hüseyin Çelik - ali suavi

8/10/2019 Hseyin elik - Ali Suavi

1/287

T

Ai Suav

Hseyin E

K

TC-L TR BAKANIGI

y

u

K L E


2/287

T.C KLTR BAKANLII -ANRA -993ISBN 9-330

Biinci 3000 Adet

Keren Ak Cezaevi MatbaasTel: 33 3 3 - 4 F 339 40 0


3/287


4/287

Bakanlmz 3te geek almala sasndakideelendielei geek Tkiyenin he kesinden gelen isteminynlamas nedeniyle bask saylan ykseltti.

plmsal dne biikimimizi ltan b aada da lsalkltmze katkda blnm lan e fakat zel yaynelei

taandan yaynlanmasnda bilinen glklei yaayan kitaplayaynlamaya dem edeeiz. Bylee, lsal klt biikimimiziyalnza bi kma mantyla deil, gnmz geeksinimleinilayaak bi yaklamla ele alm laaz.

Okmak e yazmak insanlan insana dyglann kendi ken-disiyle yalnz labildii tad alma e haz dyma anlann yaandtek aland. fnsanla yaanan b anlann snnda dnyamz

ssleyen ki nleini taya kyy, yetenekli kiile tayaky, hepimizin lkemizin gideek dnyamzn mal ly.

B geek e bilin iinde kitap e kmak smtndabalattmz giiimleimizi 3te yine gndeme getiiyTAP AT AL...AYD diyz.

l katlm demkatik yapl an yakalam na

ieden bakan kakla laak yetimemizin geei b diym ebna itenlikle inanym

Dkr AGLARKr Bakan

VI


5/287

DELE

NSZ / XI

L HAYA

oukluu ve Aile evesi / 1Eitimi k eyahatei ve Memuiyetei / ehade Camiindek Vaaa / 7Gaeteilie Balamas / 8

Kastamonuya lmesi / 1 Avpaya Kamas / 1 Londa Hayat / 5Pais Hayat / 2stanbula nGalataasay Mektebi ultansi Mdl / Mektebi ultani Mdlnden alnmas / 7si ve Kaanlk Gnlei / 8mnden ona Ali uav / 45Ali uav Hakknda Ne Dedie / 48

BL: ESELE

A KTAP RALELER / 52 Ehemmiyeti Hf Mal / 52 antoin Risaesi / 5 Hukukuevai / 5 eei Aml l Paa / 5 anmee Ykla / 54 Hive Fi Muhaem 1 290 / 55

Naseddin Chah IRAN / 55 A Popos de LHeegovine / 56

V


6/287

A Popos de Leegovine / 57 A Popos de Leegovine MONTENEGRO l / 58 Question of The Day Tuk o Chistian / 59 Tay ou Reation de Mohammed Effendi / 59 L Tableau de bs Luga Kabis / 60

Takvim'tTevaih Zeyi / 6 Giyotiyosun Ahlaka Ad Risaesinin Temesi / 6 1 Aab bae Usuu'lkh temesi / 62

David Uquhatn New Caste oeign Affais Committeenin Bakan M Cawshay'e Osmanl D Bolale lgii Olaak Yad Mektubun Temesi / 62

oeign Affais Committeelein ultan Abdlaie

Yadka Bi Mektubun Temesi / 64 Biat uav veya Baka Kaynaka Taafndan sEdidii ade Rastlayamadm Eselei / 67

B REL YAYINLAR / 69 Muhbi Gaetesi stanbul / 69

Muhbi Gaetesi Londa / 70 Ulm Gaetesi / 72 Muvakkaten Ulm Mteieine / 7 2

Bi nsikopedi Teebbs KamsulUm ve-Maaif / 72

Yaan Yaynladn Veya Yaynayaanyledii akat Buamadm Gaetee / 7 4

BL: FKER

osya ve iyasi ikilei / 7 5Laikik / 78

iafet / 78 Osn Devletinin Manevi Rahatska / 80

Miiyetiik samk / 83

VI


7/287

Tk ii ve Edebiyat eine neei / 1 03Etim eine Gei / 1 20

Fen Bilimleine Bak / 1 29 Ekonomik Gei / 1 32

BL YAA RKLER lim / 1 38 Sebestlik / 1 45 Gaete / 1 47 Taklit / 1 49 Msmanan Padiah Hakndaki Zann / 1 54 Msmank Kalknmaya Engel eildi / 1 60 Tk / 1 62 Osman / 1 64 Sanayi e Memaliki Osmaniye / 1 69 Yeni Osmanla Taihi'nden / 1 73

Avupann ve Ameikann Nei Nasaiyet Cemiyetlei / 1 75

Fans Kaypakl Tenbih slam Askelii Fans

Askelii / 1 77Teakki / 80 Osmanllan stanbul'u Fethinden oay Avupa ve

nsanlk Onlaa Nele Boludu? / 1 83 Mukaddime / 1 86 Hatime / 1 90 Vaaka / 1 9 1

1 87 77 8 Osmanl Rus Sava ene / 1 93 Teekkmame / 203 E Hkimu Huvaah / 204 emokasi Hkmeti Hak Msavat / 232SONU / 247

BBLYOGRAFYA / 257


8/287

NSZ

Al Suav, Bat/lama dnem Tk k ve klt ta-nde nem b yee sap olan yazaladand. Tah-mzde A Suav kada lmnden sona kends le lg-/ bbne ok zt kle le slen aydn okazd Onun n cal dyenle olduu gb, dh dyenle de vad; kaaman dyenlen says n dyenlekada oktu

ok etl ynle olan Al Suav Efend zende

bugne kada yazlanla ya onu makum etme veyayceltmey edeemt Bz b u ktapta Al Suavhataladan ahs youmladan yola kaak del, avbelgelene ve bzzat kend eselene dayanaakdeelendeye altk Bu esen uzun b hazlkdnem olmutu stanbul nvestes Sosyal BmleEnsttsnde azladmz Al Suav Hayat Esele

ve kle konulu doktoa tez bu ktaba balca kaynak o/mutu Ktabn acmnn snl olmasndandolay doktoa teznde ele alan yzlece yel ve yabanc av belgelene buada ye velemem ancakkaynakla velmt Al Suav gb hayat mcadelee sekl b faalyet e geen em dn adam, hem ga-zetc em etmen hem bokat hem de komtacolan b nsann btn ynlen byle kk b eseesdak mkansz delse de zodu Okuyucula bu k-tapta belk e ynyle A Suav bulamayacakladama bulacaka Suav belgelen bze anlatt b AlSuav olacakt

Ktapta Suav e lg bugne kada yazlanlaa pekye velmem, ancak bunla bblyogafyadagstelmt Yazan esele tantlken elmzdeolanla ksaca tantlm, olmayanlan se sadece smle ve hang kaynaklada bunladan sz edld be-mt

X


9/287

kleri ksmda, yazan zende elikili yorum-lar yaplan grlerine daha arlkl olarak yer veril-mitir

Esen son blmnde onun yazlana ek olaraksunduumuz makalelere ya da ei eserlenden alanparalara yer velmitir Bu yazlar seilirken zellikleimdiye kadar yeni harerle yaylanmam olmalanave yazan gerek s/bunu gerekse fikirlerini arpcekilde yanstm olma/ara dikkat edlmitir Yazanher biri bir kitapk ebadda ve son derece nemlim gazetesinde yaylanm ola& "Trk" ve "Lisan veatt Trk" balkl yazlara hacim endiesiyle yer ve-lememitir Ancak kirle ele alnrken bu makaleler-

den bolca altlar yaplmtr Szkonusu makalelenP Dr Mehmed Kaplan bakan/da hazrlanan YeniTrk Edebiyat Antoloisi'nin cildinde yeni harerleyaynlanm olmalar, bu makaleleri buradalayamadmz zntsn gideektedr

Yazar snbul ve Londrada kard iki ay Muh-bir gazetesinin biribirine katlmamas iin Lond

rada yaylanan Muhbir dipnotlarda anszca balolan Le Mukhbir saydan sonraki saylar isengilizce bal olan The Mukhbir eknde velmitir

Geni okuyucu kitlesi gznnde bulundurularakdoktora tezimizden ksaltlarak ve yer yer dilde sade-letielere yer velerek hazrlanan bu eserde, doktoratez danmanm Prof Dr Birol milin ve her frsatta

geni bilgi ve tecrbesinden yararlandm San Ziyadbuzia Beyefendi'nin katkla byktr Kendileneve bu esen yanlanmasda katkla olan btn ahsve kurululara teekkr edem

X

sen estanbul


10/287

B L M

HAYA

uuu e Aie ei

Ali uav, 1 7 Aak 1 838 taihinde stanbul'da Ceahpaa semtinde dnyaya gedi1 Kendisi ank'nneke kaasnn Vianehi nahiyesine ba bi kyden

geleek stanbul'a yeleen Cepkenolu ailesine mensuptuBabas Hseyin Aa, okuma yamay stanbullu olan

annesinden enmi bi kat esnafd Hesab dilem seviyesinde enen Hseyin Aa'nn ahsiyetiniAli uav yle taif ede Ehi ilme limlee gayethmet ede idaei beytyesini evinin geimini pek

iyi bii, meeben kaakte olaak sdk ve tahaeti temilii seve, hakslk gd aman sab yana, atekesili hatta hakslk eden ba ehibbasna dostanatokat atm ve basnn kafasn yam '

Etb yahate e Memuriyete

Ali uav, avutpaa iskee Rtiye mektebindenmeun oduktn sona ok gen yata memuiyetebalad Bab easkei esaadet yokama kalemindestanbul Askelik ubesi amaya balad aan 1 31 4 yaandad Bu aada kendisi cami deslene devam

A v869

emmz yndn ben Pste yyndm zetesnde k enk yn t hytn yzm Bzbd eneke yzn kend kemnden on hyt hkyesne dyndk (m zet n 5, s 892-92 )

emn k 24 Mys 878 n { m n 5, s 89.


11/287

edeek kendsn yettmeted Yaa 6 7 yalanakada geen hayatnn tamamen lme e getns y l e Bb easke yoklama kaemndekgevnden aylp haa gtmek ee stanbuldanaylan uav bu sada 71 8 yalandad stanbuldan

aylmadan ne o lk esen yamt 5 Bu dn besed Nesyh Ebu Hanfe ene eh sml buese gnme kada ya ulaamam veya hen bulunamamt.

Al uav kt ha yoluluunda kesn tanmasat bulmu kend fadesyle dnle nsanla hayatekllen yende gp neeme fsat elde

etmt Bu yoluluk boyuna kends slam lmentemelenden b olan Hads lm le yakndan genm ve ha dn me kt aman bnlee hadsebelemt elke H Muhammed'n ulm aleyhnde syed hadse gen uavnn lke ebeled hadsld 7 mden Busya geen uv oamann Busa vls eyman Pnn gnln fthetmt eyman Paaya yad bbakuUlm smlesen sunan l uav ok gen yata lm sevyesnspatlmt Busada Haaolu Ktphanes kendsne teslm edlmt Bu ada Busa Uu Cm'ndAap ve slam lmle okutmktad

Busdn sona mv' dn ya oda Koulu

Mds'nde ho mt n smv'dgd b asdn doly bu vet ve de yo g umn yete

15 . nr 15 . 9. Pp de Hee 15 Uum, n 5 s. 96.

Um

n5

s89

n 7 At 68 s. 2.

2


12/287

madeleye giimi eilen insanlan hakkn savun-mutu. Osmanl Devltinin bu hale gelmesine oklen uav imavda uun se kalma teka Busayadne 1 85 ylnn sonlanda imavdan aylan Aliuav bu sada yimi yan aknd o

Dnemin Ma'aif Na Milli Eitim Bakan amiPaa bu saada Rtiye mektepeini yaygnatmaabas ieisindedi Alan yeni Rtiye mektepeinetayin edilen DalMualimin etmen okuu meun-an yeteli omamas ve bunladan baann bigiseviyesi olaak da yeteli gmemesinden dolay amiPaa Rtiyelede etmen olaak gevlendiilmek

ee dadan yani etmen okulu meunlanndnda etmen almak ee bi imtihan aa Bu imti-hana Ali uav de gie mtihanda oaanst bi baagstedii iin Busa Rtiyesine Muallimi EvvelBaetmen olaak tayin eili Tayini ile ilgiipadiah iadsi oluu Babakanlk aivinde bulunmaktad

Aya Milli Eitim Bakan ami Paa BabakanlaRtiye mktepleini yaygnlatlmas ile ilgilivedii teklift li uav'nin baasn vm vedada etmen alma uygulamasna gel bi ekolaak gsteiti Geek Ali uavnin BusaRtiesie tai kaaamesinde gek ami Paan

susu asa isinde li Efendi va Hali Efedi ola s dilektedi k takma bi isimol uav d hn alamt ami Paa uav'ninimtihana stdii baay yle dle getimektdileyman Paann inhalayla tavsiyesiyleDesaadete stabula gelmi olan Ali Efendi dilei

10) U . 15 . 8990

bkk D o. 296


13/287

siin duan) Melisi Maaif'e Eitim Melisinde)ledi'limihan imihan olunaak) faieti fevkal'adesiolaanst baas) haa oada bulunanlaa) hayetveeek suete led'mahade gleneek)

Atama kaaamesindeki taihe ge uav, 1 6 Oak

1 860 ylnda Busa Riyesi Muaimi Evveliinetayin edilmiti. Kendisi de bu imihana gidii amanyimi yandan gen olduunu semekedi. 3 Aamaaihine ge bu sada 2 1 22 yandad. "uavlakabn almadan ne lakabnn Kk Hoa oduunusyleyen yaa, gen yana amen gitii yeedekikaymakam, vali gibi idaeileden sayg gdn be

tmektedi Busal Mehmed Tahie ge, i uav, Busada bu-

lunduu saada Busalaa ik defa konfeanslavemiti lim adala ile eiti konulada tamayseven uav, mnaaaandan baan da Tahi Beyinbabas Rifa Beyin konanda yapm Buatmalada onun stn ekas biok kimseninkskanlna sebep olmuu15 Busa Riyesinde biyl sen etmeniinden aylma sebebi kesin olaakbiinmemektedi lmnden sona eitli iddiaa ieislmse de bunlan pek dayana yoktu. Osmanlyllkana ge Busa valisi mi leyman Paa 1 276( 860 ylnda bu vaifeden aylmt. Yeine glen va

linin uav'yi muhalifleine ka koumaddnlebiiOnun imav Riyesi'nde de etmenlik yapt

2 bkk D o. 296 . ' Mk E f

f K R kb 0

U . . 90.

5 B M v H- H kk 2

Cb l 92, K l l 2

4


14/287

bok yaza taafndan dda edmse de bunun asyoktu nk sz edlen dnemde Smav'da Rtyeyoktu

1 86 l y baanda, kendsne ge A Paann davetye , usadan stanbula dnen Al Suav, geek

eyahatle geekse memuyete mnasebetye bulunduu yelede devet aknn atk esk gnedeoduu gb adaete lemedn gmt. Askekubeendek gevnde aske tekat, usaRtyes etmenlnde Etm tekatn tandgb gken yapsya gtt yeede da amleeoan yaknl netcesnde mk ve mal poblemle

yakndan gmt Avupa kasnda ge kalmann vekeyf daenn getd zl daha k genlkylanda hsseden, yaayan gen Suav, he gttyede hakszlkaa mcadee ett n hep ban belaya sokmutu.

1 86 l ynda stanbula dnen Suavy Sm Paa hmayesne almt Paa'nn konanda kendsne boda veen Suav, m sohbeteden holanan SamPan konada bzzat Paann daesnde_ toannI

z

k

e

-

mecsen

kf

t

tanbka bu se esnde deet bykle e doduunu, ona yakndan tanma fsat buduunusyleyen yaza, muhtemeen 1 86 yl balanda Rumel'ye gtmt Kends " aak Sofyada MahkemeTcaet (Tcaet Mahkemes) esl ettm demekted. 1 28 1 Sanmesnde (yllk) de A Suav Sofya TcaetMahkemes es oaak gnmekted 2 Ksa sen bugevden sona Fbe kaymakam Ata ey'e yne Fbe 16 Um n. 1 s. 90 1 7 Suvi Hdis Hukukye 1 snbu 92 (Ey s

4 18 Um n 1 s 90. 19 Um n. 1 89 8 Snme s 92

5


15/287


16/287

e e

866 yda stabu'a de Suav Efedi ehzadeCamiide ders vermeye vaazar etmeye balamtrNam Kema ou ehzade Camii'dei vaazla taip

etmi ve bir dostua yazd bir metubuda Suavyehayra ifade etmitir. Nam Kemal bugTre ile Bu zat irfa dourmu oduu yei bir ziyettir Hafza uvveti abu avrama hitabet alemgc gibi bir o zelili ahsda toplam daha yaotuz civada ie slam iimleri heme heme herousuda bigi sahibi olmala beraber Fraszca ve

Rumca da remitir ehzade Camii'de iididesora Br'ei Kasidei Hemzeyesii ders veriyorDersi o reli ve yse tabaada odua bol dieyicisi vardr Grm olsaz tarifte daha st buursuuz 6 demetedir

Kedisi ehzade Camiidei derserie FuadPaa da atd syemetedir7

Yuardai ifadeeri sahibi Nam Kema ie Suavhez o ya ilii ieriside deidirer NamKemal Suav ad Fiibe tegraf memuru Rt Efedii bir metubuda remitir. Rt Efedi Tasviri Efr gazetesii ara Nam Kemae liSuavi esererii bir listesii gdermi yazma oa

bu eserleri baslmas ii yardm ve maliyeterisormutur Buu zerie Nam Kema aba saydaibu esereri baslmas oldua yl bir maiyetioduuu bt esererii basmas ii yei bir

Q Mnn orinai n Bkz F.A Tan Nak Kaln HuiMktupa Ct Ankaa 1 9 5.

nr 15 90


17/287

iket kuumas geektiini beien bi ceap yaza8amk Kema Rt Eendi'nin asii Ekdayaynanmas iin gndedii Suaye ait EhemmiyetiHz Ma isimi kitap asii Ekda teika hainde yaynamt.

Yazan kendisi Rumeiden stanbua dnd zamaneseeinin saysnn 2 oduunu bunan ounun eyazmas e kk ktapka oduunu beii


18/287

toda hita ediyordu Hita ettii tabaka diliii ile Suav Eedi u isalar abz iyi tutuyordu. am bu srada bir azete kaaya karar vere Filiedi2 azetesii satabilmek ii oler ir isme ihtiya duyuyordu te bu isim Ali Suav idi Fili Ee

di'i kedisie yatrd teklii kaul eder ve Ocak86 tarhide itiare Filii azetesi Mhb yazmaya balar

Mhb azeteside bir tarata herkesi alayailecei bir dille yazarke dier tarata da sade dili savuuculuuu yayordu Yazlarda ata eitim olmakzere o k Osmal tolumuu sosyal sktlar

ileye Suav zama zama da hkmeti tekt etmekteeri durmuyorduBu lerde Osmal idaresie kar muhaleet sesii

akta ykseltmi ahs Mustaa Fazl Paadr Msr Valisi smail Paa kardei ola M Fazl Paa Osmalrokrasisii eitli kademeleride rev yatktasora adiah sulta Abdulaziz tarada aklamaya

ir seele yu da srlmtr 866 uatdalkeyi terkede Paa Paris'e yerlemi ve Sultaayazd ir mektuta idareyi alaildiie tekit etmiadiah etradaki isalara hakaretler etmitir Halbyle ike Mhb 3 saysda Mustaa Fazl Paa'Girit'teki Mslmalar ii yat arasal balarvyle birici sayada yaylamtr. Mhb yirmici saysda ise Paa' Belika azetesi ayazd bir mektuu tercmesii yaylamtr Paa buektubuda J Trk diye ir ru ete sz ediyor

lip, en Eren olan Diyaakr ir aleye enupur. azeelie Cedei Havad gazeeinde hze oarak aayanp Eendi dou dr okua yaza ile olad hadeedi ekiz ane Oan gazee ve degnin ahii ouur

p in Bkz. Euzzya evfk, Salne Hadka 1 290 anu183 4 8 83.


19/287

ve kendisini de onardan biri ilan ediyodu Btn bunlara ilave Suav Muhbir1 3. saysnda, Begad Kaesi'nin Srbistan'a terkedimesini ok se bi dille tenkitediyo ve hkmetten hesap souyodu Bunun erineMuhbir hkmet tarafndan kapatl; Ali Suav ise Kasta

monu'ya srgne gndeilirOnun Muhbir gaetesine yad yaa NamkKemal33 ve Rnmei Ceidei Havadis gaetesiniyaynayan il3 taafndan da vlmt

Kastamonu'ya slmeden nce kendisi abtiyemdlne (Emniyet Mdl) gtrm ve geiciolarak seyahete gndeilecei bildiilmiti Ancak oniin srldn km tarafndan nereye sldnsrarla sormusa da kendisine veien cevap Hasbelicab (durum dolaysyla) omutu.35

Suav, 86 yl Ma'nn 3 haftasnda Kastamonuya

varmtr Oada kad ik ay ieisinde oradak talebeee isam ilimer okutmu kendisinin bildirdiinege tane de kitap veya ktapk yamtr36

Suav, daha stanbu'da Muhbir yaaken MustafaFal Paa kendisi ile iibat kurmak istemi ancak obuna yanamamtr37 Onun Kastamonu'ya srmesinifsat bien M Fal Paa, adamar vastasyla kendisiniPaise dave etmitir Ai Suav gibi her snftan insanie ilikilei olan banda sa ie medeseileri einde kalemi ie basn temsil eden bi insana Paann ih

A Tanl Nak Ka'n Hi Mkpla Cl 1 . 9s 5

Cdi Havad n. 58 29 nni ni Oak 18 m nr 1 5 9 1 9 1 2

!m n 5 . 9 1 5.

m nr 5 90


20/287

vardr Paa onun Kastamonuya srgnndendolay olan ksknlnden yararlanarak onu Paris'edvet edince Suav bir sre tereddt etmi ama sonundaParis'e kamaya karar vermitir nk kendisi stanbul'adnse bile hkmetin kard son derece kstlayc

bas kanunu sayesinde lke meselelerini rahatlkla yazamayaca anlamtr

A\p' Km

Kastamonu'dn Mustafa Fazl Paann grevlendirdii

bir adam yardmyl kap stanbul' gelen Suv Efendi22 Mays l 86 7 tarihinde bir Fransz gemisiylestnbul'dan ayrlr Kendisini stamonu'dan alpstanbul'a getiren Yorgi Stefnlis isimli bir Rumdur.

Ayc Suav Efendi'nin Kastamonu'dn geldiktensonra Paris'e kmasna o srada stanbul'da bulunan vedah sonra Avrupa'da kurulacak Jn Trk (Yeni Os

manllar) cemiyetinde grev alacak Avustuyal sosyalistdoktor Simon Deutch da yardm etmitir39

Suav, talyann Mesina limannda kendisini bek-leyen Namk Kemal ve Ziya Bey ile birleerek yolunadevam eder. Ad geen ahslar da Mustafa Fazl Paatarafndan Avrupa'ya almlardr Namk Kemal tayinedildii Erzurum Vali Muavinlii'ne, Ziya Bey ise KbsMutasa'na (Valilik ve kaymakamlk arasd idarbir rtbe) gitmeyerek Mustafa Fazl Paa'nn davetineymulardr. Paris'e gitmek zere stanbuldan kan bu Osmanl ayd 30 Mays 867 tarihinde Paris'e vara-rak doruca Mustaf Fazl aann konaa gitmilerdir.

Um nr 15 s. 927

Um n 15 s 925


21/287

Paa kedileii karam ve beim seetim sie dekafidir ama alam atk e olacaa olsu Elbettebir ey yapam.40 diyeek maddi edieede kutu-malar salamtr

te yada Mustafa Fal Paa' desteide oldu-

ar kuvvete mutemel ola "Meslek isimi bir cemiye-ti mesupar 7 y aia baarda metear kal bi dabe teebbse alare otayakam cemiyeti yeeide bi sm yaaake elebaa oa Memed Nui ve Read BeyeAvupaya kamladr:41 Yei Osmaa Cemiyetiieirdeii olutura bu cemiyet ii ba yaaa

deiik isimer iler srmlese de bu isimle adgee cemiyeti elliklerii dile getirmek ii bu cemiyet yeleii veya bakala yatrd sfatveya paroalard Cemiyet ii ttifa Hamiyet42Cemiyet kabye4 Hriyet ve Hamiyet44 adei Hukuk45 gibi isimler ulamt Aca yukardabeitiimi gibi cemiyeti Osma Devet Aivi bel

geerie ge ad MesektiAd gee cemiyeti oaya kalmasda sora bu

cemiyete irtibatl oa Agh Efedi ve Hseyi VasfiPaa da Avrupaya kamard Bylece ai'eYei Osmallar" olarak gee cemiyeti Avupa'dakibata Mustafa Fal Paa Ali Suav Namk Kema ZiyaBey (Paa) Memed Bey Nuri Bey Read Bey Ag Ul n 15 . 9321 Ky Blggi Tkiyd Bz ni Onl n Onl

tnn Bi Ml t Mc K Ez 1 9 3901

2 Mitht C Knty Nk Kl . Ct 9 t . 18 iMdn Th n of ong Otton hoght 92 Pincpton 2 1 23. . Dvion odic H o n Th Oton Ep 85 1 88 Pncpton 93 1 89 202 20 209

3 Ezz Tvk yni vi Efk 20 Hz 909

Ul n 18 . 093

5 nk zti n 3 28 E Nin) 80

2


22/287

endi ve Hseyin Vasf Paadan oluan adrosu tamamnmtr

ngilterenin stanbul Byeliii termanlarndanister Pisani ve ngiltere stanbul Byelisi Lordyons ad geen emiyetin oaya arlmas ile ilgili

raorarnda, dnemin Dileri Baan Fuad Paa'nnomoularn Mustaa Faz Paa'nn adam olduarnsyediini bidirmierdir.46

Mustafa Fazl Paann endisi, Msr Valiliine getirlme han sultan Abdazizin bir ferman ie yitirmitir. Msr'n idaresi bu fermana Paann aabeyismai Paa'nn oularna babadan oua elinde

geeetir. Ana Msr Valisi smai Paa, ardei Mustafa Faz Paa'ya bu han yitirdii iin o by birmitarda aa demitir. Faz Paa bu muazzam mitardai servetini gere aabeyinden intiam ama, gereseendisinin yurt dna srmesine sebe olan Osmanlidaresine muhalefet etme younda haramaya hazrdrNiteim Avruaya ard yeni Osmanlara Avruada

rahat yaayabildile mitarlarda maa baam bunundnda etrafna tolad bir n ihtiai, gazeteivs. yi arasyla doyurmutur.4 Hemen hemen hesigen, heyean oan Yeni Osmanlara Mustafa FazlPaa, ahsi hrsarn, intiam duyguarn belirtmedenmuhata omu, onlara onuuren Osman Devleti'ninierisinde bulunduu ten uarlmas, bunun iingereli refrmlarn yalmas ve hereyden ne bir miet meisinin urumasn gereinden sz etmitir.

7 haziran aynda Avrua seyahatine an SultanAduazizin Paris'e varmasndan ne Fransz olisi,eni Osmanllar'n, adiahn Paris'te bulunduu sre

uic cord Ofic (ngliz Dvlt Arvi O 9588 No.1 45 v .O. 81 9 1 No 245

uzziya Tvk ni Oanar arh, C: 1 193 Haz

ad Euzzya 1 35


23/287

esnde Ps' teketmeen stemt Al SuvNmk Keml Zy Bey ve Ah Efend 7 temmuzynn blnd Psten yk ondytmled Bu sd Mustf Fz Pn kends seSultn' klm Avup'dk seyht boyunc kendsne ek etm stnbul' dnebmek n Sultn'n yenden nn kznmy lmt. nteennstnbul Bykes Heny Eot e nltee Veht Ge Pens'nn cl e Sultn Mustf zPy ffetm ve stnbu elmesne zn vemt4

Sutn Abdulzzn yud dnnden son MustfFzl P elndek muhlefet cn ende tutmk nAmnynn Fnku ehrine ykn Bden Bden ks

bsnd esmen Yen Osmnl cemyetn kuu vecemyetn 3 mddelk tzn toplnty ktlnllbebe ktmld

Son deece bst oln tzk Avupdk etl zetelede yynnmt.49 Bu tze e kuun Jeuneuque cemyetnn bkn Mustf Fzl P'dde heyetnde se Zy Bey Nmk Keml Ah Efen

d Smon Deutch ve Polony htlc mlyet Wdyslw Plte ev md Tze e kuulnYen Osmnl Cemyet ncelkle Mustf Fzlp'nn Sultn' Avup'd yzp nded mektuptk50 efomln eeketlmes n lckt

( P.RO. F.O 8/20c nr. 3 3(9 Le ep Hairan 8 Le Meoia Diploaique n. 2

8 0 Dpoaic Revew, uy 8 9 0.

Ali uavi aannda e geiren konuu ekuun M. FaPaa aandan de len uahl olup Franada aee dunpecaue gaeeini yaynayan Mr rego aneco aandanyadn iddia eii U n. 8 Faliyye . 9 uav'den Baka Nod gaeei de ekuun k hrei ieannan i gaeeci aandan yaldn eiiir LevenHead Ap 8 : on oarak David Urquhan gaeeiDpoaic Review da Paann uana gndedii ekuun Maneco aandan yadna iae ei uly 8 9 Muaa Fa Paann uana ya ekuun a eni iin

Bk eni Tk eya Anoloii 98 . Harayan:Mehe Kapan inci nginn Biro il.


24/287

mddesii 6 krsd Osm Hrisiy bskd kumsd sz edimekedir b,P vru deseii kzmk ii kudbir kzdu k bye bir bsk md, ksieOsm Hrisiyr Msmr gre dh imiyz duk zke grevi gre Nmk Kemve Ziy P' birk yzs y kymkdr

Tze gre eki merkezi Pris ve LdrdrTeki Osm Devei ii bir ys ve rdsush ii yei bir rgrm zrykr Osmdevei ie igii ieri Nmk Kem Ziy ey ve ghEedi yreekir. vrudki rgd veekimy ise Deu ve Per ykemierdir

Teki m ieri ii Mus Fz P yd300000 Frk r deyeekir.Teki kurud d grev dmd d i

Suv'i d gememesi dikke deer bir kdrMus Fz P ve zke d gee srszkus zk zeride rke Ai Suv LdrdMs Fz P sd imkr bir gzee

krm hzrddr. Niekim Yei Osmr Ce-miyei'i z 30 uss 86 7 ride MusFz P rd yrke i Sv bir gsr 3 uss 867 rihide Ldr'd Muhbi iksys yyr.

k Sv Eedi gzeesii ik sysd iibre e P' sz eii Hrisiyr ybskd e P' mekbdki rermrd sz ememiir H Muhbir ir Cemiyei smiyeismi Cemiyei krdd sz ederek Perdki Hrisiyr byk bir iime rszemiir Suv gzeesie bir meyd km ie br

Mhbi dr syemek ysk my bir memeke

5


25/287

bulu yne kr51 Bu meydn okum phesz k AlP dresne krdr

l Suv, Muhb k mcn d k nokd op-luyodu

rk hlsnn (Osmnlln) etm ve medenye-e ler gmelen slyck oln yen krler ser-

bee yzmk2 rkllr (mslmnlr) hknd Apllrnynl nlmln dzelmek

Yen Osmnllr Thnn yz buzzyy ge deSuv dh kd gzeesnn lk syl meklezerne er.5 Ms zl P e de Yen Osmnll Avrup'd bebe gerdke lk k yersnde Al Suvnn boyun emeyen bldkernden

vz vermeyen h br p n buyruk ypsnnlm olckl k Asts 8 7 trhnde kurduk-lr cemyee kendsne resme br grev verme-mlerdr H gzeelerde myp skl uulnzn 9 mddesn A u son knl yldyerek Pnn leyhnde kulln53

Mus zl p 867 eyll ynd snbuldnd5 Onun stbl dnm olms blng Yen

Osmnll' dede bz olmlu deklklernyplc mdne drd Anck zn geke bum endeye dn P dre le rsn ypmylken Avupdk Yen Osmnll hkme en seeklde enk edyold Al Suv gzees deOsmnl Devlenn ersnde bulunduu durmun se-beplen ve elen bn deyl le oy koymy lyordu Anck kd le lnd geek

meselelee bk l gerek Avrupdk yylrve geekse de krkerlenden kynklnnnlmzlklrdn doly Al Suv gke k-dlndn zklmr Mus zl Pnn kendlene hne edp hkmele nlm yoll dn L Mukh n 3 Ao Ao 86 2 uzziya vflk y Oanl la ahi Cl 93 Haz

iyad zzya 24.

U azi . 26 Th Lv Hald, 2 Sp 86


26/287

i ezen Sua omu e bunu arkadaarna bildirr

Ai Suayi Mustafa Fazl Paa e arkadaarndanuzakatran bir dier faktr Daid rquhatr6 Suadaha n saysndan itibaren rquhartan sz

FA. Tansl Namk Kmalln Hssi Mktpla Cilt: , Ankaa,1 9, s 1 David Uqhat, ngiliz Diplomat, milltvkili aza v iki

adam. 1 80 lna ngllt'd Crom rt'd dnaa gldi.Baasnn lm zin annsi taandan

svry

gtld.Cnvd Fansz aski oklnda okd. Wolwih Tophanslnd silah tknii ndiktn sona Oxod nivsitsi'ndn ddsl ald. Uqha gn ata Osmanl Dvltlni v Tklitand 8 lnda lngillz lisi Si Stato Canlng il aElilik gvlisi olaak lstanla gldi 1 8't Ms idasi il

olan anlamazlkta Osmanl idasini dstkldi. Zamannngilt Dlli Bakan Lod Palmston kndisin Osmanl 1h kmtln sn d ttidi. 1 8 lnda s ngllizElllil'n gnl skt olaak tain dildi. Bi l sonalks

n gi dnn Uqhat daha n ika k annaalap akt Pooo isimli gaztsini kamaa dvamtti B gaztd Lod Palmston Tki il ilgili konladaoldka s dill ltidi 8 lnda M haazaka patidnmllltvklli siln Uqha 82 lna kada sn milltvkillll snasnda Tkinin mnaatlini savnd. Kmsavanda Tkinln mttkli olan ngllt v Fansann Os

manl idasin slahat Fman'n al ttimlini ltidi.1 8 lnda kd F Pss isimli gazt 8 lnda Dlplomati viw adn ald 8't kd Foign Aais Commltt isimli D l Komitsi) mitlin sas 8da 2 lat. B mitl Tk dost politikala v anla iltannmaktad. Uqhat komitlin ki aasd.Kndisi 1 8 lndan itian, ahatszlndan dola svldotmaktad, anak zaman zaman ngllt glip gitmktdi 8 l nn sonnda hatszl ii am 1 8 'd Napolidvat tmiti. Cnazsi otd

svlr'nin

Montx hindtopaa vlmiti Uqha nglliz tahind "Dnminin n nl

Tk dost olaak ini ald.Uqha Avpa'nn mdahallin on mmll iinskli olaak Sltan Adlmid, id Paa, Sltan Adlazizv Fad Paa'a mktpla azm v Avpann mll konsnda onla amt - Tk and it's os, London, 82 England, Fn, ssia and Tk, ondon, 8 Th Spi o Th st ondon 88- Th Mst o Dan, ondon 1 8 Th Opation o Th Cma London 1 8- Th Tkish Bath, ondon, 1 8

Matials o A T Histo o od Palmsston, London 1 8Onn Tki il ilgili olaak azd kitapladan llialad


27/287

etmeye baamtr Urquhart, Avrupallara temizliiretmek amacya yaptrd Trk hamamn, SultanAbdlaziz Londraya geldii zaman, Roma BykelisiRstem Paa vastasya Trk heyetinin emrine vermitirSuav, Urquahtn Rstem paaya konu ie igii yazd

mektubu yaynam ve kendisinden vg ile szetmitirUrquhartn Rstem Paaya yazd konu ile igii

mektubun ik cmesi yedir:mi taharet ve nezafette (temizik ilminde) kem

pye pek nasibi olmayan) ve belki ulm riyaziyeden(matematik ii) maada (baka) bivye (nasipsiz) oan

Frengistan ahlisine tarifi taharet (temizlii retmek)meramyla Londrada bina etmi oduum Trk hamamnmaiyeti ahnedeki (sultanla beraber oan heyet) zevtkrama (saygdeer ahslara) ikametleri mddetince terketmi oduumu haber vermenizi niyaz edem 57

Urquha, gerek eserlerinde gerekse makaelerinde,faziletin, ruhun insanca yaayn Dou'da oduunu,

Batnn ise menfaat, smrc ve ruhsuz oduunvurguluyordu O, Osmanlnn oaya koyduu medeniyetehayran kam ve bunun hibir ekideyozlatrlmamasn savunmutur Urguharra gre Osmannn reform ihtiyac yoktu Sknt kanunda deionar uygulayan devet adamlarnda idi Ona greBatllar Osmanlnn iierine burunarn sokmazarsave Osmanl idaresi Baty taklitten vazgeip kendisiolursa Osman Devleti'nin sknts kalmazd. Zaten daha833te yazd Trkiye ve Kaynaklar isimi eserinde,Trkiyenin kendisine yetecek kapasitesi olan nadirlkeerden biri oduunu ifade etmitir te yandan Ur-qha, Osmanl Deveti'nde ristiyanarn ezidii id-

5 Mukhir r 3 1 Spt Eyll) 1 86 s. 3

8


28/287

dn mrnn snun dr r m ve bu nuyl ilgili sysz mleler metupr yynlnmtr

Ayn Urquhrt Mustf z P'nn cndmnndndr On gre Must z P nrmlderecede seete ship ft her trl ny biliye-

tinden mhrum ve Tr rterinden sl nsibi lmyn ship lduu seeti Pris'te Avrup'nn hertrl hszln bur hrcyn bir dmdrPnn Sutn Abdlzize yzd metubu d se birdile tenit eder ve metupt ieri sren refrmlrgn buur

Suv Eendi Mustf z Pnn prsyrd gzetede nu iddetle eetiren Urquhrttn3 sydi hmm meseesinin dnd isim vermedensz eder Htt Mhbir1 34 sysnd Urquhn evin-de gerelemi bir grme btn teferrutyl veril-dii hlde Urquhrt'n d verilmemitir. Bundndydr i Urquhrt' tnmyn Ebuzziy Suv'yi

hyl hslr retmele sulmtr.Suv Mhbir gzetesindei yzlrnd Osmnl Dev-

eti iin mutl bir prment'nun gerelliini vurgu-lm ve bunu slm meveret" vrm ile izhetmitir t zmn Osmnl Devletinin ypsnnprmenter bir sisteme msit lmd ntsn

gemitir. Bize gre nun bu izgiye gemesinde yngrleri svunn Dvid Urquh ve nun etrfndi in-nrn by pt tesiri mutur.

Suv Eendi gn getie endisi ve dier Yeni Osmnrn Must z P trndn ulndn

Dpoaic Rvw Apri 1 867 5.

Mukhr nr. Mai May) 868 .

uzya Tvfik ni Oanlar arih Cl: t. 97 yaynayan: yad Euzziya S. 1 7 1 7

9


29/287

anlamt ele ee Paaya 869 yl 2 temmuzundabi Devet Bakanl veilmesinden sona AvupadakiYeni Osmanla'a susmaa iin emi veiti Bu da .Faz aann iddialanda ve davasnda k de samimiolmadnn bi gstegesidi Zaten uav bandan itibaen aann dnd anamda bi eni Osmanziniyetine saip deildi uave ge Yeni Os-manla sman Osmanl toplumunun ayakla altnaanm onuunu kuamaya alan keyfi idae iemcadele eden takliti deil istfadeci oan Osmangenei veya aydnlad

86 ynda ondada bi ngiiz kadnla evenenyaza quhatn etafndaki bi yn insanla dostomutu yle gazetesinin saysndan itibaen ngiizce zetei yaynanm, 8 saysndan itibaen gazetenin Fanszca "Le ukbi" ekinde yazanbal ngilizce oaak "he ukhbi" ekinde

deitiimiti Buna sebep de zeike Foeing AfaisCommittee yeeinin talepei olmald Zaten in 6 8 sayanda istek zeine gazeteninngilizce zetleinin yaynlanaca ian edimiti.

Geek Bbli kmetinin in stanbuangiliz postas kanalya sokumamas iin ngitee

kmetine yapt bavuu sonucu in geekliyelee uatlmasnda kaalan zolukla geek gazetesinin kmas zeine uavnin eindengazetenin basksnda kulanan haf kapannalnmas n kmasn iyice zoatm ve gazete 868 Kasmnda 5 saysnda kapanmt.

uavnin Londadaki en yakn dostlandan biisi desamimi Tk dostu Bute Jonstonedu n


30/287

ssnd Suvnn dn vermeden kends le tgrme nld knc hs, engn sde ut

(61) David Uruharn an dosu HA Munro Buer Johnsonesoal ir asilde oara 1 87'd Edinur'da dnaa ediLisans ve mase eiimini Oxd Universiesinde amamlaan

Johnsone 1861878 la andanii Avam Kamarasnda(House o Common) Muhaaaar Pai'den Caneu milleveii

oara uundu 1 7 Eim 1 908de niee de vea ei (Senon,Michaei Who 5 Who o Bish Memers o Pariamen voi ,1 8-1 885 London 976, s 59)Johnsone, Forein Aais Commieeiein aa i esi Uuharn iilerinin parlamenodai scs duumundad Milleveiiiii esnasnda io onuda Tlei ve Tie'i savunmuu (Hansads Paiiamena Deaes, 1 8 June 875 s 1 5 1 9/Jul 6 1 875 s. 1 055 1 05/Feua 8, 876 s 1 07 1 09/Ma5 1 876 s. 1 7 1 9/March 1 877 , s. 6/Api 1 877 , s

1 151 159).Johnsone 1 87 6 nda ieral Painin aan Giadsone'ninBua isan dolasla ler alehinde ad Bularlan Hoos (Bula Dehei) ad iapna onun iddiaan eni iap anaaa cevap vemii (Buaian Haros andhe Queson o he Eas London 1 876)he us; heir Chaaer manners and insiuions (reonlarn araei, eriesi ve Messeseeri) isimi eseinde,lerin dnann en medeni ve adi milei oiduunu vuuuordu1 87 5 nda aniad he Easen Quesion (a Meselesi)

isimi ianda da Osman Devleinin opa nlnn mulaa onmn savunmuurJohnsone de Musaa Fal Paann aehinde aa amrO'na re Osmanl Deviei'nin Avrupai i niaa ihiac ouAnca sami esasaa al aara endisini eniemesi eeiini savunuordu (Diplomaic Review Jui, 1 876 s 1 60) Johnsone 1 86 nda nilere'dei 1 Forein Aairs Commiee'nin imaad ir meuu Suan Adulaie sunma eresanula emi anca nili eisi meuu nii poiiasnn aehinde uiduu iin endisinin Suian'a uamas iinardmc omam dolasa Johnsone s onusu meuu sui

ana ularamadan Londraa eri dnmr (Puic Recod Oce FO: 8/5, no 56)Johnsone, meuu Suiana ularamanca, u sada Pariseouran dosu Ai Suavi Eendi an amanda endi einiansan u uun meuu ree ecme edee iap oaa anam Eserei lmnde u apan sedeceiJohnsone'nin sanuia iinci elii Savinin urda dndensonadr 876 l aranda ea lsanua een u ini llMiliiveii Ai Suavinn misaii omuu. Osmanar Rusaasnda cesu omaa endsine venmee aan Johnsone

OsmanRus savann palamasndan sona da endi ahsi seveie Osman odusuna siah emin emi, Osman odusunaeii ouiada admc oaca nii Sava umanarna paradeee sanuia emeen saamr (PRO. FO 78/57)

2


31/287

ler ohstoe'dr (62

Suav Lodra'da edd der br dostu CharlesWells'tr Wells de Suav dda mzasola tek yazardr Urquhart evresdek glzaydlarda ola Wells 6 saysda Os-

mal d mdahaleler red etme gerekt Osmallkesde d bask olmada dar yazs br rstya yazda almayacak slma ve Trktaraftar br yazdr Yaza 20 saysdaTerk Lsa balyla yaylaa yasda yazda,Trke bt mparatouu oak yaz ve resm dl

olama olmas sakcalar zede dulmutur 4 7 says heme heme Wells Gtsya zere yazd k yazya tahss edlmtr Wellsyazlarda glz kamuoyuu syac ekyalar desteklememes gerekt adada bar salamas Batl lkeler kkma faalyetlerde vazgemelergerekt vurgulamtr

(62 L hr, nr. a (as 868 s. .( Charls Wlls 1 89 nda nlr'd dod astr tmn

xon, dotorasn Lll Unvrstlrnd apt tUnlvrsltlrd rm l apan Wlls 1 860 lnda Kn'sCoann r lmnd r D rtm s n onda amalardn dan dola dl ald 870-7 lararasnda stanla t- Bahr-! ahan'd (Dn HarpO) nlc rtm l apan Wlls lsndndn sonra rlr vn alar ad. 1 892- 1 9 6 llararasnda Kn's Cad prosrln d srdrn Ws

nc adar lnltr Dlr Baan'nda Do Dlrrcman olara a 5 Em 9 7d ndra'da va t (WhoWas Who n UK 1 9 1 61 928 Bown Hrad Blsh Conrtonso rsh Stds London 195.

22

Wsn maallrdn aa, r Dl v Eda rnad srlr vardr:A pctcal Grammar o h rsh na, London, 880h Ltr o h rs London 89 1hmd h Krd and ohr as om Eastrn Sorcs, London,15Wllsn arca r dr- l sml saa l r

sr daha vardr l 860a anlanmtr.


32/287

Charles Wes 1 880 ylnda genetere yendenbast Redhouse Slnn grnde dostu ASuavden vgyle s ederen r Edebyat smtabnda da Suavnn endsne yad br metubunfotorafn ve nglcesn yaynlamtr

Suav bu dostar sayesnde Londra'da Grt syanmnasebetye youn ob faalyeter gsteren Rumlarn faayeterne arl br Tr lobsnn uru-masna tebebbs etm ve Mhbir 1 4 saysnda bu lo-bye lg duyanlara yne br de an yaynlamtr

Suav her ne adar Osmanl hmetn craatarndandolay tent etmse de hbr aman esn ya

bancara ayet youna gtmed gb ml menfaat-ler arsnda lesn her vastaya ba vurara savun-mutur.

Onun Londrada yaynlad Mhbir gaetes yasalama tap ve her tr engele ramen yurt ersnde lggrd gb yu dnda da lg grmtr ng ga-etelernden Publc Opnon Mhbir yaynlanan

bro yay tercme edere stunarndayaynlamtr stel bu yalarn n edeeme-m asne Suav'nn yalarnda uland ayet ve ha-dsler arap harerye vermtr

P H

Suav Efend 1 869 yl temmu ayndan tbarenParste m gaetesn yaynamaya balar. m gaes aslnda ad gaete ends derg oan br yayn Charles Wes Redhouses Dcoa Lodo 880 s. V ll Chares Wes he Leraure o h e ur Lodo 1 89 s 6

Muhr r. , 8 Novemre (sm) 1 867 s.

fPulc Opo 7 Sep. 1 867,

Ocoer 1 867 8 Deceme

1 867 erua 1 868 7 March 868, 7 Apr 1 68 0 Ma1 0 ue 1 868.


33/287

oga ii U m Suavi kei e yas ieyayayo atma kolaylk olsu iye e eba elbyke tutuluyou Basks itogafya ee sis-temle tabasmas olaak yaplmt k 20 saysbyece yayaa m 2 saya itibae 25 saya

kapaa kaa matbu oaak kmt.Yaa Ulm gaetesii ekam Hrryet gaetesivastasyla yapmt. Mustafa a Paa emi ieoa'a yaylaa Hrryet gaetesii kapatmasistemiti Namk Kema Paa emie uymu ve ga-ete ie igisii kalma ia etmiti Hryet ga-etesi 64. saya itibae Ziya Beyi kotoe

kmt. tee bei Namk Kemae yae ZiyaBey'le aha iyi geie Ai Suav bua soa ZyaBeyle aha yak bi ibiiie gimiti Hrryet ga-etesii 70 says aasa Suavi yas ie U/mgaetesii tata bi e ia atke 85. saya aU/m tata bi ia yayam Hrryet o-aak bosu ay amaa u a itibat bosu

oaak ila eimitiZiya Bey'i ba mektupa ve Suav'i bi mektubu

bie keisii 1 869 y isa aya itibaeMsa paa estei a gstemektei. ZateZiya Bey e Mustafa al Paa stabu'laaamasa bei keisie paa estei amaypMs iivi smai Paa'a estek gmt

Suavi Ms evlet aamlaa Riya Paa'yaya skousu mektupta Ceit yoais Bakasa keisi ii geile 3250 ak paay

) rtish Lira ndia oe La an Reords or: 1 2 1 0 20Mays 869 tarihli mektu.

Kaya lle Ziya aa ernde ir Araa Ankara 1 97 9 s1 1 82 1 8. uiya evik Yeni Osmanlar arihi Cit st

97 s. 1 72 1 (arayan Zyad uiya


34/287

ad fade etmektedr Mektuba gre kedse sal 869da tbare para demeye balamtr Ayrcau 1 8 saysda aa aleyhde yazd bryazda dolay zr dlyor, aslda erle tamatzere yazmamas gerekrke br eydr odu get

dyor yaz cdd del de komk olmas da mazaretoarak kullayorduMsr, Zya Beye de Sua'ye de koumalarda ok

susmaar para ermtr k Mustafa Fazl aa,stabul'da kuls merkezdedr Msr yetm kedaeyhlere M Fazl aa lehe br durumu ortayakmamas ked destekledkler ahslar Bb

hkmet aleyhde yazmams gerekyordu gazetes, daha ok asklopedk br yay

orgadr: Tarh, Corafya, d lmler, felsefe, pedagoj,sosyooj, hukuk, syaset, Fe bmler (Matematk, jeooj, kmya, madeclk, Fzk, Astroom, Byoloj)d yer erle lm dalardr Tab k buarhbrs kuru blg oarak ermyor, Sua' tahl

e yorumla le brleyorduGerekte zama zama baz atmaar arsa da

gazetesde, de olduu gb, hkmete karyu br muhaefete karlamyoruz Acak daSua, Mustafa Fazl aa, kedse gre haeterame, oa ball deam ettre arkadalara karsuayc yazlar yazmtr

Ye Osmalarda Read Bey, Sua' aleyhde 1 6Ey 1 869'da Reddye, 8 Ocak 1 870te Sua'ye Ta-ziye sml brorler yaylam, o da buara daeapar ermtr70

Kpaazde Rat Bey Zya Bey'le A Sua

0 Um n. stanbl'da sahha esnandan br at tarandanmek s 6 21 5.

Um nr. 1 Aeyhmlde nan Mahkmar karas s 8007


35/287

aeyhde Ocak 870 tahde Pase yaylad k-tapca Suav mstak b mektupla lk vem vebu mektubu Paste yaylamt71

m' ayca Suav bzzat fa l Paaaleyhde yazd yazla vad. O bu azayla hemkedle ya yolda baka al da tkamalyo hem de byk b htmalle s etmmemu edyodu

Um 20. sayda tbae matbu kt bSuav azete e blkte b de aso alamayabaa. Kamusu lm ve'JMaaf e lme

skopeds) sml bu askloped Te dek lk e-sml askloped deemesd faetk olaakyaylaa askoped de Ulm b 80 maszsava kmas zee yada l asal etmes zee bt posta duduu Suav, Paste aylaak asa he deOada Muvakkaten m Mtelene sml b de

ka 73 Bu dey ye el yazs ley ve lto-afya e basmaktad Acak Lyoda at edememolacak k de 2 says kad a yo'daayaak bu sefe Maslya'ya de 7

Suav Muvakkaten de yede s e syal tekt-ee yel Buada Mustafa az Paa stezee Hrriyet1 baka ve hkmet davet zee

yuda de Namk Kema' da ak olm da dolayyoll d n haetle sua (1 ransa'da arls ehrinde Misareten u m Eha l i Suavi en

di arafndan Yine arls'de Knlde hmed Rat eyeYaan Mektuun Sureti ars 180

2 Um nr . 1 "Yayalar s. 1 -.Um nr 1 4 vehkm s. 84 1 Um nr 1 8 azliyye s 1 1 91 28

Muvakkaten Um Mterierne nr Eyll 180 s 4.4 Muvakkaten Ulm Mterilerine nr ernI evvel (kim1 80 s 9.


36/287

Ayrca bu dergide Suav Franszarn Amanlarkarsnda yenilgye uramas zene, opumar ayaktatutan manev ve ahk deerlerin zayflamasnn neleremal olabilecei zende duutur. 76

Alman igainin kalkmas zerine Suav l 87 y

banda Parise dner ve Muvakkaten de l saysndakapanr yk bir ihtimae Msdan destek aamadin Um gazeesn de devam ettreez nk Suav,her eye ramen inandklarn, bdikern yazan n-sand Mustafa Fazl Paadan aa ad zamanlarPaann stedi eyer yazmad gib, para desteindebulunuyor dye Msr'n konuma yasana da karaker

oarak uyamazd Nitekim o, bu yasaklar demi, Muvak-katen de stanbu hkmetnin zellke l Paa'nnaleyhinde ser yazar yazmtr albuki Zya ey,Msrn iste zerine Cenevre'de sessiz sakin oturmutur Zya Beyin Londra'dan ayrasna, Hrryet ga-zetesinn mabaasna ngliz Polsinin el koymasna daSuavnin Hrriyet n 78 saysnda yazd bir yaz

sebep omutur.77 Szkonusu yazda Osmanl mayesinnerisinde bulunduu kmazdan l Paa sorulu utul-mu bunun tesnde zalm ilan edlerek sam leregre katine fetva verlmr. Paa'nn Londraeiii kanayla at dava zerine Ziya ey veyardmcs Arf tutukanm, Msr vaisi smail Paa'nngnderd para e kelet deyerek serbes kalan Zyaey Londra'y terketmiir Cenevrede oduu zamanarSuav ile Ziya ey'in yaknlklar devam emi ve mek-ulamlardr7

Muvakkate m Mteere stauda Mektup 9 er-Sa sm l 80 s. 8

76 Muvakkate m Mterilere Kemali Zev 0 yl 1 80s. -

Hriyet 8 20 Demre ralk 869 Kaya lel y aa Uede r atrma kaa 99 s 4

2


37/287

Sadazam li Paann 69 87 'de vefandan sonaSultan Abdlazizin 42 doum yldnm dolaysylagenel af ilan edilmiti Die Yeni Osmanllan geidnne izin veildii halde Suavnin 8 7 1 Aalndagei dn iin yap bavuu Pas lilii kanalyla

stanbula bildiilmi faka stanbuldan gelen telgafeminde Suavnin sanbul'a dnne iin veilmemii Ancak istese sanbul'un dnda bi yeednebilecei bildiilmiti Bunun ene 876 sonbahandaki dnne kada Paise lmaya devametmiti 8 7 1 8 7 6 ylla aasnda tespit edebildiimizkadayla 1 7 ane elif 2 ane ecme e ane debaka yazalaa ait ese ilavelele yaynlm

Telif eselenden be anesi Fansca bi ngilizcegeye kalanla da Tkedi Bu aada n adndansz ettii faka bulamadmz bi yn va k bunlan listesin eseleini tantken veece

Suavnin Londa'daki gnl ostu Uquhatlailikilei Pais'te olduu yllada daha a skamtKendisi bu sada Mont'de otuan uhn evinin

devaml misafileindendi Onun He ve Bulgaisyanla zeine yazd Quesion of he Day isimlingilizce Kitapla Eugne Poujade adna nsca olaakyaynladn syledii ve yine Buga meselesinikonu alan toplam be kitap Uquha n einde kendisi-nin ve einin yadmlayla hazlanm O bunu Uquhan vefa zene Basiet gazeteine yd son de

ece hznl bi yazda iiaf emi1Pais yllana yakn temasa bulunduu bi die

h_bua:slogFfedenc e y'Oir.

9 uiya evik Y. Osmanlla ahi it l 1 9 4 (uadakiii ve eleer esein yayays Ziyad uiyaya ai s 939

Vakt aeesi o 333 30 y 1 8681 ret r 1 1 4 3 Cemayeevve 94 4 H 1 8)

8 Diomati Review Ari l 86 s. ve an ee 4 Ooer 8 7 16.


38/287

ua ile Le Play arasndaki iikinin en andanbaana Urquhar arandan kurulduu kueeuheeldir nk Urquha L Play iin, Arupada a-ileine inanr nadir insanlardan biri deekediruanin yurda dneden nce Vakt aeesindeyaynlanan bir yasnda Le Playle ok yakn dosuoduu anaakadr

Urquharn Forein Aairs Coiee'eri ie LPay'n Couner Reouion (ani ihiac) paroas iekuruu Onion ceiyei Ai uanin bir para da osaihiaci ikirlerinden syrlasnda ekili ouardr1O 1 876 ylnda yurda dnerken Ta bir uhaaakrdrura

d

.

k

i

uhaaa

k

rl siyasi anada kulanyo

r

uDin e ahlak anada Sua aen uhaaakardrHaa o L Playn CounerReouion eseesini SeTa' oarak ercme ei e sanlla se u ao

y

c

i

d

a

Y

:

f

i

kie 1 87 5'e ularisanda kan isyann Osanl ordusunca basrlas erine baa nierebabakanlandan o aan uhaleee olan Libera Par-

inin bakan Gladsone e araarlar konuyuMslanlarn Trkerin Hrisiyanara karbalaklar bir kalia olarak Arupa kauoyunasunuardr. u ikir ellikle uaassp Hrisiyanlararasnda araar buuur Osanl Delei aeyhindekapanyalar arken uarlara da yardm kampanya-lar balar e byle bir orada Ai Sua

erekleri oraya koyak iin nierede DipoaicReiew Mornin Pos aeeerine Fransada L Meo

Vait aees nr. , 6 ern evvel im 1 6) u simer Kuran- Kemdei i ayeten anmr Kau

Seml'na ve aena = mmne derer i t ve iaat eti


39/287

al Dplomaqu gasn alyada om gaa-n yaa yam

Suav bu faalyln Avupadak dosnn yadml sdm Fogn Affas ommlnngld kl hn ykl faalyll

Suavnn faay ayn amaca hm dyoduOnun bu faay Suan Abdhmdn d hounagm. Nkm 7 sonbahanda ky gdnmk n yap bavuuyu kabu m aycaondaya yapaca b popaganda yahann masaf-lann kalanmas n d as n m vm

Yaan Sulan Abdhamd dn n llg dk dnndn sona Sda gasndyaynlanm ndsnn yu dnda yap popa-ganda falyl Suan afnda ok bnlm ola-cak k knds daha sanbu a glmdn Suanaafndan popaganda amal olak kuuan myMcmn cm uuu ayn m Ancak cmy yl knds hsab oan Yn Os-mana'dan oluuu n ba mk ma Suav layn cmy alamayacakan sym bununn Sulan bu cmy b daha oplmamak dam

(8)

(87)

1

yala trat iin k. syin lik li Savi ayat

v sr st. Uv. Sos. il nst o i) 1 99 1 n i vrn adiah iradsi iin k ayka kir Stk" 1 88 v nla lili Msl at slar Tarh sikala Clt: l r. 8 s 1 48.lya vk Yn Osmanlar Taihi ilt st 1 9 4 (aZiyad iya s 9.S r. 4 at 18am aa ir Dvrin arihi Cmhriy atsi 222 at92Vat nr 6 4 Trn Sani (Kasm 1 86


40/287

'aD

Suav 3 Kasm 1876 ynda stanbula geridnmt Gei gelmez Sultan Abdlhamd tarafndanSaaya alnm, kendsine ehzadeerin hocal ve

Sarayn kitapbal gevi veimitSuav, Avupa'dan dnmeden ne zaman zaman Vakit

gazetesne yazp gnderdi makaeein dndktensona da devam ettimiti Bata Vakit gazetes omakzee Basiret Sadakat Msavat ve mran gazeteleionun Avrupa dn yaz yazd gazeteerd

Yazarnn ou poltk konulara lgidi Avupa veRusya'nn Osmanl devletne kar syasi oyunarna dik-kat eken ve zmler neren yazla ile berabe Sul-tan Abdhamidin yu dna sd Midhat Paa aey-hnde yazd yaza da bu dnemde yazd makaleearasnda nem ye gal edee

G Md

Suav, Sultan Abdlhamd'n ifahi emri ile 1 ubat1 87 7 taihinde, yan Avupdan dndkten ay sona,Gaatasaay Sultanisne mdr tayn edilr. Atamas ile

(92 Runme-i Ceride-i Havads, nr 322 9 erin-isn-i Efren(m 186(93 Vaki nr 30 6 Ausos 86. nr 323. 9 Ausos 86 nr 34

1 6 ee (Ekim 1 86() Vaki nr. 382 22 erinini (Kasm 86 nr 389 28 erin!

sn 86, nr 44 24 Kannin (Oak 8 nr 433, 2 nuni sni (Oak 18, nr 43 ua 8, nr. 4 1 30 Kanun- sn(Oak 8, da eesi nr. 63 2 Kann-i n 1 8.

9 Sadaka nr. 68 2 nun sni (Oak 1 8 Vak nr 460 8 ua1 8 nr 462, 1 0 ua 1 8 Vaki nr. 463 1 ua 8 nr 466 ua 8.

unk aaarasay Lsesi


41/287

lgl padah rades se uharrem ( 1 . ubat1 8) tarhnde kmtr Padaha apln atama tek-fnde Suavnn Franszca blmes ve Avrupatarzndak etm kurumlarn akndan tmas atamagerekes olarak sunumutur. Ataa tek ubat

1 8 'de Sultan'a arz edm ve ut 1 8 thndeona alnmtr An gnk gazeteerde d uavnnGalatasara Sultans'ne mdr olarak atd haber ola-rak verm

Daha Londrada Muhb gazetesn ren Suav,sadece Franszca etm apacak e adeta Fransz

ellnn kontrolnde oan Galat b br okulunalmasna kar kmtr An tep onun akndostu Chares Wells de gstermtr Ha ells daha daer gderek Br rk ocuunu k me (sakl)hocalarn elnden alp da ke sakl Fzara teslmetmek ne fade mntc olur (netce er demtr.

Suavnn mdrlnn daha lk gnnde gazete-

lerde onun okulda kk br slahat a haberlerer almtr.

Ancak Suav e an tarhte af na (MllEtm Bakanl) tan eden nf P le Suavnngerek dnce apla gerekse raere h m hbrbrne umaz nf Paa daha ok c aik be-ral br dncee sahpken; Suavnn mll slam tarafhep ar basmakta Bat'nn Fen ve teknolosnndndak rnlerne son derece phei ve semec ola

9 bakak D A ad o 60 1 Va . 46 ba 1 8() Mkhb, 1 20 Ma (Mays 868 1 ) Hy . 2 1 Ey 1 868. I Va 4 2 ba 1 8.

102 1 294 s 28284

.


42/287

rak yaklamaktadr.

Galatasaray Sultanisi o zaman bugnk statdedeildir. Okul, bir niversite kamps grnmndedir.Sultan'nin dnda okulun bnyesinde tane dahayek okul vardr Bunlar Edebiyat, Hukuk ile Tuk u

Meabir (yollar, geitler) mekteplerdir.Suav Efendinin eski mdr Sava Paadan devrald

okulda toplam 70 retmen 1 O idari personel ve 689renci vardr. Ka hademe olduunu tespit edemedik.Sultan ksmndaki 43 retmenden 3 1 tanesi gayrimslim ve yabanc, 1 2 tanesi ise mslim veya Trktr 1

Suav 1 4 aban 1 294 ( 1 1 Austos 1877) tarihinde Sul-tan Abdlhamide okulla ilgili sunduu bir raporda, oku-

lun adeta Bulgar, Rus, Ermeni ve Bulgar rencileriniftlii haline getirildiini, parasz yatl kontenjan-larnn Trk askerlerine kurun skan Bulgar genlerinekullandrldn, retmenlerden birounun diplo-masnn bile olmad, birok retmenin unun bunun

hatr iin okula alndn arz etmitr. Raporunda,cretlerini vermeyenlerden, zellikle Bulgarlarn, hiyanetleri sebebiyle okuldan atldklarn btn Moskof-lar"n okuldan kaldn ifde eden Suav, raporununsonunda Maarif Nezaretini (M.E.B.) padiaha ikayeteder Rapora gre, kendisinin yazl ve ifahi hi birbavurusuna cevap verilmemi, yapaca slahatla da ilgilenilmemitir Ancak kendisi nce Allaha sonrap a d i a h a g v e n e r e k d n d s l a h a t l a r gerekletirmitir 1 0

Onun Galatarasaya mdr olmas ile okulun alafanga

d0) Babakanlk Devlet Arivi Yldz Ea Evrak, Km 1 4 Zarf: 26 1274

0J Vakit nr 6 7 6 1 2 yll 1 8 7 7


43/287

ol st bile latukya eviliti B fe des-eii ftlk saa sya tke o Bizanstii gibi bz dese kldl Te Ap ves desleie fedtt alk veli bi cekipogd oy Akaid (sli i desi

koutu oO okul dlde aylke okudki gyisi ve ybc eten sys ie sli ve Tketen sys 'e ok eit sayd

Onu okuldki ict ve yei dzeleeleiniVakit Basiret Msavat ve mran getee desteke-iti Basiet gzetesii yyd bi y okul il-

gili ou Sult' suduu poda pobleeioy koyktd. o

Suv oku dl yd y d geek gzeteledeki keleiye, geekse ieide buuuduu siysi ve sosy ceiyetede liyetlei ilefiili politikn ieisidedi

Bi yd okuld bilisel koes

d z e l e k e 0 te yd Osus svsebetiyle susuz stbu douu uei u-ciei ie ilgileekte, o yad toplkt 09McOsa dostluk fliyetleii ide etekte-di o

Gzeteede douda Osus sv koul

Osman devletie k tutuad doly Av

(10 Vak 6 0 y a s. ( 1 s. 0.( 0 s . 1 a 1 ( ( Vak 66 1 y 1 6( 1 Rz! Cd Haads . 1 a 1 ( k

1 Vak . 6 1 Asos 1 .( l 10 B . 1 1 Nk a z 1 ( Haz.

Vak 0 Mays 1 ( Vak . ba . 6 1 z 6 1

z 1 60 z 1 6 1 (1 Vak 6 0 Ey 1


44/287

upallar' zelkle de giltere' aeyhdeyazlar yaza Suav Efedi' bt yaptklar bu-ada da ibaet ded O evde msafr ola Tkdostu giz mlletvekl Butle Johstoe e AmralSelwey Mr Adams St. Cair ve oa gibi de br

y Trk ve Mslmaa beabe OsmalRussavada Osma cephesi i maddi ve maev desteksaama peidedirer Bu isaar Davd quhart'yaca syedii eye iayoad: Osma, Rusya'dadaha g id, bt mesee kede gveipgvememesde d Suav ve dosta bu gveipede dle.

O, bugede de her zama oduu gbi coku vekaba smaya br sad

Acak gltere aleyhde yazd b yaz stabuldak gilz esi harekete geir Ogtee aleyhide yazmaka kalmam, camlerdekvaazaryla da iddetle glz potikasa atmtr TheTmes gazetesi stabul'daki muhabir gazetesiegderdii yazda, A Suav gbi st dzey bir devetmemuruu gltee aeyhide yazmasda soraglz elisii geleekse giz eik geeeigee oaak bo duramayaca fade eder 1 1 s

Geekte de giltere Es heme Bblyedayam ve Suav grevde amas stemtr

Kou le lgl olaak Lodaya yazd aporda Suav'te gltere aleyhie yazd yazada bakabiok camide ett vaazada da glteeyedd bldre Ei ey Layad Suavitabul sokakaa Mif Paa' Rus aja ve ateist

1 3 PO FO: 8/ stabdaki iz is H Layard'odraya drdi 6 Mays 1 8 tarh rapor No 3

ak r. 68 0 y 1 81 1 5 s 1 l Otobr k l 8

35


45/287

(si) ouuu l ee filer str frstbilp kouyu Srm (bbk) t ve Sr-m kesi heme greve c r sver syer

Suv leyhie ol sece ery yr

eli Yukr berttim gibi, bit EtmBk ile uu yllr cese y bir kvgsvrr Dh 1 869' m getese Mif Py (o Efei) mrte ie e) olrk iee Suv, oul berber lmy mhkumolmutu

Ou Gltsry' ypt eikl Dviso, oku-u, stbuu slm tmosferie tms orkeerlerir , oruur Tbii bu herkestece okulu ke yesie kbu ee FrsEl rhts ockt. Frs retmeerioulukl grev ypt bu oku Suv, Frsretmeleri yeterslik vey etl sebepere

oy oku tbiiyoru tt bulr briMif P estee rme okul, mhkemelkom phs, ger lmyoru k o Sove sm buFrs Ruslr m csusluk ypt yoruBuu pols e oymtr

ete, o, okulk crtlr ile Ruslr, Frslr,

Bulgrlr, Ermeler ve komopolit yer Msmrkrs lmtr Zte bu sym usurr keis beemeyece, beeeleri e bekeme

( 1 16 PR, F (7/2590 Fm yad o od Dby No 1 290( 1 1 7 lm n 9 Enmn- Dan ak s 533( 1 Rodi H Davson Rfom in h oman mp 56 1 7

Pinon 1 963 s 24

1 1 9 Rznam Cid-! Havads n 363 1 7 Sf 293 (20 ba17


46/287

iii eki bir yazsna bizza kenisi ifaeemiir 10 B bular yemiyormu gibi bir e SulaAbhami zerie ahi ok kuvvei fuzu olangiiz Elisi imi onu greven alnmasn isiyoru.

ngiere Dileri bakan Layar Suav ile igili

raporua verii cevapa onun eebbsnoaylyoru 2 1

G S Mdnden

Suavi gerek okula yap ve birok evrei

houa gimeyen eiikliker gerek Ma'arif Nezarei(Mili Eiim Baka) ile amas ve gerekse akagilereni aleyhie yazlar yazp camilere vaazlarvermesi greven almasa seep olmuur Ancakphe yok ki onun greven anmasna asan paygilere Bykeisi ery Layara aiir.

Niekm bir ceki raporuna Sarazaman Suavnin

greve heme aaca szn an belirenLayar bu sefer 1 4 Aralk 1 8 arihi raporua iseonu greven anm ouuna air memnuiyeiniie geiriyor Layar bununa a yeimemi onun Bombay'a konsoos olarak aamasa a iele epkigsermi ve engelemiir 1 22

Sula Abuhami'i Ai Suav'yi greven alrken

hemen karar veremeii uzun sre ere eiiphesizir k Suavin greve alnmas yerieAli Nizami Paan aanmas ile ilgili Sulana arz eilen26 evval 294 ( Kasm 1 8 arihli eklif yazsna

( 1 20 ak n 676 1 2 Ey 877 (121 PR.. 78/2563 m d Dby o yad o: 750( 22 P.R .. F 78/2594 (Hny ayadan D Bakan od

Dby o 4 8 1 .


47/287

ancak 3 Zihicce 294 (9 Arak 8) tarihinde iradekmtr Bu iki tarih arasnda 34 gnk bir fark vardBu da Sutan'n Suavyi gevden hemen almak istemediini gstermektedi albuki Sava Paann yerineSuav'nin tayin edilmesi ile ilgii teklif yazs ile irade

aasnda sadece bir gnk ark vadAi Nizami Paa'nn tayini ie igii yazda Suavningevden anma geekesi de die getilmitir Bunage onun gevden anmasna sebep Mili Eitim Bakanl ile uyumazl ve Mdrl esnasnda yazdyazadr

Padiahn onayndan 3 gn sona gaeteerde Ali Niza

mi Paa'nn oku mdlne tayin edidii ilan edi-miti Suav'nin okul mdrnden anmadan ksa bi sre

nce mietvekili seilmesi gndeme gemitiAdayl ilan edilen Suav kendisini aday olakgsterenlere hitaben bi teekkname yaynlamtr Bu haberi Magosada srgnde iken renen NamkKemal yazd bi mektupta Suavnin miletvekiiseilemeyeceinin sebepeini sayaken en nli se-bepleden bii oarak onun ngiiz Eliiini aeyhinegeirmi olmasn gstei 7 Geekten de Suav mi-etvekili olarak meclise giemez Meclise verdii bidileke de neticesiz kalr

i ve Ge

Ai Suav Galatasaay Sultanisi Mdlndenalndktan sonra isiz ka smanRus sava btn

( 123) Babaan Dvl Aiv, Mls Mahsus ad No 2672 1 24 ai, No 767 1 2 ann vv Aa 877 25 Basr No 2263 12 Zilad 1 294 ( 19 asm 877) 1 26) ai No 7 46 22 Trn- sn m 877 1 27 A ansl Nam ma'in Huss Mpla Cl T. An

1 979 s 90-9 1 1 sr n 234 2342 2425 ann sn 1 293 67 uba 1 878.


48/287

hyla deam etmetedr Onn greden alnmasndanbir gn sonra 0 Aral 877de Pene dt Do ephesnde Osman ordar aten yenlmi Kars Ardahane Bayeid Rslar tarafndan ga edmitr Osmanlidaresnn atees istemes erine 3 Oa 878 tari

hnde Edirne mtareesi le atees saanm eardndan 3 Ma l 878de Osmanlarn tarh boyna imaoyd en tahsi antamaardan bir oan AyastafanosMahedesi imaanmtr Rs ords Yeilyde amptr

Sa OsmanlRs saa e deil bir atanda biraydndan da o fala lgenmetedir ngili Elsnin

bir rapornda Sa Bter Johnstone e bnlarnetrafndai insanarn Rsyaya darbe rmas inbtn dnya Mslmanarna arda blnmas gere-tii grnde oldlarn b amala Sltan Abdha-md na etmeye atarn bildirir. n Rsar Baanarda Hrstiyanlar da ordsna ataraadeta bir Hal ords oltrmtr. Saa dolaysyla

Balanardai ybnere Msman Tr stanbagme ornda almtr A sefaet yre paralamatadr. Ayastafanos Mahedesinin hmer o adarardr i atan anlarn bona gitm olmas bryana Osmanl'nn Baanarda ar adea yo olme o ar br tamnat denme onda alnmtr

Ana bgn Bgarstan'n snrlar iersinde oanraaide mslman ha ateese ramen saharnbramam daara ara Rsara ar madeleyedeam etmilerdr. B insanarn banda Sann oyan dost ar br Tr dost oan Saint Car ardr.Saint Car annes Poonya babas soya biraildedir ngi ordsnda abaya adar ysemi

29 RO. .O 782572 yadn d Dby No 523


49/287

Km vnd yll gtei bi uby olnint Ci, Km vndn on BnldMmnll otumu ve onln ndi dvn dete!emiti 87 6di Hee iynnbtm ee Omnl hmetince gevlendiien

Cli, ultn Abduhmidten de iltift g ve Heeiynndn on tnbu yeemiti Cliin Kcide gtedii dienii onone ve

uv deteemetedileBu ld getelede yln d tly

mdm uvnin, by bi itimle ymnengel olunmutu Runme erde -Havads 'i n

yynyc iin ifdeine ge delet getelede ymn engel olmutu

uv y Mdnden ndtn on

Ud' tnmt Bud buduu tftld Cemiyeti diye bi cemiyet uutu Bu cemiyetin e mc Kcli'dei dienii detelemete

di. Bunun iin de n ynd g nd tutuln. Mud odn lp bu dieni gcnn bngeime il etpt geeletiime itenenmldnd Bu cemiyetin f eem Avutih Hc Mehmed, Moll Mutf ilii Ahmed Pve dmd Hf Nui Uuncbd y c Memet Hf Ai leymn f Bey Bdt eymnBey, dl Nui'den olumtd bii eiei Ai uv Efendidi

1 ) Mva n. 1 06 1 4 Ma 877. 1 1 ) nm- Cd- Havads n. 709 22 Mays 878 12) na bnl Emn M Son k ai C 90, s. s

5( 1) Babakank Dvl Av d Esas vk sm 7 aon:

Evk 90.


50/287

H ve ld

Uzun sreden beri suskun oan Suav, 1 9 Mays 1 87 8tarihinde Basiret gazetesinde u ksa azy yaynatr

erkes ve hep evrk havadis (gazeteer) h

hzrn (mevcut durumun) tehikesinden bahsetmektedirer akk aciznemde mevcud oan emniyeti ammeyemebni (kamunun ahsma duyduu gvene dayanarak)syeyeceim eyi herkesin dineyeceine phem yok-tur.

Mkit hazra (iinde buunuan zorukar) pekbyktr akn aresi pek koaydr Yank nshanzda

(saynzda) bu areyi ksack erh (akama) ve beyanedeceim Bugn bu mektubum yanki nere enzrumumiyeyi ceb (Kamunun dikkatini ekmek) iindir.

Ai Suav

Kamuoyu onun Basiret gazetesinde zm getirenyazsn bekererken raan Sarayndan geen siahseseri ie irkiir

8 Cemaziyeevve 1 295 (20 Mays 878) tarihinde AiSuav daha nce organize ettii birka yz Bakan muha-ciri ie raan arayn basm nbetieri etkisizhae getirerek Sutan Murad'n oturduu bme girmi,o srada giyii hazr bekeyen Sutan Murad'n koundan

tutarak Sutan Murad ok yaa naraaya onu dayakarmaya arken Beikta Zabta Amiri asan Paaemrindeki askerere oay yerine gemi, muhacirerinzerine aan ate sonucu 2 muhacir m 1 5i yaraanm ve bu arada Ai Suav asan Paa tarandankasna vuruan sopaya drmtr. Sa kaan muhacirer askerer tarandan kuatarak tutuk

( 1 Ba No 2444, Cmaiyvv 295 9 May 88


51/287

anmardr raan Hadisesinden sonra Sula Adlhamid'in

emri ie kurulan ir komisyon oay enine oyunasoruurmu, harlad raporu sulaa sumuur. 36

Bu arada Sulan Adlhamide vele alerde ara-

landa dnemin abakan Sadk G man aaGai Ahmed Muhar aa Ahmed ek P gii devleadamlarnn da olay eripleyenlere deek verdikeriiddia edilmise de yaplan ararma ve uaar ne-icesinde ne asker ne de idari yk demeerdenkimsenin olayla aanl omad i miir 7

raan hadisesinden sonra Saaa yaanma yarna

giren Trke basn Ali Suavye a dusu krler vehakareler yadrmlardr mnden kendisi ileigili ynla haks iddia ve iiraya ye ee gaeelern asda ercman ark gaeesi elr Y resmiRnmei Ceridei avadis 39 Ai Suanin en ok yayad ve kendisini daha Avrupa d dmeden vedndken sonra ve ve iiremeye kt geesi

onun elike Galaasaraydaki ica desekleyenven Basiret gaeeleri de lmnde ra aleyhin-de yada yalarda kendisini en r aa ihamedip lane okumuardr

Ba yaarlar Ai Suav'nin i ngili aan

135 Babakank Dl Ari, dz E E

K 7 on: 23,

Za 64, Erak 930 1 Babakank Dl Ail EE sm 7 on 23 Zaf 64

Ek: 930 1 37 a.g. rak Ba D. A. .E.E. sm 1 7 on 23 Za 64

Erak 97 1 . rman- ark nr. 44 47, 24 Mays 1 878 1 7 Ma 1 878 1 39 Rznm-i Crldi Haadis, nr 3709 37 1 0 2223 Mays 1 878 ) aki nr. 927 22 Mays 878. 4 Basir nr. 2446 2447, 9 1 0 Mays 1 294 2 22 Mays 1 878 Bi

in Sahib azar Ali Efndi il. Miyn sonra yazdb srind bu sfr Suaiyi kr a id mr. BkzSanbuda arm Asrlk kayii Mhimm 878 s, s. 58

42


52/287

o l d u u n u , bala ng poltkasnn hayano d u u gb geeke badamayan fke lemled Habuk ngl gl belgelene geSuav tam aksne nglteenn ve onun Osmanlya kauyguad potkann ddetle aeyhnded ng

esnn aan Hadses e lgl oaak lkesnegnded g apoada ngteenn aan Hadsesnn denenmesnde uaktan yakndan lg olmadanlamaktad stek bu apoada Suav sekktenm ve bye b oaya kakt n dekesulanm.

Suav'nn suand b de tham, onun u ajan

oduudu Bu ddann sahb o amank babakan SadkPaa, Savunma Bakan Damad Mahmud Paa ve NamkKemald.

Sadk Paa ve Damad Mahmud Paa'nn bu gte oduklan ngl ls ayadn b apoundananyou Sadk Paa, ayada Suav'nn uladan destek gdn, Damad Mahmud Paa se paa aldn

sylemed Ancak e bunlaa htmal vemyoSuav ve adamlann a us dmanlkana dkkatekeek bu glen dou oamayacan apoundabeltyo

Be ge de bu ddaa, usyann lkede kendsneyakn b ynetm kumak sted tehkesn gndemegeteek ngtee'nn desten kaanmak n oayaatlm ddaad Suav'nn us dotu hatta ajan oma

( 142 saa lu Yakn ahimizd Sya Cnayl anzmaDv lst 1 987 s. 36

(143 Env Zya aa smanl ahi Cl Vlll, TT Basmv Anka, 983 s 500

) P.R.. F.: 4247 /70 n. 7 1 F. 78/2820 n 508 F: 78/2789n 679 F..: 78/2789 n 680 F 78/2789 n 692 F. 78/289 1n. 1 1 0 F. 1 95/ 1 1 68 n 656 F 78/2820 n 5 1 3 F 78/2789 n 693 F.: 78/2790 n. 732 752 94 1

(145 .R.. F 78/2790 n 732_


53/287


54/287

S

A Suavnn lmnden ona baz evelecevdne, baz evelece de eldne aht oluouz

Sutan Abdhamd dnem bounca, em ve aaaakn evee taafndan o hep anete anlmt Budnem devlet adamandan Mahmud Celaettn PaaSuave mnden ona kn talada buunup hakaete adken on em tah Abduahmaneef Be de kend e ala ede, hakknda kkdc zle kuan Suav'nn ddetle alehndebulunanladan b de Mahmud ema nal'd nal daonun ahetn ve gd e hep eletmt

te andan, Yen Omanlla haeket ende Suave aaanda anamazka, ekmele olan Namkemal ve onun haanla da mnden ona kendnh de anmamlad Namk ema'n kend Yen

Omanla Tah dolala Ebuzza Tevfk, hattadaha nce hakknda on deece vc zle em,

Pate kend le k k gen he nle kendn beendn een Abdlhak amd Namkemaln tele omal, daha ona aehndeazmlad

A Suav, Sutan Abdlhamd taaftala n ne kada

kt b nek de, alehtala n de P can 49 Mahmu Can aa Ma Hakka C anbu 1327

. 1 1 39. 1 Abduahman ah Muahb anbu 1339, . 289-

291 1 5 1 bn mn M.. na, Son Sadaama C anbu 1 982,

773 v d 152 FA an Namk ma'n Huu Mkupa C Ankaa

1 979 383 32 153 buya vfk Yn man a Tah k C

,

1973 974 anbu Ha Zyad buya 5 Abdak Hamd Mkupa, anbu 1335 25


55/287

fed ie" (Cann ie uunda veeneinpii) idi zelikle, Sulan Abdhamid idaesine kau dnda faaiele gseen Jn Tkle Ali Suavibaak apmlad Bu insanan ananda Suavkendisi olmakan kp bi desan kahaman hainegedi. Suavnin ahs ve aan eafnda bi edebia

oluuuldu imisi ona iie azo kmisi onunadna iao eselei azo kmisi de en gze esimleini basodu

Jn Tke Suavnin ne oduu ne dndndenok hedefei olan Sulan Abdlhamide bakaldkencan vemi bi ehi omas ie igileniolad JnTke onun mcadeeci ve ba emeen aafn kendileine ehbe kabul ediolad.

Jn Tkeden Mizanc Muad Be Abdullah Cevde Sleman Midha, Ahmed ema Devima, ai alid, Moalzde Vassaf Saffe Nez i h i Tasuszde mnif gibi azaa geekdoudan Suav ile ilgili azdka az ii ve piesede geekse eil i azanda onu sekivmledi

l Meuie ve Cumhue dnemleinde devam

eden Sulan Abdlhamid dman paeleinde Suavine hiei, isibda dman vs die vm

55) Mlan, n 26 28 Han 897 Cnv) )Abdllah Cvdt ahyt, Pais, 898 s 8587

Man, n 3 Astos 906 n 3 ba 905, s ( 57) Slyman Mdhat Al Sav (Pys), Cnv 3 6 ( 898)( ) Ds, n h 325

thad n 3 Ma 896, s 56Donanma Mm, n 86, 25 Ma 9 5, s 38, Mhta n 2 27Eyl 327 s 52 53

( 59) D Hma, Mab! Ah, Cnv 904 ) Hal Had, A Da o a Lndon 903, s 88 6 ) Mod San Mad st 327 9 ) 62) Saft Nh Msbbb oman) 326 sanb ) assd Mn Za ) 9 4, stanbl ) Hatada B Gn (Cmhyt gasnn avs) n 2- 4

ls Gs, 22 Mays 942 hsan Sngnn Anaa Halvnd onm)

smal Ham Danmnd, A Savnn l Anaa 942

Mhad mal nay, Sa hla A Sav sanbl 946alh Rf Atay Bavn nap anbl 95


56/287

Ancak geekte Suavnin aan'da geeketdioa, ne sutan Abdhamdn Mecisi kapatp, Anaasa afa kadmasndan ne de onun, n Tkenszn etti stbdadndan kanakanmt, O, Uquhave etafndak insanan da tese Osman Devetnn Rusa'dan g oduuna inanodu Buna amenkendne gvenszin ved bi sonua Osmansava kabetmt Msman kan ouk gb akmt.Bununa beabe Sutan ne tamamen Osman Devetnn aehnde oan a b atekesi ve antamakabu etmt

Mekteb- Sutan mdnden azedidkten sonaisiz kaan, Sutan Abduhamd'e oan inancn iice ti

en Suav, deveti abanc eiein daesinden kutamak, bek de Sutan Muadn ndeinde hem inandekb ktdaa geimek hem de caa dekimcadeei destekleeek sava sdmek amacable bi gimde buunmutu

47


57/287

AL SUAV A DEDER

ya P

"Suav Efendi h Marsiadadr Um gazetesinedevam edior. Fakat muktez- merebi zere biraz szdinlemior Geenlerde elence iin birka gazelslemi ve elensin die kendine gndermitimemen gazetee dercetmi endine bir mektup azdmve canmn skdn sledim. Aman gazeer pekgze oduundan daanamadm die cevap azd,

Murad- acizanem ikaet olmap fakat bunar mazr-alileri oldukta aet bendenizin de gazetede re'-i medhalim var gibi anlalrsa hakikat bu minval zereolduunu beandr Ne ise zavall gc ettii kadaralor eki e birka zat daha olsa

(Zia Be'den Trabi Efendie Mektuptan aa Bigegil, Zia Paa zerinde Bir Aratrma, Ankara l 979 s

37 373

KeSuav hi de senin tahminin gibi adam deildi Bir

ehre nmaiine adanmsn. em kim ne derse desiniki sene arkadak ettim O adam e biraz garazkr,biraz da malub- emel deil Dnada misli grlmedikbir arlatan idi

(Abdhak amid'e azd mektuptan, Fevzie Abdulah Tanse, Namk eman ususi Mektuplar, Cilt: l969 s 383.

d

uav ie pek ok grorum. alini, fikrini, istedimden, beendiimden buldum. Bizde zian edie de oan efzilden ve paml- hakaret edien defi


58/287

nelden bi de Suav Efendi'd. (Abdhak amd, Mektupla, stanbu-1335 s. 245)

Ebuzzya TekAli Suav ne bi keime nglizce seebiodu

ve ne de k kelme Fanszca b aaa getimee muktedi di(Yen Osmanlla Tahi Yeni Tasv Efk n 1 23 l

Teini evve 1909)

c Murad y"Bu softa aamasn bmedse mesn ahane

bildi Bu milet- maduee pek bk bi des-i amegsted .

Tasvii de gstei ki Ali Suav zeki ve faa aatlmb insand

(Mzan n. 26 28 azan 897 (Ceneve)

"daeszii le ve ok blmik ddasa intizamve tedisatn altn stne getimit Ga mualimessfatla Avupadan peine takt bi gze kadn ilemektepte betutet etme (atp-kalkma) sagszlndabulunduu cihetle o oda dah aca lisana gemtiMektep mdnde beks min kl-vcuh (hene) caiz omadndan az oundu

(Tah Musahebelei st-1339 s 286)

B Mehme T yZek- Fevkaade ashbndan bi zat(Osman Melife st 334, s 328)

49


59/287

AA Suav kuvvti b hafzaya mik idi A

Suavdki zk adta cinnt dcsin vasl olmu id(adist- ukuyy Cz; 44- 459)

DavidU (aaktinn salaml v yolsuz iday olan muhaftndn doay sgnd yaamaa mcbu olduuhad bi vatanpv kada saltanata bal mmtaz biTk

(Th Dipomatic Rv uly (Tmmuz) 1876 n: 24)

Hen Layard (ngilerenin sanbul Bkels)

Ali Suav ntikac v kt hti oaak biinmktd

(PRO FO 78/layad'tan od Dby'y)

C Wells ( ol)A Suav tannm Tk bigini v ok kabilytibi yazad ndisi bi mddt nc bnim dyazlama dstdiim, onda'da yaynlanan Muhbgaztsinn yaza id

(Rdhous's Dictonay, ondon 1 880 s Vl l)

HDAli Suav mazid yaam stikbal adamlandand

Onun vcdu Tanzmataa uhu bzml muasd1839 dan 1877y kada yalnz 38 sn yaayabiln buattn mahuk, tokasi dvind aikk, mutakiytdvind, Cumhuiyt v Osmank dvnd Tkk


60/287

Tkk yaa gm bu yaan tabe amve nayet yne bu yaa uunda ed omutu

(A Suavnn Tk Ankaa-1942 s. 59

Cemil Meri

Suav asta b adamd tedgn dengesz bdenaevenen b mza

(Maaadake stanbu978 s 35

F AA Suav bu topan ve akn bandan

kopmutu Habuk bzm teceddd aeketmz astok

atk b kaakte gste Saay ve devet mtyazaaasnda d. nkapa ssee atta bousaa dapaada vezde. ou ya mutasaf ya v veyabyke oaak mekuptu (akapd Habuk Gaptae taende gdmz nekee bzdebek de tek uyan fk adam A Suav d Rtbeszsmasz ve a mt Sokaa famt akuyandmt t kana nde boumutu

Meza yoktu gnemzde b ye omad.(Baveen nkap, stanbu 1 95 1 s 9 64

p

aktand akn dn ve bassa ak mante konuuyodu Refan ggnn akasnda btn bsstem ve zmenn kendsn kouyacana emnomann ved aatk Suavde yoktu H b yeedayanmadan emee mecbudu Onun n aeketedama mezbune (boazanmcasna omutu

XX As Tk Edebyat Ta st 976 s 234


61/287

l B L MESEE

A p ve eeA Suav, br yn esernden sz edd halde,

eserlernn ou emze ulamam br yazardr Onun 4 anes elf, 3' bakalarna a eserern avelerleyayn 4' de ercme omak zere 2 ane eser elmzde mevcuur

Bunarn dnda, bzza kendsnn veya baka kaynaklarn szn e hade henz buunaayan 36 aneeser daha vardr

Eheye Bu eser Suav'nn bdmz en esk eserlernden b

rsdr 1865 ynda Fbe'de yazmr Ayn yNamk Kemae gnderlm ve asvr da efrkaedlmr.

Namk Kema bu eserden vg le szemr Bu eserde kulanan d Suavnn sonradan

yazlarnda kuland sade dle gre daha ardrazar, bu esernde dnya ve ahre gb k alemden

sz ederek, dnya hayann ma e mmkn olduu,doaysyla amak, remek gerek zernde dururslam dnnn medenyee, kaknmaya verd nem aye

ve hadsler rnek vererek oaya konmu, badeedyorum bahanesye br nsann dnyasn hma emesnn slam dnne uymad gere vurguanmr.Eserde sraf emenn, her rl man, serven kyekullanlmasnn k sonuarna dkka ekmr

65 lm, n 7 . 377

1 avii E, 5 Cmazyl 1 282 26 Eyl 1 865 23 Cmaziyll 1 282 1 Ekm 1 865t 167 A. anl Nam man H kupla C t: Ankaa

17 32.

52


62/287

Bu ese mm Gzl'nn hyay m sml esernnktst g blm ess nk zmtr Esekk b ktst msdr

( )Bu ktpk 1866d Flbede zmtr An

R u z n m e - C e r d e - H v d s g z e t e s n d ennmt

Eserde 1866 lnd Akdenzdek Sntorn Adsknnd medn gelen br volknk ptm sonucuort en b dck kmsndn eket edeek voknlr kknd bg verlmektedr

Hv()ke ok beledeclk e dzen le lgl

zlm lk esedr denleb Abdumn Ad esern 1 865 nd zldn semekted. endslnd ktpmm bu lm veftndn ok

sonr, ols Amed ml tfndn Srt- Mstkmtpnesnn 3 ktb ork bslmt ek fomlkkk b ktpktr

Bu ktpk d mm Gznn hyay Ulm smlesen lg blm ess nrk zlnmtr

tpkt teme olrk sm dnnn temzeverd nem, kmu mn tecvz edmemes geekt gb konul enmtr

r P(P?) Pnn 6 9 1 87 1 tnde veftndn son

zlm oln bu ese genede Pnn ctn ede

( 1 67a Rnam Crdi Havadi nr 1 720 7 Haian 1 866.( 1 Abdraman Ad Ai Suav Hadi Hkky C 16


63/287

mk berber snd Osmn brorsisi ve dipomsisinin erek srk gnh defteridir endisi 1872 ve187 nd bu eseri Defter-i Am P dnd hde os Ahmed mi n eseri1909d P'nn Siseti" d eniden bsmtr.

Eserde devetin bozumu brokrtik sistemi dmdheer hukuk sistemi kenin gene gidii ie igii konur thi edimitir

Snd P' ffetmeen Suv mndensonr d peini brkmmtr

eler (Y)

( )Ai Suv Priste buunduu rd 1 87 1 1 87

r rsnd biri Msr it omk zere nesnme nmtr. ki Trkie fi 288 onsn menin ikin cisi Trkie 1 290 b i ennmtr Ynd nc snme ise Msr Fi

288dirSnmeerde Osmn Devetinin corf zirendstrie ve ticr rdn tntm pm ugunn bz poitikr eetirimi ve bz isttistikereer verimitir

Trke'de ik hs snme Ai Suve ittir. Ebuzzi Tevfik sonrki rd nd krdSuvnin snmeerindeki pn ugumt.

sttistik ve tntm d bigierin dndzeike 1 290 ( 1 87) Trkie Snmesinde n teferrut bir tkvimi ie berber Rm Hic ve mid tkvimerin biribirerine ns evridikerine dir ok prik metod iine n bigier verimitir


64/287

ve Mm ()Bu eser 1873 nd Prs'te nnmtr An

"e iv en Mrs 873 dl Frnszc tercmes dennmtr

endi probemer e urrken, Dou'dk rksm topuukrnn Rus ve n krsndkmcdeeernde onr gerekl deste smmOsmn Devetn urmk mc e zlm bu esern zmnd Bt keerinn dkkterin RusnnOrt As'dk z lmsn dkkt ekmesbkmndn nem ro onmtr

Eser bir gir ve iki bmden medn gemitirGirie r Petro'nun Rus Hndisn'n ounumk in Hive Hn ve Ceunun lnms gerektin det vset ettn ve bu vset preindeRusnn er geen gn bu toprkrd eredi degetirimitir.

Birinc blmde Rusnn Hvee pt knr,

R u s v e n g l t e r e ' n n s m t o p r k r n smrgeetirme lieter ilenmtir

nc blm se Hive Hnnn tntmn triine rmtr

D D()rk s rn Nsreddn n Prse pc

se zerine zm tek ormk Frnszc brkpktr. Esern bsk rii 1873tr.

Yzr Nsreddn n Suln Abdziz ve Hdvsml P'dn sonr Avrup ziret eden 3. rkkmdr oduunu seerek sze br tpkt

Nsreddn n lkesinn kknms n pt m

55


65/287

eler lkede snn uzur vmtr Bu eserdezernde durulm deer en nem nokt, Nsreddnn Avrup renc gndermes zerne zrnpt orumrdr. rndn Avrup gden renclersm br dn etm gedkler n Avrup'd mter

lst omurdr Anck Msdn kend kltrernve dnern ok blen bz genler Avrup' gelnce burdk fener renmler ve bozumdnkeerne dnmerdr

A

Suvnn bu smle zd ktptn kdr. 1873lnd Prste nnmtr Eser Frnszcdr

Bu eser n Suvnn en profesonelce zmeser deblrz Eserdek ddrn ou dpnotlrknk gstererek belgeenmtr

Bu esern d er ne kdr Hersek zerne zlmbr ktp olduunu gsterors d snd mutevsnn

tmm Hersekle lgl dedr Yzr Hersekte medn geen knmdn ol krk genel olrk ognk Osmn d poltksnn br deerlendrmesnpmtr

96 sf oln eser dokuz blm ve br sonutnoumktdr Eserdek blm bl unlrdr

1 rk Meseles De br e Vr mdr?2 M et l k3- Pnsvzm4- OsmnlrDnMllet5- nsnlk Osmnlr stnbuu Fetetm Olm

ndn Do Neer Borudur?6 stnbul ve Rus

7 Osmnnn Avrupdk opklrnd Nfus


66/287

8- Osmn uvveti-Rus uvveti9 k Meselesi skendeiedediSonuEsein sonu bmnde Bbli'e seslenilmektedi

Bbe sieti ve vkl bi d politik tvsie

edii Ne zlmedecek ne de kendisine zumettiecektiet Osmnl kendi gc ve vntjlnn fkndous, ibi g onu enemez. D mdeedensmdk ibi e olun gimeecekti

A de Loe D

Hesek zeine zn zd nc ktpt 1876nd Piste nln bu esede zel olk Hesekisnndn sz edimez 6 sf oln kitpt t bk ltnd Osmn Deveti'nin Rus ve Avup ieoln iikilei konu edilmiti Son blmde OsmnGzi'nin ou On Gzie bkt ve Anskmnde oln pensipee e veilmiti Fnszc

on bu eseden d nce i bi eli ve bnc knk sz etmemiti Ese tfmzdn Fnsd buunmutu

Esedeki Blm Blkl unld1 - Hime ve Gnti2- Ali P'nn Muts- Sutn l Selimin Rus Politiks4 od Sttfd Redelie ile bi k sz5- od Deb'e Bi Mektup (z tfndn)6- Osmn Gzi'n in ou On bkt Osmn

Anssnn z

1 69) San Abd md dn m nd ng r n ln sanblByklls

170nglrnln nd Salsbdn nk Dlr Bakan sas addward Hn Sany'dr

57


67/287

Atnc blmde sz edilen Ans slnd OsmnGzi'nin olu Orhn Gzie siet ettii prensiplerdirBu prensiper unlrdr

l - stikmet (Alh'n gsterdii oldn Hz Pegmbein snnetinden lmm)

2 stire (Deet ilerini limerle konuup krrltk dnmk)

3- Hrmet (Fkir zengin hr ke herkesin hkknsg dum)

4- mtiz- Fzilet-i Mi iet (Delete bl btnmilletlerin dinine sg dum)

5 E 'zim'lEmrilhi (Alhn Emirlerine sggsteek, herein stnde tutmk)

6- Vel ekt l Hu lkul lh (Allh n rttkrnkr merhmetli olmk)

A de L'eoeMOO ()6)Hersek zerine zlm nc kitptr. Frnszc

oln eser l 876 lnd Priste nnmtr 63 s

on eserin b trnd Sutn V Murdn bir resmi ekendisine hitben zlm bir blm rdr

Eser iki blmden medn gelmitir Birinci blm,rd'n konumu, trihi Osmnl Deetinin rd'lms e ord kurduu netime rken; ikinciblmde rd isnnn nsl hzrnd e kimlerin hngi mlrl bu isn ktk zerinde dumutur

rdrn hi tutumlrn Arup gzetelerinden pt lntr rneker eren zr esere ileettii begeler ksmnd d eiti resmi dokmnlr

1 B bmdki bilgi yaza aafndan m gazsind dman Gazlnln Mbadi Siyasi v Evad- hlfna yiba alnda yaynanm lm, n 0 s -


68/287

Osmnlnn k tez ve tutumunu svunmutuEsen son deece dkktle znd ve gen b

b gi b ik imnn sonucu oduu i k bktnlmktd.

Quon of e Day on?876)Bu ese 876 lnd Lond'd nnmt

ngzce oln esede A Suvnin mzs olmmkl bebe kendsinn vedi blglee ge bu esen kendsi tndn zlndn tesbit ediouz 53s oln ese M Gdstonenun 875'te bln Bu

g isn zene sn mdle eden Osmnnetimn ktlim pmk suln esene cevpolk zm itbn kpnd ngzce okM Gdstonenun ktp gg tn on bngizn it e Bulg deetinin geek kesi de e mktd.

Esede Gldstone'nun iddil tmee

lm Osmn desinn sn mdesi destekenmiti k 6 sfd oln n tl k-Bugmnsebeterine deinlmi sonki 37 sfd ise o esnsnd blgede oln ngiiz Sub Snt Clingzlemeine e veimt

TQRelon de Mohed endi87)A Suv l. Amed'n sdzm dmd bm

P'nn l 720'de Fns' gnded e i Ymsekz

( 1 72 a ga 0 Ey 876 n 3 a n 66 9 1 7 mmu1877

(173) am Ewa Gadon Bugaan Hoo and T Quion oT Day ondon 876


69/287

Memed elebi'nin Sefaretnme isimi eserini 1872deParis'te baz iave ve dipnotlara eniden anamtrEser Franszca ve rke oarak basmtr

Eserde Suav tarafndan Damad braim Paa dnemiile igii deerendirmeler apm Memed Efendinin

Sefarenmesinde geen ve Osman ae ile azanzel isimerin Franszcadaki azla esere liste ainde ilave edimiir

Memed Efendinin Avrupann zeie Fen ve eknoojide ileri gitmi olduuna dair dikkaerigzemleri Osmanlnn bu konudaki geri kalmlnn

ilk uarc tesbitleri olduu iin Suav onun sefaretnmesini eniden anlamann fadal olduunainanmtr

lu de ( bn-i Miskeve 'in Gioiostan Arapa'a

tercme ettii pinakis a da Sbsin abosu isimieseri Suav Parise 1 87 3 nda ilavelerle as ilekaratrarak eniden basmtr.

Eserin kendisi ve Suav'nin dt dipnoar Arapaolmaka beraber eserin kapa Franszcadr bn-i Miskeve ad geen eseri Cavidn Hired ad ieanlamtr Suav bu eseri spana raietpanesi nde bumu Yunanca oan as i lekaratrm ve bni Miskevein baz an anlamaan dipnotlara dzetmiir.

Bu eser aak ile igiidir Suav 1863 nda bueseri rkee ercme emitir Aada bu tercmeden

1 7 sa ad Ab A Ahmed Bn Muhammed Bn a'kup Hayathakknda faza bey bnmemeked 100 ynda efaem ends ahk ah e oof (Ahmed Ae samAnkopeds Ci 5/2 1968 s 775


70/287

sz edlecektr

TTev tp eleb'nn kvmtevr sml esern

1 29 1 ( 1 874 trnde Prste el zsl tbsmsolrk lvelerle enden nlm blmtr.

Esern grnde tp elebnn d geen eserkknd blg verlmtr. tp eleb'nn esernee Memed Efend brm Mtefferrknn ptlvelerden sonr kendsnn de 1 46 ( 1 733 le 1 266(1849 trler rsndk ollr esere lve ettnsleen Suv bu eser tmmlmmtr. Elmzde

bu esern Suv'e t sdece 4 7 sflk br blmvrdr.

Giyoyos'un d i TemiBu eser Sokrtn rencs oln Gotos'un Pn

ks sml esernn tercmesdr Eser 1863 lnd

tercme edlmtr Eser el zms olrk ktp lnegetrld gb Ruznme- Cerde- Hvds gzetesnderc tefrk edlmtr. 1

Esern b trfnd Suvnn nsnlrn terbe edlmes ve genel lk kurllr le lgl br mektubuvrdr.

Gotos'un eser sembolk mjlrl dolu oln brtblo krsnd pln orumlr ve krlklkonumlrdn olumktdr B lge br setrfndklere tblodk srlr klmktdr

Suvnn bu tercmes, kend veftndn ok sonrkmet mecmusnd d tefrk edlmtr.

l75 Rznme- Cerde- Havads n 583 23 Ramazan l 283 29 cak1867, s 2332'den ibaen

76 Hkme ecmuas, nr 64-74, 23 Haziran 1 327 1 9 1 1 1 Eyll 1 327 1 9 1 l)

6


71/287

bre UsluI TeBu tercme, E bah'l-Nezr im eerin brnci

bmnn tercmedir Tercmeden nce Sua'ye aitbir giri ardr Sadece ayfak bir ktapk oan butercme, nce ondra'da yazarn kard Muhbir gazetende yaynlanm 77 daha onra ngzce-Trke brkapaka 1868 ynda ondra'da yaynlanmtr

Bu kitap yazmaktaki ama, m hkukunun angeriinde olmad e omann da mmkn omayacanipat etmektir Sua bunu grite aka belir (:2Ona gre am hukuku, deien dnya lna, deiikrf e adetlere her zaman e zemine uymaadr e yeter

ldir am hukukunun ad kaldn yleyenleriSua, Aah'a iyan etmi olmaka yargar (2-3

Dvd uhn w e F ' ster Crwshye D rlle Olrk Y eubun T

Urquhan zkonuu mektubnu Sua 1 1 ikade1 22 ( 1 1 Kam 1 875) ynda Parite tercme ederekkitapk olarak yaynanmtr Ktapn kapandaetter, rom MD Urqha to The Ne Cate Committee on the Subect of The Turkih Debt Tranated nTurkih 1 1 December 1 875 yazldr

Kitapn ayfanda ie Omanl harferi le u

balk yer almaktadrngiliz hkemndan (fkr adamarndan kf-umr- lem (btn dnyann lerinden haber oan ehayrhh- mem (herken iyiliin teyen Dad Urquha Efendi'nn bu kere umr- Ecnebye komiteerinden(D er Komiteler-oreign Affar Commttee NeCatle Cemyetinn Reii Miter Crahay'e yazd tah

l 77 h hb n 0 1 , Jun Hran 25 1 868 y mmz 2 1

62


72/287

rrt- mesyhytn (Nashaterle dolu mektubunkendi kalemiyle oan ngilzce aslndan sanOsmanye tercmesi

Szkonusu mektupta Urquhart, Osman Deetinn188 ylndan itibaren da bam ekonomsinin brzetn yapmakta e l 85te alnmaya balanan dborlarn deeti nasl kmaza e ke gtrdnok gzel br eklde tah eder

Urquhart ngiliz hkmetnn grels oarak lkborcu kendsi l 86 y l nda, srarla Osmanyneticlerine kabu ettirmeye almtr Ancak ozaman Af Paa kendisne, dne e treye ayk oduuin kabul edemeyecekerini syemitr Akf Paann

sonrak nesierin boynuna bnecek byle br borca girmesinden kanmasna karlk, sonrak darecerersine grdkeri israf e yosuzuk yznden yatyapmak iin del, darenn gnlk leyni salamakiin hesapsz d bor amlardr

Urquha, mektubunda Osmanl Delet'nn ekonomsile ilgli tahli yorumarda bulunduktan sonra Ne

Castle oregn Affars Committeenin Osman'nn dborlarnn en azndan haksz katanmaarla kabartlmfazerinin silnmes iin faaiyet gstermesini istemitr

Bu mektubun nglizcesi, Sua'nn tercmesindensonra Dplomatc Reede k blm haindeyaynlanmtr These Ietters hae been already publshed n Turksh notu konarak Suann tercmesneatfta bulunulmutur

Sua, Arupadan dndkten sonra bu tercmeyi Sa-dakat gazetesinde yaynamtr

Suanin tercmesi ie mektubun asl karatldzaman, tercmenn mkemme oduu grlr

1 78) Domaic Rvw ana 1 876 s. 72179) B ma hihada olaa ananm

( 80 ada, n 73 2 ba 1 877n 7 3 uba 1 877

6


73/287

F 'l eY TSzkonuu tercme 876 ynn ak aynda Par'te

balmtr Bu mektuptan, Buter Johntonenn tanbulabrnc genden bahederken z etmtk Her ne kadaroregn Afar commtteeer tarafndan mzaanma darler tamamen Urquhaa attr. Johntone mektubu Sutana ulatramaynca ngltereye dndn ve Suav'nnmektubu Parte tercme ederek ktak olarak batnda daha nce beltk

Bu mektubun nglzce orjnaln balm oarak bulamadk Ancak mektubun br kopya ngtere bykel

H e n r y E l l o t t a r a f n d a n o r e g n O f f c e egnderlmtr

Suav'nn tercmenn bal yedrHuzur- evket-Mevfr Padahye an Yce

Padaha ngltere Umr- Ecnebye Komteler Canbnden tarafndan Seken D Buuk Mlyon Lralk Hakk-Duyn borlarn lnme Layhan Kabu Nyazyla Ar

zuha DlekeMektupta 2 oregn Affar Commtteenn temclernn mzaa vardr

Sutan'a on derecede aygl br dlle htab edlmtrncelkle Komteler, kurulu amaarnn kendlkelerndek nanlarn Trklere g yanl kanaatern dzeltmek olduunu belerek ze baamlardr

Mektupta yer yer tadmz Urquha bze rett k,gterd k gb fadeere karayoruz aten mektubun ba tarafndak fkrer Urquhan br nce mektupta krernn br tekrar mahyetndedr

Komteere gre, kend kelernde Omanl Devet,doayyla Trkerle lg dzetmek tedkler

1 8 1 PRO O 44, rm lt d Deby n. . Suav'nntecmesde mektubun lna mayan baz laveler vardr


74/287

byk e yanl zan ardr1 - Oman Deeti Rya'dan zaiftir Arpalarn

yardm omaza Ryaya mkaemet edemez2- Omanl Deeti, din e inan hrriyetine ayg

deildir Hritiyanlar ikence ediliyor, doayya Arpa din kardelerinin himayeine mhtatrar

Deleti Omaniyye Arpa nizmatna takit ileKran- Keimi Napoyon'n kannlarya deitiei.

Komiteer b yanl zann reddederek kendilerincedr oan fikirei ieri ryorar

1 Rya alnda Oman'dan daha zayftr Ancak Arpalara dot yz gtererek onlar Oman Deleti aleyhinde klanarak bnd mekii koryor.

2 Oman deleti din e icdan hrriyetine aygldrO kadar aygldr ki, Arpada dinlere kar enmamahakr olan ngilizlerin kendi mezhebinden olmayan (Katoiker) inanara gterdii mamahadan okok daha fazla mamahr

Omanl Deetinin eameti ancak Kr'an Keim'inhkmeine ba kalmandadr (2)

Mektbn daha onraki kmarnda Oman Deeti'nin Rya'ya kar poziyon, Oman Deetine karArpal Deetlerin ttm e d borlar ie bnardanOmanl Deeti'nin nal klacana dair grer ilerirlmtr

S ltan dan, h i k ime nin y mad P ar iAntlamandan kendilerinin de ekilmeleri, yabanc efirerin keinin i ierine mdahale etmeerininnenmei itenir

Sa'nin tercme ettii mektp paragrafla onaeriyor:

t- hakkaniyetimt- mlkneerinden (Adaletrnei iz padiahtan) hlaa-i niyaz- edakaar (izeadk oan bizerin zete rica) dr ki memik-i mahraarnn imareti (Yce lkenizin kaknma) e

bicme Mim e gayr mim (mman olmayan)


75/287

teb'a-i ahenelerinin (atandalarnzn) refah e himayeini mtekeffi (garanti altna aan) bulunan KuranAzim-an (an Yce Kuran- Kerim) ahm- erifeine(Yce hkmerine) itimad buyurup Arupaarnhrriyt-i ticareine (ticaret hrriyetine) mani e tarh etez-ii ekafde (ergierin toplanma e hcamanda) ad ie muhaif olan mecnnane (deiceine) eteadiyne (hakz) nizamlarn memaliki adiye-iahaneerine (adaete idare edilen lkenize) idhe (okumana) maade erilmeye e Deeti Ayeerininiyiine dair dey tani (taklit) ediip mahz haadan(ade hatadan) ibaret oan Pa muahedei kaydndanbndan) atanat- eniyyelerinin ha (kuarlma)

bir iradei katiyyei ahaneleriyle (kein bir feannza)H buyurula (

Sua, kitapa, ayca Daid Urquhan eyhlilamayazd bir metubu da tercme ederek koymutur.

Urquhart, bu mektupta kendii e ardaarnn Omanlnn d borlarnn faizerini ildirmek iin gayretgteriyorken hatta ngiliz paramentoundan bir karar

kmaya muaffak olmuken Bbinin yeni yeni enetler bap borlar arttrmandan dolay teeflerini bildirir

Urquhart, bunun nne geilmei gerektiini belirttii mektubunda eyhliam'a deletin kurtarlmahakknda grlerini bidirir

Bu mektubu Sua, Arupa'dan dndkten onra Vakitgazeteinde ayca yaynamtr

( kt gzsd s so paragraf aadakl gdr"lally w sh Yor ajsy to rstor yor Empr to happss ad prosprlty y followg thos maxms of th orawhh whl prott t Chrsta ayah, do ot pt th assad olow of Erop, t whh jo ry o ommr adsmpllty o taxato ad w rthr trat that yor majstywl dlar yorslf lratd rom al th ogato, whlhhav fodamtaly mposd o rky y a ompathh has vr osd wh hr favor th so aldraty of Pars

1 V r an 18


76/287

BZZAT SUAV VEYA BAKA KAYNAKLAR TARADAN SZ EDLD HALDE RASTLAY AMADIIMIZEEER

Ad Esern A d n nG 1 - Neyih-i Ebu Hanife ehiUlm N 15 842- aknin Siyeri Efyei z er in e ki Ci l t

erh Ulm N 15 84

3- ibbaku'I Ulm

4- Mektupa

Ulm N 8 431 N15 85Ulm N 15 83

5- Makamat Tarznda Yazlm Kendi Hayat HikayeiUm N 15 83

6 Taihi a Um N 8 473

7 Sahih-i Buhanin U- Cedide zere TanzimiUm N 15 868- az ve Heab't-Tamam vet-Tefazl Um N 7

41 Mevzuatl-Ulm Tecmei Ulm N 8 4401 Cevami-i lm' -Riyazi Tecmei U m N 1

birleik

hüseyin Çelik - ali suavi

Documents