hoe dat olivier na meer andere saken dede boetscappen ende ...bouwstoffen.kantl.be/bml/olyvier van...

7
Hoe dat Olivier na meer andere saken dede boetscappen ende weten sijn coemste den coninc van Enghelant, ende vander eeren diemen hem dede. 1 Capittel . XLV . 2 Nae desen spraken ende nae meer ander soe brochtmen wijn ende specien, ende elc ghinc slapen tot des anderen daghes dat alle mannen bi bevele vanden capiteynen hem selven reet maken souden om te vertrecken. 3 Ende als si alle bereyt waren ende alle dingen ghepact ende beschict 4 hadden, so stelden si hem selven te weghe om weder omme te Lonnen te comen. 5 Ende doe dede Olivier tot hem comen een seer vroem riddere, ende hi was een vanden pri[n]cipalen 6 Enghelschen capiteynen, den welcken hi seer hueschelic 7 ende naerstelic badt dat hi ghinge totten coninc om hem te laten weten hair luder toecoemste, ende dat hi hem bet alle saken seggen soude dan men soude mo-[f6rb]ghen scriven. 8 Die ridder volbrochte den wille van Olivier, ende hi stelde hem selven te weghe, ende hi dede alsulcke naersticheit als dat hi in corter tijden te Lonnen quam, ende hi groetede den coninc, ende hi dede die recommendacie seer oetmoedelic van Olyviers weghen ende van alle sijn ghesellen. 9 Daer na begonste hi hem te vertellen hoe dat si int weder keeren waren, ende dat si die seven conincrijcken van Yerlant 1. Jan van Ghelen 1576: Ende met triumphen ende blijschappen dat hy in ghehaelt wert. 2. ´ Conment Oliuier apres plusieurs choses enuoya dennuncer sa ve[n]ue au roy dangleterre et de lhonneur que on luy fist. Le .xlv. chapitre 3. Apres plusieurs parolles on apporta vin et espices et sen alla chascun coucher iusques a lendemain que tout homme par le commandement des capitaines sappresta de partir 4. Jan van Ghelen 1576: gheschiet 5. Et ainsi tout prest et toutes bagues trousses se midrent a chemin pour retourner vers londres 6. Homburch [1510]: pripcipalen 7. hueschelic ende naerstelic: beleefd maar nadrukkelijk 8. Et lors oliuier appella vng tresuaillant cheualier et lung des principaulx capitaines angloys Auquel il prya moult courtoisement quil allast deuers le roy denuncer leur venue et que mieulx luy sauroit dire toutes choses que on ne porroit escrire. 9. Le cheualier en accomplissant la volunte de oliuier se mist au chemin et fist tant que en peu de temps arriua a londres et salua le roy Et fist les recommandations treshumblement de par oliuier et de tous ses compaignons. 211

Upload: others

Post on 19-Oct-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • Hoe dat Olivier na meer andere saken dede boetscappen ende weten

    sijn coemste den coninc van Enghelant, ende vander

    eeren diemen hem dede. 1

    Capittel .XLV. 2

    Nae desen spraken ende nae meer ander soe brochtmen wijn ende

    specien, ende elc ghinc slapen tot des anderen daghes dat alle mannen

    bi bevele vanden capiteynen hem selven reet maken souden om te

    vertrecken. 3 Ende als si alle bereyt waren ende alle dingen ghepact

    ende beschict 4 hadden, so stelden si hem selven te weghe om weder

    omme te Lonnen te comen. 5 Ende doe dede Olivier tot hem comen

    een seer vroem riddere, ende hi was een vanden pri[n]cipalen 6

    Enghelschen capiteynen, den welcken hi seer hueschelic 7 ende

    naerstelic badt dat hi ghinge totten coninc om hem te laten weten hair

    luder toecoemste, ende dat hi hem bet alle saken seggen soude dan

    men soude mo-[f6rb]ghen scriven. 8

    Die ridder volbrochte den wille van Olivier, ende hi stelde hem

    selven te weghe, ende hi dede alsulcke naersticheit als dat hi in corter

    tijden te Lonnen quam, ende hi groetede den coninc, ende hi dede die

    recommendacie seer oetmoedelic van Olyviers weghen ende van alle

    sijn ghesellen. 9 Daer na begonste hi hem te vertellen hoe dat si int

    weder keeren waren, ende dat si die seven conincrijcken van Yerlant

    1. Jan van Ghelen 1576: Ende met triumphen ende blijschappen dat hy in ghehaelt wert.

    2. Â Conment Oliuier apres plusieurs choses enuoya dennuncer sa ve[n]ue au roy

    dangleterre et de lhonneur que on luy fist. Le .xlv. chapitre

    3. Apres plusieurs parolles on apporta vin et espices et sen alla chascun coucher iusques a

    lendemain que tout homme par le commandement des capitaines sappresta de partir

    4. Jan van Ghelen 1576: gheschiet

    5. Et ainsi tout prest et toutes bagues trousses se midrent a chemin pour retourner vers

    londres

    6. Homburch [1510]: pripcipalen

    7. hueschelic ende naerstelic: beleefd maar nadrukkelijk

    8. Et lors oliuier appella vng tresuaillant cheualier et lung des principaulx capitaines

    angloys Auquel il prya moult courtoisement quil allast deuers le roy denuncer leur venue

    et que mieulx luy sauroit dire toutes choses que on ne porroit escrire.

    9. Le cheualier en accomplissant la volunte de oliuier se mist au chemin et fist tant que en

    peu de temps arriua a londres et salua le roy Et fist les recommandations treshumblement

    de par oliuier et de tous ses compaignons.

    211

  • ghewonnen hadden ende gestelt in sijnre onderdanicheit, 10 ende dat

    Olyvier met hem brochte alle die seven coningen ghevangen om sinen

    wille daer mede te doene. 11 Oec seide hi ende vertelde hem die

    wonderlike vromicheit die hi in Olivier ghesien hadde, ende dattet bi

    na onmoghelijc was als dat eenich sterflijck mensche soude doen

    moghen tghene dat hi hem hadde sien doen ende volbrenghen. 12 Ende

    hi seide: “Here, naest Gode ende Sijnre liever moeder danct den alder

    vroemsten ende stoutsten Olivier, want overmits sinen rechteren arm

    hebt ghi ghehouden die victorie van uwen vianden. 13 Ende seker, ic en

    ghelove niet dat God nie creature meer doechdelike crachten

    ghegheven heeft dan Hi [in] 14 desen ghedaen heeft!” 15

    Die coninc dese blide nieumaren horende, was also vervolt van

    vroechden dat hi een langhe wile was dat hy niet een woert spreken en

    mochte. 16 Nochtans ten eynde van dien so nam hi den ridder in sinen

    arm, ende hi seide hem: “Mijn lieve vrient, ghi sijt seer willecome. 17 Ic

    dancke Gode ende die arm ende dat swaert vanden edelen ridder

    vanden bliden nieumaren die ghi mi brenget!” 18 Daer na beval hi hem

    10. De vertaler heeft “de son septiesme” in zijn brontekst genegeerd, een corruptie die al

    voorkwam in de druk van Louis Cruse, Genève 1482 en die overgenomen werd in de

    herdrukken onder de naam Loys Garbin, maar die curieus genoeg gecorrigeerd werd in

    de druk van ná 1493: “de son septre” (onder zijn scepter), zoals in hs. Gent, UB 470, fol.

    112r: “Puis luy commencha a compter comment Ilz estoient sur leur Retour et que les

    Royaumes dyrlandes estoient concquis subiugies et mys a lobeyssance de son sextre [...]”

    en hs. Parijs, BnF, fr. 24385, fol. 84r.

    11. Puys luy commenca a compter comment ilz estoient sur le retour et que les .vij.

    royaulmes dirlande estoient conquis et mis a obeissance de son septiesme Et que oliuier

    luy amenoit tous les [.]vij. roys prisonniers pour en faire sa volunte

    12. Et luy commenca a deuiser la merueilleuse vaillance quil auoit veue faire a Oliuier et

    que a peine estoit il creable que homme mortel peust faire ce quil auoit veu accomplir au

    dit oliuier

    13. Et disoit sire apres dieu et sa tressainte mere rendes graces au tresuaillant cheualier

    Oliuier Car par son bras destre aues obtenu victoire contre les ennemys

    14. [in] ontbreekt in Homburch [1510] — aangevuld naar Jan van Ghelen 1576.

    15. Et certes ie ne cuide pas que dieu donnast oncques plus de bien a creature quil a fait a

    celuy.

    16. Le roy oyant ces ioyeuses nouuelles fut si rempli de lyesse quil fut longue espace sans

    pouoi[r] sonner mot

    17. Touteffoys a chef de presse il embrassa le cheualier et luy dist Mon amy vous soyes le

    bien venu.

    18. ie loue dieu et les bras et lespee du tresgentil cheualier des ioyeuses nouuelles que

    212

  • dit overluyt ende openbaerlijc te seggen. 19

    Doen begonst hi noch meer int langhe daer af te verrekenen 20 dan hi

    [f6va] ghedaen hadde voerden coninc, ende altijts lovede ende prijsede

    hi die cloecheyt van Olivier, seggende dattet een dinc was vander ander

    werelt ende niet te geloven vanden ghenen die dat niet ghesien en

    hadden. 21

    Dese nieumaren quamen doe in die cameren vanden vrouwen ende tot

    die oren van die scone Helena, die welcke seer blide was [van] 22 dat si

    daer of hoerd[e] 23 seggen, ende haer dochte, so wann[ee]r 24 si

    coninghinne gheweest hadde van Olivier, dat alle die werelt 25 daer of

    te bet soude hebben, waer by dat si in haers sels 26 herte blameerde

    ende versmade haren vader om dat hi eenen soe edelen riddere nam 27

    ende onthilt tghene dat hem toebehorende was. 28

    Die coninc vernam ende vraechde den dach wanneer dat hi comen

    soude, ende hi ordineerde den hofmeesters een seer grote feeste te

    vous mapportes

    19. Puys luy commanda le dire tout hault

    20. verrekenen: verkeerde keuze van de vertaler, bedoeld is ‘compter’ in de betekenis van

    ‘racompter’ (vertellen) en niet ‘compter’ in de zin van ‘computare’ (rekenen).

    21. Si commenca encore a compter plus au long quil nauoit [e3r] fait a la personne du

    roy Et tousiours en louant la prouesse et vaillance de Oliuier disant que cestoit chose de

    laultre monde et non a croyre a ceulx qui ne lauoient veu.

    22. Homburch [1510]: dat si van — verbeterd naar Jan van Ghelen 1576

    23. Homburch [1510]: hoerdr

    24. Homburch [1510]: wanneeer

    25. alle die werelt: geen (te) woordelijke vertaling van “tout le monde” maar een

    geïnspireerde poging om zin van onzin te maken. Hs. Gent, UB 470, fol. 113r: Et lui

    sambloit bien que quant elle eust este Royne de tout le monde sy leust bien valu oliuier”:

    als zij koningin van heel de wereld geweest zou zijn dan zou dat veel beter voor Olivier

    zijn.

    26. sels: selfs (Hollands)

    27. nam: de vertaling is geïnspireerd, want de brontekst is corrupt. Correct ware geweest

    ‘o(u)stoit’, zoals in hs. Parijs, BnF fr. 1474, fol. 62, Louis Cruse, 1482, Loys Garbin, ca.

    1491-1492 en Loys Garbin, ná 1493, van het werkwoord ‘oster’ (wegnemen) — de hss.

    Gent, UB 470, fol. 113r en Parijs, BnF fr. 24385, fol. 85r lezen hier: “tolloit”.

    28. Ces nouuelles vindrent en la chambre des dames et iusques aux oreilles de la belle

    helaine qui estoit bien ioyeuse de ce quelle en ouoit dire Et luy sembloit que quant elle

    eust este royne que tou[t] le monde en eust mieulx vallu et doliuier Par quoy son courage

    blasmoit son pere de ce que a si gentil cheualier estoit ce que luy estoit deu.

    213

  • doene tot haer luder coemste. 29 Ende hi beval alle den groten heren

    ende princen van sinen lande daer te comen om alsoe veel te bet

    gheselscappet te wesen. 30 Ende alst quam ende ghebuerde dat Olivier

    die stat nakende was, so quamen alle die princen ende heren ende

    reden hem teghen in schoonder ende heerliker ordinancien, ende daer

    en wasser gheen van hem allen, si en deden hem grote eere ende

    reverencie. 31

    Die coninc hadde gheordineert dat hi met triumphen ende

    vroechden gebrocht [soude worden] 32 doer die stat. 33 Daer om so

    waren die straten behanghen ende grote vieren ontsteken, ende die

    clocken luden tot allen plaetsen. 34 Oec mede quamen hem [tegen] 35

    die processien van alle siden tot der poerten toe. 36 Ende als Olivier die

    processien ende collegien sach, soe stelde hi hem selven te voete ende

    vervolghede, 37 die grote heren die hem die eere deden. 38 Ende in

    desen state qua-[f6vb]men [si] 39 tot inder kercken, daer si Gode

    loveden ende gracie seiden om die grote victorie die si ghehad

    hadden. 40

    Doe saten si op te paerde, ende Olivier sant die coninghen van

    Yerlant inder herbergen die om hem luden gheschict ende

    gheordineert waren, ende hi quam al ghewapent voer den coninc, den

    welcken hi oetmoedeliken groetede ende reverencie dede. 41

    29. Le roy enquist et demanda du iour quil viendroit et ordonna aux maistres dostelz de

    faire vne bien grant feste a leur venue

    30. Il commanda a tous les grans seigneurs et princes de son pays de y estre pour estre

    mieulx accompagne

    31. Et quant vint que Oliuier approcha pres de la ville tous les princes allerent a lencontre

    de luy et ny eust celuy qui ne luy fist honneur et reuerence.

    32. Homburch [1510]: soude gebrocht — verbeterd naar Jan van Ghelen 1576.

    33. Le roy auoit ordonne quil fust amene en triumphe par la ville.

    34. pour ce furent tendues les rues et feuz allumez et sonnerent les cloches de toutes pars

    35. [tegen] ontbreekt in Homburch [1510] — aangevuld naar Jan van Ghelen 1576.

    36. Aussi les processions vindrent de toutes pars a lencontre de luy iusques a la porte

    37. Hier mankeert de vertaling. Het is niet zo dat Olivier lopend de grote heren volgt,

    maar de grote heren volgen het voorbeeld van Olivier en stijgen ook af.

    38. Et quant Oliuier apperceut les collieges et processions il mist pie a terre et

    consequamment les grans seigneurs qui luy firent ces honneurs

    39. [si] ontbreekt in Homburch [1510] — aangevuld naar Jan van Ghelen 1576.

    40. Et en cest estat vindrent iusques en leglise ou ilz rendirent graces et louenges a dieu

    41. Et puys monterent a cheual et enuoya oliuier les roys dirlande aux hostes qui pour

    214

  • Als hem die coninc sach, soe quam hi hem tegen, den hoet in die

    hant hebbende, ende hi nam hem inden armen ende cussede hem,

    segghende: “Mijn alder liefste vrient, ghebenedijt si [die vader die u

    gewonnen heeft ende die moeder die u droech, ende ghebenedijt si] 42

    mijn opperste Scepper, dat Hi u ye den wille gaf in dit conincrike te

    comene, dat welcke op desen tijt al so sere gheeert is, ende dat bider

    ontsienisse van uwen swaerde. 43 Ic bidde Gode dat Hi mi dat late

    verdienen ende my macht gheven wil u dat te lonen.” 44

    Olivier antwoerde: “Here, bedancket Gode ende daer naer die vrome

    ridders die ghi mi ghegheven hebt, ende mi niet, want al hebbe ic mijn

    beste gedaen na mijn vermoghen, nochtans en hebbe ic niet verdient

    die eere die ghi mi doet.” 45

    Die coninc seyde als dat hi van alle saken wel geinformeert was, ende

    hi beval hem dat hi hem ghinghe ontwapenen, ende als die ure vander

    maeltijt ghecomen soude wesen, dat hi dan weder om quame, ende dat

    hi met hem brocht die coningen van Yerlant, want hi wilde dien avont

    met hem eten in sijn pallays. 46

    Olivier ghinck tot sijnre vrouwen, der welcker die coninc bevolen

    hadde dat si hem alle die eere soude doen die si mochte. 47 Daer om,

    als si Olivier sach comen, so nam si hem bider hant ende cussede hem,

    eux estoient ordonnez. Et luy tout arme vint vers le roy le quel il salua treshumblement

    42. Homburch [1510]: Ghebenedijt si di mijn opperste scepper — aangevuld en verbeterd

    naar Jan van Ghelen 1576.

    43. Qua[n]t le roy lapperceut il marcha contre luy le chappeau oste et le commenca a

    embrasse[r] et le baisa de ioye en disant Mon tresdoulx amy benoist soit le pere par qui tu

    fus engendre et la mere qui te porta Et loue soit mon benoist creatour quant oncques

    vous donna volunte de venir en ce royaulme lequel est a present tant honore par la

    crainte de vous et de vostre espee

    44. ie prye a dieu quil le me lasse desseruir et me doint puissance de le vous guerdonner.

    45. Oliuier luy respondit. Sire remercyes nostre seigneur et apres les vaillans hommes que

    vous maues bailles et non pas moy Car prenes que iay fait le mieulx que iay peu. si nay ie

    pas desseruy lhonneur que vous me faites

    46. Le roy luy respondit quilt estoit bien aduerty de tout et luy commandast quil sen allast

    desarmer Et quant lheure du soupper seroit venue quil reuenist et quil amenast les roys

    dirlande car il vouloit soupper auecques eulx en son hostel.

    47. Oliuier sen alla deu[er]s sa maistresse a laquelle le roy auoit commande que tout

    lhonneur que elle pourroit faire quelle luy fist.

    215

  • seggende dat hi wille come w[a]s. 48 Mer om dattet late was ende die

    ure vand[e]r 49 maeltijt naken-[g1ra]de was dat Olyvier die gevangen

    coningen brengen soude, so en was hi niet langhe biden vrouwen,

    maer hi nam orlof ende ghinc in sijn herberghe. 50

    48. Â Et pour ce quant elle vit venir oliuier. elle le prist par la main et le baisa en luy

    disant quil fust le bien venu — Homburch [1510]: wans

    49. Homburch [1510]: vandcr

    50. Mais pour ce quil estoit tart et lheure du soupper approchoit que. Oliuier deuoit

    mener ces roys prisonniers il ne fust guaires vers les dames. Mais prist conge et sen alla en

    son hostel.

    216

  • Rosenwald Collection 1121-2, fol. g1 recto

    217