LAHYAT FAKLTESi

slam Felsefesi Ana bmm D~!l!

VI. KUTLU DOGUM

SEMPOZYUMU

f(EBLGLER)

21 NSAN 2003

ISPARTA

S.D.. LAHYAT FAKLTESi slam Felsefesi Anabilim Dal Bakanl

Bilimsel Toplantlar Yayn No: 1

TERTP HEYETi

Prof. Dr. smail YAKIT (Bakan) Do. Dr. Saffet SARIKAYA

Do. Dr. Kemal SZEN Dr. Nejdet DURAK

Dursun KNRAK

EDTR Prof. Dr. smail YAKIT

ISBN 975~7929-93-X

ZMLEME

Ahmet YILDIRIM, B. Beng TORTUK, Huzeyfe ALKAN

Kapak ve Dzen

Nejdet DURAK

BASKI

Tura Matbaas, (0246) 224 14 68

Yaynlanan tebliierin dil, slfip ve ilmi sorumluluu yazarianna aittir.

Yaynlanan teblilefka"Y!lak gsterilmek artyla iktihas ve atf eklinde kullanlabilir.

SD ilahiyat Fakltesi slam Felsefesi Ana Bilim Dal-2006

iSTEME ADRESi S.D.. ilahiyat Fakltesi ISPARTA

Tel: (0246) 211 45 50

HZ. PEYGAMBER'N SA V ALARINDAK GAYE VE

STRATEJi

Prof. Dr. smail YAKIT*

Hz. Peygamber' in hayatn tetkik edenler, onun hayatnda vuku bulmu

irili ufakl bir ok sava ve gazvenin var olduunu grrler O zaman insann

aklna yle bir soru gelmektedir : "Hz. Peygamber bu dini savala m tebli etti

? Halbuki Kur'an- Kerim'de: "Rabbinin yoluna hikmetle, gzel szlerle ar.

Onlarla en iyi ekilde mcadele et." [Nahl (16), 125] buyurulmaktadr. yleyse

bu savalar ve gazveler neyin nesi? Hatta bugn Batllar : "Peygamberlik ile

sava kavram nasl bir arada zikredilebilir? O, bir komutan m, bir peygamber

mi?" Bu ve benzeri sorular slam tarihi boyunca insanln birbirine sora geldii

nemli sorulardandr.

uras muhakkaktr ki, sava, insanolu tarafndan arzu edilen bir ey

deildir. Buna ramen kanlmas mmkn olmayan bir olay olmutur. Nitekim

beeriyet tarihine bir gz attmzda grrz ki, hemen btn peygamberler,

mriklere kar mcadele vermi, onlarla savam ve hatta onlar tarafndan

yurtlanndan kartlmlardr. Eski kutsal kitaplar hep bunlann savalanm ve

mcadelelerini anlatmaktadr. O zaman yle bir soru daha aklmza geliyor :

Beeriyeti ban, emniyet ve kurtulua aran bir peygamber nasl ve hangi

artlarda kan aktlmasn onaylar ve savalmasn emreder? Yani sava, hangi

artlarda hayati ve zaruri olur? Bir baka ifadeyle hangi hal ve artlar dahilinde

Hz. Peygamber: "Cennet, kllarn glgesi altndadr." (Buhari, Cihad,22)

buyurmutur

Gerekten Hz. Peygamber'in hayatn tetkik edenler onun kendisinden

say, ara ve gere bakmndan kat kat stn olan mriklere kar Bedir' de bir

* S.D.., ilahiyat Fakltesi Kurucu Dekan, slam Felsefesi ABD Bakan

avu Mslmann bakomutan, keza Uhud'da yaralanm bir gazi, Hendek'te

ise hendek kazmaya yardm eden bir istihkam eri gibi savalarda grev aldm

grr. Hatta o, bir nevi grevini zetiedii u hadisinde : "Ben Muhammed'im,

Ahmed'im, Ben rahmet peygamberiyim, Birlik, beraberli, hair ve tevbe

peygamberiyim, harp peygamberiyim. "(bn Hanbel, Msned, V, 405) diyerek

insanl bana, rahmete birlik ve beraberlie irkten tevbe ettirip tevhide

ynelttiini ve hatta zaruri artlar dahilinde harp etmekten vazgemediini de

ifade etmektedir.

te yukanda ifade edilmeye allan hususlann ve sorulann akla

kavumas iin, konuyu nce Hz. Peygamber'in askerlik ve ordu tekiline

verdii nemi belirttikten sonra devrinde vuku bulan savalann sebeblerini, Hz.

Peygamber'in bu savalardaki gaye ve stratejisini ele alalm.

Askerlie Verdii nem ve Ordu Tekili

Hz. Peygamber'in yaad ve sli1m' tebli ettii Miladi yedinci asrda

Arap Yanmadas 'nda sosyo politik yaam tarz dnyann bir ok yerinde olduu

gibiydi. Kuvvetlinin zayt1 ezdii, insan hak ve hrriyetlerinin hi nemi

olmad, kabilecilik ruhunun hakim olduu baskn, vurgun, yamaclk ve esir

ticaretinin meru klnd ve savata stn gelenin sznn getii bir yaam

tarz hkm srmekteydi. Byle bir ortamda zihniyeti, yaam tarzn

deitirmek, btn bu menfi hususlan kaldrmak yerine ban, kardelik, insan

hak ve zgrlklerine dayal bir adalet anlay getirmek ksaca byk bir

devrim gerekletirmek hi de kolay olmasa gerektir.

te IIz. Peyganber ve ilk fvfslrraanlar savaa izin veren ayetler gelene

kadar mriklerin her trl eziyetine katlanmak zorunda kalmlard. Savaa izin

veren a yetlerin nzlnden sonra Hz. Peygamber Medine'de askerlikle ilgili

birtakm faaliyetlerde bulunmutur. Her an her trl baskn veya saldnlara kar

hazr olmak zorunluluu vard.

Savamaya msait olan fertler ok yal ve ocuk denecek ada

olmamak kaydiyle sulh zaman sava eitimleri ve sporla vakit geirirlerdi. Hz.

Peygamber askerlerin sava talimleri yapmalann tevik ediyor, onlar

dllendiriyor ve hatta at yanlan yapmalann da tavsiye ediyordu. Nitekim bu

konuda : "ocuklarnza ata binmeyi , gremeyi , yvneyi ve ok atmay

retiniz" (A. bh Hanbel, Msned, I, 46) demitir.

Askerlerinin nbet tutma alkanln kazanmalan bakmndan

eitilmelerine nem veriyor ve dman saldnlanna kar snr beklemenin

36

nemini u szlerle belirtiyordu: "Bir gn bir gece hudut boyunda nbet tutmak,

gecesi nafile ibadetle geirilen bir aydan daha hayrlzdr. Grev banda da

ehit olursa arnelinin sevab ve rzk devam eder ve kabir flmesinden kurtulur."

(Nevevl, Riyazussalihin,II,400)

O dnemde Arap Yanmadas'nda bugnk anlamda nizarni bir ordu

yoktu. Her fert sava ara ve gerelerini kendisi ternin etmek zorundayd. Bunun

iin mirastan tam hisse alyariard hatta o zamanki bir Arap ataszne gre:

"Savata kl sallamayann mirastan nasibi yoktur". slam ncesi dnemde

kadnlara mirastan hisse vermemeleri fiilen savalara itirak etmemelerindendir.

Bu husus Kur'an ayetleriyle yeniden dzenlenmitir.

Hz. Peygamber'in ordusu da ilan zere gnlllerden teekkl eden bir

ordudur. Oiuturduu ordunun sevk ve idaresini bizzat kendisi yapar

komutanlarn kendisi seer ve birliklerin bana kendisi tayin ederdi. Sefer

zamanlan dmanlarn muhtemel saldnlanna kar geri hizmette grev alacak

ve savunma harbi yapacak olanlan da ayrca belirler ve grevlerini sylerdi.

Hz. Peygamber dneminde askeri bir niforrna yoktu. Savan

hengamesi iinde bir yanllk yapmamak iin parola sistemi gelitirilmiti.

ldrc darbelerden nce rakibe parola sorulurdu.

Hz. Peygamber civara sk sk "se:riyye" ad verilen keif kollar

kanrd. Her seriyyede komutanlar deitirilirdi. Bylece tecrbeli komutan

says artnlrd. leride aklanaca gibi sefer yaplacak yerler ounlukla gizli

tutulur bazen de komutanlar gizli tutulurdu. Baz hususlan da o komutandan

gizli tutar ona yazdrd bir talimat kapal olarak verir ve "falan yerde u kadar

gn sonra a ve ona gre hareket et." derdi. Nitekim Hz. Peygamber'in

vefatndan sonra 15 yl gibi ksa bir zamanda ktada fetihler yapm ordnlara

kumanda eden subay kadrosunun nasl yetitiini aratranlar, hayretle

grmtrler ki, Hz. Peygamber'in salnda vuku bulan savalarda grev alan

komutanlar ile Hz. Peygamber'in sevk ve idaresini iyi bilenler olduklan

anlalmtr.

Hz. Peygamber' in askeri birliini ve ordusunu sistemli bir

organizasyonla oluturmutu. Civarda Mslman olmu btn kabile ve

yerleim bilimlerinden takmlar oluturuyor ve bunlar gayet dengeli tutuyordu.

yle ayarlarmt ki, tpk bir makinenin her bir parasnn tek gayeye hizmet

etmesi gibi, her biri kendi iinde grevini yapyordu. Bu tertip ekli psikolojik

olarak son derece etkiliydi. nk o birlikler, kendi kabilelerini temsil

37

ettiklerine inanyorlard. Dolaysyla baarmak azmi iindeydiler (Hamidullah,

Hz.Peygamber'in Savalan, 175)

Hz. Peygamber savalannda "liva" veya "raye" ad verilen sancak ve

bayraklar kullanmtr. Genelde beyaz renkli olan bu bayraklar bir bayraktar

tarafndan tanmtr. Bir seferinde zerinde beyaz "hiHH" bulunan siyah bir

"raye"yi komutanlanndan birine vermitir" (Handullah, Hz. Pey. Sav.,286; sl.

Peyg., II, 254)

Sava Sebebleri

On yllk Mekke dneminde Hz. Peygamber ve ilk Mslmanlar

mriklerden o kadar zulm, ikence ve hakszlk grmelerine ramen Allah'n

dinine gzellikle ,:armalan, onlarla en iyi ~ekilde cauele dndei

emredilmiti. Hicretten sonra hem Mslmaniann says artt ve hem de bask ve

zulmlere kar koyabilecek gce ulatlar. Ancak buna paralel olarak

dmanlan da oald. Mslmanlara kar basknlar ve silahl saldn

hazrlklan da artt. Bunun zerine sava iznini veren ayet nazil oldu :

"Hakszla uratlarak kendilerine sava aan kimselere kar koymaya izin

verilmitir. phesiz Allah onlara yardm etmeye kadirdir." [Hac (22), 39]

Aynca "Sizinle savaantarla siz de Allah yolunda savan" [Bakara (2),

190]ayeti de saldrgan bir topluma kar savalmasn emrediyor.

slam' da asl olan bantr. Nitekim slam kelimesi de ban anlamna .

gelmektedir. Sava ancak zulmn yani hakszln nlenmesi, hakkn yerine

gelmesi ve saldran bir dmana kar koymak iin merudur. Bundan dolaydr

ki, I-Iz. Peygamber, mriklerin saldnlarn nlemek ve rn'minlerin haklann

korumak iin muKabelede bulunmak ve savunma yapmak iin savamtr. Hz.

Peygamber'in savalan iin sava ve gazve tabiri kullanlr. "gazve", bizzat Hz.

Peygamber'in katlp idare ettii askeri harekata denir. imdi Hz. Peygamber

devrinde vuku bulan sava ve gazvelerin sebepleri zerinde duralm.

Kureyliler, daha nce Mekke'de ldremedikleri Hz. Peygamber'i

ldrmek ve Mslmanl ortadan kaldrmak iin Medine'ye baskn

dzenlemeyi planlyariard ve bunun iin de savan masraflanm karlamak

gayesiyle Ebu Sfyan bakanlnda yaklak bin develik bir kervan am'a

yolladlar. Hz. Peygamber keif birlikleriyle durumu reniyor ve kervann

dnn engellerneyi amalyordu. Bunun zerine Bedir sava vuku buluyor.

38

Mrikler, Bedir'in intikamn almak ve Medine'den Mslmanlan

srp karmak iin civar kabilelerle antlamalar yaparak byk bir ordu tekil

edip Medine zerine yryorlar ve Uhud Harbi vuku buluyor.

Mslmanlar hicretten sonra bile Medine'de gven iinde deildiler.

Mekkelilerin tahrikleri ve saldnlan hi durmad. Hatta Medinelilerin mer' ada

otlamakta olan srlerini oluturduklar etelerle srp gtryorlard. Aynca

Medine'de Yahudiler ve Medine ci vannda mrik Arap kabileleri vard. Hz.

Peygamber bunlarla saldrmazlk antlamalan yapt. Etrafa kk askeri birlikler

veya keif kollan eklinde isimlendirebileceimiz seriyyeler gndererek

dmann hareketlerini kontrol ediyordu. Onlara kendilerine kar silahl tecavz

olmadka arpma izni vermiyordu. Mriklerin muhtemel gece basknianna

kar askerlie elverili olan sahabeleri geceleri nbet bekletiyordu. (Ycel.

Peygamber'ir:i:t.in Hayat, 119-120)

Hz. Peygamber, bir Mslman kadnnn iffetine yaplan saldny harp

sebebi kabul etmi ve Benfi Kaynuka Yahudilerinin Medine'den lkretlerini

talep etmiti. Hatta BenfiNadir Yahudilerinin kendisini zehirlernek istediklerini

renince geri dnp, gerekli hazrlklan yapp onlar muhasara etmiti.

Benfi Nadir Yahudileri Hayber'e snm ancak Mslmanlardan

almak istiyorlard. Yahudi ve mrik ibirlii yapld ve yoldaki bedevi'

kabilderin katlmasyla onbin kiilik bir ordu ile EbU Sfyan kamutasnda

Medine zerine yrnd. Hendek Sava vuku buldu. Bu arada Benfi Kurayza

Yahudileri daha nce Mslmanlada yaptklan antlamalan bozdular ve

mriklere katldlar. Bir grup Yahudi, frsattan istifade edip Mslmaniann

evlerini yamalamay, kadm ve ocuklarm da tecavz etmeyi kararlatrd.

Ancak Hz. Peygamber'in daha nce ald tedbirlerden dolay muvaffak

olamadlar.

Hz. Peygamber her ne kadar Yahudilere iyi muamele yapsa da

Yahudiler, gizlice Kureyle i birlii yapmaktan ve Mslmaniann aleyhinde

bulunmaktan ekinmiyorlard. Hatta aralannda Mslman olduktan sonra hibir

dmanlk kalmam olan Evs ve Hazrec kabilelerinin arasndaki eski

dmanl her frsatta krklyorlard. Bu arada Mslman kadnlara

sarkntlk da yapyorlard. Benfi Kaynuka Yahudilerinden birinin kuyumcu

dkkanna bir Mslman kadn al verie gelir. Yahudinin biri, kadnn eteinin

arkasndan bir yerini onun haberi olmadan bir baka yere balar. Kadn aniden

kalknca etei taklr ve yilr. plak bir vaziyette kalr. Kadnn att l

duyan bir Mslman ieriye girer ve Yahudiyi ldrr. Dier Yahudiler de onu

39

ettiklerine inanyorlard. Dolaysyla baarmak azmi iindeydiler (Hamidullah,

Hz.Peygamber'in Savalar, 175)

Hz. Peygamber savalannda "liva" veya "raye" ad verilen sancak ve

baytaklar kullanmtr. Genelde beyaz renkli olan bu bayraklar bir bayraktar

tarafndan tanmtr. Bir seferinde zerinde beyaz "hiHH" bulunan siyah bir

"raye"yi komutanlanndan birine vermitir" (Hamidullah, Hz. Pey. Sav.,286; sl.

Peyg., II, 254)

Sava Sebebleri

On yllk Mekke dneminde Hz. Peygamber ve ilk Mslmanlar

mriklerden o kadar zulm, ikence ve hakszlk grmelerine ramen Allah'n

emredilmiti. Hicretten sonra hem Mslmanlarn says artt ve hem de bask ve

zulmlere kar koyabilecek gce ulatlar. Ancak buna paralel olarak

dmanlar da oald. Mslmanlara kar basknlar ve silahl saldr

hazrlklan da artt. Bunun zerine sava iznini veren ayet nazil oldu :

"Hakszla uratlarak kendilerine sava aan kimselere kar koymaya izin

verilmitir. phesiz Allah onlara yardm etmeye kadirdir." [Hac (22), 39]

Ayrca "Sizinle savaanlarla siz de Allah yolunda savan" [Bakara (2),

190]ayeti de saldrgan bir topluma kar savalmasm emrediyor.

slam' da asl olan bantr. Nitekim slam kelimesi de bar anlamna

gelmektedir. Sava ancak zulmn yani hakszln nlenmesi, hakkn yerine

gelmesi ve saldran bir dmana kar koymak iin merudur. Bundan dolaydr

ki, Hz. Peygamber, mriklerin saldnlarn nlemek ve m'minlerin haklann

korumak iin muKabelede bulunmak ve savunma yapmak iin savamtr. Hz.

Peygamber'in savalan iin sava ve gazve tabiri kullanlr. "gazve", bizzat Hz.

Peygamber'in katlp idare ettii askeri harekata denir. imdi Hz. Peygamber

devrinde vuku bulan sava ve gazvelerin sebepleri zerinde duralm.

Kureyliler, daha nce Mekke'de ldremedikleri Hz. Peygamber'i

ldrmek ve Mslmanl ortadan kaldrmak iin Medine'ye baskn

dzenlemeyi planhyorlard ve bunun iin de savan masraflarn karlamak

gayesiyle EbU Sfyan bakanlnda yaklak bin develik bir kervam am'a

yolladlar. Hz. Peygamber keif birlikleriyle durumu reniyor ve kervann

dnn engellerneyi amalyordu. Bunun zerine Bedir sava vuku buluyor.

38

Mrikler, Bedir'in intikamn almak ve Medine'den Mslmanlan

srp karmak iin civar kabilelerle antlamalar yaparak byk bir ordu tekil

edip Medine zerine yryorlar ve Uhud Harbi vuku buluyor.

Mslmanlar hicretten sonra bile Medine'de gven iinde deildiler.

Mekkelilerin tahrikleri ve s aldnlan hi durmad. Hatta Medinelilerin mer' ada

otlamakta olan srlerini oluturduklan etelerle srp gtryorlard. Aynca

Medine'de Yahudiler ve Medine civannda mrik Arap kabileleri vard. Hz.

Peygamber bunlarla saldrmazlk antlamalan yapt. Etrafa kk askeri birlikler

veya keif kollan eklinde isimlendirebileceimiz seriyyeler gndererek

dmann hareketlerini kontrol ediyordu. Onlara kendilerine kar silahl tecavz

olmadka arpma izni vermiyordu. Mriklerin muhtemel gece basknanna

kar askerlie elverili olan sahabeleri geceleri nbet bekletiyordu. (YceL

Peygamber' imizin Hayali, 119-120)

Hz. Peygamber, bir Mslman kadnnn iffetine yaplan saldny harp

sebebi kabul etmi ve Benu Kaynuka Yahudilerinin Medine'den hicretlerini

talep etmiti. Hatta BenuNadir Yahudilerinin kendisini zehirlernek istediklerini

renince geri dnp, gerekli hazrlklan yapp onlan muhasara etmiti.

Benu Nadir Yahudileri Hayber'e snm ancak Mslmanlardan

almak istiyorlard. Yahudi ve mrik ibirlii yapld ve yoldaki bedevi

kabilelerin katlmasyla onbin kiilik bir ordu ile Ebu Sfyan kamutasnda

Medine zerine yrnd. Hendek Sava vuku buldu. Bu arada Benu Kurayza

Yahudileri daha nce Mslmanlada yaptklan antlamalan bozdular ve

mriklere katldlar. Bir grup Yahudi, frsattan istifade edip Mslmaniann

evlerini yamalamay, kadn ve ocuklarm da tecavz etmeyi kararlatrd.

Ancak Hz. Peygamber'in daha nce ald tedbirlerden dolay muvaffak

olamadlar.

Hz. Peygamber her ne kadar Yahudilere iyi muamele yapsa da

Yahudiler, gizlice Kureyle i birlii yapmaktan ve Mslmaniann aleyhinde

bulunmaktan ekinmiyorlard. Hatta aralannda Mslman olduktan sonra hibir

dmanlk kalmam olan Evs ve Hazrec kabilelerinin arasndaki eski

dmanl her frsatta krklyorlard. Bu arada Mslman kadnlara

sarkntlk da yapyorlard. Benu Kaynuka Yahudilerinden birinin kuyumcu

dkkanna bir Mslman kadn al verie gelir. Yahudinin biri, kadnn eteinin

arkasndan bir yerini onun haberi olmadan bir baka yere balar. Kadn aniden

kalknca etei taklr ve yrtlr. plak bir vaziyette kalr. Kadnn att l

duyan bir Mslman ieriye girer ve Yahudiyi ldrr. Dier Yahudiler de onu

39

ldrr. Durum iyice gerginleir. Hz. Peygamber bunu bir sava sebebi sayar

ama her eye ramen bir antlama teklif eder. Yahudiler kabul etmez. Bunun

zerine Ben il Kaynuka nntkas muhasara edilir. am'a doru srlrler.

Hz. Peygamber'in irili ufakl bir ok gazvesinin altnda yatan temel

sebepler hep dmanlannn fiili tecavzleridir Mesela Bedir yenilgisinden sonra

Ebu Sfyan, 200 kiilik bir atl birliiyle intikam almak iin Medine civanndaki

ift sren Mslmanlan katiedip hurmalklan atee verip kaar. Hz. Peygamber

haber alnca bir birlikle onu takip eder. Onlar erzaklann bile alamadan

konakladklan yerden kaarlar. uvallar dolusu kavrulmu un elde edildii iin

bu gazveye "sevik"(kavrulmu un) gazvesi denir. Dier btn gazvelerde

benzeri sebepler vardr.

'll K __j'. ~ 1 1 , 1 ""7 l 1'1 1 _, _ ~ TT . 1 . 1 1 1v..eu1e uen Kanan anumenn yeneng yer oan nayoer Kaes

yedi kaleden oluan muhkem bir kaleydi. Hayberliler her zaman Mslmanlara

kar bir fesat hazrl iinde olmulardr. Hatta miklerle i birlii yaparak

Hendek Savan hazrlayanlar da bunlard. Civardaki Gatafan kabilesiyle

yeniden bir i birliine gidip Medine'ye sava hazrl iindeydiler. Hudeybiye

banmm Mslmaniann zayfln gsterdiini zannediyorlard. Bu sava

hazrlnn haber alnmas zerine sefer dzenlenmitir.

Keza Mekke'nin fethi olay da Hudeybiya bannn Mekkeliler

tarafndan bozulmasndan sonra gereklemitir. Bu sefer Ebu Sfyan ve dier

mrikler bar iin aba gsterseler de artk onlarn teklifleri Hz. Peygamber ve

ashab tarafndan kabul grmemitir.

te yardan Hristiyanlara kar dzenlenen TebUk seferi de tpk

Hayher seferi gibi benzer sebeplere dayanmaktadr. Kendisini Hristiyanln

temsilcisi gren Bizans imparatoru, Arabistan' igal etmek arzusu iindeydi.

nk Mslmanln sratle yaylmas onu ok rahatsz ediyordu. Bunun iin

Suriye ve Kuzey Arabistan'daki Hristiyan Araplan savaa hazrlyordu. Aynca

dier Arap kabileleriyle i birlii yaparak Mslmanlar zerine bir baskn

dzenlemeyi plfmladlar. Hz. Peygamber bu basknn istihbaratn alnca Bizans

zerine sefer ilan etti.

Grld gibi Hz. Peygamber'in savalannn sebepleri ya dmann

fiili bir tecavzn pskrtme veya gerekleme aamasna gelmi olduu

ynnde alnan dorulanm istihbarat bilgileri zerine gerekletirilen savunma

nitelikli sava veya gazvelerdir.

Savalardaki Gayesi

40

Hz. Peygamber'in savalanndaki gaye, aa yukan sava sebeplerinden

anlalmaktadr. Ancak burada tespit edebildiimiz dier gayelerden de

bahsetmek yerinde olacaktr.

Esasen Kur'an savunma harbini msaade ettiinden, Hz. Peygamber'in

sava ve gazvelerinin tamam kar tarafn istek ve arzulan dorultusunda

kmtr. u halde Hz .. Peygamber kendi arzu ve isteiyle bir sava karm

deildir. Onun gayesi dman itaat altna alma ve onun saldmianna kar nlem

ve istikbalde errioden emin olmak iindir.

Hz. Peygamber kendisine bir menfaat salamak gayesiyle sava

yapmad gibi, dmanlann da ebediyen yok etme gibi bir gayenin peinde

olmamtr. Dmananna galip gelmeyi ve kendilerini zararsz hale getirmeyi

hedeflemitir. O, dman kendine dost etmek gibi bir poiitika da gtmtur.

Nitekim u ayet ona bu hususu tlemektedir: "iyilikle ktlk bir deildir.

Ktl en iyi ekilde sav. Bir de bakarsn ki, seninle arasnda dmanlk

bulunan kimse sanki hararetli bir dost oluvermitir." [Fussilet(41), 34] Hz.

Peygamber de slamiyet'in yaylmas iin gnl kazanmay ve yardm yapmay

esas almtr. Hatta Mekke'nin mahrumiyet iinde olduu bir ylda, Mekkelilerin

kendisine kar giritii dmanla bakmayp, Medine'den 500 altn dinar

tutannda bir mebla Mekkeli fakiriere el altndan dattrmtr. Bu davranyla

Hz. Peygamber, hem onlann kalplerini slam' a smdrm hem de bu yardm

olay Mekkeli mriklerle aralannda husumet meydana getirdiinden, taraftar da

kazanmtr.

Hz. Peygamber, savaann bile en kansz bir ekilde halledilmesini

istemitir. Bunun pek ok yollar denemitir. DYan bata iktisaden

kertneyi planlamtr. Kendi askeri gcn gittike kuvvetlendirmi ve her

seferinde dmana gz da vermeyi planiayarak onun vaz gemesini ve bylece

savan en kansz ekilde neticelenmesini hedeflemitir.

Hz. Peygamber, bazen sava yapmak iin kmad halde savamak

zorunda kalmtr. Mesela Bedir' e daha nce gelip mevzilenen Kureylilerdi.

Bedir sava aslnda bir dnm savadr. Zira Bedir'e kadar Araplar,

hep kabile ruhuyla savam, herkes kendi akrabasn kollam, grp gzetmi

ve onu savunmutur. Halbuki Bedir' de bir iman ve bir din sava vardr. lk defa

Araplar savunma amal da olsa, byle bir ideal iin savatlar. Mesela Hz. Ebfi

Bekir'in bir olu Abdullah kendi yannda, dier olu Abdurrahman mrik

saflanndadr; Hz. Peygamber'in amcas Hz. Hamza kendi yannda, dier amcas

41

Abbas mrikler arasndadr. Keza Hz. Peygamber'in kayn biraderi yani Hz.

Hatice'nin erkek kardei Nevfel ile kendi damad, kz Zeynep'in kocas Ebu'I-

As mrikler safndadr. Yine Hz. Peygamber'in amcazadesi Hz. Ali kendi

yannda, onun aabeyi Akil dman safndadr. Dier amcazadeleri de keza

kar taraftaydlar. Bu keyfiyet gsteriyor ki Hz. Peygamber yklendii yce

misyon uruna istemedii halde savamak zorunda kalm ve bundan akrabalan

d~ olsa ekinmemitir. u halde savalar onun iin bir gaye deil, vastadr.

Hz. Peygamber gerek sava esnasnda ve gerekse savaiann sonunda

emanet, adalet ve drstlk ilkelerinden taviz vermemitir. Mesela Hayher

sava esnasnda obanlk yapan bir zenci kle Hz. Peygamber'e gelir ve

Mslman olur. Hz. Peygamber ona: "Srn Yahudi efendine gtr, slam dini

emanete hiyanet etmemeyi emreder." der. oban kle sry efendisine teslim

edemiyeceinden hisara kadar gtrp hayvanlan rktr. Onlar da mutad zre

aHanna girerler.Kle emaneti yerine venni hr bir insan olarak geri dner ve

Hz. Peygamber' e katlr (bn Hiam, Sire Hamidullah'tan naklen, 223)

Hz. Peygamber'in savalardaki gayesinin menfaat temin etmek, kar

salamak olmad, ganimetler ve esirler konusunda da grlr. Nitekim Hayher

sava esnasnda Mslmaniann ellerine geen btn Tevrat nshalan,

ganimetierin ierisinden kartlp Yahudilere iade edilmitir.(Makrizi,I,323,

Bkz.Hamidullah,223) te yandan slam ncesi savalarda komutanlar elde

edilen ganimetierin 114 n kendileri alyor geri kalan ksm da savaa itirak.

edenlerin oluyordu. Bu arada paylalmas mmkn olmayan ganimetler de

komutann oluyordu. Hz. Peygamber btn savalannda komutanlk yapt

halde elde edilen ganimetierin 1/5 ini ayette belirtildii zere "beytlmal" e

aynyor dier geri kalan ise kendisi de dahil eit ekilde paylatnyordu. Bu

rnek bile onun savalarda ahsi menfaat gzetmediinin bir dier kantdr.

Aynca askerler tarafndan paylalan hissenin 4/5 olmas gayr-i mslim baz

savalan slam safianna ekmeye yetmitir.

Esirler konusunda da beeriyet tarihinde emsali grlmemi olaylar

cereyan etmitir. O zamanki kurallara gre sava esirleri ya affediliyor, ya

mbadele ediliyor ya diyetle serbest braklyor, yahut kle yaplyor veyahut da

ldrlyorlard. Hz. Peygamber, Bedir sava sonras elde edilen esirlerle ilgili

olarak tarihte emsali grlmemi bir kural uygulad: Esirlerden, okuma yazma

bilenlerin her biri 1 O Mslman ocuuna okuma yazma retirse, hayat

kendisine iade edilecekti. Bu olay, bir bakasna faydal olmak kaydyla ilmin ve

bilginin diyet olarak kabul edilmesidir. Hem de hayatn diyeti. Tarihte ilminden

42

dolay kelleyi veren oktur, yapt keif ve icadardan dolay idama mahkum

edilen ve srgne gnderilen oktur. Bilgisinden ve yeni teorilerinden ve bunlan

bakalanna retip yaym olmaktan dolay zindanlarda ryen oktur. Fakat

lme mahkum bir harp esirini, ilminden dolay, hem de bir bakasna faydal

olmak ve yetitirmek artyla hayatnn kendisine iade edilmesi olaynn cihan

tarihinde baka bir rnei yoktur.

te yandan Bedir savanda alnan esirler ikier er ashap arasnda

taksim edilmi ve onlara ok iyi davranlmas , yedirilip iirilmesi ve terniz

elbiseleri olmayanlara elbise verilmesi de Hz. Peygamber tarafndan

emredilrnitir. nsanlk tarihi, sava esirleriyle ilgili olarak onlara iyi ve insanca

muamele edilmesini isteyen bir karan ancak 1864 Cenevre konvensiyonuyla

ulat. (Bkz. Okutan,306)

istihbarat Organlar

Hz. Peygamber slarniyet'i yaymaya balad andan itibaren Mekke'de

mrikler hakknda haber alma iine byk nem vermitir. nk o dnemde

ii olduka zordu. Kendisi hakknda lm karan bile km, l veya sa

r,etirenlere byk dlier vaat edilmiti. Byle bir durumda habersiz kalmas,

olan bitenden bigane olmas elbette dnlemez. O istihbarat iin sadece

Mslmanlardan yararlanmyor ayn zamanda mriklerden de haberler

alyordu. Onlann bir ksm bu ii parayla yapyor, bir ksm da kendisinin

ahsiyetine gvendii iin doru haber getiriyordu. Dmanann niyet ve

tavrlann iyice tesbit edebilmek iin, azami ekilde her trl bilgiyi her trl

yoldan toplatyordu. istihbarat konusunda kadnlardan da istifade etmitir.

t~itekin1 kendisinin gece yans ldrtileceini Rukayka isirrJi bir kadn

bildirmitir.

Hicret esnasnda maarada kaldklan gn sresince, Hz. Ebu

Bekir'in kz gizlice yiyecek getiriyor olu Abdullah da gece yansndan sonra

farkl yollardan maaraya ulaarak o gn ehirde olup bitenleri ve sylenenleri

haber veriyordu.

Medine'ye hicretten sonra istihbarat ii artk iyice nem kazand. nk

civarda pek ok dman kabile vard. Medine'deki Yahudiler srekli mriklerle

irtibat halindeydiler. Dmanann hal ve hareketlerinden her an haberdar olmak

bir zaruret halini almt. Aynca savalar tamamen istihbari bilgilere gre

oluyordu. Aksi takdirde her an baskna uramak ,dmana hazrlksz

yakalanmak iten bile deildi. Bunun iin Hz. Peygamber'in ban ve

43

savalannda istihbarat ii ok nemli bir yer tutmaktadr. Mekke'den gelecek

haberleri daha sonra Mslman olacak olan amcas Abbas kendisine yazl

ulatnyor ve Hz. Peygamber bunlan okutuyor ve olup bitenden haberdar

oluyordu.

Bedir sava balamadan nce, kervann takibi iin iki sahabeye casus

olarak grevlendirdi. (Talha bn Ubeydullah ve Said bn Zeyd). Bu arada baka

kaynaklardan da bilgi almay ihmal etmedi. Aynca Bedir'e doru yola kt

zaman Basbas ve Adi adl iki casusu kervann nerede olduunu aratrmas iin

nden yola kard. Bedir kuyulannn bana gnderdii grevli iki kii,

kuyulann banda develerini sulamak isteyen iki bedevi gibi davrand ve orada

bulunan iki kzn aralanndaki konumalan dinlediler. "Kervamn pek yaknda

geleceini, Bedir' de konakladklannda onlann hizmetinde bulunacan elde

edecei kazanla kendine olan borcunu deyeceini " iitirler. Durumu derhal

Hz. Peygamber' e bildirirler. Tertibat ona gre alnr. Hz. Peygamber elde edilen

her bilgiyi deerlendiren ve bilinenlerden hareketle bilinmeyenleri tesbite

alan bir komutandr. Nitekim Bedir civannda esir edilen iki Mekkeli svariyi

sorguya eken ashap, dmann ka kii olduunu renemez. Bilmiyorlardr.

Hz. Peygamber, onlara "gnde ka deve kesiyorlar?" diye sorar onlar da bir gn

10, bir gn 9 deve kesiyorlar, diye cevap verirler. Hz. Peygamber bunun zerine

saylannn 900 ila 1000 kii arasnda olduklann hkmeder. Zaten onlar da 950

kiiydiler.

Kurey ordusu Uhud sava iin Z'l-huleyfe mevkiine gelince

Mslman casuslar yry halindeki askerlerin arasna gnll gibi katlrlar

ve dman Uhud' da karargah m kumnca Hz. Peygamber' e haber iletirler.

(Hamidullah,104-105 Aynca Hz. Peygamber sahabeden el-Hubab ibn Munzr'

Uhud'da dman karargahna gnderip saylan ve silah durumlan hakknda bilgi

toplattnr.

Hz. Peygamber, Mekke, Necd, Hayher ve Evtas blgelerinde srekli

casuslar bulundurmutur. Dmann hareketini yakn takibe almtr.

Dorulanm istihbarat bilgilerine gre ordusunu sevk ve idare etmitir. Mesela

Mekke'nin fethinden sonra Revazin kabilesinin (Evtas blgesi) slam

topraklanna saidracan haber alm ve hemen tebdil-i kyafet etmi bir

greviiyi gnderip bilginin doruluunu anlamtr. Onlann arasnda birka gn

kalan bu grevli, gerekli her trl bilgiyi Hz. Peygamber'e getirmitir. Bunun

zerine dman kendi topraklannda yakalamak zere Me kk e' den hareket

etmitir.

44

Hz. Peygamber istihbarat sebebiyle tehlikeyi nceden grr. Mesela

Medine'ye nceden yaplacak bir saldny haber alnca ani bir sefer dzenleme

iine giriir. Nitekim Hendek savandan iki ay nce vuku bulmu Benfi

Mustalik gazvesi bunlardandr. Keza istihbarat kanalyla Hz. Peygamber

kendisine yaplacak suikastlan nceden haber alp tehlikeyi hertaraf ediyordu.

Hz. Peygamber ald istihbaratla dman artma yoluna da

gidiyordu. Mesela Dfimetu' -cendel gazvesine ktnda ald istihbarat zerine

derhal geri dner. nk Yahudiler Medine'de fesat, suikast ve baskn

hazrlkianna girirnilerdir. Hz. Peygamber'in geri dndn renir

renmez Yahudiler anrlar ve bu planlanndan vazgeerler. Keza, Hz.

Peygamber Hayber' e giderken, Gatafan kabilesinin Hayberiilere yardm edecei

istihbaratn alr. Hemen Gatafan zerine sefer dzenlenmi gibi istikamet

deiiirir ve bu haberin onlar arasmda yaylmasm salar. Bu oyuna gelen

Gatafanllar, geride savunmasz braktklan mallan ve ailelerinin bana

dnerler. Hayher Sava sona erene kadar bir daha da yerlerinden kmldamazlar.

Prof. Harnidullah'n dedii gibi, Hz. Peygamber hareketlerinin gizliliini

teminat altna almak gayesiyle daima ters ve yanltc, artc istikamette

l areketlerde bulunmutur. Mesela gnlerce bir istikamette gider sonra bir

ka vis le yn deitirir hedefe vanrd. (Harnidullah,s.249)

Hz. Peygamber dmann kar istihbaratn tespit edip hertaraf etmeyi

bilrnitir. Mesela Mekke'nin fethi iin hazrlklar yapldna dair bir mektubu

Mekkelilere gtren bir kadn yakalamas iin Hz. Ali'yi grevlendirmitir.

Hz.Ali de hemen yola km ve kadn yakalayp, salannn arasna gizledii

mektubu almtr. Keza, Revazinilere kar giriilen seferde slam ordugahna

giren bir dman casusunu yakalatp cezalandrmtr.

Stratejisi

Hz. Peygamber istihbarat konusuna olduu kadar savan stratejisine de

byk nem vermitir. Savalardan baanyla kmann en byk arnili hi

phesiz hatasz uygulanan ve sonuca gtren sava taktikleri adn verdiimiz

stratejilerdir. Zaten bir komutan baanl bir komutan yapan onun savataki

stratejidir. Hz. Peygamber'in savalannda uygulad stratejiler konusunda

kaynaklanmzda bir hayli malumat bulmak mmkndr.

Hz. Peygamber gelen istihbarat bilgileri eliinde dmann hangi

ynden geleceini, onlann kabiliyetleri, saylan ve sahip olduklan silahlann

hep deerlendirmeye alr, en ufak ihtimalleri bile hesaplar ve kendi savunmasn

45

da bu deerlendirmeler zerine tayin ve tanzim ederdi. (Hamidullah,76). Sava

sevk ve idare eden komutann bilgi ve becerisinin savan kazanlmasndaki

nemini bildiinden, savata dman kuvvetlerinin komutannn kim olduunu

renmek ve onun hakknda bilgiler toplattrmak iin zel gayret ve mesai

sarfettii bilinmektedir.

Hz. Peygamber sava alanna gelirken ve orada sava dzenini alrken,

, alnabilecek her nlemi almtr. Mesela Bedir' e gelirken ( keza Mekkenin fethi

iin de durum ayndr), develerin boyunlanna aslan ngrak ve anlan hareket

halinde olan ordunun gece yryn ihtiyaten gizlemek gayesiyle

kanlmasn emretmitir (Hamidullah, 70). Buraya gelirken allan yolun

dnda bir yol kullanm ve yolda keifktalan kararak vaziyeti srekli tesbit

ettirmitir. Aynca Bedir civannda Mekkelileri beklerken, civar kabilelerle

antlamalar yapp onlarla dostluklar kurmutur. Sava balamadan nce Bedir

kuyulann tutup dman sudan mahrum klarak zayftatmak istemitir. Meydan

muharebesi sabah ok erken balayacandan, doan gnein askerlerin gzne

vurmayacak ekilde vaziyet almalanm salamtr. Talimatnn dnda ok

atlmasn yasaklamtr. Cem' an 3 at, 70 deveye sahip 305 kiilik askeri birlik

Hz. Peygamber'in sava taktikleri dorultusunda yaplan meydan muharebesi

sonucunda kendisinden kat kat fazla olan cem' an 200 atl 700 deveye sahip 950

kiilik Ebu Cehil'in komutasndaki birlii malup etmitir.

Hz. Peygamber sava yaplacak meydanda askeri birliklerinin vaziyet

plann iyi uygulayan ve grevlendirmelen iyi organize eden bir komutand.

ayet bir baanszlk grlrse bu kendisinden deil, verdii emrin birtakm

kiilerce tutulmamasnn neticesidir. Mesela Bedir'in intikamn almak iin

Uhud'a gelen Kureyliler Mslmaniann drt kat fazla gce sahiptiler. Cem'an

700 zrhl, 200 atl 300 develi 3000 kiiydiler. Mslmanlar ise 100 zrhl,

olmak kaydiyle 700 kiiydiler. Hz. Peygamber ilk geceyi ak arazide geirdi.

Tannmamak iin zrhn sahabeden Ka'b ibn Malik'in zrh ile deitirdi. 50

kadar okuyu Abdullah ibn Cbeyr kamutasnda "Ayneyn" tepesine yerletirdi.

ayet bu geit tutulursa dman svarleri arkadan kuatamayacakt. Ayn

zamanda okular dmann gerilere sarkiDamasn ve Medine'ye gememelerini

de salayacakt. Okulara tarihe geen u mehur ve sert talimatn verdi: "

Akbabalar Mslmanlarn cesetleri zerine konsalar bile, benden yeni ve kat'i

bir emir gelmedike yerlerinizi terk etmeyeceksiniz. " (Hamidullah, 108) Savan

ilerleyen anlannda Mslmanlar byk baanlar elde ettiler, Kureyliler

bozguna uramt. Askerler ganimet toplamaya baladklan srada, Hz.

46

Peygamber'den emir gelmemesine ramen okulann byk bir ksm ganimet

iin yerlerini terk ettiler. Bu arada Kureylilerin svari birlii harekete geti ve

Mslmanlan gafl avlad. Zafer malubiyete dnmt. ehit says artt. Hz.

Peygamber de yaralanmt. Dman da bitkin haldeydi esir alamarlan geri

ekildi. Hz. Peygamber tarihte eine ender rastlanan bir strateji uygulad :

Dman ertesi gn 16 km. kadar uzaklktaki "Hamrau'l-esed" denilen yere

kadar takip etti. Keif kollan kard. Dmana, tekrar karlamak iin daha

kuvvetli bir ordu tekil edeceklerini ve tekrar karlamaya hazr olduklan

intiban verdi. Gece olunca Z'l-huleyfe' de 500 ayn yerde ate yaktrd.

Dmana gz da vererek Mekke'ye dnmelerini salad.

Hz. Peygamber karar vermeden nce istiareye byk nem vermitir.

Savan stratejisi ancak kesin karar verildikten sanr~ uygulanr. !vfe~~I~

dmann ok kalabalk olduunu haber alan Hz. Peygamber, Uhud savann

Medine'de olmasn istemiti: "Dman ehrin dnda m karlayalm yoksa

ehir iinde savunma tedbirleri mi alalm?" diye istiarede bulundu ama gen

sabaheler meydan muharebesi istiyorlard. Ekseriyetin gr bu dorultuda

olunca kabul etti ve ona gre strateji hazrlad. Bu arada baz sahabiler Hz.

I'eygamber' e muhalefet etmekte olduklann aniayp vaz geebileceklerini ifade

etseler de 0: "Bir peygamber zrhn giydikten sonra, savamadan onu

karmaz." (Ycel,138-139) diyerek kesin kararlln ifade etmitir. Zaten bir . komutan iin en nemli hususlardan biri verdii kararlan kesin olarak

uygulamaya sokmasdr.

Hz. Peygamber'in stiare yaparak karar verdiini ve verdii karan en

y ekilde uygulamasnn rneini Hendek Sava'nda gryoruz. lJhud'dn

beklediklerini bulamayan Mekkeliler ile Hayber' e snan Ben u Nadir Yahudilerinin mterek ibirlii ile Medine zerine yrrler. Yolda mrik Arap

kabilelerinin itirakiyle saylan 10 OOO'i bulur. Hz. Peygamber durumu haber

alnca savunma hazrlkianna balar. stiare sonucu Selman- Farisi'nin fikri

kabul grr ve uygulanr. Medine'nin taraf kayalk ve sk hurmalk olduu

dmann ilerlemesi iin elverili deildi. Dman ancak ak araziden

gelebilirdi. Hz. Peygamber kaz ilerine bizzat nezaret etti ve kendi de alt.

2500 kii kaz aletleriyle 5,5 km uzunlukta, 9 m. eninde ve 4,5 m. derinliinde

olan hendei 15 gnde kazp bitirdiler. Topra, hem siper olmas bakmndan

hem de dman tarafndan hendein doldurolmamas iin, kendi tarafianna

attlar. (Vakidi, II, 446; Hamidullah, 137; Sanam, 155) Sonunda dman

birlikleri hezimete urayp gittiler. Bu arada bir grup Yahudi Mslmaniann 1

47

evlerini yama, kadn ve ocuklanna tecavz etmeyi kararlatrdlar ama daha

nce alnan tedbirlerden dolay bunu baaramad.

Hz. Peygamber dman kabilelerin birbirleriyle ittifakn bozmak iin

giiiimlerde de bulunmutur. zellikle mriklerle Yahudilerin ittifaknn

bozulmasn arzu etmiti. Gatafan kabilesinden Nuaym bin Mes'ud o sralarda

Mslman olmutu ama bundan kimsenin haberi yoktu. Hz. Peygamber'le

gizlice grp mriklerle Yahudilerin arasn aabileceini sylemiti. Hz.

Peygamber de: "Harp hiledir, yapabilirsen yap." demitir. Nuaym nce Benu

Kurayza Yahudilerine gitti." Benim size olan dostluumu bilirsiniz. Sizin iin

endieliyim. Mekkeliler bu iten usand, brakp giderlerse Mslmanlara kar

yapayalnz kalrsnz. O zaman haliniz .nice olur? Mekkelilerden birka rehin

isteyin aksi halde yardm etmeyin ... " dedi. Sonra Mekkelilere gidip Ebu

Sfyan'a: "Duydun mu Benu Kurayza Mslmanlada antlamay bozduuna

piman olmu. Sizi brakp giderler diye Mslmanlarla tekrar antlama

yapacaklarm Sizden rehin alp onlara teslim etmeyi vaat etmiler ... " Bunun

zerine zaten Yahudilere pek gvenmeyen Ebu Sfyan ertesi gn snamak iin

Yahudilerden yardm ister. Yahudiler de hemen rehin isterler. EbU Sfyan da

kabul etmeyince her iki taraf da "Nuaym doru sylemi" diyerek aralanndaki

ittifak bozarlar (Bkz. Ycel,163-164)

Hz. Peygamber savalp kan dklmesini arzu etmediinden, nce

problemi siyasi giriimlerle halletmeyi denemitir. MeseHl., Hudeybiye

antiamasndan nce Arap kabilelerinden Bekiler Hz. Peygamber hakknda

bakaretamiz szler sarfederler. Hz. Peygamber'in mttefiki olan Huzaililer fena

halde fkelenip Beknlere saldnrlar. Savan kmas an meselesidir.

Hz.Peygamber Hayher meselesini halledip Bekrileri kendisine balam,

dman gafil aviayarak kan dklmesini nlemitir.

Hz. Peygamber askeri baany siyasi baanyla desteklemitir.

Hudeybiye ban Onun hem komutanlnn hem de devlet adamlnn en gzel

meidir. Bilindii gibi Hudeybiye ban grnte Mslmaniann aleyhine

gibi gzkyordu. Sahabe imza konulmamas iin ok urat. Ama Hz.

Peygamber ileri gryle bunun Mslmaniann lehine tecelli edeceini

biliyordu. Mhrn bast. Hem de "Resulullah" yazsnn yerine "Abdullah olu

Muhammed" yazlmas pahasna da olsa. Zaman Hz. Peygamber'i hakl kard.

Siyasi ynden de Hudeybiye antiamas ve bu antlamaya Kureyin imza

koymas demek siyasi ynden Hz. Peygamber ve aslahm devlet olarak tanmas

demektir.

48

Hz. Peygamber sefer hazrlklannn gizlilik iinde olmasna itina

gsterirdi. Dmann haber almamas iin gizli tutard. Mesela Hz.

Peygamber'in Mekke'nin fethinden nce askeri birliin nereye gideceini

nceden belirtmerni ve artmak iin bir baka blgeye keif kolu kartm ve

dikkatleri oraya ekmitir. Bunun sebebi haberin Mekke'ye gitmemesi ve

dmann hazrla balamamas iindi. Hz. Peygamber ayn zamanda

ordusunun hakiki bykln ve kuvvetini saklamtr. Keza ayn durumu

Tebk seferinde de gryoruz. Nereye gidileceini kimse bilmiyordu. Yolda

katlanlarla birlikte 30 000 civannda bir ordu olumutu. Bu rakam Kuzey

Arabistandaki Hristiyan Araplan korkutmutu. Savamay gze alamadlar.

Tebk ve civan cizyeye baland.

Hz. Peygamber dmann hem gzn korkutmak hem de onun

savama aznini krmak iin taktikler de uygulanulr. 10 000 kiilik bi: ordu ile

Mekke'ye yryen Hz. Peygamber "Merru'z-zahran" blgesinde konaklayp,

gece 12000 ayn yere ate yaktnyor. Mekkeliler dehete kaplp bu kadar gl

ve kalabalk bir grupla arpamayacaklann belirtip ehri teslim etme karan

alyorlar Ebu Sfyan da burada Mslman oluyor. Hz. Peygamber kimsenin

k annn dklmesini istemedii iin: "BeytuZlah 'a, EbU Sfyan' n. evine ve kendi

evine snanlar emniyettedirler" diyerek herkesi belirli noktalarda topluyor.

Hz. Peygamber, muzaffer olsa bile bir komutann topluma kar

konuurken szlerine dikkat etmesini nennitir. Nitekim Mekke ehrinin

kuatlmasnn son gnlerine doru : " Bugn marur Mekke'nin bann ne

decei ve ehrin yama edileceini" aklayan komutan derhal grevden

aln ve : "Hayr! Mekke 'nin eref ve haysiyeti asl bugn artacak. Madem ki

orada slam 'n kblesi mevcuttur. Bu yzden ne olursa olsun kudsiyeline tecavz

edilmeyecektir."demitir (Ycel 222) .Hz. Peygamber genel bir af kararak

Mslman olanlan cahiliye dnernindeki sulanndan dolay affetrni, dier

Mslnanlarla kanp kaynamasn salamtr. Ynetirnde ehil olan arayan

Hz. Peygamber, yeni Mslman olmu birini ehil oluundan dolay fetihten

sonra Mekkenin valisi yapmtr.

Hz. Peygamber kendi devrine gre en iyi silah ve harp aralann

kullanmtr. Dmann silahn nceden renip ona en azndan silahyla

mukabele etmitir. Hz. Peygamber, bununla birlikte propagandaya ok nem

vermitir. Kendisi airler edinip hiciv ve kahramanlk iirleriyle savatan nce

askerlerin morallerini yksek tutan nutuklar, iirler ve szler syletip dman

kuvvetleri arasmda menfi propaganda ile dman birbirine drp

49

zayflatrntr. Mslman komutanlara da askerlerine srekli moral vermelerini,

onlann morallerini bozucu sz ve davranlardan uzaklanalann tlernitir.

Deerlendirme

Hz. Peygamber'in savalanndaki ve gazvelerindeki baans onun bilgi,

beceri, kabiliyet ve askeri dehasnda aranmaldr. Hz. Peygamber'in baanlann

sadece mucizelere balamak onu anlamamak demektir. O zaman bu kadar

~ sknt ekmesine gerek kalmazd. O elbette ilahi yardm alntr ama kendisi de

zerine deni fazlasyla yapmtr.

Hz. Peygamber'in savalannn geneline bir gz attmzda, hayatnda

irili ufakl 38 sava ve gazvenin olduunu grrz. bn Hi am'a gre, Hz.

Peygamber bunlardan 27 sine itirak eimi ve sadece 9 unda fiilen ava vuku

bulmutur. Dierleri sahabenin komuta ettii seferlerden ibarettir Hz.

Peygamber'in hayatnn kronolojisine bakanlar genelde onun mrn hep

savata geirdiini zannederler. nk kronolojiler sivil hayattan ziyade sefer ve

gazveleri ieren kaytlan ihtiva etmektedir. Hz. Peygamber'in bu sava ve

gazvelerinde geen zaman biz bugn topladmzda dn zaman belli

olmayan iki gazvenin dnda toplam 548 gn olduu grlr. Bu da 1 yl 6 ay 3

gn eder. Dier iki gazveyi de ilave edersek cem' an 1 yl 7 ay seferde kalm

demektir ki, bu da son 10 yla nisbeten pek nemli bir rakam deildir.

te yandan Hz. Peygamber'in bizzat hayat boyunca itirak ettii 27

seferde Mslmaniann ehit says 250 dir. 10 senelik bir dneme yayldnda

ortalama ayda 1 ehit dmektedir. (Harnidullah, 20-25) Bu bir yandan insan

hayatna verilen nemi gsterdii gibi, te yandan da "sltniyet'i sadece

savala yayd" tezini de rtnektedir. Bu kadar az bir zayiada bu kadar fetihler

ve baanlara imza atnas beeriyet tarihinde emsali rastlanmaz bir husustur.

Grld gibi, Hz. Peygamber'in savalan dikkate alndnda hi

birisinde saldrganlk sz konusu deildir. nk Hz. Peygamber, saldrgan

olmadklan srece, hibir kabileyle Mslman olmadlar diye savamantr.

Hz. Peygamber' in yapt btn savalar hayati ve zaruri artlara baldr. Yoksa

O,Mslnanlarla dinlerinden dolay savarnayan, Mslmanlan yurtlanndan

srp karnayan veya onlan srp karanlara yardm etneyenlerle ve adaleti

uygulayanlada ban iinde yaamay enreder. Zaten Kur'an ayetlerinde ifade

edilen fitne ortadan kakncaya kadar savalnas, nriklerin yakalandklan

yerde ldrlneleri, Harem civanndan kovulnalan vs gibi hususlar, saldrgan

toplumun saldrganlnn sona ermesi, bann tesisi iin kabul edilen sava

50

hukukuyla ilgilidir. u halde Kur'an'da ifade edilen cihat ayetleri zaten

Mslmanlara kar yaplan fiili bir tehdit ve tecavz hertaraf etmek zere

nazil olmulardr. Hz. Peygamber'in savalan da bu prensibin hayata

geirilmesinden baka bir ey deildir.(Y akt, 79)

Askerlik tarihi asndan baktmz zaman, geri bugn harplerin ekli

deiti, silahlar deiti ama deimeyen bir ey var: Sevk ve idare. Bir baka

ifadeyle, harbin temel prensipleriyle insan unsuru deimemitir. Bugn modern

sava prensipleri , ngilizcelerinin ba harfleriyle bir araya gelmesiyle oluan

MOSSCOMES szcyle ifade edilmektedir. Bu harfleri aalm: M= mavement (hareket), 0= offensive(hcum), S= surprise (artma), S= security

(emniyet), C= co-operation (ibirlii), 0= objective (hedef), M= mass(askeri

ymak), E= economy of forces (askeri birliklerin zayiatn nleme), S=

simplicity (sadelik) (Bkz. Hamidullah, 271)

Hz. Peygamber'in savalannda uygulad strateji ve onun sevk ve

idaresindeki baanlann tarih boyunca takdir edenlerin says az deildir. MeseHi

Amerikal bilim adam Michael Hart "Dnya Tarihini En Fazla Etkileyen Yz

Kii" adl eserinde sralamada Hz. Peygamber'i birinci sraya almtr. Bunu

"Mslmanln kurucusu ve yaycs, Arap kabilelerini askeri bir gce

dntrerek, snrlarn Atlantikten Hindistan' a kadar uzanan bir imparatorluk

kurmay baararak, Hz. Muhammed bu yce misyonundan tr birinci sraya

ykseltilmitir" eklinde aklar. Aynca ngiliz aratnc Andrew Tomas klasik

kltrn Avrupa'ya intikalinin Mslmaniann klcyla olduu kanaatindedir:

"Mrikler, ya Kur'an' ve Onunla birlikte kardelii ve merhameti veya Hz.

Muhammed'in klcn tercih etmek zorundaydlar. Msliimanlar Arabistan'dan

spanya 'ya kadar yayldlar. Klasik an kltr miras onlar tarafindan

kurtarld ve Avrupa 'ya aktanld" demektedir.

Hz. Peygamber'in askeri dehas, sevk ve idaredeki baansn en iyi

takdir eden her halde M. Kemal Atatrk'tr. Onun deerlendirmelerini Ord.

Prof. emseddin Gnaltay Hocann hatralannda rastlamaktayz. Batl bir

msterik, Hz. Peygamber' in hayatn konu alan bir kitap yazar. Kitabnda Hz.

Peygamber'e olmadk hakaret ve iftiralar atar. Hatta onun iin "isterik krizleri

tutan snk bir dervi" yaktrmasnda bulunur. Bu kitap Trke'ye tercme

edilir. Bir adet de Atatrk' e sunulur. Atatrk, kitab Prof. Gnaltay' a incelettirir.

Hocay bir gn smet Paa'yla otururken Dolmabahe sarayna artp kitap

hakkndaki kanaatlerini sorar. O da kitap hakknda onun ele alnmayacak

derecede bir facia olduunu beyan eder. Bunun zerine Atatrk, Gnaltay

51

hocann kolundan tutar, masann bana eker ve kendi elleriyle izmi olduu

Bedir savan gsteren haritaya parman koyarak : "Onun hak Peygamber

olduundan phe edenler u hariraya baksznlar ve Bedir destann okusunlar.

Hz. Muhammed'in bir avu imanl Mslmanla maher gibi kalabalk ve

alabildiine zengin Kurey ordusuna kar meydan muharebesinde kazand

zafer, janf insanlarn kfr deildir. Onun Peygamberliinin en kuvvetli delili ite

bu savatr".(Yakt,Atatrk ve Din, 26-27). emseddin Gnaltay Bey'in bir

'baka yerde bulunan hatrasnda ayn olayn devam da vardr. Atatrk, nn'ye

dnerek: "Hz. Muhammed'i bana, cezbeye tutulmu snk bir dervi gibi

tanttrmak gayretine kaplan bu gibi cahil adamlar, onun yksek ahsiyetini ve

baarlarn asla kavrayamamlardr. Anlamaktan da ok uzak grnyorlar.

Cezbeye tutulmu bir dervi, Uhud muharebesinde en byk bir komutann

yapabilecei bir plan nasl dnr ve tatbik edebilir?"der ve nndeki kada

Uhud harbinin plannn izer ve nn'ye uzatr. Her iki tarafn kuvvet ve

dururnlann, alnan tedbirleri savatan nceki ve sonraki durumlan byk bir

vukufla izah ettikten sonra nn'ye: "O zaman orada siz komutan olsaydnz,

bundan baka m hareket ederdiniz?" der. nn de aynen tasdik eder. Bunun

zerine Atatrk gzlerini tekrar Gnaltay'a evirerek "Tarih hakikatleri tahrif

eden bir sanat deil, belirten bir ilim olmaldr. Bu kk harpte bile askeri

dehas kadar siyasf gryle de ykselen bir insand. Cezbeli bir dervi gibi

tasvire yeltenen cahil serseriler, bizim tarih mesaimize katlamazlar. Hz.

Muhammed, bu harp sonunda evresindekilerin direnmelerini yenerek ve

kendisinin yaral olmasna bakmayarak, galip dman takibe kalkmam

olsayd, bugn yer yznde Mslmanlk diye bir varlk grlemezdi." (

Anbunu,s.166).

Kaynaklar

Anbumu (K.), Atatrk, Anekdot-Anlar, Ankara, 1960

Hamidullah (M.), Hazreti Peygamber'in Savalar, 3. bask, Yamur Yay.,

stanbul, 1981

Hamidullah (M.), slam Peygamber'i (l-ll), ev. S. Mutlu-S.Tu, rfan

Yay.,stanbul, 1969

bn Hanbel, Musned,

bn Hiam, es-Siretu'n-Nebeviyye(l-Il), tahk. M.es-Sakar, Kahire, 1955

Markizi, mtau'l-Esma, tahk., M.M.akir, y.y.ts.

52

Nevevi Riyazus-Salihin, (I-lll) D .. Bakanl Yay., Ankara

Okutan (A.), "Asker Ynyle Hz. Muhammed", 2.Bask, Peygamber'imiz zel

Says, C.25, S. 6, s.301-310, Ankara, 1989

Sanam (.), Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, Ankara, 2001

Vahidi, Kitabu'l-Meazi(l-III), tahk. Marsden Jones, Beyrut, 1966

Yakt (.), "Kur'an'a Gre nan ve ifade zgrl", Diyanet lmi Dergi,

C.38, S. 2 Ankara, 2002, s. 71-82

Yakt(.), Atatrk ve Din, 5. Bask,S.D.. Yayn no 5, Isparta, 2002

Ycel (.), Peygamber'imizin Hayat, 6.Bask, D..Bakanl Yay., Ankara,

1992

53