Îëáîðëîõ ¿éëäâýðлэлèéí èë òîä áàéäàë

¯éëäâýð õóäàëäààíû дэд ñàéäЯ.Содбаатар

Àãóóëãà

1. Îëáîðëîõ ¿éëäâýðëýëèéí ºíººãèéí áàéäàë

2. Îëáîðëîõ ¿éëäâýðëýëèéí èë òîä áàéäàë

3. Èë òîä áàéäëûã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð öààøèä àâàõ àðãà õýìæýý

Îëáîðëîõ ¿éëäâýðëýëèéí ºíººãèéí áàéäàë

УУЛ УУРХАЙН САЛБАРЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ БА БҮТЭЭГДЭХҮҮН

ҮЙЛДВЭРЛЭЛ

222 229.1271.1

342.3355.2

435.8434.6

752.9

953

0

200

400

600

800

1000

1200

1997 1999 2001 2003 2005

Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл,тэрбум.төг

12 14 16 18

41.6

33.2 33

53

82

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1997 1999 2001 2003 2005

Хөрөнгө оруулалт, сая.ам.дол

Эрдэс баялгийн салбарын эдийн засагт үзүүлж буй

нөлөө

Эрдэс баялгийн салбарын эдийн засагт үзүүлж буй

нөлөө  2002 2003 2004 2005 2006

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

10.10%12.70

%17,3%

18.00%

-

АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

47.30%49.60

%64,7% 65,5% 72.2%

ЭКСПОРТ 56.70%58.90

%70.80

%75,8% 76.1%

ÇÝÑ ¯ÉËÄÂÝÐËÝË

105.3

126.3

130

130.2

7

131.7

133.5

125.2

126.7

125.4

124.4

0

20

40

60

80

100

120

140

160

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

Áàÿæì àë äàõü çýñ, ì ÿí .òí

2006*- 2006 îíû 10 ñàðûí 1-íû ºäðèéí áàéäëààð

ÊÀÒÎÄÛÍ ÇÝÑ ¯ÉËÄÂÝÐËÝË

2039.5

2474.5

2376.1

1341

1500

1476

632.1

1535.1

2758

2319

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

2006*- 2006 îíû 10 ñàðûí 1-íû ºäðèéí áàéäëààð

МОЛИБДЕНИЙН ¯ÉËÄÂÝÐËÝË

1110

.1

1153

1141

1793

1590

1423

1336

1953

19932202

0

500

1000

1500

2000

2500

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

Áàÿæì àë äàõü ì î ëèáäåí , òí

2006*- 2006 îíû 10 ñàðûí 1-íû ºäðèéí áàéäëààð

ÀËÒÍÛ ¯ÉËÂÝÐËÝËÈÉÍ ÕÝÌÆÝÝ (бохир)

13674.6

12097.1

11118.6

19417.6

24121.9

14900

11808.1

10246.2

10040

8000

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

Àëò, êã

2006*- 2006 îíû 10 ñàðûí 1-íû ºäðèéí áàéäëààð

ЖОНШНЫ ¯ÉËÂÝÐËÝË

115.3

93.7102.7116.2

86.1

127.3111.4100

122.5130.1

0

20

40

60

80

100

120

140

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

Õàéëóóð æî í ø í û áàÿæì àë, ì ÿí .òí

2006*- 2006 îíû 10 ñàðûí 1-íû ºäðèéí áàéäëààð

ͯ¯ÐÑ ¯ÉËÄÂÝÐËÝË

2006*- 2006 îíû 10 ñàðûí 1-íû ºäðèéí áàéäëààð

5830.28255.8

6794.7

5666.1

5544.4

5141

5158

4964

5057

4922

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

Í ¿¿ðñ, ì ÿí .òí

ГЯНТБОЛДЫН ¯ÉËÄÂÝÐËÝË

2006*- 2006 îíû 10 ñàðûí 1-íû ºäðèéí áàéäëààð

8578.2

77.1

17

51

9376

40

6348

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

Ãÿí òáî ëäûí áàÿæì àë (68%), òí

Газрын тосны хайгуулын талбайГазрын тосны хайгуулын талбай

Газрын тосны салбарын хºрºнгº оруулалт ба б¿тээгдэх¿¿н

¿йлдвэрлэл

Газрын тосны салбарын хºрºнгº оруулалт ба б¿тээгдэх¿¿н

¿йлдвэрлэл

0.16.4

17.7 14.818.0

37.3

6.6 8.211.6 13.0 10.6

18.2

118.1

10.4

212.3200.3197.6

183.1

49.5

71.8 65.5

82.8

139.2

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

110.0

120.0

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

Inve

stm

ent i

n m

illio

n US

D

0

50

100

150

200

250

Prod

uctio

n in

thou

sand

bar

rels

Õºðºí 㺠î ðóóëàëò / ñàÿ àì . $ / ¯éëäâýðëýë / ì ÿí ãàí áàððåë/

Îëáîðëîõ ¿éëäâýðëýëèéí

èë òîä áàéäàë

Èë òîä áàéäëûí çàð÷èìÊîìïàíè

Îëîí íèéòÒºðèéí çàõèðãààíû

áàéãóóëëàãà• Èë òîä байдал нь ардчилалын тулгуур зарчим• Ил тод байдлыг хангахад мэдээллийн хүртээмжийг сайжруулах• Мэдээллээр ижил тэгш хангагдаж байж оролцогч 3 талын тэгш оролцоо хангагдана.

Олборлох үйлдвэрүүдийн мэдээлэл төрийн áàéгууллагын

түвшинд-Ãàçàð ç¿éí áàéðøèë, êàäàñòðèéí çóðãóóä, íººöèéí ¿íýëãýý-Жил бүрийн уóëûí àæëûí òºëºâëºãºº-Жил бүрийн уóëûí àæëûí òàéëàí-Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýý-Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òºëºâëºãºº-Îëáîðëîõ ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ãàðãàëò -¯éëäâýðèéí борлуулалт болон îðëîãûí õýìæýý òàéëàí-¯éëäâýðèéí ººðèéí çàðäàë-Òàòâàð òºëºëòèéí áàéäàë-Öýâýð àøèã, ¿éëäâýðëýëèéí àøèãò àæèëëàãààíû ò¿âøèí

Тайлан мэдээлэлд хамрагдалтын байдал

• Монголд өнөөдөр ашигт малтмал олборлох, баяжуулах \ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй\ 1080 аж ахуйн нэгж ажиллаж байна.

• Үүнээс алтны 550, нүүрсний 132, жоншны 110, барилгын материалын 206 үйлдвэр, бусад ашигт малтмалын чиглэлээр 82 аж ахуйн нэгж ажиллаж байна.

• Барилгын материалын болон нүүрсний олборлох үйлдвэрүүд өөр яаманд харъяалалтай.

• ҮХЯ-нд харъяалалтай 703 аж ахуйн нэгжийн 90% нь уулын ажлын төлөвлөгөөгөө, үүний 75% нь жилийн ажлын тайлангаа ирүүлж байгаа.

• Олборлох үйлдвэрүүдийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл, тåõíèê технологийн мэдээлэлийг шууд, татвар, экспорт болон борлуулалтын холбоотой мэдээллийг санхүүгийн тайлан балансаар авч байна.

• Байгаль хамгаалах, нөхөн сэргээлтийн ажлын мэдээлэлийг БОЯ авч нэгтгэдэг.

Олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлын түвшин

Олборлох үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаа төрийн байгууллагын түвшинд үндсэндээ ил тод тодорхой байгаа.

Мэдээж, дутагдал бий. Үүнд:• Олборлох үйлдвэрүүд бүгд мэдээлэл, тайлангаа

ирүүлэхгүй байгаа • Мэдээллийг бүрэн гүйцэд авч чадахгүй байгаа,

тухайлбал: - Бүтээгдэхүүн борлуулалт, экспорттой холбоотой 2

талын гэрээ, хэлцэлтэй холбоотой зарим асуудлууд, үнэ, худалдааны нөхцөл

- Сум орон нутагт өгч буй хандив, тусламж- Хайгуулын лиценз эзэмшигчдийн явуулж буй үйл

ажиллагаанд тодорхой хариуцлагын тогтолцоо байгаагүй

- Тусгай зөвшөөрөл шилжүүлэхэд хийгдэж буй далд наймаа .. гэх мэт

Олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлын хангалтгүй байгаа

шалтгаан

• Ашигт малтмалын 1997 оны хуулийг хэрэгжүүлэхэд гаргасан алдаа: зөвхөн лицензийн төлбөрөөр бүгдийг зохицуулах гэж оролдож, лиценз эзэмшигчдийн үйл ажиллагаанд тавих хяналтыг сулруулсан

• Орон нутгийн төрийн захиргааны байгууллага хуулиар олгогдсон эрхээ бүрэн хэрэгжүүлж чадахгүй байгаа

• Илүү ашиг олох гэсэн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн сонирхол

• Байгууллагын бизнесийн нууцын тухай хууль ёсны асуудлууд ... гэх мэт

Олборлох үйлдвэрлэлийн мэдээллийн хүртээмж

олон нийтэд Хүсвэл төрийн байгууллагын авч буй мэдээлэлийг авах боломж бий. Гэхдээ:

• Үндэсний статистикийн газраас сар, улирал, жилээр аж ахуйн нэгж байгууллагуудын үйл ажиллагааны тайлангийн ерөнхий мэдээлэл гаргадаг гэвч энэ мэдээлэл олон нийтэд хүртээмжтэй бус

• Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, борлуулсан үнэ, ашиг орлогын мэдээлэлээ олон нийтэд мэдээлдэг тогтсон систем бүрдээгүй тул цөөхөн компани зарим мэдээллээ веб сайтад тавьдаг

• Орон нутгийн төрийн захиргааны байгууллага авсан мэдээллээ иргэддээ мэдээлдэггүй дарагдуулдаг тал байна.

• Иргэд, иргэний хөдөлгөөнийхөн мэдээллээр хомс тул их ярьж байна. Зарим тохиолдолд “хуудуутай” мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлээр цацагдаж буруу ташаа ойлголт өгч байна.

Олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлыг хангах талаар ҮХЯ-ны

баримталж буй бодлого• ОҮИТБС-д Монгол Улс нэгдэх үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлж

буй Дэлхийн банк, Их Британи, Умард Ирландын Вант Улс, ЗГ-аас байгуулсан Санаачлагын Үндэсний зөвлөлтэй ҮХЯ хамтран ажиллаж байгаа. Цаашид ч дэмжлэг үзүүлж, хамтран ажиллана.

• Олборлох үйлдвэрээс түрээслэгч нарын олох эдийн засгийн рентийг өмчлөгч Монголын ард түмэн хуваалцах эрхтэй гэсэн зарчим баримтлана.

• Ил тод байдлыг хангах нь авилгалыг арилгах хөшүүрэг • АМТХ-ийн 48-р зүйлийн заалтыг хангаж олборлох үйлдвэрүүдийн

олборлосон хүдэр, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ, борлуулсан үнэ, оруулсан хөрөнгө оруулалт, ашиглалтын зардал, төсөвт төлсөн татвар, төлбөрүүдийн мэдээг нэгтгэж, төрийн байгууллага, олборлох үйлдвэрлэлийн хоорондох ил тод байдлыг хангана.

• Олон нийтэд мэдээлэх систем бий болгож, олборлох үйлдвэр-төрийн байгууллага-олон нийт - олборлох үйлдвэр гэсэн бүдүүвчээр улам ил тод болгох арга хэмжээ авна.

ҮХЯ-наас олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлыг хангах чиглэлээр явуулж

буй үйл ажиллагаа• Иргэний нийгмийн хөдөлгөөнийхөнтэй

хамтран ажиллаж байна. Хамтарсан ажлын хэсгүүд гарч томоохон олборлох үйлдвэрүүдэд үзлэг шалгалт хийсэн. Энэ нь иргэд, иргэний нийгмийн хяналтыг бий болгоход чиглэсэн цоо шинэ хэлбэр юм.

• Мэдээллийн хэрэгсэлээр олборлох үйлдвэрүүд өөрсдөө, яам, агентлаг, иргэний нийгмийн хөдөлгөөнийхөн танилцуулга, сурталчилгаа өргөн явуулж байна.

• Ашигт малтмалын тухай хуулийг олон нийтийн идэвхитэй оролцоотойгоор шинэчлэн батлууллаа. Энэ хууль олборлох үйлдвэрүүдийн ил тод байдлыг хангах эрх зүйн үндсийг олон зүйлээр нээж өгсөн.

Èë òîä áàéäëûã õýðýãæ¿¿ëýõ

÷èãëýëýýð öààøèä àâàõ àðãà õýìæýý

Олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлыг хангах чиглэлээр цаашид авах арга

хэмжээАМ-ын тухай шинэ хуулын дагуу дараах арга хэмжээг авна. Үүнд:

• Уул уурхайн хөрөнгө оруулалтын томоохон гэрээнүүд хийгдэж эхлэнэ. Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд татварын орчны тогтвортой байдлаас гадна олборлох үйлдвэрүүдийн өөрсдийнх нь хүлээх хариуцлагыг бий болгоно. Үйлдвэрийн хүчин чадал, орд ашиглах арга технологи, боловсруулалтын түвшин, жилд авах нөөц, ажиллах хугацааг нь хүртэл тохиролцох чиглэл баримтлана.

• Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн шинэчилсэн бүртгэлийг хийж, тэдгээртэй гэрээ байгуулах ажил эхэлж байна.

• Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг нөөц нь улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн, ТЭЗҮ нь батлагдсан нөхцөлд олгодог зарчимд шилжүүлж байна.

• Стратегийн ашигт малтмалын ордыг ашиглахад төрийн оролцоог бий болгосноор тухайн олборлох үйлдвэрийн ил тод байдлын түвшин дээшилнэ.

• Хайгуулын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн жилд гүйцэтгэх ГХА-ын доод хэмжээг тогтоож өгнө.

Төр мэдээллээ иргэдэд хүргэх• Ашигт малтмалын хуулийн дагуу төр мэдээллээ бүрэн

авна. Олборлох үйлдвэрүүдийг бүрэн хамруулна.• Одоогоор хуулийг хэрэгжүүлэх журам, заавар,

маягтуудыг боловсруулах ажил дуусах шатандаа ороод байна.

• Ашигт малтмалын хайгуул, ашиглалтын 6000 гаруй тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн шинэчилсэн бүртгэл хийж, гэрээ байгуулах ажил эхэллээ.

• Олборлох үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагааны ил тод байдлыг хангах хэмжээний мэдэээллийг бүрдүүлж, олон нийтэд мэдээлдэг системтэй болох, юуны түрүүнд интернетийн хаяг \веб сайт\ бий болгох.

• Мэдээллийг чиг чигтээ авдаг төрийн байгууллагуудын \СЯ, ТЕГ, ГЕГ, БОЯ, УМХГ, ҮХЯ\ уялдаа холбоог сайжруулах, нэгдсэн мэдээлэлтэй болох

• Сум, орон нутгийн төрийн захиргааны байгуулагын олборлох үйлдвэрүүдтэй ажиллах үйл ажиллагааг сайжруулах, үүрэг хариуцлагыг нь өндөржүүлэх чиглэлээр хамтран ажиллах, сургалт явуулах, боловсон хүчнээр хангахад дэмжлэг үзүүлэх

Төрөөс авч хэрэгжүүлбэл зохих ажлууд

• Èë òîä áàéäëûã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Улсын Их Хурал õîëáîãäîõ ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã õèéõ

• Засаглалын менежментийг боловсронгуй болгох• Хүнд суртал, авилгалыг төрүүлэгч эрх зүй, хууль

тогтоомжийг төр өөрөө манлайлан хаах • Уул уурхайн салбарын удирдлагын бүтцийг цомхон

болгох, уул уурхайн орлогын менежментийг боловсронгуй болгох

• Бүх төрлийн зөвшөөрлийг зөвхөн төрийн нэг байгууллагад төвлөрүүлэн нэг цэгийн үйлчилгээ нэвтрүүлэх

• Бизнесийг экспорт импортын, гадаад дотоодын, том жижиг, хот хөдөөгийн гэж ялгаварлах үзэл баримтлалыг арилгах

• Олборлох үйлдвэрлэл эрхлэгчид мэдээллээ ил тод байлгахад санаачлагатай ажиллах нөхцлийг бүрдүүлж өгөх

Àíõààðàë òàâüñàí òà á¿õýíä áàÿðëàëàà