iechyd meddwl yng nghymru: ffeithiau sylfaenol · 2016. 10. 10. · cymru ar wariant y pen o’r...

1

Iechyd Meddwl yng Nghymru: Ffeithiau Sylfaenol

2 3

Mae cael ystadegau cadarn, cywir a chyfredol ar broblemau iechyd meddwl a lles meddyliol yn allweddol i lunio ein dealltwriaeth o’r materion a heriau hyn yr ydym ni fel cymdeithas yn wynebu. Fel elusen ymchwil, polisi ac arloesi sy’n ymroddedig i wella gwybodaeth ac eirioli’r cyhoeddus ar iechyd meddwl a lles, rydym yn bwriadu defnyddio ein Ffeithiau Sylfaenol blynyddol i arddangos graddfa’r her ac i ysgogi trafodaeth i greu newid. Mae ffeithiau ar iechyd meddwl yn helpu hysbysu a dylanwadau ar drafodaeth gyhoeddus, creu mwy o ymwybyddiaeth ymysg y cyhoedd a dylanwadu ar fywydau pobl er gwell.

Gall problemau iechyd meddwl niweidio bywydau a gwanhau cymdeithas, ac eto nid yw tri chwarter o’r rhai gyda phroblemau iechyd meddwl yn derbyn unrhyw driniaeth na chefnogaeth barhaus. Mae cyfraniad y Sefydliad Iechyd Meddwl yn canolbwyntio ar atal: • Atal problemau iechyd meddwl rhag

datblygu yn y lle cyntaf,

• Atal problemau iechyd meddwl rhag gwaethygu trwy ddarparu ymyraethau cynnar, ac

• Atal problemau iechyd meddwl rhag cael effaith hirdymor neu gydol es trwy gefnogi adferiad.

Mae’r Sefydliad Iechyd Meddwl yn hyrwyddo cael data mwy cadarn a fydd yn ein helpu i ganfod atebion i’r materion hyn, trwy gynnwys ystod eang o safbwyntiau, yn cynnwys gweithwyr proffesiynol, cynllunwyr gwasanaeth, pobl gyda phrofiad o broblemau iechyd meddwl, cymunedau sy’n profi lefelau

uchel o anghydraddoldeb iechyd meddwl, gwleidyddion a’r cyfryngau. Mae yna hanes hir o ddiffyg buddsoddi mewn ymchwil a data iechyd meddwl; mae’n allweddol ein bod yn parhau i adeiladu’r sylfaen dystiolaeth ar gyfer iechyd meddwl.

Ar hyn o bryd, dim ond 5.5% o gyllid ymchwil iechyd sy’n cael ei wario ar iechyd meddwl yn y Deyrnas Unedig. Yng Nghymru, rydym angen buddsoddi mewn ymchwil a chasglu data gan fod yn brinder gwybodaeth ar gael - o ran yr hyn sy’n cael ei gipio ar lefel Bwrdd Iechyd Lleol a hefyd sut mae’n bwydo i mewn i’r darlun cenedlaethol. Y wahanol i arolwg morbidrwydd seiciatrig Lloegr, nid oes unrhyw arolwg o’r fath yng Nghymru i edrych ar bwy sy’n ceisio mynediad at gefnogaeth, a phryd. Nid oes yna wybodaeth reolaidd ynghylch buddsoddi mewn iechyd meddwl a ble mae’r buddsoddiad yn mynd ychwaith. Rydym angen darlun clir o iechyd meddwl yng Nghymru, sy’n cynnwys materion o raddfa gyfredol ac effaith ac ymchwil i edrych ar beth sy’n gweithio er mwyn adeiladu cymdeithas sy’n feddyliol iach.

Mae holiadur Arolwg Iechyd Cymru (oedolion) yn cynnwys cyfres safonol o 36 cwestiwn statws iechyd a elwir yn SF-36. Mae ymatebion i gwestiynau ar yr SF-36 yn creu dau fesur crynodeb o iechyd corfforol a meddyliol - y sgorau Crynodeb Elfen Gorfforol (PCS) a’r Crynodeb Elfen Feddyliol (MCS). Mae sgorau uwch yn dynodi iechyd gwell. Mae’r arolwg yn gyfyngedig iawn o ran gwybodaeth a data ar iechyd meddwl ac nid yw’n mynd i fanylder ynghylch gwahanol gyflyrau iechyd

2 3

meddwl neu wahanol driniaeth a defnydd o gefnogaeth yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn y broses o ddatblygu arolwg newydd o oedolion a fydd yn cynnwys cwestiynau yn ymwneud ag iechyd ac yn cymryd lle Arolwg Iechyd Cymru.

Ceisia strategaeth 10 mlynedd Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd meddwl a lles, Law yn Llaw at Iechyd Meddwl, a gyhoeddwyd yn 2012 hyrwyddo lles meddyliol pawb yng Nghymru a, ble fo’n bosibl, atal salwch meddwl rhag datblygu. Yn ganolog i’r strategaeth mae Mesur Iechyd Meddwl (Cymru) (2010) sy’n gosod dyletswyddau cyfreithiol r fyrddau iechyd ac awdurdodau lleol i wella cefnogaeth i bobl gyda salwch meddwl. Mae un o themâu’r strategaeth yn cynnwys sefydlu partneriaeth gyda’r cyhoedd a gwella gwybodaeth ar iechyd meddwl o fewn hynny.

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) (2015) yn cyd-fynd â’r ymroddiad hwn i feithrin lles y genedl trwy ‘wella llesiant cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a

diwylliannol Cymru.’ Un o’r wyth nod a sefydlwyd yn y Ddeddf yw gweledigaeth o ‘Gymru iachach’ ac mae cyfres o ddangosyddion cenedlaethol yn cael eu paratoi i fonitro cynnydd tuag at y nodau hyn.

Diweddarir Ffeithiau Sylfaenol yn rheolaidd. Mae’r adroddiad hwn yn crynhoi’r data mwyaf cyfredol ar iechyd meddwl yng Nghymru a chaiff ei ddiweddaru’n rheolaidd.

Mae ymchwilwyr y Sefydliad Iechyd Meddwl hefyd yn cynhyrchu ystod eang o wybodaeth iechyd meddwl seiliedig ar dystiolaeth, sydd ar gael am ddim ar www.mentalhealth.org.uk.

• A-Y Ar-lein

• Canllawiau Arweiniad (ar-lein ac fel llyfrynnau)

• Ffeithluniau

Cadwch mewn cysylltiad gyda’n gwaith trwy gofrestru i dderbyn ein e-gylchlythyr a’n dilyn ar Twitter @mentalhealth.

4 5

Beth ddylech chi ei wybod am iechyd meddwl yng Nghymru?

• Canfu canlyniadau o arolwg 2015 fod 13% o oedolion (16 oed a hŷn) yn byw yng Nghymru wedi adrodd eu bod wedi derbyn triniaeth am broblem iechyd meddwl,1 cynnydd o’r 12% a adroddwyd yn 2014.2

• Yn wahanol i glefydau eraill, ni wnaeth y canran a adroddodd eu bod yn cael derbyn triniaeth ar gyfer salwch meddwl wedi cynyddu gydag oed, fodd bynnag, mae tueddiadau yn awgrymu cynnydd mewn triniaeth tuag at ganol oed cyn lleihau yn ystod oed ymddeol.3 Nid yw’r cyfraddau hyn wedi newid yn arwyddocaol ers arolwg iechyd 2014.4

• Mae canran uwch o fenywod yn adrodd eu bod wedi derbyn triniaeth am broblem iechyd meddwl na dynion (16% vs 10%). Dengys yr ystadegau gynnydd o 1% ar gyfer dynion a menywod o ystadegau 2014.5

• Amcangyfrifir bod cost gyffredinol problemau iechyd meddwl yng Nghymru yn £7.2 biliwn y flwyddyn.6

• Yng Nghymru, buddsoddir oddeutu £600m mewn gwasanaethau iechyd meddwl pob blwyddyn, sy’n fwy nag unrhyw wasanaeth arall yn y GIG.7

• Yn ystod y 30 mlynedd diwethaf, mae darpariaeth gwasanaeth ar gyfer pobl gyda phroblem iechyd meddwl yng Nghymru wedi newid i fod yn fwy seiliedig ar gymuned. Mae’r nifer o bobl sy’n preswylio mewn ysbyty yn parhau i ostwng o 1821 yn 2010 i 1441 yn 2015.8

• Gall salwch meddyliol gael effaith arwyddocaol ar ddisgwyliad oes ac mae’n achos allweddol anghydraddoldebau iechyd. Canfu ymchwil a gyflawnwyd yn y Deyrnas Unedig yn 2011, bod pobl gyda phroblemau iechyd meddwl parhaus yn marw ar gyfartaledd 10 mlynedd yn gynharach na’r boblogaeth yn gyffredinol.9

0

5

10

15

20

25

16-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+

Grŵp oedran

Dynion

Menywod

Can

ran

Ffigwr 1: Canran yn adrodd cael triniaeth am unrhyw gyflwr iechyd meddwl, yn ôl oed a rhyw

Llywodraeth Cymru (2016). Arolwg Iechyd Cymru rhifyn 2016, Cymerwyd o http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdf

http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdf

4 5

Gwasanaethau iechyd meddwl cyn geni ac wedi geni

• Mae problemau iechyd meddwl yn effeithio ar fwy nag 1 o bob 10 o fenywod yn ystod beichiogrwydd a’r flwyddyn gyntaf wedi genedigaeth, a gall gael effaith ddinistriol ar famau newydd a’u teuluoedd.10

• Yn ôl adroddiad o 2014 gan y London School of Economics a’r Ganolfan Iechyd Meddwl, yn y Deyrnas Unedig mae tua 20% o fenywod wedi eu heffeithio gan broblemau iechyd meddwl yn ystod y cyfnod amenedigol.11 Yng Nghymru, nid oes gan 70% o bobl fynediad at wasanaethau iechyd meddwl amenedigol; ffigwr sylweddol uwch na chyfartaledd y Deyrnas Unedig o 40%.12

• Dengys ystadegau Llywodraeth Cymru ar wariant y pen o’r boblogaeth yn 2012-13 wariant o £200.87 y pen ar broblemau iechyd meddwl. O hyn:13

– Roedd £82.75 y pen wedi ei wario ar iechyd meddwl cyffredinol;

– Roedd £58.18 y pen wedi ei wario ar iechyd meddwl yr henoed;

– Roedd £13.94 y pen wedi ei wario ar iechyd meddwl plant a’r glasoed.

• Ers 2013, nid chafwyd mynediad i uned Mam a Baban yng Nghymru ar gyfer mamau gyda salwch iechyd meddwl amenedigol. Er nad oes unrhyw dystiolaeth seiliedig ar dreialon i arddangos buddion cymharol Unedau Mam a Baban o gymharu â mathau eraill o ofal, mae tystiolaeth i awgrymu bod menywod gyda phroblemau iechyd meddwl amenedigol yn gweld gwell deilliannau a chael gwell perthynas gyda’u babanod os gofalir amdanynt mewn Unedau Mam a Baban.14

6 7

Gwasanaethau iechyd meddwl plant a glasoed

• Mae’r Gwasanaethau Iechyd Meddwl Plant a’r Glasoed arbenigol yng Nghymru (CAMHS) dan fwy o bwysau nag erioed. Yn ystod y pedair blynedd diwethaf gwelwyd cynnydd o 100% mewn galw.15

• Fe ddyblodd y nifer o atgyfeiriadau CAMHS ar gyfer triniaeth yng Nghymru rhwng Ebrill 2010 (1,204) a Gorffennaf 2014 (2,342). Mae gan bobl ifanc yn aros am driniaeth fel cleifion allanol y niferoedd uchaf (2,410) o gymharu ag oedolion (1,291) a’r henoed (682).16

• Roedd gwariant ar CAMHS yn gyffredinol gyson rhwng 2008-09 a 2012-13. Yn 2012-13, gwariwyd £42.8 ar CAMHS (6.9% o’r £617.5 miliwn a wariwyd ar iechyd meddwl).17

• Roedd gwariant ar CAMHS yn gyffredinol gyson rhwng 2008-09 a 2012-13. Yn 2012-13, gwariwyd £42.8 ar CAMHS (6.9% o’r £617.5 miliwn a wariwyd ar iechyd meddwl). Dengys ystadegau Llywodraeth Cymru ar wariant y pen yn 2012-13 wariant o £200.87 y pen ar broblemau iechyd meddwl. O hyn, gwariwyd £13.94 ar iechyd meddwl plant a’r glasoed.18

• Mae’r gyfradd o blant sy’n destun Cynlluniau Amddiffyn Plant ac ar Gofrestrau Amddiffyn Plant wedi cynyddu ym mhob un o bedair gwlad y Deyrnas Unedig. Rhwng 2002 a 2014, roedd cynnydd o 72% yng Nghymru, sef yr ail fwyaf ar draws y Deyrnas Unedig.19

• Yn 2015, roedd yna 2,935 o blant yn destun Deddf Amddiffyn Plant yng Nghymru, lleihad o 6% o gymharu â Mawrth 2014.20 Mae’r lleihad hwn yn 2015 yn dod â’r tuedd o gyfraddau sy’n cynyddu’n raddol i ben yn y ddegawd ddiwethaf.

• Dengys casgliadau o’r astudiaeth Profiadau Niweidiol Mewn Plentyndod fod plant sy’n cael plentyndod anodd ac o ansawdd gwael yn fwy tebygol o fabwysiadu ymddygiadau sy’n niweidiol i iechyd yn ystod glasoed ac fel oedolion, sy’n gallu arwain at broblemau iechyd meddwl a chlefydau megis canser, clefyd y galon a diabetes yn hwyrach mewn bywyd. Roedd profiadau plentyndod anodd nid yn unig yn bryder o ran effaith ar ddeilliannau iechyd, roedd unigolion a brofodd adfyd yn ystod plentyndod yn fwy tebygol o berfformio’n wael yn yr ysgol ac ymwneud â throseddu.21

6 7

Poblogaeth y carchardai

• Canfu arolwg 2012 ar gyfer Cymru a Lloegr fod 36% o’r carcharorion a adolygwyd yn cael eu hystyried i fod ag anabledd ac/neu broblem iechyd meddwl. Canfu’r arolwg fod 18% o garcharorion yn adrodd symptomau o orbryder ac iselder, 11% yn adrodd rhyw fath o anabledd corfforol, ac 8% yn adrodd y ddau (sylwer bod y ffigurau wedi eu rowndio ac felly nid ydynt yn rhoi cyfanswm o 36%).22

• Canfu arolwg yn 2013 ar 1,435 o garcharorion, oedd yn cwmpasu Cymru a Lloegr, bod 29% o garcharorion a adroddodd ddefnydd cyffuriau diweddar hefyd wedi dynodi eu bod yn teimlo gorbryder ac iselder, o gymharu ag 20% o garcharorion nad oedd yn adrodd defnydd diweddar o gyffuriau.23

• Yn 2015, dengys ffigurau bod yna dros 32,000 achos o hunan-niweidio mewn carchardai yng Nghymru a Lloegr, cynnydd o 25% o 2014, a rhwng 2015 a 2016 roedd yna 100 marwolaeth hunanachosedig, cynnydd o 27%.24

• Gostyngodd y nifer o bobl a gadwyd yn nalfa’r heddlu fel lle diogel dan adran 136 Deddf Iechyd Meddwl 1983 o 8,667 yn 2011-12 i 6,028 yn 2013-14.25 Gostyngodd hyn ymhellach yn 2014-15.26

8 9

Gofalwyr

• Yng nghyfrifiad 2011 roedd cyfanswm o 6.5 miliwn o bobl yn y Deyrnas Unedig oedd yn ofalwyr heb dâl, cynnydd o 11.5% o ystadegau 2001. Mae ychydig dros hanner y gofalwyr heb dâl yn y Deyrnas Unedig yn fenywaidd (58%) a 42% yn wrywaidd, er bod y gwahaniaeth hwn yn lleihau wedi 75 oed, pan fydd dynion ychydig yn fwy tebygol o fod yn darparu gofal na menywod.27

• Yng Nghymru, roedd 370,230 o bobl yn darparu gofal heb dâl, gan adlewyrchu 12% o’r boblogaeth, canran ychydig yn uwch na chyfartaledd cyffredinol y Deyrnas Unedig o 10.3%.28 Gweler Tabl 2 isod.

• Canfu data o Gyfrifiad 2011 yng Nghymru a Lloegr bod tua 1 o bob 20 o fenywod yn darparu 50 awr neu fwy o ofal heb dâl yr wythnos i berthynas sy’n oedolyn, cyfaill neu gymydog sydd â phroblem gorfforol neu iechyd meddwl hirdymor. Yn Lloegr, roedd 1% o ddynion ac 1.2% o fenywod yn darparu dros 50 awr o ofal tra hefyd mewn cyflogaeth llawn amser; yng Nghymru roedd y ffigurau hyn yn uwch ar 1.6% o ddynion ac 1.8% o fenywod.29

• Canfu data cyfrifiad 2011 fod gofalwyr yng Nghymru yn darparu lefelau uwch o ofal dair gwaith yn fwy tebygol o ddioddef salwch na rhai nad ydynt yn ofalwyr.30 Mae’r gwahaniaeth hwn yn fwy amlwg fyth ymysg gofalwyr ifanc (dan 24 oed); roedd y rhai’n darparu dros 50 awr o ofal yr wythnos 4.5 gwaith yn fwy tebygol o ddisgrifio eu hiechyd cyffredinol fel ‘nid yn dda’.31

Nifer o Achosion 2001 Nifer o Achosion 2011

Lloegr 4,877,060 5,430,016

Gogledd Iwerddon 185,086 213,980

Yr Alban 481,579 492,031

Cymru 340,745 370,230

Cyfanswm y Deyrnas Unedig 5,884,470 6,506,257

Tabl 2. Nifer o ofalwyr heb dâl yn y Deyrnas Unedig yn 2001 a 2011

8 9

Hunan-niweidio

• Mae hunan-niweidio yn broblem gynyddol yng Nghymru gydag oddeutu 5,500 o dderbyniadau brys i ysbytai pob blwyddyn.32 Mae hyn yn rhoi syniad o faich hunan-niweidio ar wasanaethau, ond nid yw’n ystyried y rhai a asesir mewn adrannau brys nad ydynt angen eu derbyn i’r ysbyty, na’r nifer mwy nad ydynt yn mynychu yn dilyn achos o hunan-niweidio. Mae’n debygol bod y ffigwr hwn yn amcan llawer rhy isel o’r nifer o achosion pan fydd pobl yn niweidio eu hunain, oherwydd nad yw nifer o’r rhai sy’n gwneud hynny yn mynychu gwasanaethau na’n mynd i’r ysbyty ac o’r rhai sydd yn mynychu’r ysbyty, dim ond canran fechan a dderbynnir i aros.33

• Mae strategaeth atal hunanladdiad a hunan-niwed Llywodraeth Cymru ar gyfer 2015-2020 yn dangos mai’r oed a’r patrwm hunan-niweidio mwyaf pryderus yw menywod ifanc 15-19 oed oedd i’w gweld i fod â’r nifer uchaf o achosion. Rhwng 2013 a 2014 cafodd dros 1,500 o gleifion 10-19 eu trin yn ysbytai Cymru, gyda 1,223 o ferched yn cael eu trin ar gyfer hunan-niweidio o gymharu â 319 o fechgyn.34

10 11

Hunanladdiad

• Yn ôl ystadegau’r ONS, gostyngodd yr achosion o hunanladdiad yng Nghymru o 14.7 fesul 100,000 yn 2013 i 9.2 fesul 100,000 yn 2014.35

• Yn 2014, dangosodd cyfradd farwolaethau wedi’i safoni yn ôl oedran Ewrop (EASR) ar gyfer marwolaeth o hunanladdiad 9.2 fesul 100,000 o’r boblogaeth ar gyfer Cymru. Mae’r gyfradd hunanladdiad yn Lloegr (10.3 o farwolaethau fesul 100,000), Yr Alban (14.5 o farwolaethau fesul 100,000) a Gogledd Iwerddon (16.5 marwolaeth fesul 100,000) yn amlygu bod gan Gymru gyfradd hunanladdiad ychydig yn is na gweddill y Deyrnas Unedig.36 Gweler Ffigwr 3 isod.

• Ar gyfer dynion roedd yr achosion yn 15.3 fesul 100,000 a 3.4 fesul 100,000 ar gyfer menywod. Y grŵp oedran gyda’r gyfradd hunanladdiad uchaf fesul 100,000 o’r holl boblogaeth yw dynion

Suicide rates in Wales by age group, 2014 Male Female Overall

Rat

e pe

r 10

0,0

00

0

5

10

15

20

25

30

10-1

4

15-1

9

20-2

4

25-2

9

30-3

4

35-3

9

40

-44

45-

49

50-5

4

55-5

9

60

-64

65-

69

70-7

4

75-7

9

80-8

4

85-9

0

Age group (years)

Ffigwr 3: Cyfraddau hunanladdiad yng Nghymru yn ôl grŵp oedran, 2014Y Samariaid. (2016). Suicide Statistics Report 2016: Including data for 2012-2014. Cymerwyd o http://www.samaritans.org/sites/default/files/kcfinder/files/Samaritans%20suicide%20statistics%20report%202016.pdf [Gwelwyd ar: 22/08/2016].

40-44 oed; ar gyfer menywod y grŵp oedran gyda’r gyfradd uchaf yw 50-54 oed.37 Gweler Ffigwr 2 isod. Nodwch na ddangosir cyfradd o gwbl ar gyfer rhai grwpiau oed; nid yw’r ONS yn cynhyrchu cyfradd pan fydd llai na thair marwolaeth mewn categori oed. Mae’r ONS hefyd yn nodi’r cyfraddau a gyfrifir o lai nag 20 o achosion fel rhai annibynadwy felly mae data sydd ar goll neu a ddynodir yn annibynadwy wedi ei liwio’n llwyd yn Ffigwr 2 isod.

• Rhwng 2013 a 2014 gostyngodd y gyfradd hunanladdiad gan fenywod yng Nghymru o 38.2% (mewn cyferbyniad â chynnydd o 8.3% yn y Deyrnas Unedig yn gyffredinol), a gostyngodd y gyfradd hunanladdiad gan ddynion o 37.6% (mewn cyferbyniad â lleihad ychydig yn is o 5.6% yn y Deyrnas Unedig yn gyffredinol).38

http://www.samaritans.org/sites/default/files/kcfinder/files/Samaritans%20suicide%20statistics%20report%202016.pdfhttp://www.samaritans.org/sites/default/files/kcfinder/files/Samaritans%20suicide%20statistics%20report%202016.pdf

10 11

Dementia

• Adroddwyd bod 43,477 o bobl yng Nghymru wedi cael diagnosis o ddementia yn 2014.39 Erbyn 2021, rhagwelir y bydd y nifer o bobl gyda dementia ar draws Cymru yn cynyddu o 31% ac o gymaint â 44% mewn rhai ardaloedd gwledig.40

• Mae cyfraddau diagnosis yng Nghymru yn 43.4 y cant yn unig, sy’n golygu bod yna 25,000 o bobl yng Nghymru yn byw gyda dementia ond sydd heb gael diagnosis.41

• Er bod Cymru yn dangos nifer is o unigolion gyda dementia, canfu ymchwil gan y GIG yn 2013 bod gan Gymru y cyfraddau diagnosis ffurfiol isaf yn y Deyrnas Unedig

gyda dim ond 38.5% o’r rhai sy’n byw gyda dementia yn derbyn diagnosis ffurfiol o gymharu â dros 60% yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, a bron i 45% yn Lloegr. Mae ffigurau wedi cynyddu o 800 i 17,000, fodd bynnag, mae bron i 27,000 o unigolion a allai fod yn profi dementia heb gael diagnosis ffurfiol.42

• Amlygodd adroddiad a gomisiynwyd gan Gymdeithas Alzheimer, a gyhoeddwyd yn 2015, gostau ariannol dementia i gymdeithas yng Nghymru. Mae’n amcangyfrif bod cyfanswm cost dementia yn 2013 yn £1.4 biliwn, cost gyfartalog o £31,300 y pen y flwyddyn.43

12 13

Iechyd meddwl pobl hŷn

• Mae pobl dros 65 oed, yn arbennig menywod hŷn, yn fwy tueddol o ddioddef iselder nag unrhyw grŵp oedran arall.44 Mae iselder yn effeithio ar oddeutu 22% o ddynion a 28% o fenywod sy’n 65 oed a hŷn,45 ac eto amcangyfrifir bod 85% o bobl hŷn yn dioddef o iselder ddim yn derbyn unrhyw help o gwbl gan y GIG.46

12 13

Effaith tlodi

• Gwelodd casgliadau o arolwg 2015 bod iechyd meddwl yn waeth mewn ardaloedd mwy difreintiedig. Dangosodd y ganran o oedolion oedd yn adrodd cael eu trin am unrhyw gyflwr iechyd meddwl yn ôl amddifadedd ardal 8 y cant yn y lleiaf amddifad yn derbyn triniaeth iechyd meddwl, a gododd yn raddol gyda lefelau uwch o amddifadedd i 20 yn y pumed mwyaf amddifad.47 Gweler Ffigwr 4 isod.

• Mae’r casgliadau o’r Sefydliad Polisi Newydd yn amlygu’r data a thueddiadau diweddaraf mewn gwaith, tlodi, tai a chosbau budd-

daliadau yng Nghymru. Mae’r adroddiad yn arddangos bod cyfartaledd o 700,000 o bobl mewn tlodi rhwng 2010/11 i 2013–14, sy’n cyfateb i 23 y cant o’r boblogaeth.48

• Canfu astudiaeth poblogaeth yn 2008 yng Nghymru, Lloegr a’r Alban po fwyaf o ddyled oedd gan bobl, y mwyaf tebygol oeddynt o gael rhyw fath o broblem iechyd meddwl, hyd yn oed wedi addasiad ar gyfer incwm ac amrywiolion cymdeithasol-ddemograffig.49

1 (lleiaf amddifad)

2 3 4 5 (mwyaf amddifad)

0

5

10

15

20

25

Lefel amddifadedd (WIMD)

Oed

can

ran

safo

nedi

g

Ffigwr 4: Canran oedolion Cymru sy’n adrodd cael triniaeth am unrhyw gyflwr iechyd meddwl, yn ôl cwintel amddifadeddLlywodraeth Cymru (2016). Arolwg Iechyd Cymru rhifyn 2016, Cymerwyd o http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-cy.pdf

http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-cy.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-cy.pdf

14 15

Yr Iaith Gymraeg

• Yn ôl y cyfrifiad mwyaf diweddar, mae yna 562,000 o bobl yng Nghymru sy’n gallu siarad Cymraeg, yn cynrychioli 19% o’r boblogaeth, fodd bynnag, mae’r ganran o siaradwyr Cymraeg yn amrywio ar draws siroedd Cymru.50

• Casglodd ymchwil i archwilio ehangder, natur a digonolrwydd darpariaeth Gymraeg yn y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru nad oedd y ddarpariaeth o wasanaethau yn Gymraeg yn ddigonol ac yn ardaloedd iechyd meddwl, anableddau dysgu, gwasanaethau i bobl hŷn a phlant ifanc, roedd gwasanaethau Cymraeg heb eu datblygu’n dda.51

• Pwysleisia ymchwil rhyngwladol a thystiolaeth gan ddefnyddwyr gwasanaethau iechyd meddwl yng Nghymru yr angen i ddarparu gwasanaethau seiciatrig a therapiwtig yn Gymraeg.52 Ar gyfer nifer o siaradwyr Cymraeg brodorol, mae defnyddio Saesneg i drafod eu teimladau ac emosiynau yn anodd ac ni fydd triniaeth yn Saesneg o reidrwydd yn briodol na defnyddiol.53

14 15

Cymru Wledig

• Mae gan Gymru amgylchedd gymharol wledig, gydag 1 o bob 3 o bobl yn byw mewn ardal a ddosbarthir fel gwledig (o gymharu â Lloegr ble mae tua 1 o bob 5 o bobl yn byw mewn ardal wledig).54

• Mae diffyg gwasanaethau ar gael i gefnogi pobl gyda phroblemau iechyd meddwl a gwasanaethau ymyrraeth gynnar yn broblem ar draws Cymru, ond yn arbennig yng Nghymru wledig, ble ceir bylchau arwyddocaol mewn gwasanaethau.55 Mae ymchwil wedi canfod bod pellter ynddo’i hun yn ffactor bwysig o ran cynnal a gwella iechyd.56

16 17

Beth sydd ar goll?

Mae’r Ffeithiau Sylfaenol yn cyflwyno gwybodaeth iechyd meddwl ledled y Deyrnas Unedig, ac mae’r safbwynt trosfwaol hwn yn ein galluogi i nodi meysydd data allweddol sydd ar goll yng Nghymru. Dylid pwysleisio, fodd bynnag, ble casglwyd data ar gyfer Cymru yn unig y dylid cymryd gofal wrth gymharu data ar draws gwledydd gan y gallai’r offer mesur a ddefnyddiwyd a’r samplau a ddetholwyd, er enghraifft, amrywio.

Mae data a gwybodaeth ar salwch meddwl yng Nghymru, yn ogystal ag effaith gymdeithasol, economaidd a phersonol problemau iechyd meddwl yng Nghymru yn gyfyngedig iawn. Mae yna nifer o fylchau data sy’n ei gwneud yn gryn her i ddeall gwir oblygiadau salwch meddwl yng Nghymru. Er enghraifft, disgrifiad Arolwg Iechyd Cymru 201557 faint o bobl sy’n dioddef problemau iechyd meddwl yng Nghymru

ond mae’r wybodaeth ar ddiagnosis, triniaeth a chefnogaeth yn gyfyngedig. Yng Nghymru, bydd Arolwg Iechyd Cymru yn cynnwys arolwg newydd o oedolion yn cychwyn yn 2016-17, a fydd yn cynnwys cwestiynau yn ymwneud ag iechyd. Gobeithiwn y bydd yr arolwg hwn yn darparu gwybodaeth fanylach ar iechyd meddwl y genedl yn y dyfodol. Rydym yn lobïo’n weithredol ar gyfer mwy o ddarpariaeth o ddata iechyd meddwl a mwy o dryloywder er mwyn i bobl gael gwybodaeth ar fynychder gwahanol faterion iechyd meddwl yn eu hardal a’r gwasanaethau sydd ar gael i helpu pobl i reoli eu problemau iechyd meddwl ac i’w hatal rhag digwydd.

Byddwn yn cyhoeddi Ffeithiau Sylfaenol pob blwyddyn. Bydd data newydd ac wedi ei ddiweddaru yn golygu y gall defnyddwyr y Ffeithiau Sylfaenol fod yn hyderus bod y cynnwys yn gyfredol.

16 17

Cyfeiriadau

1. Ystadegau Cymru. (2016). Arolwg Iechyd Cymru 2015. Cymerwyd o http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdf [Gwelwyd ar: 29/09/16].

2. Ystadegau Cymru (2015). Arolwg Iechyd Cymru 2014. Cymerwyd o http://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdf [Gwelwyd ar: 29/09/16].

3. Ibid.

4. Ystadegau Cymru (2015). Arolwg Iechyd Cymru 2014. Cymerwyd o http://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdf [Gwelwyd ar: 29/09/16].

5. Ibid.

6. Rhwydwaith Hyrwyddo Iechyd Meddwl. (2009). Hybu iechyd meddwl ac atal salwch meddwl: Yr achos economaidd dros fuddsoddi yng Nghymru. [Ar-lein] Rhwydwaith Hyrwyddo Iechyd Meddwl Cymru Gyfan. Cymerwyd o http://www.publicmentalhealth.org/Documents/749/Promoting Mental Health Report (English).pdf [Gwelwyd ar: 02/08/2016].

7. Llywodraeth Cymru. (2016). Cynllun newydd tair blynedd i wella gwasanaethau iechyd meddwl yng Nghymru. Cymerwyd o http://gov.wales/newsroom/healthandsocialcare/2016/mental-health/?lang=cy [Gwelwyd ar: 03/08/2016].

8. Llywodraeth Cymru. (2016). Ystadegau Iechyd Cymru. Cymerwyd o http://gov.wales/statistics-and-research/health-statistics-wales/?lang=cy [Gwelwyd ar: 19/07/2016].

9. Llywodraeth Cymru. (2012). Law yn Llaw at Iechyd Meddwl: Strategaeth Iechyd Meddwl a Lles yng Nghymru. Cymerwyd o http://www.qub.ac.uk/cite2write/harvard3l.html [Gwelwyd ar: 25/08/2016].

10. O’hara, M. W., a Swain, A. M. (1996). Rates and risk of postpartum depression – a meta-analysis. International review of psychiatry, 8(1), 37-54.

11. Bauer, A., Parsonage, M., Knapp, M., Iemmi, V., ac Adelaja, B. (2014). The costs of perinatal mental health problems. Cymerwyd o http://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdf [Gwelwyd ar: 12/09/2016].

12. Bauer, A., Parsonage, M., Knapp, M., Iemmi, V., ac Adelaja, B. (2014). The costs of perinatal mental health problems. Cymerwyd o http://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdf [Gwelwyd ar: 12/09/2016].

13. Cynulliad Cenedlaethol Cymru, Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. (2014). Ymchwiliad i Wasanaethau Iechyd Meddwl Plant a’r Glasoed (CAMHS). Cymerwyd o http://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdf [Gwelwyd ar: 19/08/2016].

14. Hogg, S. (2013). Prevention in mind All Babies Count: Spotlight on Perinatal Mental Health. Cymerwyd o https://www.nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/all-babies-count-spotlight-perinatal-mental-health.pdf [Gwelwyd ar: 19/08/2016].


16. Ibid.

17. Ibid.


http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2015/150707-welsh-health-survey-2014-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdfhttp://www.publicmentalhealth.org/Documents/749/Promoting Mental Health Report (English).pdfhttp://www.publicmentalhealth.org/Documents/749/Promoting Mental Health Report (English).pdfhttp://www.publicmentalhealth.org/Documents/749/Promoting Mental Health Report (English).pdfhttp://gov.wales/newsroom/healthandsocialcare/2016/mental-health/?lang=cyhttp://gov.wales/newsroom/healthandsocialcare/2016/mental-health/?lang=cyhttp://gov.wales/newsroom/healthandsocialcare/2016/mental-health/?lang=cyhttp://gov.wales/statistics-and-research/health-statistics-wales/?lang=cyhttp://gov.wales/statistics-and-research/health-statistics-wales/?lang=cyhttp://www.qub.ac.uk/cite2write/harvard3l.htmlhttp://www.qub.ac.uk/cite2write/harvard3l.htmlhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://everyonesbusiness.org.uk/wp-content/uploads/2014/12/Embargoed-20th-Oct-Final-Economic-Report-costs-of-perinatal-mental-health-problems.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttps://www.nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/all-babies-count-spotlight-perinatal-mental-health.pdfhttps://www.nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/all-babies-count-spotlight-perinatal-mental-health.pdfhttps://www.nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/all-babies-count-spotlight-perinatal-mental-health.pdfhttps://www.nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/all-babies-count-spotlight-perinatal-mental-health.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdfhttp://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10016%20-%20report%20by%20the%20children,%20young%20people%20and%20education%20committee%20-%20inquiry%20into%20child%20and%20adolescent%20mental%20health/cr-ld10016-e.pdf

18 19

19. NSPCC. (2015). How safe are our children? The most comprehensive overview of child protection in the UK. Cymerwyd o https://www.nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/how-safe-children-2016-report.pdf [Gwelwyd ar: 12/09/2016].

20. Llywodraeth Cynulliad Cymru. (2014). Plant ar y gofrestr amddiffyn plant yn ôl awdurdod lleol, categori cam-drin a grŵp oedran. Cymerwyd o https://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Social-Services/Childrens-Services/Service-Provision/childrenonchildprotectionregister-bylocalauthority-categoryofabuse-agegroup [Gwelwyd ar: 22/08/2016].

21. Iechyd Cyhoeddus Cymru. (2016). Astudiaeth Profiadau Niweidiol Mewn Plentyndod: Profiadau Niweidiol Mewn Plentyndod a’u heffaith ar ymddygiad sy’n niweidio iechyd ymysg oedolion Cymru. Cymerwyd o http://www2.nphs.wales.nhs.uk:8080/PRIDDocs.nsf/7c21215d6d0c613e80256f490030c05a/d488a3852491bc1d80257f370038919e/$FILE/ACE%20Report%20FINAL%20(E).pdf [Gwelwyd ar: 22/03/2016].

22. Y Weinyddiaeth Gyfiawnder. (2012) Estimating the prevalence of disability amongst prisoners: results from the Surveying Prisoner Crime Reduction (SPCR) survey. Cymerwyd o https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/278827/estimating-prevalence-disability-amongst-prisoners.pdf [Gwelwyd ar: 12/09/2016].

23. Y Weinyddiaeth Gyfiawnder. (2013). Gender differences in substance misuse and mental health amongst prisoners. Cymerwyd o https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/220060/gender-substance-misuse-mental-health-prisoners.pdf [Gwelwyd ar: 12/09/2016].

24. Gov.uk. (2016). Prif Arolygydd Carchardai EM Cymru a Lloegr: Adroddiad Blynyddol 2015-16. Casglwyd o https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/538854/hmip-annual-report.pdf [Gwelwyd ar 12/09/2016].

25. Ibid.

26. Ibid.

27. Carers UK. (2015). Facts about Carers; Policy Briefing. Cymerwyd o http://www.carersuk.org/for-professionals/policy/policy-library/facts-about-carers-2015 [Gwelwyd ar: 01/07/2016].

28. Swyddfa Ystadegau Gwladol. (2013). 2011 Census Analysis: Unpaid care in England and Wales, 2011 and comparison with 2001. Cymerwyd o http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171766_300039.pdf [Gwelwyd ar: 12/09/2016].

29. Swyddfa Ystadegau Gwladol. (2013). Full story: The gender gap in unpaid care provision: is there an impact on health and economic position? Casglwyd o http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_310295.pdf [Gwelwyd ar: 20/08/2016].

30. Llywodraeth Cymru. (2011). Mesur Strategaethau ar gyfer Gofalwyr (Cymru) 2010: Canllawiau ar gyfer Byrddau Iechyd Lleol ac Awdurdodau Lleol. Cymerwyd o http://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/829/FINAL_CARERS_STRATEGIES_WALES_GUIDANCE_2011_-_ENGLISH.pdf [Gwelwyd ar: 19/08/2016].

31. Swyddfa Ystadegau Gwladol. (2013). Full story: The gender gap in unpaid care provision: is there an impact on health and economic position? Cymerwyd o http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_310295.pdf [Gwelwyd ar: 20/08/2016].

32. Llywodraeth Cymru. (2015). Siarad â fi 2: Cynllun gweithredu atal hunanladdiad a hunan-niwed Cymru 2015-2020. Cymerwyd o http://gov.wales/docs/dhss/publications/150716strategyen.pdf. [Gwelwyd ar: 18/07/2016].

33. Self Harm UK. (2016). The facts: Self-harm statistics. Cymerwyd o https://www.selfharm.co.uk/get/facts/self-harm_statistics [Gwelwyd ar: 02/04/2016].

34. Llywodraeth Cymru. (2015). Siarad â fi 2: Cynllun gweithredu atal hunanladdiad a hunan-niwed Cymru 2015-2020. Cymerwyd o http://gov.wales/docs/dhss/publications/150716strategyen.pdf. [Gwelwyd ar: 18/07/2016].

35. Swyddfa Ystadegau Gwladol. (2016). Suicides in the United Kingdom: 2014 registrations. Cymerwyd o http://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/deaths/bulletins/suicidesintheunitedkingdom/2014registrations [Gwelwyd ar: 22/08/2016].

36. Ibid.

https://www.nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/how-safe-children-2016-report.pdfhttps://www.nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/how-safe-children-2016-report.pdfhttps://www.nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/how-safe-children-2016-report.pdfhttps://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Social-Services/Childrens-Services/Service-Provision/childrenonchildprotectionregister-bylocalauthority-categoryofabuse-agegrouphttps://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Social-Services/Childrens-Services/Service-Provision/childrenonchildprotectionregister-bylocalauthority-categoryofabuse-agegrouphttps://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Social-Services/Childrens-Services/Service-Provision/childrenonchildprotectionregister-bylocalauthority-categoryofabuse-agegrouphttps://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Social-Services/Childrens-Services/Service-Provision/childrenonchildprotectionregister-bylocalauthority-categoryofabuse-agegrouphttps://statswales.wales.gov.uk/Catalogue/Health-and-Social-Care/Social-Services/Childrens-Services/Service-Provision/childrenonchildprotectionregister-bylocalauthority-categoryofabuse-agegrouphttp://www2.nphs.wales.nhs.uk:8080/PRIDDocs.nsf/7c21215d6d0c613e80256f490030c05a/d488a3852491bc1d80257f370038919e/$FILE/ACE%20Report%20FINAL%20(E).pdfhttp://www2.nphs.wales.nhs.uk:8080/PRIDDocs.nsf/7c21215d6d0c613e80256f490030c05a/d488a3852491bc1d80257f370038919e/$FILE/ACE%20Report%20FINAL%20(E).pdfhttp://www2.nphs.wales.nhs.uk:8080/PRIDDocs.nsf/7c21215d6d0c613e80256f490030c05a/d488a3852491bc1d80257f370038919e/$FILE/ACE%20Report%20FINAL%20(E).pdfhttp://www2.nphs.wales.nhs.uk:8080/PRIDDocs.nsf/7c21215d6d0c613e80256f490030c05a/d488a3852491bc1d80257f370038919e/$FILE/ACE%20Report%20FINAL%20(E).pdfhttp://www2.nphs.wales.nhs.uk:8080/PRIDDocs.nsf/7c21215d6d0c613e80256f490030c05a/d488a3852491bc1d80257f370038919e/$FILE/ACE%20Report%20FINAL%20(E).pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/278827/estimating-prevalence-disability-amongst-prisoners.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/278827/estimating-prevalence-disability-amongst-prisoners.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/278827/estimating-prevalence-disability-amongst-prisoners.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/278827/estimating-prevalence-disability-amongst-prisoners.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/220060/gender-substance-misuse-mental-health-prisoners.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/220060/gender-substance-misuse-mental-health-prisoners.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/220060/gender-substance-misuse-mental-health-prisoners.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/220060/gender-substance-misuse-mental-health-prisoners.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/538854/hmip-annual-report.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/538854/hmip-annual-report.pdfhttps://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/538854/hmip-annual-report.pdfhttp://www.carersuk.org/for-professionals/policy/policy-library/facts-about-carers-2015http://www.carersuk.org/for-professionals/policy/policy-library/facts-about-carers-2015http://www.carersuk.org/for-professionals/policy/policy-library/facts-about-carers-2015http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171766_300039.pdfhttp://www.ons.gov.uk/ons/dcp171766_300039.pdfhttp://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_310295.pdfhttp://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_310295.pdfhttp://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_310295.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/829/FINAL_CARERS_STRATEGIES_WALES_GUIDANCE_2011_-_ENGLISH.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/829/FINAL_CARERS_STRATEGIES_WALES_GUIDANCE_2011_-_ENGLISH.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/829/FINAL_CARERS_STRATEGIES_WALES_GUIDANCE_2011_-_ENGLISH.pdfhttp://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_310295.pdfhttp://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_310295.pdfhttp://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171776_310295.pdfhttp://gov.wales/docs/dhss/publications/150716strategyen.pdfhttp://gov.wales/docs/dhss/publications/150716strategyen.pdfhttps://www.selfharm.co.uk/get/facts/self-harm_statisticshttps://www.selfharm.co.uk/get/facts/self-harm_statisticshttp://gov.wales/docs/dhss/publications/150716strategyen.pdfhttp://gov.wales/docs/dhss/publications/150716strategyen.pdfhttp://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/deaths/bulletins/suicidesintheunitedkingdom/2014registrationshttp://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/deaths/bulletins/suicidesintheunitedkingdom/2014registrationshttp://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/deaths/bulletins/suicidesintheunitedkingdom/2014registrationshttp://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/deaths/bulletins/suicidesintheunitedkingdom/2014registrations

18 19

37. Y Samariaid. (2016). Suicide Statistics Report 2016: Including data for 2012-2014. Cymerwyd o http://www.samaritans.org/sites/default/files/kcfinder/files/Samaritans%20suicide%20statistics%20report%202016.pdf [Gwelwyd ar: 22/08/2016].

38. Ibid.

39. Cymdeithas Alzheimer. (2014). Impact of Dementia. Cymerwyd o https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/documents_info.php?documentID=2761 [Gwelwyd ar: 02/04/2016].

40. Llywodraeth Cymru. (2011). Gweledigaeth Genedlaethol Cymru ar Ddementia. Cymerwyd o http://gov.wales/docs/dhss/publications/110302dementiacy.pdf [Gwelwyd ar: 14/07/2016].

41. Cymdeithas Alzheimer. (2015). Wales diagnosis rates 2015. Cymerwyd o https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/documents_info.php?documentID=2165 [Gwelwyd ar: 22/08/2016].

42. Canolfan Wybodaeth Iechyd a Gofal Cymdeithasol. (2013). Quality and Outcomes Framework Achievement, prevalence and expectations data, 2012/13. Casglwyd o http://www.hscic.gov.uk/catalogue/PUB12262/qual-outc-fram-12-13-rep.pdf [Gwelwyd ar: 22/03/2016].

43. Cymdeithas Alzheimer. (2015). The hidden cost of dementia in Wales. Cymerwyd o https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/download_info.php?fileID=2691 [Gwelwyd ar: 22/03/2016].

44. Y Comisiwn Archwilio yng Nghymru. (2004). Datblygu Gwasanaethau Iechyd Meddwl i Bobl Hŷn yng Nghymru. Cymerwyd o http://www.wales.nhs.uk/documents/MHSOP-20report.pdf [Gwelwyd ar: 12/07/2016].

45. Canolfan Wybodaeth Iechyd a Gofal Cymdeithasol. (2007). Arolwg Iechyd Lloegr 2005: Iechyd Pobl Hŷn. Cymerwyd o http://www.hscic.gov.uk/pubs/hse05olderpeople [Gwelwyd ar: 14/09/2015].

46. Smyth, C. (2014). Depression in old age ‘is the next big health crisis’. Cymerwyd o: http://www.thetimes.co.uk/tto/health/news/article40572 [Gwelwyd ar: 15/09/2015].

47. Llywodraeth Cymru. (2016). Arolwg Iechyd Cymru 2015: Statws iechyd, salwch a chyflyrau eraill. Casglwyd o: http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-conditions-en.pdf [Gwelwyd ar: 29/09/2016]

48. Sefydliad Joseph Rowntree. (2015). Monitro tlodi ac eithrio cymdeithasol yng Nghymru 2015. Cymerwyd o https://www.jrf.org.uk/report/monitoring-poverty-and-social-exclusion-wales-2015. [Gwelwyd ar: 18/08/2016].

49. Jenkins, R., Bhugra, D., Bebbington, P., Brugha, T., Farrell, M., Coid, J., ... a Meltzer, H. (2008). Debt, income and mental disorder in the general population. Psychological medicine, 38(10), 1485-1493.

50. Swyddfa Ystadegau Gwladol. (2012). Cyfrifiad 2011: Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru, Mawrth 2011. Cymerwyd o http://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/2011censuskeystatisticsforwales/2012-12-11. [Gwelwyd ar: 18/08/2016].

51. Misell, A. (2000). Y Gymraeg yn y gwasanaeth iechyd: ehangder, natur a digonolrwydd darpariaeth Gymraeg yn y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru. Cymerwyd o http://www.wales.nhs.uk/sites3/documents/415/WelshintheHealthService.pdf. [Gwelwyd ar: 18/05/2016].

52. Misell, A. (2000). Y Gymraeg yn y gwasanaeth iechyd: ehangder, natur a digonolrwydd darpariaeth Gymraeg yn y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru. Cymerwyd o http://www.wales.nhs.uk/sites3/documents/415/WelshintheHealthService.pdf. [Gwelwyd ar: 18/05/2016].

53. Ibid.

54. Canolfan Iechyd Cymru. (2007). Proffil iechyd gwledig Cymru. Casglwyd o http://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/888/RuralProfile.pdf [Gwelwyd ar: 25/03/2016].

55. Athrofa Iechyd a Gofal Cymdeithasol Cymru. (2014). Adroddiad Astudiaeth Gofal Iechyd Canolbarth Cymru ar gyfer Llywodraeth Cymru. Cymerwyd o http://wihsc.southwales.ac.uk/media/files/documents/2014-10-23/MWHS_Report_-_WIHSC_for_Welsh_Government.pdf [Gwelwyd ar: 22/03/2016].

56. Canolfan Iechyd Cymru. (2006). Darluniau o Iechyd yng Nghymru: Atodiad Technegol. Cymerwyd o http://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/888/wch%20pictures%20of%20health%20(e)%20lr.pdf. [Gwelwyd ar 12/09/2016].

57. Llywodraeth Cymru. (2016). Arolwg Iechyd Cymru 2015: Y Prif Ganlyniadau Cychwynnol. Casglwyd o http://gov.wales/docs/statistics/2016/160601-welsh-health-survey-2015-initial-headline-results-cy.pdf [Gwelwyd ar: 17/08/2016].
http://www.samaritans.org/sites/default/files/kcfinder/files/Samaritans%20suicide%20statistics%20report%202016.pdfhttp://www.samaritans.org/sites/default/files/kcfinder/files/Samaritans%20suicide%20statistics%20report%202016.pdfhttp://www.samaritans.org/sites/default/files/kcfinder/files/Samaritans%20suicide%20statistics%20report%202016.pdfhttps://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/documents_info.php?documentID=2761https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/documents_info.php?documentID=2761https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/documents_info.php?documentID=2761http://gov.wales/docs/dhss/publications/110302dementiacy.pdfhttp://gov.wales/docs/dhss/publications/110302dementiacy.pdfhttps://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/documents_info.php?documentID=2165https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/documents_info.php?documentID=2165https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/documents_info.php?documentID=2165http://www.hscic.gov.uk/catalogue/PUB12262/qual-outc-fram-12-13-rep.pdfhttp://www.hscic.gov.uk/catalogue/PUB12262/qual-outc-fram-12-13-rep.pdfhttp://www.hscic.gov.uk/catalogue/PUB12262/qual-outc-fram-12-13-rep.pdfhttps://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/download_info.php?fileID=2691https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/download_info.php?fileID=2691https://www.alzheimers.org.uk/site/scripts/download_info.php?fileID=2691http://www.wales.nhs.uk/documents/MHSOP-20report.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/documents/MHSOP-20report.pdfhttp://www.hscic.gov.uk/pubs/hse05olderpeoplehttp://www.hscic.gov.uk/pubs/hse05olderpeoplehttp://www.thetimes.co.uk/tto/health/news/article40572http://www.thetimes.co.uk/tto/health/news/article40572http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-http://gov.wales/docs/statistics/2016/160622-welsh-health-survey-2015-health-status-illnesses-other-https://www.jrf.org.uk/report/monitoring-poverty-and-social-exclusion-wales-2015https://www.jrf.org.uk/report/monitoring-poverty-and-social-exclusion-wales-2015http://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/2011censuskeystatisticsforwales/2012-12-11http://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/2011censuskeystatisticsforwales/2012-12-11http://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/2011censuskeystatisticsforwales/2012-12-11http://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/2011censuskeystatisticsforwales/2012-12-11http://www.wales.nhs.uk/sites3/documents/415/WelshintheHealthService.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sites3/documents/415/WelshintheHealthService.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sites3/documents/415/WelshintheHealthService.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sites3/documents/415/WelshintheHealthService.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/888/RuralProfile.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/888/RuralProfile.pdfhttp://wihsc.southwales.ac.uk/media/files/documents/2014-10-23/MWHS_Report_-_WIHSC_for_Welsh_Government.pdfhttp://wihsc.southwales.ac.uk/media/files/documents/2014-10-23/MWHS_Report_-_WIHSC_for_Welsh_Government.pdfhttp://wihsc.southwales.ac.uk/media/files/documents/2014-10-23/MWHS_Report_-_WIHSC_for_Welsh_Government.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/888/wch%20pictures%20of%20health%20(e)%20lr.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/888/wch%20pictures%20of%20health%20(e)%20lr.pdfhttp://www.wales.nhs.uk/sitesplus/documents/888/wch%20pictures%20of%20health%20(e)%20lr.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2016/160601-welsh-health-survey-2015-initial-headline-results-cy.pdfhttp://gov.wales/docs/statistics/2016/160601-welsh-health-survey-2015-initial-headline-results-cy.pdf