnich na potrzeby rozwoju (dziki poyczce powstaje rozgonia w Raszynie, 1931r) podjcie decyzji o produkcji na szerok skal radioodbiornika Detefon" (haso reklamowe: Caa Polska na Detefon" - promocyjna akcja, proponowano dogodne systemy ratalne, sprzedano 500tys egzemplarzy) powstay komisje oceniajce programy, zatwierdzajce ramwki: ~ komisja literacka ~ komisja muzyczna ~ komisja rolna ~ komisja odczytowa saboci wiadomoci informacyjne (Chwilki") 1936r - pojawienie si pierwszej noweli radiowej: Dni powszednie pastwa Kowalskich" pierwsze wozy transmisyjne popularny program Teatr wyobrani" artoteka" i Cyrulik Warszawski" Lwowska wesoa fala" - najpopularniejszy program satyryczny powstawanie samodzielnych zespow muzycznych - w 1935r, jako pierwsza, Maa Orkiestra Polskiego Radia, pniej Radiowa Orkiestra Symfoniczna 1934r - system rejestrowania materiau na pytach mikkich Tygodnik dwikowy" rozwijaj si rozgonie lokalne 1935r - mier Pisudskiego - wiele audycji z tym zwizanych powstanie kolejnej rozgoni Warszawskiej: Warszawa II (program popoudniowy i nocny) 1939r - przemwienie Jzefa Beka transmitowane przez wszystkie wane radiostacje - Lata "40: w czasie okupacji Hitlera nie mogo nadawa radio, po wkroczeniu Niemcw powouje sekcj radiow R.A."; byo moliwe utworzenie powstaczej rozgoni radiowej Byskawica" (podczas Powstania Warszawskiego) pojawienie si rozgoni emigracyjnych, wit" w Bletchley w 1942r sierpie 1944r - na terenie Lublina pojawia si pierwsza wolna" rozgonia powojenna: "Pszczka" 1945r - odbudowano masz w Raszynie i w Baranowicach 1947r - debiutuje Bogdan Tomaszewski (relacja meczu tenisowego) Radiowy Uniwersytet Ludowy" audycja Przy sobocie po robocie" - (gloryzacja prasy) bardzo popularna powstanie propagandowych programw, Fala 49" - propaganda komunistyczna, W. Odolska powoanie Wielkiej Orkiestry Symfonicznej (Katowice) bardzo intensywna radiofonizacja wsi (cele propagandowe): kadziono kable, zbiorowa forma odbioru - Lata '50: 1951r - powoanie Komitetu do spraw radiofonii (pniej jako Komitet do spraw radia i telewizji) od 1954r na antenie polskiego radia symptomy odwily lata 50' i 60' - walka z radiem Wolna Europa Gest kojarzone z przepywem wolnych polskich myli w czasie PRLu) 1958r - 3 program Polskiego Radia, suchowiska radiowe, nowele - Lata '60: 3" najbardziej rozrywkowa 1963r - festiwal piosenki w Opolu (inicjatorem 3"), wyduenie czasu programu 1966r - nocny program 1967r - technologia stereofoniczna, sygna nadawany powszechnie - Lata 70: lansowanie propagandy sukcesu, wikszo mediw zarzdzana przez Macieja Szczepaskiego (Krwawy Maciek") 1969-1974r - wybudowanie centrum radiowo-telewizyjnego w Warszawie (na Woronicza); wybudowanie masztu w Konstantynowie (najwyszy na wiecie 646m, zawali si:) od 1976r - emisja programu 4 Polskiego Radia, funkcje edukacyjne, programy owiatowe

1971r - Lato z Radiem (Krystyna Czubwna Kukuka' 1978r - 4 pory roku sygnay dnia programy rozrywkowe, satyryczne (Fedorowicz, Kochta) - Lata '80: spadek zainteresowania mediami oficjalnymi, stan wojenny - propaganda, nie chc sucha rozgonie emigracyjne - Lata '90: 1992r - nowa ustawa o radiofonii i TV ~ rozgonie staj si wasnoci skarbu pastwa ~ powstaj nowe, prywatne rozgonie radiowe 30) Radio Wolna Europa. I - "Radio Wolna Europa" byo zaoon w 1950 r. amerykask rozgoni, nadajc programy z obszaru RFN (Monachium), a take z Hiszpanii i Portugalii dla suchaczy z europejskich pastw komunistycznych w jzykach: bugarskim, czeskim, polskim, sowackim i wgierskim. Utworzone ono zostao przez powoany w 1949 r. w USA Narodowy Komitet na rzecz Wolnej Europy, a finansowane byo przez budet USA - w tym rwnie przez Centraln Agencj Wywiadowcz (CIA), a take - w niewielkim stopniu - ze rodkw prywatnych. - W zamyle zaoycieli RWE miao by rodzajem "zastpczego radia" dla odcitych od swobodnego przepywu informacji i poddawanych ideologicznej indoktrynacji obywateli pastw Europy rodkowo - Wschodniej. Ambicj pracownikw RWE byo jednak nie tylko informowanie, lecz take wpywanie na bieg wydarze w krajach, do ktrych adresowane byy nadawane przez rozgoni audycje. Szczeglnie du rol odegraa rozgonia polska, na czele ktrej stan - i kierowa ni do 1976 r. - Jan Nowak Jezioraski. - Pierwsze audycje Rozgoni Polskiej RWE nadane zostay ju w 1950 r. Byy one nagrywane w studio w Nowym Jorku, a nastpnie przesyane drog lotnicz do Frankfurtu, w pobliu ktrego znajdowa si nadajnik. Wspomniany tryb przygotowywania audycji sprawia, e ich tematy byy zazwyczaj mao aktualne. Ponadto, pocztkowa moc nadajnika bya niewielka, a program trwa zaledwie godzin. Mimo to ju wwczas odnotowano, e programy RWE s syszalne - i faktycznie suchane w kraju. - Intensywnie zakrojona dziaalno Rozgoni Polskiej RWE rozpocza si w 1952 r., kiedy to jej siedziba przeniesiona zostaa do Monachium. Wyemitowanej 3 maja 1952 r. audycji wysuchao zapewne niewiele osb w kraju - brakowao szerszej informacji o nowym programie, czstotliwociach i godzinach emisji. Stopniowo jednak RWE zdobyo znaczn popularno, wypierajc najczciej dotd suchan rozgoni zachodni, jak bya Sekcja Polska brytyjskiej BBC. - Konsekwencje suchania "Wolnej Europy" byway - w owych latach - naprawd powane zagroon kar od 3 do 15 lat wizienia (a take konfiskat caego majtku) byo m.in. "uatwianie szerzenia propagandy prowadzonej przez orodki prowadzce kampani podegania do wojny". Tak wanie "propagand" uprawiay - zdaniem wczesnych wadz - rozgonie zachodnie (a wic BBC "Gos Ameryki" czy - wreszcie - RWE) nadajce w jzyku polskim Setki osb, ktre tylko za suchanie "Wolnej Europy" trafiy do obozw pracy lub zostay skazane na kar wizienia przekonao si, e nie s to arty. - Masow popularno Rozgonia Polska RWE zdobya po raz pierwszy wiosn 1954 r. Stao si to za spraw synnych audycji opatrzonych wsplnym tytuem "Mwi Jzef wiato", bohaterem ktrych by zbiegy na Zachd wysoki funkcjonariusz Ministerstwa Bezpieczestwa Publicznego, pk Jzef wiato. Ujawnianych przez niego informacji o kulisach aparatu terroru, a take o yciu partyjnych elit z zapartym tchem suchaa caa Polska. Suchali ich take zapewne z przeraeniem - oskarani przez niego partyjni notable. - Radio "Wolna Europa" stao si dla milionw Polakw symbolem wolnoci. Owa symboliczna rola "Wolnej Europy" znalaza swe wyrane odzwierciedlenie podczas tragicznych wydarze czerwca 1956 r. w Poznaniu -jednym z celw ataku demonstrantw byy tam urzdzenia zaguszajce audycje z Monachium. Do podobnego incydentu doszo rwnie w Bydgoszczy w listopadzie tego samego roku. - Z tego samego powodu, ju w pierwszej poowie lat 50 liczni uciekinierzy z Polski kierowali si przede wszystkim do Monachium - liczc, e wanie tam znajd pomoc w nowej sytuacji. A wielu innych, ktrych zapano podczas prby nielegalnego przekroczenia granicy podawao, e gwnym czynnikiem, ktry skoni ich do dokonania zagroonego surow kar czynu byo stae suchanie Radia Wolna Europa. - Najwierniejszymi jednak suchaczami "Wolnej Europy" byli specjalnie wyznaczeni pracownicy MSW i aparatu partyjnego. Ich zadaniem byo dokadne spisywanie treci poszczeglnych programw. Oprcz nich, stenogramy poszczeglnych audycji sporzdzay te Polska Agencja Prasowa i Polskie Radio. Uzyskiwane w ten sposb informacje byy jednak - przynajmniej pocztkowo - wysoce tajne: do koca lat 60 "Biuletyny Specjalne" zawierajce m.in. wycigi z najwaniejszych programw otrzymyway wycznie najwaniejsze osoby w pastwie. - Z czasem jednak owa polityka ulega rozlunieniu i w latach 70 w analizy treci audycji RWE wdaway si ju nawet Komitety Wojewdzkie PZPR. Za po kryzysie lat 1980 - 81 analizy takie stay si jednym z gwnych elementw informacji wewntrzpartyjnej. W szczeglny sposb "Woln Europ" zajmoway si te dwie partyjne instytucje: Instytut Badania Wspczesnych Problemw Kapitalizmu oraz Instytut Podstawowych Problemw Marksizmu Leninizmu. W orodkach tych powstay setki analiz dotyczcych takich m.in. zagadnie, jak wpyw RWE na modzie, reakcje rozgoni na wydarzenia w Polsce, ewolucja linii programowej ftp. - Pomimo jednak suchania RWE wadze PRL bardzo nie chciay, by radiostacji tej suchaa reszta spoeczestwa. Ich

gwn broni - nie do koca, oczywicie skuteczn, ale odcinajc znaczn cz spoeczestwa od wolnego sowa byo masowe i systematyczne zaguszanie audycji Radia Wolna Europa. I chocia zaguszano take inne rozgonie, nadajce po polsku z Zachodu, to wobec adnej innej stacji tego rodzaju dziaania nie byy tak konsekwentne i dugotrwae. - "Woln Europ" zaguszano od samego pocztku jej istnienia. Pocztkowo, zaguszanie to byo mao skuteczne: niewielki zasig prymitywnych nadajnikw sprawia, e audycje RWE byy bez problemu odbierane w przewaajcej czci terytorium kraju. Nasilenie akcji zaguszania zaczo si dopiero wiosn 1954 r., kiedy to RWE zacza nadawa wyznania pukownika wiaty. - Po padzierniku 1956 r. zaguszania "Wolnej Europy" na krtki czas zaprzestano. Niedugo pniej wrcono do niego - tym razem - ju w sposb profesjonalny: w latach 60 rozpoczto budow ogromnego systemu stacji zaguszajcych, rozlokowanych we wszystkich krajach bloku sowieckiego. Pene rozwinicie owego systemu nastpio w nastpnej dekadzie. - "Zaguszarki" emitoway na og charakterystyczne buczenie, nadaway te niekiedy muzyk pop. "Wolna Europa" usiowaa broni si przed zaguszaniem na rne sposoby: rozszerzajc liczb czstotliwoci, na ktrych nadawano program, wielokrotnie powtarzajc najwaniejsze audycje, albo instruujc suchaczy, jak budowa anteny kierunkowe. Jednak w przypadku wikszoci odbiorcw dziaania te" byy mao skuteczne. Suchacze "Wolnej Europy" nieraz musieli si solidnie natrudzi, by z wydobywajcych si z gonika buczenia i trzaskw wyowi poszczeglne sowa i zoy je w jak skadn tre. Efekt tego by mniej wicej taki sam, jak przy zabawie w "guchy telefon": le odbierane audycje RWE przyczyniay si do powstawania rozmaitych, wyjtkowo nieraz fantastycznych plotek, wyrosych z przeinaczenia podawanych informacji. - Ale nic - ani adne dziaania samej rozgoni, ani "szeptana propaganda" - nie przyczyniy si do spopularyzowania RWE w takim stopniu, jak skierowane przeciwko Rozgoni Polskiej werbalne ataki polskich komunistw. Przez cay niemal okres PRL jej wadze robiy bowiem bardzo duo, by maksymalnie obrzydzi spoeczestwu monachijsk rozgoni. Uciekano si przy tym do potencjalnie - mogoby si zdawa -chwytliwych sposobw. I tak np. sugerowano powizania "Wolnej Europy" z "niemieckim rewizjonizmem" - a na tym akurat punkcie polska opinia publiczna bya w latach 50 i 60 szczeglnie przeczulona. Oczerniano te poszczeglnych pracownikw rozgoni - np. wieloletni dyrektor rozgoni polskiej RWE, Jan Nowak - Jezioraski oskarany by o to, e podczas II wojny wiatowej wsppracowa z Gestapo. - Wszystko to jednak przynioso efekt odwrotny od zamierzonego: tysice ludzi, ktrzy w inny sposb najprawdopodobniej nigdy w yciu nie dowiedzieliby si o istnieniu czego takiego, jak RWE, byo bombardowanych nieustannie powtarzanymi sloganami i w ten sposb nieumylnie - lecz skutecznie -zachcanych do suchania znienawidzonej przez wadze PRL rozgoni. Wyjtkowa wrogo, z jak peerelowskie wadze traktoway "Woln Europ" wzmacniaa - w sposb odwrotny od zamierzonego - skutki prowadzonej przeciwko niej propagandy. - Inn metod, jak wadze PRL stosoway w walce z RWE byy prby zdyskredytowania radia poprzez podsuwanie mu faszywych wiadomoci, a take dziaania agenturalne Suby Bezpieczestwa. Najsynniejszym z takich dziaa bya operacja z udziaem niejakiego Andrzeja Czechowicza - tajnego wsppracownika SB - ktry po siedmiu latach spdzonych w Rozgoni Polskiej wrci do kraju. Jego wspomnieniom - ktre w zamyle wadz miay "zdemaskowa" RWE - nadano w Polsce szeroki rozgos. Rwnie niektre z konfliktw, do jakich dochodzio w zespole radia, byy inspirowane przez SB. - Nie wiadomo, ilu ludzi w Polsce suchao Radia Wolna Europa. Szacunki samej radiostacji z lat 80, oparte na ankietach przeprowadzanych wrd emigrantw z Polski mwiy, e rozgoni sucha co drugi Polak. Wedug natomiast przeprowadzonych w tym samym okresie (z wyczeniem lat 1981 - 82) analiz podlegego wadzom PRL Orodka Badania Opinii Publicznej "Wolnej Europy" miao sucha od 10 do 24% mieszkacw Polski. - Byy jednak takie momenty, kiedy "Wolnej Europy" suchali praktycznie wszyscy - a ci, ktrzy nie suchali, znali tre audycji z opowiada. Tak byo w momentach kryzysw politycznych, kiedy to oficjalne rodki masowego przekazu milczay lub kamay na temat rozgrywajcych si wydarze. Na wiadomoci RWE powoywano si nawet podczas oficjalnych zebra partyjnych, uznajc je za bardziej wiarygodne od oficjalnych rodkw informacji. Na du ale mniejsz skal - suchano "Wolnej Europy" podczas przesile w polityce midzynarodowej - Spord wszystkich audycji Radia Wolna Europa najwikszym powodzeniem cieszyy si programy informacyjne. W latach 80 doszy do tego przegldy prasy "drugoobiegowej" - znacznie rozszerzajc w ten sposb krg jej odbiorcw. Popularne byy te audycje historyczne na temat "biaych plam" w najnowszej historii Polski. Najmniejszym powodzeniem cieszyy si zapewne audycje kulturalne - z wyjtkiem nadawanych w latach 80 programw prowadzonych przez Jacka Karczmarskiego, ktre tysice jego polskich fanw usiowao nagra na kaset. - Rola, jak Radio Wolna Europa odegrao w powojennej historii Polski bya - wedug wszelkiego prawdopodobiestwa - olbrzymia. Rola ta bya jednak cile zwizana z istnieniem w Polsce systemu komunistycznego - niepozwalajcego na swobodn wymian informacji. Tote ostateczny, mona by rzec - triumf "Wolnej Europy" jakim by upadek komunizmu w Polsce - sta si przyczyn jego koca: po 1989 r. Rozgonia Polska RWE stracia wikszo suchaczy i pi lat pniej ostatecznie przestaa istnie. Ostatecznym celem "Radia Wolna Europa" byo doprowadzenie do takiej zmiany sytuacji politycznej w Polsce i innych krajach, do ktrych emitowane byy audycje, by w pewnym momencie mogo ono przesta by potrzebne. 31) Rozwj polskiej telewizji. - Kazimierz Pruszyski - telefot (pocztkowo may ekran, wielko pocztwki, dwik odsuchiwany z radia

- 1951r - Warszawa, wystawa nowych technologii, Radio w walce o pokj", pierwsze prbne audycje TV - 1952r - dusze audycje TV, w Warszawie w zakadach pracy, odbiorniki Leningrad" - 1952r - na ywo odgrywano fragmenty Lalki"; studio TV w Warszawie mae, pokazywano aktorw od pasa w gr, by nie byo wida suflerw - 1953r - regularne audycje co pitek przez kilka godzin dziennie; na pocztku odczyty, informacje, audycje literackie, rozwija si teatr telewizji (przyciga widzw) - 1956r - abonament (20000 abonentw) - druga poowa lat 50 - studio warszawskie (1956r), orodek dzki, poznaski, katowicki, wrocawski (1963r) - do koca lat 60 - 2 wozy transmisyjne - lata 60 - sport, dyscypliny wewntrz budynku (ping-pong, gimnastyka, boks); pierwsze audycje reklamowe, odczyt - lata 80: 1981r - media zmilitaryzowane (stan wojenny), prezenterzy w mundurach, okrojona ramwka - spada zainteresowanie, "smutna telewizja", oficjalny program TV nie by atrakcyjny - widzowie suchaj niezalenych stacji radiowych, popularne video 1984r - okoo100tys magnetowidw koniec lat '80 - pocztki telewizji satelitarnej w Polsce konieczno zerwania ze smutn telewizj 1986r - pierwszy odcinek Teleekspresu 1987r - pierwszy odcinek Panoramy Listy o gospodarce" Rozmowy o cierpieniu" Maachowski 1985r - telewizja owiatowa dziaa w samodzielny sposb (ok. Vi ramwki zajmuj programy owiatowoedukacyjne) 1984r - Domowe Przedszkole cykl programw: Byo sobie ycie", Klinika zdrowego czowieka", Wdko pozwl y" 1983r - Sensacje XXw" seriale: ~ Izaura" 1985r ~ Szpital na peryferiach" ~ Kwiaty ciernistych krzeww" ~ Powrt do Edenu" ~Shogun" ~ W labiryncie" - serial polski 1988r rozwija si telewizja dla guchoniemych 1982r - 5-10-15", Luz", Tik Tak" 32) Historia kina niemego. Wynalazki pocztkujce powstanie kina: - taumatrop - XVIII-XIX w, J.A. Pavis, pierwszy rodzaj kina animowanego, wykorzystywa bezwadno oka (na dwch stronach paletek" kurczak i klatka, przy obracaniu widzi si kurczaka w klatce) - fenaksistop - XVTI-XIX w (przy obracaniu widzi si poruszajcego si czowieka) - 1860r - kinematoskop, Sellers (wykorzystana fotografia) - 1882r - fuzja fotograficzna, Marez (na potrzeby pierwszych filmikw) KINO NIEME: - 1895r - pocztki kina - 1889r - kinematoskop, Eddison - 1895r - bracia Lumiere demonstruj filmiki (pierwszy: Wyjcie Robotnic z fabryki Lumiere w Lionie", drugi: Wjazd pocigu na stacj Laciota"), skadanki kilkuminutowych filmw, Polewacz polany" - pierwszy film" fabularny - Francja (Georges Melies): pierwsza wytwrnia filmowa Starfilm" pierwsze dusze filmy pierwsze triki filmowe (przypadkowo): Zniknicie damy", Czowiek orkiestra" filmy fantastyczno-naukowe", wykorzystywano elementy baniowe: Podr na ksiyc" pierwszy reyser filmowy twrca pierwszych filmw paradokumentalnych film d'art - prby na potrzeby kina niemego, wykorzystywane sztuki teatralne, wydwignicie kina do dziea sztuki - Anglia: szkoa z Brighton - efekty zwizane ze zblieniami - Wochy: monumentalizm - Cabina", Quo Vadis" (podobne zjawiska powstaj w Hollywood) sztuczne owietlenie, kamery na wzkach, wysignikach - Skandynawia (Norwegia, Szwecja):

duy rozwj aktorki i reyserzy (pole do popisu) ~ Asta Nilsen ~ Greta Garbo ~ V. Sjstrom (reyser) ~ K. Dreyer (film o Joannie D'Arc) - Niemcy: ekspresjonizm niemiecki - filmy powicone fabuom opartym na zbrodni, horrory: Gabinet doktora z Kaligali") reyserzy: ~ R. Viene ~ F. Lang (Metropolis" - pierwszy mechaniczny czowiek na ekranie, kobieta-robot) ~ V. Murnan ~ J. Pabst kammerspiel (kameralne kino) - kilku bohaterw, najczciej postacie przegrane, Puszka Pandory"-Pabst) - Zwizek Radziecki poprzez problemy montaowe, wprowadzenie efektw montaowych, wiele typw montau filmy bardzo propagandowe reyserzy: ~ Eisenstein ~ Pudowkin ~ Powenko filmy: ~ Pancernik Poriomkin" - najsawniejszy ~ Najpikniejsza kobieta wiata" ~ Matka" - Pudowkin (monta skojarzeniowy) -USA: T. Eddison tworzy mafi filmow" (wykupuje rne patenty) Szybko pojawiaj si gwiazdy filmowe (Mary Pickford) Pierwsi gwiazdorzy - D. Fairbanks (Robin Hood), Rudolf Valentino latino lover" Komedie tzw. slapstickowe (jajcarskie) - wta fabuka ~ Charlie Chaplin - Buster Keaton czowiek o kamiennej twarzy" - Herold Lloyd (charakterystyczne okulary i somkowy kapelusz) - kontynuowane w kinie dwikowym (Flip i Flap") 1902r - pierwszy western Napad na Expres" 33) Pocztki kina dwikowego. W padzierniku 1900, na Wystawie wiatowej w Paryu, publiczno po raz pierwszy mia okazj obejrze film dwikowy z wielk Sarah Bernhardt. Dwik odtwarzano z pyty gramofonowej. Efekt by mizerny, bo asynchron dwiku z obrazem by duy. Nowy etap w historii kinematografii rozpocz si w 1927 r., gdy na ekranach ukaza si pierwszy prawdziwy film dwikowy piewak jazzbandu z gwiazd Al Jolsonem. Wynalazek zosta przyjty entuzjastycznie przez widzw, a z konsternacj przez twrcw kina niemego. Charlie Chaplin twierdzi, e jest to sezonowa nowinka techniczna i sam swoje filmy wiata wielkiego miasta (City Lights) (1931) i Dzisiejsze czasy (Modern Times) (1936) nakrci bez dialogw, chocia bya w tych filmach muzyka i efekty. Gwny zarzut dotyczy problemw technicznych z nagrywaniem dwiku na planie i zwizanymi z tym wielkimi ograniczeniami w ruchu kamery. Problemy te znakomicie zostay pokazane w duo pniejszym filmie Deszczowa piosenka. W 1929 r. King Vidor zrealizowa Dusze czarnych (Hallelujah!]], obraz uwaany za pierwsze arcydzieo kina dwikowego. 34) Tendencje w kinematografii wiatowej po II wojnie. Najkrwawsza z wojen skoczya si, ale filmy o niedawnych przejciach ludzkoci nie przestay si pojawia. Wrcz przeciwnie. Wolne od doranych zada propagandowych, mogy zbliy si teraz do spraw gbszych, mniej jednoznacznych, trudniejszych, ale i potrzebniejszych znkanej ludzkoci. Krwawa kpiel, jak zgotowa wiatu faszyzm, zmuszaa do zastanowienia. Poza trzydziestoma milionami polegych onierzy zamordowano z zimn krwi i naukowymi metodami" kilkanacie milionw niewinnych, bezbronnych ludzi, wrcz cae narody. Udziaem ludzkoci stay si koszmary, jakich par lat wczeniej nie mona byo sobie nawet wyobrazi. Fakt ten musia zaciy nad wszystkim, nad sztuk take. Musiano zadawa pytania: czy sztuka umiaa przewidzie? czy przeciwdziaaa? co jej wypada czyni na przyszo? Sytuacja historyczna prowokowaa ruch umysw, dla ktrego wojna bya raczej punktem wyjcia ni celem samym w sobie. Konsekwencje tego ruchu umysw okazay si dla kinematografii przeomowe. Przeomem nie wahajmy si uy tego sowa stao si radykalne zetknicie widowiska filmowego z rzeczywistoci. Mwic o tym rewolucyjnym zwrocie, zacznijmy od sprawy pozornie drobnej. Wemy dowolny film sprzed opisywanego przeomu. Niech bdzie to jaki dobry film amerykaski, na przykad z roku 1940. Pomijajc damskie fryzury i kroje sukien, natychmiast wyczujemy w nim owo co, co jaskrawo odrnia go od filmw dzisiejszych, nawet niewysokiego lotu. Widzimy, e bohaterowie, rozmawiajcy dotychczas w ciemnym pokoju, wyszli na taras. Tem staje si na chwil ogrodowy ywopot albo rzd domw po przeciwnej stronie ulicy. I oto owe krzewy czy domy okazuj si po prostu namalowanymi na ptnie dekoracjami. Kady dzisiejszy widz wzdryga si w takim momencie. Jeli by przekonany o realnoci zdarze widzianych na ekranie, to wanie brutalnie go obudzono, przypominajc, e ma do czynienia z prefabrykowanym spektaklem; e specjalnie wynajci aktorzy udaj przed obiektywem zmylone wydarzenia pod komend reysera. Czy nasze oczy s dzi czujniejsze i potrafi od razu wykry sztuczno malowanej dekoracji? Oczywicie nie. I w 1940 roku malowane ta rozpoznawano bez trudu, tylko e

wwczas naleay one do regu gry i widz akceptowa je, sam o tym nie wiedzc. Nie wyczuwa w nich faszu, cilej: nie widzia w nich faszu wikszego ni w pozostaych skadnikach filmu. Jasne, e chodzi tu o zmian o wiele doniolejsz ni ewolucja techniki scenograflcznej. Malowane na ptnie ta to tylko widomy symbol wszystkich tych faszw, na ktre przestalimy si godzi W klnie. Od kiedy? Od wojny. Od ujawnienia si nowych tendencji, dcych do zasypania dotychczasowej przepaci midzy widowiskiem I yciem. Najwaniejsz z tych tendencji by woski neorealizm. Istnieje adna legenda, e to zniszczenie hal zdjciowych I prymitywizm sprztu byy powodem wyjcia Wochw na ulic, e te wanie fakty uksztatoway now form neorealistyczn. Dlaczego jednak nie stao si to w Innym zniszczonym kraju, w Niemczach czy w Polsce? Dlatego e przypa d k o -wa zniszczenie hal zdjciowych byo tylko dopenieniem wiadomego i przemylanego de ia filmowcw woskich do prawdy. Szczera prawda nie bya dla neorealistw celam ostatecznym. Bya dopiero warunkiem koniecznymwcignicia publicznoci do dialogu z artyst. Tylko wytrcenie widza z biernej, upokarzajcej pozycji paccego za rozrywk konsumenta mogo, ich zdaniem, sprawi, by sztuka zacza zmienia wiat. Luchino Visconti, jeden z przywdcw neorealizmu, pisa, e prd ten zwyciy wtedy, gdy sztuka bdzie umiaa nie tylko dokumentowa lub komentowa wspczesne prawdy, ale gdy bdzie aktywnie formowa nowe uczucia ludzkoci". Ce-sare Zavattini, scenarzysta i gwny teoretyk kierunku, tak interpretowa swego Umberta D.: Koczy si on le. Albo raczej nie zawiera zakoczenia. Zakoczenie to powinna da sama publiczno. Spektakl nie koczy si, tylko widzowie staj si teraz aktorami, rozwijajcymi dramat swoim dziaaniem". Neorealici podjli tematy wojenne. W taki jednak sposb, e ostentacyjnie wzgardzili pirotechnik, a zajli si spoecznym obliczem wojny. Mwic o ruchu oporu czy o przesuwaniu si wojennego walca przez Pwysep Apeniski, zawsze stawiali rw noczenie pytania o przyszo, o to, jakie ycie buduj ludzie, ktrzy przeyli wojn (Rzym, miasto otwarte; Palsa; Soce wschodzi; Ucieczka do Francji; Achtungi Banditenf). Potem neorealizm zaatakowa powojenn ndz i nierwnoci klasowe (Dzieci ulicy, Ziemia dry, Zodzieje rowerw, Umber-to D.; Rzym, godzina Jedenasta). Zaczlimy od ndzy, bo jest ona zjawiskiem krzyczcym". Fabua bya dla nowych tendencji czym wstydliwym, niejako zem koniecznym. Tak zwane dobre tematy trzeba spali na placu publicznym pisa Zavattini. Moim marzeniem jest odfabularyzowa kino... Tak bardzo ufam czytelnoci poetyckiej, moralnej i spoecznej ycia, e ycie uwaam za najwikszy spektakl, ktry chciabym wiecznie realizowa... Kada godzina dnia, kade miejsce i osoba mog sta si przedmiotem opowiadania. Potrzeba tylko narratora, ktry potrafi zaobserwowa i wyjani zwizek wszystkich wspzalenych zjawisk, badajc ich wewntrzn tre. Kobieta chce kupi par butw. Ta prosta sytuacja wystarcza do zrobienia filmu. Trzeba jednak zrozumie i potem pokaza wszystkie elementy skadajce si na to wydarzenie, a stan si one godne uwagi, atrakcyjne". Nowe treci, nie znane dotychczasowej kinematografii, szukay nowych sposobw przemawiania do widza. Filmy zaczy si zewntrznie upodabnia do kroniki. Fotografia bya szara, umylnie niewyszukana, stronica od efektowniejszych kompozycji czy owietle. Dekoracjami byy autentyczne ulice, place, podwrka, hale dworcowe, wntrza tramwajw, za oknami ktrych przesuwa si prawdziwy wiat. Reyserzy przestali si obawia improwizacji. Kierowali kamer obok, na rzeczy niekoniecznie potrzebne, ale prawdziwe. Dawali tym do zrozumienia, e tu obok bohaterw filmu yj inni, ktrych losy s moe rwnie ciekawe. Chtnie sigano po aktorw niezawodowych, o wyrazistych, nie opatrzonych jeszcze twarzach. Grali oni zwykle samych siebie: robotnicy robotnikw, chopi chopw. Dialogi tych bohaterw byy potoczne, codzienne, pozbawione kunsztownych zotych myli. Wszelka byskotliwo dla byskotliwoci zostaa potpiona. Neorealizm przeora kinematografi, zmieni bieg jej rozwoju i odcisn swj stempel na wszystkim, co przyszo pniej, take na filmach, ktre nic a nic nie chciay mie z nim wsplnego. Po Zodziejach rowerw nawet tuzinkowa komedia czy film kowbojski (umylnie wymieniam gatunki najbardziej odlege) stay si inne ni dawniej. Pierwsze upojenie pokojem szybko mino. Rosnce napicie w stosunkach midzynarodowych rozdaro wiat na dwa przeciwstawne bloki. Smutnej pamici okres zimnej wojny szczeglnie od wybuchu w 1950 roku gorcej" wojny w Korei nada kinematografii tego okresu pospne pitno. Kinematografia Hollywoodu po krtkim okresie realizmu i zainteresowa spoecznych staa si terenem poczyna osawionej komisji do badania dziaalnoci antyamery-kaskiej. W icie redniowiecznym polowaniu na czarownice" nie tylko pozbya si twrcw pomawianych o postpowe sympatie, ale odara swe filmy z wielkiej problematyki spoecznej, co w charakterystyczny sposb wyjaowio dziea wielu znanych twrcw. Utrat kontaktu z rzeczywistoci prbowano rekompensowa odkryciami na polu psychoanalizy. Wycieczki w gb ludzkiej psychiki, czsto chorej i wynaturzonej, rodziy opowieci niesprawdzalne. Krloway tematy wyjtkowe i sztucznie udziwnione. Rwnoczenie pojawiy si pierwsze symptomy zjawiska, ktre w nastpnych kilkunastu latach miao si rozprzestrzeni na cay niemal wiat: ywioowy rozwj telewizji spowodowa raptowny spadek frekwencji w kinach. Wiele kin zamknito, liczba produkowanych filmw spada. Wytwrnie zlky si i zareagoway realizacj wielkich filmw widowiskowych, ktrych walory potgowano jeszcze nowymi wynalazkami technicznymi, gwnie rnymi formami szerokiego, panoramicznego ekranu. W takich widowiskach dano od reyserw przede wszystkim, by nie godzili, bro Boe, w adne nawyki publicznoci. Droga do twrczego eksperymentu tdy wie nie moga. Rwnoczenie rozwj telewizji mia i pewne dobre skutki dla kinematografii. Ogromne zapotrzebowanie na kadry twrcze pozwalao atwo zadebiutowa. Niektre stacje telewizyjne godziy si nawet, by poruszano tematy draliwe, nie wszdzie mile widziane, od dawna wyproszone z terenw filmowych. Z Francji, ktrej kinematografia bya zawsze literacka, nieco stylizujca ycie i przedkadajca fikcj nad autentykw latach zimnej wojny rozlaa si po wiecie fala egzysten-cjalizmu. Rzadko ostatnio zdarzao si, by kierunek filozoficzny nie majcy poparcia w jakiej akcji politycznej czy organizacji masowej przenikn tak gboko w styl codziennego ycia, przestajc by domen zawodowych mylicieli. Koszmary minionej wojny i nowe moliwoci atomowego konfliktu podsycay nastroje pesymizmu,

potgoway uczucia bezsensu ycia. (Sartre: Absurdem jest, emy si urodzili, absurdem, e umrzemy".) Przypominano chtnie, e jedyn pewnoci jest mier, e czowiek otoczony jest nicoci i nie ma nic trwaego, na czym mgby si niewzruszenie oprze. Faktem, ktrego donioso sztuka filmowa odczuje dopiero dziesi lat pniej, stao si podjcie uspoecznionej produkcji filmowej w krajach socjalistycznych. Naruszao to powanie wyczno zasady zysku panujcej dotychczas niepodzielnie we wszystkich kinematografiach wiata, wyjwszy radzieck. W pierwszym okresie istnienia te nowe czy w dosownym znaczeniu odrodzone kinematografie wyday wiele dzie, uznanych ju za klasyczne. Wszystkie one wyrastay z nowej w tych krajach spoecznej troski artysty-obywatela pragncego wpywa na ycie, majcego nadziej na nowy ksztat stosunkw midzy ludmi. Odbudowa na nowych zasadach ycia w wymienionych krajach wydaa si wielu artystom pasjonujcym tematem. Niestety, po paru latach wzgldnej swobody artystycznej okazao si, wraz z narzuceniem doktryny realizmu socjalistycznego, e najwaniejsza ze sztuk" ma by pod dyktando wadz politycznych przede wszystkim narzdziem propagandowego manipulowania wiadomoci zbiorow w duchu uchwa kolejnego plenum partyjnego i niemal niczym ponadto. Problemy kina w krajach demokracji ludowej" wizay si naturalnie z sytuacj w kinematografii radzieckiej. Przejciowa liberalizacja okresu wojennego i tu powojennego pozwolia na par szczerych rozlicze z moralnymi skutkami wojny. Ale narastajca polityka represyjna, powracajca fala procesw i wszechobecne widmo guagw, tumienie wszelkich przejaww myli demokratycznej utoroway drog w sztuce akademickiemu monumentalizmowi, oportunistycznemu i jaowemu mylowo. Nowe filmy radzieckie, drobiazgowo kontrolowane przez parti, stay si wiernym refleksem epoki zimnej wojny i jakoby zaostrzajcej si walki klasowej". Kolejne fale ideologicznych potpie nie omijay wiata sztuki. Oderwano si od trudnych konfliktw i skomplikowanej prawdy dnia na rzecz zaoonych schematw politycznych, panegiryzmu lub taniej sielanki, albo uciekano do tematyki historycznej. Naiwnie pouczajcy widzw cziaurelizm" nie zaprasza do samodzielnego mylenia. Tzw. wielkie tematy wypary niemal bez reszty studia psychiki ludzkiej i rzeczywisty obraz wiata. Radykalnie zredukowano liczb filmw, a debiutw modych twrcw w ogle zaniechano. Osabio to bez wtpienia si oddziaywania filmu wschodnioeuropejskiego. Ostatnim wreszcie zjawiskiem wiatowym, ktre odcisno sw piecz na omawianym okresie, sta si burzliwy rozwj maych" kinematografii narodowych, zapocztkowany jeszcze w poprzednim okresie. Jak dawniej silnymi, jeli chodzi o liczb produkowanych filmw, byy te kinematografie, ktre miay szczcie dysponowa potn baz przemysow. Ale okazao si, e realizacja wartociowego dziea sztuki nie ma wiele wsplnego z kubatur czynnych hal zdjciowych ani wydajnoci dzienn laboratoriw. Czci, i to powan, wspomnianego zjawiska byo pojawienie si licznych kinematografii socjalistycznych; ale rwnie dojrzao Szwedw, plastyczna doskonao Mek-sykanw, opisowe prby Hiszpanw, rnorodne rozwizania Duczykw. Znikna jednak kinematografia szwajcarska, a po okresie sukcesw powanie obniya loty angielska. Wyrwnao si to z nawizk dziki wielkim Japoczykom, ktrzy korzystajc z prastarej wasnej tradycji kulturalnej i najlepszych przykadw obcych, dali si pozna na caym wiecie jako twrcy gwatowni, kracowi, cho rwnoczenie peni subtelnego taktu. Wraz z emancypacj narodw Azji pojawia si moliwo powstania poetycznej kinematografii hinduskiej. Coraz trudniejsze stawao si mwienie o caej kinematografii", bez sprecyzowania, o ktr z licznych kinematografii akurat chodzi. 35) Wynalazki ery elektronicznej - telefonia komrkowa, satelity, sieci kablowe, magnetowidy, telewizja cyfrowa. - Telefonia komrkowa - sie radiotelefonw przenonych; dziaanie opiera si na podziale obszaru obsugiwanego przez stacj nadawczo-odbiorcz. Radiotelefon emituje sygnay identyfikujce. Dzisiaj telefonia komrkowa jest dostpna prawie wszdzie. - Magnetowidy w 1956r w USA, firma Ampex produkuje pierwszy magnetowid, zarejestrowany obraz by od razu gotowy do emisji, bez koniecznoci poprawek. Jednak profesjonalne magnetowidy byy pocztkowo due i drogie w 1970r firma Philips przedstawia magnetowid kasetowy - by to may aparat wykorzystujcy tam o szerokoci p cala w 1974r Sony wprowadza nowy standard telewizji kasetowej nazwany Beta, w odpowiedzi Philips wprowadza magnetowid z pierwszym tunerem umoliwiajcym samodzielne nagrywanie programw bez koniecznoci wczania TV obecnie na rynku znajduj si profesjonalne magnetowidy, z wieloma funkcjami, lecz s one wypierane przez systemy DVD - Telewizja kablowa zasig fal telewizyjnych, ultrakrtkiego pasma fal radiowych jest niewielki, brak sygnau lub odbioru telewizji zmniejszay sprzeda telewizorw w 1949r w Lansdorf (USA) waciciel sklepu telewizyjnego wpad na pomys wybudowania specjalnej anteny, ktra przechwytywaby sygnay z gwnej stacji telewizyjnej. Na szczycie najwyszego wzgrza wzniesiono maszt antenowy, wyposaony we wzmacniacze sygnau TV, ktre przez sie przewodow doprowadzono do odbiornikw domowych - tak powstaa pierwsza spka sieci kablowej - abonenci ponosili koszty instalacyjne i wpacali miesicznie pewn kwot. W zamian mieli doskonay odbir programw telewizyjnych. copyright by baska.o Na podobnych zasadach rozwina si sie kablowa w wielkich miastach. Oferowaa ona znacznie wicej programw telewizyjnych, system publicznej telewizji pojawi si najpierw w postaci lokalnego systemu antenowego (w blokach jedna antena, od ktrej odprowadzano dojcia do mieszka), potem pojawiy si take telewizje o lokalnej

tematyce. System kablowy umoliwi np. powstanie CNN (Ted Turner) - telewizja ta nie tylko emituje normalne programy, ale udostpnia studio obywatelom oraz oferuje poszczeglne gatunki programw. - Satelity w latach 70 wydawao si, e najpowaniejszym konkurentem kablwki bdzie telewizja satelitarna bezporedniego odbioru nowa fo