humanisme in ethiek en religie geschiedenis, filosofie en ... · studiejaar: bachelor 2, 2011/2012...
TRANSCRIPT
Bachelor jaar 2 Humanistiek
HUMANISME IN ETHIEK EN RELIGIE –
geschiedenis, filosofie en actualiteit
Zingeving 2, module 2
Coördinator: Joep Dohmen
Werkboek
Auteurs: Joep Dohmen
Laurens ten Kate
Willeke Los
2de
druk, Herfst 2011
WAARSCHUWING
Door combinatie van lang achtereen in dezelfde houding werken,
een hoge werkdruk en een minder goed ingerichte werkplek
kunnen gezondheidsklachten zoals RSI ontstaan.
Preventieve maatregelen kunnen veel leed besparen; zie bijlage 4
van Vormgeving van werkstukken (UvH-werkboek, 8e geheel
herziene druk, augustus 2004).
TENTAMENFRAUDE EN PLAGIAAT
De examencommissie van de UvH geeft speciale aandacht aan
tentamenfraude. Dit wordt gezien als een ernstige inbreuk op
academische normen omdat een juiste beoordeling van de kennis
en vaardigheden van de student dan niet goed mogelijk is, en
omdat het oneerlijk is tegenover medestudenten. Van de
verschillende soorten fraude komt plagiaat het meeste voor.
Plagiaat is het gebruik van uitspraken, teksten, illustraties en
meningen van een ander zonder vermelding van de bron, waarbij
de plagiator de indruk wekt alsof deze van hem of haar zelf zijn.
Op tentamenfraude kunnen zware sancties volgen, tot aan het
uitsluiten van de studie toe. Zie voor meer informatie:
http://studentenweb.uvh.nl/Page/sp1132/index.html
titel Zingeving 2: Humanisme in ethiek en religie, werkboek
auteurs Joep Dohmen
Laurens ten Kate
Willeke Los
vormgeving/
opmaak Anne-Greet van Rootselaar
druk 2de
druk, herfst 2011
uitgave Universiteit voor Humanistiek
Kromme Nieuwegracht 29
3512 HD Utrecht
reeks werkboeken Bachelor 2 Universiteit voor Humanistiek 2011/2012
code 111/Ba2/Z2-2/wb
© UvH 2011
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord ..................................................................................................................... 5
Introductie ...................................................................................................................... 7
Cursusbeschrijving:
1 Algemene gegevens .................................................................................................... 9
2 Doel/leerresultaat ........................................................................................................ 9
3 Werkvormen, lesuren, student-assistenten en studiebelastingsuren ........................... 10
4 Beoordeling .............................................................................................................. 12
5 Afronding ................................................................................................................. 13
6 Uitslag en inzage van het tentamen ........................................................................... 14
7 Onderwijskwaliteitszorg ........................................................................................... 14
Programma Zingeving 2: Humanisme in ethiek en religie .............................................. 15
Beschrijving van colleges, projectgroepen en seminars van MODULE 2:
- Week 1 ............................................................................................................ 18
- Week 2 ............................................................................................................ 19
- Week 3 ............................................................................................................ 20
- Week 4 ............................................................................................................ 22
- Week 5 ............................................................................................................ 23
- Week 6 ............................................................................................................ 26
- Week 7 ............................................................................................................ 27
- Week 8 ............................................................................................................ 29
Literatuur ...................................................................................................................... 30
4
5
VOORWOORD
In dit werkboek staat de tweede module van het programma voor het deel Zingeving in het
tweede bachelorjaar van de UvH beschreven: Humanisme in ethiek en religie –
geschiedenis, filosofie, actualiteit. Het gehele vak Zingeving 2 bestaat uit twee modulen:
Humanisme in ethiek en religie 1 (periode 1) en Humanisme in ethiek en religie 2 (periode
2). Dit werkboek gaat dus over de tweede module.
Dit programma is een geheel vernieuwde versie van het eerdere programma ‘Het goede
leven’, dat in de afgelopen zeven jaar werd gegeven. Dat programma is met interesse en
genoegen door studenten gevolgd, zo blijkt uit evaluaties en vele spontane reacties. Het
was echter ook een versnipperd programma, met een ingewikkelde opzet die voor de
studenten niet altijd helder was. Afgelopen jaar 2010-2011 is dit vernieuwde Z2
programma met succes ingevoerd en het wordt hierom dit jaar voortgezet.
Humanisme in ethiek en religie zet vele thema’s en aandachtsvelden van ‘Het goede
leven’ voort, maar voegt ook veel nieuwe stof toe en laat oude stof vallen. Het programma
is strakker van structuur. Belangrijk voor jullie studenten is te weten dat het programma
dermate is gewijzigd dat wie Z2-oude stijl heeft gevolgd (vóór 2010), geen tentamen meer
kan doen in het nieuwe programma. Daarover zijn alle studenten destijds uitvoerig en op
verschillende momenten bericht; en er zijn extra herkansing ingelast. Humanisme in
ethiek en religie is een zinverschaffend en uitdagend programma over dat waar we zelf
aan deelnemen en waar we naar op zoek zijn: het is dus voor ieder heel concreet. Tegelijk
geeft het ons veel te denken: over ethische dilemma’s, morele idealen en levensvoering,
over religieuze tradities en hun tegenstrijdigheden en actualiteit. Over zingeving en haar
samenhang met ethiek, levensbeschouwing en religie, en over de vele betekenissen en
verschijningsvormen van humanisme. De leerstof, zowel de literatuur als de colleges, is
divers, rijk aan noties en voorbeelden, die echter niet als vanzelfsprekendheden worden
gebracht.
Wij nodigen jullie uit vanaf het begin voluit mee te doen, zowel door je goed voor te
bereiden als met je aanwezigheid en betrokken deelname, want daardoor kan in de
wederkerigheid de stof het beste uit de verf komen en het onderlinge gesprek verdiepend
werken. Het gaat immers niet alleen om kennis te vergaren en te leren lezen wat er in een
tekst gebeurt, maar ook om op een open, sensibele en reflexieve wijze om te gaan met
eigen en andermans ervaring. We houden ons zowel met de actualiteit bezig als met dat
wat de geschiedenis aan inzichten en praktijken heeft opgeleverd en doorgegeven, in die
zin is het een levendig en multidisciplinair programma waar theorie en praktijk op elkaar
betrokken zijn.
Als coördinatoren trachten wij een voorspoedige gang van het programma te bevorderen,
alert te zijn op eventuele problemen, en we vragen jullie ons daar eventueel op te wijzen,
maar ook om zelf en met elkaar een bijdrage te leveren aan een goed verloop en een
vruchtbare leertijd. Tijdens de eerste module zal Laurens ten Kate uitvoerend coördinator
6
en aanspreekpunt zijn, tijdens de tweede module Joep Dohmen. Houd hier goed rekening
mee als je vragen of problemen hebt!
Tot slot, dit werkboek is met zorg samengesteld en gaat in op alle relevante aspecten van
het programma. Maar, het kan gebeuren dat tijdens het programma een omissie blijkt of
dat een formulering van beleid vragen oproept bij de uitvoering ervan. Zowel in geval van
iets dat niet geregeld is als ingeval van iets dat niet afdoende geregeld blijkt te zijn,
beslissen, na overleg met betrokkenen, de coördinatoren.
Laurens ten Kate
Coördinator module 1
7
ALGEMENE INTRODUCTIE: HUMANISME IN ETHIEK EN RELIGIE –
geschiedenis, filosofie en actualiteit
Algemeen Z2 In het eerste jaar, in Z1, maakte je kennis met de centrale thematische gebieden waarop de
humanistiek zich beweegt: identiteit, existentie, narrativiteit, uniciteit, verbondenheid.
Deze werden vanuit verschillende academische invalshoeken bestudeerd: religiestudies,
psychologie en filosofie. In de beide modules Humanisme in ethiek en religie:
geschiedenis, filosofie en actualiteit I en II (tezamen Z2) wordt vervolgens de basis gelegd
voor jullie kennis van en inzicht in de verschillende ethische en levensbeschouwelijke
thema’s en stromingen die in de humanistiek een rol spelen.
Het gaat om twee zelfstandige modules, elk met eigen docenten, eigen inhoud en eigen
toetsing, die niettemin nauw samenhangen. Tezamen vormen de twee modules een
grondige inleiding in de religiestudies en in de ethiek, zoals deze beide disciplines binnen
de humanistiek van belang zijn. Tijdens een gezamenlijk openingscollege geven de beide
coördinatoren Laurens ten Kate en Joep Dohmen, een introductie in de overkoepelende
thematiek van beide modules.
We spitsen de algemene thema’s die in Z1 behandeld worden, verder toe door ons te
verdiepen in de verschillende betekenissen van het humanisme door de westerse
geschiedenis heen, tot in de huidige tijd: zo verschijnt het begrip ‘humanisme’ soms als
wereldbeeld of levensbeschouwing, soms als beschavingsideaal, dan weer als persoonlijke
levensstijl of als politieke beweging van emancipatie. En er zijn meer betekenissen te
ontdekken.
Opnieuw zullen verschillende wetenschappelijke benaderingen ons daarbij helpen: in de
eerste periode zijn dat met name de religiestudies en de theologie, in de tweede de ethiek
en de geschiedwetenschap. Door het hele programma heen zullen de ethische, de
religieuze en de historische vragen die onze poging het humanisme in al zijn complexiteit
te doordenken, telkens met elkaar in verband worden gebracht. Zo heeft de ethiek van de
Stoa in de Oudheid veel te maken met de levensvisie van de eerste christenen; zo heeft het
ethisch en politiek reveil van de humanistern uit de Renaissance onder meer wortels in de
christelijke en islamitische spiritualiteit van de Middeleeuwen en haar verzet tegen de
adellijke en kerkelijke macht; en zo verwijzen hedendaagse spirituele stromingen en
ervaringen in onze westerse wereld naar de geschiedenis en de actualiteit van oosterse
religies, zoals het zen-boeddhisme.
In de eerste module worden, na een inleidende week, in korte blokken van vier colleges
drie levensbeschouwelijke tradities behandeld: boeddhisme, de joods-christelijke traditie
en de islam. Er is veel plaats voor historische verdieping. Steeds zal daarbij de vraag aan
de orde zijn op welke manier deze tradities hebben nagedacht over de ethische dilemma’s
van het menselijk leven, en vormgegeven aan de rijke wereld van levenskunst en
spiritualiteit die door de westerse geschiedenis is voortgebracht. Ook zullen de
8
raakvlakken en verschillen tussen deze drie religieuze tradities en het humanisme worden
behandeld.
In de tweede module staat de ethiek als een belangrijk deelgebied binnen de humanistiek
centraal. Ook hier is de benadering primair historisch, en volgen we de geschiedenis van
de ethiek vanaf de Oudheid tot in de huidige tijd. Uiteenlopende vooronderstellingen en
perspectieven bij wat een zinvol leven is, passeren de revue, zoals onder meer vrijheid en
verbondenheid, of opvoeding en deugd. We zullen vaststellen dat ieders hoop om ‘goed te
leven’, voor zichzelf en voor de ander, niet zo vanzelfsprekend is als het lijkt.
Introductie bij de tweede module van Z2: ETHISCH HUMANISME
Als Socrates rond 400 voor Christus in Athene de markt op loopt en met de aldaar
aanwezigen een gesprek voert over de kwaliteit van hun leven, begint de lange
geschiedenis van de westerse moraal. Natuurlijk ging er iets aan vooraf: het relativisme
van de sofisten dat voor Socrates blijkbaar onhoudbaar en onverdraaglijk was. Er valt
volgens hem wel degelijk iets algemeen zinvols te zeggen over ‘to eu zèn’: het goede
leven. Het gaat om het verwerven van een Socratische autonomie (Nussbaum). Het debat
tussen Socrates en de sofisten over de bepaling van ‘het goede leven’ is in feite nooit
opgehouden en duurt tot op de dag van vandaag voort.
In deze tweede module behandelen we grote lijn van dat debat: de verschillende
standpunten in de eudaimonistische ethiek van de klassieke Oudheid van Socrates en Plato
tot en met de Stoa. De reactie daarop van het christendom en haar moraal, en de
doorwerking van beide lijnen in de renaissance oa bij Erasmus, Montaigne en Pico.
Daarna behandelen we de breuk en diepe cesuur die het moderne denken (Desacrtes) met
Locke, Voltaire en Kant – aanhangers van de Verlichting - ten opzichte van het gehele
premoderne denken aanbrengt. Vervolgens de heftige reactie van de kant van de
Romantiek (Rousseau, Goethe en Schiller) op het moderne procedurele denken. Een
nieuwe cesuur volgt bij Nietzsche en Kierkegaard die de opening maken naar een nieuwe
moraal in termen van authenticiteit. Daarnaast ontvouwt zich in de negentiende eeuw een
rijk decor van morele houdingen: liberaal, eudaimonistisch, expressionistisch.
De twintigste eeuw reflecteert de clash tussen Verlichting en Romantiek. Het
existentialisme beproeft een moraal van authenticiteit. In de vroege jaren tachtig levert
Foucault daarop heftige kritiek en brengt in samenhang met zijn disciplineringsopvatting
een bestaansethiek. Tegelijk zien we de revival van de deugdethiek en de opkomst van de
zorgethiek. Daarmee zijn we terug bij het begin, het nadenken over een persoonlijke,
morele levensstijl, maar nu in een laat- of postmoderne context. ‘Vandaag zijn we
allemaal levenskunstenaars, of we het nu willen of niet.’ (Bauman).
Willeke Los en Joep Dohmen presenteren deze ideehistorische en wijsgerige
achtergronden van ‘de morele bronnen van het zelf’ (Taylor). Zij zijn jullie gidsen bij de
bestudering van en dialoog over een zorgvuldige selectie van primaire teksten en
secundaire commentaren (oa. Ferry). De module biedt een grondige inleiding in het
ethisch humanisme. Joep Dohmen, coördinator Z2 module 2
9
CURSUSBESCHRIJVING
1. Algemene gegevens
Titel: Zingeving 2: Humanisme in ethiek en religie
Cursuscode: Z2-21 (module 2)
Studiejaar: Bachelor 2, 2011/2012
Periode: II
Omvang: 8 EC, oftewel 224 studiebelastingsuren (SBU)
Coördinatoren: Joep Dohmen (module 2). Tel: (030) 2390113
E-mail: [email protected] Student-assistent: Lori Verlaan (masterstudent)
E-mail: [email protected]
2. Doel/leerresultaat
Doelstellingen voor modulen 1 en 2:
• verwerven van kennis van en inzicht in de geschiedenis en de ideeënwereld van
boeddhisme/hindoeïsme, Jodendom/christendom en islam, in relatie tot het humanisme; en
in de geschiedenis van de ethiek in relatie tot het humanisme;
• blijk kunnen geven van zowel persoonlijk als theoretisch diepgaande reflectie op de
lesstof;
• zich verschillende visies op het humanisme in relatie tot de religieuze en ethische
tradities van onze cultuur eigen maken en daar een goed gefundeerde eigen mening over
kunnen formuleren;
• vertrouwd raken met vragen naar zingeving op theoretisch, existentieel en
maatschappelijk niveau, en deze vragen kunnen relateren aan de actualiteit van de 21ste
eeuw, als ook aan het complexe cultuurbestand van onze westers-moderne wereld;
• bekend zijn met de behandelde levensbeschouwelijke, filosofische en wetenschappelijke
denkers en visies en hun historische en culturele situering; in staat zijn om verbindingen te
leggen tussen lesinhoud en onderliggende (levens)visies en kunnen omgaan met
verschillende en contrasterende visies;
• in kleine projectgroepjes een probleemstelling kunnen formuleren, deze op basis van
literatuur en lesstof uitwerken, en presenteren tijdens een plenair seminar aan het einde de
module
10
3. Werkvormen, lesuren, student-assistenten en studiebelastingsuren
Werkvormen
Literatuurstudie, colleges, projectgroepen
Literatuurstudie
Het programma Humanisme in ethiek en religie begint bij het grondig lezen van de
literatuur. Zorg dat je voor elke bijeenkomst de opgegeven literatuur leest. Voor elke
bijeenkomst geldt ruim zes uur actieve leestijd, dus dat is tweemaal per week. Plan die tijd
daarom zorgvuldig in en neem het op in je agenda. Lees en studeer effectief. Maak korte
samenvattingen van artikelen of houd kernbegrippen en hoofdlijnen bij met
paginanummers. Maak aantekeningen van vragen en gedachten die bij je opkomen tijdens
het lezen. Pas dan worden de colleges levendige en leerzame onderdelen.
Zonder het zorgvuldig bijhouden van de literatuur is het niet mogelijk om het programma
goed te kunnen volgen en mee te doen, dat wil ook zeggen zelf tot vragen en
aandachtspunten komen en daarbij gericht te zijn op het ontwikkelen van een eigen visie
met betrekking tot de leerstof. Om meer redenen is het van belang de teksten goed te lezen,
zowel in de zin van vergelijking van verschillende soorten teksten als in de zin van de
gelaagdheid van een tekst: het analyseren op inhoud (vooronderstellingen, argumentatie,
spanningen, tegenstrijdigheden, onderliggend debat, betekenisvolle details of
verdichtingen) en op retorica (de wijze waarop argumenten worden ingezet). Als je moeite
hebt met studeren, zoek dan tijdig iemand op die je hierbij advies zou kunnen geven of
actief zou kunnen helpen: een studiegenoot, de docent, de coördinatoren, de
studieadviseur, studentenraadsman, etc. Vaak kan het ook helpen om onderling samen te
werken bij het lezen en bestuderen van literatuur. Door samen afspraken te maken,
literatuur door te nemen, vragen te formuleren en samenvattingen te maken, wordt het veel
gemakkelijker je aan de literatuuropgave te houden. Bovendien kun je elkaar helpen als het
even niet goed loopt. Natuurlijk is het van belang de teksten wel zelf te lezen. Uiteindelijk
scheelt het je een hoop tijd als je de literatuur direct goed bijhoudt, want dan ben je niet
constant bezig oude dingen in te halen. Als je toch achter gaat lopen, is het verstandig,
meteen heldere en haalbare afspraken met jezelf te maken.
Overzicht van de lesuren De lesuren vinden plaats op ochtenden op dinsdag en vrijdag (9.00 tot 11.45 uur). Zo’n
ochtend is een samenhangend geheel en van studenten wordt verwacht dat zij er de hele
ochtend zijn. De lesuren bestaan in principe uit twee hoorcolleges en een responsiecollege.
Het kan voorkomen dat de betreffende docent je vraagt met je projectgroep (langer) aan
een opdracht te werken. Elke bijeenkomst kent zijn eigen invulling, zie daarvoor de
dagbeschrijvingen.
Colleges Iedere lesdag begint met twee maal een plenair college. De docent geeft een theoretisch kader
bij het thema c.q. de stof van die bijeenkomst, dat verheldert en verdiept. De docent gaat in op
de verplichte literatuur, geeft een toelichting, haalt er zaken uit naar voren, en situeert deze in
een breder kader.
11
Het is van groot belang goede aantekeningen te maken van de colleges, omdat de docenten
niet alleen de verplichte literatuur behandelen, maar ook een aantal eigen thema’s toevoegen.
De schriftelijke tentamens (zie onder, 4 en 5) zullen zowel de literatuur als de inhoud van de
colleges toetsen. De plenaire colleges duren elk 45 minuten. De docenten zullen zorg dragen
voor een afwisselend lesprogramma. Soms wordt er gekozen voor een intermezzo over een
relevant en boeiend thema. Daarnaast zullen de docenten waar mogelijk, gebruik maken van
visuele of muzikale ondersteuning ondxer meer via powerpointpresentaties.
Projectgroepen
In de eerste week van het programma formeren we kleine projectgroepen van gemiddeld 4
à 5 studenten. Deze groepjes blijven gedurende de hele module bij elkaar. De
projectgroepjes werken geheel zelfstandig, op zelf gekozen tijdstippen, aan een
gezamenlijke presentatie over een van de thema’s van de colleges. Deze presentaties
vinden plaats in een afsluitend seminar aan het einde van de module, waarbij alle docenten
aanwezig zullen zijn. Voor de presentaties krijgen jullie per projectgroep één groepscijfer,
dat voor 25% je eindcijfer per module bepaalt.
Jullie kunnen je presentatie inhoudelijk zelfstandig met de projectgroep voorbereiden,
maar overleg en advies van een van de docenten (die relevante expertise heeft over het
betreffende onderwerp) is te allen tijde mogelijk. Hierin wordt het initiatief bij jullie (de
studenten) gelegd. De deelnemers dragen zelf verantwoordelijkheid voor de
projectgroepen. We vragen voor de projectgroepen de inzet, motivatie en actieve deelname
van iedereen. Al met al is de projectgroep een belangrijke oefensituatie: in leren omgaan
met de stof, leren communiceren over de stof en ook je voorbereiding op de tentamens.
Student-assistenten
Lori Verlaan (masterstudent) is de student-assistent voor Z2 (module 1 en 2). Zij zal
inhoudelijk geen grote rol spelen, maar vooral organisatorische taken op zich nemen. Ook
zal zij af in toe namens de coördinator berichten op de SWP (Shared Work Place) zetten.
Samenstelling studiebelastingsuren (SBU)
Activiteit: Aantal uren:
contacturen 44
zelfstudie 180 (hieronder valt ook de gezamenlijke voorbereiding in
projectgroepjes van de presentaties voor de slotseminars)
-------------------------------------------------------
Totaal SBU: 224
12
4. Beoordeling
Overzicht van de afrondingen en de data van module 2
- Projectgroepspresentatie op afsluitend seminar.
Data: dinsdag 24 en vrijdag 27 januari 2012, 9.00 – 11.45 uur.
Het eindcijfer is een groepscijfer, dus niet individueel. Het geldt voor alle
deelnemende studenten per groep.
Cursuscode Z2-21
Verantwoordelijke coördinator: Joep Dohmen
- Humanisme in ethiek en religie II: ethiek en geschiedenis van het humanisme.
Gesloten boek tentamen
Dinsdag 7 februari 2012, 10.00 – 13.00 uur.
75% van je eindcijfer per module.
Cursuscode Z2-21
Verantwoordelijke coördinator: Joep Dohmen
Tentamen:
Dinsdag 7 februari 2012
10.00 - 13.00 uur
nakijktermijn: de
coördinator maakt het cijfer
uiterlijk 5 maart 2012
bekend
Hertentamen:
Dinsdag 17 april 2012 10.00 - 13.00 uur
nakijktermijn: de
coördinator maakt het cijfer
uiterlijk 15 mei 2012
bekend
Opmerkingen over de tentamens en de totstandkoming van het eindcijfer
Z2 kent twee modulen van acht weken. Elke module heeft één tentamen: Z2-11 voor de eerste
module betreft één tentamen en Z2-21 voor de tweede module betreft eveneens één tentamen.
In totaal worden er voor Z2 twee tentamenbriefjes uitgereikt. Het cijfer op het tentamenbriefje
is de optelsom van twee scores: je tentamen (75%) en je projectgroeppresentatie (25%).
Voor beide tentamens Z2-11 en Z2-21 moet een 5,5 gehaald worden voor een voldoende
beoordeling. De beide tentamens kunnen één keer herkanst worden.
Projectgroeppresentaties kunnen niet herkanst worden (tenzij in zeer uitzonderlijke
omstandigheden en na overleg met de coördinator), want deze zijn ingebed in de seminars; het
is uiteraard ondoenlijk hiervoor herkansingen te organiseren.
Indien de student na twee tentamengelegenheden een onvoldoende heeft, hetzij voor Z2-11 of
Z2-21, dan dient hij of zij in een later jaar het gehele tentamen over te doen volgens
programma en richtlijnen van dat jaar.
13
Tentamen Humanisme in ethiek en religie 2 (Z2-21)
Het Z2-21 tentamen is evenals Z2-11 een gesloten boek tentamen. Het wordt gehouden op
dinsdag 7 februari van 10.00 tot 13.00 uur. De vragen zijn zo opgesteld dat zij in twee uur
te beantwoorden zijn. Er is één uur extra marge ingebouwd. Binnen drie uur dient iedereen
klaar te zijn. Het tentamen beslaat twee onderdelen, te weten: ethiek en geschiedenis van
het humanisme.
De vragen kunnen bondig beantwoord worden, en toetsen een combinatie van kennis,
inzicht en greep op de stof. Alle vragen tellen even zwaar mee voor het cijfer.
Opmerking ten aanzien van de herkansing:
Aanmelden voor de herkansing geschiedt door het inleveren van een tentamenbriefje vóór
3 april 2012 in het postvak van Joep Dohmen.
5 Afronding
De inhoud van het schriftelijke tentamen is gebaseerd op de verplichte literatuur voor
college en de inhoud van de colleges. Inhoudelijke toetsingscriteria zijn:
• blijk geven de stof goed gelezen en begrepen te hebben;
• de stof in eigen woorden kunnen weergeven;
• blijk geven van verworven inzichten en overzicht te hebben van de morele bronnen;
• verbanden kunnen leggen tussen de verschillende morele kennisinhouden;
• integratie van de gelezen literatuur in de wijze waarop men zichzelf tot die literatuur en
het thema verhoudt;
• blijk geven van een doorleefde of doordachte visie en standpuntbepaling tot de materie.
Voor de afzonderlijke onderdelen gelden bovendien de volgende criteria:
De schriftelijke tentamens:
• De gestelde vraag wordt beantwoord (en niet een andere).
• De vragen worden volledig, helder, beknopt, en in eigen woorden beantwoord.
De probleemstelling van de projectgroepspresentatie:
• De probleemstelling heeft een duidelijke vraag met een beperkte reikwijdte die
beantwoordbaar is in de mondelinge presentatie van max. tien minuten.
• De probleemstelling bevat een motivatie bij de vraag, waarom wil je dit onderzoeken?
• De probleemstelling bevat een vermelding van de literatuur die je bij het beantwoorden
van de vraag wilt gebruiken.
• De probleemstelling en de presentatie moeten betrekking hebben op de behandelde stof
en een duidelijke relatie hebben met levenskunst en/of spiritualiteit.
• Projectgroepen die dat willen mogen externe literatuur bij hun presentatie gebruiken,
maar moeten wel duidelijk een verband leggen met literatuur en thematiek van Z2.
De presentatie:
• De presentatie wordt in max. tien minuten gehouden. Hierna is er tien minuten de tijd
voor reacties van de docenten en discussie.
14
• Het geheel wordt helder gepresenteerd, het betoog is aansprekend en biedt de
mogelijkheid tot feedback.
• In de presentatie wordt de probleemstelling doortastend beantwoord aan de hand van de
stof van de module. De beantwoording geeft blijk van een verdiepend en origineel denk-
en zoekproces.
6 Uitslag en inzage van het tentamen
De uitslag van de tentamens Z2-11 wordt uiterlijk 13 december 2011 bekend gemaakt.
Deze uitslagen worden op het prikbord van de kantine gehangen en op de Shared Work
Place geplaatst.
De docenten zullen ofwel hun beoordeling in de vorm van een speciaal samengesteld
formulier cijferspecificatie uitschrijven, ofwel gebruik maken van een correctiemodel. De
tentamens zelf blijven bij de coördinatoren, en zullen door de UvH worden gearchiveerd.
Inzage van het tentamen en feedback op het cijfer kan op afspraak met de coördinator
gegeven worden. Hij verwijst je eventueel door naar één van de docenten.
Mocht de uitslag van het tentamen voor een student verwijzen naar structurele problemen
bij het afleggen van tentamens, dan kan er met de coördinator een afspraak worden
gemaakt om dit door te spreken en te bezien welk patroon er wellicht aan ten grondslag
ligt.
7 Onderwijskwaliteitszorg
Aan het eind van de cursus kan je gevraagd worden een evaluatieformulier in te vullen. Het
evalueren van het onderwijs is een onderdeel van ons kwaliteitszorgsysteem. Elk
onderwijsonderdeel wordt minimaal één keer per drie jaar geëvalueerd. De
evaluatieresultaten worden bekeken door de opleiding, de coördinator en de
studentenvertegenwoordigers. In de bibliotheek liggen de onderwijsevaluaties in mappen
ter inzage. Hier wordt periodiek informatie aan toegevoegd met verbetermaatregelen als
vervolg op de evaluaties. Voor vragen en informatie kun je je wenden tot de verschillende
studentafgevaardigden (jaarvertegenwoordigers, Universiteitsraad), of tot de
beleidsmedewerker kwaliteitszorg Sophie Wils en assistent Saskia Zuijderduijn, te
bereiken via [email protected].
15
PROGRAMMA ZINGEVING 2: HUMANISME IN ETHIEK EN RELIGIE:
geschiedenis, filosofie, actualiteit
Beschrijving van programma MODULE 2
Let op: alle colleges zijn van 9.00 tot 11.45 uur.
Dinsdagen Vrijdagen
1 dinsdag 22 november 2011
- Inleiding in de ethiek
- Overzicht cursus en literatuur
- Socratisch zelfonderzoek (Nussbaum)
Docent: Joep Dohmen
Vrijdag 25 november 2011
Aristoteles DEUGDETHIEK
- Inleiding in de Ethica Nicomachea
- Deugden en Vriendschap
- Opdracht: Socratisch zelfonderzoek;
deugd bij Aristoteles.
Docent: Joep Dohmen
2 dinsdag 29 november 2011
Hellenistische ethiek: hedonisme
- Epicurus’ hedonisme
- Geschiedenis van het geluk
- tekst: Brief over het geluk (Opdracht)
Docent: Joep Dohmen
vrijdag 2 december 2011
Stoa: AANDACHT
- Seneca, Epictetus, Marcus Aurelius
(mede via Ferry)
- Overgang naar het christendom (Ferry)
- Teksten stoïcijnen (Opdracht)
Docent: Joep Dohmen
3 dinsdag 6 december 2011
Renaissance: Erasmus
- Inleiding in de renaissance
- Erasmus
- Montaigne (overeenkost/verschil M/E)
- tekstlezing: Encheiridion (opdracht)
Docente: Willeke Los
vrijdag 9 december 2011
Renaissance: Montaigne
- Vervolg Renaissance
- Het gewone leven
- Pico en Montaigne
- Teksten (Opdracht)
Docent: Joep Dohmen
16
4 dinsdag 13 december 2011
Verlichting: Voltaire
- Historische inleiding in de Verlichting
- Voltaire als voorbeeldfiguur
- Tekst Voltaire (Candide) (Opdracht)
Docente: Willeke Los
vrijdag 16 december 2011
Verlichting: Kants PLICHTSETHIEK
- Ideëen radicale Verlichting (Luc Ferry)
- de filosofie van Immanuel Kant
- de plichtethiek van Kant
- Tekst Kants Fundering van de moraal
(Opdracht)
Docent: Joep Dohmen
5 dinsdag 20 december 2011
Romantiek: Verbondenheid
- Inleiding tot de Romantiek
- Duitse romantiek
- expressivisme
- Goethe als sluitsteen
- Tekstlezing
Docent: Joep Dohmen
vrijdag 23 december 2011
Rousseau als sleutelfiguur
- Historische inleiding op de romantiek
- Jean Jacques Rousseau
- Teksten Rousseau (passages uit
Confessions en/of Reveries)
Docente: Willeke Los
LET OP: 26 DEC T/M 9 JAN KERSTVAKANTIE!!
6 dinsdag 10 januari 2012
19e eeuw: Nietzsches moraalkritiek
- Schopenhauer en Kierkegaard
- Nietzsche en zijn invloed. (Ferry)
- Tekstlezing
Docent: Joep Dohmen
vrijdag 13 januari 2012
20e eeuw Foucaults bestaansethiek
- De terugkeer van de levenskunst
- Actuele bestaansethiek van de (late)
Foucault : zorg voor zichzelf
- Brief aan een middelmatige man
(Dohmen) Tekstlezing : Foucault
Docent : Joep Dohmen
17
7 dinsdag 17 januari 2012
20e eeuw 1: Existentialisme
- inleiding over existentialisme
Sartre en De Beauvoir
- Tekstlezing De Beauvoir
(De gebroken vrouw)
Docente: Willeke Los
vrijdag 20 januari 2012
Actuele humanistische ethiek (1)
- Ontwerp van een bestaansethiek
- Kritieken vanuit deugd- en zorgethiek
- Tekstlezing: Middelmatige man
Docent: Joep Dohmen
8 dinsdag 24 januari 2012
Actuele humanistische ethiek (slot)
- Brief aan een middelmatige man
- Luc Ferry: Na de deconstructie. De
hedendaagse filosofie
- 11.15 – 12.00: Seminar met presentaties
projectgroepen
Docenten: WL en JDO
vrijdag 27 januari 2012
Seminars en slotbeschouwing
9.00 – 12.00 Seminar met presentaties
projectgroepen
Docenten: WL en JDO
Let op: DIES UvH begint pas in de
middag. Het seminar gaat dus gewoon
door!
9 30 januari t/m 3 februari 2012
Zelfstudieweek / Hertentamens
30 januari t/m 3 februari 2012
Zelfstudieweek / Hertentamens
10 Dinsdag 7 februari 2012
10.00-13.00 uur
SCHRIFTELIJK TENTAMEN Z2-21
Module 2
18
CURSUSPROGRAMMA Module 2:
WEEK 1
College 1 INLEIDING IN DE EUROPESE ETHIEK
Dinsdag 22 november 2011
9.00 - 11.45 uur
Docent: Joep Dohmen
Beschrijving
College Overzicht van de module
Algemene inleiding in de ethiek
Socrates als vader van de westerse ethiek / Plato
Responsie: gesprek over moraal/ethiek
Zelfstudie - Luc Ferry: Wat is filosofie? In: Beginnen met filosofie 9-37
- Plato: Wanneer draagt men zorg voor zichzelf? In: J.Dohmen,
Over levenskunst, 25-38
- Martha Nussbaum: Socratic self-examination. [Readertekst 1]
WEEK 1
College 2 ARISTOTELES DEUGDETHIEK
Vrijdag 25 november 2011
9.00 - 11.45 uur
Docent: Joep Dohmen
Beschrijving
College De Grote Twee: Plato en Aristoteles
Aristoteles’ deugdethiek; vriendschap
Responsie: twee vragen staan centraal. Behandel ze met je
projectgroep. 1.Wat is socratisch zelfonderzoek? Wat vind je van
de 5 claims? 2. Wat is deugd bij Aristoteles? Wat is het juiste
midden? Geef voorbeelden van deugden.
19
Zelfstudie - Voortreffelijkheid van karakter. In: J.Dohmen: Over levenskunst,
39-49
- Herhaling M. Nussbaum: Socratic self-examination. [Readertekst 1]
WEEK 2
College 3 HELLENISTISCHE ETHIEK: EPICURUS
Dinsdag 29 november 2011
9.00 - 11.45 uur
Docent: Joep Dohmen
Beschrijving
College Het hedonisme van Epicurus.
Geschiedenis van het geluk
Responsie: lees en bestudeer Epicurus’Brief over het geluk/Brief
aan Menoikeus (In J. Dohmen,Over levenskunst 50-56)
Onderzoeksvragen:
Wat is geluk volgens Epicurus? Wat is de hedonistische calculus?
Hoe staat hij tegenover de dood? Wat vindt je van zijn geluksleer?
Zelfstudie - Epicurus’ Brief over het geluk/Brief aan Menoikeus
In J. Dohmen,Over levenskunst 50-56
WEEK 2
College 4: HELLENISTISCHE ETHIEK: STOA
(EN DE OVERGANG NAAR HET CHRISTENDOM)
Vrijdag 2 december 2011
9.00 - 11.45 uur
Docent: Joep Dohmen
Beschrijving
College De late Stoa (Seneca, Marcus Aurelius en Epictetus): wat is de
kern van de stoicijnse ethiek? Behandeling thema’s en auteurs.
20
Korte uitwijding van: De overwinning van het christendom op de
klassieke Oudheid.
Responsie: Wat is stoïcijns? Hoe moet je leven volgens de stoa?
Wat zegt Ferry erover (de kern). Geef enkele voorbeelden uit
Epictetus en Marcus Aurelius; Wat verstaat Seneca onder woede,
waarom is woede zo gevaarlijk en vind je zijn bestrijding van
woede overtuigend?
Zelfstudie - Seneca over de woede : [readertekst 2]
- Epictetus: Wenken v. e. evenwichtig leven, In J.Dohmen, Over
levenskunst 82-88
- Marcus Aurelius, Persoonlijke notities, In J.Dohmen, Over
levenskunst 88-97
- Luc Ferry, Het liefhebben van de wijsheid volgens de stoïcijnen
(37-82).
Vrijblijvend: - Luc Ferry: De overwinning van het christendom op de Griekse
filosofie (82-134).
WEEK 3
College 5 RENAISSANCE (I):
DE ETHIEK VAN HET GEWONE LEVEN
Dinsdag 6 december 2011
9.00 - 11.45 uur
Docenten: Willeke Los
Beschrijving
College
9.00 – 10.45 uur In de geschiedenis van het humanisme neemt de Renaissance een
belangrijke plaats in. In dit college beschouwen we deze periode
vanuit historisch perspectief. Daarbij wordt speciale aandacht
besteed aan Erasmus en Montaigne die voor de geschiedenis van
het humanisme van grote betekenis zijn.
21
11.00 – 11.45 Responsiecollege: bespreking van de voorbereidingsopdracht en
gelegenheid tot het stellen van eigen vragen over de stof.
Zelfstudie Verplichte literatuur:
- Erasmus, ‘The Handbook of the Christian Soldier’ [readertekst 3]
- Desiderius Erasmus, ‘Moeten kinderen autoritair of vrij worden
opgevoed?’ In J.Dohmen, Over levenskunst p. 130 – 136.
- fragmenten uit het essay van Montaigne, ‘Over de opvoeding’
[readertekst 4].
Voorbereidingsopdracht
Lees de opgegeven literatuur goed door. Noteer zaken die je niet
begrijpt.
Beantwoord de volgende vragen op schrift:
1) Leg op basis van de Enchiridion uit wat Erasmus onder volmaakte
vroomheid verstaat. Op welke tegenstellingen is deze vroomheid
gebaseerd?
2) Waarin is volgens Erasmus het ware christendom gelegen? Licht je
antwoord toe.
WEEK 3
College 6 RENAISSANCE (II) Vervolg
Vrijdag 9 december 2011
9.00 - 11.45 uur
Docenten: Joep Dohmen
Beschrijving
College: Vervolg Renaissance. Behandeling van ‘het gewone
leven’ als item. Noordeuropese en zuideuropese renaissance met
als representanten: Montaigne en Pico.
Responsiecollege: beschrijf Montaigne en Picos visie op het goede
leven. Wat zijn de belangrijkste elementen? Welke verschillen zie
je? Waar sta je zelf?
22
Zelfstudie - Fragmenten uit het essay van Montaigne, ‘Over de opvoeding’
[readertekst 4]
- Montaigne, Over de ervaring, in J.Dohmen, Over levenskunst
148-156.
- Pico della Mirandola, Over de menselijke waardigheid. In
J.Dohmen, Over levenskunst 126-130.
WEEK 4
College 7 VERLICHTING (I): RATIONELE ETHIEK
Dinsdag 13 december 2011
9.00 - 11.45 uur
Docenten: Willeke Los
Beschrijving College:
9.00 – 10.45 uur Binnen het hedendaagse publieke debat in het algemeen en het
humanisme in het bijzonder is er de laatste tijd weer veel aandacht
voor de Verlichting. In het publieke debat lijkt de Verlichting
samengevat te kunnen worden in een paar kernwaarden. Hoe
verhoudt deze visie zich tot een meer historische manier van
kijken naar de Verlichting? In dit college presenteert Willeke Los
een aantal historische visies op de Verlichting. Daarbij besteedt zij
ook aandacht voor het humanisme interessante denkers, zoals
Voltaire.
11.00 – 11.45 uur Responsiecollege: bespreking van de voorbereidingsopdracht en
gelegenheid tot het stellen van eigen vragen over de stof.
Zelfstudie Verplichte literatuur:
- Voltaire, (2010) Candide : of het optimisme. Amsterdam :
Uitgeverij L.J. Veen. Let op : hele boekje
Voorbereidingsopdracht
Lees de opgegeven literatuur goed door. Noteer zaken die je niet begrijpt.
23
Beantwoord de volgende vragen op schrift:
1) Het denken van de 18e-eeuwse philosophes wordt door
sommige auteurs als humanistisch beschouwd. Geef op basis
van Candide drie voorbeelden waaruit het humanisme van
Voltaire blijkt. Licht elk voorbeeld toe.
2) Volgens Voltaire dient de filosofie zich bezig te houden met
hoe je je moet gedragen in het dagelijks leven. Hoe geeft
Voltaire uitdrukking aan deze opvatting in Candide?
WEEK 4
College 8 VERLICHTING (II): KANT
Vrijdag 16 december 2011
9.00 - 11.45 uur
Docenten: Joep Dohmen
Beschrijving
College: Bespreking van Luc Ferry hoofdstuk 4: het humanisime of het
onstaan van de moderne filosofie. De grootste filosoof van de
Verlichting is Immanuel Kant. Hij ziet een gevaar in de radicale
verlichting. Daarom presenteert hij een alternatieve ethiek.
Behandeling van Kants plichtmoraal.
Responsie: wat is de grote ethische omwenteling in de moderniteit
volgens Ferry? Welke is Kants kritiek op de Griekse geluksmoraal?
Welk alternatief biedt hij? Leg uit. Wat een plichtsmoraal is.
Zelfstudie: - Immanuel Kant: Fundering van de metafysica van
de zeden. Tweede hoofdstuk: Overgang van de populaire zedelijke
wijsbegeerte naar de metafysica van de zeden. (passage)
[Readertekst 5]
- Luc Ferry: Het humanisme of het ontstaan van de moderne
filosofie. p. 134 – 204.
24
WEEK 5
College 9 ROMANTIEK (1)
Dinsdag 20 december 2011
9.00 - 11.45 uur
Joep Dohmen
Beschrijving
College: Verlichting en Romantiek worden gezien als twee tegengestelde
stromingen binnen de cultuurgeschiedenis. In dit college gaan we
in op de romantiek, ten dele op de duitse romantiek (oa Schiller).
Wat is eigenlijk romantiek, wanneer was ze en welke aspecten
kenmerken deze periode? Filosofische inleiding op deze periode,
met nadruk op het romantisch expressivisme en het slot van de
classicist JW von Goethe.
Responsie: wat is romantiek en wat is haar bezwaar tegen de
Verlichting? Wat is zelfexpresssie, hoe doe je dat? welke rol
spelen de natuur en de verbeelding?
Zelfstudie
verplichte literatuur - Charles Taylor, De expressivsitische wending. [Readertekst 6]
- Teksten van Rousseau, Goethe en Schiller uit J.Dohmen: Over
levenskunst.
WEEK 5
College 10 ROMANTIEK (II): ROUSSEAU ALS SLEUTELFIGUUR?
Vrijdag 23 december 2011
9.00 - 11.45 uur
Docenten: Willeke Los
Beschrijving college:
9.00 – 10.45 Rousseau wordt door veel mensen beschouwd als een representant
van de (vroege) Romantiek. Hij leefde echter in de periode van de
Verlichting en wordt door andere auteurs ook wel het geweten van
de Verlichting genoemd. In dit college onderzoeken we de vraag
hoe we Rousseau moeten begrijpen: als vertegenwoordiger van de
Romantiek of van de Verlichting? We doen dit aan de hand van
25
visies op beide periodes en een aantal centrale ideeën uit
Rousseau’s werk, waaronder zijn autobiografische geschriften.
Daarbij gaan we ook in op de vraag naar de betekenis van
Rousseau voor de geschiedenis van het humanisme.
11.00 – 11.45 uur Responsiecollege: bespreking van de voorbereidingsopdracht en
gelegenheid tot het stellen van eigen vragen over de stof.
Zelfstudie Verplichte literatuur:
- Jean-Jacques Rousseau, Overpeinzingen van een eenzaam
wandelaar: Eerste wandeling, Vierde wandeling, Vijfde wandeling
en Achtste wandeling. [ca. 40 pagina’s]
- Rousseau, fragmenten uit Bekentenissen [readertekst 7]
Voorbereidingsopdracht
Lees de opgegeven literatuur goed door. Noteer zaken die je niet begrijpt.
Beantwoord de volgende vragen op schrift:
1) Analyseer de betekenis van de begrippen autonomie en
authenticiteit in de Overpeinzingen van een eenzaam
wandelaar. Welke relatie kun je leggen met Verlichting en
Romantiek?
2) Wat is volgens jou de waarde van Rousseau’s
autobiografische project? Is het door hem geformuleerde doel
een waarachtig beeld van zichzelf te schetsen volgens jou
haalbaar? Motiveer je antwoord.
LET OP: ma 26 december 2011 t/m vrij 6 januari 2012 KERSTVAKANTIE!
26
WEEK 6
College 11 NEGENTIENDE EEUW: NIETZSCHES MORAAL KRITIEK
Dinsdag 10 januari 2012
9.00 - 11.45 uur
Docent: Joep Dohmen
Beschrijving
College: Na de Verlichting en de romantiek.
Schopenhauer en Kierkegaard
Nietzsche als criticus van de Europese moraal
Responsie: maak een analyse van Nietzsches: Menselijk al te
menselijk ( In Levenskunst, 251-263). Welke stappen onderscheid
Nietzsche op weg naar de vrije geest ? Wat vind je van deze visie
op vrijheid ? Kun je het plaatsen in Luc Ferry’s visie op
Nietzsche?
Zelfstudie: - Teksten van Schopenhauer, Kierkegaard en Nietzsche in:
J.Dohmen: Over levenskunst p. 221-262.
- Luc Ferry: De postmoderniteit. Het geval Nietzsche. P. 204 - 274
WEEK 6
College 12 20E EEUW (1): FOUCAULTS BESTAANSETHIEK
Vrijdag 13 januari 2012
9.00 - 11.45 uur
Docent: Joep Dohmen
Beschrijving
College : Beschrijving college over Foucaults bestaansethiek. De terugkeer
van de levenskunst. Plaatsing in het oeuvre van Foucault. Analyse
van de zelfzorg. Actualiteit van de bestaansethiek via de Brief aan
een middelmatige man.
Responsie: Welke overgang kent Foucaults werk? Welke vier
aspecten vormen de kern van Foucaults bestaansethiek? Wat is een
vrijheidspraktijk? Wat verstaat MF onder een leven als kunstwerk?
27
Zelfstudie: - Brief aan een middelmatige man (J. Dohmen), 73-96
- Michel Foucault : Waarom zou niet iedereen van zijn leven een
kunstwerk kunnen maken? In : Over Levenskunst, 309- 323.
WEEK 7
College 13 TWINTIGSTE EEUW (1) : EXISTENTIALISME
Dinsdag 17 januari 2012
09.00 – 11.45 uur
Docent: Willeke Los
Beschrijving
College
9.00 – 10.45 uur Na de Tweede Wereldoorlog was het existentialisme, met name in
Frankrijk, een ware rage. Voor de doorbraak van het existentialisme
als populaire filosofie was Sartre van groot belang. Het was echter
de verdienste van Sartres levensgezel, Simone de Beauvoir, dat zij
zijn filosofie uitwerkte tot een ethiek die ook voor het humanisme
interessant is. In dit college gaan we in op de belangrijkste begrippen
uit het existentialisme van Sartre en De Beauvoir en hun betekenis
voor het humanisme.
11.00 – 11.45 Responsiecollege: bespreking van de voorbereidingsopdracht en
gelegenheid tot het stellen van eigen vragen over de stof.
Zelfstudie Verplichte literatuur:
- Karen Vintges, ‘Vrijheid in verbondenheid. Het actuele denken van
Simone de Beauvoir’ [readertekst 8]
- Simone de Beauvoir, De gebroken vrouw [alleen dit verhaal uit het
gelijknamige boek met 3 novellen].
Voorbereidingsopdracht
Lees de opgegeven literatuur goed door. Noteer zaken die je niet begrijpt.
28
Beantwoord de volgende vragen op schrift:
1) Waarin schiet de hoofdpersoon van De gebroken vrouw
tekort vanuit existentialistisch oogpunt? Noteer
vindplaatsen van relevante passages.
2) In welke opzichten kun je De gebroken vrouw
beschouwen als een literaire pendant van De Tweede
Sekse?
3) Welke adviezen die de hoofdpersoon krijgt komen
overeen met/sluiten aan op het existentialisme van
Simone de Beauvoir?
WEEK 7
College 14: ACTUELE HUMANISTISCHE ETHIEK (1)
Vrijdag 20 januari 2012
9.00 - 11.45 uur
Docent: Joep Dohmen
Colleges: Opkomst van diverse nieuwe vormen van ethiek in de jaren
tachtig. Uitwerking van de bestaansethiek ofwel zorg voor
zichzelf. Kritisch commentaar vanuit de deugd- en zorgethiek.
Een vergelijking tussen deze ethieken.
Responsie: Zelfzorg is een holistisch concept: leg uit. Welke
aanvulling levert Bieri op Foucault? Welke aanvulling levert
Taylor op Bieri? Welke kritiek levert Walker op de autonomie-
gedachte?
Zelfstudie: Lees en bestudeer de hoofdstukken 4 en 5 uit Dohmens Brief aan
een middelmatige man (96-180).
29
WEEK 8
College 15 ACTUELE HUMANISTISCHE ETHIEK (SLOT )
Dinsdag 24 januari 2012
9.00 - 10.45 uur
Docent: Joep Dohmen
College : Afsluiting van deze Z2 module over ethiek. Behandeling en
commentaar op het slothoofdstuk van Luc Ferry.
Responsie: Vragen over Ferry . Afsluiting met: wie is de
middelmatrige man? Hoe sta je tegenover deze analyse? Wat is dit
antwoord waard? is het jouw antwoord?
Zelfstudie: - Luc Ferry, Beginnen met filosofie: Na de deconstructie. De
hedendaagse filosofie p. 274-354
- Dohmen: Wie is de middelmatige man? p. 180-207.
11.15 – 12.00: Start seminar met presentaties projectgroepen (deel 1)
Docenten: Dohmen en Los, evt. met docenten van Module 1.
WEEK 8
College 16
Vrijdag 27 januari 2012
9.00 - 11.45 uur
Docenten: Joep Dohmen en Willeke Los
Let op: in jullie rooster staat DIES aangegeven. Dit begint echter
pas in de middag. In de ochtend gaat het seminar gewoon door!
Seminar met presentaties projectgroepen (deel 2)
Pauze
Slotbeschouwing.
30
LITERATUUR
Verplichte literatuur (aanschaffen):
Dohmen, J. (2010). Over levenskunst. De grote filosofen over het goede leven. (15e druk).
Amsterdam: Ambo. ISBN: 9789026321498
Ferry, L. (2009). Beginnen met filosofie. Met andere ogen naar je leven kijken.
Amsterdam: Uitgeverij Maarten Muntenga. (serietitel: Rainbow Delphi 2009) ISBN:
9041730168
Dohmen, J. (2010). Brief aan een middelmatige man. Amsterdam: Ambo. ISBN:
9026323808.
Voltaire, (2010) Candide : of het optimisme. Amsterdam : Uitgeverij L.J. Veen. ISBN :
902041061X
Rousseau, J. (2009) Overpeinzingen van een eenzame wandelaar. Amsterdam : Uitgeverij
L.J. Veen. ISBN : 9020406124
Beauvoir, de, S. ( 1998) De gebroken vrouw (alleen het derde verhaal = titelverhaal uit
deze bundel met drie verhalen). Vele malen herdrukt ; makkelijk te krijgen via bibliotheek
of 2e hands via internet (www.boekwinkeltjes.nl of www.bol.com).
ISBN : 9026952589
TEKSTEN OPGENOMEN IN DE READER