ibn teymiyye - vasitiyye akidesi

7/31/2019 Ibn Teymiyye - Vasitiyye Akidesi

1/351

NDEKLER

Tahkik Eden'in nszeyhu'l-slm bn TeymiyyeMuhammed Halil Herras'n Ksa Biyografisierh Eden'in nszel-Akdetl-Vstyye erh'ine Ek BlmBibliyografyael-Akdetl-Vstyye

ERH.1 ERH.24 ERH.47 ERH.70ERH.2 ERH.25 ERH.48 ERH.71ERH.3 ERH.26 ERH.49 ERH.72ERH.4 ERH.27 ERH.50 ERH.73ERH.5 ERH.28 ERH.51 ERH.74ERH.6 ERH.29 ERH.52 ERH.75ERH.7 ERH.30 ERH.53 ERH.76ERH.8 ERH.31 ERH.54 ERH.77ERH.9 ERH.32 ERH.55 ERH.78ERH.10 ERH.33 ERH.56 ERH.79ERH.11 ERH.34 ERH.57 ERH.80ERH.12 ERH.35 ERH.58 ERH.81ERH.13 ERH.36 ERH.59 ERH.82ERH.14 ERH.37 ERH.60 ERH.83ERH.15 ERH.38 ERH.61 ERH.84ERH.16 ERH.39 ERH.62 ERH.85ERH.17 ERH.40 ERH.63 ERH.86ERH.18 ERH.41 ERH.64 ERH.87ERH.19 ERH.42 ERH.65 ERH.88ERH.20 ERH.43 ERH.66 ERH.89ERH.21 ERH.44 ERH.67

ERH.22 ERH.45 ERH.68ERH.23 ERH.46 ERH.69

VSITIYYE AKDESGR


2/351

Tahkik Eden'in nsz

GiriSelef Akidesinin nemi

Selef Akidesini Anlatan Eserler Arasnda "Vstiyye Akdesi" nin nemiMuhammed Halil Herrsn "Vstyye Akdesi" ne Yapt erhin Dier erhler Arasndaki Yeri venemi"Vstyye Akdesi" ve erhleriYazma Metin NshasElinizdeki Yaynda Yaptm ler

NDEKLERVSITIYYE AKDES

Giri

Hamd, Allaha mahsustur. Ona hamdeder, Ondan yardm ister, Onun gnahlarmz balamasndileriz. Nefislerimizin errinden, amellerimizin ktlklerinden Allaha snrz. Allahn hidayetverdiini hi kimse saptramaz. Onun saptrdn da kimse hidayete erdiremez.

ehadet ederim ki Allahtan baka ibadete layk hibir ilah yoktur, O bir ve tektir, orta yoktur. Yineehadet ederim ki Muhammed Allahn kulu ve Rasldr.

phesiz en doru sz Allahn kitab, en hayrl yol Muhammed -Sallallahu aleyhi ve sellem-nyoludur. En kt iler bidat olarak ortaya kartlanlardr. Sonradan kartlan herbir husus da


3/351

bidattir. Her bidat bir sapklktr ve her sapklk cehennem ateindedir.Yce Allahn bu mmet zerindeki nimetlerinden birisi de hi phesiz bu mmetin dinini kemaleerdirmi olmas, bu mmet zerindeki nimetini tamamlam olmas ve ona slam din olarak semi

bulunmasdr.

phesiz Raslullah -Sallallahu aleyhi ve sellem- bu mmeti gecesi gndz kadar apaydnlk biryolun zerinde brakacak hale gelmeden cann teslim etmedi. Byle bir yoldan ancak helk olmasmukadder kimseler sapar. Bu Rahmet Peygamberi, bu mmeti cennete yaknlatracak ve cehennemateinden uzaklatracak hayr namna her ne varsa mutlaka ona gstermitir. Ne kadar ktlk varsada mutlaka bu mmeti o ktlkten sakndrmtr. Bylelikle helak olan apak bir delil zere helakolsun, hayat bulan da apak bir delile bal olarak hayat bulsun.

Yce Allah bizlere anlamazla dtmz hususlarda kendisine ve Raslne dnp onlarnhkmleri gereince muhakemelememizi emretmitir.

Yce Rabbimiz yle buyurmaktadr:

"yet herhangi bir hususta anlamazla decek olursanz, eer Allaha ve hiret gnne imanediyorsanz, onu Allaha ve Raslne dndrnz. Bu daha hayrl ve sonu itibariyle daha gzeldir."(en-Nisa, 4/59)

te bu mmetin selefini tekil eden ashab- kiram ve tabin ile onlarn yollarn izleyip admlarntakib eden kimseler bu yntemi izlemilerdir.

NDEKLERTahkik Eden'in nsz

Selef Akidesinin nemi

phesiz ki selef akidesini incelemenin nemi bizatihi akidenin kendisinin neminden ve tekrarinsanlar bu akideye dndrmek iin kesintisiz ve srekli almann zorunlu oluundan ilerigelmektedir.

Bunun da birka sebebi vardr:

1 - Bu akide sayesinde mslmanlarn ve slam davetilerinin saflar birleir. Bu akide etrafnda


4/351

szbirlii ederler. Bu olmakszn darmadan olurlar. nk bu akide kitabn, snnetin ngrd veashab- kiramn oluturduu ilk neslin akidesidir. Bunun dndaki bir akide etrafndaki her birtoparlanmann sonu baarszlk ve dalma olacaktr.

2 - Selef akide mslmann kitab ve snnetin nasslarn tazim etmesini salar, bu nasslarn ihtivaettii manalar reddetmekten yahut ta bunlar hevya uygun yorumlayarak onlarla oynamaktan korur.

3 - Mslman selefi tekil eden ashaba ve onlara tabi olanlara balar. Bylelikle bu onun izzetini,imann ve erefini arttrr. nk Allah dostlarnn efendileri, takva sahiblerinin nderleri onlardr.

Nitekim durum bn Mesud -Radyallahu anh-un u szlerinde ifade ettii gibidir:

"Allah kullarnn kalblerine bakt. Muhammed -Sallallahu aleyhi ve sellem-n kalbinin, kullarnkalblerinin en hayrls olduunu grd. O bakmdan onu kendisi iin seti ve risaletiyle onugnderdi. Muhammed -Sallallahu aleyhi ve sellem-in kalbinden sonra yine kullarn kalblerine bakt,onun ashabnn kalblerinin sair kullar arasnda en hayrl kalbler olduunu grd. O bakmdan onlarda peygamberine dini urunda savaacak yardmclar kld. Bu bakmdan mslmanlarn gzel

grdkleri bir ey Allah nezdinde de gzeldir. Kt grdkleri ey de Allah nezdinde de ktdr."(mam Ahmed, Msned, I, 379. Ahmed Muhammed akir, senedinin sahih olduunu belirtmitir; no:3600)

Yada durum, bn mer -Radyallahu anhma-dan syledii rivayet edilen u szlerde dile getirdiigibidir:

"Sizden herkim birilerinin snnetini (yolunu) izleyecek olursa, lm olanlarn yolunu izlesin. BunlarMuhammed -Sallallahu aleyhi ve sellem-n ashabdrlar. Onlar bu mmetin en hayrllar idiler.Kalbleri en iyi, ilimleri en derin, gereksiz yere kendilerini zora komaktan en uzak kimseler idiler.Allah onlar Peygamberine arkadalk etmek, dinini bakalarna aktarmak iin seti. O bakmdansizler de onlarn ahlak ile ahlaklanmaya ve onlarn gittikleri yoldan gitmeye alnz. OnlarMuhammedin ashabdrlar, onlar Kabenin Rabbi olan Allah hakk iin dosdoru hidayet zereidiler." (Bk. Eb Nuaym, el-Hilye, I, 305)

4 - Selef akidesinin ayrc bir zellii de ak ve anlalr olmasdr. nk bu akide tasavvur vekavrayta tevil, tatil ve tebih (ileride aklamalar gelecektir)den uzak bir anlay ve kavraytanhareketle kitab ve snneti delil edinir.

Bu akideye sarlan kimse Allahn zat hakknda delilsiz sz syleyip, helak olmaktan, Allahn kitabile Peygamberinin snnetinin nasslarn reddetmekten kurtulur.

Dolaysyla bu akideye sahib olan kimse ilahi takdire raz olur ve huzur ile kadere boyun eer,Allahn azametini takdir eder.

Bu akide, mmini akln g yetiremeyecei gaybi hususlar zerinde dnmek klfetinden kurtarr.

O halde selef akidesi kolaydr, karmaklktan ve anlalmas zor hususlardan uzaktr.



5/351

Selef Akidesini Anlatan Eserler Arasnda "Vstiyye Akdesi" nin nemi

phesiz ki eyhul-slam bn Teymiyyenin telif ettii "el-Akdetul-Vstyye" selef akidesini dilegetiren eserler arasnda en kolay olmakla birlikte, ifadeleri en ak, delil getirmesi en doru, sz diziside en ksa olanlardandr.

Bu akide yeryznde byk bir kabule mazhar olmutur. lim talebeleri ve incelemelerde bulunanlarbunu byk bir kabul ile karlam, incelemi, sonra da bunu okutmulardr. Ard arkasna nesiller buakideyi ezberlemitir. Gerekten de bu akide metni ehl-i snnet vel-cemaat akidesine dair yazlm enkapsaml ve en zgn eserlerdendir.

Bu akideye "el-Akdetul-Vstyye" adnn verili sebebine gelince, bunu bu akidenin mellifieyhul-slamn -Allah Ona Rahmet Etsin- kendisi u szleriyle aklamaktadr:

"Vst diyarnda, orann yakn blgelerindeki kadlarndan birisi olan afi mezhebine mensubRadyud-Din el-Vst adnda bir hoca efendi hac dn bize de urad. Hayrl ve dinine bal birkimse idi. Kendi topraklarnda ve Tatarlarn ynetimi altnda insanlarn iinde bulunduu baskngelen bilgisizlik, zulm, din ve ilmin izlerinin silinmek zere oluundan ikayet etti, bana kendisinehem kendisi iin, hem de aile efrad iin dayanak tekil edecek bir akide metni yazmam istedi. Buiten beni affetmesini istedim ve; nsanlar pek ok sayda akide metni yazm bulunuyorlar. Snnetimamlarndan herhangi birisinin yazd bir akide metnini al, dedim. Ancak o, bu isteinde srar edipyle dedi: Ben ancak senin yazacan bir akide metnini arzu ediyorum. Bunun zerine ben de onaikindi vaktinden sonra oturup, bu akide metnini yazdm. Bu akidenin birok nshas Msr, Irak ve

baka yerlerde etrafa yayld." (Mecmul-Fetav, III, 164. Vst: Emev halifesi Abdulmelik b.Mervann valisi Haccac b. Yusuf es-Sekafinin kurduu bir ehirdir. Irakn gneyinde Kfe ile Basraarasnda orta bir yerde olduundan Vast ad verilmitir)

Yce Allahn tevfik ve takdirinin bir gerei olarak byle bir akidenin yazlmasn isteyen ahsVstl idi. te bundan dolay bu akideye de "el-Akidetul-Vstyye" ad verildi.

Ayn ekilde bu akide eyhul-slamn bataraflarnda da syledii gibi hem Vstyye, hem deVsatiyye (vasat yolu izleyen) bir akide olmak zelliindedir:

"...Hatta onlar -yani ehl-i snnet vel-cemaat- btn mmet frkalarnn en vasat olanlardr. Tpk bummetin dier mmetler arasnda vasat mmet oluu gibi. Onlar yce Allahn sfatlar meselesindetatl ehli ile cehmiye arasnda, temsl ehli ile mebbihe arasnda ortada yer alrlar. Yine Allahnfiilleri hususunda da cebriye, kaderiye ve dierleri arasnda vasat (orta) yoldadrlar..."

NDEKLER


6/351

Tahkik Eden'in nsz

Muhammed Halil Herrsn "Vstyye Akdesi" ne Yapt erhin Dier erhler Arasndaki Yeri venemi

Muhammed Halil Herrasn "Vstyye Akidesi" ne yapt erh ak seik ve zl olmak gibi birzellie sahiptir.

Nitekim Allme Abdur-Rezzak Afifnin de belirttii gibi bu erh "erhlerin en nefisi, en ak veanlalr olan, bununla birlikte en ksalardr."

Muhammed Halil Herras byk bir ounlukla akide metninde geen hibir kelimeyi aklamadanbrakmamtr. Birok yerde Kurn- Kerm ile Muhammed Mustafa -Sallallahu aleyhi ve sellem-nhadislerini, sahabe ve mfessirlerin grlerini mam Ahmed, Buhar, Nuaym b. Hammd ve

bakalar gibi selef imamlarn, daha sonra gelip de onlarn izlerinden yryen eyhul-slam (bnTeymiyye)nin eserlerinden baka yerlerdeki ibarelerini, onun iki rencisi bnul-Kayyim ve ez-Zeheb ile sonradan gelen (mteahhir) ilim adamlar arasndan eyh Abdur-Rahman b. Sa'd veMuhammed b. Man gibi selef alimlerinin grlerini delil gstermitir. Ayn zamanda o eitlifrkalarn grlerini sz konusu etmi, onlarn phe ve tereddtlerine cevap vermitir.

Cehmiye, kaderiye, cebriye, mutezile, eariyye ve bakalarnn grlerini ele alm olmas buna birrnektir. Ayrca bunlarn gerek Geylan ed-Dmak, Bir el-Meris ve bunlara benzer gemitekinderlerinin, gerek onlardan sonra gelmi bulunan er-Raz ve el-Gazzal gibi nder ilim adamlarnnyanldklar hususlar aklam bulunmaktadr. Daha sonra da amzda yaam Zahid el-Kevsergibi ahsiyetlerin birtakm kanaatlerini de ele alp deerlendirmitir. Btn bunlar ise u kk vekolay ve anlalr erhinde gerekletirmitir.

Bundan dolay bu erh "Vsitiyye akidesine" yaplm erhlerin en deerlisi ve en zls niteliindekabul edilmeye deerdir. Bunun ne kadar gerek bir deerlendirme olduunu ancak bu erhi mtalaa

eden, inceleyen ve bununla birlikte dier erhleri de gren bir kimse anlayabilir.



7/351

"Vstyye Akdesi" ve erhleri

Kurtulua eren frka (frka-i naciye)nin akidesini ifade eden "Vstyye akidesi" nin pek ok basksve birok erhi yaplmtr. rnek olmak zere aadakilerini sz konusu edelim:

1 - "et-Tenbihatul-Latife fi ma'htevet Aleyhi el-Vastyyetu minel-Mebahisil-Munyfe:

Bu erhi Abdur-Rahman en-Nasr es-Sad telif etmitir. Bu erhle birlikte eyh Abdul-Aziz b.Abdullah b. Bazn aklamalarndan seilmi birtakm notlar da vardr. Bunun nerini ve basnkontroln Abdur-Rahman b. Ruveyid ile Sleyman b. Hammad yapmlardr. Orta boy, almdrtsahifelik olan bu erhin bask tarihi bulunmamaktadr. Daha sonra sayn Ali Hasen Abdul-Hamid

bunu ikinci olarak bastrm, akidenin metnini ve hadislerini harekelemitir. ed-Dammamda Darubnil-Kayyimde neredilmi olup, byk boy yzyedi sahife olan bu bask da h. 1410 ylndayaplmtr.

2 - "el-Akdetul-Vstyye:

Muhammed b. Abdul-Aziz b. Mannin tashihini yapt ve notlar ekleyerek yaplan basks. Bueklenen notlar son derece ksa olup, orta boy otuziki sahife olarak ilk basks Riyadda tarihsiz olarakMatbuatu Sa'd er-Raidde yaplmtr.

3 - "erhul-Akdetil-Vstyye:

Muhammed Halil Herrsn erhi olup, elinizdeki bu eserdir. Abdur-Rezzak Afif bunu gzdengeirmi olup, Medine-i Mnevverede el-Camiatul-slamiyyede kk boy yzyetmialt sahifeolarak baslm, ikinci olarak da eyh smail el-Ensarnin tashihini stlenip, notlar ekledii haliyledaretul-Buhus el-lmiyye... genel bakanlnn yapt neir; kk boy yzseksenyedi sahifeolup, 1403 ylnda baslmtr. nceki basksndan -ok istisnai birka yer dnda- fark yoktur. e-eyh el-Ensarnin de buna ekledii baz notlar vardr.

4 - "et-Tenbihatus-Seniyye alel-Akdetil-Vstyye:

Riyad temyiz mahkemesi bakan Abdul-Aziz en-Nasr er-Reidin erhi olup, geni bir aklamadr.Byk boy yz seksensekiz sahifedir. O bu eserini el-Ma'hedul-lmideki rencilerinin isteizerine kaleme alm. Darur-Reid... tarafndan yaynlanan bu eserin bask tarihi bulunmamaktadr.

5 - "el-Kevaiful-Celiyye an Menil-Vstyye:

Riyad mamud-Dave Enstits eski hocalarndan Abdul-Aziz Muhammed es-Selmann yaptgenie bir erhtir. Drtyz yetmibir sahife olan bu eser defalarca baslm ve bedelsiz olarakdatlmtr. Sonuncu basks olan onyedinci bask 1410 ylnda gereklemi olup, bu basksekizyzyedi sahifedir.

6 - "el-Es'iletu vel-Ecvibetul-Usuliyye alel-Akdetil-Vstyye:

Ad geen ilim adam tarafndan yaplm bir erh olup, soru ve cevap eklindedir. Byk boy


8/351

yzkrk sahife olan bu eserde iyilik severlerden birisinin finansman ile defalarca baslp, bedelsizolarak datlmtr. Bizzat mellifin kendisi de bunu ayrca zetlemitir.

7 - "erhul-Akdetil-Vstyye:

Salih b. Fevzann yapt kolay ve ksa bir erh olup, ikiyzyirmiiki sahifedir. Bu erhini hazrlarken

mellif er-Reidin "et-Tenbhtus-Seniyye" adl eseri ile Zeyd b. Abdil-Aziz b. Feyyadn "er-Ravdatun-Nediyye erhul-Akidetil-Vastiyye" adl eserlerini kaynak almtr. RiyaddaMektebetul-Merifde defalarca baslmtr.

8 - "el-Akdetl-Vstyye:

Muhammed b. Salih el-Useymn tarafndan birtakm kelimelere yaplm ksa aklamalar ihtiva edenolduka kk hacimli bir eser olup, kitabta yer alm birtakm terimlerin de tantm yaplmaktadr.Orta boy ellibe sahife tutan eser ilk olarak 1406 ylnda dou blgesinde yer alan Medinetus-Sakbadaki el-Hud yaynevinde baslmtr.

9 - "et-Talikatul-Mfide alel-Akdetil-Vstyye:

Bu notlar hazrlayan Abdullah b. Abdur-Rahman b. Ali e-er olup, akidenin metnininharekelenmesi noktasnda grdm basklarn en gzelidir. Bununla birlikte yetlerin yerlerigsterilmi, ksa bir ekilde hadislerin kaynaklar belirtilmitir. Mellifinin koyduu isimden deanlalaca zere faydal ve zl birtakm notlar da vardr. Orta boy seksendokuz sahifeden ibaretolan bu eserin ilk basks er-Riyadda 1404 ylnda Daru Taybede yaplmtr.

10 - "el-Akdetul-Vstyye ve Meclisul-Mnazarati fiha...:

Bu eseri tahkik eden Zheyr e-avi olup, sadece metninin tahkiki yaplmtr. Kendisinin debelirttii gibi bu tahkiki yaparken elinde bulunan bir el yazmas nshaya dayanmtr. Gzel birekilde neredilmi olan bu basksnda yetlerin Kurn- Kermdeki yerleri gsterilmi, olduka ksa

bir surette de hadislerin kaynaklar belirtilmitir. Daha sonrada eyhul-slam ile onun bu akidedeserdettii kanaatlerini benimsemeyen hasmlar arasndaki tartmay szkonusu etmektedir. Tartmaile birlikte metin orta boy yz sahife kadar olup, bunu muhakkik kendisine ait el-Mektebul-slmde1405 ylnda bastrmtr.

11 - "erhul-Akdeti'l-Vstyye:

Said b. Ali b. Vehef el-Kahtan tarafndan yaplm olan bu erh Abdullah b. Abdur-Rahman el-Cebr

tarafndan gzden geirilmi olup, ksa ve kolay erhtir. Orta boy seksenyedi sahifedir. Bu erhinmellifi daha nce kendilerinden szettiimiz erhleri kaynak olarak alm olup, 1409 ylndabaslmtr.

12 - "er-Ravdatun-Nediyye erhul-Akdetil-Vstyye:

Zeyd b. Abdul-Aziz b. Feyyada ait olan bu erh olduka genitir. lk basks 1377, ikincisi 1378ylnda yaplm olup, beyzonalt sahifedir.

13 - "erhul-Vastyye:

Muhammed b. Salih el-Useymine ait olan bu erh nce kasetlerde ses bantlar halinde kaytl ikenrencilerinden birisi tarafndan deifre edilmi bir erhtir. lim talebeleri elinde dolamakta bulunandaha iyisi bulunmayan son derece nefis bir erhtir.*


9/351

te btn bunlardan bu akidenin ne kadar nemli olduu anlalmaktadr. nk kimi ilim adam buakidenin metnini harekelemeye, kimileri hadislerinin kaynaklarn belirtmeye, bakalar buna dairaklamalar ve notlar koymaya yahut ksa ya da uzunca erhler yazmaya kalkmtr. Btn bunlarise "el-Akdetul-Vstyye"de ifadesini bulan selef akidesine yaplm bir hizmettir.

Abdur-Rezzak Afif ile el-Ensarnin yaptklar gzden geirme ve ekledikleri ksa notlar dndaMuhammed Halil Herrsn telif ettii bu erhe gerekli hizmetleri ifa eden kimse gremedim.

Bundan dolay ben bu erhe gereken itinay gstermek erefine erimek istedim. zellikle bu akideyiincelediim her seferinde ya elimin altndaki zel nshann boluklarnda, yahut ta ayr birtakmyerlere ya da hafzama birtakm mlahazalar kaydettim. O bakmdan btn yapacam buyazdklarm yeniden biraraya getirip, dzenlemek ve tekrar gzden geirip, arkasndan basn veyayna hazrlamaktan ibaretti.

Yce Allahn yardm ile bu ii ifa edebilmek iin btn gayretimi ortaya koymaya altm.


Yazma Metin Nshas

Bu nsha Bat Berlinde bulunmaktadr.

Bunun bir sureti de Kuveytte ki hyaut-Turas el-slam Cemiyetine bal el-Mahtutat vet-Turasvel-Vesaik Merkezinde; (2/12147-akide) numarada kaytl bulunmaktadr. Ad geen merkeze bunun

bir suretini bize gnderdii iin burada teekkrlerimizi ifade ediyoruz.

Bu nsha onbir varak olup, 10,5X 18,5 c.m ebadnda ve 23 satrdr. Gzel, ak seik ve etraferevelenmi bir nesih hatt ile yazlm olup, mstensihi ve istinsah tarihi bilinmeyen bu gzel hat,kitabn bandan sonuna kadar devam etmektedir.

Bu nshann hatt gzel olmakla birlikte oka kelimeler dm ve pekok hatalar vardr, yetlerdebile. Bundan dolay ben tahkikte allan bir husus olduu zere bu nshay asl kabul edemedim.

Bunun yerine asl ile birlikte baslm olan erhi asl metin olarak kabul ettim. nk erh bu metnetabi olup, onunla birlikte yer almaktadr. Ben bu sz edilen nshay basl metinler arasndanherhangi bir farkllk olduu zaman tercihe sebeb bir dayanak olarak kabul ettim. zellikle benim asl


10/351

olarak kabul ettiim bask ile Mecmuul-Fetv arasnda yer alan bask arasnda bulunanfarkllklarda ona dayandm. Bununla birlikte bazan anlam etkileyebilecek nemli farkllklara iaretetmekle yetindim. Zikredilmesinde faydas bulunmayan birok farkllklara iaret etmeye gerekgrmedim. nk bunlar ayrca zikretmek bazan okuyucuyu yanltabilir.


Elinizdeki Yaynda Yaptm ler

1 - Az nce szn ettiimiz gerek akidenin bamsz basklarndan, gerek birtakm not ya daerhlerle birlikte yaplm basklarndan hareketle metni olduka salam bir ekilde ortaya karmayaaltm ve bunu yazma nsha ile karlatrdm. Ayrca kolaylkla okunup, ezberlenebilmesi iin de

bu metni harekeledim.

2 - Elimizdeki erhin metni ile el-Camiatul-slamiyye ve Darul-fta tarafndan yaplm iki basknnmetinleri arasndaki farkllklar tesbit etmeye altm. Olduka az olan bu farkllklar yeri geldikeakladm.

3 - erhte yer alan ve okunmas zor ya da yanl anlamalara meydan verebilecek olan lafzlarharekeledim ki okuyucunun bunlar anlamas kolaylasn.

4 - Ayetleri harekeleyip, Kurn- Kermdeki yerlerini gsterdim.

5 - Bulamadm tek bir hadis dnda btn hadis ve sahabeye dair rivayetlerin kaynaklarngsterdim. Kaynan tesbit edemediim hadis ise:

"Allah inkr eden el-yer (hallerinin deimesi) ile karlamaz."

Rivayetlerin kaynaklarn tesbit ederken izlediim yola gelince:

ncelikle iki parantez arasnda hadisin shhat ya da zayfl ile ilgili hkm zikredeceim.

Sonra Buhar ve Mslim ile balayp, arkasndan Ktb-i Sittenin geri kalanlar, sonra mamAhmedin Msnedi yahut Malikin Muvatta arasndan bu hadisi zikreden kaynaklar belirttikten


11/351

sonra Beyhak ya da Hakim yahut onlarn dnda hadisi rivayet edenleri srasyla zikrettim. Bazanhadisin sz geen sralamaya gre ya da drt eserdeki yerini zikretmekle -baz istisnalar hari-yetindim. Hadis Ktb-i Sittede ya da bazlarnda bulunuyor ise bask farkllklar dolays ile kitabve bab olarak getii yeri iaret edip, erhlerde bulunduu yerleri de kaydettim.

Eer hadis Buharde yer alyor ise Selefye matbaas basksn esas alarak Fethul-Bardeki yerini

zikrettim. Mslimde yer alyorsa Nevev erhindeki yerini kaydettim. Eer Tirmizde ise Tuhfetul-Ahvezdeki yerini, Ebu Davudda ise Avnul-Mabuddaki yerini, Nesade geiyor ise Ebuuddenin tahkikiyle, Suyut erhi ile es-Snd Haiyesindeki yerini, bn Macede bulunuyor iseAbdul-Baknin hazrlad basky, Msnedde ise el-Fethur-Rabbandeki yerini gsterdim. Bazaniki ya da yeri kaydetmekle yetindim.

Hadis ile ilgili hkme gelince yet hadis Buhar, Mslim ya da birilerinde ise parantez arasnda"sahih" kelimesini kaydederek bu iki kaynaktaki yerine iaret etmekle yetindim. yet bakalarndayer alyor ise bu daln nder ilim adamlarndan hadise kimlerin sahih, kimlerin zayf dediinikaydettim. Zeheb, bn Hacer, el-Enban ve bazen mesela el-Arnavut gibilerinin adn verdim. Kimizaman hadis ilminin gerektirecei kadar ile senede dair aklamalarda bulundum ki, bu olduka azdr.

6 - arihin birilerine nisbeten kaydettii szlerin birounu o sz syleyenlerin kendi eserlerindekiya da bakalarnn eserlerindeki yerlerini kaydettim.

7 - Adlar geen zel ahslarn nemlilerinin biyografilerini kaydettim. Ashab- Kiram, kimi tabin vemteahhir ilim adamlarndan mehur ve tannan kimselerin ise biyografilerini sz konusu etmedim.

8 - Metin ya da erhte szkonusu edilen cehmiyye, mutezile, eariler ve daha baka btn frkalarntanmn yaptm.

9 - "Dstur, milli, mecsure" gibi olduka az sayda geen birtakm yabanc kelimelere dairaklamalarda bulundum.

10 - Zorunlu grdm, olduka az miktarda baz notlar ekledim.

11 - ster metin, ister erhin ifadelerini olduu gibi braktm. Bundan nceki basklardaki birtakmbask yanllklar sebebiyle pek az yerlerdeki dzeltmeler ise mstesnadr.

12 - Baz paragraflara balklar koydum. Bunu da okuyucuya kolaylk olsun diye yaptm. Bubalklar ise metine kendiliimden bir ey sokmam olmak iin sahife kenarlarnda metnin dndabraktm.

13 - Kitabn bundan nceki basklarnda erh ve metnin sahifedeki uyumsuzluklar problemindenkurtulmak maksadyla akidenin metnini birok ksma ayrdm. Bu ksmlarn herbirisinin bal bana

belli bir konuyu almak zelliinde olmasna dikkat ettim. Ondan sonra da erhini kaydettim. Bundannce de "n" harfini yazdm. Metin ile erhin hurufatn farkl kullandm ki, okuyucu, metnin herbir

blmnn erhini tam bir uyum ierisinde kolaylkla izleyebilsin.

14 - eyhul-slam bn Teymiyye -Allahn rahmeti zerine olsun-nin zl bir ekilde biyografisiniyazdm.

15 - Muhammed Halil Herrsn da olduka zl bir biyografisini kaydettim.

16 - Teknik birtakm fihristler yaptm. Bunlar aadaki ekildedir:


12/351

yetlerin Kurn- Kermdeki sralarna gre fihristi,

Alfabetik sraya gre hadis ve ashab ile tabine ait szlerin fihristi,

Frka ve mezheblere dair fihrist,

Biyografileri kaydedilmi zel ahslarn fihristi,

Birinci ve ikinci derecedeki kaynaklarn fihristi,

Konu fihristi.

Byk arn yce ve kerim Rabbi olan Allahtan benim bu almam kyamet gnnde hasenatmnarasna katmasn, ilim adamlar ve mslman kardelerime bunu faydal klmasn niyaz ederim. Bu,kusurlu birisinin ortaya koyduu bir gayrettir.

"Tetkik edecek ahslar bunu dikkatle tetkik etsin, alabildiine bizi mazur grsn. nk akll kii

bakasn mazur grebilendir. Yce Allah ise kendi kitabndan bakasn hatadan korumu deildir.nsafl kii bakasnn birok dorular karlnda az saydaki hatalarn balayabilendir." (Hfzbn Recebin, el-Kavidul-Fkhiyye Mukaddimesindeki szlerinden)

Dorusunu en iyi bilen Allahtr. Peygamberimiz Muhammede onun aile halkna ve ashabnaAllahn salat ve selamlar...

Ebu Muhammed Alev es-Sekkaf


eyhu'l-slm bn Teymiyye

Nesebi ve DoumuAilesiHocalarrencileriMezhebiAkdesiEserleriAhlk Nitelikleri ve YaratlCihad

lim Adamlarnn Onun Hakkndaki SzleriOna Yaplan ftiralarMihneti ve Vefat


13/351

Biyografisinin Bulunabilecei Yerler


Nesebi ve Doumu

Ad Ahmed olan bn Teymiyyenin babasndan itibaren geriye doru atalarnn ad yledir:

Abdul-Halim, Abdus-Selm, Abdullah, el-Hdr, Muhammed, el-Hdr, Ali, Abdullah, Teymiyye el-Harrn.

"Teymiyye" lakab ile ilgili olarak yle denilmitir:

Onun beinci dedesi olan Muhammed b. el-Hdr, Teyma yolu zerinden hacca gitmiti. Orada kkbir kz ocuu grmt. Geri dndnde ise hanmnn bir kz dourmu olduunu da grnce,Tebk yaknlarndaki bir belde olan Teymaya nisbetle ey Teymiyye; Ey Teymiyye diye seslenince,ona bu lakab verilmi oldu.

bnun-Neccar dedi ki:

"Bize nakledildiine gre dedelerinden Muhammedi, annesi Teymiyye diye adlandrrd. Teymiyye

ise vaize bir kadn olup, daha sonra ona nisbet edildi ve onun adyla tannr oldu." (Bk. bn Abdu'l-Had, el-Ukdu'd-Durriyye, s. 4)

bn Teymiyye 661 Rebiulevvel aynn onuna rastlayan bir pazartesi gn am topraklarndan saylanHarranda dnyaya geldi. eyhul-slam Takuyud-Din lakab ile anld, knyesi Ebul-Abbasdr.

eyhul-slam lakabnn anlam ile ilgili olarak eitli aklamalar yaplmtr:

Bu aklamalarn en gzeli, mslman olarak yalanm (eyh, ihtiyar olmu) kii demektir. O bulakab ile daha nce gemi benzerlerinden farkl bir zellie sahip ve bu hususta esenlie kavuaca

belirtilen mjde vaadini elde etmi gibidir:

"Her kimin mslman olarak bir sa aarrsa, bu onun iin kyamet gnnde bir nur olacaktr."(Sahih bir hadis olup, Ahmed, Tirmiz ve Nesa bunu, Amr b. Abse'den rivayet etmitir. bn Kesir


14/351

Tefsirde (VIII, 429) hadisin eitli senedlerini kaydettikten sonra: "Bunlar ceyyid ve kav isnadlardr"demektedir. Ayrca bk. Sahihu'l-Cam, 6183.)

Dier bir aklamaya gre eyh, avamn rfnde dayanak ve destek olan kii yani yce Allahtansonra her trl skntda bavurduklar kii demektir.

Bir dier aklamaya gre o kendi yaknlarnn yolundan gitmekle eyhul-slamdr. Yani genlerinkt ve cahilce davranlarndan kurtulmu kimsedir. O farz ve nafile btn amellerinde snneteuygun hareket eden bir kii demektir. (Bu husustaki eitli aklamalar iin bk. er-Reddu'l-Vfir, s.50)

Bu isimlendirme eskiden beri kullanlmtr. Bunu mam afi, mam Ahmed b. Hanbel ve bakalarda kullanmtr. (Bk. er-Reddu'l-Vafir, s. 55. dipnot.)

NDEKLEReyhu'l-slm bn Teymiyye

Ailesi

Ailesi olan Teymiyye hanedan Harranda kkl bir ailedir. lim ve dine ball ile n salmtr.

Dedesi Ebul-Berekt Mecdud-Din Hanbel ileri gelen ilim adamlarnn byklerindendir. e-evkannin "Neylul-Evtar" ad ile erhettii "el-Munteka min Ahbaril-Mustafa" adl eser onun

teliflerinden birisidir.Babas ihabud-Din Abdul-Halim Ebul-Mehasin babasndan sonra meihat makamn stlenmi veEbul-Abbas ile Ebu Muhammed adndaki oullarna ilim retmitir.

Kardei Ebu Muhammed erefud-Din, Hanbel mezhebinde olduka ileri derecede fkh bir seviyeyeulamt.



15/351

Hocalar

rencisi bn Abdul-Had yle demektedir:

"Kendilerinden ilim dinleyip, belledii hocalar ikiyzden daha fazladr." (el-Ukudu'd-Durriyye, s. 4)

Bunlarn en nllerinden:

1 - emsud-Din Ebu Muhammed Abdur-Rahman b. Kudame el-Makdis. 682 h. ylnda vefatetmitir.

2 - Eminud-Din Ebul-Yemen Abdus-Samed b. Askir ed-Dmek e-afi. 686 h. ylnda vefatetmitir.

3 - emsud-Din Ebu Abdillah Muhammed b. Abdil-Kavi b. Bedran el-Merdav. 703 h. ylnda vefatetmitir.


rencileri

eyhul-slam bn Teymiyye kkl bir ekoln temsilcisidir.

Onun hayatta olduu dnemde pekok ilim adam bu ekoln renciliini yapm, gnmze kadar


16/351

onun pekok eseri vastas ile de hala bu ekole mensub olup, renciliini yapanlarn varlsrmektedir.

bn Teymiyyeye rencilik yapanlarn mehurlarndan bazlar:

1 - emsud-Din b. Abdil-Had. 744 h. ylnda vefat etmitir.

2 - emsud-Din ez-Zeheb. 748 h. ylnda vefat etmitir.

3 - emsud-Din bnul-Kayyim. 751 h. ylnda vefat etmitir.

4 - emsud-Din bn Mflih, el-Fru ve el-dbu-eriyye adl eserlerin mellifi. 763 h. ylndavefat etmitir.

5 - nl tefsirin mellifi mdud-Din bn Kesir. 774 h. ylnda vefat etmitir.


Mezhebi

Hanbeli mezhebine mensub bir kii olarak yetiti. Daha sonra hakknda ez-Zehebnin szn ettii unoktaya ulat:

"u ana kadar pek ok yldan bu yana muayyen bir mezhebe bal olmakszn, aksine delile dayalolan gre gre fetva vermektedir.

Katksz snnetin ve selef yolunun zaferi iin almtr. Bu yolun lehine birok delil, nerme vedaha nce bakasnn gstermedii hususlar delil olarak kendisi ortaya koymu, ncekilerin vesonrakilerin kullanmaktan ekindikleri ifade ve szleri kendisi cesaretle dile getirmitir." (Bk. er-Reddu'l-Vfir, s. 7)

NDEKLER



17/351

Akdesi

Akidesinin ne olduu hakknda bizzat kendisinin yazm olduu u kaside ile bize ylece cevabvermektedir:

"Ey mezhebimi ve akidemi soran kii! Doru yolu bulmak iin soru sorana, doru yolda gitmek ihsanedilsin.

Szn tahkik ederek syleyen, bundan yan izmeyen ve deitirmeyenin szne kulak ver.

Btn ashab sevmek benim yolumdur, bu sevgiyle onlara yakn olmay, Allaha yakn olmaya birvesile (yol) sayarm.

Herbirisinin pek ak-seik kadri ve fazileti vardr, fakat aralarndan es-Sddiyk daha da faziletlidir.

Kuran hakknda yetlerinde geenleri sylerim, o kadimdir, Allah tarafndan indirilmitir.

lahi sfata dair btn yetleri ilk tarzda nakledildii ekilde hak olarak kabul ederim.

Bunun mesuliyetini de bu nakli yapanlara havale ederim ve bu hususta hertrl tahayyle kar onukorurum.

Kurn bir kenara itip de syledii sze: el-Ahtal dedi ki... diye delil getiren ne irkin i yapmolur!

Mminler Rablerini hak olarak greceklerdir. Ve keyfiyetsiz olarak (hadiste belirtildii zere)semaya iner.

Mizan ve kendisinden iip, susuzluumu gidereceimi mit ettiim Havz ikrar ve kabul ederim.

Ayn ekilde cehennemin stnde uzatlacak srat da. Muvahhid olanlar kurtulacak, dierleri iseterkedileceklerdir.

Cehennem ateine bedbaht olan bir kimse ilahi hikmet gerei girecektir, takva sahibi olan kii de aynekilde cennete girecektir.

Canl ve akl banda herkesin kabrinde ameli kendisiyle birlikte olacak ve ona kabirde sorusorulacaktr.


18/351

te afinin de, Malikin de, Ebu Hanifenin de sonra da Ahmedin de nakledilegelen akidesi budur.

Eer onlarn izledikleri yola uyarsan, ilahi tevfike mazhar olursun. Eer bidat bir yol ortayakoyarsan, kimse senin bu yolunu dayanak kabul etmez." (Bk. Cilu'l-Ayneyn fi Muhakemeti'l-Ahmedeyn, s. 58)


Eserleri

Eserleri hakknda ez-Zeheb unlar sylemektedir:

"eyhul-slam Takyud-Din Ebul-Abbas Ahmed b. Teymiyye -Radyallahu anh-n telif ettiieserleri topladm, bunlarn bin esere vardklarn tesbit ettim. Daha sonra da onun baka eserlerini degrdm." (Bk. er-Reddu'l-Vfir, s. 72)

Onun deerli rencisi bn Kayyim el-Cevziyye de "Esmu Mellefti bn Teymiyye" adn verdiive Salahud-Din el-Mneccidin tahkiki ile Beyrut Darul-Kutubil-Cerdede baslm, telif ettiieserlere ait bir eser de yazmtr.

Gzel bir tasnif, gzel bir ibare, dzenleme, taksim ve aklama noktasnda olduka yetkin idi. Buhususa onun hasm bnuz-Zemelkan bile tanklk etmitir. (Ayn eser, s. 105)

bn Teymiyye ibraniceyi, latinceyi konuur idi. (Evraku'n-Mecmuatun min Hayati eyhi'l-slam, s.66)

Bunu u szlerinden anlamaktayz:

"branice lafzlar bir dereceye kadar Arapa lafzlara yaknlamaktadr. Nitekim isimler byk itikaknoktasnda birbirine olduka yaklamaktadr. Ben kitab ehli arasnda mslman olmu birtakmkimselerden Tevratn branice lafzlarn dinledim. Her iki dilin birbirine olduka yakn olduklarngrdm. yle ki sonunda srf Arapa bilgime dayanarak onlarn branice konumalarnn birounuanlar oldum. (Nakdu'l-Mantk, s. 93)

NDEKLER


19/351


Ahlk Nitelikleri ve Yaratl

Ahlk niteliklerinden birisi de cmert bir ahsiyet oluu idi. Bu onun ftri bir zellii idi. Cmertlikiin kendisini ayrca zorlamazd. Yiitti, dnyaya kar zahid idi. Hibir ekilde dnyaya baldeildi. Haramlara dmek korkusuyla pekok mbah terkederdi.

Yaratl itibariyle tad niteliklere gelince beyaz tenli, sa ve sakallar siyah, aarm salar azd.Salar kulaklarnn yumuaklarna kadar ulard, gzleri adeta konuan iki dil gibi idi. Orta boylu,omuzlar geni, yksek sesli, fasih sratle okuyan bir kii idi. Sertletii olurdu ama hilm zellii ile osertliini bastrabiliyordu. (Bk. bn Hacer, ed-Dureru'l-Kmile, I, 151 ez-Zeheb'den naklen.)


Cihad

Allah ona rahmet etsin hem diliyle, hem kalemi ile hem de eliyle cihad etmi, tatarlara kar savam,mslmanlar onlara kar harekete getirmeye almtr.

702 h. ylnda ekhab vakasnda n saflarda arpm, Merc es-Suffer gn diye bilinen arpmadaonlara kar sebat gstererek, yerinden ayrlmamt.


20/351

Tatarlarn hkmdar Kazann huzuruna girip, onunla cesareti dolaysyla hazr bulunanlar dehetedrecek ekilde konumutur.

Ayn ekilde mslman topraklar Tatarlara teslim etmek noktasna gelen Msr Sultann da tehditetmitir.


lim Adamlarnn Onun Hakkndaki Szleri

(Burada bu deerli imamn hakkn verebilmek ve garezkrlarn phelerini reddetmek iin sz birazuzatm oldum.)Arkada ve rencilerinden ok, onun dmanlar ve onun seviyesinde olan ilim adamlar eyhul-slamdan vgyle sz etmilerdir. Hatta bn Nsrud-Din ed-Dmek ondan vgyle sz edenadalarndan seksen ilim adamndan daha fazlasn saym ve bu hususa dair nl kitab "er-Rddul-Vfir adl eserini yazmtr. Bu eserde 841 ylnda vefat eden ve bn Teymiyye hakknda"eyhul-slam" diyen bir kimsenin kfir olacan iddia eden el-Al el-Buhar diye n salm,Muhammed b. Muhammed el-Acemnin grlerini red etmektedir.

te ben sz geen bu eserden gerek bn Teymiyyenin ada, gerek mellif bn Nasirud-Dininada olan en nl ilim adamlarnn birtakm szlerini setim. Bizzat ona rencilik etmi bulunan

bnul-Kayyim, bn Kesir ve bn Abdil-Had gibi rencilerinin ona dair vg dolu szlerini ayrcakaydetmedim. nk bunlar pekok ve bilinen eylerdir.

Ondan hayrla sz edip, onu ven ve mslmanlar arasndaki konumunu akla kartanlarnbazlar:

1 - "Uynul-Eser fil-Mezl ve-emaili ves-Siyer" adl eserin mellifi olan bn Seyyidin-Nas(v. 734 h.) hakknda unlar sylemektedir:

"Ben onu btn ilimlerde pay sahibi grdm. Nerdeyse snnete dair btn rivayetleri ezberlemiti.Tefsire dair sz syledi mi bu iin sancan yklenmi olduu grlrd. Fkha dair fetva verdi mi en

ileri noktaya ulam olduu, hadise dair konutu mu hadis ilim ve rivayetinde olduka ehil olduu,mezheb ve frkalar hakknda konutu mu bu hususta ondan daha etrafl bilgi sahibi kimseningrlemedii, onun ilerisinde bu hususlarn kimse tarafndan idrk edilemedii anlalrd. Ksacas


21/351

btn ilim dallarnda akranlarndan ileri idi. Onu gren hibir gz onun benzerini grmemitir. Hattakendisi bile kendisi gibisini grm deildir."

2 - "Siyer-u A'lamin-Nubel"nn mellifi emsud-Din ez-Zeheb (v. 748) dedi ki:

"Benim gibi bir kimsenin onun niteliklerine dair sz sylemesinden ok daha byktr. Eer Kbede

Hacer-i Esvedin bulunduu rkn ile Makam- brahim arasnda bana yemin ettirilecek olsa, hiphesiz benim gzm onun gibisini grmemitir, diye yemin ederim. Allaha yemin ederim bizzatkendisi bile ilim bakmndan kendi benzerini grm deildir."

Bir baka yerde de unlar sylemektedir:

"Henz bulua ermeden Kuran ve fkh okudu, tartt, delilleriyle, grlerini ortaya koydu. Yirmiyalarnda iken ilim ve tefsirde olduka ileri dereceye ulat, fetva verdi ve ders okuttu. Pek okeserler yazd, daha hocalar hayatta iken byk ilim adamlar arasnda saylr oldu. Develere yktekil edecek kadar pek byk eserler yazd. Bu srada onun yazd eserler belki drtbin defter, belkide daha fazla tutar. Cuma gnlerinde seneler boyunca herhangi bir kitaba bavurmaya gerek

grmeksizin yce Allahn kitabn tefsir etti. Fkran bir zeka idi, pekok hadis dinlemitir.Kendilerinden ilim belledii hocalarnn says ikiyz akndr. Tefsire dair bilgisi en ileri noktadadr.Hadis, hadis ravileri (Ricli), hadisin sahih olup olmamasna dair bilgisine hibir kimse ulaamaz.Fkh, nakli -drt mezheb imamnn da tesinde- ashab ve tabinin grleri esizdi. Mezheb vefrkalara dair, usul ve kelma dair bilgisine gelince, bu hususta onun seviyesinde bir kimse

bilmiyorum. Dile dair geni bir bilgisi vard, Arapas olduka gl idi. Tarih ve siyere dair bilgisiartc idi. Kahramanlk, cihad ve atlganl ise nitelendirilemeyecek kadar, anlatlamayacak kadarileri idi. rnek gsterilecek derecede ok cmert idi. Yemekte ve imekte az ile yetinir, zhd vekanaat sahibi bir kimse idi."

3 - "Tabakatu' afiyye el-Kbr" adl eserin mellifi Tacud-Dinin babas Takyud-Din es-Subk-Allahn rahmeti zerine olsun- unlar sylemektedir:

"Akl ve er ilimlerdeki geni bilgisi, stn kadri ve kaynayp coan denizi andran hali ile ilerizekas, itihad ile btn bu alanlarda anlatlamayacak ileri dereceye ulamt..." dedikten sonraunlar sylemektedir:

"Bana gre o btn bunlardan daha byk, daha stndr. Bununla birlikte yce Allah ona zhd, vera,dindarlk, hakka yardmc olmak, hakk yerine getirmek gibi zellikleri vermiti; btn bunlar dayalnzca Allah iin yapard. Bu hususta selef-i salihin izledii yolu izlerdi. Bu konuda ok byk bir

pay sahibi idi. Bu dnemde hatta uzun dnemlerden beri onun benzeri grlm deildir."

4 - Muhammed b. Abdil-Berr e-afi es-Sbk (v. 777)de unlar sylemektedir:

"bni Teymiyyeye cahil bir kimse ile yanl kanaat ve grlere sahib bir kimseden bakasbuzetmez. Cahil bir kimse ne sylediini bilmez, yanl kanaat sahibi kimseyi ise sahib olduuyanl kanaat onu bilip tandktan sonra hakk sylemekten alkoyar."

5 - Hasmlarndan birisi olan Kemalud-Din b. ez-Zemelkan e-afi (v. 727) eyhul-slam bnTeymiyye hakknda unlar sylemektedir:

"Herhangi bir ilim dalna dair kendisine soru sorulacak olursa, onu gren ve onu dinleyen bir kimse,

onun bu ilim dalndan baka bir ey bilmediini zanneder ve bu seviyede kimsenin o ilmi bilmediinehkmederdi. Dier mezheblere mensub fukaha onunla birlikte oturduklarnda kendi mezhebleri ileilgili olarak daha nceden bilmedikleri eyleri ondan renirlerdi. Herhangi bir kimse ile tartp da


22/351

hasm tarafndan susturulduu bilinmemektedir. ster er ilimler olsun, ister bakalar olsun herhangibir ilim hakknda sz syledi mi mutlaka o ilim dalnn uzmanlarndan ve o ilmi bilmekletannanlardan stn olduu ortaya kard. Beyz yldan bu yana ondan daha ileri derecede hadishfzetmi kimse grlm deildir."

6 - Mlik ve (sonralar) afi mezhebine mensub bn Dakk el-Iyd (v. 702 h.) onun hakknda yle

demektedir:

"bn Teymiyye ile biraraya geldiimde btn ilimlerin onun gz nnde bulunduunu, bu ilimlerdenistediini alp, istediini brakan bir kii olduunu grdm."

7 - Aslen bilyeli, Dmakl (v. 738 h.) el-Birzl Ebu Muhammed el-Kasm b. Muhammed, bnTeymiyye hakknda unlar sylemektedir:

"Hibir hususta arkasndan yetiilemeyecek bir imamd. tihad mertebesine ulam ve mtehidlerinartlar kendisinde toplanmt. Tefsirden sz etti mi ar derecedeki ezberleri dolaysyla, gzelsunmas ile herbir gre tercih zayflk ve rtmek gibi layk olduu hkm vermesiyle ve herbir

ilme dalabildiine dalmas ile insanlar hayrete drrd. Huzurunda bulunanlar onun bu halinearrlard. Bununla birlikte o zhd, ibadet, yce Allaha ynelmek, dnya esbabndan uzak kalp,insanlar yce Allaha davet etmeye de kendisini bsbtn vermi bir kimse idi."

8 - afi mezhebine mensub Dmakl ve Tehzibul-Keml adl eserin sahibi Ebu Haccac el-Mizz de(v. 742 h.) eyhul-slam bn Teymiyye hakknda unlar sylemektedir:

"Onun benzerini grmedim, kendisi de kendi benzerini grm deildir. Allahn kitab ve Raslnnsnneti hakknda ondan daha bilgilisini, her ikisine ondan daha ok tabi olan grm deilim."

Bir seferinde de yle demitir:

"Drtyz yldan bu yana onun benzeri grlmemitir."

9 - Fethul-Bar adl eserin mellifi bn Hacer el-Askaln (v. 852 h.) onun hakknda unlarsylemektedir:

"En hayret edilecek hususlardan birisi de udur: Bu adam Rafz, Hullcler, ttihatlar gibi bidatehline kar btn insanlar arasnda en ileri derecede duran bir kimse idi. Bu husustaki eserleri pekokve nldr. Onlara dair verdii fetvalarn snr yoktur."

Yine onun hakknda unlar sylemektedir:"eyhul-slam Takyud-Dinin, kanaatlerini kabul edenin de, etmeyenin de oka istifade ettii veherbir yana dalm eserlerin mellifi nl rencisi emsuddin bn Kayyim el-Cevziyye dndaeer, hibir eseri bulunmasayd dahi, bu bile bn Teymiyyenin ne kadar yksek bir konuma sahibolduunu en ileri derecede ortaya koyard. Durum byle iken bir de gerek akli, gerek nakli ilimlerdeHanbeli mezhebine mensup ilim adamlar yle dursun, ada olan afi ve dier mezhebleremensup en ilerideki nder ilim adamlar akli ve nakli ilimlerde olduka ileri ve benzersiz olduuna datanklk etmilerdir."

10 - "Umdetul-Kar erhu Sahihil-Buhar" adl eserin mellifi Halef Bedrud-Din el-Ayn (v. 855

h.) eyhul-slam hakknda unlar sylemektedir:

"O, faziletli, maharetli, takvl, tertemiz, vera sahibi, hadis ve tefsir ilimlerinin svarisi, fkh ve


23/351

hadis usul ve fkh usul ilimlerinde gerek anlatm ve gerek yazm itibariyle ileri derecede idi.Bidatilere kar ekilmi yaln klt. Dinin emirlerini uygulayan byk ilim adam, marufu okaemreden, mnkerden oka alkoyand. Son derece gayretli, kahraman ve korku ve dehete drenyerlerde atlgan, oka zikreden, oru tutan, namaz klan, ibadet eden bir kimse idi. Geimindekanaatkarl semi, fazlasn istemeyen bir kimse idi. Olduka gzel ve stn ekilde szlerine balkalr, ok gzel ve deerli ileriyle vaktini deerlendirirdi. Bununla birlikte aalk dnyalktan da

uzak kalrd. Mehur, kabul grm ve tenkid edilebilecek bir kusuru bulunmayan, niha sz kestiripatan fetvalar vardr."

Onun an ve erefine dil uzatan kimselere kar savunarak ve bu gibi kimseleri yeren bir slubla daunlar sylemektedir:

"Ona dil uzatan kimse ancak glleri koklamakla birlikte hemen len pislik bcei gibidir. Gznnzayfl dolaysyla k parltsndan rahatsz olan yarasaya benzer. Ona dil uzatanlarn tenkidedebilme zellikleri de yoktur, k sac, dikkate deer dnceleri de yoktur. Bunlar nemsizahsiyetlerdir. Bunlar arasndan onu tekfir edenlerin ise ilim adam olarak kimlikleri belirsizdir, adlar,sanlar yoktur.

En yaygn bilinen hususlardan birisi de eyh, imam, byk ilim adam Takyud-Din bnTeymiyyenin en faziletli ve stn ahsiyetlerden, esiz ve pek kapsaml belge ve delillerden birisiolduudur. Onun sahib olduu edep ve terbiye, ruhlar besleyen bir ziyafeti andrrd. Onun sekinszleri adeta duygular harekete getiren ho bir ikiyi andrrd. Olduka ileri derecede dnrlerinolgun meyveleri gibi idi. Onun bu alandaki tabiat ilikten ve irkinlikten son derece uzakt. zerlerirtl pekok hususun rtsn aan kii idi ve bylelikle kapallklar gideren zndklarn,inkrclarn dine dil uzatmalarna kar dinin savunucusu, peygamberlerin efendisinden gelenrivayetleri ilmi tenkide tabi tutan ashab ve tabinden gelen rivayetleri de tenkid szgeinden geiren

bir ahsiyet idi."


Ona Yaplan ftiralar

eyhul-slam bn Teymiyyeye ada, mutasavvf, kelamc ve bidati dmanlarndan oka

iftiralarda bulunulduu gibi, andan sonra gnmze kadar da (bu durum)devam etmitir. Ancak buiftiralar arasnda en artc olup hasm bidatilerin dayanak kabul ettikleri iftira ise gezgin bnBatutann, "Rihletu bn Batuta (bn Batuta Seyehatnamesi)" diye tannp mehur olmu "Tuhfetul-


24/351

Enzar..." adn tayan eserinde -Allahtan layk ile muamele grmesini dileriz- syledii u szlerdir:

"726 yl muazzam ramazan ay 9una tesadf eden perembe gn amn Dmak ehrine vardm...Dmakta Hanbeli fukahasnn byklerinden amn by ve eitli ilim dallar hakknda szsyleyen Takyud-Din bn Teymiyye vard. Ancak akl pek yerinde deildi. Dmakllar onu okatazim eder, o da minbere kp, onlara vaazlar verirdi..." diye szlerini srdrr ve daha sonra unlar

syler:

"Caminin minberinde insanlara vaaz ederken cuma gnnde huzurunda bulundum. Onlara tveriyordu, syledii szler arasnda u da vard:

Allah dnya semasna benim u iniim gibi iner, dedi ve minberin basamaklarndan bir basamak indi.bnuz-Zehra diye bilinen Malik mezhebine mensup bir fakih ona kar kt ve onun syledii busz reddetti. Fakat herkes bu fakihe kar kt, elleriyle, ayakkablaryla onu alabildiine vurdular venihayet sar da dt..." Ve daha baka yalan ve iftiralar bunlarn akabinde sralamaya devametmektedir. (bk. er-Rhle, I, 102, 109, 110, Tahkik: Dr. Ali el-Muntasr el-Kettan, Messesetu'r-Risale

basks. )

bn Batutann szleri bunlar, iftiras bu. Bundan dolay eyh Ahmed b. brahim b. sa "el-Kasidetul-Nniyye" (Bk. erhu'l-Kasidet'n-Nniyye,1, 497. ye yazd erhinde u szleri sylemektedir:

"Byle bir yalandan Allaha snrz. Bu yalan syleyen Allahtan korkmaz, bu iftirada bulunanutanmaz m?

Nitekim hadis-i erifte: "Eer utanmazsan dilediini yapabilirsin" diye buyurulmutur. (Sahihtir.Buhar, Edeb Babu iza lem testehi... da rivayet etmitir. Fethu'l-Bar, X, 523. Hadisin bataraflar dayledir: "Nubuvvet kelmndan insanlara erienlerden birisi de udur...")

Bu yalan o kadar aktr ki ayrca bunu uzun boylu reddetmeye gerek yoktur. Bu iftirac ve yalancyakar Allah yeter. nk bu ahs Dmaka 726 yl 9 Ramazan tarihinde girdiini sylemekte.eyhul-slam bn Teymiyye ise o srada el-Kalada hapsedilmi bulunmakta idi. Nitekim onunrencisi Hafz Muhammed b. Ahmed b. Abdul-Hadi "Tabakatul-Hanbile" adl eserinde ile HafzEbul-Ferac Abdur-Rahman b. Ahmed b. Receb'in belirttikleri gibi gvenilir ilim adamlar bunu

bylece zikretmilerdir. Hafz Ebul-Ferac sz geen "Tabakat"nda bn Teymiyyenin biyografisiniyazarken unlar sylemektedir:

"eyh (bn Teymiyye) 726 yl, aban ayndan, Zlkadenin 28. gnne kadar el-Kalada (hapis)kald." (Bk. ez-Zeyl al Tabakati'l-Hanbile, II, 405.)

bn Abdil-Had ayrca onun oraya alt abanda girdiini de ekler. (Bk. bn Abdi'l-Had, el-Ukudu'd-Drriyye, s. 218.)

imdi bu iftiraya bir bakalm. Bu ahs onun huzurunda bulunduundan ve bu srada minberdeinsanlara vaz-u nasihatte bulunduundan szetmektedir. Bunun gerekle ilgisini bir bilebilseydik!Acaba caminin minberi Dmak Kalasnn ilerine mi intikal etti?

Halbuki bn Teymiyye belirtilen tarihte sz edilen kaleye girdiinde ancak na zerinde darkmt. Hafz madud-Din bn Kesir "Tarihinde bunu bylece kaydetmektedir. (Bk. el-Bidaye, XIV,123.)

bn Kesir'in el-Birzal'den naklen zikrettiine gre bn Teymiyye'nin ikindi sonras 16 aban Pazartesign girdii eklindedir. Durum ne olursa olsun, bu Marib'li yalancnn am'a giriinden nce onun


25/351

hapse girdii muhakkaktr. O ise 9 Ramazan'da am'a girmitir. el-Birzal ile bn Kesir'in ondannaklen zikrettiine gre bn Teymiyye'nin Kal'a hapsine girii ile bn Batuta'nn Dmak'a giriiarasnda yirmi gn, bn Abdu'l-Had'nin zikrettiine gre ise ikisinin girii arasnda otuzgnlk

bir fark vardr.)

Bylelikle bu hususta yaplacak aklamalar niha maksadna ulam bulunuyor.

bn Batutann oka yalan sylediinin delillerinden birisi de onun bu seyahatnamesinde naklettiiok acaib hikyeleridir. O kadar ki bn Haldun bu seyahatnameden bir miktar nakillerde bulunduktansonra unlar sylemektedir:

"...Onun anlatt eylerin ounluu Hint lkesinin hkmdar ile ilgili olup onu dinleyenlerin okagarib karlayaca halleri ile ilgili anlattklardr... Nihayet o bu kabilden hikayeler anlatt, bu seferinsanlar kendi aralarnda onun yalanc olduunu sylemeye koyuldular. O gnlerde Sultan Faris b.Vardarn veziri ile karlatm. Bu hususta onunla konutum ve ben bu adamn insanlar tarafndanyaygn bir ekilde yalanlanm olmas dolaysyla vermi olduu haberleri kabul etmediini grdm."(bn Haldun, Mukaddime, II, 565, Tahkik: Ali Abdu'l-Vahid Vafi)

O halde bn Haldun rivayet ettii haberlerin oka garib olular sebebiyle bn Batutanndoruluunda phe etmektedir. bn Teymiyyeye dair naklettii rivayetten daha garibi de yoktur.

Dier taraftan bn Batutann Hindistan ziyareti esnasnda naklettii garib hadiselerden birisi de uszleriyle anlattklardr:

"Nihayet Beay dana vardk, orada salih eyh Ata Evliya'nn zaviyesi de vardr. "Ata" trkedebaba demektir, "evliya"da Arapa bir kelimedir. Anlam evliyalarn babas demek olur. Ayn ekildeona "si sad sale" de denilir. Farsada "si sad" yz "sale" de yl anlamndadr. Onlarn belirttiklerinegre o yzelli yanda imi. Onlar bu kii hakknda gzel inanlara sahibtirler..."

Daha sonra unlar syleyinceye kadar szlerini srdrr:

"Yanna girdik, ona selam verdim, boynuma sarld. Cismi nemli idi, ondan daha yumuak bir cisimgrmedim. Onu gren kii ise elli yanda olduunu zanneder. Bana naklettiine gre herbir yzyanda salar ve dileri (yeniden) kar..." (Rihle, 1, 466.)

Bu seyahatnamede ne kadar uydurma, yalan ve iftira bulunduunu ancak Allah bilir.

Allah, bn Teymiyyeye geni geni rahmetini ihsan etsin, zalimlerin tuzaklar ise mutlaka boa kar.



26/351

Mihneti ve Vefat

bn Teymiyyenin hasmlar onun birok mihnetlere dmesine sebeb tekil etmilerdir ki; bunlarfetvalarna ve grlerine muhalefet etmesi kendilerine oka ar gelen fukaha, mutasavvf vekelamclar arasndandr.

Defalarca hapse atld. Bunlardan birisi de 26 Ramazan cuma gnne tesadf eden 705 h. ylndadr.Bayram gecesi el-Cub'de bir baka yere nakledildi ve tam bir yl orada mahpus kald. Daha sonra 23Rebiulevvel 707 hicri ylnda hapisten kt.

Arkasndan bir baka sefer sufilerden birisinin davas dolaysyla bir daha hapse atld ve ramazanbayram gn 709 ylnda kt. 726 ylnda bir defa daha mihnete urad, fetva vermesi yasakland ve

tutukland. Bu da 10 aban Cuma gnne tesadf ediyordu. ki yl ve birka ay hapiste kald.Pazartesi gecesi de 20 Zlkade 728 ylnda vefat etti. Cenazesine gelenlerin haddi hesab yoktu.

mam Ahmedin u szlerine canl bir rnekti.

"Bidat ehline deyiniz ki: Bizim ve sizin aranzda fark cenazelerde bulunmalar olsun."

te bu ekilde davet, cihad, ders vermek, fetva, telif, tartma, selefin metodunu savunmakladopdolu bir hayattan sonra vefat etti. Ne evlendi, ne cariye edindi, ne de geriye mal mlk brakt.

Yce Allah ona bol bol rahmetini ihsan etsin, cennetin geni yerleri makam olsun. Bize, slama vemslmanlara yapt hizmetlerin karlnda Allah onu en hayrl ekilde mkfatlandrsn.


Biyografisinin Bulunabilecei Yerler

(Burada zikrettiklerimiz, biyografisinin bulunduu en nemli yerlerdir. Bunlar eyhu'l-slam'nbiyografisini inceleme iini ilim talebelerine tevik olsun ve bu hususta onlara kolaylk olsun diye


27/351

kaydettim.)a- Genel Kaynaklar:1- bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihye (XIV, 4, 7-23, 36-39, 44, 48, 53-55, 67, 97, 123, 135-140, 143)

2- bn Hacer, ed-Durarul-Kmine, 1, 144

3- e-evkan, el-Bedrut-Tal, 1, 63

4- ez-Zeheb, Tezkiratul-Huffz, IV, 1496

5- bn Receb, ez-Zeylu al Tabakatil-Hanabile, II, 387

6- Tabakatul-Mfessirn, 1, 45.

7- Suyut, Tabakatul-Huffz, 520

8- el-Ktb, Fevtul-Vefeyt, I, 74

9- es-Seh'av, el-Ilnu bit-Tevbih limen Zemmet-Tarih, Tahkik Rovental, Kontrol Salih el-Ali, s.111, 136, 137, 294, 307, 352.

10- Sddiyk Hasen Han, et-Tacul-Mkellel, s. 420, 431.

b- zel Kitablar:Eskiden de, gnmzde de onun iin zel biyografiler de yazlmtr. Bunlarn en nemlileri:

1- bn Nasrud-Din ed-Dmak, er-Reddul-Vfir.

2- bn Abdil-Had, el-Ukud'u-l Durriyye fi Menakibi bn Teymiyye.

3- Mer el-Keram, el-Kevakihlud-Durriyye fi Menakibi bn Teymiyye.

4- Mer el-Keram, e-ehdetu'z - Zekiyye fi Senail-Eimmeti ale'bni Teymiyye.

5- el-stanbul, bn Teymiyye Batalul-slahid-Din.

6- Selim el-Hilal, bn Teymiyye el-Mfter aleyh.7- Muhammed Ebu Zehra, bn Teymiyye Hayatuhu ve Asruhu.

8- Ebul-Hasen en-Nedv, Ricalul-Fikr adl dizinin bn Teymiyyenin biyografisine ait blm.

9- Abdur-Rahman Abdul-Halik, Lemahatun min Hayati bn Teymiyye.

10- el-Fevezan, Min Alamil-Mceddidin: eyhul-slam bn Teymiyye.

11- e-eyban, Evrakun-Mecmuatun min Hayati eyhil-slam bn Teymiyye.

Muhammed Halil Herrs


28/351


Muhammed Halil Herras'n Ksa Biyografisi

Muhammed Halil Herrs; Msr'n el-arbiyye eyaletinden.

1916 ylnda Tantada dodu, krkl yllarda Ezher niversitesi Usulud-Din Fakltesinden mezunoldu. Tevhid ve mantk dalnda doktor nvann ald. Ezher niversitesi Usulud-Din Fakltesinde

profesr olarak alt.

Suudi Arabistan Krallnda misafir hoca olarak grev yapt. Riyaddaki slami Muhammed b. Suudniversitesinde ders verdi. Tekrar Suudi Arabistana misafir olarak geldi ve bu sefer Mekke-iMkerremede imdiki mmul-Kura niversitesi olan eski eriat fakltesinde lisans st ksmnnakide blm bakanln yapt.

Tekrar Msra geri dnd ve Ansarus-Sunnetin-Nebeviyye Cemaati genel bakan vekilliinegetirildi. Sonra da Kahiredeki bu cemiyetin genel bakan oldu.

Vefatndan iki yl nce 1973 ylnda doktor Abdul-Fettah Selme ile birlikte el-arbiyye eyaletindeCemaatud-Dava el-slamiyyenin kuruluuna katld ve bu cemaatin ilk bakan oldu.

Yaklak altm yalarnda 1975 ylnda vefat etti.

Selef akidesine mensub birisi idi. Hakta son derece metanetli, delil ve aklamalar gl idi. Hayatnretim, telif, snneti ve ehl-i snnet vel-cemaat akidesini yaymakla geirdi.

Pekok telifi vardr. Bunlarn bazlar:

1 - bn Kudamenin el-Muni adl eserinin tahkiki: Bu eser ilk olarak Msrda Matbaatul-mamdabaslmt.

2 - bn Huzeymenin et-Tevhid adl eserine tahkik ve notlar.

3 - Ebu Ubeyde el-Kasm b. Sellamn el-Emval adl kitabna tahkik ve notlar.

4 - Suyutnin el-Hasaisul-Kbr adl eserinin tahkik ve tenkidi


29/351

5 - bn Hiamn es-Siyretun-Nebeviyye adl eserine tahkik ve notlar.

6 - bn Kayyime ait el-Kasidetul-Nuniyyeye dair iki ciltlik erhi.

7 - bn Teymiyye ve Nakduhu li Mesalikil-Mtekellimin fi Mesailil-lahiyat. (bn Teymiyye ve

ilahiyat meselelerinde mtekellimin yntemini eletirisi)

8 - bn Teymiyyeye ait el-Akdetul-Vastiyye erhi, ki elinizdeki bu kitabtr.


erh Eden'in nsz

Hamd olsun lemlerin rabbi, rahman, rahim, din gnnn maliki Allaha. Salat ve selam olsunrasllerin en ereflisi Peygamberimiz, Allahn kulu ve Rasl Muhammede, onun aile halkna,ashabna, kyamet gnne kadar da gzel bir ekilde onlara tabi olacaklara.

eyhul-slam bn Teymiyye -Allahn rahmeti zerine olsun-ye ait "el-Akdetul-Vstyye ehl-isnnet vel-cemaat akidesine dair yazlm en kapsaml eserlerdendir. Bununla birlikte lafzlarolduka ksa, ibareleri olduka dikkatli seilmitir. Ancak birok yerde kapallklarn giderecek biraklamaya, gizli cevherlerin zerindeki perdeleri kaldracak bir izaha ihtiyac vardr.

Yaplacak bu aklamann bununla birlikte pekok nakillerle usandrc olmamas, uzun olmamasgerekir. Bylelikle yetikinlerin idrakine uygun dsn ve onlara kolaylkla konunun znverebilsin.

Bundan tr yce Allahtan hayrlsn dileyerek bu ii yapmaya kalktm. lerimizin okluuna vebyle bir ile uramay engelleyen bir younlua ramen bunu yapmaya kalktm. Aziz ve celil olanAllahtan okuyan herkese faydal klmasn, bu erhi Onun rzas iin halis klmasn dilerim.phesiz ki O pek yakndr, dualar kabul edendir.

Muhammed Halil Herrs

NDEKLER


30/351

VSITIYYE AKDES

el-Akdetl-Vstyye

1Bismillahirrahmanirrahim: Rahman, rahim, Allahn ad ile.

2er-Rahman, er-Rahim

3Rasln hidayet ile hak dini de btn dinlere stn klmak zere gnderen Allaha hamd olsun.

ahid olarak Allah yeter.4ahidlik ederim ki Allahtan baka ibadete layk hibir ilah yoktur. Bir ve tektir, Onun orta yoktur.

Bunu ikrar ederek ve -Onu- tevhid ederek -sylyorum.-5Ve yine ehadet ederim ki Muhammed Allahn kulu ve rasldr. Allahn salat ve artp duranselam ona, aile halkna ve ashabna olsun.6mdi bu -risale- kyametin kopaca vakte kadar yardma mazhar, kurtulua eren frka olan ehl-i

snnet vel-cemaatin itikadna dairdir.

7man Allaha, meleklerine, kitablarna, rasllerine, ldkten sonra dirilie iman etmek ve hayryla,

erriyle kadere inanmaktr.8Gerek Allah aziz kitabnda kendisini, gerekse Rasl Muhammed -Sallallahu Aleyhi ve Sellem- Onu

ne ile nitelendirmi ise bunlara -tahrif, tatil, keyfiyetlendirme ve temsil (misillendirme,rneklendirme) sz konusu olmakszn-inanmak da Allaha iman etmenin kapsam ierisindedir.9

Bilakis yce Allahn:

"Onun benzeri hibir ey yoktur ve O hereyi iitendir, grendir." (e-r, 42/11) buyruunda dile


31/351

getirilen geree iman ederler.10Bu sebebten tr onlar yce Allahn kendi zatn nitelendirdii vasflar ondan nefyetmezler,

kelimeleri kulanldklar yerlerinden -ak anlamlarndan- uzaklatrmak yoluna gitmezler. OnlarAllah'n isim ve yetlerine ilhda sapmazlar. Onun sfatlarn, yaratklarnn sfatna benzetmezler ve

keyfiyetlendirmezler.11nk an yce Allahn ada yoktur, dengi yoktur, ei benzeri yoktur.

12an yce Allah yarattklar ile kyas edilemez.

13phesiz ki O hem kendi zatn, hem de bakasn en iyi bilendir. Onun sz yaratlmlarn

sznden daha doru ve daha gzeldir.

Dier taraftan Allahn raslleri de Onun hakknda bilmedikleri eyleri syleyenlerin aksine hemdoru szldrler, hem de doruluklar tasdik edilmi olanlardr.14Bundan dolay yce Allah:

"zzet sahibi olan Rabbin onlarn niteleyegeldiklerinden mnezzehtir. Gnderilmi peygamberlereselm olsun, lemlerin Rabbi Allaha da hamdolsun." (es-Saffat, 37/180-182) diye buyurmaktadr.

Bylelikle O, rasllere muhalif olarak zatn vasfedenlerin bu nitelemelerinden kendi zatn tenzihetmekte, rasllerine de -sylediklerinin eksiklik ve kusurdan uzak olmas sebebiyle- selam olsun,demektedir.15Yce Allah kendi zatn nitelendirdii ve kendisine verdii isimlerinde hem nefy, hem de isbat

birarada zikretmi bulunmaktadr.16Ehl-i snnet vel-cemaat rasllerin getirdiklerinden baka tarafa sapmaz. nk o yce Allahn

kendilerine nimetler ihsan etmi olduu peygamberlerin, sddiyklarn, ehitlerin ve salihlerin yolu

olan dosdoru yol olan srat- mustakimdir.17Kurn- Kermin te birine denk den hlas suresinde yce Allahn kendi zatna dair belirttii

vasflar da bu ereve ierisindedir.

Yce Allah bu surede yle buyurmaktadr:

"De ki; O, Allahtr, bir tektir. Allahtr, sameddir, dourmamtr, dourulmamtr. Kimse de Onundengi deildir." (el-hlas, 112/1-4)

18Kitabnda yer alan en byk yette kendi zatn nitelendirmesi de bu kapsam ierisindedir ki; bu yet-i kermede yle buyurmaktadr:


32/351

"Allah... Ondan baka ibadete layk ilah yoktur. Diridir, kayymdur, Onu ne bir uyuklama alr, ne debir uyku. Gklerde ve yerde ne varsa hepsi yalnz Onundur. Onun izni olmakszn nezdinde kimefaat edebilir! O, yaratklarn nlerindekilerini, arkalarndakini bilir. Onun ilminden kendisinindilediinden baka hibir eyi kavrayamazlar. Onun krsisi gkleri ve yeri kuatmtr. Onlarkorumas Ona ar gelmez, O ok ycedir, ok byktr." (el-Bakara, 2/255)

19Yce Allahn u buyruklar da bu kabildendir:

"O hem ilktir, hem hirdir, hem zhirdir, hem btndr. O, hereyi en iyi bilendir." (el-Hadid, 57/3)20"Asla lmeyen ve hayy olana tevekkl et." (el-Furkan, 25/58)

21Yce Allahn u buyruklar da byledir:

"O, en iyi bilendir. Hakmdir." (et-Tahrim, 66/2);

"O, hakmdir, hereyden haberdardr (habrdir) Yere gireni, ondan kan, gkten ineni ve orayaykseleni bilir." (Sebe, 34/1, 2);

"Ya ve kuru mstesna olmamak zere hepsi apak bir kitabtadr." (el-Enam, 6/59);

"Onun bilgisi dnda hibir dii ne gebe kalr, ne de dourur." (Fussilet, 41/47); (Fatr, 35/11);

"Allahn gerekten hereye kadir olduunu ve muhakkak Allahn ilmi ile hereyi kuatm olduunukesinlikle bilesiniz diye." (et-Talk, 65/12)22Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"nk phesiz ki Allahtr hem rzk veren, hem pek etin kudret ve kuvvet sahibi olan." (ez-Zriyt, 51/58)23Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Onun benzeri hibir ey yoktur ve O hereyi iitendir, grendir." (e-ura, 42/11);

"Gerekten Allah bununla size ne gzel t veriyor! phe yok ki Allah hakkyla iitendir, hakkylagrendir." (en-Nisa, 4/58)24Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Bana girdiin zaman maallah (bu Allahn dilediidir) Allahn yardm olmadan (hibir eye)g yetirilemez, demeli deil miydin?" (el-Kehf, 18/39);

"Eer Allah dileseydi, onlardan sonra gelenler kendilerine apak deliller geldikten sonra birbirlerinildrmezlerdi. Fakat anlamazla dtler de kimi iman etti, kimi de kfir oldu. Eer Allah dileseydi,


33/351

birbirlerini ldrmezlerdi. Fakat Allah diledii eyi yapar." (el-Bakara, 2/253);

"hramda iken avlanmay helal saymamak art ile ve size okunanlar hari olmak zere size drtayakl hayvanlar helal klnd. phesiz Allah diledii hkm koyar." (el-Mide, 5/1);

"Allah kimi doru yola iletmeyi dilerse, gsn slma aar. Kimi de saptrmay dilerse, onun da

gsn -gkyzne trmanyormu gibi- daraltr, sktrr..." (el-Enm, 6/125)25Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

Ve ihsan edin, muhakkak Allah ihsan edenleri sever." (el-Bakara, 2/195);

"Ve adaletli olun, nk Allah adaletli olanlar sever." (el-Hucurat, 49/9);

"O halde onlar size kar doru davrandklar srece siz de onlara dorulukla davrann. phesiz kiAllah saknanlar sever." (et-Tevbe, 9/7);

"Gerekten Allah oka tevbe edenleri de sever. ok temizlenenleri de sever." (el-Bakara, 2/222);

"Deki: Eer Allah seviyorsanz, bana uyun ki Allah da sizi sevsin." (Al-i mran, 3/31);

"Allah... kendisinin onlar sevecei, onlarn da kendisini sevecei bir topluluk getirir..." (el-Maide,5/54);

"Gerek u ki Allah kendi yolunda birbirine kenetlenmi bina gibi saf balayarak arpanlar sever."(es-Saf, 61/4)26Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"O ok mafiret edendir. Pek sevendir." (el-Buruc, 85/14);

"Rahman ve Rahim Allahn ad ile" (en-Neml, 27/30);

"Rabbimiz rahmetin ve ilmin hereyi kuatmtr." (el-Mumin, 40/7);

"O mminlere ok merhametlidir." (el-Ahzab, 33/43);

"Rahmetim ise hereyi kuatmtr." (el-Araf, 7/156);

"Rabbimiz kendi zerine rahmeti yazd." (el-Enam, 6/54);

"O, mafiret edendir, rahmet edendir." (Yunus, 10/107);

"Allah en hayrl koruyucudur. O merhametlilerin en merhametlisidir." (Yusuf, 12/64)27Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Allah onlardan raz olmutur, onlar da Ondan honut olmulardr." (el-Mide, 5/119); (et-Tevbe,9/100);


34/351

"Kim de bir mmini kasten ldrrse, cezas orada ebediyyen kalmak zere cehennemdir. Allah onagazab etmi, ona lanet etmi...dir." (en-Nis, 4/93);

"Bu byledir. nk onlar Allah gazablandran eylere uydular. Onun rzasn ho grmediler."(Muhammed, 47/28);

"Nihayet onlar bizi gazablandrnca kendilerinden intikam aldk." (ez-Zuhruf, 43/55);

"Fakat Allah onlarn kmalarndan holanmad da kendilerini alkoydu." (et-Tevbe, 9/46);

"Yapmayacanz eyi sylemeniz Allahn yannda byk bir hm gerektirir." (es-Saff, 61/3)28Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Onlar buluttan glgeler iinde Allahn ve meleklerin kendilerine gelivermesinden ve ilerin

bitirilivermesinden bakasn m bekliyorlar?" (el-Bakara, 2/210);

"Onlar kendilerine meleklerin gelmesinden yahut Rabbinin gelmesinden yahut Rabbinin yetlerindenbirisinin gelmesinden bakasn m bekliyorlar?" (el-Enm, 6/158);

"Hayr, yer dalp zerreler gibi para para edildiinde Rabbin gelip melekler de saf safdizildiinde..." (el-Fecr, 89/21-22);

"Ve o gnde gkyz bulutla yarlacak, melekler ard arkasna indirileceklerdir." (el-Furkan, 25/25)29Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Ancak cell ve ikram sahibi Rabbinin yz bk kalacaktr" (er-Rahman, 55/27);

"Onun vechinden baka herey helak olacaktr." (el-Kasas, 28/88)

Ancak: "cell ve ikram sahibi Rabbinin yz bk kalacaktr" yeti ile dier yet-i kerme yce Allahhakknda vech (yz) sfatn tesbit etmektedir.30

Yine yce Allah yle buyurmaktadr:"Kendi ellerimle yarattma secdeden seni ne alkoydu?" (Sd, 38/75);

"Yahudiler: Allahn eli baldr, dediler. Sylediklerinden tr kendi elleri baland ve onlara lanetedildi. Hayr, Allahn iki eli de aktr. O, nasl dilerse yle infak eder." (el-Maide, 5/64)31Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Rabbinin hkm (gele)ne kadar sabret. nk sen gzlerimizin nndesin." (et-Tr, 52/48);

"Onu levhalar ve ivileri olan (gemi) zerinde tadk. Gemi gzlerimizin nnde akp gidiyordu."(el-Kamer, 54/13, 14);


35/351

"Ve Ben tarafmdan senin zerine bir muhabbet braktm. Benim gzetimim altnda yetitirilesindiye." (T-h, 20/39)32Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Kocas hakknda seninle mcadele eden ve Allaha ikyet etmekte olan kadnn szn elbettekiAllah iitmitir. Allah sizin konumanz da zaten iitiyordu. nk Allah en iyi iitendir, en iyigrendir." (el-Mcadele, 58/1);

"Andolsun Allah: Muhakkak Allah fakirdir ve biz zenginiz, diyenlerin szlerini iitmitir." (Al-imran, 3/181);

"Yoksa onlar gizlediklerini ve fsltlarn iitmez miyiz sanrlar? yle deil, hatta elilerimiz deyanlarndadr yazp duruyorlar." (ez-Zuhruf, 43/80);

"Korkmayn, nk ben sizinle beraberim, iitir ve grrm." (Ta-ha, 20/46);

"Allahn muhakkak grdn hi bilmez mi?" (el-Alak, 96/14);

"O, seni kalknca da grr, secde edenler arasndaki dolaman da. Muhakkak O, hereyi iitendir,bilendir." (e-uara, 26/218-220);

"Deki: Haydi amel edin. Allah, rasl ve mminler de ilediinizi grecektir." (et-Tevbe, 9/105)33Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"O kudret ve azab etin olandr." (er-Rd, 13/13);

"Onlar hile yaptlar, Allah da hilekrlklarna karlk verdi. Allah hileye karlk verenlerin enhayrlsdr." (l-i mran, 3/54);

"Onlar tuzak kurdular, biz de -onlar farketmeksizin- bir tuzak kurduk." (en-Neml, 27/50)

(Bu yetten nceki iki yet yledir: O ehirde yeryznde bozgunculuk yapan fakat slah etmeyendokuz kii vard. Onlar kendi aralarnda Allah adna yemin ederek dediler ki: Ona ve aile halkna gece

baskn yapalm. Sonra da velisine: Biz aile halknn helak edildikleri yere bile tank olmadk. Bizgerekten doru syleyenlerdeniz diyelim. (en-Neml, 27/48-49);

"Gerekten onlar olduka hile yapyorlar. Ben de bir hile yaparm." (et-Trk, 86/15-16)34Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Bir hayr aklar veya gizlerseniz yahut bir ktl affeder iseniz, phesiz Allah affedicidir,hereye gc yetendir." (en-Nis, 4/149);

"Affetsinler ve grmezlikten gelsinler, Allahn size mafiret etmesini sevmez misiniz? Allah okbalayandr, bol bol rahmet edicidir." (en-Nur, 24/22)


36/351

35Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Halbuki izzet Allahndr, Raslnndr ve iman edenlerindir." (el-Mnafikun, 63/8)

Yce Allah blisin yle dediini de nakletmektedir:

"zzetin hakk iin hepsini mutlaka azdracam." (Sad, 38/82)36Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Celal ve ikram sahibi Rabbinin ad ne ycedir!" (er-Rahman, 55/78)37Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"O halde Ona ibadet et ve Ona ibadetinde sabr gster. Onun adyla anlan bir kimse biliyormusun?" (Meryem, 19/65);

"Kimse de Onun dengi deildir." (el-hls, 112/4);

"Artk siz de bildiiniz halde Allaha eler komaynz." (el-Bakara, 2/22);

"nsanlar iinde Allahtan bakasn e edinen kimseler de vardr. Onlar Allah sever gibi severler."(el-Bakara, 2/165);

"Ve de ki: ocuk edinmemi, mlkte hibir orta olmayan, cizliinden tr velisi (yardmcs) dabulunmayan Allaha hamdolsun. Onu tekbir ettike et." (el-sra, 17/111);

"Gklerde ve yerde olan her ey Allah tesbih eder. Mlk de yalnz Onun, hamd de yalnz Onundurve O her eye kadirdir." (et-Tebun, 64/1);

"Hak ile batl ayran (furkan) lemlere uyarc olsun diye kuluna indiren (Allah) ne yce, nembarektir ki gklerin ve yerin mlk yalnz Onundur ve O hibir evlat edinmemitir. Mlknde deorta yoktur. Her eyi yaratp, onu inceden inceye takdir ve tayin etmitir." (el-Furkan, 25/1-2);

"Allah hibir evlat edinmedi. Onunla birlikte herhangi bir ilah da yoktur. Eer olsayd, bu takdirde

herbir ilah yarattn alr, elbette kimisi kimisine stnlk salard. Allah onlarnniteleyegeldiklerinden mnezzehtir. O gizliyi de, a da bilendir. Ortak komalarndan ycedir O."el-Muminn, 23/91-92);

"Artk Allah hakknda rnekler bulmaya kalkmayn. nk Allah bilir, siz bilmezsiniz." (en-Nahl,16/74);

"Deki: Rabbim ancak hayaszlklar, onlarn ak olann, gizli olann, bununla beraber gnah, hakszyere isyan, Allaha -hakknda asla bir delil indirmedii- herhangi bir eyi ortak (irk) komanz veAllaha bilmediiniz eyleri isnad etmenizi (Allah hakknda bilmediiniz eyleri sylemenizi) haramklmtr." (el-Araf, 7/33)

38Yce Allahn:


37/351

"Rahman ara istiv etti" buyruu yedi yerde gemektedir:

(erh ile birlikte baslm olan nshada byledir. Ancak el yazmas nsha ile Fetvdaki ifadeyledir: Yine yce Allah yle buyurmaktadr: Rahman (olan Allah) ara istiva etti.; Sonra araistiva etti buyruu alt yerde gemektedir... Bu daha dorudur, nk ikinci yet-i kerme Kurn-

Kermde sadece alt yerde gemektedir)

[el-Araf suresinde: "phesiz Rabbiniz O Allahtr ki gkleri ve yeri alt gnde yaratt, sonra araistiv etti." (el-Araf, 7/54)

Yunus -aleyhisselm- suresinde yle buyurmaktadr: "phesiz ki sizin Rabbiniz gkleri ve yeri altgnde yaratan, sonra da ar zerine istiv eden Allahtr." (10/3)

er-Rd suresinde de yle buyurmaktadr: "Allah Odur ki gkleri grdnz ekilde direksizykseltmitir. Sonra ar zerinde istiva etmitir." (er-Rad, 13/2)

Ta-ha suresinde de yle buyurmaktadr: "Rahman ara istiv etti." (20/5)

el-Furkan suresinde de yle buyurmaktadr: "Sonra ar zerinde istiva edendir. Rahmandr." (el-Furkan, 25/59)

Elif. Lam. Mim es-Secde suresinde de yle buyurmaktadr: "Allah gklerle yeri ve onlarn aralarndaolanlar alt gnde yaratan sonra ara istiv edendir." (es-Secde, 32/4)

el-Hadid suresinde de yle buyurmaktadr: "O, gkleri ve yeri alt gnde yaratan sonra da ara istivedendir." (el-Hadid, 57/4)] (Yedi yetin tamam el yazma nshada yer almamaktadr)

39Yine yce Allah yle buyurmaktadr:

"Ey sa! Muhakkak ben seni ldreceim ve seni kendime ykselteceim." (l-i mran, 3/55);

"Bilakis Allah onu kendi katna doru kaldrmtr." (en-Nis, 4/158);

"Gzel sz yalnz Ona ykselir, onu da salih amel ykseltir." (Fatr, 35/10);

"Ey Hmn! Benim iin yksek bir kk yap. Belki o yollara ularm, gklerin yollarna. Sonunda

belki Musann ilhnn yanna karm. Dorusu u ki ben onu yalanc sanyorum." (el-Mumin,40/36-37);

"Gktekinin sizi yere geirmesinden emin mi oldunuz? O zaman onun durmadan alkalanmaktaolduunu greceksiniz. Yahut gktekinin zerinize ta yadran bir rzgar gndermesinden emin mioldunuz. Hem benim korkutmamn nasl olduunu bileceksiniz." (el-Mlk, 67/16-17)40"O, gkleri ve yeri alt gnde yaratan, sonra da Ar stne istiv edendir. O yere gireni de, ondan

kan da, gkten ineni de oraya ykseleni de bilendir. Nerede olursanz O, sizinle beraberdir. Allahyaptklarnz ok iyi grendir." (el-Hadid, 57/4);

" kii fsldamay versin, muhakkak O, onlarn drdncleridir. Be kii olmayversinler, mutlakaO, onlarn altnclardr. ster bundan daha az veya daha ok olsunlar, nerede bulunurlarsa bulunsunlar,


38/351

O mutlaka onlarla beraberdir. Sonra kyamet gnnde kendilerine yaptklarn haber verir. GerektenAllah her eyi ok iyi bilendir." (el-Mcadele, 58/7);

"Tasalanma phe yok ki Allah bizimle beraberdir." (et-Tevbe, 9/40);

"nk Ben sizinle beraberim iitir ve grrm." (Ta-ha, 20/46);

"nk Allah saknanlarla ve daima iyi davrananlarla beraberdir." (en-Nahl, 16/128);

"Bir de sabredin. phesiz Allah sabredenlerle beraberdir." (el-Enfal, 8/46);

"Nice az bir topluluk, daha fazla bir topluluu Allahn izniyle yenmitir. Allah sabredenlerleberabedir." (el-Bakara, 2/249)41Yce Allah yle buyurmaktadr:

"Allahtan daha doru szl kimdir?" (en-Nisa, 4/87);

"Allahtan daha doru szl kim olabilir?" (en-Nisa, 4/122);

"Allah: Ey Meryem olu sa... diyecei zaman" (el-Mide, 5/116);

"Rabbinin sz doruluk ve adalet bakmndan eksiksizdir." (el-Enam, 6/115);

"Ve Allah Musa ile de konutu." (en-Nisa, 4/164);

"Allah onlardan kimisi ile sylemi..." (el-Bakara, 2/253);

"Musa tayin ettiimiz vakitte gelip ve Rabbi de onunla konuunca..." (el-Araf, 7/143);

"Biz ona Trun sa tarafndan seslendik ve onu kendimize yaklatrarak zel bir ekilde konutuk"(Meryem, 19/52);

"Hani Rabbin Musaya yle seslenmiti: Git, o zalimler topluluuna..." (e-uara, 26/10);

"Rableri her ikisine: Ben size bu aac yasak etmedim mi?... diye seslendi." (el-Araf, 7/22);

"O gn onlar arp buyuracak ki: Peygamberlere ne cevap verdiniz?" (el-Kasas, 28/65)(El yazmas nshada ayrca yce Allahn: Onlara seslenecei o gnde yle diyecektir: ddiaettiiniz ortaklarm hani nerede? (el-Kasas, 28/62 ve 74) buyruu da zikredilmektedir. Mecmul-Fetavda da byledir.)42"Eer mriklerden biri senden eman dilerse, ona eman ver; ta ki Allahn kelmn dinlesin." (et-

Tevbe, 9/6);

"Halbuki onlarn bir zmresi vardr ki, Allahn kelamn dinlerlerdi de onu anladktan sonra bile bile

onu tahrif ederlerdi." (el-Bakara, 2/75);

"Allahn szn deitirmek isterler. De ki: Sizler asla peimizden gelemezsiniz. Allah daha nceden


39/351

byle buyurmutur." (el-Feth, 48/15);

"Rabbinin kitabndan sana vahyolunan oku! Onun szlerini deitirebilecek yoktur." (el-Kehf,18/27);

"Gerekten bu Kurn srailoullarna hakknda anlamazla dtkleri eylerin ounu anlatr." (en-

Neml, 27/76);

"Bu ise indirdiimiz bir kitabtr, mbarektir." (el-Enam, 92/155);

"yet biz bu Kurn bir daa indirse idik, muhakkak ki Allahn korkusundan onun, ban eerekdalp para para olduunu grrdn." (el-Har, 59/21);

"Biz bir yeti dier bir yetin yerine getirip deitirdiimizde -Allah neyi indireceini en iyi bilenolduu halde-: Sen ancak bir iftiracsn dediler. Hayr, onlarn ou bilmezler. De ki: Onu Ruhul-Kuds (Cebrail) iman edenlere tam bir sebat vermek, mslmanlara bir hidayet ve bir mjde olmakiin Rabbinden hak olarak indirmitir. Andolsun ki onlarn: Ona muhakkak bir insan retiyor,

dediklerini biliyoruz. nkra saparak kastettikleri o kimsenin dili yabancdr. Bu ise apak birArapadr." (en-Nahl, 16/101-103)43Yce Allah yle buyurmaktadr:

"O gnde yzler var ki apaydnlktr. Rablerine bakcdrlar." (el-Kyame, 75/22-23);

"Tahtlar zerinde seyrederler." (el-Mutaffifin, 83/23 ve 35);

"hsanda bulunanlara daha gzeli ve daha da fazlas vardr." (Yunus, 10/26);

"Orada onlara diledikleri herey var, yanmzda fazlas da var." (Kaf, 50/35)

Yce Allahn kitabnda bu kabilden yet-i kermeler pek oktur. Kurn zerinde, hidayetiKurndan isteyerek iyice dnen kimse iin hak yolun hangisi olduu aka ortaya kar.44Dier taraftan Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-n snnetinde (de bu sfatlar varid olmutur.)

nk snnet Kurn tefsir eder, aklar, ona dellet eder, onu yorumlar. Allah Raslnn Rabbinikendileri ile vasfetmi olduu ve bu hususta bilgi sahibi kimselerin kabul ile karlam olduu sahih

hadislerde yer alan sfatlarn tmne de ayn ekilde iman etmek vacibtir.45Bu trden bir rnek Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-n u buyruu gsterilebilir:

"Rabbimiz her gece, gecenin son te biri geriye kaldnda dnya semasna iner ve:

Yok mu bana dua eden, duasn kabul edeyim. Yok mu benden istekte bulunan, ona vereyim. Yok mubenden mafiret dileyen ona mafiret edeyim, der." Hadisi Buhar ve Mslim rivayet etmitir.

(Buhar, Tevhid, Kavlullahi Teala: Yurdune en yubeddilu... (Fethul-Br, XIII, 464); Teheccd, ed-

Duau ves-Sltu fi Ahiril-Leyl (Fethul-Bar, III, 29), Devat, ed-Duau Nisfel-Leyl; Mslim,Salatul-Musafirin, et-Teribu fid-Dua (Nevev, VI, 282)de rivayet ettikleri gibi Malik, Muvattada,Tirmiz ve Ebu Davud da rivayet etmilerdir.)


40/351

46Yine Peygamber -Sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyurmaktadr:

"Sizden herhangi birinizin zerinde yknn bulunduu devesini bulmasndan daha ok, yce Allahtevbe eden mmin kulunun tevbesinden tr sevinir." Bu hadis te mttefekun-aleyhtir. (Bk.

Dekikut-Tefsir, (VI, 424)47Yine Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyurmaktadr:

"Yce Allah her ikisi de cennete girecek olan ve biri dierini ldrm iki adamn bu halinden trgler."

Bu hadisi de Buhar ve Mslim rivayet etmitir.

(Sahih bir hadistir. Buhar, Cihad, el-Kfiru yaktulul-mslime smme yslimu (Fethul-Bar, VI, 39);

Mslim, mare, Beyanur-raculeyni yaktulu ahaduhumal-har yedhulanel-cennete (Nevev, 13/39);Malik, Muvattada, Nesa, Snende zikretmilerdir. Hadisin tamam yledir: Bu Allah yolundaarpp, sonra ehid olur. Yce Allah katilin tevbesini kabul eder. Mslman olur, o da Allah yolundaarpr ve ehid olur.)

48Yine Peygamber -Sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyurmutur:

"Rabbimiz hayrnn yaknlna ramen, kullarnn mit kesmelerinden hayret eder. O sizin darlk vesknt ierisinde halinize bakar ve sizin mit kestiinizi grr. Sizin kurtuluunuzun pek yaknolduunu bilerek glmeye devam eder." Bu hasen bir hadistir.

(Zayf bir hadistir. Ben bu hadisi bu lafzyla tesbit edemedim. Ancak gler yahut Rabbimiz glerdiye ve hayr yerine yeri: hallerin deimesi lafz ile tesbit edebildim.Hadisi bn Mace,Mukaddime, fi ma enkerat el-Cehmiyede, Ahmed, Msned, IV, 11; Taberan, el-Kebir, XVIV, 208;el-curr, e-eria, s. 279; el-Beyhak, el-Esma ves-Sfatda; Lleka, erhu Usulil-itikad III, 426da rivayet etmilerdir. Hepsi de Vek b. Hudus -Udusde denilmitir-den o amcas Ebu Rezindenyoluyla rivayet etmilerdir. ez-Zeheb, Vek hakknda: Hadis rivayetiyle bilinmemektedir derken,Hafz (bn Hacer): Makbuldr demitir.Hadis hakknda el-Elban Daful-Cami, 3585de: Oldukazayftr demitir. Ayrca Bk. bn Ebi Asm, es-Snne, I, 244.)

49Yine Peygamber -Sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyurmaktadr:

"Cehennem izzetin Rabbi oraya ayan (ricl) -bir rivayette ise: kademini- koyuncaya ve bununsonucunda biri birinin iine geinceye ve nihayet: Artk yeter, artk yeter deyinceye kadar, iine(cehennemlikler) her atldka o: Daha var m? deyip durur." Bu hadis muttefekun aleyh (Buhar veMslim tarafndan rivayet edilmi)dir.

(Sahih bir hadistir. Buhar, Tefsiru Suret-i Kaf, Babu kavlillahit-Tel: ve tekulu hel min mezid,(Fethul-Bar, VIII, 594), Eyman ven-nuzr ve Tevhid blmlerinde; Mslim, Cennet, babun-nariyedhuluhal cebbarun..., (Nevev, XVII, 189); Tirmiz, Tefsiru Suret-i Kafda rivayet etmilerdir.)

50Yine Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyuracaktr:


41/351

"Yce Allah ey Adem diye buyuracak, Adem emret Rabbim emrine hazrm diyecek. Ona yle birsesle nida edilecek: phesiz Allah sana soyundan gelenler arasndan cehennem ateine gideceklerikartman emretmektedir..." hadis muttefekun-aleyh (Buhar ve Mslim tarafndan rivayetedilmi)dir."

(Hadisin geri kalan blm yledir: ... dem Ey Rabbim diyecek, cehenneme gidecek kafile de neoluyor? (Yce Allah) buyuracak ki: Her bin kiiden dokuzyz doksandokuz kii ite gebe olannkarnndakini drecei, kk ocuklarn salarnn aaraca zaman o zamandr. Sen insanlarsarho grrsn, halbuki onlar sarho deillerdir. Fakat Allahn azab pek iddetlidir. (el-Hac,22/2)Bu insanlara ok ar geldi. yle ki yzleri deiti, ey Allahn Rasl dediler. Hangimiz o tekkii olacak ki? Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurdu: Yecuc ileMecucdan dokuzyz doksandokuz kii ve sizden bir kii Hadisin baka rivayetleri devardr.Buhar, Enbiya, Kssatu Yecuc ve Mecuc, (Fethul-Bar, VI, 382), Rikak, Tevhid bahislerinde;Mslim, man, Babu kavlihi: yekulullahu li deme... (Nevev, III, 97)

Yine Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyurmaktadr:

"Kiinin kendisi ile Rabbi arasnda herhangi bir tercman bulunmakszn, aranzda Rabbinin kendisiile konumayaca hibir kimse yoktur."

(Sahih bir hadistir. Daha nce Allahn kelm bahsinde gemi ve kaynaklar orada gsterilmitir.)51Yine Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- hasta olann rukye (okumak suretiyle) tedavisihakknda yle buyurmutur:

"Ey semada olan Rabbimiz Allah, ismin pak ve mnezzehtir. Emrin hem semada, hem yerdegeerlidir. Nasl ki semada rahmetin varsa, yeryznde de rahmetini ihsan et. Gnahmz bala,hatalarmz bala. Sen iyilerin Rabbisin. Rahmetinden bir rahmet, ifandan bir ifay bu aryaindir." [O vakit bu hasta iyileir.]" (Yazma nshada bu ifade yok.) [Hasen bir hadistir.] (Yazmanshada yok.) Bu hadisi Ebu Davud [ve bakalar] (Yazma nshada yok.) rivayet etmitir.

(Bu hadis zayf ya da olduka zayftr. Bunu Ebu Davud, Tb, keyfe er-ruka, (Avnul-Mabd, X,385)de Ebud-Derd yoluyla rivayet etmitir. Hadiste Ziyade b. Muhammed el-Ensar vardr. Buharile Nesa onun hakknda: Rivayet ettii hadisler mnkerdir demilerdir. Bk. el-Mzn, II,98.Zehebonun hakknda yle demektedir: Ey semada olan Rabbimiz Allah eklindeki rukye hadisini tek

bana rivayet etmitir.Bu hadisi Hakim de bu yolla rivayet etmitir. Bk: Daful-Cam, 5422; Bu

eserde el-Elban yle demektedir: Olduka zayftr; Miktul-Mesabih, 1555, Camiul-Usl,5717.Ahmed, Msned, VI, 21de, Fedle b. Ubeyd el-Ensar yoluyla rivayet etmitir. Senedinde EbuBekr b. Ebi Meryem el-Gassan vardr ki zayf bir ravidir. Bk. Zadul-Med, IV, 175. Bu hadis bnAdiyy, el-Kmil, III, 54de Fedale, o Ebud-Derdadan bylece yer almaktadr.Hadisi bnul-Kayseran, Marifetut-Tezkira fil-Ahadisil-Mevdua, 202de zikretmektedir.)

Yine Peygamber yle buyurmaktadr:

"Semada bulunann emini olduum halde bana gvenmez misiniz?" [Sahih bir hadistir.] (Yazmanshada: Sahih bir hadistir ifadesi yerinde: Bunu Buhar ve bakalar rivayet etmitirdenilmektedir. )

(Sahih bir hadistir. Buhar, Meaz, Basu Aliyyin ve Halidin ilel-Yemen (Fethul-Bar VIII, 67);Mslim, Zekat, Zikrul-Havarici ve Sfatihi, (Nevev, VII, 168) de rivayet edilmitir.)


42/351

Yine Peygamber yle buyurmaktadr:

"Ve ar [suyun] stndedir. Allah da arn stndedir ve O sizin neyin zerinde (halinizin neolduunu) bilir." [Hasen bir hadistir. Bunu Ebu Davud ve bakalar rivayet etmitir.] (Bunu EbuDavud, Tirmizi ve bakalar rivayet etmitir denilmekte ve orada: Hasen bir hadistir ifadesi

bulunmamaktadr.)

(El yazmas nshada su yerine bu anlamndaki lafz kullanlmtr.)

(Hadis mevkuf olarak sahihtir. Bu lafzla merfu olarak tesbit edemedim. bn Mesuda mevkuf birrivayet olarak tesbit edebildim. u lafzla merfu hkmndedir: Ar suyun zerindedir. Allah arnzerindedir. Amellerinizden hibir ey Ona gizli kalmaz.ez-Zeheb, el-Uluvvde: snad sahihtirdemitir. el-Elbande onunla ayn kanaati paylamtr.Bk. Muhtasarul-Uluvv, s. 103; bn Huzeyme,et-Tevhid, I, 243; ed-Darim, er-Reddu alel-Cehmiyye, Tahkik: Bedr el-Bedr s. 46.Ebu Davudun,Sneninde, (Avnul-Mabud, XIII, 14de) u lafz ile yer almaktadr: Muhakkak Allah arnnzerindedir. Ar da semavatnn zerindedir.)

Yine Peygamber cariyeye:

"Allah nerede?" diye sormu, o: Semadadr, diye cevap vermi. Bu sefer:

"Ben kimim?" diye sormu, yine cariye: Sen Allahn Raslsn deyince, Peygamber -sallallahualeyhi ve sellem-:

"Sen bunu azad et, nk o mmin birisidir." demitir. Bu hadisi de Mslim rivayet etmitir.

(Sahih bir hadistir. Mslim, Mesacid, Tahrimul-Kelam fis-Salah, (Nevev, V, 25); ayrca Malik, EbuDavud ve Nesa de rivayet etmilerdir.)

52Yine Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyurmaktadr:

"mann en faziletlisi nerede olursan ol, Allahn seninle beraber olduunu bilmendir."

(Zayf bir hadistir. el-Heysem, Mecmauz-Zevid, I, 60da yle demektedir: Bunu Taberan, el-Evsat ve el-Kebirde rivayet etmitir ve yle demitir: Bu hadisi sadece Osman b. Kesir rivayetetmitir. Ben derim ki: Bu ahstan sika (gvenilir) olmakla ya da cerh etmek suretiyle szeden

kimseyi grmedim. Bu hadis Beyhak, Esma ves-Sfat, s. 541de yine Osman b. Kesirin rivayeti ileyer almaktadr. Fakat bu Taberan, Msned-amiyyn, I, 305den, Osman b. Said b. Kesirinrivayeti ile zikredilmektedir ki (bn Hacer) et-Takribde onun hakknda: Sika (gvenilir) bid birravidir demitir. Yine bu hadisin senedinde Osmandan hadisi rivayet eden Nuaym b. Hammaddavardr. Bk. el-Hilye, VI, 124; ez-Zeheb, el-Mizanda onun hakknda yle demektedir: Hadisindenisbeten bir geveklik bulunmakla birlikte ileri gelen nderlerdendir. Hafz bn Hacer de et-Takribde: oka hata eden, doru szl birisidir demitir.el-Elban, Daful-Cam, 1002de hadisinzayf olduunu belirtmektedir.)

Bu hasen bir hadistir. Bir baka hadisinde yle buyurmutur:

"Sizden herhangi bir kimse namaza kalktnda yznn dnd tarafa doru ve sana sakntkrmesin. nk yce Allah onun yzn dnd taraftadr, ama soluna yahut ta ayann altna(tkrebilir.)" Hadis mttefekun-aleyh (Buhar ve Mslim tarafndan rivayet edilmi)dir.


43/351

(Sahih bir hadistir. Farkl lafzlarla: Buhar, Salt, Hakkul-Buzaki bil-yedi, (Fethul-Bar, I,507);Sfetus-Sal ve Edeb blmlerinde; Mslim, Mesacid, Babun-nehyi anil-msaki fil-mescidde(Nevev, V, 41de); Malik, Muvattada, Ebu Davud ve Nesa de rivayet etmilerdir.)

Bir baka hadisinde yle buyurmaktadr:

"Yedi semavatn [ve arzn] (Bu fazlalk ne yazma nshada, ne de fetvalarda vardr.) Rabbi! Bykarn Rabbi olan Allahm! Bizim Rabbimiz ve hereyin Rabbi, taneyi ve ekirdei yaran, Tevrat,ncili ve Kurn indiren. Ben [nefsimin errinden] (Bu da ayn ekildedir.) ve alnndan yakaladnher bir canlnn errinden sana snrm. Sen ilk (el-evvel) olansn, senden nce hibir ey yoktur.Sen ahirsin, senden sonra da hibir ey yoktur. Sen zhirsin, senin stnde hibir ey yoktur. Sen

batnsn, senden te bir ey yoktur. Benim borcumu de ve fakirlikten, muhtalktan beni kurtar."Mslimin [rivayeti] (Yazma nshada bunu ... rivayet etti eklinde olduu gibi fetvalarda da

byledir.) bu ekildedir. (Bu hadisin kaynaklar daha nceden yce Allahn evvel, ahir, zahir ve batnolduuna dair ifadeler aklanrken gemi idi.)

Yine [ashab- kiram] (Yazma nshada: Onun ashab eklindedir. Fetvalarda da byledir.)zikrederlerken seslerini ykselttiklerinde Peygamber yle buyurmutur:

"Ey insanlar, kendinize acynz. nk sizler ne sar olan birisine, ne de gaib (hazr olmayan)birisine dua ediyorsunuz. Sizler hereyi iiten [hereyi gren] (Mslimin rivayetinde olduu gibiyazmada da bu ifade yoktur. Basl nshada ise yer alan Buhardeki rivayettir.) ve ok yakn olan

birisine dua ediyorsunuz. Sizin kendisine dua ettiiniz sizden herhangi birinize devenizin boynundanbile daha yakndr." Hadis muttefekun aleyh (Buhar ve Mslim tarafndan rivayet edilmi)dir.

(Hadisin kaynaklar daha nceden yce Allahn sem, basar ve ruyet sfatlar aklanrkengsterilmiti.)

53Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- yle buyurmutur:

"Sizler ondrdnde ay onu grmek iin herhangi bir sknt ekmeden grdnz gibi Rabbinizigreceksinizdir. Bundan dolay eer gne domadan nceki bir sabah namazn cemaatle klmak ve

batmadan nceki bir ikindi namazn geirememek (vaktinde eda etmek) gcnz varsa, bunuyapnz." Hadis mttefekun aleyhtir.

(Sahih bir hadistir. Buhar, Mevktus-Sala, Fadlu Salatil-Asr (Fethul-Bar, II, 33; Tefsir, Suretu

Kaf, ve Tevhidde; Mslim, Mescid, Fadlu Salateyis-Subhi vel-Asri (Nevev, V, 138) Ayrca EbuDavud ve Tirmiz de rivayet etmilerdir.)

54... ve Raslullah -sallallahu aleyhi ve sellem-n Rabbi hakknda bize haberler verdii benzeri daha

baka hadisler de vardr.

phesiz ki Frka-i Nciye (kurtulmu frka) olan ehl-i snnet vel-cemaat Allahn kitabnda haberverdii eylere iman ettikleri gibi, bunlara da herhangi bir tahrif ve tatil, herhangi birkeyfiyetlendirme ve misillendirme sz konusu olmakszn iman ederler. Aksine onlar mmetinfrkalar arasnda vasattrlar. Tpk bu mmetin dier mmetler arasnda vasat mmet oluu gibi.

55Onlar an yce Allahn sfatlar bahsinde tatil ediciler olan cehmiye ile temsil ehli olan mebbihe


44/351

arasnda (vasat)drlar.

(Cehmiye: Emevilerin sonlarna doru yaylm bir frkadr. Tirmizli el-Cehm b. Safvana nisbetedilirler. sim ve sfatlar kabul etmezler. Ayn zamanda onlar Mrcie ve Cebriyenin de ar kolunutemsil ederler.)

(Mebbihe: Mcessime diye de adlandrlrlar. Bunlar ise isim ve sfatlar kabul etmek hususundaCehmiyenin tam zttdrlar. Allahn yaratlmlarn eli gibi bir eli vardr, (itmeleri gibi iitmesi,grmeleri gibi grmesi vardr) demilerdir. Yce Allah zalimlerin sylediklerinden alabildiineycedir.)56Onlar ayn ekilde yce Allahn fiilleri hususunda da Cebriye ile Kaderiye [ile bakalar arasnda]

(Yazma nshada da, Fetvalarda da bu ifade yoktur. Olmamas daha uygundur.) vasattrlar.

(Cebriye: Bunlar Cehmiye ile onlarn kanaatlerini kabul edip yle diyen kimselerdir: Kullarn neiradeleri vardr, ne de itaatleri ileme kudretleri, ne de yasak klnm eyleri terkedebilme gleri.

Onlar btn bunlar yapmaya mecburdurlar. Cebriye, Kaderiyenin tam zttdr.)

(Kaderiye: Bunlar da Mutezile ve onlarn kanaatlerini kabul edip, yle diyenlerdir: phesiz anyce Allah kullara kendisine itaat etmelerini emretmi, isyan etmelerini yasaklamtr. taat ve masiyetortaya kmadka O,

ibn teymiyye - vasitiyye akidesi

Documents