Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Á¯ËÝà 1. ÝÐ×ÈÌ Õ¯×

Ýð÷èì õ¿÷ áèäíèé àìüäðàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýã÷

Ýð÷èì õ¿÷ áîë áèäíèé àìüäðàëûí ýõ ñóóðü þì. Á¿õèé ë õèìèéí áîëîí ôèçèêèéí ïðîöåññò ýíåðãè øààðäàãääàã. Õ¿íèé àøèãëàæ áîëîõ ÿíç á¿ðèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä íü òýäíèé àìüäðàõ àÿòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëäýã ÷ õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä òýð á¿ð òààòàé íºëºº ¿ç¿¿ëäýãã¿é. Ó÷èð íü ýð÷èì õ¿÷èéã ¿¿ñãýõýä ãàðñàí õîðò ÿëãàðàë íü ýðãýýä õ¿í, àìüòàí óðãàìàëûí àìüäðàõ ¿íäñýí îð÷èíä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã.

Ýð÷èì õ¿÷ ãýæ ÷óõàì þóã õýëäýã âý? ____

Ýð÷èì õ¿÷ ãýäýã íü ôèçèê òåõíèêèéí óòãààðàà àæèë ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð þì. ßìàð ÷ áèåò ººðèéí áàéðøèëòàé áàéõ áà ººð íýãýí áèåòèéí ìåõàíèê ýíåðãèéí (ººðººð õýëáýë áàéðøëûí ýíåðãè áóþó ïîòåíöèàëü ýíåðãè, õºäºë㺺íèé ýíåðãè áóþó êèíåòèê ýíåðãè) íºëººãººð õºäºë㺺íä îðäîã. Ò¿¿íýýñ ãàäíà õèìèéí, äóëààíû, öàõèëãààí, ñîðîíçîí, öàöðàãèéí, öºìèéí ãýõ ìýò ýð÷èì õ¿÷íèé òºðë¿¿ä áàéäàã. Á¿õ ýð÷èì õ¿÷íèé íèéëáýð òîãòìîë áàéäàã áºãººä ÿâàãäàæ áóé ¿éë àæèëëàãààíóóä íü ýð÷èì õ¿÷íèé íýã õýëáýðýýñ íºãººä øèëæèõ õóâèðàë þì. Òóõàéëáàë ãîëûí óñàíä àãóóëàãäàæ áóé ýð÷èì õ¿÷ òóðáèíä ìåõàíèê ýð÷èì õ¿÷èéã, õèìèéí ýð÷èì õ¿÷ òóõàéëáàë ÷óëóóí í¿¿ðñ íü äóëààíûã, íàðíû ýð÷èì õ¿÷ íü äóëààí áîëîí öàõèëãààíûã ¿¿ñãýäýã. Ýäãýýð õóâèðãàëò íü çààâàë ýíåðãèéí àëäàãäàëòàé áàéäàã áºãººä ¿ðýëòèéí áîëîí àøèãã¿é äóëààí áàéäëààð èëýðäýã. Òèéìýýñ ýð÷èì õ¿÷èéã á¿ðýí àøèãëàõ áîëîìæã¿é ãýñýí ¿ã þì. Ýð÷èì õ¿÷èéã õóâèðãàñíààð áèäýíä øààðäàãäàõ îð÷èí íºõöºë¿¿äèéã ¿¿ñãýäýã. Òóõàéëáàë: äàðàëò, ºíäºð, õóðä, òåìïåðàòóðûí çºð¿¿ ã.ì.

Ýð÷èì õ¿÷ õààíààñ ¿¿ñäýã âý? ____

ñ

Çóðàã 1.1

Íàðíû ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàí

- 3 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Äýëõèé äýýð áèä á¿õíèé àøèãëàæ áàéãàà á¿õèé ë ýð÷èì õ¿÷íèé

õýëáýð¿¿äèéí ýõ ¿íäýñ íü íàðíû öàöðàã þì. Ãàçðûí ãàäàðãóó äýýð 1 öàãò òóñàæ áóé íàðíû öàöðàãèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýý íü õ¿í òºðºëõòºíèé íýã æèëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýòýé òýíöäýã.

Îéðîëöîîãîîð íàðíû öàöðàãèéí ãóðàâíû íýã íü àãààðààñ áóöàæ îéäîã áà çàðèì õýñýã íü àòìîñôåðèéã õàëààõàä çàðöóóëàãääàã. Íàðíû öàöðàãèéí õàãàñ íü ë äýëõèéí ãàäàðãóó äýýð èðæ óñ, õºðñèéã õàëààíà. Íàðíû ýíåðãèéí áàãàõàí õýñýã íü áîãèíî õóãàöààíä ñàëõè áîëîí äàëàé òýíãèñèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýëáýðýýð õóðèìòëàãääàã. Íàðíû ýíåðãèéã áàéãàëèéí æàìààð óäààí õóãàöààíû òóðøèä çºâõºí ôîòîñèíòåçýýð õàäãàëàõ áîëîìæòîé. Ôîòîñèíòåçèéí óðâàë ÿâàãäñàíààð óðãàìàëûí áèîìàññ íýìýãäýíý. ¯¿íèé íºëººãººð íàðíû ýð÷èì õ¿÷íýýñ óñ, í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé, í¿¿ðñ óñòºðºã÷¿¿ä áèé áîëäîã. Àãààð äàõü í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé íü í¿¿ðñòºðºã÷èéã àãóóëàõ áºãººä óëìààð áèîìàññò õóðèìòëàãäàæ, ò¿¿íèéã ÿëçðóóëàí ýðãýýä áàéãàëèéí ýðãýëòèéí äàâòàìæèíä îðóóëíà. Ôîòîñèíòåç ïðîöåññèéí ä¿íä íàðíû öàöðàãèéí 0.1 õóâü íü óäààí õóãàöààíû òóðøèä óðãàìàëä õàäãàëàãääàã. Îëîí ñàÿ æèëèéí ºìíº ¿¿ñýæ, ìºõñºí áèîìàññ íü ãàçðûí òîñ, áàéãàëèéí õèé, í¿¿ðñíèé íººöèéã á¿ðä¿¿ëäýã. Ýíý íü ìºí ë íàðíû ýð÷èì õ¿÷èéã íººöëºã÷ þì.

Ýð÷èì õ¿÷ áà áàéãàëü îð÷èí ____

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü õ¿í òºðºëõòºíèé ñî¸ë áîëîí ¿éëäâýðæèëòèéí

ò¿âøèíãýýð òîäîðõîéëîãääîã. ¯éëäâýðëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ºñºõèéí õèðýýð àìüäðàëûí õýâ ìàÿã ººð÷ëºãäºæ, óëìààð áèä ºíººäºð ¿éëäâýðæñýí îð÷èíä àìüäàð÷ áàéãàà íü ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã ñ¿¿ë÷èéí çóóí æèëä ýðñ èõýñãýñýí.

Ýðò öàãò õ¿í ººðèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã çºâõºí ò¿ëøýýð ë õàíãàæ áàéñàí. Òóõàéëáàë ìîä ã.ì. ªíººäºð ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð íü ÷óëóóæñàí ýð÷èì õ¿÷ íººöëºã÷ áóþó í¿¿ðñ, áàéãàëèéí õèé, ãàçðûí òîñîíä ãîë÷ëîí àãóóëàãäàæ áàéíà. Îëîí ñàÿ æèëä ¿¿ñýí áèé áîëñîí ýäãýýð ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä íü õ¿í òºðºëõòºíèé õýäõýí ¿åèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã õàíãàõàä õ¿ðýëöýõ þì. ×óëóóæñàí ýð÷èì õ¿÷ íººöëºã÷èéã àøèãëàõ, ò¿ãýýõ, øàòààõ, áîëîâñðóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà íü ò¿¿íèé áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ íºëººë뺺ñ çàéëñõèéæ ÷àääàãã¿é.

×óëóóæñàí ýð÷èì õ¿÷ íººöëºã÷èéã øàòààõàä áàéãàëü îð÷èíä õîðòîé òîîñ,

õ¿õðèéí äàâõàð èñýë, í¿¿ðñòºðºã÷èéí äàí èñýë, àçîòûí õ¿÷ë¿¿ä, óãààðûí õèé çýðãèéã ¿¿ñãýäýã. Ýð÷èì õ¿÷íýýñ ¿¿ñýëòýé õîðò áîäèñûã äýâøèëòýò òåõíèê, òåõíîëîãè àøèãëàí ñºðºã àðãà õýìæýý àâñàíààð îëîí äàõèí áàãàñãàæ áîëíî. Òóõàéëáàë: äóëààíû öàõèëãààí ñòàíöàä (ÄÖÑ) óòàà öýâýðëýõ òºõººðºìæèéã àøèãëàñíààð àçîòûí áîëîí õ¿õðèéí äàâõàð èñýë çýðýã õîðò áîäèñûã 90 õ¿ðòýë õóâèàð áóóðóóëæ ÷àääàã áîëñîí. ̺í à÷ààíû ìàøèíä êàòàëèçàòîð ñóóðèëóóëñíààð ìàøèíààñ ãàðàõ óãààðûí õèé, í¿¿ðñ óñòºðºã÷èéã 10-20 õóâü áàãàñãàäàã áàéíà.

Õîðò ÿëãàðàë ____

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé ºñºëò íü çºâõºí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõýýñ ãàäíà õîðò ÿëãàðàëûã èõýñãýäýã. Ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýã÷äèéã á¿ëýã áîëãîí òýäãýýðèéí ÿëãàðóóëàõ õîðò ÿëãàðóóëàëòûí ýçëýõ õóâèéã îëîí óëñûí äóíäæààð òîäîðõîéëñîí áàéäàã.

- 4 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ýíä ÿìàð òºðëèéí õýðýãëýã÷ ÿìàð òºðëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õóâèðãàëò õèéæ

áàéãààãààñ õàìààð÷ ÿëãàðóóëàõ õîðò áîäèñûí õýìæýý íü ººð ººð áàéäàã. Ýäãýýðýýñ òóõàéëàí àâ÷ ¿çýõýä àâòîìàøèíû òîî ºíººäºð äýëõèéí õýìæýýíä íýìýãäñýýð áàéãàà áà àõóéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé 20 õóâèéã ýçýëäýã ÷ àãààðûã áîõèðäóóëàõ áîäèñûí 50-90 õóâèéã ÿëãàðóóëäàã.

Õîðò õàÿãäëûã áàãàñãàõàä òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë áîëîí òýäãýýðèéã áàãàñãàõ íýìýëò òºõººðºìæ¿¿ä (á¿õ ÄÖÑ-ä óòàà öýâýðëýõ òºõººðºìæ, à÷ààíû ìàøèíä êàòàëèçàòîð òàâèõ ã.ì) -èéã àøèãëàõ çýðýã àðãà õýìæýý àâäàã. Ýäãýýðýýñ õàìãèéí ºíäºð ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõ õÿëáàð àðãà áîë ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ ÿâäàë þì. Èíãýñíýýð ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé ºñºëò áóóð÷, õîðò ÿëãàðóóëàëò áàãàñíà.

Çóðàã 1.2 Òàéëáàð: Ppmv, ppbv-àãààðûí ýçýëõ¿¿íèé õýìæèãäýõ¿¿í

"Óëààí óóë" ñòàíöûí àãààð äàõü í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéí àãóóëàìæ /ppmv-ýýð/

340

345

350

355

360

365

370

375

380

1996

1997

1998

1999

2000

1 2 3 4 5 6 7 8 91011121 2 3 4 5 6 7 8 91011121 2 3 4 5 6 7 8 91011121 2 3 4 5 6 7 8 91011121 2 3 4 5 6 7 8 9101112

îí/ñàð

CO

2 pp

m

Õ¿õýðëýã õèéí ñàðûí ÿâö

05

10152025

1999 2000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

îí/ñàð

ìêã

/ì3

Çóðàã 1.4

Óëààíáààòàð õîòûí àãààð äàõü áîõèðäóóëàõ áîäèñûí ººð÷ëºëò

0

5

10

15

20

25

30

35

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

NO

2 ì

êã/ì

3

0

2

4

6

8

10

12

SO

2 ì

êã/ì

3

NO2 SO2

Çóðàã 1.6

Çóðàã 1.3

ñàÿ, òýð áóì õóâààñíû õýä áîëîõûã èëýðõèéëñýí

"Óëààí óóë" ñòàíöûí àãààð äàõü íàìãèéí õèéí àãóóëàìæ /ppbv-ýýð/

1720

1740

1760

1780

1800

1820

1840

1860

1880

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

1 2 3 4 5 6 7 8 91011121 2 3 4 5 6 7 8 91011121 2 3 4 5 6 7 8 91011121 2 3 4 5 6 7 8 91011121 2 3 4 5 6 7 8 9101112

îí/ñàð

CH

4 pp

bv

Àçîòûí äàâõàð èñëèéí ñàðûí ÿâö

0102030405060

1999 2000

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

îí/ñàð

ìêã

/ì3

Çóðàã 1.5

Óëààíáààòàð õîòûí àãààð äàõü àçîòûí

äàâõàð èñëèéí àãóóëàìæ, àâòîìàøèíû òîîíû

ºñºëò

0

10

20

30

40

50

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000îí

NO

2 ì

êã/ì

3

0

10000

20000

30000

40000

50000

Àâò

îì

àø

èíû

òî

î

Àâòîìàøèíû òîî NO2

Çóðàã 1.7

- 5 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Äýëõèéí öàã àãààðûí äóëààðàë, óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íýã ¿íäñýí

øàëòãààí íü õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ àãààð äàõü õ¿ëýìæèéí õèéí àãóóëàìæ èõñýæ áàéãàà ÿâäàë þì. Õ¿ëýìæèéí õèé ãýæ íàðíû áîãèíî äîëãèîíò öàöðàãèéã ººðòºº áàðàã øèíãýýëã¿é äýëõèéí ãàäàðãà ðóó øóóä íýâòð¿¿ëäýã õýðíýý áóöààä îéæ áóé äóëààíûã øèíãýýí àâ÷ äýëõèéí ãàäàðãûí àãààð ìàíäëûí ¿å äàâõàðãàä õóðèìòëàãäàí íýìýëò äóëààðàëò ¿¿ñãýäýã í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé /ÑÎ2/, íàìãèéí õèé /ÑÍ4/, àçîòûí äóòóó èñýë /N2O/, ôðåîíû /CFC/ òºðëèéí õèéí¿¿äèéã õýëäýã.

Ýð÷èì õ¿÷ã¿éãýýð àìüäðàõ áîëîìæã¿é ____

Ýð÷èì õ¿÷ äóòàãäàõ çîâëîí áýðõøýýëèéã 1973 îíû íåôòèéí èõ õÿìðàëûí ¿åä õºãæèíã¿é îðíóóäûí àðä èðãýä íýëýýä àìñæýý. Òýð ¿åä çàðèì îðîíä àìðàëòûí ºäð¿¿äýä àâòîìàøèíààð ÿâàõûã õîðèãëîñîí õóóëü õ¿ðòýë ãàð÷ áàéæýý. Ìàíàé îðîíä ÷ 1997 îíä íåôüòèéí õîìñäëîîñ ¿¿ññýí õÿìðàë òîõèîëäîæ áàéñíûã òà ñàíàæ áàéãàà áàéõ.

Ìîíãîë óëñûí 2000 îíû öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷

Ìîíãîë óëñûí 2000 îíû äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé áàëàíñ

¯éëäâýð, áàðèëãà

34%

Àõóéí áîëîí áóñàä æèæèã õýðýãëýã÷èä

58%

պ人 àæ àõóé1%

Òýýâýð, õîëáîî

7%

Çóðàã 1.8

Ìýäýýæ ýð÷èì õ¿÷ã¿éãýýð áóõààíã¿é õýðýã áîëíî. Ǻâõºí öàõèëºðººñãºë þì. Áèäíèé èäýõ õîîë õ¿õ¿÷ àãóóëàãääàã. Ýäýëæ õýðýãëýæ õýìæýýãýýð øèíãýñýí áàéäàã.

Äýëõèéí õ¿í àì 2025 îí ãýõýãýñýí óðüä÷èëñàí òîîöîîã ýðäýìòýõýðýãëýý ÷ øóóä õàìààðàëòàéãààð ºñíõºãæèæ áóé áîëîí ÿäóó áóóðà麺ð÷ëºãäºæ, õýðýãëýýíèé ò¿âøèí íü äàìæèãã¿é áºãººä ýíý íü ýð÷èì õ¿÷í

¯¿íèé òîä èëðýë íü äýëõèéí îíûõîîñ áàðàã 3 äàõèí ºññºí ÿâíîîãäîõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü äàõèí èõ áàéäàã. Òóõàéëáàë Ýíýõýðýãëýý íü Ãåðìàíûõààñ 10 äàõèí á

õýðýãëýýíèé áàëàíñ

պ人 àæ àõóé1%

Òýýâýð, õîëáîî4%

¯éëäâýð, áàðèëãà

62%

Àõóéí áîëîí áóñàä æèæèã õýðýãëýã÷èä

33%

Çóðàã 1.9

èä ººðñäèéíõºº àìüäðàëûã òºñººëºõ íü ãààí, äóëààíûã ë ýð÷èì õ¿÷ ãýæ îéëãîõ íü íñíýýñ ýõëýýä àìüñãàëæ áóé àãààðò ÷ ýð÷èì áóé á¿õýíä òàíü ýð÷èì õ¿÷ òîäîðõîé

Õ¿í àìûí ºñºëò íü áàéíãà íýìýëò ýð÷èì õ¿÷èéã øààðääàã ____

ä îäîîãèéí áàéãààãààñ áàðàã 2 äàõèí ºñíº ä õèéæýý. ¯¿íòýé óÿëäàí ýð÷èì õ¿÷íèé º. ̺í õ¿í àìûí äèéëýíõ íü îðøèí ñóóäàã îðíû õ¿í àìûí àìüäðàëûí õýâ ìàÿã áàðóóíû îðíóóäûí õýìæýýíä õ¿ð÷ î÷èõ íü èé õýðýãëýýã îãöîì ºñãºõ ¿íäýñ áîëîõ þì.

ºíººãèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü 1960 äàë þì. ¯éëäâýðæñýí îðíóóäûí íýã õ¿íä õºãæèæ áóé îðíóóäûíõààñ îéðîëöîîãîîð 4 òõýãèéí íýã õ¿íä íîîãäîõ ýð÷èì õ¿÷íèé àãà áàéíà.

- 6 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

¯éëäâýðæñýí îðíóóäûí õ¿í àì íü äýëõèéí õ¿í àìûí 17 õóâèéã ýçýëäýã ÷

ýð÷èì õ¿÷íèé íèéò õýðýãëýýíèé õàãàñààñ èë¿¿ íü òýäýíä íîîãääîã áàéíà. Õ¿í àì ºñºõèéí õèðýýð ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý õýðõýí äàãàí ºñäºãèéã òà äàðààõ çóðãóóäààñ õàðæ áîëíî.

Äýëõèéí õ¿í àìûí ºñºëò. /òýðáóì õ¿íýýð/

0

2

4

6

8

10

12

1950 1960 1970 1980 1990 200 2010 2020 2030 2040 2050

Çóðàã 1.10

Äýëõèéí õ¿í àìõýð

56%

27%

9%

21%

27%

Õºãæèæ áóéîðíóóä

Õÿòàä Å

Çóð

Ýð÷èì

Õ¿í òºðºëõòºí ýð÷èì õ¿÷íèé áèëýý. Ó÷èð íü ýð÷èì õ¿÷íèé íººöáîëîí áàéãàëèéí õèé, óðàíûã ýð÷èìàøèãëàõàä íººö íü ýíý çóóíû õî¸ðãàð÷ýý. Õàðèí í¿¿ðñ íü äýýðõ òºðíººöòýé þì. Ýð÷èì õ¿÷íèé íººöÒóõàéëáàë áàðóóí åâðîïò ãàçðûí òîñíáîë õóó÷èí ÇÕÓ-ä ãàçðûí òîñ áîëîí

Ý

Õÿçãààðëàãäìàë íººö á¿õèé çýðýã íü èìïîðòîîñ õàìààðàõ õàìààðèõýýõýí ýðñäýëòýé, ¿íý íü áàéíãà ºñýäãýýð ò¿ëø¿¿ä ò¿¿õèé ýä áîëîõûí íýìýãä¿¿ëýõ ¿íäýñ áîëäîã. Òèéìýýñ ¿¿ñâýðèéã îëîõ, ìºí ¿¿íòýé çýðýãöàíõààðëàà õàíäóóëñààð áàéãàà áèëýý.

Äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé ºñºëò.

/Åêñàæîóëü/

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý

Óñíû ýð÷èì õ¿÷

×óëóóæñàí ò¿ëø áîëîí öºìèéí

ýð÷èì õ¿÷

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

1500 1600 1700 1800 1900 2000 2100 220 300 2400 2500

Í

Çóðàã 1.11

ûí ýð÷èì õ¿÷íèé

0 ÎÍ

ýãëýý

5%3%

20%

26%

6%

âðîï Õîéä àìåðèê ßïîí Àâñòðàëè

Äýëõèéí õ¿í àìûí ýçëýõõóâüÄýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèéõýðýãëýýíèé ýçëýõ õóâü

àã 1.12

õ¿÷íèé íººö øàâõàãäà

øèíý ýõ ¿¿ñâýðèéã áàéí óëàì á¿ð áàãàññààð áàé õ¿÷íèé õýðýãëýýíä îäîîäàõü õàãàñ ãýõýä áàðàãäàíë¿¿äýýñ àðàé óðò õóãàöàèéí òàðõàëò õàðèëöàí û 1 õóâü, áàéãàëèéí õèéíõèéí íººöèéí 75 õóâü áàé

ð÷èì õ¿÷íèé á¿òýö áà

ãàçðûí òîñ, áàéãàëèéí õèàë èõòýé áàéäàã áºãººä òºí íýìýãäýæ áàéäàã. ¯íèéõóâüä ¿éëäâýðèéí á¿òýýãä÷ õ¿í òºðºëõòºí ýð÷èì õýí ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ

- 7 -

0 2 Î

æ áàéíà ____

ãà õàéæ áàéäàã íà. Ãàçðûí òîñ ãèéí õýìæýýãýýð à ãýñýí òîîöîî àíä àøèãëàãäàõ àäèëã¿é áàéäàã. 2 õóâü áàéäàã äàã áàéíà.

àëäàãäàë ____

é, í¿¿ðñ, óðàí ýð ÷ ÷àíðààðàà í ýíý ºñºëò íü ýõ¿¿íèé ºðòãèéã ¿÷íèé øèíý ýõ àñóóäàëä ãîë

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ýð÷èì õ¿÷íèé íººöèéí áàéðøèë

õ¿ðíººáîëáåíõ¿ðäóëàëäøàýð÷

îðîáàãýð÷ºíäìàøíü àøáîë

Çàðèì íýã ýð÷èì õ¿÷

Çóðàã 1.14

Àíõäàã÷ ýð÷èì õ¿÷í

Õ¿ññýí ýð÷èì õ¿÷íèé (äóëààí, ãýðòýë õóâèðãàëòûí îëîí ÿíçûí ¿å øöëºã÷èéã îëáîðëîñíû äàðàà ò¿¿íèéã ãîí õóâèðãàäàã. Òóõàéëáàë ãàçðûí òîçèí, ìàçóò ãàðãàí àâäàã. ¯¿íèé äàãýíý. Õýðýãëýã÷ ò¿¿íèéã àøèãëàí ººðèéíààí, ãýðýë) ãàðãàí àâíà. Ýð÷èì õ¿÷èéàãäàë ãàðäàã. Íèéò îëáîðëîñîí àíõäàãòàíä ýð÷èì õ¿÷íèéõýý 2/3 -èéã àëääàã. èì õ¿÷íèé çºâõºí 1/3 -èéã ë àøèãëàäà

Ýð÷èì õ¿÷íèé ãîë õýìíýëòèéã òºãñëòîîñ àøèãò ýð÷èì õ¿÷èéã ãàðãàí àâàñãàõ çàìààð õýðýãæ¿¿ëæ áîëäîã. Ýíýèì õ¿÷íèé òàë õóâèéã àëääàã. À÷ààíû ìºð áàéíà. Íèéò õýðýãëýæ áóé ýð÷èìèíûã õºäºëãºõºä øààðäàãäàõ õ¿÷èíä àëäàãäàë áàéäàã. Õýðýãëýã÷ äýýð ãàðàõ èãòàé áîëãîõ íýã àðãà áîë îð÷èí ¿åèéîõîîð ºðãºí íýâòð¿¿ëýõ ÿâäàë þì.

- 8 -

íººöëºã÷èéí àøèãëàãäàõ íººöèéí õóãàöàà /æèëýýð/

Çóðàã 1.13

250

ýýñ àøèãò ýð÷èì õ¿÷ õ¿ðòýë ____

ýë, õ¿÷ ã.ì) õýëáýðèéã ãàðãàí àâàõ àòûã äàìæäàã. Àíõäàã÷ ýð÷èì õ¿÷ õî¸ðäîã÷ ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð ñûã îëáîðëîñíû äàðàà áîëîâñðóóëàí ðàà ñ¿¿ë÷èéí õýðýãëýã÷èä òýýâýðëýí õ¿ññýí ýð÷èì õ¿÷íèé õýëáýðèéã (õ¿÷, ã õóâèðãàõ ¿å øàò áîëãîíä èõýýõýí ÷ ýð÷èì õ¿÷ íººöëºã÷èéã õóâèðãàõ ¿å ªºðººð õýëáýë õýðýãëýã÷ îëáîðëîñîí ã.

ãºëèéí ýð÷èì õ¿÷ áóþó õýðýãëýã÷èéí àõ õóâèðãàëòàíä àëäàãäàõ àëäàãäàëûã õóâèðãàëòûí ¿å øàòàíä òºãñãºëèéí àøèíû õóâüä ýíý àëäàãäàë õàðüöàíãóé õ¿÷íèé îéðîëöîîãîîð 15-30 õóâèéã çàðöóóëäàã áºãººä ¿ëäñýí 70-85 õóâü ýð÷èì õ¿÷íèé àëäàãäëûã áàãàñãàæ, ¿ð í õýìíýëòòýé òåõíèê, òåõíîëîãèéã àëü

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Èíãýõ íü èë¿¿ ¿ð àøèãòàé áà øààðäëàãàã¿é ¿åä ýð÷èì õ¿÷èéã àëü

áîëîõîîð õýðýãëýõã¿é áàéõ íü ÷óõàë. Òóõàéëáàë ºðººã õýò õàëààõã¿é áàéõ, öàõèëãààí õýðýãñýëèéã ñóë àæèëëóóëàõã¿é áàéõ çýðýã áîëíî.

Çóðàã 1.15

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

ö

Õàëóóí óñ õàíãàìæ8.1%

Õàëààëò49.0%

Àõóéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé á¿òý

Çóðàã 1.16

Àâòî ìàøèí34.0%

Õîëáîîíû òºõººðºìæ

1.4%

Öàõèëãààí øàðàã÷1.8%

Áóñàä0.7%

Õºðãºã÷2.2%

Öàõèëãààí çóóõ1.6% Ãýðýëò¿¿ëýã

1.2%

- 9 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ ãýäãèéã õýðõýí îéëãîõ âý? ____

Ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ íü òàíû áàéíãûí òàâ òóõûã àëäàãäóóëàõ ç¿éë áèø

áºãººä ¿¿íèéã þóíû ò¿ð¿¿íä øèíý òåõíèê, òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëñíýýð øèéäýæ áîëîõ þì. Ýöñèéí ä¿íäýý “ÝÐ×ÈÌ Õ¯×ÍÈÉ ÕÝÌÍÝËÒ” ãýäýã íü ò¿¿íèéã çºâ çîõèñòîé, óõààëàã õýðýãëýõ ãýñýí óõàãäàõóóí þì.

Àðãà÷ëàë 1 ____

Øààðäëàãàãã¿é õýðýãëýýã (òóõàéëáàë èë¿¿äýë õàëààëò, öàõèëãààí õýðýãñýëèéã ñóë àæèëëóóëàõ çýðýã) õÿçãààðëàõ. ¯¿íèé òóëä ãýð îðîíäîî ýíý òàëààð àæèãëàëò, ñóäàëãàà õèéæ òóõàéí áàéäëûã ººð÷ëºõ õýðýãòýé.

Àðãà÷ëàë 2 ____

Øèíý òåõíèê, òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõ çàìààð ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ. Òóõàéëáàë áàðèëãûí äóëààí òóñãààðëàëòûã ñàéæðóóëàõ, õóó÷èí öàõèëãààí õýðýãñëýëýý õýìíýëòòýé øèíý òºõººðºì溺ð ñîëüæ, ¿ð àøãèéã íü äýýøë¿¿ëýõ ã.ì.

Ýð÷èì õ¿÷èéã îëîí ç¿éëä õýìíýæ áîëîõ áà ýíý íü þóíû ò¿ð¿¿íä ýð÷èì õ¿÷èéã óõààëàã õýðýãëýõýýñ õàìààðäàã ãýäãèéã ë äàâòàí ñàíóóëàõàä èë¿¿äýõã¿é áîëîâ óó. Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòèéí àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõýä çàðäàë, ìºí㺠øààðäëàãàòàé áîëäîã. Çàðäàë áàãàòàé, ºíäºð ¿ð ä¿íòýé àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä ¿íýí çºâ ìýäýýëýë ìàø ÷óõàë. Ñàéí ñóäàëãàà, äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë íü àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä èõýýõýí òóñ íýìýð áîëíî. Õààíà ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý õàìãèéí èõ áàéíà òýíä ò¿¿íèéã èõ õýìæýýãýýð õýìíýõ áîëîìæ áàéäãèéã áàéíãà àíõààðààðàé.

Àõóéí õýðýãëýýíèé íèéò ýð÷èì õ¿÷íèé òàëààñ èë¿¿ õóâü íü õóâèéí îðîí ñóóöíû õàëààëòàíä çàðöóóëàãääàã áîë òýýâðèéí õýðýãñýë áîëîõ àâòîìàøèí íü àõóéí íèéò ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé 1/3 -èéã ýçýëäýã. Õàëóóí óñàíä îéðîëöîîãîîð 8 õóâèéã, ìºí òºäèé õýìæýýíèé ýð÷èì õ¿÷èéã öàõèëãààí õýðýãñëèéã àæèëóóëàõàä çàðöóóëäàã ãýñýí ñóäàëãàà áèé.

Çóðàã 1.17

- 10 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ýð÷èì õ¿÷ýý õýìíýõèéí òóëä õýðýãëýýíèé ÷óõàì àëü õýñýãò àíõààðàõ

òàëààð õ¿ì¿¿ñ òýð á¿ð ñàéí îéëãîäîãã¿é. Òóõàéëáàë õýðýãëýã÷èä ºðºº òàñàëãàà õýò õàëæ, ýñâýë ºðººíèé äóëààí íü íýýëòòýé öîíõîîð àëäàãäàæ, õàëóóí óñ õèé ãîîæèæ áàéõàä òîîìæèðã¿é õàíääàã ìºðò뺺 ãýðýëò¿¿ëãýíä èõ ýìçýã õàíääàã íü àíçààðàãääàã. Ýíý íü ç¿éí õýðýã áîëîâ÷ ãýðýëò¿¿ëýã íü íºãººä¿¿ëýýñýý õàìààã¿é áàãà áóþó îéðîëöîîãîîð ºäºðò 1 êÂò öàã õ¿ðòýë öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëäàã áºãººä ýíý íü àõóéí íèéò õýðýãëýýíèé íýã îð÷èì õóâèéã ýçýëäýã.

Àõóéí áîëîîä áóñàä òºðëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýãýý áîäèòîé òîîöîæ ÷àääàã áîëîõ, òýãñíýýð ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýæ áîëîõ àðãà çàìóóäûã õÿëáàðõàí òîäîðõîéëæ ñóðíà.

Ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýñíýýð çºâõºí ìºí㺺 õýìíýýä çîãñîõã¿é, ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëæ, áàéãàëü îð÷íû áîõèðäëûã áàãàñãàæ, ººðèéí èðýýä¿é, ¿ð õ¿¿õýääýý ¿íýòýé õºðºí㺠îðóóëàëò õèéæ áàéäàã. Òà ¿¿íèéã ººðèéíõºº ýðãýí òîéðíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã çºâ çîõèöóóëñíààð ë õÿëáàðõàí õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäíà.

Ãàäàà ÷ áàé ãýðò ÷ áàé, ãýðýë àñààñàí ÷ áàé ãàë ò¿ëñýí ÷ áàé “õýìíýõ” ãýäýã ýíãèéí ìºðò뺺 øèäýò ¿ãèéí óòãûã

óõààð÷ ýñ õýðýãæ¿¿ëâýýñ ãàðàõ ¿ð ä¿í íü “ãàðëàãà” ãýäýã ãàéò ¿ã ë áàéõ áîëíî . . .

Çóðàã 1.18

- 11 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷

Øèíý çóóíû ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýðèéí õóâüä ºíººãèéí áàéäëààð õàìãèéí èðýýä¿éòýéä òîîöîãäîæ áóé ýð÷èì õ¿÷ áîë ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ þì. Óëñ îðîí á¿ð ãàçàð íóòãèéí ãåîëîãèéí òîãòîö, îíöëîãîîñ õàìààðàí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé íººö¿¿äèéã àøèãëàõ áîëîìæ õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã.

Çóðàã 1.19

Íàðíû äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ ____

Íàðíû öàöðàãèéã øóóä àøèãëàí ãàðãàæ àâñàí ýð÷èì õ¿÷èéã íàðíû ýð÷èì

õ¿÷ ãýíý. Íàðíû öàöðàãèéã 1 ìåòð êâàäðàò òàëáàéä òóñ÷ áóé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýýãýýð íü òîäîðõîéëäîã áà Âò/ì2 (êÂò/ì2) ãýñýí íýãæýýð õýìæäýã. Íàðíû ýð÷èì õ¿÷èéã äóëààíû áîëîí öàõèëãààíû ãýæ 2 àíãèëíà. Íàðíû äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã íàðíû êîëëåêòîð àøèãëàí ãàðãàæ àâàõ áà íàðíû êîëëåêòîð íü íàðíû öàöðàãèéã øèíãýýã÷ ãàäàðãóóãèéí òóñëàìæòàéãààð äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èíä õóâèðãàäàã.

- 12 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Êîëëåêòîðèéã ãàðãàõ òåìïåðàòóðààð íü íàì áîëîí ºíäºð òåìïåðàòóðûí ãýæ àíãèëàõ áà íàì òåìïåðàòóðûí êîëëåêòîðûã õàâòãàé, õàâòãàé âàêóóì, õîîëîéò âàêóóì ãýñýí òºðºëä õóâààíà. Íàì òåìïåðàòóðûí êîëëåêòîðûã àõóéí õàëààëò, õàëóóí óñ õàíãàìæèíä ºðãºí õýðýãëýäýã. Íàðíû êîëëåêòîðûí ¿íäñýí òîäîðõîéëîã÷ ïàðàìåòð¿¿ä íü àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò, ¿¿ñãýõ òåìïåðàòóðûí çºð¿¿ áîëîí äóëààí àëäàãäëûí êîýôôèöåíò¿¿ä þì. Íàðíû êîëëåêòîð íü õýìæèõ, òîõèðóóëàõ ñèñòåì¿¿ä, äóëààíû íººöë¿¿ð, ýðãýëòèéí øàõóóðãà ãýñýí ¿íäñýí ýä àíãèàñ á¿ðäýíý. Çóðàã 1.20

Íàðíû öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð áóþó ‘Íàðíû çàé’ ____

Õýðýãëýã÷èä íàðíû öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ðèéã ‘íàðíû çàé’ ãýæ íýðëýäýã. Õàãàñ äàìæóóëàã÷ ýëåìåíò¿¿äýä íàðíû ãýðýë òóñãàõàä öàõèëãààí ã¿éäýë ¿¿ñýõ ¿çýãäýëä òóëãóóðëàí íàðíû öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ðèéã á¿òýýñýí áºãººä öàõèóðûã ò¿¿íèé õàãàñ

äàìæóóëàã÷ áîëãîí ºðãºí àøèãëàäàã. Íàðíû çàéí ýð÷èì õ¿÷ ¿¿ñãýã÷ òºõººðºìæ íü áóñàä òºðëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿¿ñã¿¿ðýýñ ºðòºã ºíäºðòýé ÷ àøèãëàëòûí çàðäàë ìàø áàãà áàéäàã. Ò¿¿íèéã àøèãëàõ õýëáýðýýð íü áèå äààñàí áà òºâëºðñºí ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîí ãýæ 2 àíãèëäàã.

Íàðíû äýëãýö

Çóðàã 1.21 Çóðàã 1.22

Áèå äààñàí ñèñòåìä äàíãààð áîëîí áóñàä ýõ ¿¿ñâýð¿¿äòýé (ñàëõèí áîëîí äèçåëü öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð ã.ì) õîñëóóëàí àøèãëàõ áà èæ á¿ðäýëä íü íàðíû çàé, àâòîìàò öýíýã òîõèðóóëàã÷, õóâèðãàã÷ (èíâåðòåð), çàé õóðààãóóð (áàòàðåé) çýðýã áàãòàíà. Õàðèí òºâëºðñºí ñèñòåìä òóñãàé çîðèóëàëòûí èíâåðòåð áîëîí òîîëóóðûã àøèãëàäàã.

- 13 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷ ____

Ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷ ìàø ýðòíèé ò¿¿õòýé áºãººä ãóðèëûí òýýðýì áîëîí

óñíû øàõóóðãà àæèëëóóëàõ çîðèëãîîð àøèãëàæ áàéæýý. Õàðèí ºíãºðñºí çóóíû ýõýí ¿åýñ ë öàõèëãààí ¿éëäâýðëýõýä àøèãëàæ ýõýëëýý. ªíºº ¿åä 5ÌÂò õ¿ðòýë ÷àäàëòàé ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöóóäûã àøèãëàæ áàéíà. Ñàëõèíû õóðä íü ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷íèé ãîë òîäîðõîéëîã÷ õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã áºãººä ì/ñåê ãýñýí íýãæýýð õýìæèíý.

Áàãà ÷àäëûí ñàëõèí òóðáèí áîëîí ñàëõèí ôåðì

Çóðàã 1.23

Ñàëõèí öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ðèéã ìºí áèå äààñàí áàéäëààð, äèçåëü ñòàíö áîëîí áàòàðåéòàé õîñëóóëàí õýðýãëýíý. Ãýñýí ÷ òºâëºðñºí öàõèëãààí ñ¿ëæýýíä õîëáîí õýðýãëýõ íü õàìãèéí ò¿ãýýìýë áàéäàã. Ñàëõèí öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ðèéí àæèëëàõ ¿íäñýí çàð÷èì íü ñýíñ ñàëõèíû õ¿÷ýýð ýðãýõýä ¿¿ññýí õ¿÷èéã ò¿¿íòýé õîëáîãäñîí öàõèëãààí õºäºëã¿¿ðèéí ãîëä äàìæóóëàí ò¿¿íèéã

ýðã¿¿ëñíýýð öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã ãàðãàí àâäàã.

Óñíû ýð÷èì õ¿÷ ____ Óñíû ýð÷èì õ¿÷ íü ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷íèé àäèë íèëýýä ýðòíèé ò¿¿õòýé áºãººä ìºí ë ãóðèëûí òýýðýì, ìîäíû æèæèã ¿éëäâýð, íîîñ, àðüñ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð çýðýãò ºðãºí àøèãëàæ áàéæýý. Óñíû óðñàöûí çàðöóóëàëò (íýãæ õóãàöààíä íýãæ òàëáàéãààð õè÷íýýí õýìæýýíèé óñ óðñàí ºíãºð÷ áóéã èëýðõèéëñýí õýìæèãäýõ¿¿í) óíàëòûí ºíäðººñ õàìààð÷ (õýð õýìæýýíèé ºíäðººñ óíàæ áóé) õè÷íýýí õýìæýýíèé ýð÷èì õ¿÷ ãàðãàí àâ÷ áîëîõûã òîãòîîäîã. Óñíû ýð÷èì õ¿÷ àøèãëàõ ¿íäñýí òîíîãëîë áîë óñíû óíàëòûí õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëýýð ýðãýõ õºäºë㺺íä îðäîã óñíû õ¿ðä áóþó òóðáèí þì. Çóðàã 1.24. Ñóâãèéí óñàí öàõèëãààí ñòàíö

- 14 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Áèîìàññ ____

Áèîìàññûí ýõ ¿¿ñâýð íü àìüòàí óðãàìàë áîëîí õîã õàÿãäàë áºãººä òýäãýýðèéã àøèãëàõ çàìààð ýð÷èì õ¿÷èéã ãàðãàí àâäàã. Èõýâ÷ëýí ìîä óðãàìàë àøèãëàí òºðºë á¿ðèéí ò¿ëø, ò¿¿õèé ýä ãàðãàí àâàõ òåõíîëîãèóä ºíººäºð èõýä õºãæñºí. ̺í õîã õàÿãäëûã àøèãëàí öàõèëãààí, äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõ àæèë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äàëàéöòàé ºðíºæ, òîäîðõîé àæëóóä õèéãäýæ áàéíà. Çóðàã 1.25

Ìàíàé îðíû ñýðãýýãäýõ ýð÷èì

õ¿÷íèé àøèãëàëò ____

Ìàíàé îðíû õóâüä ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èéã 1970 îíîîñ àøèãëàæ ýõýëñýí ãýæ ¿çäýã. Àíõ óñíû ýð÷èì õ¿÷ áîëîí íàðíû äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàæ ýõýëñýí áà 1980 ààä îíîîñ íàðíû çàé, ñàëõèí öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð, ñàëõèí óñíû øàõóóðãà, ãàçðûí ã¿íèé äóëààíûã àøèãëàõ àñóóäàë îíîëûí áîëîí òóðøèëòûí áàéäëààð õèéãäýæ ýõýëñýí. պ人 îðîí íóòàãò ìàë÷èí àéë ºðõ¿¿äýä íàðíû çàéí áîëîí ñàëõèí öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð¿¿äèéã ºðãºí àøèãëàæ áàéíà.

Ñ¿¿ëèéí ¿åä íàðíû êîëëåêòîðûã

áàéãóóëëàãóóä èìïîðíºãººòýéã¿¿ð ¿íý ºðáàéíà. Ñýðãýýãäýõ ýðäýëãýðýíã¿é ìýäýýëýëõàÿãóóäààð ëàâëàæ áî

6

Çóðàã 1.2

Ìàë÷èí ºðõèéí íàðíû öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð

õàëààëò, õàëóóí óñ õàíãàìæèíä àøèãëàõ áîëîìæ íýýëòòýé áîëæ çàðèì íýã

òîîð îðóóëæ èðæ áàéãàà ÷ õ¿ì¿¿ñ òýð á¿ð îéëãîõã¿é, ò㺺ñ õàìààðàí òºäèéëºí ºðãºí õýìæýýãýýð àøèãëàõã¿é ÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä, òýäãýýðèéã õýðõýí àøèãëàõ òàëààð çºâëºãºº øààðäëàãàòàé áîë ‘Ìýäýýëýë’ á¿ëýãò áè÷èãäñýí ëíî.

- 15 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Á¯ËÝà 2. ÕÀËÀÀËÒ

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà

Åðäèéí áàðèëãàòàé

õàðüöóóëàõàä àõóéí õýðýãëýýíäýý ýð÷èì õ¿÷ áàãà çàðöóóëäàã áàðèëãûã “ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà” ãýæ òîìú¸îëäîã. ¯¿íèéã óëñ îðîí á¿ðò ÿíç á¿ðýýð íýðëýäýã ÷ ýöñèéí ä¿í íü èæèë áºãººä àøèãëàëòûí ÿâöàä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã ë áàãàñãàõ çîðèëãîòîé áàéäàã. ̺í ñ¿¿ëèéí ¿åä ýð÷èì õ¿÷íèé õóâüä á¿ðýí áèå äààñàí, ãàäíààñ ÿìàð íýã íýìýãäýë ýð÷èì õ¿÷ øààðäàëã¿éãýýð ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ àøèãëàí õýðýãöýýãýý á¿ðýí

Çóðàã 2.1 Ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ öîãö òºëºâëºëòòýé õàíãàäàã îðîí ñóóöíû ñóóöíû áàðèëãà áàðèëãà áàðèõ áîëëîî.

Àðõèòåêòóð òºëºâëºëò, áàðèëãûí õèéö òåõíîëîãè, àõóéí òåõíèê ãýñýí

ãóðâàí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëèéã çîõèñòîé, ¿ð àøèãòàéãààð öîãöëóóëàí òºëºâëºñíººð áàðèëãûã ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèõ áîëîìæ á¿ðäýíý. Èéì òºëºâëºëòèéã õàíãàõ ãîë øàëãóóðóóä íü:

- Òàâ òóõ - Ýð¿¿ë ìýíä - Òåõíèêèéí àþóëã¿é áàéäàë - Áàãà ºðòºã - Àøèãëàëòûí çàðäëûí õýìíýëò - Ýêîëîãèò õàëã¿é - Ýð÷èì õ¿÷íèé áèå äààñàí õàíãàëò çýðýã áîëíî.

Áàðèëãûã àðõèòåêòóð òºëºâëºëòèéí õóâüä ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé òºëºâëºõ õýä õýäýí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éë áàéäãààñ çàðèì íýãèéã íü äóðäüÿ. Õýðýâ òà ýíý òàëààð ìýðãýæëèéí äýëãýðýíã¿é çºâëºãºº àâàõûã õ¿ñâýë ýíý íîìíû “Ìýäýýëýë” ãýñýí á¿ëýãò áóé õàÿãóóäààð õàíäàíà óó.

Áàðèëãûí õýëáýð ____

Áàðèëãûí ãàäíà ãàäàðãóó èõ áàéõ òóñàì äóëààíû àëäàãäàë ºíäºð áàéõ áà áàðèëãûí õýëáýð íü òóõàéí áàðèëãûí äóëààí àëäàãäàëä øóóä íºëººëíº. Èéìä áàðèëãûã àëü áîëîõ áàãà ãàäíà ãàäàðãóóòàé, äàâõàð áàðèõ íü ýð÷èì õ¿÷ áîëîí áàðèëãûí ºðòãèéã õýìíýíý. Îíîâ÷òîé òºëºâëºëò íü õàëààëòàíä çàðöóóëàõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã 30% õ¿ðòýë õýìíýíý.

- 16 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Áàðèëãûí áàéðøèë ____

Íèéòèéí îðîí ñóóöíû áàðèëãûí õî¸ð õàæóóãèéí õàíûã ç¿¿í áàðóóí ç¿ã õàðæ áàéõààð òºëºâëºäºã áºãººä ýíý íü õàìãèéí òîõèðîìæòîé áàéðøèë þì. Èéì îíîâ÷òîé áàéðøèë íü ýð÷èì õ¿÷èéã 5 õ¿ðòýë õóâü õýìíýíý.

Ñ¿¿äýðëýëò ____

Óóë, ìîäîò öýöýðëýã, çýðãýëäýý áàéøèí çýðýã íü áàðèëãûí ñ¿¿äýðëýëòýíä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íýãýýõýí õýñýã þì. ¯¿íýýñ ãàäíà òàãò, äýýâðèéí õîðìîé çýðýã áóñàä ç¿éë íºëººëäºã. Ãîë ¿íäýñëýë íü õàëààëòûí óëèðàëä íàðíààñ èðæ áóé öàöðàãèéã àëü áîëîõ á¿ðýí õ¿ëýýæ àâàõààð òºëºâëºõºä îðøèíî. Òóõàéëáàë:

- Òàãò áîëîí äýýâðèéí óðò õîðìîé íü óðàãøàà õàðñàí öîíõûã õ¿éòíèé óëèðàëä õàëõëàõã¿éãýýð áàéõ ãì.

Îíîâ÷òîé òºëºâëºëò ýð÷èì õ¿÷èéã 10 õ¿ðòýë õóâü õýìíýíý.

Öîíõíû ÷èãëýë ____

Öîíõíû áàéðøèë íü õàëààëòûí äóëààíû õýðýãëýýíä íºëººëäºã ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí íýã þì. Áàðèëãûí òºëºâëºëòºíä áàðèìòàëäàã ò¿ãýýìýë çàð÷ìóóäûí íýã íü ‘Öîíõûã àëü áîëîõîîð óðä òàëä ãàðãàõ’ ÿâäàë þì. Ãýõäýý ìýäýýæ õýðýã öîíõ íü ÿìàð íýãýí þìàíä ñ¿¿äýðëýãäýõýýðã¿é áàéâàë çîõèíî.

- Õýðýâ óðä öîíõíû òàë íü ñ¿¿äýðëýãäñýí áàéâàë íàðíû öàöðàãèéã íýâòð¿¿ëýõ áîëîìæ íü áàãàñàæ ç¿¿í áîëîí áàðóóí òàëûí öîíõòîé àäèë ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéõ áîëíî.

- Õàðèí óðä öîíõ á¿ðýí ñ¿¿äýðëýãäýõýýð áàéâàë öîíõîî ç¿¿í áîëîí áàðóóí òàëäàà ãàðãàñàí íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéíà.

Öîíõíû îíîâ÷òîé áàéðëàë íü ýð÷èì õ¿÷èéã 10 õ¿ðòýë õóâü õýìíýíý.

Ýäãýýð íü çºâõºí àðõèòåêòóð òºëºâëºëòèéí õóâüä àíõààðàõ ¸ñòîé ç¿éë áºãººä, áàðèëãûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã áàãàñãàõ ãîë çîðèëòäîî õ¿ðýõèéí òóëä õàëààëò, áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òóñãààðëàëò çýðãèéã ñàéæðóóëàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.

Õàëààëò ____

Õ¿íèé àæèëëàæ, àìüäðàõ òààòàé íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð õ¿éòíèé óëèðàëä áàðèëãà, áàéð ñóóöíû ºðºº òàñàëãààã õàëààäàã. Àõóéí ýð÷èì õ¿÷íèé íèéò õýðýãëýýíèé òàëààñ èë¿¿ õóâèéã çºâõºí õàëààëòûí ñèñòåìä çàðöóóëäàã. Òèéì ÷ ó÷ðààñ ýíý ñàëáàðò ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ òîìîîõîí áîëîìæ áàéãàà þì. Õàëààëò, àãààð ñýëãýëòèéí ñèòåìèéã çºâ òºëºâëºæ, àøèãëàñíààð òóõàéí ºðºº òàñàëãààíä õ¿í àæèëëàæ, àìüäðàõ òîõü òóõòàé, ýð¿¿ë ìýíäýä íü õîðã¿é îð÷èí á¿ðäýíý.

ªðººíèé òåìïåðàòóð ____

ªðººíèé òåìïåðàòóð íü (çî÷íû ºðºº áîëîí ãàë çóóõ) 20÷22îÑ áàéõ íü òîõèðîìæòîé. Ò¿¿íèéã àõóéí òåðìîìåòðýýð õÿëáàðõàí õýìæèæ áîëíî. Õàðèí ãàäíà õàøèõ á¿òýýö áîëîõ õàíà, öîíõ, øàë, òààçíû ãàäàðãóó äýýðõ òåìïåðàòóð íü ºðººíèéõººñ 3îÑ –ýýð þìóó ò¿¿íýýñ áàãà áàéíà. ªâëèéí öàãò õàíà áîëîí

- 17 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

öîíõíû ãàäàðãóóãèéí òåìïåðàòóð íü ºðººíèéõººñ á¿ð ÷ áàãà, òóõàéëáàë 13îÑ -ýýñ äîîãóóð áàéõ áºãººä ýíý íü ºðºº òàñàëãààã èë¿¿òýé õºðãºäºã. ¯¿íèéã áàãàñãàõûí òóëä õàíà áîëîí öîíõûã ñàéòàð äóëààëàõ õýðýãòýé.

×èéã áóþó öàíòàëò ____

Àãààðò òîäîðõîé õýìæýýíèé ÷èéã áóþó áèäíèé ìýäýõ óñ áàéäàã áºãººä ¿¿íèéã ÷èéãøèëò ãýõ áà õýìæýý íü 40-60 õóâü áàéäàã. Õ¿éòýí àãààðò õàëóóí àãààðûã áîäâîë õàðüöàíãóé áàãà ÷èéã àãóóëàãäàíà. Õààëãà, öîíõîíä çàé çàâñàð èõ ãàðñàí çýðãýýñ áîëæ õ¿éòíèé óëèðàëä ¿ëýìæ õýìæýýíèé àãààð ãàäíààñ îðæ èðñíýýð õóóðàéøèëò íýìýãäýõ áà ¿¿íýýñ ¿¿äýí ºðººíèé òîîñæèëò èõñýæ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä òààã¿é íºëºº ¿ç¿¿ëíý. ¯¿íèéã òóõàéí õàøèõ á¿òýýöèéí áèò¿¿ìæëýëèéã ñàéí õèéñíýýð õÿëáàð øèéäýæ áîëíî.

ªºð íýã àíõààðàõ ç¿éë áîë õàíà, öîíõíû õ¿éòýí ãàäàðãóó çýðýã íü ºðººíèé àãààð áîëîí àìüñãàëñàí àãààðûã õºðãºæ, ò¿¿íä õóðèìòëàãäñàí äóëààíû òîäîðõîé õýñãèéã íü àëäàãäóóëñíààð öàíòàëò ¿¿ñäýã. Ìºí ºðºº ñàéòàð áèò¿¿ìæëýãäñýí ¿åä õ¿íèé àìüñãàë, óðãàìàë, ãàë çóóõíààñ ÿëãàð÷ áóé óóð íü ºðººíèé àãààðûí ÷èéãøèëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ áà ýíý íü õ¿éòýí ºðººíèé õàíûí äîòîð òàëä õàøèõ á¿òýýöèéí çàëãààñíû (äóëààíû ã¿¿ð) äýýðõ ÷èéãëýãèéã

íýìýãä¿¿ëæ öàíòàëò ¿¿ñãýäýã.

Àãààð ñýëãýëòèéã çºâ õèéñíýýð ýíý öàíòàëòûã àðèëãàæ áîëíî. Äóëààíû áàëàíñ áóþó

äóëààí ÿëãàðàë áà àëäàãäàë

Äóëààí àëäàãäàë ____

Áàðèëãà, ò¿¿íèé ºðºº òàñàëãààíä õýð õýìæýýíèé äóëààí øààðäëàãàòàéã òîäîðõîéëîõûí òóëä òóõàéí áàðèëãà áîëîí ºðººíèé äóëààíû áàëàíñ áóþó äóëààí ÿëãàðàë áà àëäàãäëûã òîîöäîã. Ãàäíà õàíà, õó÷èëò, øàë, öîíõ çýðãýýð äóëààí ãàäàãø íýâòýðäýã (àëäàãääàã).

Áàðèëãûí äóëààí ÿëãàðàë (íîãîîí ºí㺺ð), áà àëäàãäàë (õºõ ºí㺺ð)

Çóðàã 2.2

Ýíý àëäàãäàë íü òóõàéí

áàðèëãà áîëîí ºðººíèé íèéò äóëààí àëäàãäëûí 70-90% -èéã ýçýëäýã. Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöýýð àëäàãäàõ äóëààíä öîíõ áîëîí øèëýí õààëãààð àëäàæ áóé äóëààí ºíäºð õóâü ýçýëäýã.

Áàðèëãûí äóëààíû áàëàíñ ____

Áîõèðäñîí àãààð, èë¿¿äýë ÷èéãèéã çàéëóóëàõûí òóëä ºðººíèé àãààðûã ñýëãýõ øààðäëàãàòàé. Èíãýæ ñýëãýõ ÿâöàä àëäàãäàæ áóé äóëààíûã ‘àãààð ñýëãýëòèéí äóëààí àëäàãäàë’ ãýíý.

- 18 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ýíý íü áàðèëãûí íèéò äóëààí àëäàãäëûí 10-40% -èéã ýçýëäýã. ¯¿íèéã

áàãàñãàõûí òóëä íàðíû öàöðàãààñ ÿëãàðàõ äóëààíûã àøèãëàæ áîëíî. ̺í õ¿í áîëîí ºðºº òàñàëãààíä õýðýãëýæ áóé öàõèëãààí õýðýãñë¿¿äýýñ äóëààí ÿëãàðäàã. Àëäàãäàæ áóé áîëîí ÿëãàð÷ áóé äóëààíû çºð¿¿ã õàëààõ õýðýãñëýýð äàìæóóëàí ºðººíä ºãäºã. ªºðººð õýëáýë äóëààíû ýíý áàëàíñààð òóõàéí ºðººíèé øààðäàãäàõ äóëààíû õýìæýýã òîäîðõîéëíî. Øààðäàãäàõ äóëààíû õýìæýý íü îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðàõ áà òóõàéëáàë: áàðèëãûí õýìæýý, ãåîìåòð õýëáýð, áàéðøèë, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí òºðºë çýðýã áîëíî.

Õàëààëòûí ñèñòåì

Ìàíàé îðîíä ýðò

äýýð ¿åýñ àéë á¿ð õàëààëòûí ýíãèéí çóóõòàé áàéñàí áºãººä ýíý íü ìîíãîë ãýðò èë¿¿ çîõèöñîí þì. Õàðèí õîòæèõ ÿâö èäýâõæñýí 1950 -èàä îíîîñ ìàíàé îðîíä òºâëºðñºí áóþó óñàí õàëààëòûí ñèñòåìèéã àøèãëàõ áîëñîí áèëýý. Òºâëºðñºí õàëààëòûí ñèñòåì (äóëààí õàíãàìæèéí ñ¿ëæýý) ãýäýã íü îðîí ñóóöíû õîðîîëîë áîëîí õîòûí áàðèëãà áàéãóóëàìæóóä òºâëºðñºí íýã äóëààíû ¿¿ñã¿¿ðòýé áàéõûã õýëäýã áà äóëààíûã áàðèëãà áîëãîí

òîõèðóóëæ õóâèàðëàõ ¿¿ðýã á¿õèé äóëààíû çàíãèëààíóóäòàé áàéäàã.

Çóðàã 2.3

ä

Äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðò õàëñàí óñ íü ºãºõ øóãàìààð äàìæèí õàëààõ õýðýãñýëä èðæ õºðººä áóöàõ øóãàìààð ýðãýýä äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðòýý î÷äîã. Òºâëºðñºí

Õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýãýý òîîöîõ íü ____

Õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé çàðöóóëàëòàà ººðºº øàëãàæ áîëíî. Äàðààõ àðãà÷ë

õàëààëòûí ñèñòåìòýé ¿åä äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðýýñ áàðèëãà ðóó äóëààíûã 纺õ çîðèóëàëòòàé ºãºõ áîëîí áóöàõ øóãàìóóä íü äóëààí àëääàã áºãººä ò¿¿íèéã ‘ò¿ãýýëòèéí àëäàãäàë’ ãýíý.

àëûí äàãóó ñóóöíûõàà õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã òîîöîæ, áóñàä áàðèëãóóäòàé õàðüöóóëæ ¿çýýðýé. Íèéòèéí îðîí ñóóöíû õóâüä ºðºº íü áàðèëãûí àëü õýñýãò áàéðëàæ áàéãààãààñ (äýýä äîîä äàâõàð, áóëàí ã.ì) õàìààðäàã ó÷èð èéì áàðèëãûã á¿õýëä íü æèøèõýýñ áóñ ñàëàíãèä õàðüöóóëàëò õèéõ íü òîõèðîìæã¿é þì.

- 19 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õàëààëòûí ¿íèéí çàðäëààñ íýãæ òàëáàéä íîîãäîõ õàëààëòûí

ýð÷è

Õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãöýýã òîäîðõîéëîõûí ºìíº æèëèéí õàëààë

Õ¿ñíýãò 2.1

ì õ¿÷íèé õýðýãëýýã (õàëààëòûí õóâèéí à÷ààëàë) òîîöîõ ____

òûí çàðäëûã òîîöîõ øààðäëàãàòàé. Õàëààëòûí ñèñòåì íü çàðèì òîõèîëäîëä õàëóóí óñ õàíãàìæòàé õîñîëñîí áàéäàã òóë èéì ¿åä ¿¿íèéã ñàëàíãèä àâ÷ ¿çýõ íü ç¿éòýé. Áóñàä áàðèëãóóäòàé õàðüöóóëàõûí òóëä õàëààëòûí õóâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãöýýã òîäîðõîéëñîí áàéõ õýðýãòýé. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü æèëèéí íèéò õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã ñóóöíû íèéò òàëáàéä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð èëýðõèéëýãäýõ áà ôèçèê íýãæ íü êÂò.öàã/ì2 áàéäàã. Æèøýý íü: Áèå äààñàí õàëààëòòàé, 100 ì2 òàëáàéòàé õóâèéí îðîí ñóóö á¿õèé íýã àéë 10 òîíí í¿¿ðñ, 3 ì3 ìîä ò¿ëøèíäýý õýðýãëýæýý. Ìºí ºâëèéí 3 ñàðä ºäºðò 3 öàãààð 5 êÂò ÷àäàëòàé àãààð õàëààã÷èéã àæèëóóëäàã (5êâò õ 270 öàã = 1350 êâòö). Äýýðõ íºõöºëä ýíý àéëûí íýãæ òàëáàéä íîãäîõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãöýýã òîîöú¸:

Õàëààëòûí æèëèéí õýðýãëýý Ìîä 3 ì3 õ 1500êÂò.ö/ ì3= 4,500

êÂò.ö

10 òîíí õ 3800êÂò.ö/òí= 38,000 Õ¿ðýí í¿¿ðñ

êÂò.ö

×óëóóí í¿¿ðñ òîíí õ 6100êÂò.ö/òí=

êÂò.ö

Øàòäàã õèé ì3 õ 10.1êÂò.ö/òí =

êÂò.ö

Ìàçóò ë õ 10.5êÂò.ö/òí =

êÂò.ö

Öàõèëãààí 1,350 êÂò.ö õ 1 = 1,350 êÂò.ö

Òºâëºðñºí äóëààí êÂò.ö õ 1 = êÂò.ö

Íèéò: 43,850 êÂò.ö

Æèëèéí õàëààëòûí ÷èì õ¿ èé õ ýýð ÷í ýð ãëýý 43,850 êÂò.ö

Õàëààõ òàëáàé 100 ì2

Íýãæ òàëáàéä íîãäî ýð÷èì õ¿÷íèé õý ãëýý õ ðý 438 êÂò.ö/ì2

Õ¿ñíý 2

ãò 2.

Õ¿í àìûí àõóéí õýðýãëýýíèé äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé ¿íý /ÓÁ/

ä/ä Àíãèëàë Õýìæèõ íýãæ

¯íý /ͪÀÒ-òàé/ 2002 îíû áàéäëààð

1 Îðîí ñóóöíû õàëààëò ¥/ì2 184 2 Õýìæ¿¿ðýýð òîîöîõ äóëààí ¥/ÌÂò.ö 3,673 3 Àõóé õýðýãëýýíèé õàëóóí óñ ¥/õ¿í 598

- 20 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Äýýðõ æèøýýã õàðãàëçàí äàðààãèéí õ¿ñíýãòýíä òà ººðèéí îðîí ñóóöíûõàà õàëààëòûí õóâèéí à÷ààëëûã òîîöîæ ¿çíý ¿¿.

Õ¿ñíýãò 2.3

Õàëààëòûí æèëèéí õýðýãëýý Ìîä ì3 õ 1500êÂò.ö/ì3=

êÂò.ö

Õ¿ðýí í¿¿ðñ òîíí õ 3800êÂò.ö/òí=

êÂò.ö

×óëóóí í¿¿ðñ òîíí õ 6100êÂò.ö/òí=

êÂò.ö

Øàòäàã õèé ì3 õ 10.1êÂò.ö/òí=

êÂò.ö

Ìàçóò ë õ 10.5êÂò.ö/òí=

êÂò.ö

Öàõèëãààí êÂò.ö õ 1 = êÂò.ö

Òºâëºðñºí äóëààí êÂò.ö õ 1 = êÂò.ö

Íèéò êÂò.ö

Æèëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý êÂò.ö

Õàëààõ òàëáàé ì2

Íýãæ òàëáàéä íîãäîõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý êÂò.ö/ì2

Õàðüöóóëàõ çàìààð õýðýãëýýã øàëãàõ ____

Õýðýãëýýã øàëãàõ çîðèëãîîð áàðèëãûí äàðààõ ãóðâàí àíãèëàëä õàðüöóóëàëò õèéæ Çóðàã 2.4 -ä ºí㺺ð ÿëãàæ õàðóóëàâ. ¯¿íä:

- Áèå äààñàí íýã àéëûí îðîí ñóóö - Áàãà õýìæýýíèé íèéòèéí ñóóö - Òîìîîõîí íèéòèéí îðîí ñóóö

Òà ýíäýýñ ººðèéí ñóóöíû õàëààëòûí õóâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíýýñ õàìààðóóëàí ñóóöíûõàà áàéäëûã òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé áîëíî. Ýäãýýð ºíãºíèé õààíà áàéðëàæ áàéãààãààñ õàìààðóóëàí òàíàé õàëààëòûí ñèñòåìä òàâèãäàõ øààðäëàãûã òîäîðõîéëîõ þì.

Óëààí: Õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý òàíü äóíäàæ ò¿âøèíãýýñ õàðüöàíãóé ºíäºð áàéíà. Èéì íºõöºëä òà áàðèëãûíõàà äóëààëãûã ñàéæðóóëàõ çàìààð õàëààëòàä çàðöóóëæ áàéãàà ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàé áàéíà ãýñýí ¿ã.

Øàð: Òàíàé ñóóöíû õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý äóíäàæûí îð÷èì áàéíà. Ãýõäýý ýíý íü ñàíàà àìðàõ ç¿éë áèø. Òà çàðèì íýã àðãà õýìæýýã àâñíààð õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýýãýý òàë õóâü õ¿ðòýë íü áàãàñãàæ ÷àäíà.

Íîãîîí: Ìàø ñàéí. Òàíû õàëààëòûí à÷ààëàë îð÷èí ¿åèéí øèíý øààðäëàãàä á¿ðýí íèéöæýý.

- 21 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Äóíäàæ ò¿âøèí Äóëààëãà õèéñíèé äàðàà î÷èõ ò¿âøèí .

Õàëààëòûí ñèñòåìèéí õýìíýëò

ªðººíèé òåìïåðàòóðûã ñîíãîõ ____

Èë¿¿äýë áóþó õýò õàëààëò íü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ìóó òºäèéã¿é ò¿¿íä çàðöóóëñàí ýð÷èì õ¿÷ íü ìºí㺠áîëîí õèé óðñàæ áàéíà ãýñýí ¿ã.

ªðººíèé òåìïåðàòóðûã çºâõºí 1°C -ýýð áóóðóóëàõàä æèëèéí õàëààëòûí çàðäëûã 6 õóâèàð õýìíýíý ãýñýí òîîöîî ãàð÷ áàéíà. Ýíý õýìíýñýí ìºí㺠òàíû ººð íýãýí çàéëøã¿é ÷óõàë õýðýãöýýíä çîðèóëàãäàõ áîëíî.

ªðººíèé òåìïåðàòóðûí õóâüä àìðàëòûí ºðººíèéõ 19÷22°C, óíòëàãûí ºðººíèéõ 15÷18°C, àðèóí öýâðèéí ºðººíèéõ 22÷24°C áàéõ íü çîõèìæòîé áàéäàã.

غíèéí öàãò ºðººíèé òåìïåðàòóðûã áóóðóóëàõ ____

غíèé

áóóëãàõàä õàöàãò ºðººíèõýò áóóðóóëñèõ õýìæýýíèé

Íýã àì ìåòð òàëáàé äàõü õàëààëòûí æèëèéí õóâèéí à÷ààëëûí (êÂò.ö)

õàðüöóóëàëò

0

200

400

600

800

1000

Íýã àéëûí ñóóö Æèæèã íèéòèéíñóóö

Òîìîîõîííèéòèéí ñóóö

ªðººíèé òåìïåðàòóðûã áóóðóóëñíààñ ãàðàõ õýìíýëò

5

Çóðàã 2.

í öàãààð, óíòàõ ¿åäýý ºðººíèé òåìïåðàòóðëààëòûí ýð÷èì õ¿÷èéã äîîä òàë íü 6% õýìíé òåìïåðàòóðûã 5°C -ýýñ áàãàñãàæ áîëîõã¿é. íààñ ºðºº õýò õºð÷èõâºë ºã뺺 íü ò¿¿íèéã õ íýìýëò ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëàõ øààðäëàãàòàé áî

- 22 -

Çóðàã 2.4

ûã 21÷18°C áîëãîæ ýäýã. Ãýõäýý øºíèéí Õýðýâ òåìïåàðòóðûã óðäàí õàëààõûí òóëä ëíî.

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí õàëààõ õýðýãñë¿¿äèéã ºðººíèé òåìïåðàòóðûã ñîíãîí

òîõèðóóëàõ çîðèóëàëòòàé, õýðýãëýõýä õÿëáàð òºõººðºìæòýé ¿éëäâýðëýõ áîëæýý. Íýã àéëûí ñóóöíû õóâüä 7 õîíîãîîð ïðîãðàìì÷èëæ áîëäîã òîõèðóóëãà õýðýãëýõ íü çîõèìæòîé. Åðäèéí õàëààëòûí çóóõíû õóâüä ÿíäàíãèéí ñîðîëò áîëîí ãàëûí õîòîëä ºãºõ àãààðûã áàãàñãàõ, õààõ ìºí ò¿ëøýý áàãàñãàõ çýðãýýð òîõèðóóëæ áîëäîã.

Àãààð ñýëãýëòèéã çºâ õèéõ ____

Àãààð ñýëãýëò íü ºðººí äýõ õîðò áîäèñóóäûã (èë¿¿äýë äóëààí, ÷èéã, õîðò õèé, óóð) çàéëóóëàõ ¿¿ðýãòýé. Ýäãýýð áîäèñ íü ºðººíä èë¿¿äýë áàéäëààð óäààí õàäãàëàãäñàíààð õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ìóóãààð íºëººëºõººñ ãàäíà

ºðººíèé ÷èéãøèëòèéã íýìýãä¿¿ëæ, öàí ¿¿ñãýäýã òóë àãààðûã ¿å ¿å ñýëãýæ áàéãààðàé.

Çóðàã 2.6

غíèéí áàãàñãàëòààð (ãîðèìîîð) ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ

Ýð¿¿ë àõóéí íîðì ¸ñîîð öàã òóòàì ºðººíèé àãààðûí õàãàñûã ñýëãýæ áàéõ øààðäëàãàòàé. Áàðèëãûí õèéöèéí íÿãò áóñ áàéäëààñ áîëæ ºðººíèé àãààðûí 20-50% íü öîíõ, ãàäíà õààëãà çýðãýý𠺺𺺠ñýëãýãäýæ áàéäàã. Åð íü ºäºðò 2 óäàà õààëãà öîíõûã íýýæ 5-10 ìèíóò àãààð îðóóëàõ õýðýãòýé. Èéì íºõöºëä ºðººíèé áîõèðäñîí àãààð øèíý àãààðààð õàíûã õºðãºõã¿éãýýð á¿ðýí ñîëèãäîíî. Àãààð ñýëãýõ õóãàöàà èõýñâýë õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëäýã. Òèéìýýñ àëü áîëîõ áîãèíî õóãàöààíä àãààðûã á¿ðýí ñýëãýæ áàéõààð òîîöîæ, òºëºâëºõ õýðýãòýé.

Õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã áàãàñãàõàä þó õèéõ ¸ñòîé âý? ____

Þóíû ò¿ð¿¿íä áàðèëãûí äóëààí òåõíèêò àíõààðëàà õàíäóóëàõ õýðýãòýé. Ýíý íü áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òóñãààðëàëòûã çºâ áºãººä õÿìä ºðò㺺ð ñàéæðóóëàõ ÿâäàë þì. Ìàíàé îðîíä 1998 îíîîñ ºìíº áàðèãäñàí áàðèëãóóäûí õóâüä äóëààí òóñãààðëàëò ìàø õàíãàëòã¿é áàéäàã. ̺í õàëààëòûí ñèñòåì íü õóó÷èðñíààñ ãàäíà õóó÷èí òåõíèê òåõíîëîãèîð òºëºâëºñºí áàéäàã. Òèéìýýñ ýíý ¿åèéí áàðèëãûí õóâüä õàìãèéí ýõëýýä íýìæ äóëààëàõ, äàðàà íü õàëààëòûí ñèñòåìèéã íü ñàéæðóóëàõ, ñîëèõ àðãà õýìæýýã àâàõ íü ç¿éòýé. Áàðèëãûí á¿õ õàøèõ õèéö¿¿äèéã áîëîìæòîé õýìæýýãýýð äóëààëàõ õýðýãòýé. Ǻâõºí ãàíö íýã õèéö¿¿äèéã ñàëàíãèä äóëààëàõ íü òèéì ÷ ¿ð ä¿íòýé áóñ áîëíî. Õýðýâ òà ýíý òàëààð äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë áîëîí çºâëºãºº àâàõûã õ¿ñâýë íîìûí “Ìýäýýëýë” ãýñýí á¿ëýãò áóé õàÿãóóäààð õàíäààðàé.

- 23 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õàëààëòûí ñèñòåìèéã çºâ

àæèëëóóëàõ ____

Çóðàã 2.7

ªðºº òàñàëãàà áîëîí

áàðèëãûí äóëààíû õýðýãöýý íü íàðíû öàöðàãèéí äóëààíûã õýð àøèãëàæ áàéãàà çýðãýýñ õàìààðàí èõýýõýí õýëáýëçýëòýé áàéäàã. Ýíýõ¿¿ õýëáýëçýëèéí íºëººëëèéã àðèëãàõ òîõèðóóëãóóäûã õàëààëòûí ñèñòåì äýýð òàâüäàã. Òºâëºðñºí õàëààëòûí ñèñòåìòýé ¿åä ¿¿íèéã òºâëºðñºí äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð áîëîí äóëààíû òºâ¿¿ä äýýð õèéæ ã¿éöýòãýäýã áîë áèå äààñàí ñèñòåìòýé áàðèëãûí õóâüä òóõàéí áàðèëãûí òîõèðóóëãûí ñèñòåì ¿¿íèéã çîõèöóóëàõ ¿¿ðýãòýé. ªºðººð õýëáýë ºðºº òàñàëãààíû òåìïåðàòóðûã ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóðààñ õàìààðóóëàí òàíû õ¿ññýí õýìæýýíä òîãòìîë áàéëãàíà.

Õàëààõ õýðýãñýëèéí òîõèðóóëãà ____

ªðººíèé òåìïåðàòóðûã õàëààõ õýðýãñýëèéí îðîëò äýýð ñóóðèëóóëñàí òåðìîñòàò õààëòûí òóñëàìæòàéãààð øóóä òîõèðóóëæ áîëäîã. Òà çºâõºí ººðèéí õ¿ññýí òåìïåðàòóðûã ýíý õààëòàí äýýð ñîíãîõ áºãººä ýíý íü õýð õýìæýýíèé õàëóóí óñ òóõàéí õàëààõ õýðýãñýëä øààðäëàãàòàéã àâòîìàòààð òîõèðóóëæ áàéäàã õàìãèéí ºðãºí òàðõñàí õàìãèéí ýíãèéí òîõèðóóëàõ õýðýãñýë þì. ¯¿íèéã çºâ àøèãëàæ ÷àäâàë õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷èéã 15% õ¿ðòýë õýìíýæ ÷àäíà.

ò

Òåðìîñòàò õààë

Òåðìîñòàò õààëòûã çºâ õýðýãëýõ ____

Çóðàã 2.8

Òåðìîñòàò õààëòûã õàëààõ õýðýãñëèéí àäèë òàâèëãà áîëîí õºø㺺ð õàëõëàæ áîëîõã¿é. Ò¿¿íèé òåìïåðàòóðûí óäèðäëàãà íü ºðººíèé àãààðûí òåìïåðàòóðûã ìýäýð÷ áàéäàã áà õàðèí õàëààõ õýðýãñëèéí äóëààíûã õýìæäýãã¿é. Öººí óäàà òîõèðóóëãà õèéäýã õààëòûí ìåõàíèê õýñã¿¿äèéã õºøèõººñ ñýðãèéëæ ¿å ¿å ººð÷èëæ õºäºë㺺íä îðóóëæ áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã.

Äóëààí ¿¿ñãýã÷èéí òºâëºðñºí òîõèðóóëãà ____

ªðºº òàñàëãààíä áàéðëóóëñàí òåðìîñòàò õààëò íü õàëààõ õýðýãñëèéí äóëààí ºãºëòèéã òîõèðóóëàí, õàðüöàíãóé áàãà õàëààëòûí äóëààí øààðäàæ, ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýæ áàéäàã. Ãýòýë òóõàéí áàðèëãûí õàëààëòûí ñèñòåìä äóëààí ¿¿ñãýã÷ýýñ ºíäºð òåìïåðàòóðòàé óñ áóþó äóëààí 纺ã÷èéã ºã÷ áàéãàà ¿åä èõýýõýí õýìæýýíèé äóëààí àëäàãääàã.

- 24 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

¯¿íèéã äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð áîëîí çàíãèëààíóóä äýýð õàëààëòûí ñèñòåìä

ºã÷ áóé óñíû òåìïåðàòóðûã õÿíàõ òîõèðóóëàõ òºõººðºìæ òàâüñíààð áàãàñãàõ áîëîìæ á¿ðäýíý.

ªãºõ óñíû òåìïåðàòóðûã íàì áàéõààð ñîíãîõ ____

ªãºõ óñíû òåìïåðàòóð íü õàëààëòûí ñèñòåìèéí õýëáýð á¿òýö áîëîí ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóð çýðãýýñ õàìààðäàã. Øàëíû õàëààëòûí ñèñòåìä 35°C-55° òåìïåðàòóðòàé óñ øààðäëàãàòàé áàéäàã áîë åðäèéí ðàäèàòîð õàëààõ õýðýãñýëä 95°C õ¿ðòýë òåìïåðàòóðòàé äóëààí 纺ã÷ áóþó óñ õýðýãòýé. ªãºõ óñíû òåìïåðàòóð íü ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóðààñ õàìààð÷ ººð÷ëºãääºã. Ðàäèàòîð á¿õèé õàëààëòûí ñèñòåìä ºãºõ óñíû òåìïåðàòóð íü 40°C –ýýñ 95°C -èéí õîîðîíä õýëáýëçýæ áàéäàã.

Íàì òåìïåðàòóðûí äóëààí 纺ã÷òýé õàëààëòûí ñèñòåì íü íàì äàðàëòûí çóóõ áîëîí äóëààíû øàõóóðãà çýðãèéã ¿ð àøèãòàé õýðýãëýõ ¿íäýñ áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí äàìæóóëàõ øóãàìààð àëäàãäàõ ò¿ãýýëòèéí àëäàãäëûã áàãàñãàõààñ ãàäíà äóëààíû ¿¿ñã¿¿ðèéí àøèãò àæèëëàãààã íýìýãä¿¿ëäýã.

Çóðàã 2.9

ªãºõ óñíû òåìïåðàòóðûã 900Ñ-ýýñ 700Ñ õ¿ðòýë áóóðóóëàõàä ò¿ãýýëòèéí àëäàãäàë 20 õóâü õ¿ðòýë áóóðäàã. Ýäãýýð ñàéí òàëààñ ãàäíà õàëààõ õýðýãñëèéí îéðîëöîîõ àãààðûí óðñãàëûí õóðäûã áóóðóóëñíààð ºðººíä ¿¿ñýõ òîîñæèëòûã áàãàñãàæ, óëìààð õ¿íèé òàâ òóõòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ òàëààðàà ºíäºð òåìïåðàòóðòàé õàëààõ õýðýãñëýýñ äàâóóòàé áàéíà.

ªãºõ óñíû òåìïåðàòóðûã

ªãºõ óñíûºðãºí àøèãëàäàã.

- Ãàð òîõèðã- ªðººíèé

Òóõàéëñàí óñíû òåìïå

- Öàã àãààðà

ªãºõ óñíû áàéíà

Öàã àãààðòýäèéí çàñãèéí õóíü äóëààíû ¿¿ñã¿ìàíàé îðíû òº

òîõèðóóëàõ ____

òåìïåðàòóðûã òîõèðóóëàõ äàðààõ àðãóóäûã õàëààëòûí ñèñòåìä ¯¿íä:

îî òºâëºðñºí òîõèðóóëãà ºðººíèé (àìðàëòûí ºðºº ãì.) òåìïåðàòóðààñ õàìààðóóëàí ºãºõ ðàòóðûí òîõèðóóëãûã òºâëºðñºí ñèñòåìä áàéðëóóëñàí áàéíà. àñ õàìààðñàí òîõèðóóëãà

òåìïåðàòóð íü ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóðààñ øóóä õàìààðàëòàé

Öàã àãààðò çîõèöñîí òîõèðóóëãûã çºâ áàéðëóóëàõ (àæèëëóóëàõ) ____

çîõèöñîí òîõèðóóëãà íü õýðýãöýýíä íèéöñýí, çîõèñòîé áºãººä âüä îíîâ÷òîé þì. Ãàäíà àãààðààñ õàìààðñàí àâòîìàò òîõèóóëãà ¿ðèéí õàëààëòûí à÷ààëëûí ãðàôèêò ¿íäýñëýãääýã. Ýíý íü îäîî âëºðñºí äóëààí õàíãàìæèéí ñèñòåìä ÷ àøèãëàãäàæ áàéíà.

- 25 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õàëààëòûí à÷ààëëûí øóãàìûã ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñ òóõàéí á¿ñ íóòàã áîëîí õàëààëòûí ñèñòåìèéí îíöëîãîîñ õàìààðóóëàí òîîöîæ ãàðãàäàã.

Õóãàöààíû òîõèðãîî ____

ªäºð áîëîí äîëîî õîíîãèéí òóðøèä õýðýãëýõ äóëààíû òîõèðóóëãûí ãîðèìîî ïðîãðàì÷èëæ áîëäîã õàëààëòûí ñèñòåìèéí àâòîìàò òºõººðºìæ¿¿äèéã ºíººäºð ìàíàé îðíû áàðèëãûí ñàëáàðò, íýí ÿëàíãóÿà õóâèéí îðîí ñóóöíû áàðèëãóóäàä öººíã¿é õýðýãëýõ áîëæýý. Ýíý íü øºíèéí öàãò ºðººíèé òåìïåðàòóðûã íàì áàéëãàõààñ ãàäíà õóãàöààíààñ õàìààðàëòàé áóñàä ïðîãðàìûã ÷ îðóóëàõ áîëîìæòîé. Òóõàéëáàë øºíèéí 23 öàãààñ õîéø ºðººíèé òåìïåðàòóðûã áàãàñãàõààð ïðîãðàì÷èëñàí ¿åä àâòîìàò òîõèðóóëàã÷ íü òóõàéí òîâëîñîí öàãààñ õàãàñ öàãèéí ºìíº òîõèðãîî õèéæ ýõëýõ áà ºã뺺 õ¿ì¿¿ñ áîñîõîîñ õàãàñ öàãèéí ºìíº ºðººíèé òåìïåðàòóðûã èõýñãýõ ãîðèìîîð àæèëëàíà.

Îð÷èí ¿åèéí õàëààõ õýðýãñëèéí õàðüöóóëàëò ____

Õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü õàëààëòûí ñèñòåìýýñ èõýýõýí õàìààðäàã. Ìàíàé îðîíä áèå äààñàí áàðèëãóóäàä (òºâëºðñºí ñèñòåìä õîëáîãäîîã¿é) 100% õàòóó ò¿ëøíèé (í¿¿ðñíèé) óñ õàëààãóóðûí õàëààëòûí çóóõûã õýðýãëýäýã. Õàðèí äýëõèéí áóñàä îðíóóäàä õàòóó ò¿ëøíèé çóóõûã õàëààëò çýðýã àõóéí çîðèóëàëòààð õýðýãëýõýýñ àëü áîëîõ çàéëñõèéõ áîëñîí. Ýíý íü ãàð áîëîí ìåõàíèê àæèëëàãàà èõòýé, õÿíàõ òîõèðóóëàõ áîëîìæ ìóó, óòààí äàõü õîðò áîäèñûí õýìæýý èõ áóþó äóòóó øàòàëò èõòýé çýðýã îëîí ñºðºã øàëòãààíààñ ¿¿äýëòýé. Ãýâ÷ ìàíàé îðíû õóâüä í¿¿ðñíýýñ ººð òºðëèéí ò¿ëø áàðàã áàéäàãã¿é, áàéñàí ÷ õýò ºíäºð ¿íýòýé òóë ººð ñîíãîëò õèéõ áîëîìæ òóí ìóó, ýäèéí çàñãèéí õóâüä àøèãã¿é áàéäàã. Ãýõäýý í¿¿ðñíèé øàòàëòûã ñàéæðóóëæ, àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíòèéã äýýøë¿¿ëýí, øàòàëòààñ ¿¿ñýõ õîðò áîäèñûã áóóðóóëàõ òàëààð òºð çàñàã áîëîí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä èõýýõýí àíõààðàë òàâüñàíû ¿ð ä¿íä ýíý àñóóäàëä áàãà ÷ ãýñýí àõèö ãàð÷ áàéíà. Ãýõäýý í¿¿ðñíèé çóóõíû õóâüä áîëîìæ õàðüöàíãóé áàãà áàéäàã.

Ìàíàé îðíû õóâüä õàòóó ò¿ëøýýð àæèëëàäàã õàëààëòûí òîãîîã ºðãºí àøèãëàäàã, òýð òàëààð õ¿ì¿¿ñ òîäîðõîé îéëãîëòòîé áàéäàã ó÷èð çàðèì íýã øèíý òºðëèéí õàëààëòûí çóóõíû òàëààð òîâ÷ òàéëáàð õèéå. Õàëààëòûí çóóõíû ãîë ¿ç¿¿ëýëò íü çóóõíû àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò, õÿíàæ òîõèðóóëàõ òºõººðºìæ¿¿äèéí òîíîãëîë, òýäãýýðèéí àæèëëàãàà þì. Àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò íü ¿¿ñãýñýí äóëààí áîëîí àøèãëàñàí ýð÷èì õ¿÷íèé (ò¿ëø, öàõèëãààí ã.ì) õàðüöààãààð èëýðõèéëýãääýã. Õàëààëòûí çóóõûã ñàéæðóóëæ òîíîãëîõ þìóó øèíýýð ñîëüñîíîîð õàëààëòàíä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã 30 õóâü õ¿ðòýë áóóðóóëàõ áîëîìæòîé.

̺í òºâëºðñºí õàëààëòûí ñèñòåìòýé ¿åä äóëààíû çàíãèëààãàà çàñâàðëàæ, îð÷èí ¿åèéí òîõèðóóëãûí òºõººðºìæ ñóóðèëóóëñíààð òàíû ñóóöíû òîõü òóõ èë¿¿ ñàéæðàõ áîëíî. Îð÷èí ¿åä õàëààëòàíä äàðààõ òºðëèéí ñèñòåì¿¿äèéã àøèãëàæ áàéíà. ¯¿íä:

• Õèé áîëîí øèíãýí ò¿ëøíèé íàì òåìïåðàòóðûí çóóõ • Õèéí äàõèí àøèãëàëòòàé çóóõ • Õàòóó ò¿ëøíèé çóóõ • Äóëààíû íàñîñ • Öàõèëãààí íººöë¿¿ðòýé õàëààëò • Òºâëºðñºí äóëààí çýðýã áîëíî.

- 26 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õàëààëòûí ñèñòåìèéã øèíý÷ëýõäýý äýýð äóðäñàí ç¿éëñýýñ ãàäíà ýð÷èì õ¿÷íèé

õýìíýëòòýé õýðýãëýý, áàéãàëü îð÷èíä ýåðýãýýð íºëººëºõ áàéäàë çýðãèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.

÷óõýàæ

çó“Èàéáóøèáà

Øèíãýí áà õèéí ò¿ëøíèé çóóõ

Õèé áîëîí øèíãýí ò¿ëøíèé íàì òåìïåðàòóðûí çóóõ ____

Õèé áîëîí øèíãýíèé íàì òåìïåðàòóðûí çóóõ íü õàðüöàíãóé íàì òåìïåðàòóðòàéãààð (îéðîëöîîãîîð 55°C) óñûã õàëààæ, õàëààëòûí ñèñòåìèéí ºãºõ øóãàìä ºãäºã. Ýäãýýðò ñóóðèëóóëñàí îð÷èí ¿åèéí òîõèðóóëãûí ñèñòåì íü àëäàãäëûã áàãàñãàæ, óëìààð ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã áóóðóóëàõàä ýåðýãýýð íºëººëíº. Îð÷èí ¿åèéí èéì òºðëèéí çóóõíû àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò 90 ãàðóé õóâüä õ¿ð÷ áàéíà.

0

Ìëóóí ðýãëýæèëëàã

Ìóõ” òÁ-1”,ë ºðóðàõ, íý çàéíà (

Çóðàã 2.1

Õèéí äàõèí Õèéí äàõèí àøèãëàëòòàé çóóõ àøèãëàëòòàé çóóõ ____

Ýíý çóóõíû ºãºõ óñíû

òåìïåðàòóð íü 50îÑ õýìýýñ áàãà áàéäàã. Òèéìýýñ õèéíä àãóóëàãäàæ áóé óñíû óóðûã êîíäåíñàöëàæ, ò¿¿íýýñýý íýìýëò äóëààíûã àâäàã. Õèéí äàõèí àøèãëàëòòàé çóóõíû àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò 100 õ¿ðòýë õóâüòàé áàéäàã áà á¿õ òºðëèéí øàòäàã õèéã àøèãëàõ áîëîìæòîé.

àíàé îðîíä äîòîîääîî áîëîí ç¿¿í áîëîí õ¿ðýí í¿¿ðñ, ìîä ò¿ëýõýä ç áàéãàà áà ýäãýýð íü èõýâ÷ëýíààòàé, àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíòèéí

àíàé îðîíä Äýëõèéí áàíêíû ñàíõ¿ºñëèéí õ¿ðýýíä óòàà áàãàòàé, ò¿ëøí “Ã2-2000” çàãâàðûí çóóõíóóäûã (Çóõ¿¿äèéí õýðýãëýýíä ãàðãààä áàéíà. àãààðûí áîõèðäîë, ò¿ëøíèé çàðöóóëàãâàðûí çóóõíóóäûã åðäèéí çóóõòàé õÕ¿ñíýãò 2.4)

- 27 -

Çóðàã 2.11

Õàòóó ò¿ëøíèé çóóõ ____

åâðîï, ÎÕÓ çýðýãò ¿éëäâýðëýñýí îðèóëñàí õàëààëòûí çóóõûã ºðãºí ìåõàíèê áóþó õàãàñ àâòîìàò õóâüä 60-75% -ä õ¿ðäýã.

¿æèëòýýð õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Ãýðèéí èé õýìíýëòòýé “Áîíà-2”, “ÒÒ-03”, ðàã 2.13) òóðøèí, ãýð õîðîîëëûí Èíãýñíýýð í¿¿ðñ, ìîäíû õýðýãëýý ëò áàãàñàõ ñàéí òàëòàé þì. Äýýðõè àðüöóóëàõàä äàðààõ ¿ð ä¿í ãàðñàí

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

2

“Áîíà-2”, “ÒÒ-03”àøèãëàëòûí çàðä

¯ç¿¿ëýëò Åðäè

Í¿¿ðñíèé çàðöóóëàëò (òí)

Í¿¿ðñýíä çàðöóóëàãäàõ ºðõèéí æèëèéí òºñºâ. ¥

130,000

“Ãýðèéí çóóõ” òºñëèéí õ¿ðýýí

õýì

Çóðàã 2.1

, “ÈÁ-1”, “Ã2-2000” çàãâàðûí çóóõíóóäûí ëûã åðäèéí çóóõòàé õºðüöóóëñàí õ¿ñíýãò

Õ¿ñíýãò 2.4

éí çóóõ Øèíý çóóõ

Õýìíýëò

5 3 2

-140,000 78,000 - 84,000 52,000 - 56,000

ä ¿éëäâýðëýæ áàéãàà óòàà áàãàòàé, ò¿ëøíèé íýëòòýé çóóõíóóä

Çóðàã 2.13

- 28 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õàëààëòûí çóóõàíä çàñâàð, ¿éë÷èëãýý õèéõ ____

Çóóõàíä æèëä íýãýýñ äîîøã¿é óäàà çàéëøã¿é ¿éë÷èëãýý õèéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Ó÷èð íü øàòàëòûí ÿâöàä çóóõíû õàëààõ ãàäàðãóóíä õàã õóñàì ¿¿ññýíýýð ýíý íü äóëààí 纺ã÷ óñàíä ò¿ëøíèé øàòàëòààñ ºãºõ äóëààíûã òóñãààðëàæ, áàãàñãàõ ìóó íºëººòýé. ̺í óòààíû ÿíäàíã õººëºõ, ò¿¿íèé äóëààëãûã øàëãàæ, õýðýâ ÿìàð íýã ãýìòýë áàéâàë äàðóé çàñâàðëàæ áàéõ õýðýãòýé. Õýðýâ õàëààëòûí çóóõàíä òàíü òîìîîõîí ãýìòýë ãàðâàë ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñò õàíäàõ íü ç¿éòýé. ßìàð ÷ òºõººðºìæèíä àøèãëàëòûí õóãàöàà áàéäàã ó÷èð õóó÷èð÷ ýëýãäñýí òºõººðºìæèéã äàðóé ñîëüæ áàéãààðàé. Èéì òîíîã òºõººðºìæèíä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýý íü õýâèéíõýýñ èõ áàéäàã òóë àøèãëàëòûí çàðäëûã áàéíãà ºñãºäºã. Çàéëøã¿é øàëãàæ áàéõ ¸ñòîé ç¿éë áîë òîõèðóóëãûí òºõººðºìæ¿¿ä þì. ¯¿íèéã àëü áîëîõîîð ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñýýð õÿíóóëàí, øààðäëàãàòàé áîë òýäíýýð òîõèðóóëãûã íü õèéëãýæ áàéõ õýðýãòýé.

Òºâëºðñºí äóëààí õàíãàìæ ____

Òºâëºðñºí äóëààí õàíãàìæèéí ñèñòåìèéí äóëààíû àâòîìàò çàíãèëàà

Äóëààíû áîëîí äóëààíû öàõèëãààí ñòàíöààñ ¿éëäâýðëýí ãàðãàæ áóé äóëààíûã äàìæóóëàõ õîîëîéãîîð øàõàæ áàéøèí áàðèëãóóäàä õ¿ðãýäýã ýíý ñèñòåìèéã òºâëºðñºí äóëààí (äóëààí õàíãàìæ) ãýæ íýðëýäýã. Áàéøèí áàðèëãà á¿ð äóëààíû çàíãèëààíóóäààð ýíý ñèñòåìòýé õîëáîãääîã. Äóëààí 纺ã÷ íü óóð áîëîí óñ áàéäàã.

Äóëààíû íàñîñ ____

Çóðàã 2.14

Äóëààíû íàñîñ íü õºðãºã÷èéí çàð÷ìààð àæèëëàäàã. Õºðãºã÷ íü õºðãºõ òàñàëãààíààñ äóëààíûã òîãòìîë çàéëóóëæ àðûí õýñýãò ¿¿ñýõ ºíäºð òåìïåðàòóðààð îð÷íû àãààðòàé äóëààíàà ñîëèëöäîã.

Äóëààíû íàñîñ íü äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ õºðñ, õºðñíèé óñ, ãàäíà àãààð çýðãýýñ äóëààíàà àâíà. Äóëààíû íàñîñíû ÷àäëûã àæëûí òîîãîîð èëýðõèéëýõ áà ¿¿íèéã ¿¿ñãýñýí äóëààí áîëîí çàðöóóëñàí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õàðüöààãààð òîäîðõîéëäîã.

Çóðàã 2.15

Ãàçðûí ã¿íèé õàâòãàé êîëëåêòîð á¿õèé äóëààíû íàñîñ

- 29 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ íü êîìïðåññîð áîëîí áóñàä òóñëàõ òîíîãëîëûã

(ýðãýëòèéí íàñîñ ã.ì) àæèëëóóëàõàä çàðöóóëàãääàã. Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí äóëààíû íàñîñíû àæëûí òîî íü 3.0-4.5 –èéí õîîðîíä õýëáýëçýæ áàéíà. Äóëààíû ¿¿ñâýð áîëîí õàëààëòûí ñèñòåìèéí ºãºõ øóãàìûí òåìïåðàòóðûí çºð¿¿ ìàø áàãà áàéõ òóñàì àæëûí òîî íü ºíäºð áàéäàã. Äóëààíû íàñîñûã øàëíû õàëààëòûí ñèñòåìòýé õîñëóóëàí àøèãëàõàä õàìãèéí çîõèìæòîé áàéäàã.

Øàëíû õàëààëòûí ñèñòåì ____

Øàëíû õàëààëòûí ñèñòåì íü äóëààí òàðõàëòûí õóâüä õ¿íä õàìãèéí çîõèìæòîé ñèñòåì þì. Ò¿¿íèéã øàëíû äîîä òàëä äóëààëãûí ¿å äýýð õóâàíöàð õîîëîé àøèãëàí óãñàðäàã. Øàëíû õàëààëòûí ñèñòåìèéí äàâóó òàëóóä íü:

- Õóâàíöàð õîîëîé àøèãëàäàã òóë ìåòàëë çàðöóóëàëò áàãàòàé, - Àøèëàëòûí õóãàöàà åðäèéí õàëààëòûí ñèñòåìýýñ óðò, - Øàëíû äîîãóóð áàéðëàäàã òóë òàâèëãàíä ñààä áîëäîãã¿é, öîíõûã ÿìàð ÷

õýìæýýòýéãýýð ñîíãîõ áîëîìæòîé, - Äóëààí 纺ã÷èéí (õàëààõ óñíû) òåìïåðàòóð íàì áàéäàã òóë äóëààíû ýõ

¿¿ñâýðèéí àøèãò àæèëëàãààã äýýøë¿¿ëäýã, - Õàëààëòàíä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷èéã 20 õóâü õ¿ðòýë õýìíýäýã, - ªðººíèé àãààðûí òåìïåðàòóðûã æèãä õàëààäàã òóë òîîñîíöîð áîëîí áóñàä

õýëáýðèéí áîõèðäîë áàãàñíà, - Òîõèðóóëàõ áîëîìæ ºíäºðòýé, - Íàðíû êîëëåêòîð áîëîí äóëààíû íàñîñòîé õîñëóóëàí àøèãëàõàä

òîõèðîìæòîé çýðýã áîëíî.

Øàëíû õàëààëòûí ñèñòåìèéã óãñàð÷ áóé áàéäàë

Çóðàã 2.16 Ìàíàé îðîíä óñàí, òîñîí áîëîí öàõèëãààí ãýñýí 3 ¿íäñýí òºðëèéí

øàëíû õàëààëòûã àøèãëàæ áàéíà.

- 30 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Á¯ËÝà 3. ÄÓËÀÀËÃÀ

Áàðèëãûí áèò¿¿ìæëýë

Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí íÿãò áóñ çàëãààñóóä áîëîõ öîíõ, õààëãà çýðýã íü õÿíàõ áîëîìæã¿é èõ õýìæýýíèé àãààðûã íýâòð¿¿ëæ äóëààí àëäàãäëûã ¿¿ñãýäýã. Öîíõ, õààëãûã ñàéòàð äóëààëæ, áàðèëãûí áèò¿¿ìæëýëèéã ñàéæðóóëñíààð æèëèéí õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé çàðöóóëàëòûã îéðîëöîîãîîð 5-15 õóâü õýìíýõ áîëîìæòîé.

Öîíõíû áèò¿¿ìæëýë ____

Öîíõûã áèò¿¿ìæëýõýä ÷èãæýýñ òóóç, ñàâõ ìîä, ïðîëîí çýðãèéã àøèãëàäàã. Ýäãýýðýýñ ÷èãæýýñ òóóç íü ººðºº íààëääàã áà õàðüöàíãóé õÿìä ¿íýòýé, àøèãëàõàä õÿëáàð áàéäàã.

ÕÀÀËÃÀÍÛ ÄÎÎÄ ÕÝÑÃÈÉÍ ÁÈÒ¯¯ÌÆËÝË

×èãæýýñ áàíç

ÖÎÍÕÍÛ ÁÈÒ¯¯ÌÆËÝË

Ñîéçîí ÷èãæýýñ

Óÿí ÷èãæýýñ

Òóóçàí ÷èãæýýñ

Çóðàã

Õààëãàíû áèò¿¿ìæëýë íü çàð÷ìûí õõààëãàíû çàâñàð õîîðîíäîõ ÷èãæýýñ íü áîëîí ñîéç ìàÿãèéí ÷èãæýýñèéã ºðãºíõààõàä õÿëáàð õºíãºí áîëíî.

Öîíõíû ãàäíà õ¿ðýý áîëîí õàíûí õýìæýýíèé ÷èãæýýñ õýðýãòýé áîëäîã. Ñ¿øàõäàã õººñºíöðèéã ºðãºí õýðýãëýõ áòºäèéã¿é ºðòºã ÷ õÿìä áàéäàã.

Öîíõíû õóéëìàë áîëîí õàâòàñò ºðãºí õýðýãëýäýã áºãººä ýíý íü ìàíàé þì. Ýäãýýð íü öîíõûã ãàäíà òàëààñ íü ¿å ¿¿ñãýäýã ñàéí òàëòàé. Õºøèã ÷ ìºí àõààëòûã öîíõíû äýýä òàëä õàéðöàãëàæ áýõàéðöãèéã ñàéòàð äóëààëñàí áàéõ øààðäë

- 31

Íààëääàã ÷èãæýýñ

3.1

Õààëãàíû áèò¿¿ìæëýë ____

óâüä öîíõíûõòîé àäèë þì. Õàðèí øàë, ¿¿íýýñ àðàé ÿëãààòàé áà ¿¿íä ðåçèíýí õýðýãëýíý. Èíãýñíýýð õààëãûã íýýæ,

Áóñàä áèò¿¿ìæëýë ____

ºðºã õîîðîíäûí çàé çàâñàðò íèëýýä èõ ¿ëèéí ¿åä èéì ÷èãæýýñýíä äóëààëãûí îëñîí áà ýíý íü àøèãëàõàä õÿëáàð

Öîíõíû õààëò áîëîí õºøèã ____

ãàäíà õààëòóóäûã õºãæèíã¿é îðíóóäàä îðîíä çºâõºí ýõëýë òºäèéõºí áàéãàà

áèò¿¿ìæèëæ, äóëààí òóñãààðëàõ àãààðûí äèë èéì íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëäýã. Õóéëìàë õýëñýí ñàâàíä ýâõýæ ñºõäºã áºãººä ýíý àãàòàé.

-

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ýñ áºãººñ ýíý õààëòíû äóëààí õàäãàëàõ ¿¿ðýã ¿ã¿é áîëíî. Õóéëìàë õààëò

íü öîíõîîð àëäàõ äóëààí àëäàãäëûã 25-30 õóâü áàãàñãàäàã. Ìàíàé îðíû íºõöºëä õàâòàñò õààëòûã õýðýãëýõ íü ºðòºã õÿìä, õèéöèéí õóâüä õÿëáàð þì. Õàðèí õààæ, íýýõýä õóéëìàë õààëòûã áîäîõîä õ¿íäðýëòýé áàéäàã.

Õºøãèéã õàëààõ õýðýãñëýý (ðàäèàòîð ã.ì) àëü áîëîõ õàëõëàõã¿é áàéõààð òîãòîîõ ¸ñòîé áºãººä èéì íºõöºëä öîíõîîð àëäàõ äóëààíûã 10 îð÷èì õóâèàð áàãàñãàíà. Óðò õºøãºíä õàëõëàãäñàí õàëààõ õýðýãñýë íü çºâõºí öîíõíû îð÷ìûã õàëààõ ó÷èð ºðººíä ºãºõ äóëààí õÿçãààðëàãäàæ, èíãýñíýýð öîíõîîð àëäàãäàõ äóëààíû õýìæýý 40 õóâü õ¿ðòýë íýìýãääýã.

Õàëààõ õýðýãñýëèéí ñóóðü õàíûã äóëààëàõ ____

Õàëààõ õýðýãñëèéí àð òàëûí õàíà èõ õàëäàã ó÷èð ò¿¿íèé òåìïåðàòóð õàðüöàíãóé ºíäºð áàéäàã. Ýíý íü ãàäíà õàíûí òóõàéí õýñãýýð àëäàõ äóëààíû õýìæýýã èõýñãýäýã. Òèéìýýñ õàëààõ õýðýãñýë, òóõàéëáàë ðàäèàòîðûã ñóóëãàñàí àðûí õàíàíä íýìýëò äóëààëãà õèéõ íü àøèãòàé.

ÄàìæóóëàõÕîîëîéí äóëààëãà Äàìæóóëàõ õîîëîéã äóëààëàõ ____

Äóëààí äàìæóóëæ áóé õîîëîé íü îð÷èíäîî äóëààí àëääàã òóë õàëààëò øààðäëàãàã¿é ºðºº òàñàëãààãààð äàìæèí ºíãºðñºí õîîëîéã çàéëøã¿é äóëààëàõ øààðäëàãàòàé. Äàìæóóëàõ õîîëîéí çàéëøã¿é áàéõ äóëààëãûí ¿åèéí çóçààíû õýìæýýã õ¿ñíýãòýíä ¿ç¿¿ëýâ. Çóðàã 3.2

Õ¿ñíýãò 3.1

Õîîëîéí õýìæýý, ìì Äóëààëãûí ¿åèéí õàìãèéí áàãà çóçààí 15 õ¿ðòýë 20 ìì

20-32 30 ìì 40-100 Õîîëîéí õýìæýýòýéãýý èæèë

100 äýýø 100

Äóëààí òóñãààðëàõ àðãà çàì

Ê-êîýôôèöåíò ____

Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òóñãààðëàëòûí ÷àíàðûã ‘Ê’ ãýñýí êîýôôèöåíòýýð èëýðõèéëäýã áà õàøèõ á¿òýýöèéí ãàäíà, äîòîð îð÷íû òåìïåðàòóðûí çºð¿¿ íü 1°C áàéõ ¿åä íýã ìåòð êâàäðàò òàëáàéãààð íýâòðýõ äóëààíû òîî õýìæýýã (Âò/ì2°C) èëýðõèéëñýí ôèçèê õýìæèãäýõ¿¿í þì. Ýíý õýìæèãäýõ¿¿íèéã äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöåíò ãýíý. Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöåíò áàãà áàéõ òóñàì òóõàéí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òóñãààðëàëò íü ñàéæèð÷, ýð÷èì õ¿÷íèé ãîëëîõ õýðýãëýý áîëîõ õàëààëòûí çàðäàë áàãàñäàã.

- 32 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ýíý êîýôôèöåíòèéí òóñëàìæòàéãààð òóõàéí õàøèõ á¿òýýöýýð òîäîðõîé õóãàöààíä õýð õýìæýýíèé äóëààí àëäàãäàæ áóéã áîëîí õýìíýæ áîëîõ äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã òîîöîæ áîëíî.

Õàëààëòûí æèëèéí çàðäàë ¥/ì2.æèë

0200400600800

10001200

0.24 0.44 0.91

K -êîýôôèöåíò. Âò/ì2°C

¥/ì

2

10 ñì õººñºíöºðõºíãºí áëîê

5 ñì õººñºíöºð, 15 ñì ä¿íç

64 ñì òîîñãîí õàíà

3

Öîíõíû äóëààí

Ö

Áàðèëãûí öîíõîîð èõ õýìæýýíèé äóëààíøààðäëàãàòàé õóó÷èí ìîäîí õ¿ðýýòýé áîëîí ìóó õ¿ðýýòýé (ºâëèéí öàãò õºëºð÷, öàíòäàã) öîíõíóóä íü çàñãèéí õóâüä àëäàãäàë èõòýé òóë çàéëøã¿é ñîëèõ øàà

ªíºº ¿åä öîíõîíä åðäèéí, åðäèéí âàêóóì, äóëòºðëèéí øèëëýãýý õèéæ áàéíà. Ñ¿¿ëèéí ¿åä åðäèéí øõýðýãëýõ íü ýðñ áàãàñæýý. Ó÷èð íü èéì øèëëýãýý íáîäâîë äóëààí àëäàãäàë èõòýé áàéäàã. Åðäèéí âàøèëëýãýýíýýñ äóëààí àëäàõ íü áàãà, ÷èéã áîëîí àãààðäàâõàð øèëòýé áà øèë õîîðîíäûí çàéã õóóðàé àãààðà

Äóëààí òóñãààðëàëòòàé øèëëýãýýíèé äóëààí áîáóñàä øèëëýãýýíýýñ èë¿¿ áºãººä ¿¿íèéã ººð òºðëèéíãóðàâäàã÷ øèëýí äàâõàðãàòàé áîëãîõ, øèëíèé õîîõèéãýýð ä¿¿ðãýõ çýðãýýð õèéäýã. Èéì øèëëýãýýíêîýôôèöåíò íü 0.9Âò/(ì2.Ê) áàéäàã áîë åðäèéí äà2,7Âò/(ì2.Ê) áóþó äýýðõè òºðëèéí øèëëýãýýòýé öîíàëääàã.

Öîíõíû äóëààí òóñãààðëàëòû

Öîíõíû äóëààí òóñãààðëàëòûã ñàéæðóóëàõ ¿íäñýí 3 à

1. Øèëýý ñîëèõ 2. Öîíõíû õàâòñûã ñîëèõ 3. Öîíõûã á¿õýëä íü ñîëèõ çýðýã áîëíî.

Öîíõíû ãàäíà õ¿ðýý áîëîí øèëíèé õ¿ðýý íü ø

åðäèéí äóëààí òóñãààðëàëò ìóóòàé õóó÷èí øèëèéã öñàëãàæ âàêóóì øèëëýãýýãýýð ñîëèíî.

- 33 -

Çóðàã 3.

òóñãààðëàëò (äóëààëãà)

îíõûã ñàéæðóóëàõ ____

àëäàãääàã. Ñàéæðóóëàõ äóëààëãàòàé õºíãºí öàãààí ýð÷èì õ¿÷íèé áîëîí ýäèéí ðäëàãàòàé þì.

Öîíõíû øèëëýãýý ____

ààí òóñãààðëàëòòàé ãýñýí 3 èëëýãýýã øèíý áàðèëãóóäàä ºãºº 2 òºðëèéí øèëëýãýýã êóóì øèëëýãýý íü ýíãèéí ûí òóñãààðëàëò õèéãäñýí 2 àð ä¿¿ðãýñýí áàéäàã.

ëîí äóó òóñãààðëàõ ÷àäâàð áîëîí ºíãºòýé øèë á¿õèé ðîíäûí çàéã ÿíç á¿ðèéí èé äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí âõàð øèëëýãýýòýé öîíõíûõ õíîîñ 3 äàõèí èõ äóëààí

ã ñàéæðóóëàõ àðãà ____

ðãà áèé. ¯¿íä:

1. Øèë ñîëèõ ____

ààðäëàãà õàíãàñàí áàéõ ¿åä îíõíû ãàäíà õ¿ðýýíýýñ íü

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Øèíý øèëëýãýýíä ãàäíà òàëààñ íü ìåõàíèê àðãààð ìåòàë áýõýëãýýã õèéíý. (Çóðàã 3.4)

Øèëëýãýýã ñîëüæ ìåòàë áýõýëãýý

õèéõ

Çóðàã 3.4

2. Öîíõíû õàâòàñ ñîëèõ ____

Öîíõíû ãàäíà õ¿ðýý õàíûí ºðºãòýé ñàéòàð õîëáîãäñîí ¿åä äóëààí òóñãààðëàëòûã ñàéæðóóëàõäàà çºâõºí öîíõíû õàâòñûã íü ñîëüäîã. ¯¿íèé òóëä öîíõíû ãàäíà õ¿ðýýíä òîõèðñîí øèíý õàâòàñ õèéíý. ̺í õóó÷èí õ¿ðýýíèé äîòîð òàëä òààðñàí ¿éëäâýðèéí ãàäíà õ¿ðýýòýé öîíõûã äàâõàð õèéæ áîëäîã. Ãýõäýý ýíý àðãà íü öîíõíû òàëáàéã áàãàñãàäàã ñóë òàëòàé.

3. Öîíõûã á¿õýëä íü ñîëèõ ____

Öîíõíû ÷èãæýýñ Öîíõûã á¿õýëä íü ñîëèõ íü äóëààí òóñãààðëàëòûã ñàéæðóóëàõ èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé àðãà þì. Öîíõûã èíãýæ á¿õëýýð íü ñîëèõîä çàñâàðûí ÷àíàðòàé íýìýëò àæëóóä ãàðàõ áºãººä öàã õóãàöàà øààðääàã.

Ǻâõºí öîíõûã ñîëèõ óó? ____

Õºëºð÷ öàíòàõààñ ñýðãèéë! Ãàäíà õàíûí äóëààëãà ìóóòàé õóó÷èí áàðèëãàä çºâõºí öîíõûã äóëààëñàí íºõöºëä öîíõ õºëºð÷ öàíòäàã. Ó÷èð íü äóëààëñàí áîëîí äóëààëààã¿é ãàäàðãóóíóóäûí õîîðîíäûí çàëãàà õýñã¿¿äýýð òåìïåðàòóð óíàæ öàíòàëò ¿¿ñãýäýã.

Çóðàã 3.5

Øèíý öîíõ íü ìýäýýæ ñàéòàð íÿãòðóóëãàòàé áàéíà. Õàðèí ºðººíèé õ¿éòýí ãàçðóóäàä õºëðºëò áîëîí öàíòàëò èõýñäýã. Öîíõûã ñîëüñîíû äàðàà ìóóõàí äóëààëãàòàé áàðèëãûí õóâüä äýýðõ ¿çýãäýë ãîë òºëºâ ãàäíà õàíàíä ¿¿ñäýã. Áàðèëãûí õàíà íü áàéíãà õºëºð÷, öàíòàæ ÷èéãýíä àâòñàíààð ãýìòýæ ìóóääàã. ¯¿íèéã àðèëãàõûí òóëä öîíõîî äóëààëàõ òºäèéã¿é ãàäíà õàíà, òààç, øàëíû äóëààí òóñãààðëàëòûã ÷ ñàéæðóóëàõ õýðýãòýé.

Ãàäíà õàíûí äóëààëãûã ñàéæðóóëàõ

Ìàíàé îðîíä 1998 îíîîñ ºìíº áàðèãäñàí áàðèëãóóäûí äóëààí òóñãààðëàëò õàðüöàíãóé ìóó áàéäàã. Ãàäíà õàíûí äóëààí òóñãààðëàëòûã ñàéæðóóëñíààð æèëèéí õàëààëòàíä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷èéã 50 õóâü õ¿ðòýë õýìíýæ áîëíî.

Õàíûã äîòîð áîëîí ãàäíà òàëààñ íü äóëààëàõ ____

Ãàäíà õàíûã ãàäíà áîëîí äîòîð òàëààñ íü íýìýëò äóëààëãûí ¿å õèéæ äóëààëäàã. Äîòîð äóëààëãà íü ºðòºã õÿìä, àæèëëàãàà áàãàòàé çýðýã äàâóó òàëòàé. Çóðàã 3.6 –ã õàðíà óó.

- 34 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õàíûí äîòîð áîëîí ãàäíà äóëààëãûí æèøýý

Çóðàã 3.6.

Ãàäíà äóëààëãà íü:

o Õàíà ÷èéã àâ÷ öàíòàõã¿é, o Õàøèõ á¿òýýöèéí óóëçâàð áîëîí ÿëóóíû ãàäàðãóóã ñàéòàð äóëààëàõ

áîëîìæòîé, o Ãàäíà õàíà íü äóëààíûã íººöëºõ áà ýíý íü ºðººíèé áè÷èë óóð àìüñãàëûã

á¿ðä¿¿ëýõýä ñàéíààð íºëººëäºã, o ªðººíèé òàëáàéã áàãàñãàäàãã¿é çýðýã áîëíî.

Õàíûã ãàäíà òàëààñ íü äóëààëàõ 2 ¿íäñýí àðãà áàéäàã áºãººä ýäãýýðèéí àëü àëèíûã íü ìàíàé îðîíä ñ¿¿ëèéí ¿åä ò¿ãýýìýë õýðýãëýæ áàéíà. ¯¿íèé ýõíèé àðãà íü ‘äóëààí òóñãààðëàëòòàé õîëáîëòûí ñèñòåì’ íºãºº íü ‘ñàëõèëóóðòàé ôàñàä’ þì.

Äóëààí òóñãààðëàëòûí õîëáîëòûí ñèñòåì ____

Äóëààëãûí õàòóó õººñºíöºð áîëîí ýðäýñ õºâºíã õàíûí ºðãèéí ãàäíà òàëä òóñãàé çóóðìàã öàâóóãààð íààõ, çîðèóëàëòûí õàäààñààð õàäàõ çýðýã àðãààð õºäºë㺺íã¿é áýõýëíý.

- 35 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Äóëààí àëäàãäàë òîäîðõîéëîõ õýò óëààí òóÿàíû àïïàðàòààð àâñàí çóðàã.

Çóðàã 3.7 Òàéëáàð: Óëààí ºí㺠íü áàðèëãûí äóëààí èõ àëäàæ áàéãàà õýñãèéã õºõ ºí㺠íü àëäàãäàë áàãàòàé õýñãèéã õàðóóëæ áàéíà.

¯¿íèé äàðàà äóëààëãûí ¿åä áýõýëãýýíèé àðìàòóðûã òîãòîîíî. Áèäíèé ñàéí ìýäýõ õººñºíöºð õàâòàíã ¿éëäâýðýýñ íü àðìàòóðòàéãààð àâ÷ áîëäîã. Àðìàòóðûí äýýðýýñ ºíãºë㺺íèé ¿å øàâàðäëàãûã õèéíý. Ñ¿¿ëèéí ¿åä äóëààëãûí áýëýí õèéö, çóóðìàãóóäûã ãàäíààñ èìïîðòîîð îðóóëæ èðýõ áîëñíîîð õýðýãëýýíä ºðãºí íýâòýð÷ á

àéíà.

Ñàëõèëóóðòàé ôàñàä ____

Áàðèëãûí ãàäíà õàíûã òºðºë á¿ðèéí ìàòåðèàëààð

ºí

õî

(ìåòàëë õóóäàñ, õóâàíöàð, òîîñãîí ºíãºë㺺 çýðýã) ºíãºëºõ

äóëõè÷èõîýðàëä

õóâ

Çóðàã 3.8

ã ¿åèéí çàâñàðò äóëààëãûí ¿å õèéä

¸ðû

¿åä õàíûí ¿íäñýí õèéö áîëîí ýã. Ãàäíà ºíãºë㺺íèé õèéöèéã

ààëãûí ¿å áîëîõ øèëýí áà ýðäýñ õºâºí çýðýãòýé õîëáîíî. ªíãºë㺺íèé éöèéã ìîä ýñâýë õîëáîõ ìåòàëë õèéöýä áýõëýíý. Äóëààëãûí ¿åä õóðèìòëàãäàõ éãèéã ãàäàãøëóóëæ áàéõûí òóëä ºíãºë㺺íèé ¿å áîëîí äóëààëãûí ¿å õî¸ðûí îðîíä 2 ñì îð÷èì çàéòàé àãààðûí ¿å ãàðãàíà. Äóëààëãûí ¿åèéí (øèëýí áà äýñ õºâºí, õººñºíöºð õàâòàí) çóçààí íü äóëààëæ áóé áàðèëãûí õàíûí äóëààí àãäàëààñ øàëòãààëàí 5-15 ñì îð÷èì áàéíà.

Äóëààí òóñãààðëàëòûí õîëáîëòûí ñèñòåì áîëîí ñàëõèëóóðòàé ôàñàä

ºë㺺íèé

í äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöåíòèéã èæèë áàéõààð àâàõàä ºðòãèéí üä ñàëõèëóóðòàé íü ¿íýòýé (áàðàã 50 õóâü èë¿¿) áàéäàã.

- 36 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Äýýâýð áà àäðûí õó÷èëòûí äóëààëãà

Äýýâýð áà àäàð ____

Áàðèëãûí íèéò äóëààíû òàâíû íýã îð÷èì íü äýýâðýýð àëäàãääàã. Äóëààëãà õèéñíý

Íàëóó äýýâðèéã äóëààëàõ ____

Íàëóó äýýâðèéã ãàäíà áîëîí äîòîð òàëààñ íü äóëààëæ áóé áà

ýð ýíý àëäàãäëûã 50 õ¿ðòýë õóâèàð áóóðóóëàõ áîëîìæòîé þì. Äýýâðèéí õîíãèëûí áèò¿¿ìæëýëèéã ñàéí õèéæ, òýíä õ¿í àìüäðàõ íºõöºë áîëîìæòîé áàéõààð òºëºâëºõ íü àøèãòàé. Íàëóó áîëîí õàâòãàé äýýâðèéí äóëààëãà íü õîîðîíäîî ÿëãààòàé. Íàëóó äýýâýðòýé áàðèëãà íü øóâóó íóðóóòàé, áàíçààð á¿ðñýí áàéäàã áîë õàâòãàé äýýâýð íü äàì íóðóó ýñâýë õó÷èëòûí õàâòàí áîëîí áóñàä íýìýëò ¿å¿äýýñ á¿ðääýã. Äýýâðèéí õó÷èëò íü óóð òóñãààðëàõ ¿å, äóëààëãà, ãàäíà õàìãààëàëòûí ¿å áóþó äýýâðèéí á¿ðýýñ ãýñýí ¿å¿äòýé áàéíà.

éäàë

ðàã 3.9

Õýðýâ äýýâðèéí õîíãèëûã (ìàíñàðäûí äàâõàð) àøèãëàäàã áîë äóëààëãûã øóâóó

Äîòîð äóëààëãà ____

Õýðýâ äýýâðèéã ãàäíà òàëààñ äóëààëàõ áîëîì

ð

í

õàä

15 ñì áàéõ íü èë¿¿ òîõèðîìæòîé áàéäàã.

Çó

íóðóóíû õîîðîíä áîëîí äýýä òàëä õèéíý. Èíãýñíýýð àäðûí õó÷èëòàíä (äýýâðèéí õîíãèëûí øàë) íýìýëò äóëààëãà õèéõ øààðäëàãàã¿é áîëíî. Øóâóó íóðóó õîîðîíäûí äóëààëãà íü øóâóó íóðóóíû ãàäíà äóëààëãûã áîäâîë ºðòãèéí õóâüä õÿìä áàéäàã ÷ äóëààëãûí ìàòåðèàëûí çóçààí íü øóâóó íóðóóíû áàíçíû ºíäðººð õÿçãààðäàãääàã.

Äýýâðèéí äóëààëãûã äîòîð òàëààñ íü õèéæ áóé áàéäàë

æã¿é áàéâàë äîòðîîñ íü äóëààëíà. Òîîñãîí ºð㺺ñ íýâòðýõ õºãöðºëò áîëîí öàíòàëòûã çàéëóóëàõûí òóëä ºðººíèé äîòîòàëä ÷èéãýýñ õàìãààëàõ óóð òóñãààðëàõ ¿å õèéíý. ¯¿íýýñ ãàäíà äîòîð äóëààëãàä ãèïñýêàðäîí áîëîí ãèïñýí øèðõýãò õàâòàíãóóäûã õîëáîëòûí çîðèóëàëòààð õýðýãëýäýã áîë ïîëèýòåëèí öààñ áóþó áèäíèé íýðëýæ çàíøñàíààð ãÿëãàð öààñûã óóð òóñãààðëàõýðýãëýäýã. Äóëààëãûí ¿åèéí çóçààí íü 10-

Çóðàã 3.10

- 37 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Øóâóó íóðóó õîîðîíäûí äóëààëãà __

__

õî

ä

çî

1

ö

ñàõàõèçýÄíçó¿å

õè

áõàá

õó

áõýäÈä

Çóðàã 3.1

óðóó õîîðîíäûí äóëààëãûã õàòóó õººñºíöºð õàâòàí áîëîí õºíããààí õóóäñàí á¿ðýýñòýé ýðäýñ õºâºí õàâòàíãààð õèéíý. Äóëààëãûã øóâóó íóðóó îðî

Ìàíàé îðîíä áàðèãäñàí íèëýýä éæ õàð öààñààð ºíãºëñºí áàéäàã. Èóëààë

ãà ____

Ìàíñàðäûí äàâõàð ãàðãààã¿é áîë àäðûâüä õÿìä áàéíà. Äóëààëãàíä øèëýí áîëîðãîäñîí õàâòàíã õýðýãëýíý. Ìàíàé îðîíä óóðûí çóóõíû ¿íñèéã àøèãëàäàã

Øóâóó í ºí à

íä çàâñàðã¿éãýýð íÿãò áýõëýíý. Õºíãºí öàãààí õóóäñàí á¿ðýýñ íü áýõýëãýý éí äààõààñ ãàäíà óóð òóñãààðëàõ ¿åèéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã. Õàòóó õººñºíöºð âòàí õýðýãëýæ áàéãàà ¿åä äîòîð òàëä íü ïîëèýòåëèí çýðýã óóð òóñãààðëàã÷ éíý. Õàðèí ºíãºë㺺ã áàíçàí äýýð ãèïñýí êàðäîí, èñëýã õàâòàí áîëîí ôàíåð ðãýýð õèéæ áîëîõ áºãººä òýäãýýðèéã áýõëýõýä øóâóó íóðóó ìàø òîõèðîìæòîé. óëààëãûí ¿åèéí çóçààí íü øóâóó íóðóóíû ºíäðººñ õàìààðíà. Ìàíàé îðîíä äàì óðóóã ãîë òºëºâ ä¿íç ç¿ñýæ, ýñâýë 5 ñì -èéí áàíçààð õèéäýã ó÷èð äóëààëãûí çààí íü 15 ñì îð÷èì áîëäîã. ̺í äýýâðèéí õàâòàíöàð áîëîí äóëààëãûí èéí õîîðîíä 4 ñì îð÷èì àãààðûí ¿å áàéõ ¸ñòîéã àíõààðàõ õýðýãòýé.

Øóâóó íóðóóí äýýðõ äóëààëãà ____

ñóóö íü øóâóó íóðóóí äýýð áàíçàí ¿å éì òºðëèéí äýýâðèéã øóóä ãàäíààñ íü

æ áîëíî. Äóëààëãûí ¿å íü õàòóó õººñºíöºð áàéõ áºãººä çóçààí íü 10 ñì óþó ò¿¿íýýñ èõ áàéíà. Ò¿¿íèé äýýä òàëä íü äàðàëò æèãäð¿¿ëýõ, ñàëõèíû ìãààëàëòûí ¿å òàâüäàã. Øóâóóí íóðóóíû äýýä õýñýãò äýýýâðèéí õàâòàíöàðûã ýõëýõ çîðèóëàëòòàé õºíäëºâ÷¿¿äèéã (áðóññ) ñóóðèëóóëäàã. (Çóðàã 3.11)

Àäðûí õó÷èëòûí äóëààë

í õó÷èëòûã äóëààëíà. Ýíý íü ¿íèéí í ýðäýñ õºâºí, õººñºíöºð õàâòàí,

àéñàí áºãººä ñ¿¿ëèéí ¿åä ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãàä òîõèðîõã¿éí óëìààñ ðýãëýõýý áîëüñîí. Äóëààëãûí ¿åèéã íààõ áîëîí õàäàõ àðãààð áýõýëíý. Õýðýâ ýýâðèéí õºíäèé ð¿¿ ãàðàõ ãàðöã¿é áîë äýýä äàâõðûí òààçûã äóëààëíà. íãýõäýý òààçàíäàà áðóññýýð õ¿ðýý çàíãèäàæ, äóëààëãûí ìàòåðèàëààð ä¿¿ðãýýä îîä òàëààñ íü ãèïñýí êàðäîí þìóó àðãåëèòýýð á¿ðäýã.

- 38 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õàâòãàé äýýâðèéã äóëààëàõ

____

Çóðàã 3.12

Õàâòãàé äýýâðèéã äóëààëàõ

íü áóñàä òºðëèéí äýýâýð äóëààëàõ àðãààñ ÿëãààòàé. Äýýâðèéã äóëààëõûí ºìíº äýýâðèéí á¿ðõ¿¿ë ¿åèéí íÿãò áàéäëûã øàëãàæ, ñàéæðóóëàõ áóþó øèíý÷ëýõ øààðäëàãàòàé ýñýõèéã òîãòîîíî. Äóëààëãûã çîðèóëàëòûí õàòóó õººñºíöºð õàâòàíãààð õèéíý. Ò¿¿íèé äýýð òóñãààðëàõ õîëáîîñ ¿å òàâüæ õàéðãààð á¿ðíý.

Ñ¿ðëýí áàðèëãà

Áèäíèé îðøèí áóé ýõ äýëõèéí áàéãàëûí íººö, òóõàéëáàë áàðèëãà áàðèõ, ãýð îðíîî äóëààöóóëàõàä íýí òýðã¿¿íä õýðýãöýýòýé îé ìîä, í¿¿ðñ çýðýã íü áàéíãà õîìñäîõûí õèðýýð ¿íý ºðòºã íü öàã ìº÷ á¿ð ºñºí íýìýãäýæ áàéãàà áèëýý. Òýð áîëãîíûã õóäàëäàí àâàõ ìºí㺠ñàíõ¿¿ãèéí íººö áîëîìæ ÷ áàñ ë õÿçãààðëàãäìàë ãýäýãòýé ìàðãàõ õ¿íã¿é áèçýý. Òýãâýë ãýð îðîíäîî äóëààí, òîõü òóõòàé ñóóõûí òóëä ãàëàà áàéíãà ºðäºæ, ýñâýë öàõèëãààí õàëààãóóðàà ¿ðãýëæ çàëãààä áàéõ óó, ¿ã¿é áîë òýð ‘ò¿ëø, öàõèëãààíû ìàíãàñ’ áîëñîí õàëäàãã¿é áàéð ñóóöàà äóëààëæ, ýñâýë øèíýýð áàðèõ áàéøèí ñàâàà àíõíààñ íü äóëààí áàðèõ óó ãýäýã äýýð ñîíãîëò õèéõ áîëæ áàéãàà þì.

Ýíäýýñ õ¿ì¿¿ñ ñ¿¿ëèéí õóâèëáàðûã íü ñîíãîæ àâàõ íü óõààëàã ãýæ ¿çäýã áà èíãýñíýýð ºäºð òóòàì õýðýãëýäýã ò¿ëø, öàõèëãààíû ýð÷èì õ¿÷èéã õóäàëäàí àâàõ çàðäëàà ýðñ áàãàñãàæ, õÿìä òºñºð ìºðò뺺 òîõü, òóõòàé äóëààí ñóóö áàðèõ òåõíîëîã, ìàòåðèàëûí ýðýëä ãàðàõ áîëæýý.

Èíãýñíýýð îëîí òîîíû øèíý ñàíàà, ñýäýë ãàð÷ ¿ð ä¿íä õ¿ð÷ áàéãàà áºãººä ýäãýýð íü õºðºí㺠÷èíýý, îðøèí áóé óëñ ã¿ðýí, ãàçàð íóòãèéí îíöëîã, õèë õÿçãààðààñ ¿ë õàìààðàí, õ¿ì¿¿ñèéí õýðýãöýý, áàéãàëü áîëîîä õºãæëèéí çîõèñòîé õàðüöààíä á¿ðíýý íèéöýí ãàçàð àâ÷, òàðõàí ò¿ãýæ áàéãàà óëàìæëàëûã øèíý÷èëñýí áàðèëãûí òåõíîëîãè ìàíàé îðíû áàðèëãûí ñàëáàðò, ò¿¿íèé äîòîð õóâèéí îðîí ñóóöíû ñàëáàðò îðîí çàéãàà ýçýëæ, ¿¿íèéã ìýäýõã¿é õ¿íã¿é øàõàì áîëæýý. Ýíý áîë ñ¿ðëýí áîîäëîîð áàðèëãà áàðèõ ýíãèéí áºãººä, áàðèõàä ÷, àøèãëàõàä ÷ õÿìä òºñºð òåõíîëîã þì.

Ñ¿ðëýýð áàðèëãà áàðüæ áóé áàéäàë

Çóðàã 3.13 Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä ñ¿ðëýí áàðèëãûí äóëààíû àëäàãäàë åðäèéí áàðèëãûíõòàé õàðüöóóëàõàä îéðîëöîîãîîð õî¸ð äàõèí áàãà áàéãàà áà ñ¿ðëýí áîîäëûí ýçëýõ¿¿í æèí íü æèøñýí áóñàä ìàòåðèàëòàé õàðüöóóëàõàä 2-10 äàõèí õºíãºí áàéãàà íü ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã èë¿¿ èõýýð íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæòîé.

- 39 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ñ¿ðëýí áàðèëãûí õàíà õàðüöàíãóé õºíãºí ó÷èð õ¿÷èòãýñýí òºìºð áåòîí ñóóðü øààðäàõã¿é, õºäºëìºð çàðöóóëàëò áàãà áàéäàã çýðýã áóñàä îëîí øèíæýýðýý äàâóó áºãººä àøèãòàé þì. Ñ¿ðëýí áàðèëãà íü õàëààëò, õºðãºëòèéí çàðäëûã õî¸ð äàõèí õýìíýõ áîëîìæ îëãîäîã õàìãèéí ÷óõàë øèíæ ÷àíàðòàéã õýëýõ õýðýãòýé þì. Ñ¿ðëýí áîîäëûã àøèãëàëòûí àþóëã¿é áàéäàë õàíãàñàí, õàìãèéí ¿ð àøèãòàé, õÿìä äóëààëãûí áîëîí äóó òóñãààðëàã÷ áîëãîí àøèãëàñíààð òàíû áàðèëãà áàéãàëüä õîðã¿é á¿òýýãäýõ¿¿í àøèãëàñàí ýêîëîãèéí öýâýð ñóóö áîëîõ þì. Èíãýñíýýð òà ñóóöíû áàðèëãàà áàðèõ, àøèãëàõ ÿâöàä èõýýõýí õýìæýýíèé õºðºí㺠ìºíãº, ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ áîëíî. Ýíý íü áàéãàëü äýëõèéãýý õàéðëàí õàìãààëàõàä òàíû îðóóëæ áóé õóâü íýìýð òºäèéã¿é òàíû ¿ð à÷ íàð èðýýä¿éä èéì ýð¿¿ë ñóóöàíä ñóóõàä ¿ëãýð äóóðèàë áîëîõ þì.

Òà ýíýõ¿¿ òåõíîëîãèéí òàëààð äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë àâ÷, ñóóöíû øèíý áàðèëãàà ñ¿ðëýí áîîäëîîð áàðúÿ ãýâýë, ìºí îäîî àìüäðàí ñóóãàà áàéð ñóóö, ãýð ÷èíü, ¿ã¿é áîë çóóõ, ïèéøèí ÷èíü õàëäàãã¿éãýýñ ºâºë áîëãîí çóòðóó ãàð÷, èõ õýìæýýíèé ò¿ëø àâ÷ ìºí㺠çàðäëàà ¿ðäýã áîë ¿¿íýýñ ãàðàõ àðãà çàìûã ýíý íîìûí ‘Ìýäýýëýë’ á¿ëýãò áàéãàà ÌÎÍ/99/Æ35 òºñëèéí õàÿãààð àñóóæ ëàâëààðàé.

Çóðàã 3.14 Ñ¿ðëýí áîîäëîí õàíà áàðèõ áîëîí ìîä, òîîñãîí õàíà äóëààëàõ òåõíîëîãèéí çàãâàð.

Çóðàã 3.16 Õýíòèé àéìãèéí Õýðëýí ñóìûí ñóðãóóëèéí äîòóóð áàéðíû ñ¿ðëýí

áàðèëãà.

- 40 -

Çóðàã 3.15 Áàðèëãûí çîðèóëàëòûí ñ¿ðëýí áîîäëûã ãàçàð òàðèàëàíãèéí àëü ÷ á¿ñýä áýëòãýæ áîëíî.

Çóðàã 3.17 Äóíäãîâü àéìãèéí Ñàéõàí-Îâîî ñóìûí õ¿í

ýìíýëãèéí ñ¿ðëýí áàðèëãà.

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Á¯ËÝà 4. ÕÀËÓÓÍ ÓÑ ÕÀÍÃÀÌÆ

Õàëóóí óñ – èõ ýð÷èì õ¿÷

Õàëóóí óñ õàíãàìæ íü àõóé õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé 8 îð÷èì õóâèéã ýçýëäýã. Áàðèëãûí äóëààí òåõíèêèéí øèíý íîðìûí äàãóó øèíý áàðèëãóóäûí õàëààëòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý áóóðñàí ó÷èð àõóéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíä õàëóóí óñíû ýçëýõ õóâü õýìæýý èõýññýí.

Àðèóí öýâðèéí ºðºº

Õàëóóí óñ õàíãàìæèéí õ¿ðýýíä áàéãàëü õàìãààëàõ, ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ íü õóâü õ¿íýýñ øóóä õàìààðäàã. Õýí õýðýãöýýíèé óñûã óñàíä îðîõ, óãààõ çýðýãò áàãà çàðöóóëíà òýð õýìæýýãýýð áàãà ýð÷èì õ¿÷ øààðäàíà. Õàëóóí óñíû õýðýãëýý íü îðøèí ñóóã÷ á¿ðèéí õóâèéí îíöëîãîîñ èõ õàìààðíà. Íýã õ¿í ºäºðò 40°C òåìïåðàòóðòàé 10-150 ë óñ õýðýãëýäýã. Çóðàã 4.1

Çóðàã 4.2

- 41 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Íèéòèéí îðîí ñóóöòàé çàðèì íýã àéëûí 1 õ¿íèé íýã ºäðèéí õýðýãëýý

500 ë õ¿ðñýí òîõèîëäîë ÷ áèé. Óëààíáààòàð õîòûí õóâüä íýã õ¿íèé õàëóóí óñíû ºäðèéí äóíäàæ õýðýãëýý íü 35 ë îð÷èì áàéãàà áà îéðîëöîîãîîð ò¿¿íèé 25 õóâü íü ãàë çóóõàíä çàðöóóëàãääàã. Õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåì íü 5-150C òåìïåðàòóðòàé õ¿éòýí óñûã 55-600C òåìïåðàòóðòàé áîëòîë íü õàëààõ ¿¿ðýãòýé. Íýã õ¿íèé ºäºð òóòìûí äóíäàæ õýðýãëýý 35 ë óñûã 100C-ýýñ 40°C õ¿ðòýë õàëààõàä øààðäàãäàõ äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýý 1.2 êÂò.öàã áàéõ áºãººä ýíý íü äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé àøèãòàé çàðöóóëàëòûã èëýðõèéëæ áàéíà. Õýìíýëòòýé õýðýãëýæ ÷àäâàë õàëóóí óñíû õýðýãëýýã 30 õ¿ðòýë õóâü áóóðóóëæ áîëäîã.

¯ë àíçààðàãäàõ àëäàãäàë ____

Õàëóóí óñ õàíãàìæèéí òºãñãºëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé çàðöóóëàëò íü àøèãò ýð÷èì õ¿÷íèé çàðöóóëàëòààñ õàðüöàíãóé ºíäºð áàéäàã. Äóëààíû ¿¿ñã¿¿ð äýõ õóâèðãàëò, íººöë¿¿ðò õàäãàëàõ áîëîí ò¿ãýýëòèéí ÿâöàä ãàðàõ àëäàãäàë íü ¿¿íèé øàëòãààí áîëíî.

Òºâëºðñºí áîëîí áàéðàí õàëóóí óñ õàíãàìæ ____

Õýðýãëýýíèé õàëóóí óñûã õýðýãëýã÷ áóþó ø¿ðø¿¿ð áîëîí óãààãóóðûí öîðãîíä àëü áîëîõ îéð áàéõààð áàéðàí, ýñâýë òºâëºðñºí áàéäëààð áýëòãýäýã. Òºâëºðñºí õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåìä õàëóóí óñûã òºâëºðñºí äóëààí õàíãàìæèéí ñ¿ëæýýíýýñ äóëààíû ïóíêò¿¿äýä áýëòãýäýã. Õàðèí áàéðàí ãýäýã íü òóõàéí áàðèëãàä áèå äààñàí äóëààíû ¿¿ñã¿¿ðýýð õàëóóí óñûã áýëòãýõèéã õýëíý. Áàéðàí ñèñòåìèéã òºâëºðñºí áîëîí ãàíöààð÷èëñàí ãýæ àíãèëàõ áºãººä ãîë òºëºâ õàëóóí óñíû íººöë¿¿ð ñàâòàé áàéíà.

Áàéðàí òºâëºðñºíõàëóóí óñ õàíãàìæ

Òºãñãºëèéí ýð÷èì õ¿÷íýýñ àøèãò

ýð÷èì õ¿÷ õ¿ðòýë

Çóðàã 4.3

- 42 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Óñ íü íººöë¿¿ðò 55-60°C òåìïåðàòóðòàé áàéõ áºãººä òýíäýýñýý öîðãî ðóó

ò¿ãýýãäýíý. Õýðýãëýã÷ öîðãûã íýýõ õ¿ðòýë öîðãî áîëîí íººöë¿¿ðèéí õîîðîíäîõ õîîëîé äàõü õàëóóí óñ õºðæ áàéäàã. Ýíä ¿¿ñ÷ áóé àëäàãäàë íü ò¿ãýýëòèéí àëäàãäëûí ãîë õýñýã áîëíî.

Ýðãýëò ____

Çàäãàé (äóëààíû ¿¿ñã¿¿ðýýñ øóóä öîðãî ðóó ºãäºã) ñèñòåìòýé ¿åä öîðãûã íýýãýýä õîîëîé äàõü õ¿éòýí óñûã øàâõàãäàí õàëóóí óñ ãàð÷ èðòýë óñûã ãîîæóóëäàã áà èíãýñíýýð èõ õýìæýýíèé óñûã ñóë àëääàã. ¯¿íýýñ çàéëñõèéõèéí òóëä õýðýãëýýíèé õàëóóí óñûã ýðãýëòýíä îðóóëàõ áà ººðººð õýëáýë öîðãûã íýýñýí ¿åä óñûã õàëóóí áàéëãàõûí òóëä õàëóóí óñûã áàéíãà ýðãýëòòýé áàéõààð òºëºâëºäºã. ¯¿íä èë¿¿ øóãàì õîîëîé øààðäëàãàòàéãààñ ãàäíà õàëóóí óñûã ýðãýëòýíä îðóóëàõ íàñîñîíä öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ èõýýð øààðäàãääàã. Íýã àéëûí ñóóöàíä õàëóóí óñíû ýðãýëòèéí íàñîñíû çàðöóóëàõ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ æèëä 400 êÂò.öàã -ò õ¿ðäýã. Èéìýýñ õàëóóí óñíû ýðãýëòèéí íàñîñíû àæèëëàãààã àâòîìàòæóóëæ, õóãàöààíû òîõèðóóëãàòàé áîëãîñíîîð ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ áîëîìæòîé áîëíî.

Ýðãýëòòýé ñèñòåìýýñ

òàòãàëçàõ ____

Îëîí àéëûí ñóóöíû õóâüä ýðãýëòòýé ñèñòåì íü ìóõàðäìàë ñèñòåìèéã áîäâîë õàðüöàíãóé óðò øóãàì õîîëîé øààðäàãääàã áºãººä ¿¿íýýñ áîëæ ýíý ñèñòåì íü òèéì ÷ ¿ð àøèãòàé áóñ áàéäàã. Ýíý íü àøèãò äóëààíä íîîãäîõ ò¿ãýýëòèéí àëäàãäàëûí õýìæýýã èõýñãýíý. Íýã àéëûí èõýíõ ñóóö íü íýãýýñ äýýø ýðãýëòèéí ñèñòåìòýé áàéäàã. Òóõàéí àéë ºðõ ýðãýëòòýé ñèñòåìýýñ

õóãàöààíä õ¿ëýýõõýìíýõ áîëîìæòîò¿ãýýëòèéí àëäàãäøààðäëàãàòàé ¿åäàøèãòàé áîëãîõ

Íýã àéëûí àøèãò äóëààí áîëîí ò¿ãýýëòèéí àëäàãäàë

0% 100% 200%Àøèãò äóëààí Ò¿ãýýëòèéí àëäàãäàë

Ýðãýëòòýé òºâëºðñºí ñèñòåì

Ìóõàðäìàëòºâëºðñºí ñèñòåì

Áàéðàí ñèñòåì

3

Ýðãýëòèéí øààðäëàãàã¿é áîáàéõ íü ç¿éòýé.áàéðëóóëæ ãàðààõàëóóí óñíû õàõîîëîéã õÿìä òºñóóöûã øèíýýð äàìæóóëàõ õîîëîáîëîõ òàòãàëçàõ

Çóðàã 4.

òàòãàëçñàíààð õàëóóí óñûã òîäîðõîé

øààðäëàãàòàé ÷ ýð÷èì õ¿÷íèé àëäàãäàëûã 50 õ¿ðòýë õóâü é. Áàéðàí ãàíöààð÷èëñàí ñèñòåì íü õ¿ëýýëòèéí õóãàöàà áîãèíàë ìàø áàãà áàéíà. ªºðººð õýëáýë ýíý ñèñòåì íü ë óñûã øóóä õàëààãààä õýðýãëýã÷èä ºãäºãººðºº õýðýãëýýã ¿ð äàâóó òàëòàé.

î,

Ýðãýëòèéí òàëààðõ çºâëºìæ ____

íàñîñûã øºíèéí öàãò áîëîí õàëóóí óñ óäààí õóãàöààãààð ëñîí ¿åä õóãàöààíû àâòîìàò òîõèðóóëãà áîëîí ãàðààð óíòðààæ ̺í áèå äààñàí óíòðààëãûã ãàë çóóõ áîëîí âàííû ºðººíä ð àñààæ óíòðààæ áàéõ áîëîìæòîé. Õàëààëòûí ñèñòåìèéí àäèë ëààëòã¿é ºðºº, òóõàéëáàë çîîðèéí ºðººí¿¿äýýð ÿâæ áàéãàà ñºð àðãààð äóëààëñíààð ò¿ãýýëòèéí àëäàãäëûã áàãàñãàäàã. ̺í áàðüæ áàéãàà ¿åä äóëààíû ¿¿ñã¿¿ðýýñ ò¿ãýýõ öîðãî õ¿ðòëýõ éã àëü áîëîõ áîãèíî áàéõààð òºëºâëºõ, ýðãýëòòýé ñèñòåìýýñ àëü íü ç¿éòýé.

- 43 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Áàéðàí ãàíöààð÷èëñàí õàëóóí óñ õàíãàìæ ____

Áàéðàí õàëóóí óñ õàíãàìæèä íýã àéëûí áèå äààñàí õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåìýýñ ãàäíà íýã öîðãîíä çîðèóëñàí áàãà õýìæýýíèé (5-10 ë) íººöë¿¿ð á¿õèé öàõèëãààí õàëààã÷èéã ÷ õàìðóóëæ áîëíî. Õàðèí õýä õýäýí õýðýãñýë, òóõàéëáàë ø¿ðø¿¿ð, óãààãóóð çýðýã õîëáîãäñîí ¿åä õàðüöàíãóé èõ ýçýëõ¿¿íòýé óðñãàëûí óñ õàëààã÷èéã öàõèëãààí áîëîí õèéí õàëààëòòàéãààð õýðýãëýäýã. Ãýõäýý èéì òºðëèéí öàõèëãààí õàëààã÷ íü 380Â-ûí öàõèëãààí øààðäàãääàã òóë òóõàéí àéëä èéì òºðëèéí õ¿÷äýëèéí îðîëò øààðäëàãàòàé áîëíî. Öàõèëãààí õàëààã÷ á¿õèé íººöë¿¿ð íü õàðüöàíãóé áàãà õ¿÷äýë øààðäëàãàòàé ÷ äóëààíû àëäàãäàë ìàø èõ áàéäãèéã àíõààðàõàä èë¿¿äýõã¿é. Á¿õ áàéðàí õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåì íü áèå äààñàí äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðòýé áàéäàã áºãººä õ¿ññýí öàãòàà óíòðààæ áîëîõ ñàéí òàëòàé þì.

Áàéðàí õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåìèéí òàëààðõ çºâëºìæ ____

ͺºöë¿¿ðèéí àëäàãäëûã áîëîìæòîé õýìæýýãýýð áàãàñãàõ ¿¿äíýýñ àëü áîëîõ áàãà íººöë¿¿ðòýé öàõèëãààí õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã ñîíãîõ íü ç¿éòýé áºãººä èíãýñíýýð ñèñòåìýý õ¿ññýí öàãòàà òîõèðóóëàõ, óíòðààõ áîëîìæòîé áîëíî. ͺºöë¿¿ðèéí òåìïåðàòóðûã õýðýãëýýíä çîõèñòîé õàìãèéí íàì áàéõààð òîõèðóóëíà.

Áàéðàí òºâëºðñºí õàëóóí óñ õàíãàìæ ____

Ýíý íºõöºëä äóëààíû ¿¿ñã¿¿ð íü õàëààëò ºãºõººñ ãàäíà õýðýãëýýíèé õàëóóí óñ áýëòãýíý. Èéì äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðòýé ñèñòåìèéã îíîâ÷òîé áàéëãàõ ¿¿äíýýñ õàëóóí óñíû íººöë¿¿ðèéã õîñëóóëàí àøèãëàäàã. Õàëààëò, õàëóóí óñíû äóëààíû ¿¿ñã¿¿ðèéã õîñëóóëñíààð æèëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé çàðöóóëàëòûã 5-10 õóâü áàãàñãàæ áîëíî. ͺºöë¿¿ðèéí àëäàãäëûã áàãàñãàõûí òóëä õàëóóí óñíû íººöë¿¿ð äýõ óñíû òåìïåðàòóðûã 45-55°C áàéõààð õÿçãààðëàõ õýðýãòýé. Îð÷èí ¿åèéí òîõèðóóëãûí ñèñòåìèéã àøèãëàí õàëóóí óñûã áàéíãà áèø, øààðäëàãàòàé ¿åä òóõàéëáàë ºäºðò 2 óäàà õàëààæ áàéõààð òîõèðóóëàõ áîëîìæòîé.

Íàðíû õàëóóí óñ õàíãàìæ

Íàðíû êîëëåêòîð ____

Íàðíû êîëëåêòîð íü íàðíû öàöðàãèéã äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ áîëãîí õóâèðãàäàã òºõººðºìæ þì. Íàðíû êîëëåêòîðûã ÷àíõ ºìíº ç¿ãò õýâòýý ãàäàðãóóä 20°-60° íàëóóòàéãààð áàéðëóóëàõ ¸ñòîé. ĺðâºí õ¿íòýé íýã àéëä 6 ì2 òàëáàéòàé íàðíû êîëëåêòîð á¿õèé íàðíû äóëààíû òºõººðºìæèéã àøèãëàõàä æèëèéí õàëóóí óñíû áîëîí äóëààíû õýðýãëýýíèé 60 õ¿ðòýë õóâèéã õàíãàõ áîëîìæòîé ãýñýí òîéì òîîöîî áàéäàã. Õàëóóí óñ õàíãàìæèéí àíõäàã÷ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã îéðîëöîîãîîð õàãàñò íü õ¿ðòýë áóóðóóëàõ áîëîìæòîéãîîñ ãàäíà íàðíû äóëààíòàé õîñîëñîí õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåì íü áàéãàëü îð÷èíä ñàéíààð íºëººëíº.

Õàëóóí óñ õàíãàìæèíä íàðíû õàâòãàé áîëîí âàêóóì õîîëîéò êîëëåêòîð, çàðèì òîõèîëäîëä øèíãýýã÷èéã (ãîë òºëºâ óñàí ñàíä) àøèãëàäàã. Íàðíû öàöðàã õàâòãàé êîëëåêòîðèéí øèëýí í¿¿ðýýð íýâòýð÷ õàð ºíãèéí øèíãýýã÷ ãàäàðãóóä òóñàõàä øèíãýýã÷ ãàäàðãóó íü õàëñíààñ ¿¿ññýí äóëààíûã ò¿¿íä áýõëýãäñýí õîîëîé äàõü óñ áîëîí óñ ãëèöåðèíû õîëüöîä äàìæóóëíà.

- 44 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Êîëëåêòîðûí äóëààí

àëäàãäëûã áàãàñãàõûí òóëä ò¿¿íèé àðûí õýñãèéã äóëààëäàã. Íàðíû êîëëåêòîð íü áîëîìæèéí ¿íýòýé òóë õàëóóí óñ õàíãàìæèíä ò¿ãýýìýë õýðýãëýäýã. Âàêóóì õîîëîéò êîëëåêòîðûí äóëààí øèíãýýã÷ íü áèò¿¿ìæëýãäñýí øèëýí õîîëîéä áàéðëàäàã.

4

Èéì òºðëèéí êîëëåêòîð íü äóëààí àëäàãäàë áàãàòàé, àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò ºíäºðòýé, áàãà òàëáàé øààðääàã ÷ ¿éëäâýðëýëèéí îíöëîãîîñ õàìààð÷ õàðüöàíãóé ºíäºð ¿íýòýé áàéäàã. Ãýõäýý õàâòãàé êîëëåêòîðûã áîäâîë ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóð íàì ¿åä ÷ 300Ñ-ýýñ äýýø õýìèéí äóëààíòàé õàëóóí óñ áýëòãýæ ÷àääàã òóë õàëààëòûí ñèñòåìä ÷ õîñëóóëàí õýðýãëýõ áîëîìæòîé.

õóíòá

äñÌó

áòò

Çäí1

Çóðàã 4.

Íàðíû õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåìèéí á¿òýö ____

Íàðíû êîëëåêòîðûã çºâõºí áàéðàí õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåìòýé îñëóóëàí àøèãëàäàã. Ýíý ñèñòåìä íàðíû êîëëåêòîðîîñ ãàäíà ºðõèéí íýã õ¿íèé ñíû õýðýãëýýã 60-100ë áàéõààð òîîöñîí õàëóóí óñíû íººöë¿¿ð ñàâ, ýðãýëòèéí àñîñ, òîõèðóóëãûí òºõººðºìæ çýðýã ç¿éëñ øààðäëàãàòàé. Òîõèðóóëãûí ºõººðºìæ íü íººöë¿¿ð ñàâ äàõü õàëóóí óñíû òåìïåðàòóðûã òîäîðõîé õÿçãààðò àðüæ áàéõ ¿¿ðýãòýé.

ªâëèéí óëèðàëä, ìºí äàðààëñàí îëîí ºäºð á¿ðõýã áàéõ ¿åä íýìýëò óëààíû ¿¿ñã¿¿ðýýð õàëóóí óñàà áýëòãýíý. Èõýíõ òîõèîëäîëä õàëààëòûí ñèñòåìýýñ àëáàðëóóëàí äóëààí ñîëèëöóóëàã÷èéí òóñëàìæòàéãààð õàëóóí óñûã áýëòãýäýã. ºí öàãèéí ÿëãààòàé öàõèëãààíû òîîëóóðòàé ¿åä øºíèéí öàãò íººöë¿¿ð äýõ ñûã öàõèëãààíààð õàëààõ áîëîìæòîé.

¯íý ____

ĺðâºí õ¿íòýé íýã àéëä 6ì2 òàëáàéòàé õàâòãàé êîëëåêòîð, 300 ë àãòààìæòàé õàëóóí óñíû íººöë¿¿ð ñàâ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çýýä ìàòåðèàë, îõèðóóëãûí ñèñòåì, äóëààí ñîëèëöóóëàã÷, óãñðàëòûí çàðäàë çýðãèéã õàðãàëçàí îîöîõîä ¿íý íü îéðîëöîîãîîð 2 - 6 ñàÿ òºãðºã áîëíî.

Óãñðàëòûã áèå äààí õèéâýë çàðäëûã 20 õ¿ðòýë õóâü õýìíýõ áîëîìæòîé.

àðèì íýã òîíîã òºõººðºìæ, òóõàéëáàë íººöë¿¿ð ñàâ áîëîí äóëààí ñîëèëöóóðûã îòîîääîî ¿éëäâýðëýõ á¿ðýí áîëîìæòîé áºãººä èéì íºõöºëä ¿íý èë¿¿ õÿìäðàõ ü îéëãîìæòîé. Èéì òºðëèéí ñèñòåìèéí ºðò㺺 íºõºõ õóãàöàà îéðîëöîîãîîð 8-2 æèë áàéäàã.

- 45 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Íàðíû õàëóóí óñ õàíãàìæèéí

Ñèñòåìèéí èæ á¿ðäýë

5 Ìàíàé îðíû òºâëºðñºí ñ¿ëæ

ºðõèéí íýã õ¿íä ñàðä 598¥ (2002æèëèéí çàðäàë 29,000¥ áîëæ áàéí¿íý íèëýýä ºíäºð ãàðäàã áà ýíý í¿íý íü ò¿¿íèé áýëòãýñýí çàðäàëààñ

Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èéã à¿ç¿¿ëäýã îëîí àðãà ìåõàíèçìûã äìàíàé òºð çàñàã àíõààðàëäàà àâ÷ ò

Çóðàã 4.

ýýíä õîëáîãäñîí àéëóóäûí õàëóóí óñíû ºðòºã îíû áàéäëààð), 4 õ¿íòýé àéëûí õàëóóí óñíû à. Õàðèí áèå äààñàí îðîí ñóóöíû õóâüä ýíý ü òºâëºðñºí ñèñòåìä áýëòãýãäñýí õàëóóí óñíû 2 äàõèí õÿìä áàéäàãòàé õîëáîîòîé.

øèãëàæ áóé àéë ºðõºä òºðººñ õºíãºëºëò ýëõèéí óëñ îðíóóäàä õýðýãëýäýã. ¯¿íèéã ÷ îäîðõîé àðãà õýìæýý àâàõ íü ýðãýëçýýã¿é.

- 46 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Á¯ËÝà 5. ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÕÝÐÝÃÑÝË

Òîéì Á¿òýö ____

Ñ¿¿ëèéí 40 æèëä àõóéí öàõèëãààí õýðýãñëèéí òºðºë, òîî õýìæýý èõýýõýí õóðäàöòàé ºññºí õýäèé ÷ õºðãºã÷, õºë人ã÷ çýðýã òºõººðºìæèéí òºðºë ç¿éëèéí ºñºëò õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéíà. Õàðèí õàðèëöàà õîëáîîíû öàõèëãààí õýðýãñëèéí òîî òºðºë ìàø õóðäàöòàé ºñæýý. Àõóéí öàõèëãààí õýðýãñýëèéí òîî, òºðºë ºñºõèéí õýìæýýãýýð öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý ºñºõ íü îéëãîìæòîé. Õàðèí òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéí íºëººãººð àõóéí öàõèëãààí õýðýãñë¿¿äèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã áàãàñàæ áàéãàà áºãººä ¿¿íèéã ºíºº ¿åä íýã àéëûí äóíäàæ öàõèëãààí õýðýãëýý 1980 îíûõòîé áàðàã èæèë áàéãààãààñ õàðæ áîëíî.

Àõóéí öàõèëãààí õýðýãñë¿¿äèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé á¿òýö

Òåëåâèçîð9%

×àíàõ æèãíýõ19%

Óãààõ9%

Áóñàä17%

Õºðãºõ, õºë人õ

32%

Ãýðýëò¿¿ëýã14%

1

Àõóéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé áàðõºðãºõ õºë人õ, òåëåâèçîð ¿çýõýä çàðöóõýðýãñë¿¿ä òóõàéëáàë êîôå ÷àíàã÷, òîîñ ñóäàà, áîãèíî õóãàöààãààð õýðýãëýãääýã ÷ýçýëäýã. ¯ëäñýí 5 õóâü íü ÿíç á¿ðèéí æèöàõèëãààí õîíõ ãýõ ìýòýä çàðöóóëàãääàÿâöàä öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ áîëîìæ

o Öàõèëãààíààð õàëóóí óñ áýëòãýã÷ (õào Õîîë áýëòãýõ, áîëîâñðóóëàõ (öàõè

äîëãèîíû øàðàõ ø¿¿ãýý), o Óãààæ, öýâýðëýõ. (Óãààëãûí ìàøèí, o Õºðãºõ, õàäãàëàõ (õºðãºã÷, õºë人ã÷o Ãýðýëò¿¿ëýã (÷èéäýí, ãýðýëò¿¿ëãèéí ño Ìýäýýëëèéí õýðýãñýë (òåëåâèçîð, ñèño Áóñàä òºõººðºìæ¿¿ä (òîîñ ñîðîã÷

áîëíî.

- 47

Çóðàã 5.

àã 87 õóâèéã õîîë áýëòãýõ, þì óãààõ, óëäàã. ¯¿íýýñ ãàäíà æèæèã öàõèëãààí îðîã÷, ñýíñ çýðýã íü õàðüöàíãóé öººí íèéò õýðýãëýýíèé 8 îð÷èì õóâèéã æèã õýðýãñýë, òóõàéëáàë çàé öýíýãëýã÷, ã. Äàðààõ òºõººðºìæ¿¿äèéã, õýðýãëýõ èõýýð íýìýãäýíý. ¯¿íä:

ëóóí óñ õàíãàìæ á¿ëãèéã ¿ç), ëãààí çóóõ, öàõèëãààí áîëîí áîãèíî

àÿãà ñàâ óãààã÷, õàòààã÷), ), èñòåì), òåì õºãæèì, êîìüïþòåð), , íàñîñ, àãààðæóóëàëòûí ñýíñ) çýðýã

-

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Àæèëëàõ õóãàöààã øèéäýõ ____

Àõóéí öàõèëãààí õýðýãñë¿¿ä áîëîõ öàõèëãààí çóóõ, óãààëãûí ìàøèí çýðãèéí èõýíõ íü 1000 Âò (W) -ààñ èõ ÷àäàë øààðääàã. Èéìä ýäãýýðèéã àëü áîëîõ áîãèíî õóãàöààíä àøèãëàõ õýðýãòýé. Æèæèã öàõèëãààí õýðýãñë¿¿ä áîëîõ õîíõ, öàõèëãààí öàã, óòàñíû àïïàðàò çýðýã íü ìàø áàãà ÷àäàëòàé áóþó 1-20 Âò áàéäàã. Ãýâ÷ ýäãýýðèéã õàðüöàíãóé óðò õóãàöààíä (æèëèéí 365 õîíîãò ºäºðò 24 öàãèéí òóðø) àøèãëàäàã òóë èéì òºðëèéí æèæèã õýðýãñë¿¿äèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íèëýýä ºíäºð ãàðäàã. ̺í çîãñîíãè ¿åèéí (Stand-by mode) öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý ¿¿íä èõýýõýí õóâèéã ýçýëäýã. ¯¿íèéã äàðààõ æèøýýíýýñ õàðüöóóëæ õàðúÿ:

Á¿õýë æèëèéí òóðø (æèëä 8,760 öàã áàéíà) çºâõºí 1 Âò ÷àäàëòàé (òóõàéëáàë ñýð¿¿ëýãòýé öàõèëãààí öàã) æèæèã öàõèëãààí õýðýãñëèéã àæèëëóóëàõàä æèëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý 8,760 Âò áîëíî. Ýíý íü 250 îð÷èì Âò ÷àäàëòàé åðäèéí êîìïþòåðèéã 35 öàã àæèëóóëàõàä õ¿ðýëöýõ ýð÷èì õ¿÷ þì.

Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý (Âò.öàã) = ×àäàë (Âò) õ Àæèëëàñàí öàã (öàã)

Æèëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý ____

Àõóéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé æèëèéí õýðýãëýý íü òóõàéí àéëûí öàõèëãààí õýðýãñëèéí òîî áîëîí òýäãýýðèéí õýð îëîí óäàà, ÿìàð õóãàöààãààð àøèãëàæ áàéãààãààñ õàìààðäàã. Òóõàéí àéëä áàéõ õ¿íèé òîî îëîí áàéõ òóñàì òýäãýýðò øààðäëàãàòàé öàõèëãààí õýðýãñëèéí òîî íýìýãäýæ àøèãëàõ õýìæýý áóþó õóãàöàà íü èõñýíý. Ãóðâàí õ¿íòýé àéëûí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãöýý íýã áóþó õî¸ð õ¿íòýé àéëûíõààñ èõ áàéõ íü îéëãîìæòîé. Òèéìýýñ òóõàéí àéëûí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü ºðõèéí ãèø¿¿äèéí òîîíîîñ øóóä õàìààðíà.

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã òîãòîîõ

Ìàíàé õîò ñóóðèí ãàçðûí áàðàã á¿õ àéë öàõèëãààí òîîëóóðòàé áàéäàã áºãººä òýäãýýðèéã õàðüÿà ä¿¿ðýã, ñóìûí öàõèëãààí øóãàì ñ¿ëæýýíèé êîìïàíèóäààñ ñóóðèëóóæ ºã÷, õÿíàäàã. Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ãàäíà ñ¿ëæýý, òóõàéí àéëûí åðºíõèé çàëãóóð õî¸ðûí õîîðîíä óãñàðäàã öàõèëãààí õýìæèõ òîîëóóð íü òýð àéë òîäîðõîé õóãàöààíä õè÷íýýí õýìæýýíèé öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýñíèéã õýìæèíý. Àéë ºðõ áîëãîíä áàéäàã “Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýã÷äèéí òîîöîîíû äýâòýð” -ýýñ òà ººðèéí ºðõèéí æèëèéí õýðýãëýýã ìýäýõ áîëîìæòîé. Àõóéí öàõèëãààí õýðýãñëèéíõýý æèëèéí õýðýãëýýã äàðààõ õ¿ñíýãòýíä ºãñºíòýé õàðüöóóëæ, àëü õýðýãñýë ÷èíü èë¿¿ ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýæ áàéãààã òîãòîîæ áîëíî. Õýðýâ èõ áàéâàë ò¿¿íèéã àëü áîëîõ áàãàñãàõ õàðèí áàãà áàéâàë õýìíýëòòýé àøèãëàæ áàéíà ãýæ ¿çýæ áîëíî. Õ¿ñíýãò 5.1 -èéã õàðíà óó.

Ýäãýýð öàõèëãààí õýðýãñë¿¿äèéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü àéë ºðõ á¿ðò ÿëãààòàé áàéäàã. Ýíý íü òóõàéí õýðýãñëèéí ýëýãäýë, àøèãëàëòûí áàéäàë, õýðýãëýõ õóãàöàà, áàéðëàë, çàñâàð áîëîí ïðîãðàììûí ñîíãîëò çýðãýýñ õàìààðäàã.

- 48 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õ¿ñíýãò 5.1

ªðõèéí æèëèéí öàõèëãààí ýð÷èì

õ¿÷íèé õýðýãëýý. êÂò.öàã Öàõèëãààí õýðýãñýë 2 õ¿íòýé 3 õ¿íòýé

Ãýðýëò¿¿ëýã Öàõèëãààí çóóõ Õºðãºã÷ Õºë人ã÷ Óãààëãûí ìàøèí Óãààëãûí õàòààã÷ ìàøèí Õàëààëòûí íýìýëò òºõººðºìæ Æèæèã õýðýãñýë áîëîí áóñàä

240 350 370 390 150 170 400 350

300 480 440 510 220 250 400 460

Á¿õ òºõººðºìæèéí æèëèéí íèéò õýðýãëýý

2,420 3,020

Øèíý õýðýãñýë íü ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýíý ____

Äýýð äóðüäñàí÷èëàí àéë ºðõºä áàéõ öàõèëãààí õýðýãñëèéí òîî íýìýãäñýí ÷ íèéò öàõèëãààí õýðýãëýý íýìýãäýýã¿é áàéíà. Ýíý íü îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãèîð ¿éëäâýðëýñýí øèíý çàãâàðûí öàõèëãààí õýðýãñë¿¿äèéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé

õýðýãëýý áàéíãà áóóð÷ áàéäàãòàé õîëáîîòîé. Ñàéæðóóëñàí çàãâàðûí àõóéí öàõèëãààí

õýðýãñë¿¿äèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Öàõèëãààí óñõàëààã÷

Óãààëãûíìàøèí

Öàõèëãààí çóóõ Õºðãºã÷ Õºë人ã÷

Õºðãºã÷, õºë人ã÷èéí äóëààëãûã ñàéæðóóëæ, øàðàõ ø¿¿ãýýíèé òîõèðóóëãûã çºâ ñîíãîæ, óñ õàòààã÷, óãààëãûí ìàøèíû óñíû òåìïåðàòóðûã áóóðóóëæ, òýäãýýðèéí àæèëëàãààã õÿíàõ àâòîìàò òîõèðóóëàã÷òàé áîëãîñíîîð ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã óëàì á¿ð áàãàñãàæ áàéíà. Ìýäýýæ öààøèä ÷ òåõíèêèéí äýâøëèéí íºëººãººð ýäãýýð õýðýãñë¿¿äèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý áóóðñààð áàéõ áîëíî. Çóðàã 5.2

Ãîë òºëºâ àõóéí õóó÷èí öàõèëãààí õýðýãñë¿¿ä øèíýýñýý èõ ýð÷èì õ¿÷

çàðöóóëäàã áîëîâ÷ øèíý òºõººðºìæ¿¿äèéí ýð÷èì õ¿÷íèé çàðöóóëàëò ÷ áàñ õîîðîíäîî ÿëãààòàé áàéäàã. Õýìíýëòòýé õýðýãñë¿¿ä íü ¿íý ºíäºðòýé áàéäàã õýäèé ÷ òîõèðóóëàõ áîëîìæ èõòýé. Îð÷èí ¿åèéí àõóéí öàõèëãààí õýðýãñë¿¿ä íü îëîí òºðëèéí ÿëãààòàé ïðîãðàììóóäòàé áàéäàã áºãººä çºâ ïðîãðàììûã ñîíãîæ ÷àäñàíààð ýð÷èì õ¿÷ áîëîîä óñûã õýìíýõ áîëîìæòîé áîëäîã. Ãýõäýý òóõàéí õýðýãñýëä á¿ðýí õýìæýýíèé à÷ààëàë ºã÷èõººä áàãà ÷àäëûí ïðîãðàìì ñîíãîæ áîëîõã¿é íü îéëãîìæòîé.

- 49 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Óãààõ áà õàòààõ

Õóâöàñ, öàãààí õýðýãëýë óãààõ ____

Àõóéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé 7 îð÷èì õóâèéã õóâöàñ, öàãààí õýðýãëýëýý óãààõàä çàðöóóëäàã. Äàðààõ çºâëºìæ¿¿äýýñ òà ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ àðãóóäûã ìýäýæ àâíà.

Óãààëãûí ìàøèíàà à÷ààëàõ ____

Ìàíàé îðîíä õóäàëäààëæ áóé óãààëãûí ìàøèíûã äîòîð íü àâòîìàò, õàãàñ àâòîìàò àæèëëàãààòàé ãýæ àíãèëíà. Ýíý á¿ëýãò ãîë òºëºâ àâòîìàò àæèëëàãààòàé ìàøèíû òóõàé ºã¿¿ëíý. Óãààëãûí ìàøèíû óãààõ ñàâíû ýçýëõ¿¿íèéã àëü áîëîõ ä¿¿ðãýæ, á¿ðýí à÷ààëñíààð óãààëãàä øààðäàãäàõ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã õàðüöàíãóé õýìíýäýã. Ãýõäýý ìàøèíû áàãòààìæíààñ õýòð¿¿ëæ áîëîõã¿é.

Óãààëãûí ìàøèíû íýã óäàà óãààõ õóâöàñ, öàãààí õýðýãëýëèéí æèí íü ýðýýí (áóäàãòàé) äààâóóí ýäëýë áîë 4.5-5 êã, íîîñîí áîëîí òîðãîí ýäëýë áîë 2 êã áàéíà. Àìüäðàë äýýð 3-3.5 êã áàéõ íü òîõèðîìæòîé. Äàøðàìä äóðüäàõàä òîì õýìæýýòýé õóâöàñ, õýðýãëýëèéã íýã äîð õèéæ óãààõààñ çàéëñõèéæ òýäãýýðèéã æèæèã ýäëýëòýé õîëüæ óãààâàë óãààëòûí ÷àíàð ñàéæèðíà.

Óãààëãàíä çàðöóóëàõ ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñ

Óñûã õàëààõ67%

Óãààõ ç¿éëèéã õàëààõ

5%

Õºäºëã¿¿ðèéí àæèëëàãàà

11%

Äóëààíû àëäàãäàë

17%

3

Òåìïåðàòóð, ïðîãðàììûí ñîíãîëò ____

Óãààëãûí ìàòºðºë áîëîí õýïðîãðàììûí ãîðèìáîõèðäñîí ýäëýëä óðüä÷èëñàí óãààëòûçýðãèéã õýìíýíý.

Öàõèëãààí ýðÒóðøëàãààñ ¿çýõýä îðîíä 40îÑ áàéõàøóóðõàé ãîðèìûíòºõººðºìæèéí ýðãáºãººä òýäãýýðèéã òóõàéëáàë õýìíýëòò

Çóðàã 5.

øèíû öàõèëãààíû õýðýãëýý íü óãààõ ýäëýëèéí ìàòåðèàëûí ð áîõèðäñîíîîñ õàìààðóóëàí ñîíãîæ áàéãàà óãààëãûí îîñ õàìààðíà. Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí óãààëãûí ìàøèí íü èõýýõýí çîðèóëñàí, óðüä÷èëñàí óãààëãûí ïðîãðàììòàé áàéäàã. Õàðèí ã àëãàññàíààð öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, óñ, óãààëãûí íóíòàã

÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü óãààõ óñíû òåìïåðàòóðààñ õàìààðíà. óãààõ óñíû òåìïåðàòóðûã 95îÑ -èéí îðîíä 60 îÑ, 60îÑ -èéí àð ñîíãîõîä óãààëãûí ÷àíàðò íºëººëºõã¿é ãýæ ¿çäýã. ̺í , õýìíýëòòýé, áîãèíî õóãàöààíû áîëîí ìóøãèõ/õàòààõ ýëòèéí òîîã òîõèðóóëàõ çýðýã íýìýëò ïðîãðàììóóä áàéäàã çºâ ñîíãîæ õýðýãëýñíýýð öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ áà ýé ïðîãðàììûã ñîíãîñíîîð ºíäºð òåìïåðàòóðòàé óñíû îðîíä

- 50 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

íàì òåìïåðàòóðòàé óñààð óðò õóãàöààíä ¿ð ä¿íòýé óãààæ, ýð÷èì õ¿÷èéã 40 õ¿ðòýë õóâü õýìíýíý. “1/2 -òîâ÷ëóóð” ààð áàãà õýìæýýòýé ýäëýëèéã óãààõàä ýð÷èì õ¿÷ áîëîí óñíû õýðýãëýýã áàãàñãàäàã. Ãýâ÷ äýýðõè íºõöºëä 1 êã ýäëýë óãààõàä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýý á¿ðýí à÷ààëàëòàé ¿åèéíõýýñ èõ áàéäàã.

Óãààëãûí íóíòãèéí õýìæýý ____

Óãààëãûí íóíòãèéí õýìæýýã çºâ òîõèðóóëàõ íü íàì òåìïåðàòóðòàé óãààëãûí ¿ð ä¿íã ñàéæðóóëàõ, óðüä÷èëñàí óãààëãààñ çàéëñõèéõ áîëîìæ îëãîõ áºãººä èíãýñíýýð ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëäýã. ¯éëäâýðëýã÷èä óãààëãûí íóíòãèéí óóò, ñàâ äýýð ò¿¿íèé îðöûí õýìæýý, õýðýãëýõ çààâðûã çóðàã áîëîí áè÷ìýë òýìäýãëýãýýãýýð õàðóóëñàí áàéäàã. Ìàøèíû ººðèéíõ íü çààâàðò çààñàí íóíòãèéí õýìæýý íü åðäèéí óãààëãûí íóíòãèéã õýðýãëýõýä òîõèðíî.

Õàëóóí óñíû õîëáîëò ____

Óãààëãûí õàãàñ àâòîìàò ìàøèíûã õàëóóí óñíû øóãàìòàé øóóä õîëáîõîîð õèéñýí áàéäàã áîë èõýíõ á¿ðýí àâòîìàò óãààëãûí ìàøèí íü õ¿éòýí óñíû øóãàìòàé õîëáîãäîæ óñàà öàõèëãààíààð õàëààäàã. Õàðèí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí àâòîìàò óãààëãûí ìàøèíóóä õàëóóí óñíû øóãàìòàé õîëáîãäîæ çºâõºí íýìýëò õàëààëòûã ë öàõèëãààíààð õèéäýã áîëñîí. Óãààëãûí ìàøèíûã õàëóóí óñíû øóãàìòàé õîëáîñíîîð ýð÷èì õ¿÷ õýìíýíý. ¯¿íèé òóëä õàëóóí óñíû íàéäâàðòàé ýõ ¿¿ñâýð, áîãèíî áºãººä ñàéòàð äóëààëãàòàé ò¿ãýýõ õîîëîéòîé áàéõ íü ÷óõàë. ̺í óñàà õàëààõäàà íàðíû êîëëåêòîðûã àøèãëàõ íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéõ áîëíî.

Øèíý áîëîí õóó÷èí çàãâàðûí óãààëãûí ìàøèíû öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ áîëîí óñíû õýðýãëýýã òîîöñîí àøèãëàëòûí æèëèéí çàðäàë (òºãðºãººð 2002 îí)

Õ¿ñíýãò 5.2

ªðõèéí àì á¿ë

1 õ¿í 2 õ¿í 3 õ¿í 4 õ¿í Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ Õóó÷èí öàõèëãààí õýðýãñëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý Øèíý õýðýãñýëèéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

120êÂò.ö

70êÂò.ö

50êÂò.ö

220êÂò.ö

120êÂò.ö

100êÂò.ö

320êÂò.ö

180êÂò.ö

140êÂò.ö

410êÂò.ö

230êÂò.ö

180êÂò.ö

Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿íèéí õýìíýëò /æèëýýð/

2,820¥

5,640¥

7,900¥

10,150¥

Óñ Õóó÷èí õýðýãñëèéí óñíû õýðýãëýý Øèíý õýðýãñýëèéí óñíû õýðýãëýý Óñíû õýìíýëò

9ì3

4ì3

5ì3

17ì3

7ì3

10ì3

25ì3

10ì3

15ì3

32ì3

13ì3

19ì3

Óñíû ¿íèéí õýìíýëò /æèëýýð/

2,500¥

5,000¥

7,500¥

9,500¥

Àøèãëàòûí çàðäàëûí õýìíýëò /æèëýýð/

5,320¥

10,640¥

15,400¥

19,650¥

- 51 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Øèíèéã õóäàëäàí àâàõ ____ Á¿ðýí àâòîìàò óãààëãûí ìàøèí

ªíºº ¿åä 5 êã ýäëýëèéí áàãòààìæòàé óãààëãûí ìàøèíû õóâüä öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü 1.7 êÂò.öàãààñ áàãà, óñíû õýðýãëýý íü 60 ëèòðýýñ áàãà áîë õýìíýëòòýé ãýæ òîîöäîã ÷ õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí õýìíýëòòýé óãààëãûí ìàøèíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý 0.9êÂò.ö, óñíû õýðýãëýý 35 ë õ¿ðòýë áàãàñ÷ýý. Çóðàã 5.4

Çàõ çýýëä íèéë¿¿ëæ áàéãàà óãààëãûí ìàøèíóóä íü öàõèëãààí õýðýãëýýíèé õóâüä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã. Öàõèëãààí õýðýãñýë ¿éëäâýðëýã÷èä á¿òýýãäýõ¿¿íäýý òýäãýýðèéí õ¿÷èí ÷àäàë, àøèãëàëòûí òàëààðõè øààðäëàãàòàé ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã (öàõèëãààí çàðöóóëàëò, óñíû õýðýãëýý çýðýã) ºãñºí áàéäàã. Òýäãýýðèéã òà òóõàéí õýðýãñëèéí àøèãëàëòûí çààâàð áîëîí ò¿¿íèé àðûí õýñýãò áè÷ñýí òàéëáàðààñ õàðæ áîëíî. Óãààëãûí ìàøèí íü àâòîìàòæóóëàëò, àøèãëàëòûí ãîðèì çýðãýýñ õàìààðàí 100-800 ìÿíãàí òºãðºãèéí ¿íýòýé áàéíà. Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ áîëîí óñíû õýìíýëòòýé õýðýãñë¿¿äèéí ¿íý õàðüöàíãóé ºíäºð áàéõ áîëîâ÷ óñ, öàõèëãààí áàãà õýðýãëýäýã òóë àøèãëàëòûí ÿâöàä ºðò㺺 áîãèíî õóãàöààíä íºõäºã.

Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí óãààëãûí ìàøèí íü “Fuzzy logic“ õýìýýõ øèíý ýëåêòðîí òîõèðóóëãûí ñèñòåìòýé áîëñîí. Ýíý òîõèðóóëãà íü óñíû õýðýãëýý, óãààõ, çàéëàõ, ñýãñðýõ àæèëëàãààã óãààõ ýäëýëèéí òºðºë õýìæýýíýýñ õàìààðóóëàí àâòîìàòààð òîõèðóóëäàã.

Àðâàí òàâàí æèëèéí ºìíº ¿éëäâýðëýñýí óãààëãûí ìàøèíûã îð÷èí ¿åèéí øèíý çàãâàðûí óãààëãûí ìàøèíòàé õàðüöóóëæ, 4 õ¿íòýé àéëûí æèëèéí õýðýãëýýãýýð àøèãëàëòûí çàðäëûã òîîöîõîä øèíý çàãâàðûí óãààëãûí ìàøèí õýðýãëýñíýýð æèëä 19,650¥ õýìíýõýýð òîîöîî ãàð÷ áàéãààã Õ¿ñíýãò 5.2 –ààñ õàðíà óó.

Õàòààõ ____

Õàòààã÷ íü ìàíàé îðíû àõóéí õýðýãëýýíä òèéì ÷ ºðãºí íýâòðýýã¿é, õóäàëäààíä ÷ áàðàã ãàðäàãã¿é. Óãààñàí ýäëýëèéã àãààðò õàòààõ íü ìýäýýæ õýìíýëòòýé. Õýðýâ õàòààã÷ øààðäëàãàã¿é áîë òýð õýìæýýãýýð ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ áºãººä õàòààã÷ íü àõóéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé 2 õ¿ðòýë õóâèéã ýçëýõ áà òýð õýìæýýãýýð õýìíýíý ãýñýí ¿ã. Õàòààã÷ íü óãààëãûí ìàøèíû àäèë óãààñàí ýäëýëèéã öèëèíäð ñàâàíä õèéæ ýðã¿¿ëýí õàëóóí àãààðààð ¿ëýýæ, ÷èéãèéã çàéëóóëàõ àðãààð õàòààäàã. Õî¸ð òºðëèéí õàòààõ ñèñòåì áàéäàã áºãººä ÷èéãòýé àãààðûã çàéëóóëàõ áàéäëààð íü àãààð çàéëóóëàã÷òàé áà êîíäåíñàöèéí õàòààã÷ ãýæ àíãèëäàã. Àãààð çàéëóóëàã÷òàé õàòààã÷èéí ÷èéãòýé àãààð íü õîîëîéãîîð äàìæèí ãàäàãø ãàðàõ áóþó ýñâýë ñàéí àãààð çàéëóóëàõ ñèñòåìòýé ºðººíä øèëæèíý. Êîíäåíñàöèéí õàòààã÷ íü ÷èéãèéã õ¿éòýí àãààðûí òóñëàìæòàéãààð êîíäåíñàöëàõ (óóðûã óñ õýëáýðò øèëæ¿¿ëýõ) áà ¿¿ññýí óñûã áîõèðûí øóãàìààð çàéëóóëíà. Õàòààã÷èéã àãààð ñýëãýëò ñàéòàé ºðººíä ñóóðèëóóëàõ ¸ñòîé.

- 52 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õýðý⠺𺺠õýò õàëóóí áîë êîíäåíñàö ìóó ÿâàãäàõ áºãººä öàõèëãààí

ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü ºñíº. Êîíäåíñàöèéí õàòààã÷ íü àãààð çàéëóóëàã÷òàé õàòààã÷ààñ 15 õ¿ðòýë õóâü èë¿¿ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýäýã.

Õàòààã÷èä íü ÿíç á¿ðèéí òîõèðóóëãàòàé áàéäàã. ×èéãíýýñ õàìààðàëòàé õàòààã÷èéí òîõèðóóëàã÷ íü ìýäðýã÷ýýð äàìæóóëàí õàòààõ õóãàöàà áîëîí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã àâòîìàòààð òîõèðóóëäàã. Ìýäðýã÷ íü õàòààæ áóé ýäëýëèéí ÷èéãèéã øàëãàíà. Õàòààõ òåìïåðàòóð õýìæýýíäýý õ¿ðñýí ¿åä àâòîìàòààð óíòàðíà. Çàðèì íýã õÿìä õàòààã÷ õóãàöààíû ãàð òîõèðóóëàãàòàé. Ãýâ÷ õàòààæ áóé ìàòåðèàëûí òºðºë, òîî õýìæýýíýýñ õàìààð÷ õàòàõ õóãàöàà ÿëãààòàé áºãººä òîõèðóóëãûã áóðóó ñîíãîñíîîñ õýò èõ õàòààæ ýð÷èì õ¿÷èéã ¿ðã¿é çàðöóóëäàã ãýäãèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.

Õàòààõ ýäëýëèéã óðüä÷èëàí áîëîâñðóóëàõ ____

Õàòààã÷èéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü òóõàéí óãààñàí ýäëýëèéí õàòààã÷èä õèéõ ¿åèéí ÷èéãíýýñ èõ õàìààðäàã. Òèéìýýñ óãààñàí ýäëýëèéã õàòààã÷èä õèéõýýñ ºìíº àëü áîëîõ ÷èéãèéã íü áàãàñãàõûí òóëä ñýãñðýã÷èéí ýðãýëòèéí õóðäûã ºíäºð áàéõààð ñîíãîõ õýðýãòýé.

5êã ýäëýëèéí áàãòààìæòàé õàòààã÷èéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý

Õ¿ñíýãò 5.3

Óãààëãûí ìàøèíû ñýãñðýã÷èéí ýðãýëòèéí òîî

Àãààð çàéëóóëàã÷òàé õàòààã÷ Êîíäåíñàöèéí õàòààã÷

600 ýðã/ìèí 800 ýðã/ìèí 1000 ýðã/ìèí 1200 ýðã/ìèí 1400 ýðã/ìèí 1600 ýðã/ìèí

3.9êÂò.ö 3.2êÂò.ö 2.7êÂò.ö 2.5 êÂò.ö 2.3 êÂò.ö 2.1 êÂò.ö

4.4êÂò.ö 3.6 êÂò.ö 3.1 êÂò.ö 2.9 êÂò.ö 2.6 êÂò.ö 2.4 êÂò.ö

À÷ààëàõ ____

À÷ààëàë íü õàòààã÷èéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã òîäîðõîéëîã÷ áàñ íýãýí õ¿÷èí ç¿éë. Áàãà à÷ààëñíààð õàòààõ õóãàöààã áàãàñãàõ áèø õàðèí ÷ íýãæ ýäëýëèéã õàòààõàä íîîãäîõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã èõýñãýäýã. Òèéìýýñ ìàøèíûõàà áàãòààìæèíä òîõèðñîí ýäëýëèéã àëü áîëîõ á¿ðýí à÷ààëàõ õýðýãòýé. Óãààëãûí äàðàà ýäëýëèéã ìàòåðèàëûí òºð뺺ð íü àíãèëàõ íü õàòààõ õóãàöààã çîõèìæòîé áàéëãàæ ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýäýã. Íèìãýí áîëîí çóçààí ìàòåðèàëûã õàìòàä íü íýã ïðîãðàìààð õàòààõ íü ¿ð ä¿í ìóóòàé.

Òåìïåðàòóð, ïðîãðàìì ñîíãîëò ____

Õàòààõ õóãàöààã àëü áîëîõ áîãèíî áàéõààð ñîíãîõ íü ýð÷èì õ¿÷èíä õýìíýëòòýé. Èíä¿¿äýõ ýäëýë íü çàéëøã¿é òîäîðõîé õýìæýýíèé ÷èéãòýé áàéõ ¸ñòîé áàéäàã. Òèéìýýñ õóâöàñûã õýò õàòààñíààð ò¿¿íèéã èíä¿¿äýõýä èë¿¿, ¿ð àøèãã¿é öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, öàã çàðöóóëàõ áîëíî. Èéì áîëîõîîð ïðîãðàììûã ñîíãîõäîî ‘ø¿¿ãýýíèé õàòààëò’ -í îðîíä ‘èíä¿¿íèé õàòààëò’ -ûã ñîíãîîðîé.

- 53 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õîîë áýëòãýõ

Ìàíàé îðíû õîò ñóóðèí ãàçðûí íèéò àéë ºðõèéí 60-70 õóâü íü õîîë õèéõäýý öàõèëãààí õýðýãëýõ áà õàðèí ãýð õîðîîëëûí áîëîí õºäººãèéí àéë ºðõ¿¿äèéí èõýíõ íü õîîë, öàé áýëòãýõäýý åðäèéí çóóõ àøèãëàäàã. Õîîë áîëãîõ áîëîí æèãíýõýä àõóéí íèéò öàõèëãààí õýðýãëýýíèé 10-20 õóâèéã, ¿¿íèé 70-90 õóâèéã ÷àíàõ, 10-30 õóâèéã æèãíýõýä (øàðàõàä) çàðöóóëäàã. ×àíàõ, æèãíýõýä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ ìàø îëîí àðãà áèé.

Õîîë õèéõ ñàâàà ñîíãîõ ____

Õîîë õèéõ ñàâ ñóóëãûã çºâ ñîíãîõ íü ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõýä òóñ äºõºì áîëíî. Öàõèëãààí çóóõàí äýýð õîîë õèéõ ñàâ íü òýãø õàâòãàé ¸ðîîëòîé, ìºí ¸ðîîëûí ãàäàðãóóãèéí õýìæýý íü öàõèëãààí çóóõíû øèðýìíèé õýìæýýòýé àäèë áàéõ ¸ñòîé. Èíãýñíýýð öàõèëãààí çóóõíû øèðýìíýýñ ñàâàíä ºãºõ äóëààíûã ã¿éöýä àøèãëàíà.

Ìàíàé îðîíä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õèéí çóóõ ºðãºí íýâòýð÷ áàéãàà áà èéì çóóõíû õóâüä ñàâíû ¸ðîîëûí õýìæýý íü õèéí òóëãàíû ãàäíà õ¿ðýýíýýñ 2 ñì èë¿¿ áàéõ íü òîõèðîìæòîé áàéäàã. Òàã àëü áîëîõîîð ñàâàíäàà òààðñàí, çàé çàâñàðã¿é áàéâàë ñàéí.

Õàìãèéíõîîëíû áîëîëáîëöûã õóðäàñõîîëûã áýëòãýòîõèðîìæòîé. øààðäàõ ýð÷èõóãàöààã õîæí

Ýð÷èì õ¿÷èéãõóðäíààð øààºíäºð õàëàëòáîëãîñíîîð, öàëäàãäëààñ çàé

Èõýíõ õÒóõàéëáàë òºìõ¿÷èéã èë¿¿ çýð÷èì õ¿÷ õýì

Õàâòãàé ¸ðîîë íü áóöëàëòûã ò¿ðãýñãýäýã.

Öàõèëãààí çóóõàíä õîîë õèéõ çîðèóëàëòûí ñàâíû îãòëîë

Çóðàã 5.5

òîõèðîìæòîé íü øèëýí òàã áºãººä èéì òàãòàé ¿åä ñàâàí äîòîðõè òûã õàðàõ áîëîìæòîé áà îëîí äàõèí îíãîéëãîõ øààðäëàãàã¿é òóë ãàæ, òýð õýìæýýãýýð ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýíý. ̺í áîëö óäààíòàé õýä ò¿ðãýí ÷àíàã÷ (ñàéòàð áèò¿¿ìæëýãäñýí ñàâ) -èéã àøèãëàõ íü Èéì òºðëèéí ÷àíàã÷ ñàâ õýðýãëýñíýýð òóõàéí õîîëûã õèéõýä ì õ¿÷èéã 30 îð÷èì õóâèàð õýìíýõýýñ ãàäíà èõ õýìæýýíèé öàã î.

×àäëûã òîõèðóóëàõ, íººö äóëààíûã àøèãëàõ ____

õýìíýõ õàìãèéí øàëãàðñàí àðãà íü õîîë áîëîí óñûã àëü áîëîõ ðäëàãàòàé òåìïåðàòóðò íü õ¿ðãýõ ÿâäàë þì. ¯¿íèé òóëä çóóõíû ûí ãîðèìîîð íü ÷àíàæ áîãèíî õóãàöààíä áóöàëãàõ þìóó àõèëãààíû ýð÷èì õ¿÷èéã áîãèíî õóãàöààíä õýìíýëòòýé àøèãëàæ, ëñõèéíý.

Óñàà áàãà õýðýãëýõ ____

îîëûã áýëòãýõýä ¿ðãýëæ èõ õýìæýýíèé óñ õàëààõ õýðýãòýé áîëíî. ñ ÷àíàõ (íóõàø õèéõ ã.ì) óñûã õàëààõûí òóëä èõ õýìæýýíèé ýð÷èì àðöóóëäàã. Òèéì áîëîõîîð àëü áîëîõ áàãà óñààð õîîë õèéõ íü íýõ áàñ íýãýí áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý.

- 54 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Øèëýí êåðàìèê øèðýìòýé öàõèëãààí çóóõàíä 1 ë

óñûã 80 õýì õ¿ðòýë õàëààõàä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñ

Øèðýìèéí äóëààí

àëäàãäàë8%

Óñûã õàëààõ55%

Ñàâûã õàëààõ áîëîí ñàâíû

äóëààí àëäàãäàë

10%

Øèðýì õàëààõ

27%

Òºõººðºìæèéí ñîíãîëò ____

Êåðàìèê áîëîí ìåòàë øèðýìòýé

öàõèëãààí çóóõ Õîîë õèéõ òºõººðºìæèéã

ñîíãîõäîî àëü áîëîõ ººðèéí øààðäëàãàòàé õýìæýýíäýý òîõèðñîí, õýò í¿ñýð òîì áèø çàãâàðûã ñîíãîõ íü ÷óõàë. Òóõàéëáàë áîãèíî äîëãèîíû çóóõ íü öàõèëãààí øàðàõ ø¿¿ãýýíýýñ èë¿¿ õýìíýëòòýé áàéäàã. Ó÷èð íü ýíý çóóõ ñàâûã íü õàëààëã¿é çºâõºí õîîëûã íü ë õàëààäàã. ̺í çîðèóëàëòûí òîíîã òºõººðºìæ, òóõàéëáàë óñ áóöàëãàã÷,

Ñ¿¿ëèéí ¿åä ìàíàé îðíû öàõèëãààí çóóõ íýâòýð÷ áàéíà. Ýíý õóâü õ¿ðòýë õýìíýõýýñ ãàäíà òåìïåáîäâîë èë¿¿ õóðäàí áàéäàã. ̺í Òèéìýýñ àëèâàà òºõººðºìæèéã ñîíçàðäàë áàãà, àøèãëàëò õÿëáàð, òõàðãàëçàí ¿çýõ íü ç¿éòýé þì.

Çóðàã 5.6

áóäàà àãøààã÷, öàõèëãààí æèãí¿¿ð çýðýã íü öàõèëãààí çóóõ àøèãëàñíààñ èë¿¿ ¿ð àøèãòàé, õýìíýëòòýé áàéäàã.

Øèíýýð öàõèëãààí çóóõ õóäàëäàæ àâàõ ____

Çóðàã 5.7

àõóé õýðýãëýýíä øèëýí êåðàìèê øèðýìòýé íü ìåòàë øèðýìòýé çóóõíààñ ýð÷èì õ¿÷èéã 5 ðàòóðûí ãîðèìûí øèëæèëò íü áóñàä çóóõûã õèéö ýíãèéí, öýâýðëýõýä ÷ õÿëáàð áàéäàã. ãîí àâàõäàà ò¿¿íèé öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé îõèðóóëãà õèéõ áîëîìæ ºíäºð çýðãèéã íü

- 55 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Øàðàõ ø¿¿ãýýíä øóóä áîëîí óðüä÷èëàí

õàëààæ æèãíýõ ¿åèéí ÿëãàà Óðüä÷èëàí õàëààæ

æèãíýõ ____

Õ¿ì¿¿ñ øàðàõ ø¿¿ãýýíä þì æèãíýõèéí ºìíº ò¿¿íèéã óðü÷èëàí õàëààæ áàéõ íü àæèãëàãääàã. Èíãýõ íü èõýýõýí ýð÷èì õ¿÷èéã ¿ð àøèãã¿é çàðöóóëàõ áà öººí íýð òºðëèéí õîîëûã ë óðüä÷èëñàí õàëààñàí øàðàõ ø¿¿ãýýíä áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéäãèéã ìýäýõýä èë¿¿äýõã¿é.

Çóðàã 5.8. ͺºö äóëààíûã àøèãëàõ ____

Øàðàõ ø¿¿ãýýã òîõèðîìæòîé ¿åä íü óíòðààæ, ò¿¿íä õóðèìòëàãäñàí äóëààíûã á¿òýýãäýõ¿¿íýý ã¿éöýýæ áîëãîõîä àøèãëàõ íü ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ íýã àðãà ìºí.

Øèíý çàãâàðûí øàðàõ ø¿¿ãýý õóäàëäàæ àâàõ ____

Îð÷èí öàãèéí øèíý

çàãâàðûí øàðàõ ø¿¿ãýý íü á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äýýðýýñ áà äîîðîîñ íü õàëààõ, ¿ëýýëãýõ, óòàõ, ìºí áîãèíî äîëãèîíîîð õàëààõ, øàðàõ çýðýã îëîí ¿éëäýëòýé áîëñîí. Øàðàõ ø¿¿ãýýã

õóäàëäàí àâàõäàà àëü áîëîõ ýð÷èì õ¿÷íèé áàãà çàðöóóëàëòòàéã íü ñîíãîõ õýðýãòýé áà ìºí òýäãýýðèéí õàíà áîëîí õààëãàíû äóëààëãûã àíõààðàõ íü ç¿éòýé. ¯ëýýëãýòýé øàðàõ ø¿¿ãýý íü äýýð áà äîîðîîñîî õàëàëòòàé ø¿¿ãýýã áîäâîë ýð÷èì õ¿÷ áàãà øààðäàõààñ ãàäíà á¿òýýãäýõ¿¿íèé á¿õ ãàäàðãóóã çýðýã áîëîâñðóóëäàã ñàéí òàëòàé áàéäàã. ̺í àëü áîëîõ æèæèã êàáèíòàé øàðàõ ø¿¿ãýýã ñîíãîñíîîð áîëîâñðóóëàëòàíä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýíý.

2 êã ìàõûã øàðàõ ø¿¿ãýýíä äýýð, äîîðîîñ íü øàðàõàä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé áàëàíñ

Øàðàõ ø¿¿ãýýãõàëààõ

15%

Øàðàõ ìàõûãõàëààõ

7%

Îð÷èíä àëäàãäàõ äóëààí

78%

Çóðàã 5.9

Õºðãºõ, õºë人õ

Õºðãºã÷ áà ò¿¿íèé òºðë¿¿ä ____

Õºðãºã÷ áîëîí õºë人ã÷ íü àõóéí õýðýãëýýíèé áóñàä õýðýãñëèéã áîäâîë áàéíãà õýðýãëýãäýæ, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ øààðäàæ áàéäàã òóë àõóéí öàõèëãààí õýðýãëýýíèé 32 îð÷èì õóâèéã ýçýëäýã áàéíà. Õºðãºã÷ íü áóñàä àõóéí õýðýãñë¿¿äèéí àäèë áàéíãà øèíý÷ëýãäýæ áàéäàã áà õóó÷íûã íü øèíý çàãâàðûíõààð ñîëüñîíîîð ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã íü 40 õ¿ðòýë õóâü áóóðóóëàõ áîëîìæòîé.

- 56 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý

áîëîí õýìíýëò íü õýðýãñëèéí çàãâàð

Õºë人õø¿¿ãýý íü ìàíò¿ãýýìýë áàéäáàéðëóóëñàí øàâäàð õýëáýðñàëàíãèä òàñîíãîéëãîõ øàÕºë人ã÷èéí ìàòåðèàëûí çáàãòààìæ íü áàãòààìæèéã íáºãººä ýíý íü

Õºðãºã÷áóóðóóëàõûí òãàçàð ñîíãîæ

Õºðãºõ òåìïåõýìæýýã íýìýòîõèðîìæòîé õºë人ã÷èéí õýìæýýíèé ýð

Õºðãºã÷

òºð뺺ñ ãàäíà òýäãýýðèéã õýð çºâ õýðýãëýæ áàéãààãààñ ãîë÷ëîí õàìààðíà.

Õºðãºã÷ íü åðäèéí áà ã¿í õºðãºëòòýé, õºðãºã÷ - õºë人ã÷íèé èæ á¿ðäýë, îëîí øàòíû õºðãºëòòýé ãýõ ìýò ÿíç ÿíç áèé. Õºë人ã÷ íü ø¿¿ãýý áà àâäàð õýëáýðòýé áàéíà. ̺í õºðãºã÷èéã óóðøóóëàã÷òàé áà óóðøóóëàã÷ã¿é ãýæ àíãèëäíà. Óóðøóóëàã÷òàé õºðãºã÷ íü òóñãàéëñàí óóðøóóëàã÷ õààëò á¿õèé òàñàëãààòàé. Õºë人õ òàñàëãàà íü õºë人ñºí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã óðò õóãàöààãààð õàäãàëàõ çîðèóëàëòòàé áà (*/***) ãýñýí òýìäýãëýý òàâüñàí áàéíà.

Åðäèéí õºðãºã÷íèé äîòîð òåìïåðàòóð íü 0-10°C áîë õºë人ã÷ òàñàëãààòàé (*** - òýìäýãëýýòýé) õºðãºã÷íèé õºë人õ òàñàëãààíû òåìïåðàòóð –18°C õ¿ðòýë áàéäàã.

Çóðàã 5.10

ø¿¿ãýý áîëîí õºë人õ àâäðûí õîîðîíä ÿëãàà áèé. Õºë人õ àé îðíû çàõ çýýëä áàðàã îðæ èðýýã¿é áîëîâ÷ áóñàä îðîíä íèëýýä àã áà ýíý íü õºë人õ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äýýð äýýðýýñ íü äàâõàðëàí óðãóóëãàíóóäàä õàäãàëíà. Õàðèí õºë人ã÷ àâäàð íü áèäíèé ìýäýõ èéí õºíäèé òàñàëãààòàé òºõººðºìæ þì. Õºë人ã÷ àâäàð íü àëãàà öººíòýé, óäààí õàäãàëàõ á¿òýýãäýõ¿¿í õèéõ áà áàéíãà àðäëàãàã¿é òóë ýð÷èì õ¿÷íèé çàðöóóëàëò õàðüöàíãóé áàãàòàé. áàãòààìæèéí ñîíãîëò íü òóõàéí àéë ºðõèéí àì á¿ë áîëîí õîîëíû ýõýö, õàäãàëàõ õóãàöààíààñ õàìààðàõ áºãººä õàìãèéí çîõèñòîé ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä 50-100 ë áàéíà. Õºë人ã÷ õóäàëäàí àâàõäàà ü àì á¿ëèéíõýý òîîíä òîõèðóóëàí çºâ ñîíãîõîä àíõààðàõ õýðýãòýé òàíàé ºðõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã áàãàñãàõàä íºëººëíº.

Áàéðëàë ____

áîëîí õºë人ã÷íèé öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã óëä çóóõ, ïèéøèí, õàëààõ õýðýãñýë çýðãýýñ õîë, àëü áîëîõ ñýð¿¿í áàéðëóóëàõûã õè÷ýýãýýðýé.

Àøèãëàëò ____

ðàòóðûã íàì ñîíãîñíîîð òà õºðãºëòºíä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé ãä¿¿ëíý. Õºðãºã÷èéí õºðãºõ òåìïåðàòóð íü +7°C îð÷èì áàéõàä áàéäàã áîë õºë人ã÷íèéõ –18°C îð÷èì áàéíà. Õºðãºã÷ áîëîí õààëãàíû áèò¿¿ìæëýë ìóóäàæ øààðäëàãà õàíãàõã¿é áîëñíîîñ èõ ÷èì õ¿÷ àëääàã òóë ò¿¿íèéã áàéíãà øàëãàæ, çàñàæ áàéõ õýðýãòýé.

- 57 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

̺í õààëãûã îëîí äàõèí íýýõ

áóþó óäààí õóãàöààãààð îíãîðõîé îðõèõ íü õýðýãñëèéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã èõýñãýäýã òóë çºâõºí øààðäëàãàòàé ¿åä îíãîéëãîæ, òýð äàðóéäàà õààæ áàéõ íü ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ áàñ íýã íºõöºë áîëíî. Õàëóóí õîîë õ¿íñèéã õºðãºã÷èíä øóóä õèéñíýýð ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã íü èõýñãýõýýñ ãàäíà òºõººðºìæèéí àæèëëàãààíä ìóóãààð íºëººëäºã. Òèéìýýñ õàëóóí õîîë õ¿íñèéã òàñàëãààíû òåìïåðàòóðòàé àäèë áîëòîë íü õºð㺺ä äàðàà íü õºðãºã÷èíä õèéæ áàéõ íü ç¿éòýé.

Øèíý õýðýãñýë ____

Ìàíàé îðíû ñóóðèí ãàçðûí àéë ºðõèéí äèéëýíõ íü õºðãºã÷ õýðýãëýäýã áîë îäîî ¿åä çóí öàãò õºë人ã÷ã¿é Ò¯Ö, õóäàëäààíû öýã áàðàã áàéõã¿é áîëæýý. Íèéò àøèãëàæ áóé õºðãºã÷íèé çîíõèëîõ õóâü íü 10-20 æèëèéí ºìíº ¿éëäâýðëýñýí áàéäàã. Îíöãîé õõºë人ã÷ àâäàðíû (200 ë áàãòààìæòàé)ºäðèéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü 0.5 êÂò/ö, õºë人ã÷

ø¿¿ãýýíèéõ

ýìíýëòòýé

0.7 êÂò/ö, õºðãºã÷íèéõ (160 ë áàãòààìæòàé õºë人õ òàñàëãààã¿é)

èõ ýð

Æèæèã öàõèëãààí õýðýãñë¿¿ä

Öàõèëãààí çàé õóðààãóóð ____

íººäºð õóäàëäààíä áàðàã 50 ãàðóé òºðëèéí öàõèëãààí æèæèã õýðýãñë¿¿ä,

Çóðàã 5.11

Åâðîäûí õîëáîîíû óëñàä õýðýãëýæ áóé ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé øîøãî

0.3 êÂò/ö îð÷èì áàéíà. Õºë人õ òàñàëãààòàé õºðãºã÷ íü åðäèéí, õºë人õ òàñàëãààã¿é õºðãºã÷ººñ 20 õ¿ðòýë õóâü èë¿¿ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëíà. Èæèë áàãòààìæòàé õºðãºã÷ õºë人ã÷èíä õàðüöóóëàëò õèéõýä öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü 30 õóâü õ¿ðòýë ÿëãààòàé áàéäàã. Åâðîïûí õîëáîîíû îðíóóäàä àõóéí öàõèëãààí õýðýãñë¿¿ä (õºðãºã÷, óãààëãûí ìàøèí, õàòààã÷) äýýð EURO-Label áóþó ýð÷èì õ¿÷íèé øîøãî õýðýãëýäýã áîëñîí.

Îíöãîé õýìíýëòòýé õýðýãñýë äýýð À ¿ñýã áè÷ñýí áàéõ áà õàðèí õàìãèéí ÷èì õ¿÷ õýðýãëýäýã õýðýãñýëä G ¿ñýã áè÷äýã. B-F ¿ñã¿¿ä íü äýýðõ 2

òýìäýãëýýíèé çàâñðûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã èëýðõèéëíý. Ãýõäýý õàðüöóóëàëòûã èæèë òºðëèéí õýðýãñë¿¿äèéí õîîðîíä õèéäýã áà òóõàéëáàë åðäèéí õºðãºã÷èéã õºë人õ òàñàëãààòàé õºðãºã÷òýé õàðüöóóëàõ ãýõ ìýò. Õàðèí ÿëãààòàé òºðºë, òóõàéëáàë õºë人ã÷ ø¿¿ãýý áà õºë人ã÷ àâäðûí õîîðîíä õàðüöóóëàëò õèéõäýý òýäãýýðèéí æèëèéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãöýýíä òóëãóóðëàíà.

ªòóõàéëáàë êîôå ÷àíàã÷, ¿ñíèé ñýíñ, ðàäèî, õ¿íñíèé êîìáàéí, ø¿äíèé öàõèëãààí ñîéç ã.ì ãàð÷ áàéíà. ßìàð ÷ àéë ºðõºä äóíäæààð 10 îð÷èì èéì òºðëèéí öàõèëãààí õýðýãñýë áàéäàã áàéíà.

- 58 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ýäãýýðèéí çàðèìûã íü ºäºð òóòàì õýðýãëýäýã áîë çàðèìûã íü ìàø öººí

õýðýãëýäýã. Äàõèí öýíýãëýäýã çàé õóðààãóóðòàé (rechargeable battery) õýðýãñëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé àøèãëàëò ìàø ºíäºð áàéäàã. Öàõèëãààí ñ¿ëæýýíýýñ àâñàí ýð÷èì õ¿÷íèé áàãàõàí õýñýã íü àøèãëàãäàæ ¿ëäñýí èõýíõ õýñýã íü çàé õóðààãóóðûã öýíýãëýõýä àëäàãääàã. Ò¿¿íýýñ ãàäíà çàé öýíýãëýã÷èéã çàëãààòàé îðõèõîä çàé öýíýãëýýã¿é áîëîâ÷ áàéíãà öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýæ áàéäàã áàéíà.

Ìýäýýëýë õîëáîîíû õýðýãñýë ____

Òåëåâèçîð, âèäåî òîãëóóëàã÷, õèéìýë äàãóóëûí àíòåí, ñèñòåì õºãæèì, ðàäèî, êîìïüþòåð, ìîäåì, ïðèíòåð çýðýã íü ºíººäºð îëîí àéëûí àõóéí ñòàíäàðò õýðýãëýý áîëîîä áàéíà. Ýäãýýð õýðýãñë¿¿ä íü õàðüöàíãóé áàãà ÷àäàëòàé ÷ óäààí õóãàöààãààð àøèãëàãääàã òóë öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ èõýýð çàðöóóëíà. Ìýäýýëýë õîëáîîíû õýðýãñë¿¿äèéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé áàðàã òàë õóâèéã àøèãëàëòûí áóñ ¿åä áóþó çîãñîíãè ¿åä çàðöóóëäàã. Ó÷èð íü ýäãýýð õýðýãñë¿¿äèéí èõýíõèéã íü çîãñîíãè ãîðèì (stand-by) –òîé ¿éëäâýðëýäýã. Èéìä äýýðõ õýðýãñë¿¿äèéã àøèãëàæ äóóñàíãóóòàà öàõèëãààí çàëãóóðààñ ñàëãàæ áàéãààðàé.

Çîãñîíãè ãîðèì, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé äàëä çàðöóóëàëò ____

Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ýíýõ¿¿ äàëä çàðöóóëàëò íü çîãñîíãè ãîðèìûí ¿åä òóõàéí öàõèëãààí õýðýãñýë ñ¿ëæýýíýýñ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ øààðääàã òåõíèêèéí íºõöºëººñ øàëòãààëàí áèé áîëäîã. Õýðýãñëèéã á¿ðýí óíòðààñíààð ýð÷èì õ¿÷èéã òîäîðõîé õýìæýýãýýð õýìíýíý. Õàðàìñàëòàé íü ºíººäºð ìàø îëîí õýðýãñë¿¿äèéã óíòðààëãûí çîãñîíãè áà àøèãëàëòûí ãýñýí ãîðèìòîéãîîð ¿éëäâýðëýæ áàéíà. Á¿ðýí óíòðààõûí òóëä òýæýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ ñàëãàõ õýðýãòýé.

Àæèëëàæ áóé áîëîí çîãñîíãè ãîðèìûí ¿åèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý

0

25

50

75

100

125

150

Òåëåâèçîð Ìîäåì Ëàçåð ïðèíòåð

Çîãñîíãè ¿åä Àæèëëàõ ¿åäªäºðò 3 öàã àæèëëàæ 21 öàã çîãñîíãè ãîðèìä áàéíàÀæèëëàõ ¿åèéí ÷àäàë 52 ÂòÇîãñîíãè ¿åèéí ÷àäàë 13 Âò

ªäºðò 1 öàã àæèëëàæ 23 öàã çîãñîíãè ãîðèìä áàéíàÀæèëëàõ ¿åèéí ÷àäàë 4.2 ÂòÇîãñîíãè ¿åèéí ÷àäàë 3.2 Âò

ªäºðò 3 ìèíóò àæèëëàæ (6 õóóäàñ õýâëýíý) 1437 ìèíóò çîãñîíãè ãîðèìä áàéíà.Àæèëëàõ ¿åèéí ÷àäàë 172 ÂòÇîãñîíãè ¿åèéí ÷àäàë 5Âò

Çóðàã 5.12

Áàéíãà çîãñîíãè ãîðèìä áàéäàã õýðýãñýë¿¿ä (âèäåî òîãëóóëàã÷, ôàêñûí

ìàøèí, óòàñíû àïïàðàò) -èéã õóäàëäàí àâàõäàà òýäãýýðèéí çîãñîíãè ¿åèéí ÷àäëûã àíõààð÷ àëü áîëîõ áàãà áàéõààð ñîíãîæ àâààðàé.

- 59 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ãýðýëò¿¿ëýã

Ǻâ ñîíãîñîí ÷èéäýí òîõèðîìæòîé ãýðýëò¿¿ëýã ãàðãàíà ____

Àõóéí öàõèëãààí õýðýãëýýíèé 14 îð÷èì õóâèéã ãýðýëò¿¿ëýãò çàðöóóëäàã. Òèéìýýñ ÷ ýíý õýðýãëýýíä ýð÷èì õ¿÷èéã õýðõýí çîõèñòîé àøèãëàõ òàëààð àíõààðàõ øààðäëàãàòàé þì. Ãýðýëò¿¿ëýãò àëü áîëîõîîð ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé, îâîð áàãàòàé ëþìèíåñöåíöè ÷èéäýí,, ýñâýë íåîí ãýðýë ãýãääýã ñàâõàí ëþìèíåñöåíöè ÷èéäýí õýðýãëýõ íü çîõèìæòîé áàñ õýìíýëòòýé. .

Óëàéñäàã áîëîí õýìíýëòòýé ÷èéäýíãèéí õàðüöóóëàëò

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000Àæèëëàñàí öàã

ªð

òºã

¥

Õýìíýëòòýé ÷èéäýí: ¯íý 10000¥Àæèëëàõ õóãàöàà 8000 öàãÓëàéñäàã ÷èéäýí: ¯íý 500¥Àæèëëàõ õóãàöàà 1000 öàã

8000 öàã àøèãëàñíû äàðàà 16600¥ õýìíýíý.

Óëàéñäàã ÷èéäýí 60Âò

Õýìíýëòòýé ÷èéäýí 11Âò

3

Îâîð áàãàòàé ëþìèíåñöåí

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýéìýò áîëîâ÷ óëàéñäàã ÷èéäýíòýéáàãà, àøèãëàëòûí õóãàöàà óðò áîãèíî õóãàöààíä íºõºõèéí õàì–ààñ õàðàãäàæ áàéíà. Èéìýýñ ñçýðãýýðýý ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòáîëîâ. ëþìèíåñöåíö áîëîí íåîèæèë õýìæýýíèé ãýðýëò¿¿ëýã ãàðõ¿÷ çàðöóóëàõààñ ãàäíà àøèãëàóðò áàéíà.

Çóðàã 5.1

ö áîëîí ñàâõàí ëþìèíåñöåíö ÷èéäýí ____

÷èéäýíã õóäàëäàí àâàõ ¿åä õàðüöàíãóé ¿íýòýé õàðüöóóëàõàä öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý çýðãýýðýý äàâóó òàëòàé ó÷ðààñ àíõíû çàðäëàà ò èõýýõýí õýìíýëò ãàðãàäàã áîëîõ íü Çóðàã 5.13 àéæðóóëñàí ñïåêòîðûí òºðºë, îâîð áàãàòàé õèéö òýé ÷èéäýí íü ºíººäºð íèëýýä ºðãºí õýðýãëýãäýõ íõîîëîéò ñàâõàí ÷èéäýí íü óëàéñäàã ÷èéäýíòýé ãàæ ÷àäàõ áîëîâ÷ ò¿¿íýýñ 5 äàõèí áàãà ýð÷èì ëòûí õóãàöàà óëàéñäàã ÷èéäýíãèéíõýýñ 8 äàõèí

Çóðàã 5.14

- 60 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Á¯ËÝà 6. ÀÂÒÎÌÀØÈÍ

Òîéì Ìàíàé îðíû òýýâðèéí õýðýãñëèéí

ñòàòèñòèê òîî áàðèìò ____

Ìàíàé óëñàä 2001 îíä á¿õ òºðëèéí òýýâðýýð 11,810.5 ìÿí.òí à÷àà, äàâõàðäñàí òîîãîîð 98.5 ñàÿ õ¿í òýýâýðëýæ, à÷àà ýðãýëò 5,427.3 ñàÿ.òí.êì, çîð÷èã÷ ýðãýëò 1,972.2 ñàÿ õ¿í.êì, íèéò îðëîãî 120.8 òýðáóì òºãðºã áîëñíû 13.2 õóâü íü àâòî òýýâðýýñ, 52.3 õóâü íü òºìºð çàìûí òýýâðýýñ, 34.5 õóâü íü àãààðûí òýýâðýýñ îðæýý.

̺í îíä àâòîòåõíèêèéí ¿çëýãýýð á¿õ òºðëèéí àâòîìàøèí 93.1 ìÿí.: ¿¿íýýñ ñóóäëûíõ 53.2 ìÿí., à÷ààíûõ 24.8 ìÿí., àâòîáóñ 10.2 ìÿí., òóñãàé çîðèóëàëòûíõ 1.6 ìÿí., öèñòåðí 3.3 ìÿíãà òîîëîãäæýý.

Àâòîìàøèíû òîîíû ººð÷ëºëò (1995-2001îí)

0100002000030000400005000060000

Ñóóäëûí À÷ààíû Àâòîáóñ Òóñãàéçîðèóëàëòûí

1995 ÎÍ 2001 ÎÍ

Ìàíàé îðîíä 1995 îíä íèéò 56,428 àâòîìàøèí òîîëîãä -ñîí áîë 2001 îíä 93,071

áîëæ ºññºí áà ¿¿íýýñ çºâõºí ñóóäëûí òýðýã 23,975 ààñ 53,198 áîëæ 120 õóâèàð íýìýãäñýí áàéíà. Ýíý íü æèëä äóíäæààð 6,000 ãàðóé àâòîìàøèí íýìýãäýæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Íèéò àâòîìàøèíû 51 õóâü íü Óëààíáààòàð õîòîä áàéäàã. Ýíäýýñ õàðàõàä Óëààíáààòàð õîòûí 13 õ¿íèé íýãýíä áóþó 3 ºðõèéí äóíä íýã àâòîìàøèí, õºäººãèéí õ¿í àìûí 36 õ¿íä íýã àâòîìàøèí

íîîãäîæ áàéíà. Ìàíàé óëñ àâòî òýýâýðò õýðýãëýäýã øàòàõóóíûã 100 õóâü èìïîðòîîð àâäàã. Ýíý íü øàòàõóóíû ¿íèéí õýëáýëçýëä ìàø õ¿÷òýé íºëººëæ áàéíà. Æèëýýñ æèëä íåôòü, íåôüòýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí õýìæýý íýìýãäýæ ¿íý íü ÷ äàãàæ ºññººð áàéíà. Àâòîìàøèíû õýò Ẻãíºðºë

Òóõàéëáàë àâòîáèíçåíèé íèéë¿¿ëýëò 1995 îíûõîîñ 30 ãàðóé ìÿíãàí òîííîîð (15% ààð) íýìýãäýæ, ¿íý íü áàðàã 2 ãàðóé äàõèí ºñ÷ýý.

Àâòîìàøèí íýí ÷óõàë õýðýãëýý ìºí ¿¿?

Àâòîìàøèí áà ò¿¿íèé íºëºº ____

Òýýâðèéí õýðýãñýë íü õîò äîòîð çàìûí ò¿ãæðýëýýñ ãàäíà äóó ÷èìýý, õîðò óòàà ¿¿ñãýæ áàéãàëü îð÷èíä õîðòîé íºëºº

Çóðàã 6.2 ¿ç¿¿ëäýã.

- 61 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Áàðàã á¿õ ìàøèí ñóóðèí ãàçàðò òºâëºð÷, óëìààð òýíä àìüäàð÷ áóé õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí òàâ òóõûã èõýýõýí àëäóóëàõ áîëñîí íü ò¿ãø¿¿ð òºð¿¿ëæ áàéíà. ªäðººñ ºäºðò íýìýãäýæ áàéãàà òýýâðèéí õýðýãñëèéí òîîã öººð¿¿ëæ, ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ íü õ¿í áîëîîä áàéãàëü îð÷èíä ñàéíààð íºëººëíº.

Ãàãöõ¿¿ õýðõýí, ÿàæ ãýäýãò ë àñóóäëûí çàíãèëàà îðøèæ áàéãàà þì.

áàèõáàíºáà

õ¿àâ÷óøóìàñàêìñà

òîìýºð¿éõºèõáàáî¿ðàâ

Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ðòýé òýýâðèéíõýðýãñýë íü àãààðûí áîõèðäîëûã

á

Çóðàã 6.3

Òðîëåéáóñ Õàìãèéí òîõèðîìæòîé àðãûí íýã áîë íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñëèéí ¿éë÷èëãýýã àëü áîëîõ õóðäàí øóóðõàé áîëãîõ ÿâäàë þì. ¯¿íèé òóëä òýäãýýðò çîðèóëàí çàìûí õºäºë㺺íèé çîõèöóóëàëòûã çîõèñòîé áîëãîõ çýðýã íü õóâèéí àâòîìàøèíûã öººëºõ àðãóóäûí íýã þì.

Àâòîìàøèíûã çºâ õýðýãëýæ,

ò¿¿íä îð÷èí ¿åèéí õýìíýëòòýé òåõíèê íýâòð¿¿ëñíýýð øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ áîëîìæòîé. ªºðººð õýëáýë ìàøèíû øàòàõóóí çàðöóóëàëòûã

ãàñãàíà ãýñýí ¿ã. Ñ¿¿ëèéí ¿åä àâòîìàøèíû ¿éëäâýðëýã÷èä ÷ ýíý òàë äýýð ýýõýí àíõààðàõ áîëæýý. Ãýâ÷ àâòîìàøèíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý áóóðàõã¿é éñààð áàéíà. Ýíý íü íýã òàëààñ õ¿ì¿¿ñ àâòîìàøèí èõýýõýí ñîíèðõîõ áîëñîí 㺺 òàëààñ øàòàõóóí çàðöóóëàëò ºíäºð, îâîð èõòýé ìàøèíûã ñîíãîæ éãààòàé õîëáîîòîé.

Óíàõ óó, ñýëãýõ ¿¿? ____

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé ìàøèíû õºãæèë íü òýýâðèéí õýðýãñëèéí ýð÷èì ÷íèé ºñºëòèéã ñààðóóëàõàä õóâü íýìðýý îðóóëæ áàéíà. ͺ㺺òýéã¿¿ð òîìàøèíû àøèãëàëòûí îíöëîãèéã õàðãàëçàí ò¿¿íèéã çºâ, îíîâ÷òîé õýðýãëýõ íü õàë. Òà ìàøèíààð îéð çóóð ãàðàõààñàà ºìíº õ¿ðýõ ãàçðûíõàà õààëãàí äýýð íü óä î÷èæ áîëîõ ýñýõ, ìàøèí òàâü÷èõààð ýâòýéõýí ãàçàð áèé ýñýõ, ºâºë áîë øèíàà õàëààõ ýñâýë öàñ ìºñèéã íü àðèëãàõ ãýýä îëîí àñóóëò õ¿ëýýæ áóéã éòàð áîäîëöîîðîé. ̺í çàìûí ò¿ãæèðýë ãàð÷ ÷ áîëîõûã ¿ã¿éñãýõã¿é. Åð íü 1 õ¿ðòýëõ ãàçàðò ÿâãàí ÿâàõ íü õóðäíààñ ãàäíà, ýð¿¿ë ìýíäýä ÷ ñàéí ãýäãèéã íààðàé.

Çóíû óëèðàëä 5êì õ¿ðòýëõ ãàçàðò óíàäàã äóãóé ìºí ë õóðäàí óíààíä îöîãääîã. Õàðèí ìàíàéõàí ë óíàäàã äóãóéã çºâõºí õ¿¿õýä çàëóóñûí çóãàà òýýð îéëãîæ íýã èõ òîîäîãã¿é, íºãººòýéã¿¿ð çîðèóëàëòûí çàì áàéäàãã¿é òóë ãºí àøèãëàäàãã¿é. Õýðýâ íèéòèéí òýýâýð òàíû õ¿ðýõ ãàçàðò õóðäàí øóóðõàé ë÷èëäýã áîë ýíý õàìãèéí çºâ ñîíãîëò þì. Õîò ñóóðèí ãàçàðò àâòîìàøèíû äºë㺺íèé çºâøººðºãäºõ õóðä 60êì/öàã áàéäàã ÷ ºäðèéí öàãò çàìûí à÷ààëàë òýé ¿åä íýã ãàçðààñ íºãººä õ¿ðýõýä äóíäàæ õóðä 20êì/öàãààñ áàãà ãàðäàã éíà. À÷ààíû ìàøèíààð òýýâýðëýõ ç¿éëã¿é ë áîë ò¿¿ãýýð ÿâààä áàéõààñ àëü ëîõ òàòãàëçààðàé. Èéì òºðëèéí ìàøèíû õîîñîí ÿâàëò íü ÷ øàòàõóóíûã èõýýð ã¿é çàðöóóëäàã. Òà àâòîìàøèí õóäàëäàí àâàõäàà èæèë òºðëèéí òîìàøèíóóäûí øàòàõóóí çàðöóóëàëòûã íýí òýðã¿¿íä õàðüöóóëàí ¿çýýðýé.

- 62 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Øàòàõóóí õýìíýõ

Àâòîìàøèíûõàà øàòàõóóí çàðöóóëàëòûã òîãòîîõ ____

Àâòîìàøèíûõàà øàòàõóóí çàðöóóëàëòûã ¿å ¿å øàëãàæ ¿çýæ áàéõ õýðýãòýé. Õýðýâ íîðìò õýìæýýíýýñ õýòýð÷ áàéõ àâààñ øàëòãààíûã õóðäàí îëæ òîãòîîí, òîõèðóóëãà, çàñâàð õèéõ íü ç¿éòýé. Äàðààõ àðãààð øàòàõóóí çàðöóóëàëòàà òîîöîæ áîëíî:

1. Òà øàòàõóóí àâàõààð àëü íýã øàòàõóóí ò¿ãýýõ ãàçàðò î÷èõäîî ñàâàà àìñàðò íü õ¿ðòýë ä¿¿ðãýæ õèéëãýýðýé. Òýãýýä ñïèäîìåòð áóþó êì-èéí çààëòàà õàðæ òýìäýãëýæ àâíà. Ýñâýë ºäºð òóòìûí çààëòàà òýãëýíý.

2. Äàðààãèéí óäàà øàòàõóóí àâàõäàà ìºí ò¿ð¿¿÷èéí àäèë àìñàð õ¿ðòýë íü ä¿¿ðãýýä õýäýí ëèòð øàòàõóóí îðñíûã òýìäýãëýæ àâíà. ̺í êì-èéí çààëòàà òýìäýãëýæ àâíà.

3. ¯¿íèé äàðàà òýìäýãëýæ àâñàí ñ¿¿ë÷èéí çààëòààñ ýõíèé çààëòûã õàñíà. 4. 100 êì çàìä õè÷íýýí ëèòð øàòàõóóí çàðöóóëæ áóéã òîîöîõäîî ñ¿¿ëä

àâñàí øàòàõóóíûõàà õýìæýýã õàìãèéí ñ¿¿ë÷èéí áîëîîä òýìäýãëýñýí ýõíèé çààëòíû çºð¿¿ä õóâààæ 100 -ààð ¿ðæ¿¿ëíý.

Õ¿ñíýãò 6.1

Øàòàõóóí çàðöóóëàëò òîîöîõ æèøýý

Êì-èéí ýõíèé çààëò 38,076 êì Êì-èéí ñ¿¿ë÷èéí çààëò 38,401 êì ßâñàí çàì 325 êì Çàðöóóëñàí øàòàõóóí 27.4 ë Çàðöóóëàëòûí òîîöîî

(27.4 ë / 325 êì õ 100)8.4 ë -èéã 100 êì -ò

Àëü áîëîõ õîë çàìä øàòàõóóí çàðöóóëàëòàà òîîöîõ íü áîäèò áàéäàëä èë¿¿ îéðòîíî. Ó÷èð íü øàòàõóóí çàðöóóëàëò íü àøèãëàæ áóé áàéäëààñ (õóðä, çàìûí óðò ã.ì) õàìààðäàã. Òèéìýýñ ÷ ¿éëäâýðëýã÷èä àâòîìàøèíû øàòàõóóíû õýðýãëýýã äàðààõ åðäèéí íºõöºë¿¿äýýð ºãäºã:

o պ人ãèéí çàìä (òîãòìîë 90 êì/öàã õóðäòàé) o Õóðäíû çàì (òîãòìîë 120 êì/öàã) o Õîò äîòîð (òîãòìîë 60 êì/öàã)

Òýýâðèéí õýðýãñëèéí øàòàõóóíûã õýìíýõ ____

Øàòàõóóí õýìíýõ äàðààõ çºâëºãººíä ¿íäýñëýí òà ìàøèíûõàà øàòàõóóíû ¿ðã¿é çàðöóóëàëòûã áàãàñãàõ áîëîìæòîé. Øàòàõóóíû èë¿¿ çàðöóóëàëò íü ãîë òºëºâ äàðààõ ¿íäñýí 2 øàëòãààíààñ ¿¿äýëòýé áàéäàã. Ýíý íü íýãä¿ãýýðò: òåõíèêèéí äîãîëäîë áóþó ýâäðýë, õî¸ðäóãààðò: æîëîî÷èéí æîëîîäîõ àðãà áàðèë, óð ÷àäâàð þì. Øàòàõóóí õýìíýíý ãýäýã íü ººðèéí òàâ òóõûã àëäàãäëóóæ ìàøèíàà óíàõã¿é áàéíà ãýñýí ¿ã áèø, õàðèí ò¿¿íèéã èë¿¿ çºâ, óõààëàã õýðýãëýõýä óòãà ó÷èð íü îðøèæ áàéãàà þì. Øàòàõóóí õýìíýõ íü ò¿ðèéâ÷òýé ìºíãºíä ýýëòýéãýýñ ãàäíà òàíû àìüäàð÷, àìüñãàëæ áàéãàà áàéãàëü îð÷èíä ÷ ýåðýã, ñàéíààð íºëººëíº. Àâòîìàøèí á¿ð 100 êì-ò õàãàñ ëèòð øàòàõóóí õýìíýõýä ë óëñûí õýìæýýãýýð 47 òîíí øàòàõóóí õýìíýõ òîîöîî ãàð÷ áàéíà.

- 63 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Áîãèíî ÿâàëò èë¿¿ øàòàõóóí ____

Áîãèíî çàéä ÿâàõàä ìîòîð ãîë

òºëºâ àæèëëàãààíûõàà òåìïåðàòóðò õ¿ðäýãã¿é ó÷èð õàðüöàíãóé èõ øàòàõóóí èääýã. Åðäèéí äóíä îâðûí àâòîìàøèíû õ¿éòýí ìîòîð øóóä àñààõàä 100 êì-ò 40 ëáàéõ õýìæýýíèé øàòàõóóí çàðöóóëäàã áà íýæãýýä êì-í äàðàà 20 ë õ¿ðòýë áóóð÷, 4 õ¿ðòýë êì ÿâñíû äàðàà õýâèéí õýìæýýíäýý î÷äîã. Òèéìýýñ òà ìàøèíààð îéð çóóð ãàðàõûíõàà ºìíº ýíý ç¿éëèéã ñàíàæ, ÿâãàí ÷ þìóó íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñëýýð ÿâæ áîëîõ òàëààð áîäîîðîé.

Àâòîìàøèíû òóõàé ìýäëýã íü

øàòàõóóí õýìíýëòýä

Ìîòîð á¿ðýí õàëñàí ¿åä

Áîãèíî çàéí (õ¿éòíýýð íü àñààñàí ¿åä) ÿâàëòûí øàòàõóóí çàðöóóëàëòûí

ºñºëò

Øàòàõóóí çàðöóóëàëò 100êì –ò ëèòðýýð

íºëººëíº ____

Ìàøèíûã àñààëòòàé îðõèõ øàòàõóóíû èë¿¿ çàðöóóëàëòààñ çàéëîðõèõîä á¿ð èë¿¿ èõ øàòàõóóí çàõîîñîí àæèëóóëàõ íü æèðèéí àæèèë¿¿äýë øàòàõóóí çàðöóóëàõààñ ãàäÿëãàðóóëäàã. Ìàøèíûã àñààñíû äàìîòîðûã àøèãëàëòûí òåìïåðàòóðò íüÝíý íü àñààëòòàé õîîñîí õàëààñíààýýëòýé áàéõ áîëíî. Öººí õýäýí ìèêì ÿâàõ øàòàõóóí çàðöóóëäàã. ̺íáîë ìàøèíàà óíòðààõ õýðýãòýé.

Çóðàã 6.5

Òîãòìîë 50 êì/ö õóðäòàé ¿åä 100 êì –ò çàðöóóëàõ øàòàõóóí ëèòðýýð

Çàâ çàëãàëò øàòàõóóí õýìíýíý

Çóðàã 6.4

íü áîãèíî çàéä õ¿éòíýýð àñààõàä ¿¿ñýõ ñõèéõ àðãà çàì áèø þì. Èíãýæ àñààëòòàé ðöóóëàãäàíà. Ìîòîðûã áàãà à÷ààëàëòàéãààð, ëëàãààíààñ óäààí õàëäàã áºãººä ¿ð ä¿íã¿é, íà èõýýõýí õýìæýýíèé õîðò óòààã îð÷èíä ðàà ñàëõèëóóðûã õààëòòàéãààð õýñýã ÿâæ õóðäàí õ¿ðãýõ íü ¿ð ä¿íòýé àðãûí íýã þì. ñ ìîòîðîíäîî ÷ ñàéí íºëººòýé, áàéãàëüä ÷ íóò àñààëòòàé õîîñîí õàëààõàä áàðàã õàãàñ 1 ìèíóòààñ èë¿¿ óäààí õóãàöààãààð çîãñîõ

Òîãòìîë õóðäòàé ÿâàõ íü õýìíýëò ìºí ____

Òîãòìîë õóðäòàé ÿâàõ íü áàãàã¿é

øàòàõóóíûã õýìíýäýã. Àðààã áóðóó ñîíãîñîíîîð èë¿¿ øàòàõóóí çàðöóóëæ, ìºí õàðüöàíãóé èõ óòàà, äóó ÷èìýý ãàðãàäàã. Àâòîìàøèí ¿éëäâýðëýã÷èä ¿¿íä çîðèóëæ àæèëëàãààíû õóðäûã èëýðõèéëýõ òºõººðºìæ, òóõàéëáàë õºäºëã¿¿ðèéí ýðãýëòèéí òîî çààã÷òàé áîëãîñîí. Ýíý òºõººðºìæèéí çààëò äýýä öýãòýý õ¿ðýõýä äàðààãèéí àðàà ñîëèõ áîëæ áàéãààã èëýðõèéëäýã. Ñàéí æîëîî÷ àðààãàà çºâ öàãò íü ñîëüæ ÷àääàã. Òóõàéëáàë õîò äîòîð 50êì/öàã õóðäòàé, 4-ð àðààíû îðîíä 3-ð àðààãààð 100 êì ÿâàõàä îéðîëöîîãîîð

1 ë øàòàõóóí èë¿¿ çàðöóóëäàã.

- 64 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Õóðäàà ¿ðãýëæ ººð÷ëºõººñ çàéëñõèéæ, òîãòìîë õóðäòàé ÿâàõ íü øàòàõóóí

õýìíýõ áàñ íýã àðãà ìºí. ¯¿íèéã 28 êì çàìä õàðüöóóëñàí æèøýýã Çóðàã 6.6 –ä ¿ç¿¿ëëýý. Æîëîîäîõ óð ÷àäâàð, ìýäëýãýýñ õàìààð÷ øàòàõóóí çàðöóóëàëòûí ÿëãàà

40 õóâü õ¿ðòýë õýëáýëçäýã áàéíà. Çóðãààñ õàðàõàä õóãàöàà õîæñîí ÿâàëòòàé õàðüöóóëâàë òîãòìîë õóðäòàé ÿâàõàä 39 ìèíóò áóþó 7 ìèíóò èë¿¿ çàðöóóëæýý. Ãýõäýý ÿàðàëòàé ÿâàëò íü 100 êì-ò 3 ë øàòàõóóí èë¿¿ çàðöóóëàõ áîëíî. ̺í õàðüöàíãóé îëîí óäàà òîîðìîçëîõ, àðàà ñîëèõ, ãýðëýí äîõèîí äýýð çîãñîõ, ýãíýý ñîëüñíîîð ìàøèíû ýâäðýë èõýñäýã. Åð íü æîëîîäîõ ìýäëýã äóëèìàã áàéõ íü ìàøèíû øàòàõóóíû õýðýãëýýã èõýñãýæ, æîëîî÷ ººðºº ÿäàð÷, ìàøèíû ýëýãäýëèéã ÷ õóðäàñãàäàã

Õîò äóíäóóð ÿàð÷ ÿâàõ íü ¿íýòýé

ßâàõ õóãàöàà

Áåíçèíèéçàðöóóëàëò

Óòàà

Ãýðëýíäîõèîí äýýðõ

çîãñîëò

Òîîðìîñëîëò

Àðàà ñîëèõ

ßàðóó ÿâàõ Õýìíýëòòýé ÿâàõ

55

120

15

40

7

20

64%

100%

7.7ë/100êì

10.7ë/100êì

32 ìèí

39ìèí

Çàìûí óðò 28 êì

Èõ õóðäòàé áîë õàìãèéí èõ õÒîãòìîë õóðäòàéãàáàéäàã.

Óðò äàðààëàõºäºë㺺íèéã îéð áàéíãûí ¿éëäýë íüçàìä õýäèéä ò¿ãæàøèãòàéã ñàíààðàé

Íýìýëò à÷ààºñãºäºã. Çóóí êã èë¿¿ çàðöóóëàõàä øàòàõóóí çàðöóóëàà÷ààíû ñóóðèéã õýáàéíà. À÷ààíû ñäîòîðõè äóó ÷èìýý

Çóðàã 6.6

ÿâàõ íü øàòàõóóí çàðöóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëäýã òóë áîëîìæòîé óðäíû õÿçãààðààñ 20 õóâèàñ áàãà õóðäòàéãààð ÿâàõ õýðýãòýé. àð, òàéâàí ÿâàõ íü ìýäðýëèéí ñèñòåìä ÷ ñàéí íºëººòýé

ëòàé çàìûí ò¿ãæèðýëä àâòîìàøèí çîãñîõ-ÿâàõ ãýñýí äàâòàìæòàé îéðõîí ìàø îëîí óäàà õèéäýã. Ýíýõ¿¿ õààç áîëîí òîîðìîçíû øàòàõóóí çàðöóóëàëòûã õàðüöàíãóé íýìýãä¿¿ëäýã. Òèéìýýñ àëü ðýë ¿¿ñäãèéã àíçààð÷ òóõàéí çàìààñ ººð çàìààð ÿâàõ íü .

Äààöíààñ õýòýðñýí à÷ààíû êã á¿ð øàòàõóóíû ¿íýòýé ____

áà ìàøèíû äýýâðèéí à÷ààíû ñóóðü íü øàòàõóóíû õýðýãëýýã æèíòýé íýìýëò à÷àà äóíäæààð 100 êì-ò õàãàñ ëèòð øàòàõóóí õ¿ðãýäýã. ̺í à÷ààíû ñóóðü íü ñàëõèíû õóðä èõ áàéõ òóñàì ëòûã íýìýãä¿¿ëäýã. Òèéìýýñ à÷ààã àëü áîëîõ äîòîð àâ÷ ÿâàõ, ðýãòýé ¿åäýý ë óãñàð÷ áóñàä ¿åä áóóëãàæ áàéõûã òàíä çºâëºæ óóðü íü øàòàõóóí çàðöóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõýýñ ãàäíà êàáèí ã èõýñãýäýã.

- 65 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Çóðàã 6.7

Òîãòìîë õèéõ çàñâàð ¿éë÷èëãýý ____

Ìàøèíäàà òîãòìîë çàñâàð ¿éë÷èëãýý õèéæ, õóó÷èí î÷ëóóð, áîõèðäñîí àãààðûí ø¿¿ëò¿¿ðèéã ñîëèõ, ìîòîðûí òîõèðóóëãûã øàëãàæ áàéõ íü øàòàõóóí çàðöóóëàëòûã õýìíýõýä òóñòàé. ̺í àâòîìàøèíûõàà á¿ðýí á¿òýí áàéäàë, àþóëã¿é àæèëëàãààíä òîãòìîë ¿çëýã õèéæ áàéõ õýðýãòýé. Àâòîìàøèíû äóãóé íü øàòàõóóí çàðöóóëàëòòàé õîëáîîòîé áàéäàã. Òóõàéëáàë ºâëèéí äóãóé íü ¿ðýëòèéí ýñýðã¿¿öýë ºíäºðòýé áàéäàã òóë ºâëèéí óëèðàë äóóñìàãö çóíû äóãóéãàà ñîëüæ áàé. Õàìãèéí ÷óõàë íü äóãóéíû äàðàëòûã ñàéí àíõààð÷ áàéõ õýðýãòýé. Ýíý íü ìàøèíû àþóëã¿é áàéäàëòàé ÷ áàñ õîëáîîòîé.

Øèíý ìàøèí õóäàëäàæ àâñíààð ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýæ áîëíî ____

Õ¿ì¿¿ñ øèíý ìàøèí õóäàëäàí àâàõäàà àëü áîëîõ áîëîìæèéí ¿íýýð, ¿çýìæòýé õàðàãäàõ àâòîìàøèíûã ë ñîíèðõäîã. Õàðèí ò¿¿íýýñ èë¿¿ ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîõ øàòàõóóí çàðöóóëàëò, äóó áîëîí õîðò õèéí íºëººëëèéã òýð á¿ð àíõààðäàãã¿é. Øèíý ìàøèí õóäàëäàí àâàõûíõàà ºìíº ñàéòàð

õàðüöóóëæ áîäîîðîé.

Òºðºë á¿ðèéí òýýâðèéí õýðýãñëèéí àíõäàã÷ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý (À÷ààíû ìàøèí 100%)

0%20%40%60%80%

100%

Ãàëò òýðýã Íèñýõîíãîö

À÷ààíûìàøèí

ÀâòîáóñÒðàëëåéáóñ

Çóðàã 6.8

Õàìãèéí ò¿ð¿¿íä õýðýãëýý ÷óõàë. ×óõàì þóíä, ÿìàð çîðèóëàëòààð ãîë÷ëîí õýðýãëýõýý ñàéòàð òîäîðõîéëîõ íü ç¿éòýé. Õîò äîòîð ÿâàõ áîë òîì, îâîð èõòýé, øàòàõóóí çàðöóóëàëò ºíäºðòýé õýýðèéí çàìä (àñôàëüòàí áóñ) çîðèóëñàí ìàøèí àâàõûí õýðýãã¿é. Õàðüöóóëàëò õèéõ íü ¿ðãýëæ àøèãòàé áàéäàã áºãººä áàãà øàòàõóóí çàðöóóëñíààð áàéãàëü îð÷èíîî õàìãààëàõàä òóñ íýìýð áîëîõîîñ ãàäíà òàíû ìºíãºíä ÷ õýìíýëòòýé. Òà èíòåðíåòýýñ ñ¿¿ëèéí ¿åèéí àâòîìàøèíóóäûí óäèðäàõ áîëîí àþóëã¿é áàéäëûí òåõíèê òîíîãëîë, ýêîëîãèéí áà ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéí õàðüöóóëñàí ñóäàëãààíóóäûã îëæ àâààä, õóäàëäàæ àâàõ ãýæ áóé ìàøèíûõàà ºãºãäºëòýé õàðüöóóëæ ¿çýæ áîëîõ þì. ̺í õóäàëäàí àâàõ ¿íýýñýý ãàäíà áóñàä ãàðàõ çàðäëóóäûã, ººðººð õýëáýë àøèãëàëòûí çàðäëàà çààâàë òîîöîæ ¿çýýðýé. ¯¿íä øàòàõóóí, ñýëáýã õýðýãñëèéí ¿íý, äààòãàë, çàñâàð çýðýã õàìààðíà.

- 66 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Á¯ËÝà 7. ÌÝÄÝÝËÝË

Ýíý ãàðûí àâëàãûã áýëòãýõýä àøèãëàñàí íîì, ñýòã¿¿ë

1. "Hinweise zum Energiesparen" Muenchen. 1999 2. "Ìîíãîë Óëñûí ñòàòèñòêèéí ýìõòãýë 2001" Óëààíáààòàð 2002 3. Áàéãàëü îð÷íû 2000 îíû òºëºâ áàéäëûí òàéëàí" Óëààíáààòàð 2001 4. Óâå Êîëüìîðãåí "Òåïëî è óþò âàøåãî äîì" Ìîñêâà, 1999 5. ÁíáÄ 2-01-01-92 "Áàðèëãàä õýðýãëýõ óóð àìüñãàë ãåîôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëò" 6. ÁíáÄ 2.01.03-92 "Áàðèëãûí äóëààí òåõíèê" Óëààíáààòàð 1992 7. Rudolf Fraefel "Heizen und Lueften im Niedrig Energie haus" Freiburg 2000 8. Faye C.McQuiston "Heating, ventilating, and air conditioning" New York,

1994 9. "Energy efficiency manual" New York 2001 10. Ñ. Î. ÌàêÄîíàëä, Ì. Ìèðìàí. ‘Ñ¿ðëýí áîîäëîîð ñóóö áàðüöãààÿ’

(Ìîíãîë õýëýýð) Óëààíáààòàð. 2002

Çîõèîã÷èéí õàÿã:

Ìîíãîë Óëñ Øèíæëýõ Óõààí Òåõíîëîãèéí Èõ Ñóðãóóëü Áàðèëãà Èíæåíåðèéí Ñóðãóóëèéí Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû èíæåíåðèéí ñàëáàð Øóóäàíãèéí õàéðöàã: 1168 Óëààíáààòàð 210351 Å-ìàéë: hvac@mol.mn

Óíøèã÷ òà çîõèîã÷òîé õàðèëöàæ ýíý ãàðûí àâëàãàä îðñîí ñýäâýýð íýìýëò

ìýäýýëýë áîëîí çºâëºãºº àâàõ áîëîí ýíý ãàðûí àâëàãûí òàëààðõè ñàíàë áîäëîî áè÷èæ áîëíî. ̺í çàðèì íýã ñàëáàðûí ÷èãëýëýýð ìýäýýëýë àâ÷ áîëîõ áàéãóóëëàãà õóâü õ¿ì¿¿ñèéã òàíä òàíèëöóóëüÿ:

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòèéí ÷èãëýëýýð: “ÅÅÑ” Co.,ltd Óòàñ:99-16-60-94, 364966 E-ìàéë: mecc@magicnet.mn ¯éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýë: Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò, áàéãàëü îð÷íû ÷èãëýëýýð ñóäàëãàà õèéõ, çºâëºãºº ºãºõ, òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí ÷èãëýëýýð: ØÓÒÈÑ, ÁÈÑ, Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû èíæåíåðèéí ñàëáàð Óòàñ: 324590-(2805 äîòóóð óòàñ) Å-ìàéë: santech@mtu.edu.mn ¯éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýë: Ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýý, çóðàã òºñºë

- 67 -

Á. ̺íõáàÿð Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Áàðèëãà-Àðõèòåêòóð Êîðïîðàö (ÁÀÊ). Óòàñ/Ôàêñ: 341437. Å-ìàéë: BAC@magicnet.mn ¯éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë: Ýðäýì øèíæèëãýý, òóðøèëò ¿éëäâýðëýë.23 Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé îðîí ñóóöûã çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõ òºñºë MON/99/Æ35 Óòàñ/Ôàêñ: 311714. Óòàñ: 320295. Å-ìàéë: strawhouse@magicnet.mn ¯éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýë: Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí òåõíîëîãèéã çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõýä òóñëàõ, çºâëºãºº, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ “Çóóí íàéìàí ñóâðàãà” ÕÕÊ Óòàñ: 320550. Å-ìàéë: 108suvraga@magicnet.mn ¯éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë: Áàðèëãà, õóäàëäàà, ¿éëäâýðëýë ¿éë÷èëãýý Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëò, íèéòèéí àæ àõóéí ãàçàð Óòàñ 326657. Å-ìàéë: c_ud_pu@mid.gov.mn ¯éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýë: Áàðèëãûí ñàëáàðûí áîäëîãûí õýðýãæèëò, òåõíèê òåõíîëîãèéí ìýäýýëýë “Ãýðèéí çóóõ” òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ íýãæ Óòàñ: 314524. Å-mail: monstove@mongol.net ¯éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýë: Ãýðèéí çóóõíààñ ãàðàõ í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéã áàãàñãàõ, ñàéæðóóëñàí çóóõûã çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõ

Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ÷èãëýëýýð: ØÓÒÈÑ, ÁÈÑ, Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû èíæåíåðèéí ñàëáàð Óòàñ: 324590- (2805 äîòóóð óòàñ). Å-ìàéë: solar@mol.mn ¯éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýë: Ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýý, çóðàã òºñºë Ñýðãýýãäýõ Ýð÷èì Õ¿÷íèé Êîðïîðàöè Óòàñ: 342375. Å-ìàéë: renenergy@magicnet.mn ¯éë æèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýë: Õóäàëäàà, ýðäýì øèíæèëãýý, ¿éëäâýðëýë

- 68 -