Hoe ontstaat een modelEen kijkje in de fabriek van Märklin in Göppingen

Göppingen, mei 2007

„Er zullen waarschijnlijk maar een paarprodukten in de wereld zijn die zó pre-

cies (met de loep!) door de klanten worden nage-keken als de modeltrein,“ aldus de technischedirecteur van Märklin.

Zo'n tien jaar geleden nog was men te-vreden met de ontwikkeling van statischeprocedures voor de controle van het pro-duktieproces door middel van steekproeven.Vandaag geldt dat de kwaliteit gepland moetworden, mogelijke fouten al in de ontwikke-lingsfase moeten worden uitgesloten en fa-brikageprocessen dusdanig beheerst dat erpraktisch gezien geen enkel fout onderdeelonbemerkt kan ontstaan.

Want: „Aan detailgetrouwheid, oppervlakte-bewerking, keuze van materialen en perfect func-tioneren worden de hoogste eisen gesteld. Dehoogste kwaliteit te bereiken en te continueren issedert vele decennia het doel dat Märklin bereiktheeft. Het is onze opgave om ons te blijven ver-binden aan die traditie en bij de ontwikkelingvan nieuwe produkten door middel van de mo-dernste methodes bij de kwaliteitscontrole dit doelte bereiken.“

De in de produktie van modeltreinenaangewende processen zijn veelzijdig. Hier-bij worden praktisch alle procédés op hetgebied van verspanen, gladde vormgeving,metaalspuitgietwerk, spuitgieten, oppervlak-tetechniek, veelkleurendruk, fabricage vanelektrische en elektronische onderdelen, etc,etc. aangewend. Deze grote verscheidenheidin toepassingen vergt een brede en diep-gaande know how.

Een modeltrein kan uit tientallen totsoms wel een honderdtal onderdelen be-staan. Alle onderdelen moeten perfect op el-kaar afgestemd zijn. De digitale techniek,die in 1984 z’n intrede in de modelspoorwe-reld heeft gedaan, stelde aan de bouw vanminiatuurmotoren, aandrijvingen en bestu-

ringstechnieken nog eens hogere eisen.

In deze brochure geven wij u een blik achter de schermenvan de diverse fasen die in de fabriek doorgelopen wordenvoordat het eindproduct bij de handelaar aan u wordt gele-verd. We nemen de „Henschel Wegmann“ trein als voorbeelden laten u zien wat er allemaal komt kijken bij het samenstel-len van documentatie, de constructie en productie en de kwali-teitscontrole.

1

HH et werk van de afdeling documentatie begint vaakmet een vraag van het productmanagement: „Kunt u infor-matie over de Henschel-Wegmann trein verzamelen?” Demedewerkers stellen hierop de zogenaamde 'basisdocumenta-tie' op. Deze bestaat uit fundamentele informatie zoals eenoverzichtstekening, een aantal foto's of tijdschriftartikelen.

De productmanagers gebruiken deze informatie en anderebronnen zoals marketingrapporten, het aanbod van concur-renten en kostenramingen om te bekijken of een nieuw arti-kel in het productprogramma moet worden opgenomen. Zo-dra de beslissing is gevallen, begint het werk voor de afdelingdocumentatie pas echt; er moet zoveel mogelijk informatieover het voorbeeld worden verzameld en dit vereist vaak hetnodig detectivewerk, vooral als het een historisch model be-treft.

Documentatietypen

• Constructie: Voor volledig nieuwe constructies, dat wil zeggen voor

modellen die nog niet in het programma zijn opgenomen,wordt alle informatie verzameld die de constructeurs nodighebben om de gewenste trein geheel volgens voorbeeld omte kunnen zetten in een model. Hiertoe behoren tekeningen,foto’s, maataanduidingen, specificaties van constructieve ver-schillen en beschrijvingen. Deze constructiedocumentatieheeft duidelijk meer voeten in de aarde dan enkel het vastleg-gen van een nieuwe kleurstelling en belettering voor eenreeds bestaand model, hoewel deze laatste gegevens natuur-lijk ook in het geval van een nieuwe constructie onmisbaarzijn.

• Kleurstelling en belettering: Deze documentatie bevat de informatie voor de technisch

tekenaars zoals kleuraanduidingen en informatie over de in-houd, vorm, grootte en plaatsing van de belettering. Daar-naast vindt men hierin ook gegevens over de uitrusting vande voorbeelden, bijvoorbeeld over de constructiewijze vanrijwindgeleiders, pompen, tender, stroomafnemers en draai-stellen. Dit is met name belangrijk wanneer er verschillendeversies van het model worden gemaakt. De constructiedocu-mentatie voor het model van de Henschel-Wegmann trein iserg uitgebreid. De trein bestaat immers uit een locomotief envier rijtuigen, waarvan er drie in uitvoering verschillen.

Voordat een Märklin of Trix model pro-

ductiegereed is en in serie vervaardigd

kan worden, is er op verschillende af-

delingen al heel wat werk verricht.

In deze brochure geven we u een blik

achter de schermen. We nemen de

Henschel-Wegmann trein als voorbeeld

en laten u zien wat er allemaal komt

kijken bij het samenstellen van docu-

mentatie, de constructie, de productie

en de kwaliteitscontrole.

Hoe ontstaat een model

Een blik achter de schermen bij de voorbereiding enontwikkeling, fabrikage en montage van een modeltrein.

2

Mogelijke gegevensbronnen

De belangrijkste vraag voor de documentalist is steeds weer:„Waar haal ik de gegevens vandaan?” De zoektocht begint inhet eigen farbrieksarchief; er wordt immers al sinds de jarendertig van de vorige eeuw allerlei materiaal verzameld. Vande Henschel-Wegmann trein waren een paar foto’s, schetsenen tijdschriftartikelen aanwezig. In de bibliotheek staat eenboek van Alfred Gottwaldt, het hoofd van despoorwegafdeling van het Duitse Techniek-museum in Berlijn: „Die Baureihe 61und der Henschel-Wegmann-Zug.Die Geschichte eines Salonwagenzu-ges und seiner Dampf-Lokomotiven.” Dit boek over de geschiedenis van desalonrijtuigtrein en zijn stoomlocomotief werd in1979 uitgebracht door Franckhs Eisenbahnbibliothek en is al-lang niet meer verkrijgbaar in de boekhandel.

Verdere gegevensbronnen zijn musea die zich met de ge-schiedenis van het vervoer bezighouden, privéverzamelingenen archieven van rijtuigbouwers en verenigingen van spoor-wegliefhebbers. Natuurlijk beschikt niet elk archief of iedereverzamelaar over de gegevens van alle locomotieven en wa-gens. Het hangt van de kennis en ervaring van de medewer-kers van de documentatieafdeling af, waar naar welke infor-matie gezocht wordt.

Sinds enige tijd is de traditionele zoekmethode uitgebreidmet het zoeken op internet. De gegevens die hier worden ge-vonden, moeten echter zeer kritisch worden bekeken. Veelvan de aangeboden feiten blijken na verificatie niet te klop-pen. In het algemeen moet alle informatie, dus niet alleen dievan het internet, op juistheid en aannemelijkheid worden ge-controleerd. Fouten worden niet alleen aangetroffen in tijd-schriftartikelen, maar ook in tekeningen. Zelfs foto’s kunnenverkeerd worden geïnterpreteerd.

Het is gelukt om een aantal tekeningen en foto’s van deHenschel-Wegmann trein met zijn gestroomlijnd bekledestoomlocomotief uit de serie 61 en de daarbij behorendesneltreinrijtuig te bemachtigen. In een archief werd boven-dien de officiële beschrijving van de Deutsche Reichsbahn, Be-schreibung und Bedienungsvorschrift für den Dampfschnellzug 160km/h der Deutschen Reichsbahn (Beschrijving en bedienings-voorschrift voor de stoomsneltrein 160 km/uur van de Deut-

sche Reichsbahn) aangetroffen, die in 1936 in Berlijn doorhet Reichsbahn-Zentralamt als Dienstvoorschrift 930 23 werduitgegeven met de deelbladen 930 23a, b en c voor loc, rijtui-gen en installaties.

Eén onderzoeksmogelijkheid was bij de Henschel-Weg-mann trein bij voorbaat uitgesloten: het fotograferen van deoriginele trein. Van bestaande originele locs en wagens wor-den zo veel mogelijk foto’s gemaakt en daar komt het er nietzozeer op aan om een trein in een idyllisch landschap inbeeld te brengen, maar om alle details, zoals bijvoorbeeld debedrijfsnummers en de verdere belettering, zo scherp moge-lijk vast te leggen.

Noch de stoomloc 61 001, noch de rijtuigen zijn in eenmuseum bewaard gebleven. De rijtuigen zijn in de jaren vijf-tig door de Deutsche Bundesbahn omgebouwd tot de inter-nationale sneltrein „Blauer Enzian“. Oude archieffoto’smoesten dus uitkomst bieden.

Soms duiken er ook vragen op over zaken die in eerste in-stantie volkomen duidelijk lijken te zijn. De kleuraanduidingvoor de violette tint van loc en rijtuigen is volgens de bron-nen ‘RAL 35 h’. RAL is een coderingssysteem om kleurenvan verf en andere coatings te definiëren. Het systeem is in1927 in Duitsland ontwikkeld. RAL staat voor ReichsAus-schuss für Lieferbedingungen. Zowel in de tijd van de Henschel-Wegmann trein als heden ten dage wordt dit systeem toege-past. De kleur ‘RAL 35 h’ komt echter niet meer voor in hethuidige RAL-kleurenregister en de betreffende kleurstalenzijn niet meer in de handel verkrijgbaar. Met hulp van hetRAL-instituut, waar men nog over een originele staalkaart be-schikt, kon de historische kleur toch voor het model wordensamengesteld.

Zodra de documenten bijeengebracht zijn, en dit kan inhet geval van constructiedocumentatie enkele weken totmaanden duren, worden ze overgedragen aan de verant-woordelijke constructeurs.

3

De verantwoordelijke constructeur, enbij een groot project als het modelvan de Henschel-Wegmann-trein kun-nen dat er ook meer zijn, begint methet bestuderen van de documentatie.

Hij bekijkt alle voorbeelddocumentatie die doorde documentatieafdeling bij elkaar is gebracht,denk aan tekeningen, boeken en foto’s, en beoor-deelt deze op kwaliteit en bruikbaarheid. Daarbij isniet de kwantiteit van het voorbeeldmateriaalmaatgevend voor een goede basis voor de con-structiewerkzaamheden. Het gaat veeleer om dekwaliteit ervan, zoals bijvoorbeeld de nauwkeurig-heid van de detailweergaven.

Zodra alle documentatie beoordeeld is, wordt ereen concept opgesteld. In deze fase onderzoekt deconstructeur de haalbaarheid van de afzonderlijkeeisen binnen de ontwikkelingsopdracht die doorde verantwoordelijke productmanager, de ‘vader’van het productidee, is geplaatst. Hierbij komen

bijvoorbeeld de volgende vragen aan de orde:Hoe moet de loc gemotoriseerd worden? Welke ge-luiden kunnen er worden gerealiseerd?Kort samengevat moeten alle modeltechnischerandvoorwaarden duidelijk gemaakt en vastgelegdworden.

Aan de hand van de voorbeelddocumentatie wor-den de afmetingen en omtrekken in schaal 1:87 be-rekend. Er wordt vastgelegd welke onderdelen opwelke manier vervaardigd zullen worden, bijvoor-beeld van welk materiaal. Worden kleine onderde-len zoals schoorstenen, stuurstangen en ketellei-dingen los aangebracht of aangegoten?

Bij al deze vragen is het heel belangrijk om vanafhet begin af te stemmen met de afdelingen- gereedschaps- en malconstructie,- werktuigbouw,- werkvoorbereiding,- productie.

CAD/CAM - afkortingen van de begrippen Computer Aided Design en Computer Aided Manufactoring. Bij de ontwikkeling van modellen,onderdelen, mallen en matrijzen heeft de computer grotendeels de tekentafel verdrongen.

Ontwikkeling en constructie

4

Alleen op deze manier kan zeker worden gesteld, dat deonderdelen later ook in serie vervaardigd kunnen worden.

Uiteraard wordt ook de tandwieloverbrenging berekenddie de meest realistische modelsnelheid oplevert. Verdermoeten er vragen op het gebied van de verlichting wordenbeantwoord. Worden er bijvoorbeeld gloeilampjes ofLED’s (van het Engelse light emitting diode, is een elektro-nische component, een diode die licht uitzendt als er eenstroom in doorlaatrichting doorheen wordt gestuurd) ge-bruikt?

Bij alle beslissingen die in de constructiefase worden geno-men, spelen punten zoals de onderhoudsvriendelijkheid,montagemogelijkheden, het materiaal, de verschillendemateriaaleigenschappen en het stroomverbruik volgens deEMV (Elektro Magnetische Verträglichkeit = elektromagneti-sche compatibiliteit)-richtlijnen een rol.

Pas daarna kan begonnen worden met het omzetten van devoorbeelddocumentatie in constructietekeningen. Stondende constructeurs tot voor tien jaar nog met potlood en te-keninkt voor de tekentafel, tegenwoordig worden de teke-ningen met behulp van CAD, de Engelse afkorting voorComputer Aided Design, op een beeldscherm vervaardigd.

Sinds de tweede helft van de negentiger jaren werken deconstructeurs uitsluitend met CAD. Alleen in uitzonde-

ringsgevallen, bijvoorbeeld wanneer kleine modelwijzigin-gen aan een oud model worden uitgevoerd, waarvan de te-keningen nog op de tekentafel zijn gemaakt, wordt de tra-ditionele tekenuitrusting nog uit de kast gehaald.

Muis, tekentablet en digitale tekenpen hebben de plaatsvan de stift van de constructeur en technisch tekenaar inge-nomen. Met moderne CAD-programma’s kunnen 3D-constructies worden gemaakt en kan men in real time doordriedimensionale ruimtes lopen.

Aan de hand van de voorbeelddocumentatie en -tekenin-gen wordt punt voor punt en lijn voor lijn met een muis-klik in de computer gezet. Geleidelijk wordt de samenhangsteeds verder uitgewerkt; de techniek wordt vastgelegd, erworden scheidingen (bijvoorbeeld in kleurstelling) aange-bracht en het curveverloop wordt gecontroleerd.Uit de lijnen ontstaat uiteindelijk een 3D-lichaam. Ditdient weer als basis voor verdere bewerking voor de mal-en gereedschapsconstructie en werktuigbouw.

Vervolgens worden de tekeningen van de afzonderlijkeonderdelen gemaakt, zoals de wielen of de locopbouw.Voordat de tekeningen beschikbaar worden gesteld aan devolgende afdelingen, wordt er een prototype vervaardigd.Zodra dit wordt vrijgegeven, worden de voor de productienoodzakelijke stukslijsten opgesteld en gaan de tekeningennaar de volgende afdelingen.

Constructeur Gottfried Stock vergelijkt een voorbeeldoverzicht met het eerste proto-type

Eerste prototypeonderdelen voor proefritten. Links: eindrijtuig / Rechts: zitrijtuig

5

Gereedschap- en mallenmakerij

e gereedschapsmakerij is onderverdeeld in tweeafdelingen:

– BedrijfsmiddelenconstructieConstructie van productiemiddelen voor de productie: mallen, gereedschappen en apparaten

– GereedschapmakerijVervaardiging van bovengenoemde produc-tiemiddelen

Op basis van de 3D-gegevens en –tekeningen vande Henschel-Wegmann-trein die door de product-constructeur worden aangeleverd, worden in de be-drijfsmiddelenconstructie de gereedschappen, malen apparaten geconstrueerd die noodzakelijk zijnvoor de productie. Omdat vooraf reeds een nauwesamenwerking plaats vindt tussen de bedrijfsmidde-len- en de productconstructie over opbouw envormgeving van de onderdelen, zijn de bedrijfsmid-delenconstructeurs al vertrouwd met de nieuweonderdelen van ons model.

Gemiddeld worden er in de gereedschapmakerijjaarlijks ca. 150 nieuwe mallen vervaardigd. Dit jaarzijn het reeds 22 nieuwe mallen die vervaardigd zijnvoor de productie van 56 nieuwe onderdelen voor deHenschel-Wegmann trein.

Het aantal nieuwe onderdelen is hoger dan hetaantal mallen, omdat bijv. bij onderdelen als te mon-teren onderdelen of een reeks vensters meerdere ineen mal kunnen worden vervaardigd. Voor de loc-op-bouw of de wagenconstructies van de Henschel-Weg-mann trein daarentegen moet telkens een aparte mal

per onderdeel worden vervaardigd.

Circa 40% van de vervaardigde onderdelen zijnvan zinkspuitgietwerk, de resterende (60%) vankunststof. Hierbij moet wel de opmerking worden geplaatst datde gereedschapmakerij van Märklin en Trix met huninnovatieve productietechnologieën en het groteaantal procestechnieken ook mallen en gereedschap-pen vervaardigt voor externe firma’s. Het aanbodloopt uiteen van technisch advies tot en met de serie-productie van alle relevante arbeidsgangen. Eenvoudig gezegd, vervaardigt de bedrijfsmiddelen-constructeur via CAD het ‘tegenstuk’, d.w.z. een ne-gatieve vorm van de onderdelen die door de product-constructeur zijn geconstrueerd. Hierbij gaat het omonderdeelbepalende elementen (inzetelementen enschuiven).

Voor de serieproductie worden deze elementen ineen malconstructie geïntegreerd. Daarin zijn uitwerp-systemen, geleidingen, enz. opgenomen. Bij grotereonderdelen, zoals bijv. bij de wagenconstructie vande Henschel-Wegmann trein, zorgt een dergelijkemalconstructie voor 380 kg gewicht aan de haak. Omlater tijdens de productie een optimaal gietresultaatte bereiken, moeten reeds bij de constructie van deafzonderlijke onderdelen nauwkeurige berekeningenworden uitgevoerd, bijv. over de stroomsnelheid enhet stroomgedrag van het toegepaste materiaal.

Sinds kort hebben de constructeurs bij Märklin enTrix de technische mogelijkheid om met behulp vaneen simulatie het materiaal dat voor het desbetreffen-de onderdeel bedoeld is, op de PC in realtime in devorm te gieten. Hiermee kan het gietproces worden

1

D

6

gesimuleerd en eventuele problemen reeds bij de gereedschapsontwikke-ling worden herkend. Verder moet worden bepaald waar de delen aangego-ten worden en bij welke punten de ingesloten lucht moet ontsnappen.Zijn alle delenbepalende elementen als 3D-lichaam vervaardigd, wordendaaruit tekeningen en stukslijsten afgeleid.

Het ruwe materiaal gereedschapsstaal wordt voor de mallen geleverd ingezaagde rechthoekige blokken. In ongeharde toestand wordt het staal inde machineafdeling van de gereedschapmakerij bewerkt: slijpen, frezen,boren. Daarna volgt het uitharden. Pas dan wordt het materiaal tot op100ste millimeter nauwkeurig bewerkt tot de absolute maten.

Afhankelijk van de desbetreffende geometrie van het onderdeel en opbasis van vele jaren ervaring van de medewerkers ontstaan de mallen in demeest uiteenlopende procestechnieken:

– Frezen– Draad-/zinkvonken– Profiel/vlakschuren– Lasertechniek

Het laatste precisiewerk bij de mallen wordt dan uitgevoerd door de ge-reedschapmakerij. Hier worden de afzonderlijke delen van de malcon-structie samengevoegd en met behulp van een blauwe verf (markering) depunten gemarkeerd waar de vorm nog niet geheel afgedicht is. Met hand-werk krijgen zo de mallen de laatste behandeling voordat vervolgens decomplete malconstructie zich opmaakt voor de route in de druk- resp.spuitgietwerkafdeling en daar voor eerste proefmodellen per kraan in demachine worden geplaatst.

Tot vervolgens uiteindelijk de afzonderlijke onderdelen van de Hen-schel-Wegmann trein in serieproductie kunnen gaan, moeten deze onderde-len verschillende onderzoeken en controles doorstaan, waarbij kritischeogen en handen ervoor zorgen dat alleen datgene wordt geproduceerd watvoldoet aan de hoogste kwaliteit.

2

3

4

1 Kunststof-spuitgietmal:Uitwerpzijdige malhelft voor de behuizingvan de eindwagen van de Henschel-Wegmann-treinGewicht van het onderdeel: 28 gGewicht van de mal: 380 kgBenodigde sluitkracht: 125 t

2 Zinkspuitgietmal:Uitwerpzijdige malhelft voor het behui-zingsonderdeel met schorten en buffer-balk van de locomotief 61 001Gewicht van het onderdeel: 175 gGewicht van de mal: 450 kgBenodigde sluitkracht: 125 t

3 3D-aanzicht van de kopse schuif van deeindwagen van de Henschel-Wegmann-trein.Hier zijn duidelijk de ruituitsparingen teherkennen.

4 3D-aanzicht van de malinzetelementenvan de wagenconstructie van de eindwa-gen van de Henschel-Wegmann-trein.In afbeelding 1 is de voltooide mal tezien.

7

Productie

Spuitgietafdeling

Ons productieproces begint in de gieterij, waar hetgrootste deel van de verschillende loc-onderdelenwordt vervaardigd.Het gaat dan om het boven- en onderdeel van debehuizing, ook wel de bekleding genoemd, het ge-goten onderstel en de schaargeleiding.Het uitgangsmateriaal, een zinklegering, wordt invloeibare toestand bij 420°C met een spuitgietma-chine in de stalen gietvorm geperst. De totale cy-clus, die begint met het sluiten, vullen en weeropenen van de vorm en eindigt met het automa-tisch op een transportband leggen van het in-middels tot 270°C afgekoelde onderdeel, duurt 40seconden. Het vullen van de vorm neemt slechts10 milliseconden in beslag, hetgeen al aangeeft wateen enorme capaciteit de machine heeft. Aan heteinde van de transportband zit een medewerkerdie de spuitkegel afbreekt en het onderdeel opoverlappingen en luchtbellen controleert. Alleonderdelen die niet voor 100% aan de hoge kwali-teitseisen voldoen, worden omgesmolten en op-nieuw gebruikt. Vervolgens gaan de onderdelennaar de spuitgiet-nabewerkingsafdeling. Hier wor-den de laatste bramen doorerva- ren handen en

met scherpeblik wegge-

borsteld en ge-polijst, waarna

in het bewerkings-centrum de ramen uit-

gefreesd, de schroefdradengesneden en de boorgaten voor

montagedelen aangebracht wor-den.

Galvanisering

Ons volgende station, de galvanisering, heeft metverschillende chemische processen te maken:

• Fosfateren:Dit is een voorbehandeling voor de aansluitendeverfwerkzaamheden, die tevens bescherming tegenroest biedt. De onderdelen worden ontdaan vanachtergebleven koel- en smeermiddelen en ookeventuele splinters en vingerafdrukken worden ver-wijderd.

• Chemisch zwart verven:Onderdelen die na de montage zichtbaar zijn, wor-den vanuit esthetisch oogpunt zwart geverfd.

• Verkoperen, vernikkelen, zwart vernikkelen:Alle geperforeerde en draaiende onderdelen van deloc, zoals bijvoorbeeld wielen en stangenstelsels,worden afhankelijk van de eisen die eraan wordengesteld (goede hechting, roestbescherming of goe-de loop-eigenschappen) behandeld.

1

3

2

Klein maar belangrijk: de indrukwekkende ver-schijning van de Henschel-Wegmann trein doetvaak vergeten dat het model uit honderden klei-ne onderdelen bestaat. Zonder deze piepkleinetandwielen zou de grote loc nog geen millimeterkunnen rijden.

8

4 6

75

Schilderafdeling

Pas nu krijgt de BR 61 zijn overwegend blauw-vio-lette outfit.De voorbehandelde onderdelen, grotendeels vanzinkspuitgietwerk, krijgen eerst een grondlaag vanmilieuvriendelijke verf op waterbasis. Vervolgensworden ze bij een temperatuur van 50°C tot 60°Cgedroogd, waarna ze meestal van drie lagen dek-verf worden voorzien.

De afzonderlijke delen van de loc, zoals bijvoor-beeld de kop, de zijkanten en de schortdelen, wor-den met behulp van spuitsjablonen geverfd. Voorelke verflaag wordt een speciaal sjabloon gemaakt,dat die plaatsen afdekt die niet bespoten mogenworden. De verf wordt dan vanuit verschillendehoeken gelijkmatig op het onderdeel aangebracht.De technische gegevens, sierstrepen en logo’s wor-den met de meerkleuren-tampondrukmachine inde kleinst mogelijke lettergrootte met een hoogtevan 0,2 mm op het locmodel gedrukt. In een werk-cyclus kunnen maximaal acht verschillende kleu-ren worden opgebracht.

De zorgvuldig vervaardigde kunststof clichés vor-men de basis voor de tampondruk. Dit zijn afzon-derlijke drukplaten die in aantal overeenkomenmet het aantal kleuren. Na het aanbrengen vanelke verflaag worden de onderdelen op kwaliteitgecontroleerd en aan de hand van een voorbeeldbeoordeeld. Kleine fouten worden met de handverbeterd.

Montage

Nu arriveren de onderdelen van zinkspuitgietwerken kunststof en de gedeeltelijk voorgemonteerdeonderdelen (bijvoorbeeld aandrijvingen) in demontageafdeling.Alle onderdelen worden stap voor stap tot eencomplete loc samengevoegd. Hierbij wordt vol-gens een montageplan gewerkt dat door de werk-voorbereiding is opgesteld en waarin alle handelin-gen en de daarvoor benodigde hulpmiddelen engereedschappen uiterst nauwkeurig zijn beschre-ven.Via een montage-U, zo genoemd vanwege devorm waarin de montagetafels zijn opgesteld,komt elk onderdeel met behulp van schroeven-draaier, pers en pincet op zijn plek terecht. Allesgaat ‘van hand tot hand’; elke medewerkster vande montagegroep (die uit ongeveer twaalf personenbestaat) voert een deel van het werk uit en geeft het‘resultaat’ door aan de volgende werkplek, waarweer een ander onderdeel wordt gemonteerd.Door deze opstelling kunnen eventuele fouten optijd worden hersteld op de voorgaande werkplek.Als alles gemonteerd is, wordt het programma inde loc gedownload. Tot slot wordt elke loc van atot z getest op de testmodelbaan: klopt de aan-loopsnelheid? Gaan de lichten aan? Werken allefuncties naar behoren? In totaal worden er onge-veer twintig punten via de computer gecontroleerdvoordat het pronkstuk bij de wagens in de verpak-king gaat en zijn reis naar modelspoorliefhebbersover heel de wereld begint.

© Gebr. Märklin & Cie. GmbH - Göppingen

© Trix Modelleisenbahn GmbH & Co. KG - Neurenberg

1 Behuizing van zinkspuitgietwerkmet spuitkegel.

2 Volledig geautomatiseerde gal-vaniseerinstallatie voor een be-trouwbare bewerking van deonderdelen.

3 Reiniging van het oppervlak enaanbrengen van een fosfaatlaagmiddels een dompelbehande-ling.

4 Sjabloonspuiten

5 De tampondrukmachine voor-ziet de loc-behuizing van sier-strepen, logo’s, enz.

6 Met veel behendigheid en eenspeciaal pincet worden hand-grepen en lampen in de juisteboorgaatjes gestoken.

7 EindcontroleVoordat de loc de rails op mag,wordt zij eerst optisch en tech-nisch beoordeeld.

De grondstofOm van het begin af aan verontreinigingen tegen te gaan, ge-

bruikt Märklin steeds dezelfde zinklegering Deze legering bestaatuit ca. 95% zink, ca. 4% aluminium, ca. 1% koper, ca. 0,03% mag-nesium en nog een aantal geringe toevoegingen van andere meta-len. Om het krimpproces tijdens het gieten zo beperkt mogelijk tehouden, moet de legering een zo laag mogelijk smeltpunt hebben(ca. 3850C.). De eigenlijk e verwerkingstemperatuur ligt echter eenfractie hoger, bij ongeveer 4200 C.

Omdat met dezelfde machines, mallen en matrijzen uitsluitenddezelfde legering wordt gegoten, is een verontreiniging praktischuitgesloten. Dergelijke verontreinigingen, in combinatie met ver-keerde mengverhoudingen, waren vroeger de oorzaak van de ge-vreesde zinkpest, een ongewenst kristallisatieproces bij metaal.

Tegenwoordig verwerkt zinkdrukwerk is daarentegen een groten-deels corrosiebestendig en tijdloos materiaal.

Het verwerkingsprocesHet ongeveer 4200 C. hete vloeibare metaal wordt met behulp

van een kolf in de mal (de vorm) geperst. Daarbij komt het totsnelheden van 40 tot 60 meter per seconde. Het vloeibare metaaldringt dermate snel in alle openingen in het gereedschap, dat dehele operatie een ‘schot’ (Schuss) wordt genoemd. De vultijd voorGesmolten zink bij een zinkspuitgietmachine.

De arm van een robot neemt het meer dan 200° C. hete onderdeel uit demachine.

De Märklin metaaltechnologieTraditie en ervaring sedert 1859

DDe traditionele metaalbewerking is bij Märklin zo oud als de firma zelf. Men opereerde al in de 19e eeuw onderhet bedrijfslogo „Fabrik feinster Metall-Spielwaren“ hetgeen zoveel betekent als „Fabriek voor fijn metalen speel-goed“. De verwerking van metalen plaatmateriaal, dat vroeger uitgebreid gelakt en met de hand beschilderd

werd en in latere jaren langs lithografische weg werd bewerkt, stond lange tijd centraal in de metaalbewerking.

Vanaf de jaren dertig werd echter ook zinkspuitgietwerk vervaardigd. Deze dus niet nieuwe techniek werd gedurendede laatste tientallen jaren echter dermate geoptimaliseerd, dat Märklin momenteel ook de kleinste details in metaalkan weergeven en daarmee tot de toonaangevende bedrijven behoort die deze technologie toepassen. En niet alleenin H0 (1:87), maar ook in Spoor 1 (1:220) en in Spoor 1 (1:32) maakt Märklin locomotieven van zinkspuitgietwerk -tot in de keinste details.

Afbeedling: een ongeveer 4 kg zwaar stuk hoogwaardig zink, de grondstof voor modeltreinen van metaal.

9

een locomotiefhuis met een wanddikte van 1 mm bedraagt bij-voorbeeld 10 milliseconden. Om te voorkomen dat de mal tijdenszo’n ‘schot’ open gaat, wordt het geheel door middel van een te-gendruk van maximaal 126 ton samengeperst.

Temperatuur en gietsnelheid moeten nauwkeurig op elkaar zijnafgestemd. Wanneer het instromend metaal niet de gelegenheidkrijgt om in alle uitsparingen van de mal door te dringen, kan hettot niet aanwezige contouren en daardoor dus foutieve resultatenleiden. Om deze uit te selecteren wordt ieder groter onderdeel, bij-voorbeeld ieder locomotiefhuis, onder een loep nauwkeurig on-derzocht. Uitgeselecteerde delen kunnen in een later stadium weeropnieuw gesmolten worden.

Het in de mal ingesloten vloeibaar metaal wordt afgekoeld enverhardt. Daarbij mag de temperatuur van het gietsel niet te laagworden omdat anders een te grote krimp optreedt. Vervolgenswordt de mal geopend en een robotarm neemt het nog meer dan2000 C. hete onderdeel er uit en legt het op een transportband.Door de grote druk en de hoge gietsnelheid is jammer genoeg deslijtage aan de mallen relatief groot. Dergelijke mallen voor het gie-ten van zinkdrukwerk bestaan uit meerdere schuiven van gehardstaal. Die schuiven worden door de drukgietmachine geopend endoor middel van een bepaalde tegendruk weer secuur gesloten.Voor ieder onderdeel dat gegoten moet worden, heeft men uiter-aard een eigen mal nodig.

NabewerkingVeel arbeidsintensiever dan het eigenlijke spuitgieten van de on-

derdelen is hun nabewerking. Ten gevolge van de extreem hogedruk aan het einde van het vulproces ontstaan bramen op die plaat-sen waar de onderdelen van de mal samenkomen. Bij de aanmaakvan nieuwe mallen probeert men het ontstaan van deze bramen te-genwoordig zo veel mogelijk te voorkomen, maar dat lukt niet al-tijd. Wanneer ze ontstaan moeten zij door geoefende handen metbehulp van vijlen en schuurpapier worden verwijderd. Het aan-sluitende borstelen van een locomotiefhuis met een kunststof bor-stel wordt grotendeels door een robot uitgevoerd.

Wanneer de gegoten onderdelen naderhand in een model nietzichtbaar zijn, dan kunnen bramen ook door middel van zands-

tralen worden verwijderd. Om naderhand handgrepen, beugels,leuningen en dergelijke te kunnen bevestigen, moeten alle loco-motiefhuizen vervolgens worden geboord. Per locomotiefhuis kun-nen tot 80 gaatjes en uithollingen nodig zijn.

Bakermat van de ondernemingMetaalbewerking vormt de bakermat van de onderneming. Al

in 1859 maakte de oprichter van het bedrijf Theodor FriedrichWilhelm Märklin poppenkeukens en ander speelgoed van metaal.Tegenwoordig, bijna 150 jaar later, behoort Märklin wereldwijd ge-zien tot de toonaangevende bedrijven op het gebied van spuitgiet-werk. De kosten van deze moderne techniek en het benodigdehandwerk zijn hoog, maar onze modellen, die we voor u produce-ren zijn het waard. Niet alleen het grote eigen gewicht door het ge-bruik van de grondstof metaal en de daarmee verbonden grote trek-kracht, maar vooral de robuustheid en de degelijkheid van onzeproducten wordt op prijs gesteld.

Speciale waardering is er bovendien voor de onbeperkte houd-baarheid en waardevastheid, die door de grondstof metaal aan demodellen wordt verleend.

Hier worden de bramen verwijderd.

Ieder locomotiefhuis wordt apart onder de loep bekeken en bij de geringste on-

volkomenheid uitgesorteerd.

De bovenbouw van het model van de Zwitserse e-loc type Re 4/4 heeft 39boringen. De kleinste heeft een diameter van 0,55 mm, de grootste 1,3 mm.

10