háskóli Íslands kvikmyndafræði · kynjaímyndir í fyrstu þáttaröðunum um daredevil og...

HáskóliÍslands

Hugvísindasvið

Kvikmyndafræði

OfurhetjurogKynjaímyndirKynjaímyndirífyrstuþáttaröðunumumDaredevilog

JessicuJonesúrsmiðjuMarvelogNetflix.

RitgerðtilB.A.-prófsíKvikmyndafræði

MargrétSagaGunnarsdóttir

kt.020694-2709

Leiðbeinandi:BjörnÞórVilhjálmsson

Maí2018

08Fall

1

Ágrip:

Fjallaðerumtværnýlegarþáttaraðir,DaredevilogJessicaJones,erframleiddar

eruafNetfllixstreymisveitunnisamaárið,eða2015.Báðarhverfast

þáttaraðirnarumofurhetjur,önnurþeirraumkarlpersónuoghinum

kvenpersónu.Meðþessumhættigefsttækifæritilaðberasamanframsetninguá

kynferðisöguhetjaþáttannaogdragaályktanirumforsendurerkunnaaðliggja

þaraðbaki.Kynjafræðilegursamanburðuráþáttunum

verðurjafnframtsetturívíðarahugmyndafræðilegtsamhengiogrættum

hvernigbáðarþáttaraðiropnafyrirumræðuummikilvægsamfélagslegmálsvo

semkarlmennsku,feðraveldið,nauðgunarmenninguo.fl.

Niðurstöðursýnaaðbáðarþáttaraðiropnafyrirumræðuá

samfélagslegumvandamálum.ÞáttaröðinDaredevilbendiráhvernigskaðlegar

kynjaímyndirgetahaftáhrifáuppeldidrengja.Hversunauðsýnlegtþaðerað

opnaöruggtumhverfifyrirdrengiogkarlmennaðsýnatilfinningarogfáleyfitil

aðveraviðkvæmir.Daredevilþráttfyriraðbendaáþessarumræðurleitarþó

munmeiraíhefðbundnarkynjaímyndirenþáttaröðinumJessicuJones.Jessica

Joneseráberandifemenískkvenpersóna.Húnsýnirþaðílíkamstjáningu,

styrkleikaogpersónuleika.Sagahennarbendirástjórnunfeðraveldisins,

naugunarmenninguogstöðuásamtlíðanfórnarlamba.

2

Efnisyfirlit:

Ágrip……………………………………………………………………………………………1

Inngangur…………………………………………………………………………………….3

1.HvererDaredevil?……………………………………….........................................6

1.1Siðferði………………………………………………………………………...7

1.2Karlmennskan………………………………………………………………9

1.3KvenpersónuríDaredevil…………………………………………….12

1.4Andstæðurogbarátta…….…………………………………………….14

2.JessicaJones,kraftarog„FilmNoir”…………………………………………..16

2.1Kvenleikioglíkamstjáning…………………………………………...16

2.2FeðraveldiðogKilgrave………………………………………………..19

2.3Fórnarlömboglíðanþeirra…………………………………………..21

2.4Kynjaímyndirogaukapersónur…………………………………….22

3.Samanburðurþáttaraðanna………………………………………………………25

Niðurlag………………………………………………………………………………………27

Heimildarskrá……………………………………………………………………………...28

3

Inngangur

Ofurhetjurverðasífelltvinsælliábæðistóraoglitlaskjánum.Fyrirtækisem

byggðeruámyndasögumumofurhetjurlíktogDCogMarvelhafanýttpersónur

úrmyndasögumsínumogbyggtuppferilíkvikmyndaheiminummeðbæði

þáttaröðumogkvikmyndum.Ofurhetjurhafaávalltveriðvinsælarenþóhefur

framleiðslaákvikmyndumumpersónursemhafaeinstakaofureiginleikaverið

áberandiíkvikmyndaheimisíðustuára.1Marvelereinnstærstiframleiðandinn

oghefurfyrirtækiðgefiðmjögreglulegaútkvikmyndirumpersónurþeirra,allar

kvikmyndirnartengjastþóogsérmaðurgjarnanpersónurífleirieneinni

kvikmyndfráframleiðandanum.MarvelhefurísamstarfiviðNetflixhafið

framleiðsluáþáttaröðumumaðrarpersónurinnanMarvel

myndasagnaheimsins.Þessarþáttaraðirerunúorðnaráttatalsinsmeðþrjár

þáttarraðiríframleiðslu.2Þáttaraðirnareruaðhlutatilbyggðaruppásamahátt

ogkvikmyndirnar.Hverþáttaröðfjallarumeinapersónuenþegarpersónurnar

hafaallarveriðkynntarkomuþærsamaníeinnisameiginlegriþáttaröð,The

Defenders.3FyrstuþáttaraðirnarsemkomuútísamstarfiMarvelogNetflixvoru

DaredevilogJessicaJonesogverðurfjallaðhérumþær.Þærkomabáðarútárið

2015ogerþvíáhugavertaðskoðaþærísamhengiviðkynjaímyndirogfleiri

samfélagslegmálefnisvosemsiðferði,nauðgunarmenninguogfeðraveldi.Marvel

gafútsínafyrstumyndasöguárið1939ogerumargarpersónurnarþvíorðnar

gamlar.4Þaðhafaþvíorðiðmiklarbreytingarísamfélaginusíðansumarþeirra

vorufyrstskrifaðar.

1StefánAtliSigtryggsson.(2018).Marvelíljósisögunnar:Hverniggullaldartímabil

HollywoodlagðilínurnaraðofurhetjuveldiMarvel.ÓbirtBAritgerð:HáskóliÍslands,Hugvísindasvið,Reykjavík.

2Agard,Chancellor.(2017,11.21).ThePunisher.What’snextintheMarvel-NetflixUniverse?.Sótt2.maí2018afhttp://ew.com/tv/2017/11/21/the-punisher-whats-next-marvel-netflix-universe/

3Petrie,Douglas(höfundur).2017.TheDefenders[Þáttaröð].Bandaríkin.ABC studios.4MarvelComics.https://www.britannica.com/topic/Marvel-Comics.Sótt2.maí. 2018

4

Daredevil,kemurfyrsttilsögunnarísmiðjuMarvelárið1967ogJessica

Joneserfremurnýofurhetjaogerhennarfyrstasagaárið2003.Þaðer

áhugavertaðskoðasérstaklegaþessartværþáttaraðirvegnaþessaðþærkoma

frásamaframleiðandaogásamaáriogerþvíáhugavertaðsjáhvernigþær

standamiðaðviðmálefniísamfélaginuídag.Daredevilfjallarummannaðnafni

MattMurdock(CharlieFox).MatterlögfræðinguríHell´sKitcheníNewYorken

ereinnighetjasemhjálparþeimsemminnamegasín,sérstaklegakonumog

börnum.Matterblindurogerukraftarnirhanshinskynfærinhans,hannheyrir

vel,nemuraðstæðurvelogerfljóturáfæti.Ígengumþættinaeroftsett

spurningarmerkiviðkarlmennskuhansogsiðferði.Siðferðierfólgiðíþeim

reglumervarðalifnaðarhættiokkar,breytniogsamskiptiviðannaðfólk,dýrog

jafnvelumhverfiðlíka–meðöðrumorðumþeimkröfumsemgerðarerutilokkar

umhegðunogbreytni–einkumaðsvomikluleytisemþessuverðurlýstsem

góðueðaslæmu,réttueðaröngu.Einnigerutilallskynsskráðarogóskráðar

reglurumsamskiptiokkarviðannaðfólk,svosemhverskynskurteisisreglur,

semekkiteljastsiðferðilegar.Segjamáaðsiðferðiðséfólgiðímestu

grundvallarreglunumumgóðaogslæma,réttaograngamannlega

breytni.5SiðferðieráberandiumræðuefniíþáttaröðinniumDaredevil.

JessicaJoneserungkonaíHell´sKitcheníNewYork.Húneróvenjulega

sterkoggeturhoppaðháarhæðir.Jessicaöðlastkraftanasínaeftirbílslysþar

semhúnmissirmóðursína,föðurogbróður.Jessicaelstuppinnáheimiliþar

semofbeldiogniðurlæginggagnvartöðrubarniásérstað.Jessicakynnisteinnig

Kilgraveogkraftarnirhansstjórnahenni,fáhanatilaðgerahlutisemhúnvill

ekkigera.ÁhorfendurkynnasthenniþáfyrsteftirhennartímameðKilgraveog

sjáhanarísafráþvíaðverafórnarlambyfiríaðverasigurvegari.ÍJessicuJones

sjáumviðtengingarviðfeðraveldiðognaugðunarmenningu.Feðraveldier

félagslegtyfirráðarkerfisembyggiráveldikarlayfirkonum6.

Nauðgurnarmenningerþaðumhverfisemnauðgunergerðaðeðlilegumhlut,

þegarlítiðergertfyrirfórnarlömbeðajafnvelfærtsökinayfiráfórnarlambið.

5GeirÞ.Þórarinsson.(2005,7.9.).Hvaðersiðferði?Oghvaðersiðfræði?.Sótt1.maí 2018afhttps://www.visindavefur.is/svar.php?id=52476Patriarchy.https://en.oxforddictionaries.com/definition/patriarchy.Sótt8.apríl.2018

5

Þettaerþaðumhverfiþarsemlítiðergertúrnauðgun,líkamikonunnar

hlutgerður,kynferðislegtofbeldijafnvelútbúiðsemheillandiáeinhvernháttog

almenntumhverfisemtakmarkarréttindiogöryggikvennaígegnumfjölmiðla,

tónlistariðnaðinneðakvikmyndariðnaðinn7.Þessiumfangsefnierubæðitil

umfjöllunarásamtkynjaímyndumoghvernigkynjaímyndirpersónurnareru.

Kynjaímyndirvísatilríkjandihugmyndaísamfélaginuumhvaðþaðþýðirað

verakarleðakona,hvernigkarlarogkonureigaaðhegðasér,hvernigkynineiga

aðlítaútoghvaðþaueigaogmegatakasérfyrirhendur.8Ekkiereinungis

skoðaðkynjaímyndirútfráaðalpersónumheldureinnigútfráillmennumog

aukapersónum.Illmenningegnaáberandihlutverkiíbáðumþáttarröðunumog

erþvíáhugavertaðskoðahverþeirrasamfélagslegatenginger.

Persónurnareruskoðaðarútfrámenningunniídagoghvernigþæreruí

samræmiviðnýjarkynjaímyndir.Eruþærlíklegritilaðfallaígamlarog

hefðbundnarkynjaímyndireðavarpaþærframnýjumhugmyndumum

kvenleikaogkarlmennsku?.Ereinhversérstakurmunuráofurhetjunniefhúner

konafrekarenkarloghvaðasamfélagsleguvandamáleigaþessarhetjurviðað

stríða?

7Whatistherapeculture?.http://www.marshall.edu/wcenter/sexual-assault/rape-culture/.Sótt1.maí.2018.8ÞorgerðurÞorvaldsdóttir.(2002,2.8.)Hvaðerkynímynd?.Sótt1.maí.2018af https://www.visindavefur.is/svar.php?id=2628

6

1.HvererDaredevil?

DaredevilþáttarröðinerunninísamstarfiMarvelogNetflixogkemurhún

útárið2015.AðalleikararþáttannaeruCharlieFox,DeborahAnnWoll,Elden

HensonogVincentD’OnofrioogerhöfundurþáttannaDrewGoddard.9Þettaer

ekkiífyrstaskiptiðsemDaredevilkemurframáskjánumenárið2003komút

kvikmyndaðnafniDaredevilmeðBenAffleckíaðalhlutverki.10Daredevilkemur

fyrstframímyndasögumárið1964,höfundurpersónunnarerStanLeeogBill

Everett.

Daredevilöðlastkraftanasínaunguraðaldri.Hannmissirsjóninavegna

eiturefnasemberastfyrirslysniíauguhans.Viðþaðaðmissasjóninaverðahin

skynfærihansmeiravirk.Hanshæfileikareruþvíaðhannheyrirótrúlegavel,

skynjaraðstæðurvelogerfljóturáfæti.Hannhefureinnigveriðþjálfaðurí

bardagalistumogersagðuráborðviðólympíufaraístyrkleika,hraðaogþoli.

Daredevilvaralinuppafföðursínumsemvaratvinnumaðuríboxi.Þaðkemur

þófljóttíljósaðhannhefurveriðaðtakapeningfyrirþaðaðtapaámóti

andstæðingumsínum.Þegarhonumbýðsttækifæritilaðkeppaviðfrægan

boxaraákveðurhannaðverafyrirmyndfyrirsonsinnogreynasittallrabesta

þráttfyriraðverabúinnaðlofaaðtapabardaganum,hannvinnurbardagann.

Þettaverðurtilþessaðhannerdrepinafþeimsemþóttihannskuldasér

peninga.MóðirDaredevilkemurekkiframíþáttunumengefiðerískynaðhún

hafiyfirgefiðhann.HannfelurraunverulegtnafnsittsemerMattMurdockog

starfarsemlögfræðinguríHell´sKitcheníNewYork,Bandaríkjunumásamtvini

sínumFoggyNelson(EldenHenson).11

MattMurdockeðaDaredevilerkynnturíþáttunumsemmaðurmeðríka

réttlætiskenndáþannháttaðhannbjargarþeimsemminnamegasín,þá

sérstaklegakonumogbörnum.Fyrstsjáumviðhannbjargakonumsemhefðu

annarsáttaðlendaímannsali.Hell´skitchenerbærsemsettureruppí

þáttunumáþannháttaðáhorfendurvitaaðþarermikiðumfátæktogglæpi.

9Goddard,Drew(Höfundur).2015.Daredevil[Þáttarröð].Bandaríkin.ABCstudios.10Johnson,MarkSteven(Leikstjóri).2003.Daredevil[Kvikmynd].Bandaríkin. MarvelEnterprises.11Goddard,Drew(Höfundur).2015.Daredevil[Þáttarröð].Bandaríkin.ABCstudios.

7

Ljóstverðuraðþaðerusexeinstaklingarábakviðallarhelstuglæpastarfsemi

borgarinnarsvosemfíkniefni,mannsalogvopnasölu.Þeirrasýnáborginniersú

aðbrjótahananiðurogbyggjahanauppáþeirraforsendumoggerahanaað

góðumstaðfyrirþáátoppnum.SýnMatt´seðaDaredevilerönnurogtelurhann

mikilvægtaðlosasigviðglæpamenninaogbyggjauppborginaásiðferðislegan

hátt.

1.1Siðferði.

ÍbyrjunþáttannaerkynnthvernigMattMurdocktekursínfyrstuskref

semDaredevil.Mattsemeralinuppmeðmiklumkaþólskumbakgrunnihefurtrú

áaðþaðséekkihansaðdæmaandstæðingsinntildauða.Hannsærirþá

vissulegaenhanndrepurþáekki.Þettakemurþótilmeðaðreynasthonumerfitt

þegaráþáttunumlíður.Augljóstverðuraðerfittséaðfaraandspænis

einhverjumsemermeðþaðmarkmiðaðdrepaþigenþúsjálfurgeturekki

drepiðhannerþessreynistþörfá.Hannteluraðefhanntekurþáákvörðunað

leyfaséraðdrepaandstæðingasínaaðþágangihannyfirrangalínusemmun

breytahonumþaðsemeftirer.

Þessispurningumhvaðerréttoghvaðerrangtkemuroftupp.Er

þaðréttláttaðtakalífeinhverssemþúsérðaðeraðógnasaklausufólki.Sú

spurninghvortbrjótamegisiðferðslegarreglursamfélagsinsefástæðanfyrir

brotinuernægilegagóðkemuroftupp.Getureinstaklingurtekiðákvörðunfyrir

þvíhvorthansástæðatilaðgeraeitthvaðsemersiðferðislegarangtsénægilega

góðoggefursérþvíleyfitilaðgeraþaðsemhannvillogtelurréttþráttfyrirað

brjótajafnvellög12?

Hægteraðsetjauppþaðdæmiaðofurhetjaferaðillmenninuog

drepurþaðfyrirgjörðirsemhannhefurgert.Þessidauðadómurásérstaðán

lögfræðinga,ánréttarhaldanétækifærisfyririllmenniðaðverjasig.Ofurhetjan

12Merritt,AnnaC,Effron,DanielAogMonin,Benoit.(2010).MoralSelf-Licencing:

WhenBeingGoodFreesUsToBeBad.StanfordUniversity.Sótt7.apríl2018afhttp://www.ask-force.org/web/Fundamentalists/Merritt-Moral-Self-Licensing-2010.pdf

8

hefuríþessutilfellitekiðsjálfákvörðunogákveðiðaðillmenniðeigiinni

dauðadómfyrirgjörðirsínar.Þessudæmieroftvarpaðuppíþáttunumog

spurninginumhvorttilgangurgjörðaréttlætiþæroghvorteinstaklingurséeinn

ogsérfærumaðtakaákvarðanirþegarþaðkemuraðöryggioglífiannarsfólks.

Ben(VondieCurtisHall)leikurfréttamanníþáttunumoghefurlengilagt

vinnuíaðuppljóstraleyndarmálumþeirrasemháttsettirerueðastjórna

ákveðinniglæpastarfsemi.Ástörfumsínumhefurhannkynnstýmsuognefnir

hanníþáttunumaðþaðséuengarhetjurogenginillmenniheldurséuþettafólk

meðmismunandimarkmið.Spurninginumhverjireigiaðákveðahvaðsérétt

eðarangterþvívarpaðhéríþáttunumoghvortþaðsemflokkasthetjureða

illmennihafiíraunsiðferðislegaréttáaðframkvæmaþaðsemþeimfinnstrétt

aðhverjusinni.Ofurhetjasemslíkerekkiendilegaaðfylgjasettumlögumog

reglumíumhverfinusemhúnstarfaríheldurvinnurhúnútfráeigin

sannfæringuumhvaðsésiðferðislegaréttograngt.

Illmenniðogyfirvöldsamfélagsinseruákveðnarandstæðurog

ofurhetjanendarþarámilli.Illmenniðáþaðoftasttilaðviljabrjótaniður

samfélagiðogviðsjáumþaðgreinilegaíDaredevilþarsemhelstaillmennið,

WilsonFisk(VincentD’Onofrio)hefurþaðmarkmiðaðbrjótaniðurhefðbundið

samfélagtilþessaðbyggjaþaðuppáþvísemhanntelurbetrigrunni.13Yfirvöldinhinsvegarviljaviðhaldasamfélagsskipanenhótaeinstaklingnum.

Ofurhetjanlendirþarnaámilliogerannarsvegaraðberjastgegnuppleysn

samfélagsinsogvillviðhaldasamfélagsskipanenekkiákostnað

einstaklingsins.14Daredeviltrúirámátteinstaklingsinsogtelursigekkimega

takaákvarðanirlíktogdauðadómsjálfur.Hannhinsvegarbeitirofbeldiáþeim

forsendumaðhanntelursigveraaðbjargasaklausufólkisemhannvissulegaer

aðgeraenofbeldieralmennttaliðsiðferðislegarangtþegarlitiðerálögog

reglurlandsins.

Hanneroftgagnrýndurfyrirþaðaðviljaekkidrepaandstæðing

sinnogerþvíoftlíktviðveikleikaafmörgumíþáttunum.Uppersettsúspurning13WilsonFiskeinnigkallaðurKingPinogkemurframíýmsummyndasögumumaðrarofurhetjur,semdæmimánefnaSpiderman.VefslóðáfrekariupplýsingarumKingPin.http://marvel.com/characters/1150/kingpin14HeiðaJóhannsdóttir(1999).Frásagnarfræðihasarmynda.ÍHeimur Kvikmyndanna.Reykjavík.Forlagið.

9

aðíendanumgetibaraeinnlifaðafoghveryrðiþaðþá,WilsonFisksemer

viljugurtilaðdrepaeðaDaredevilsemvillþaðekki.Þaðaðverakarlmaðurer

oftsettuppíþáttunumsemgetatilaðtakaaðstæðuríeiginhendurogjafnvel

drepa.Hanskarlmennskuímynderþvíorðinaðspurningarmerki.„Vertumaður”

ersetningsemkemuroftframogerhúnnotuðþegarveriðeraðhvetjatil

ofbeldiseðadráps.

1.2Karlmennskan

SpurninginumkarlmennskuDaredevileroftvarpaðframíþáttunumum

hann.Lýsingákarlmennskuereinnahelstlíkamlegurogandlegurstyrkur,agi,

rökvísi,hlutlægni,samkeppniogsíðastenekkisístaðverasnögguraðbregðast

viðaðsteðjandivanda.Karlmennskaereinnighugtakbyggtávöldumkarlayfir

konumogeinnigvaldaminnikörlum15.Þessilýsingákarlmennskuer

einstaklegaáhugaverðþegarviðskoðumDaredeviloghanskarlmennskuímynd.

Daredevilpassarvelinnílýsingukarlmennskunnar,þarsemhannerlíkamlega

sterkur,hannhefurákveðinagaogeinnigerþaðíkröftumhansaðverasnöggurí

aðstæðum.Hannerhinsvegareinnigfatlaður,fatlaðirkarlmenneruoftarenekki

taldnirminnakarlmennskulegir,ástæðanfyrirþessueraðmeðfötlunfylgir

ákveðiðvaldaleysiþarsemfatlaðfólkþarfoftástuðningiaðhalda16.Ráðandi

karlmennskasemerefstátoppiíkarlmennskufræðiþarfekkiástuðningað

haldaogerþáerfittaðsetjafatlaðaneinstaklinginníráðandikarlmennsku

hugmyndina17.Hetjanerímyndumeðaþáttumoftastkarlmaðursemer

vöðvastælturharðnagli.Honumtilhaldsogtraustserhjálparhellaneðabesti

vinurinnogsvokonansemgeturgengtmörgumhlutverkumenerþóoftast

verðlaunhetjunnarfyrirgóðverkiðílokin18.

15IngólfurÁsgeirJóhannesson(2004).Karlmennskaogjafnréttisuppeldi.Reykjavík. RannsóknarstofaíkvennaogkynjafræðumviðHáskólaÍslands,16Shuttleworth,Russell.(2012).TheDilemmaofDisabledMasculinity.Ástralía.Sage.17GyðaMargrétPétursdóttir.(2012).Styðjandiogmengandikvenleikiinnanáru

kynjajafnréttis.Íslenskaþjóðfélagið.FélagsfræðingafélagÍslands.18HeiðaJóhannsdóttir(1999).Frásagnarfræðihasarmynda.ÍHeimur Kvikmyndanna.Reykjavík.Forlagið.

10

Daredevilbrýturþóákveðiðblaðíþessummálum,hannerblindurog

flokkastþvísemfatlaðurenhannþarfekkiástuðningaðhalda,þessifötluntekur

sjóninafráhonumenveitirhonumbetrinotkunáöðrumskynfærumsemgerir

hannaðþeirrihetjusemhanner.ÞráttfyriraðhanneigibestavinþáerFoggyað

mörguleitiöðruvísienhefðbundinhjálparhella.FoggyveitekkiaðMattMurdock

séofurhetjanDaredevilogreynirDaredevilaðhaldahonumsemmestuútfyrir

allarhetjudáðir.Sambandþeirraverðuríraunerfiðaraþegarlíðaferáþættina

vegnaþessaðþeireruekkisammálaummargt.Karenmyndiþáverakonansem

rætterhérumaðofanískilgreininguáhetjunni,enhúnersúsemtekurmáliní

sínareiginhendurogeigaþauekkiíástarsambandi.

Daredevilerístanslausribaráttuviðeinnstærstaglæpamann

borgarinnar.Ífyrstuvitaáhorfendurekkinafniðáþeimmannienþaðkemur

síðaníljósaðnafnhanserWilsonFisk.WilsonFiskermjögáhugaverðpersóna,

ífyrstuerhanndularfullureinstaklingursemáhorfandinveitekkertumnema

hversuhættulegurhanner.Hannervaldamikillogfólkhræðisthann,einnahelst

hanseiginstarfsmenn.Hannereinnigsterkurogaðmestumjögkaldur,hann

sýnirengasamúðogengartilfinningarfyrrenlíðurlengrainníþáttarröðina.

„Vertumaður”ersetningsemkemurframísamskiptumWilsonFiskvið

pabbasinnBillFisk(DomenickLombardozzi).Íþáttunumkemurframendurlit

ogsjáumáhorfendurWilsonsembarn.Hannvarviðkvæmurstrákursemátti

mjögkaldanföður,föðursemhafðisínarhugmyndirumkarlmennsku.BillFisk

sýndioftyfirráðsittyfirkvennmönnummeðþvíaðberjakonunasína,móður

Wilsonfyrirframansonsinn.ÞettaáttiaðtáknavaldogkennaþáungumWilson

valdhanssemkarlmaður.Einnigkemurframatriðiþarsemeldristrákurerað

stríðaWilsonogfaðirhansfermeðhannaðstráknumogsegiraðhannverðiað

sýnaaðhannsémeirimaðurogþvíbeitaofbelditilaðnásínufram.Aðlokum

sjáumviðatriðiþarsemBilleraðberjakonunasínaogWilsontekurupphamar

ogslærhonumendurtekiðíhöfuðiðápabbasínum,Bill.WilsondrepurBilloger

þáorðinsákarlmaðursemfaðirhanssagðihonumaðverða,hannvarðimóður

sínaogsigsjálfanmeðofbeldi.ÞráttfyriraðBillhafivissulegaveriðákveðið

skrímsliþáerþaðrauninaðungumdrengjumerkennt,oftaffeðrumþeirraað

11

bregðastviðaðstæðummeðofbeldi.Semsagtefeinhvereraðbeytaþérofbeldi

aðþáherðirþúþiguppogbeitirhonumennmeiraofbeldi19.

Þettaerdæmiumskaðlegakarlmennskueins,hugmyndinaðvaldogyfirráð

séleiðþínaðþvíaðverakarlmaður.Þettagetureinnigveriðflokkaðsem

karlrembaoggeturþessikarlmennskaveriðskaðlegkarlmönnumsjálfum20.

Wilsonvartilaðbyrjameðekkibeinteinstaklingursemhefðiflokkastundirhina

ríkjandikarlmennsku,hannvarviðkvæmuroghafðilítiðvald.Þettaerhinsvegar

eitthvaðsemhonumerkenntogaðlokumhefurhannorðiðaðþeimkarlmanni

semhannóttaðistíraun.MunurinnáuppeldiDaredevilogWilsonFisker

áhugaverður,vissulegaermikiðumofbeldiíbáðumbarnæskum.FaðirDaredevil

varatvinnumaðuríboxiogvarDaredevilþvíekkióvanuraðsjáofbeldienda

endarhannheldurekkisemofbeldislausmaðurþegarhanneldist.Honumerþó

kenntaðdæmaekkiþannsemvinnurekkialltafeðavirkarminnimáttar.Faðir

hansvaroftarsásemtapaðibardögumenhannvaríaugumDaredevilallsekki

minnimáttarogsýndiþaðogsannaðiþegarhannsíðanvannstærstabardagann.

Daredevilupplifðieinnigkærleikafráföðursínumogengarkröfurumaðsýna

ákveðiðyfirvaldyfiröðrum.Hérliggurmunuráuppeldi,Wilsonfæroftaðvitaað

hannséveikburðaogaðhannverðiaðsýnaákveðnahörkuogjafnvelofbelditil

þessaðflokkastundir„alvörukarlmann”.

Þessargömluogskaðleguhugmyndirkarlmennskurnareruaðmóta

drengiogkarlmennframtíðarinnar.ÞaðerþvíáhugavertaðskoðalífWilsonfisk

íþáttunumogsjáhvernigþessiþróunhansfrádrengyfiríkarlmannerog

hvernigþettaerbeinvitnuníþaukynjafræðileguvandamálsemeruí

samfélaginuídag.Íhinumvestrænulöndumþarámeðalbandaríkjunumþar

semþættirnireigaaðgerasterkarlmennskaskilgreindsemsjálfstæði,

líkamlegurstyrkur,jafnvelárásargjarn,meðkeppnisskap,skynsemioggetutilað

sýnaminnitilfinningarenkonur.SetningunnisemersíðanvarpaðaðDaredevil

19Bozkurt,Veysel,Tartanoglu,Safak,Dawes,Glenn.(2015.5.14).Masculinityand

Violance:SexRolesandViolanceEndorsementamongUniversityStudents.Sótt1.maí2018afhttps://ac.els-cdn.com/S1877042815050909/1-s2.0-S1877042815050909-main.pdf?_tid=4ad5c89a-f9ee-4737-acf3-9f61df44a0f5&acdnat=1525970203_db223b448a70a48e5e6b17a1aa5a26e2

20IngólfurÁsgeirJóhannesson(2004).Karlmennskaogjafnréttisuppeldi.Reykjavík. RannsóknarstofaíkvennaogkynjafræðumviðHáskólaÍslands,

12

ersúhvorthannætliaðveramaðuroggeraþaðsemhannþarfaðgeraogdrepa?

Hérerþaðaðdrepaskilgreintsemtáknfyrirkarlmennskuogþarsemhann

hefurekkiviljaðdrepaneinnerhannþarmeðaðhafnakarlmennskusinniá

einhvernhátt.

WilsonhefurþaðverkefniaðdrepaDaredevilogþaðereitthvaðsemhann

telurekkiveravandamál,hannhefurdrepiðáðurogflokkastþessvegnasem

karlmaðurefskilgreintséaðþaðaðdrepasétáknkarlmennskunnareinsoggert

eraðmörguleitiíþáttunum.Daredevilsérþóaðraleiðútogþaðeraðuppljóstra

glæpumWilsonsoggefahonumréttmætarefsinguíformifangelsisvistar.

ÞaðeráhugavertaðsetjaWilsoníhlutverkríkjandikarlmennskunnarsem

hefurmestavaldiðíheiminumídag,þeirsemtrúaáyfirvaldsitt,erulíkamlega

sterkirogsýnatakmarkaðartilfinningar.Daredevilerhægtaðsetjaíhlutverk

þeirrasemviljabreytaþessumgömluhugmyndumoguppljóstraþvísemíraun

errangtviðþær.Daredevilgeturveriðtáknnýrratímakarlmennskunnar,hann

geturtáknaðþaðfólksemflokkastundirvaldaminnikarlmennskuogþeirra

plássíheiminum.Báðirgetaþeiropnaðumræðuumuppeldidrengjaogskaðlega

karlmennsku.Wilsonerágætisforvörnfyriruppeldisembyggterágömlum

kynjaímyndumsvosemyfirvaldiyfiröðrum,banniáaðsýnatilfinningareðatala

umhlutina.Þaðaðharkaafsérogofbeldigegnofbeldisélausninnséekki

endilegaalltafþaðrétta.21

DaredevilnefnirviðWilsonFiskaðhannséekkiaðreynaaðveraofurhetja

heldurséhannkarlmaðursemvarðþreytturafkarlmönnumeinsogFiskog

ákvaðaðgeraeitthvaðíþeimmálum.Hértalarhannumkarlmenn,hanner

karlmaðursemerþreytturákarlmönnumeinsogFisk.Hérgætisetninginhans

veriðaðtáknaþreytuannarrakarlmannaaðuppfyllaekkihingömluskilyrðu

karlmennskunnarogaðkarlmennséumismunandiogaðríkjandikarlmennskan

séekkialltafsúrétta.



13

1.3KvenpersónuríDaredevil

Enhvernigerukvenmennirniríþáttarröðinni?,Þaðereinnigmjögáhugavert

aðskoðaþær.EfviðskoðumkonurnarsemeruíkringumDaredevil.Fyrst

kynnumstviðstelpuaðnafniKarensemerákærðfyrirmorðsemhúnframdi

ekki.Karenlostnarúrþeirriklípuenerákveðinaðfinnasannleikann.Karener

konasembrýturreglurogeróhræddviðaðkomastaðsannleikanum.Húner

einnigmjögáhugaverðþvíaðhúnkemurtilmeðaðdrepahægrihöndWilson

Fisk.Efþaðaðdrepaertáknkarlmennskunnarútfrásetningunnisemáðurvar

varpaðframíþáttunumaðþáhefurKareneinhverjakarlmennskueiginleikaog

myndihúnþáflokkastundir„alvörukarlmann”frekarenDaredevil.Karen

undirstrikaraðeiginleikarpersónunnarfallaekkiendilegaaðkynihennar

helduraðeinstaklingnumsjálfum.

ÖnnurkvenpersónaníheimiDaredevilserpersónasemviðþókynnumst

ekkibeintsemáhorfendurenokkurersagtfrá,móðirhans.Móðirhansvelur

hefuryfirgefiðhannogþarafleiðandihafnaðsínuhlutverkisemmóðir.Þettaer

ótrúlegaáhugavertaðþvíleitiaðfyrstaogfremststaðakonuermóðurhlutverkið

ogaðhugsaumbörninsín,móðirhansbrýturhérákveðiðblaðmeðþvíaðvelja

sjálfaðyfirgefabarniðsitt22.VæntanlegamiðaðviðaldurDaredevilaðþáhefur

húnveriðaðeignastbarnásjöundaeðaáttundaáratugtuttugustualdar.Þaðvar

önnurbylgjafemínistaáþeimtímaþarsemuppstokkunkjarnafjölskyldunnarog

ákveðinhöfnunáhefðbundnumóðurhlutverkiásamtréttiyfireiginlíkamaog

jöfnumréttiogtækifærumkynjanna.23Mögulegahefurþettaveriðástæðafyrir

fjarveruhennar.

KvenpersónurnarsemviðsjáumhinsvegaráhliðWilsonFiskerumjög

ólíkarþeimsemviðsjáumáhliðDaredevil.Viðkynnumstmóðurhanssemer

einstaklegaósjálfbjargakonaívondusambandiviðofbeldisfullannmann.Húner

þvíundirgefinafvaldikarlmannsinsogleitarekkiaðeiginfrelsi,néréttieða

tækifærum.HinkonansemviðkynnumsterVanessaoghúnerunnustaWilson22GuðnýGústafsdóttir.(2013).Kvenleikisemorðræða.Sagnfræðistofnun,Reykjavík.23GuðnýGústafsdóttir.(2012.11.10).Erfemínismiþaðsamaogkvenfrelsi?.Sótt

1.maí2018afhttps://www.visindavefur.is/svar.php?id=60798

14

Fisk,hennarpersónaerhansstuðningur.Húnerþóeinnighansveikleiki,honum

þykirvænstumhanaogaðpassauppáhana.Húnveithvernigmaðurhanneren

samþykkirþaðbaratilþessaðfáaðverahonumviðhlið.Húnerkonansem

stendurviðhliðmannsinssíns.

Hérkomumviðaðstyðjandiogmengandikvenleika.Styðjandikvenleiki

ersúkonasemferekkiámótihugmyndumfeðraveldisinsheldurstendurvið

hliðmannsinsogviðurkennirhansvöldyfirsérogöðrumminnihlutahópum,hún

erhlýðin.Hennarkarlmaðurerþáoftastráðandikarlmennskanoggangaþessi

hugtökofthöndíhönd.Mengandikvenleikierumeðalannarsfeministar.Konur

semberjastgegnfeðraveldinuogkomameðnýjarhugmyndirumkynjaímyndir

ogstörfkvennaogkarla.24

1.4Andstæðurogbarátta

TáknrænbaráttaDaredevilogWilsonFiskhljómarþásvona.Daredeviler

táknnýrratíma,mismunandikarlmennskuogbetriskilningáaðallirséuekki

eins.25Þaðsamasérstíkonumsemhannumgangast,þærerusterkarogfaraupp

ámótihefðbundnumkynjaímyndum.Karlmaðurinnhefurekkivaldyfirþeimog

þráttfyriraðDaredevilsegistætlaaðverndaþæreðasegiraðþæreigiaðpassa

sigaðþáerþaðekkieitthvaðsemþærfaraendilegaeftir.Dæmisemhægterað

takaerusamskiptiDaredevilogKaren,hannbiðurhanaumaðpassasigogvera

ekkiaðleitastendilegaeftiröllumþeimupplýsingumsemheillahanaþvíþað

gætikomiðhenniíhættu.Húnbrýturþaðoggerirþaðsemhúnvill.Húnverður

þvíáberanditáknmengandikvenleika26.

24GyðaMargrétPétursdóttir.(2012).Styðjandiogmengandikvenleikiinnanáru

kynjajafnréttis.Íslenskaþjóðfélagið.FélagsfræðingafélagÍslands.25IngólfurÁsgeirJóhannesson(2004).Karlmennskaogjafnréttisuppeldi.Reykjavík. RannsóknarstofaíkvennaogkynjafræðumviðHáskólaÍslands,26GyðaMargrétPétursdóttir.(2012).Styðjandiogmengandikvenleikiinnanáru

kynjajafnréttis.Íslenskaþjóðfélagið.FélagsfræðingafélagÍslands.

15

WilsonFiskertáknskaðandikarlmennskuoghvaðaáhrifþessigamla

karlmennskuímyndgeturhaftádrengisemeruaðalastupp27.Hannopnarþær

umræðurfyriráhorfendurumhvaðerrangtviðkarlmennskuímynddagsinsí

dag,oghvaðaáhrifþaðhefuraðfáekkiaðtjátilfinningar,aðfáekkiaðgrátaeða

veraviðkvæmur.Vanessaersíðanáberanditáknstyðjandikvenleikaeinsog

nefntvarhéráðanogerhúnþvíandstæðaKaren.

Þessumhugmyndumumkvenleikaogkarlmennskuervarpaðí

þáttaröðinnienþómögulegaekkieinsáberandiogsésthefuríöðrum

þáttarröðumogkvikmyndum.Þaðervissulegaáhugavertaðrýnaí

kynjaímyndirnaríDaredevilenhægteraðfærarökfyriraðþærséuekkimjög

breytilegarfráþvísemviðhöfumséðáðuríhefðbundnumofurhetjumyndum

eðaþáttum.Daredevilsjálfurleitarágætlegatilhinnarhefðbundukarlmennsku,

sérstaklegalíkamlegaoghvaðvarðarþologsjálfstæði.Hannhinsvegarbrýtur

ákveðiðblaðvegnafötlunnaroggetutilaðhunsaþærkröfursemgerðarerutil

hanshvaðvarðarkarlmennsku,sérstaklegagetutilaðhunsasetninguna„vertu

maður”.ÞaðermögulegahægtaðfærarökbæðifyriroggegnþvíaðDaredevilsé

sterkkynjaímyndenþaðsemerþóáhugaverteraðviðsjáumillmenniðsettupp

semáberandiríkjandikarlmennsku,viðsjáumaðbenterágallaíuppeldi

drengjaogþærkröfursemsettareruáþá.Bælinguaftilfinningumogskyldutil

aðharkaafsér.NetflixogMarvelgætuveriðaðbendaáþaðsemerrangtþegar

þaðkemuraðkynjaímyndumentilaðskoðaþaðbetureráhugavertaðlítaá

þáttarröðinaJessicuJonessemkemurútsamaárogDaredevilogermeð

kvenpersónusemaðalhlutverk.


16

2.JessicaJones,kraftarog„FilmNoir”

JessicaJonesþáttaröðinkemurútárið2015ogeruframleiðendurnirþeirsömu

ogíþáttarröðinniumDaredevil.AðalleikararþáttannaeruKrystenRitter,Rachel

TaylorogEkaDarville.HöfundurþáttannaerMelissaRosenberg.

JessicaJones(KrystenRitter)erungkonaíNewYorksemstarfarsem

einkaspæjari.Fyrstsésthúntakamyndiraffólkiogkomastaðleyndarmálum

fólksgegngjaldi.Kraftarhennareruóeðlilegurstyrkuroggetatilaðhoppa

fremurhátt.Lítiðervitaðumhanaíbyrjunenþaðséstfljótlegaaðeitthvaðhefur

komiðuppááðursemhefurmikiláhrifáhana,viðsjáumþaðálíkamstjáningu

hennar,átalioghvernighúnhefurútilokaðsigfráöllumsemhennierunánir,

þráttfyriraðþeirséuekkimargir.Þættirnirleitaíinnblásturfrámyndumog

þáttumumeinkaspæjarannog„FilmNoir”kvikmyndastíl.Ástæðanfyrirþvíað

þáttaraðirnargætuleitaðþangaðerbæðiútafhennarstarfsgreineneinnigvegna

þessaðásínumtímavarþettaeinikvikmyndastíllinnsemekkileitaðistviðað

setjakonuríþauhefðbundinkvenhlutverk,þáhlutverkmóður,dóttur,elskenda

eðaslíkt.Heldurfengukonurhlutverkkynvera,þærgerðaræsandiogvoru

eftirsóknarverðarenþóhættulegar28.

ÞaðervelhægtaðsetjaJessicuinníhlutverkeftirsóknaverðarkvenpersónuog

húnmyndiauðveldlegaflokkastsemhættulegvegnakraftahennarenhúnerþó

ekkiuppsettsemkynvera,heldurþykirhúneftirsóknarverðvegnakraftasinna

einnahelst.Þaðværihægtaðsegjaaðviðlosnumaðmestuviðkarlkyns

augnarráðiðogóskýrumyndatökunaþegarlitiðeráJessicuogeruþaðhelstu

eiginleikar„Filmnoir”semfemenistarhafagagnrýnt29.

2.1Kvenleikioglíkamstjáning

TilþessaðstaðsetjabeturJessicuJonesþegarþaðkemuraðkvenímyndum

þurfumviðaðfaraafturískilgreiningarákvenleikaogkarlmennsku.

Karlmennskaerlíkamlegurogandlegurstyrkur,agi,rökvísi,hlutlægni,28Erwing,jr.DaleE.(1988).FilmNoir;styleandcontent.Sótt6.apríl2018af http://intelligentagent.com/noir/Ewing.pdf29Erwing,jr.DaleE.(1988).FilmNoir;styleandcontent.Sótt6.apríl2018af http://intelligentagent.com/noir/Ewing.pdf

17

samkeppniogsíðastenekkisístaðverasnögguraðbregðastviðaðsteðjandi

vanda.Ískilgreininguumkvenleikaerminnilíkamlegurstyrkur,getatilaðsýna

málefnumannarraskilning,meiritjáningbæðiátilfinningumogþærtalameira.

Kvenleikiogkonurerueinnigtaldnarfallegri,hvatvísari,trúaðari,viðkvæmariog

minni.30

Þaðeráhugavertaðhennarofurhetjukraftarséuaðfinnaílýsinguum

karlmennsku.Húnersterksemundirstrikarkarlmennskunaogferhúnþvístrax

ámótihefðbundnumkynjaímyndum.ÍþáttunumstingurJessicauppáaðsprauta

illmenniðsvohannmissimeðvitundoghlaupasvomeðhanninníbílsem

staðsettureránæstugötu.Þettaþykiraðstoðarmannihennarekkialveg

nægilegasniðugtþarsemhannbendiráaðkonasemsérsthlaupandimeð

meðvitundalausankarlmannyrðinúálitiðsemundarlegt.Hérbendirhannáað

þaðséekkisamfélagslegaviðurkenntaðkonurgetiveriðnægilegalíkamlega

sterkartilaðsemdæmiberakarlmann,konureruekkitaldnarlíkamlegasterkar

ogsérstaklegaekkinægilegasterkarísamanburðiviðkarlmennogmyndiþessi

sjónþvíteljastundarleg.

LíkamstjáningJessicuJonessegirlíkamargtenhúnmyndiekkiflokkast

undirhefðbundakvenlegalíkamstjáningu.Konursjástoftastístellingumsem

takalítiðpláss,þærbreiðaekkiúrséreðalátamikiðtilsínbera.Þærreisa

bringunauppefeinhverlabbaraðþeimþvíþaðþykirókurteisiaðsitjameð

bogiðbak,þóeralgengtaðstelpursitjimeðbogiðbakoglítiniðurtilvegna

feimnieðaviðurkenninguávaldiannarra31.ViðsjáumhinsvegarJessicuJones

alltafmeðfæturnarókrosslagnaroghúntekurþaðplásssemhúnþarf.Húnfer

mjögámótihefðbundnumlíkamstellingumkvenna.Viðsjáumhérmynd32:



31Kamp,Corinna.(2008).Performinggenderinpostures.Sótt7.apríl2018afhttp://www.br-online.de/jugend/izi/english/publication/televizion/21_2008_E/kramp_engl.pdf

32MyndtekinafPreviously.tv(2015)Sóttafnetinu:8.apríl.2018.vefslóð:http://previously.tv/jessica-jones/ranking-jessica-joness-victories-against-the-patriarchy/

18

Þráttfyriraðveramjögsterkkvenímyndþegarþaðkemuraðþvíað

brjótaupphefðinaumkvenleika,karlmennskuoglíkamstjáninguþátelurhúnsig

hafaeinnveikleika.Sáveikleikieraðhúnsegistekkialltafsitjaásamaummargt.

Húnsýnirtilfinningar.33Þaðhefurorðiðákveðinímyndþegarþaðkemurað

tilfinningumkynjanna.Strákareigaaðveraharðirafsérogkonureruþærsem

sýnaoftartilfinningar.34Einnigertaliðmikilvægtaðhetjanstandiekkiásama

umþaðmálefnisemhúneraðberjastfyrirenJessicaJonesnefniroftareneinu

sinniígegnumþættinaaðhúnhafiekkiáhugaáaðveraofurhetjaogeruþaðþví

tilfinningarhennarsemleiðahanaaðhetjudáðum.

Húnupplifirsemsvoaðtilfinningarhennargagnvartverkefnisínuog

gagnvartfólkinuíkringumsigverðihenniaðfalli,séhennarveikleiki.Enþegar

maðurveltirþessufyrirsérþáerhægtaðsetjaspurningarmerkiviðhvort

tilfinningarfyrirákveðnuverkefnieðavæntumþykjafyriröðrumeinstaklingum

séíraunogveruveikleiki.Þegareinstaklingurhefuráhugaáeinhverjueðahefur

miklartilfinningargagnvarteinhverjuopnarhannsigfyrirmöguleikanumáað

mistakastogverðasáreðasigraogöðlastverðlaunoggleðifyriráhugannsinnog

34Sprechter,SusanogSedikides,Constantine.(1993).GenderDifferencesin

PerceptionsofEmotionality:TheCaseofCloseHeterosexualRelationships.Sótt7.apríl2018afhttp://www.southampton.ac.uk/~crsi/Sprecher%20%20Sedikides%201993%20(2).pdf

19

gjörðirsínar35.Tilfinningarþurfaþvíekkiaðveraveikleikiheldureru

aðdráttaraflfyrireinstaklingaðgeraþaðsemhanntelurmikilvægtoghægterað

færarökfyrirþvíaðþaðaðflokkatilfinningarfyrirveikleikasébarnssínstíma.

2.2FeðraveldiðogKilgrave

ÁhorfendurkynnastfyrstsögumumKilgrave,þeimergefiðinnsýninní

hvernighannspilaðihlutverkílífiJessicuoggefiðerískynhversuhættulegur

hanner.Áhorfendurkomastfljóttaðhversumiklastjórnþessipersónahefur

haftáandleguhliðJessicuJones.Þettaerþaðeinasemhúnóttastogþráttfyrir

aðhaldaaðhúnhefðidrepiðhannaðþáerhúnennþámjöghræddogviðkvæm

eftirþátímasemhúnáttimeðhonum.KilgraveerillmenniðíJessicuJones

þáttaröðinniogkemstíljóseftirnokkraþættiaðhannséekkilátinnoghefur

allanþennantímaveriðaðfylgjastmeðhenniánhennarvitneskju.Kraftarnir

hanserugetatilaðstjórnafólki.Hannsegireitthvaðogeinstaklingurinnhefur

straxnauðsýnlegaþörfáaðfylgjafyrirmælumhans.Einstaklingurinnmissir

getunatilaðframkvæmaneittannaðenþaðsemhannhefurskipaðfyrir.Þetta

geturoftþýttofbeldisfullhegðunsvosemsjálfsmorð,nauðganirogsjálfskaði

ásamtofbeldigagnvartöðrufólki.Fólkiverðursviptfrelsinuoggetunnitilað

segjaneieðamótmæla.ErfitteraðsýnaframámáttKilgraveoglendaþví

fórnarlömbhansoftívandræðumvegnagjörðasinnaþráttfyriraðKilgraveséí

raunsásemásökina,þarsemfórnarlömbinhafaekkivaldyfireigingjörðum.

TilþessaðskiljahvernigKilgraveogfeðraveldiðhaldasthöndíhönder

mikilvægtaðfarayfirskilgreininguáfeðraveldinu.Feðraveldierkerfisem

viðurkennniryfirvaldkarlayfirkonum,ísamfélaginuogávinnumarkaði36.

Feðraveldiereinnigþaðsemviðheldurgömlumkynjaímyndumoghefuráhrifá

35Frankfurt,Harry.(1982).TheImportanceofwhatwecareabout.Sótt8.apríl.2018

afhttp://omero.humnet.unipi.it/matdid/587/Frankfurt%20The%20Importance%20of%20what%20we%20care%20about.pdf

36Patriarchy.https://en.oxforddictionaries.com/definition/patriarchy.Sótt8.apríl.2018

20

bæðikarlaogkonurídaglegulífi37.ViðhöfumhérJessicuJonessemsamkvæmt

þvísemvarnefnthéraðofanermjögfemenískpersónaogsvoKilgravesemhún

óttastmest.Ástæðanfyrirþvíaðhúnóttasthannmestervegnaþessaðhann

hefuráðurstjórnaðhenniogfengiðhanatilaðgerahlutisemhúnvildiekkisjálf

gera.Semdæmimánefnasagðihannhenniaðsláeinsfastoghúngætií

bringunaáannarrikonuogþarsemJessicaereinstaklegasterkþáleiddiþettatil

andlátskonunnar.JessicanáðiaðslítasigfráKilgraveáþessarristunduenlifir

þómeðskömmogsamviskubitieftirþetta.Húntelurskömminaífyrstuliggjahjá

sér.Þettasjáumviðmjöggóðatenginguviðnauðgunarmenninguþarsem

algengteraðfórnarlömbumsékenntumogjafnvelkennasérsjálfirumaðhafa

lentíaðstæðunum.Ekkierþettaeinavitnuninínauðgunarmenninguheldur

kemurframaðKilgravehafistundaðþaðaðneyðakonuríaðstundakynlífmeð

sér,enhanngeturstjórnarhverjumsemerogþærhafaekkitökáaðsegjanei

vegnakraftahansogtelurhannsigþáekkiveraaðnauðgaþeim.Hérervitnaðþá

íþáóskýrulínuogþærafsakanirsemofterusettaruppogmætafórnarlömbum

kynferðisofbeldis38.

Kilgraveereinnigkarlmaður,hvíturkarlmaður.Hannhefurþágetutilað

stjórnaheimilumoggerirslíktoftíþáttaröðinni.Hannferinnáheimilifólksog

stjórnarþeimsemþarbúa,tekurheimilislífþeirraogbreytirþvíaðsínumvilja.

Þráttfyriraðhafaþaðvalaðgetanáðsérípeningaogbyggtupphúsfyrirsig

sjálfanaðþánæristhannáþvíaðstjórnafólkioglátafólksjáumsig.Feðraveldið

næristágömlumhugmyndumumkynjaímyndir,þessarhugmyndirhertaka

heimilislífokkaroghvernigviðölumuppbörninokkar.Effeðraveldinuverður

ítttilhliðarogkynjaímyndirverðaekkilengurtillosnastúlkurundiryfirvaldi

karlaogdrengirundiryfirvaldikarlmennskuhugmyndarinnar39.

Kilgraveleggurmikiðuppúrþvíaðkonurnaríkringumhannbrosi.Hann

seturþákröfuaðeinkonabrositilhansalltafogbiðurJessicuumaðsendasér

37Hooks,Bell.(ártalvantar).Understandingpatriarcy.Sótt8.apríl2018af http://imaginenoborders.org/pdf/zines/UnderstandingPatriarchy.pdf38Wise,Elizabeth.(2012).RapecultureinSocietyandMedia.Sótt9.apríl2018af

http://www.womennc.org/documents/2013CSW/Papers/Research/Elisabeth.pdf

39Hooks,Bell.(ártalvantar).Understandingpatriarcy.Sótt8.apríl2018af http://imaginenoborders.org/pdf/zines/UnderstandingPatriarchy.pdf

21

skilaboðmeðmyndkl.22:00áhverjumdegiogþaðverðuraðverabrosmynd.

Þettafærmanntilaðhugsaumþegaroftersagtviðungarstelpureðaunga

strákamuniðaðbrosa.Brosgeturstundumveriðskyldaíákveðnumstörfumog

hefurveriðrannsakaðaðbrosiðeroftastsettframtilaðheillaaðrafrekaren

tilfinningsemeinstaklingurinnfinnursjálfurfyrir.Brosiðereinnigaðferðtilað

losnaviðóþægindiámillieinstaklingaeðageturtáknaðákveðiðsamþykki40.

Ástæðanfyrirþvíaðhanngerirsvonamiklarkröfurtilþeirraaðbrosagætiverið

tilaðtáknasamþykkiþeirra,reynaaðgeraþeirrastöðusemfórnarlambminna

vægi.Vegnaþessagjörðaerhægtaðfærarökfyrirhugmyndafræðilegritengingu

Kilgraveogfeðraveldisinsogviljaframleiðandaþáttaraðarinnartilaðbendaá

valdamálinsemliggjaífeðraveldis-ognauðgunarmenningu.

JessicaJoneserbæðifórnarlambferðaveldisinslíktogsamfélagiðíheild

enhúnreyniraðfarauppámótiogberstfyrirfrelsunfráKilgrave.Aðlokum

hefstþaðoghúndrepurKilgraveognæraðlosasigogaðrafrááhrifumhans.

2.3Fórnarlömboglíðanþeirraeftiráfall

JessicaJonesþáttaröðinkemurmjögsterktinnánauðgunarmenningueins

ognefntvarhérfyrirofan.ÞáerumviðþóekkibaraaðtalaumaðJessicaséeina

fórnarlambiðheldurerubæðifleirikonurogkarlarfórnarlömb.Fórnarlömb

kynferðisofbeldismætaoftákveðnigagnrýnniogmikiðaffórnarlömbumná

aldreiaðsjágerandannábakviðfangelsishurðeðaverðafyrireinhverjum

afleiðingum.Þaðgeturþvíreynstandlegaerfittfyrirfórnarlömb

kynferðisofbeldisaðtilkynnaþaðbrotsemþauhafaorðiðfyrir41.Þettasjáum

viðmjögáberandiíþáttunum,þarsemkraftarKilgraveeruekkiviðurkenndirí

40Lafrance,Marianne,A,Hecht,MarvinogLevyPaluck,Elizabeth.(2003).The

ContingentSmile:AMeta-AnalysisofSexDifferencesinSmiling.Sótt8.apríl2018afvefslóð:https://static1.squarespace.com/static/5186d08fe4b065e39b45b91e/t/51e3269fe4b0021f82b772d6/1373841055384/LaFrance.Hecht.Paluck.Meta.pdf

41Cambell,Rebecca.(2008.12).Thephysiologicalimpactofrapevictims.Sótt:10.Apríl2018affile:///Users/margretsagagunnarsdottir/Downloads/Campbell2008AP--ThePsychologicalImpactofExperienceswithLegalMedicalMentalHealth.pdf

22

samfélaginuogerufórnarlömbhansekkimeðneinaleiðtilaðsannamátthans

yfirþeim.

ÞaðsemeráberandiviðJessicuJoneseraðáhorfendurfástraxað

kynnasthennisemalkóhólista.Húnséstoftdrekkabæðiheimaogábarnumog

ernokkrumsinnumnefntaðhúneigiívandamálumaðstríða.Þaðermjög

algengtaðþeirsemverðafyriráföllumlíktogJessicahefurgerteinsognauðgun

ogákveðnifrelsissviptinguaðþaugreinistmeðáfallastreituröskuneðaeigierfitt

meðaðfótasigafturáeðlileganháttísamfélaginu42.Þaðereinnigmjögalgengt

aðþaðfólksemáerfittmeðaðleitaséraðaðstoðeftiráfölleinsognauðguneða

greinastmeðáfallastreituröskunleitiáfengitilþessaðdeyfavanlíðansínaá

einhvernhátt43.ÞaðerþvíáhugavertaðJessicaJoneseigiviðþettavandamálað

stríðaoghægteraðfærarökfyrirþvíhvorthérséennogafturveriðaðbendaá

þásorgleguafleiðingarnauðgunnaráfórnarlömbogveriðaðreynaaðhefja

ákveðnarumræðurumnauðgunarmenninguogvaldaleysifórnarlamba.

2.4Kynjaímyndirogaukapersónur

KomisthefurveriðaðþvíaðJessicaJonesgætialmenntveriðtalinsem

mjögsterkkvenpersóna.Hennarkraftareruandstæðanviðskilgreiningu

kvenleikanssemerveikleikinnogferhennarpersónauppámótihefðbundnum

staðalímyndumkvenna,þarsemhúnhefurákveðiðvaldyfirkarlmönnumogþá

ekkiátælandiháttheldurvegnastyrkleikahennar44.

Efskoðaðareruaukapersónurþáttannaeruþeirekkisíðuráhugaverðir.

Hennarbestavinkonaogírauneinapersónansemhenniþykirmjögvæntumer

42Cambell,Rebecca.(2008.12).Thephysiologicalimpactofrapevictims.Sótt:10.

Apríl2018affile:///Users/margretsagagunnarsdottir/Downloads/Campbell2008AP--ThePsychologicalImpactofExperienceswithLegalMedicalMentalHealth.pdf

43Volpicelli,M.D,Joseph.Ph.D.;Balaraman,Geetha,Hahn,Julie,Wallice,HeatherogBux,Donald,Ph.d.(1999).TheRoleofUncontrollableTraumaintheDevelopmentofPTSDandAlcoholAddiction.Sótt:8.apríl2018afhttps://pubs.niaaa.nih.gov/publications/arh23-4/256-262.pdf


23

TrishWalker.Jessicamisstifjölskyldusínaíbílslysiþegarhúnvarfjórtánára

gömulogtókuTrishogmóðirhennarhanainnáheimilið.Trishermjög

áhugaverðpersónaaðmörguleiti,húnvarbarnastjarnaogmóðirhennarvar

umboðsmaðurhennar,ástæðanfyrirþvíaðþærtókuaðsérJessicuvarvegna

athyglinnarsemþærmyndufáfráfjölmiðlum.MóðirTrishvarofbeldisfullog

settimiklarkröfurádóttursína,þásérstaklegaútlitslegaogíhegðun.Viðsjáumí

einuatriðiþarsemhúnreyniraðneyðaTrishtilaðælaeftiraðhenniþóttihún

hafaborðaðofmikið.ÞegaráhorfendurkynnastTrishhefurhúnlosaðsigundan

móðursinni,rekurútvarpsþáttogeróvirkurfíkill.

ÁhorfendurkomastfljóttaðviljaTrishtilaðverðasterkariogviljahennar

tilaðverndasjálfasig.Húnupplifirsigaðmörguleitivaldarlausaogferaðþjálfa

bardagalistir.Hérferhúnuppámótikvenleikanummeðþvíaðneitaþvíaðhafna

veikleikanumogleitaraðleiðumtilaðgerasigsterkariogöðlastákveðiðvald

yfirmögulegumaðstæðumsemgætuþótthættulegar45.

ÖnnuraukapersónaerMalcolm.Áhorfendurkynnasthonumfyrstsem

nágrannaJessicusemerfíkillogalmenntómerkilegpersóna.Seinnakemuríljós

aðKilgravehefurveriðaðstjórnahonumoghefurgerthannaðþeimfíklisem

hannerídag.Ífyrstukynntihannhonumfyrirfíkniefnumogneiddihanntilað

sprautasigogsvoþegarMalcolmvarorðinháðurfíkniefnunumsáKilgraveum

aðverðaútifyrirþeimefMalcolmmynditakamyndirafJessicuogskilaþeimtil

hans.EftiraðJessicabjargarhonumfráKilgrave,tekurMalcolmaðséraðstofna

stuðningshópfyrirfórnarlömbKilgraveogreynirhvaðhanngeturaðaðstoða

JessicuíaðstöðvaKilgraveoghansáhrifáfleirafólk.

HægteraðályktaaðKilgravesévitnunífeðraveldið.Sambandiðsemerá

milliKilgraveogMalcolmeráhugvertaðskoðahvortaðhérséveriðaðvitnaíþá

stjórnsemfeðraveldiðhefureinnigyfirkörlumoghvernigfeðraveldiðoggamlar

hugmyndirumkarlmennskueitrafyrirmönnumogskapaendurtekiðvandamál

ogviðhaldaþannigfeðraveldinu.Gætisvoveriðaðvitnaímeðfrelsun

feðraveldisinsþáyrðimeiristuðningurmeðalfólksogmeiriskilningurámilli

kynjanna.Malcolmfellurekkiundirhinavenjulegustaðalímyndkarlmannsins,


24

Malcolmerekkilíkamleganéandlegasterkur,hannerfremurviðkvæmuren

einnighlýlegurogsýnirvæntumþykjutilannarsfólks.Þettaerekki

skilgreininginsemviðhöfumafkarlmennskuogerhérþvíveriðaðsýnaframá

aðekkiallirkarlmennflokkastundirskilgreiningukarlmennskunnar46.


25

SamanburðurÞáttaraðanna

Þaðermjögáhugavertaðskoðaþessartværþáttaraðirsemkomaútá

samaárioghafasitthvortkyniðíaðalhlutverki.Þettagerirokkurkleyptaðskoða

hvaðþæreigasameiginlegtoghvaðekkiogveitaokkureinniggotttækifæritilað

skoðakynjaímyndiroghvortþróuniníofurhetjuheiminumhafibreyst.

ViðþekkjumöllSúperman,Batman,IronMan,Spiderman,Wonder

Womano.fl.ofurhetjurogmargarafþeimhaldasigviðþessaákveðnu

staðalímynd.Maðurinnerlíklamlegaígóðuformi,hannbjargarkonunnisinniog

borginni.WonderWomanerþóeinnigáhugaverðogmögulegaekkihægtað

setjahanaundirstaðalímynd.

Daredevilopnarvissulegaumræðunaumkarlmennskunaoguppeldi

drengjaþegarþaðkemuraðtilfinningumogofbeldi.Daredevilereinnigmeð

fötlunogbrýturþvíákveðiðblaðþegarþaðkemuraðþví.Þaðerþóhægtaðfæra

rökfyrirþvíaðDaredevilfalliennþáundirhefðbundnaofurhetjuoghefðbundna

kynjaímynd.Hannfellurþráttfyrirfötlunsínavelundirskilgreiningu

karlmennskunnaríhefðbundnumskilningi.Táknkarlmennskunnarí

þáttaröðinniverðurþógetatilaðdrepaogþaðereitthvaðsemDaredevilerekki

tilbúinnaðgera.ÞaðeráhugavertaðskoðaþaðaðsetjaJessicuJonesinní

hugmyndafræðileganheimDaredevil.Þaueigaþaðbæðisameiginlegtaðfinnast

erfittaðtakaþaðskrefaðtakalífeinhvers.Jessicahinsvegarneyðisttilaðtaka

þessaákvörðunogdrepurKilgraveílokaþættinum.Efviðskoðumþettaútfrá

þeirrihugmyndarfræðilegutengingudrápsinssemsetteruppíkaflanumum

Daredevilaðdráptáknikarlmennskuna,þáhefurJessicatekiðþaðskrefsem

Karentekurlíka,aðhúnermeiri„karlmaður”eníraunDaredevil.

Feðraveldiðvirkarþannigaðþaðviðheldurgömlumhugmyndumum

karlmennskuogkvenleikaogheldurþvíkarlmanninumogkonunniíákveðnu

fangelsi.Karlinnfinnurþörfáaðhagaséráákveðinháttogsínaminni

tilfinningarogkonanaðverasömuleiðisundirgefinkarlmanninumáeinhvern

26

hátt47.ÞarsembæðiJessicaogDaredevilfaraaðmörguleitiuppámótihinum

hefðbundustaðalímyndinumþáerhægtaðfærarökfyrirstyrkleikaþeirrasem

kynjaímyndir.

Báðarpersónurhafamisstfjölskyldumeðlimiogþurfaaðleitaað

stuðningiígegnumvinisínaoglíktognefntvaríbáðumköflunumerpassaðupp

áaðþærpersónursemtengdareruþeimerueinnigsterkarkynjaímyndir.Hægt

eraðfærarökfyriraðþeirraumhverfiséunýjirtimar,vitundarvakningá

vandamálumfeðraveldisogjafnréttikynjanna.

47Hooks,Bell.(ártalvantar).Understandingpatriarcy.Sótt8.apríl2018af http://imaginenoborders.org/pdf/zines/UnderstandingPatriarchy.pdf

27

Niðurlag

Daredevilþáttaröðinfjallarummannsemgeristhetjavegnaþessaðhann

villbjargaþeimsemeruminnimáttar.Meðþvíaðgerasthetjakomaspurningar

umhvorthannséíraunogveruaðgeraréttoghvorthanseiginsannfæringá

hvaðséréttoghvaðsérangtséíraunnægilegagóðtilaðflokkahetjudáðirhans

semgóðverkogsiðferðislegaréttmætar.Spurninginumgetuhanstilaðdrepa

einstaklingkemuroftuppogsúgjörðafdrepaeinhvernerjafnvelsettuppsem

táknkarlmennskunnar.„Vertumaðuroggerðuþaðsemþúþarft”eráberandi

setningíþáttunumumDaredevilogersúsetningákveðinvitnuníuppeldi

drengjaogskyldaþeirratilaðharkahlutinaafséroglátaekkitilfinningarsínar

sjást.Daredevilfellurbæðiundirhinahefðbundnuskilgreininguákarlmennsku,

hannerlíkalegasterkur,erfjóturáfæti,meðgottþologgóðuríaðlesaaðstæður.

Hannerhinsvegarfatlaðurogþaðgeturekkifallistundirríkjandikarlmennsku.

Þættirnirsetjauppákveðiðhugmyndafræðilegttáknfyrirkarlmennskunaoger

þaðgetatilaðdrepaandstæðingsinn.Daredeviltekurþáákvörðunaðverðaekki

neinumaðbanaogerþvíhægtaðfærarökfyrirþvíaðhannhafnihérhinni

ríkjandikarlmennsku.IllmenniðWilsonFiskfellurvelundirríkjandi

karlmennskuogþeireruandstæðingar.

JessicaJoneseráberandifemenískkvenpersóna.Húnsýnirþaðígegnum

líkamstjáningu,styrkleikaogpersónuleika.Íhennarsögusjáumviðbaráttuvið

feðraveldiðþarsemillmennisögunnarervitnunífeðraveldiðsjálft.Einnigsjáum

viðvitnunínauðgunarmenninguogfórnarlömbkynferðisofbeldis.Hennarsaga

opnarþvíumræðuummikilvægvandmálínúverandisamfélagi.

Þáttarraðirnarfarabáðartværuppámótihefðbundnumkynjaímyndum

ogopnaumræðurummálefnisemstafaaffeðraveldinu.Hinsvegarþegarlitiðer

áofurhetjunaeinaogsérsjáumviðaðDaredevilleitarmunmeiraíhefðbundnar

kynjaímyndirenJessicaJones.Báðareruþærþóítaktviðsamtímanþarsemþær

reynaaðbendaávandamálkynjannaenþóvirðistekkireyntaðsínaframáþað

jafnmikiðíþáttunumumDaredevilogíþáttunumumJessicuJones.Væri

áhugavertaðskoðahvortáhriffeðraveldisinsáímyndkvennasémeiraáberandi

umfangsefniísamfélaginuenáhriffeðraveldisinsáímyndkarlmanna?

28

Heimildarskrá

Agard,Chancellor.(2017,11.21).ThePunisher.What’snextintheMarvel-Netflix

Universe?.Sótt2.maí2018afhttp://ew.com/tv/2017/11/21/the-

punisher-whats-next-marvel-netflix-universe/

Bozkurt,Veysel,Tartanoglu,Safak,Dawes,Glenn.(2015.5.14).Masculinityand

Violance:SexRolesandViolanceEndorsementamongUniversity

Students.Sótt1.maí2018afhttps://ac.els-

cdn.com/S1877042815050909/1-s2.0-S1877042815050909-

main.pdf?_tid=4ad5c89a-f9ee-4737-acf3-

9f61df44a0f5&acdnat=1525970203_db223b448a70a48e5e6b17a1aa5a2

6e2

Cambell,Rebecca.(2008.12).Thephysiologicalimpactofrapevictims.Sótt:10.

Apríl2018af

file:///Users/margretsagagunnarsdottir/Downloads/Campbell2008AP--

ThePsychologicalImpactofExperienceswithLegalMedicalMentalHealth.pdf

Erwing,jr.DaleE.(1988).FilmNoir;styleandcontent.Sótt6.apríl2018af

http://intelligentagent.com/noir/Ewing.pdf

Frankfurt,Harry.(1982).TheImportanceofwhatwecareabout.Sótt8.apríl.2018

af

http://omero.humnet.unipi.it/matdid/587/Frankfurt%20The%20Import

ance%20of%20what%20we%20care%20about.pdf

GeirÞ.Þórarinsson.(2005,7.9.).Hvaðersiðferði?Oghvaðersiðfræði?.Sótt1.maí

2018afhttps://www.visindavefur.is/svar.php?id=5247

29

Gilley,Cliff.(2014,7.11).WhowasMarvelsfirstsuperherocharacter,andhowhas

thatcharacterevolvedthroughoutthecompanieshistory?.Sótt2.maí.2018

afhttps://www.quora.com/Who-was-Marvels-first-superhero-character-

and-how-has-that-character-evolved-throughout-the-companys-history

Goddard,Drew(Höfundur).2015.Daredevil[Þáttarröð].Bandaríkin.ABCstudios.

GuðnýGústafsdóttir.(2012.11.10).Erfemínismiþaðsamaogkvenfrelsi?.Sótt

1.maí2018afhttps://www.visindavefur.is/svar.php?id=60798

GuðnýGústafsdóttir.(2013).Kvenleikisemorðræða.Sagnfræðistofnun,Reykjavík.

GyðaMargrétPétursdóttir.(2012).Styðjandiogmengandikvenleikiinnanáru

kynjajafnréttis.Íslenskaþjóðfélagið.FélagsfræðingafélagÍslands.

Hooks,Bell.(ártalvantar).Understandingpatriarcy.Sótt8.apríl2018af

http://imaginenoborders.org/pdf/zines/UnderstandingPatriarchy.pdf

HeiðaJóhannsdóttir(1999).Frásagnarfræðihasarmynda.ÍHeimur

Kvikmyndanna.Reykjavík.Forlagið.

IngólfurÁsgeirJóhannesson(2004).Karlmennskaogjafnréttisuppeldi.Reykjavík.

RannsóknarstofaíkvennaogkynjafræðumviðHáskólaÍslands,

Johnson,MarkSteven(Leikstjóri).2003.Daredevil[Kvikmynd].Bandaríkin.

MarvelEnterprises.

Kamp,Corinna.(2008).Performinggenderinpostures.Sótt7.apríl2018afhttp://www.br-online.de/jugend/izi/english/publication/televizion/21_2008_E/kramp_engl.pdf

30

Lafrance,Marianne,A,Hecht,MarvinogLevyPaluck,Elizabeth.(2003).TheContingentSmile:AMeta-AnalysisofSexDifferencesinSmiling.Sótt8.apríl2018afvefslóð:https://static1.squarespace.com/static/5186d08fe4b065e39b45b91e/t/51e3269fe4b0021f82b772d6/1373841055384/LaFrance.Hecht.Paluck.Meta.pdf

MarvelComics.https://www.britannica.com/topic/Marvel-Comics.Sótt2.maí.

2018

Merritt,AnnaC,Effron,DanielAogMonin,Benoit.(2010).MoralSelf-Licencing:WhenBeingGoodFreesUsToBeBad.StanfordUniversity.Sótt7.apríl2018afhttp://www.ask-force.org/web/Fundamentalists/Merritt-Moral-Self-Licensing-2010.pdf

Patriarchy.https://en.oxforddictionaries.com/definition/patriarchy.Sótt8.apríl.2018Petrie,Douglas(höfundur).2017.TheDefenders[Þáttaröð].Bandaríkin.ABC studios.Rosenberg,Melissa(Höfundur).2015.JessicaJones[Þáttaröð].Bandaríkin.

ABCstudios,Marvelstudios,Tallgirlproductions.Shuttleworth,Russell.(2012).TheDilemmaofDisabledMasculinity.Ástralía.Sage.Sprechter,SusanogSedikides,Constantine.(1993).GenderDifferencesin

PerceptionsofEmotionality:TheCaseofCloseHeterosexualRelationships.Sótt7.apríl2018afhttp://www.southampton.ac.uk/~crsi/Sprecher%20%20Sedikides%201993%20(2).pdf

StefánAtliSigtryggsson.(2018).Marvelíljósisögunnar:Hverniggullaldartímabil

HollywoodlagðilínurnaraðofurhetjuveldiMarvel.ÓbirtBAritgerð:HáskóliÍslands,Hugvísindasvið,Reykjavík.

Volpicelli,M.D,Joseph.Ph.D.;Balaraman,Geetha,Hahn,Julie,Wallice,Heatherog

Bux,Donald,Ph.d.(1999).TheRoleofUncontrollableTraumaintheDevelopmentofPTSDandAlcoholAddiction.Sótt:8.apríl2018afhttps://pubs.niaaa.nih.gov/publications/arh23-4/256-262.pdf

ÞorgerðurÞorvaldsdóttir.(2002,2.8.)Hvaðerkynímynd?.Sótt1.maí.2018af https://www.visindavefur.is/svar.php?id=2628

31

Whatistherapeculture?.

http://www.marshall.edu/wcenter/sexual-

assault/rape-culture/.Sótt1.maí.2018.

Wise,Elizabeth.(2012).RapecultureinSocietyandMedia.Sótt9.apríl2018af

http://www.womennc.org/documents/2013CSW/Papers/Research/Elis

abeth.pdf

háskóli Íslands kvikmyndafræði · kynjaímyndir í fyrstu þáttaröðunum um daredevil og...

Documents