ii - ebible.org - read and download the holy bibletalfutkese2:1-2 3 talfutkese3:6 2...

464

Upload: others

Post on 10-Apr-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • iiSunbin-Got em Kitakamin Weng

    The New Testament and part of the Old Testament in the Bimin Language of PapuaNew Guinea

    Nupela Testamen na sampela hap Oldpela Testamen long tokples Bimin long NiuginiCopyright © 2008 Bible Society of Papua New GuineaLanguage: BiminTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures anddocuments. For other uses, please contact the respective copyright owners.2016-10-03PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Apr 2020 from source files dated 25 Jan 2020bb2442dc-1805-519d-89d0-e1d6e66abeba

    http://www.ethnologue.org/language/bhlhttp://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/

  • Contents

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Talfut Kese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Ilut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Daniel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Yona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Matyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Iluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154Sion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Kalan Kunum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Ulom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2861 Kolin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3112 Kolin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347Efesus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355Filibai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3671 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3722 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3771 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3802 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386Taitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391Filemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394Kibulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396Sekow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4131 Fita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4192 Fita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4261 Sion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4302 Sion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4363 Sion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437Yut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438Fitew Dase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

    iii

  • 1

    Sunbin-Got em Kitakamin WengThe New Testament with OldTestament portions in the Biminlanguage of Papua New Guinea

    Sampela hap Buk Baibel long tokplesBimin long Niugini

    Sunbin-Got em Kitakamin WengThe New Testament with Old Testmaent portions

    in the Bimin language of Papua New GuineaTranslation by Wycliffe Bible Translators

    © 2008, The Bible Society of Papua New GuineaPrint publication, 2008, The Bible Society of Papua

    New GuineaWeb version

    2014, Wycliffe Bible Translators, Inc.www.Wycliffe.org

    http://pngscriptures.orgwww.ScriptureEarth.org

    This translation is made available to you un-der the terms of the Creative Commons license(Attribution-No Derivative Works).https:creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/

    Your are free to share — to copy, distribute andtransmit the text under the following condi-tions:

    • Attribution. You must attribute the work toWycliffe Bible Translators (but not in any waythat suggests that they endorse youor your useof the work).

    • No Derivative Works. You may not alter, trans-form, or build upon this work.

    • In addition, you have permission to port the textto different file formats, as long as you don’tchange any of the text or punctuation of theBible.

    Notice — For any reuse or distribution, you mustmake clear to others the license terms of this work.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tok orait na lo bi-long Creative Commons Attribution-No DerivativeWorks license. Em i tok olsem yu ken givim kopilong narepela manmeri. Yu ken wokim kopi nagivim long husat i laikim. Tasol, yu mas tok kliadispela samting i kam long http:// tokplesbaibel.org.Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kam wantim ol Baibel na narapela buki stap long dispela sait i gat tok orait long usimwantaim dispela samting tasol. Sapos yu laik nara-pela tok orait, yu mas askim husat i papa bilongcopyright long dispela ol piksa.

    Sapos yu laik stretim samting i no orait long dispelatok orait, stretim tok, salim Buk Baibel, o tainimTok bilong God long nupela tok ples, yu ken askimmipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples English i staplong http:// creativecommons.org/ licenses/ by-nd/ 4.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askim mipela.

  • Talfut Kese 1:1 2 Talfut Kese 1:31

    Sunbin-Got em Abiil so Kawin soTalfut Kelewse Sang te.Gung Kel Ding Alik Eisneng Kilke Dukuse Sang te.

    1 Talfut kese ding dim bakate, Sunbin-Got e abiilso kawin somesesem alik alik be kilkese kale. 2Kate,kawin so abiil so be mililiw so bonggubi biliwi,Sunbin-Got em kitil e inim finik atew ete kuwfukafuka kebomi, okmun fian tikin dim boktak tiwkalote alenale kale.

    3 Beli, Sunbin-Got e bokolomele: “Felet mak an-goka!”, angei, fein felet fak angse kale.* 4 Angei, eatemeko, “Felet be ken kele kai!”, angse kale. Angei,mililiw akal amen kelei, felet akal amen ka da, kada kelewse kale. 5 Kelewsomi, felet beem wiin ebokolomele: “Be taw!”, angse kale. Angeko, mililiwbeem wiin akal bokolomele: “Be kutiliw!”, angsekale. Angeko, kutiliw teleko, uneko, taw kikis makmatem teleko, emisik ding banimse kale.

    6 Keko beli, Sunbin-Got e iti weng makbokolomele: “Ok katiw da, kalak da, dolon kelewkelewkelina!”, angse kale.* 7Angesomi, ok katiwda,kalak da beemmutuk e dolonmak dukuse kasike, okkatiw so, ok kalak so singam singam keyemse kale.8 Keyemsomelei, e dolon beem wiin e “Abiil te!”,angse kale. Angei, kutiliw teleko, uneko, taw kikismak matem teleko, emteben ding banimse kale.

    9 Keko beli, Sunbin-Got e bokolomele: “Okabiil afak kel be mutuk makmak kuw kelomelekano, aneng kale tiow dim keloka!”, angse kale.Angesomelei, em angse weng be fein kelewsekale. 10 Keko beli, e aneng tiow beem wiin e“Kawin te!”, angesomi, ok mutuk makmak kelebeem wiin e “Okmun alelbin fian te!”, angsekale. Angesomelei, e diw atemeko, “Ken kelekai!”, angse kale. 11-12 Angesomelei, Sunbin-Got ebokolomele: “Kame, itel so kanemin kanemin aisdem somesesemmesesem eisneng kawin dim talfutkeloka!”, angse kale. Angei, em angse weng be feinkesomelei, ais mesesem mesesem eisneng bansotalfut kese kale. Keko beli, Sunbin-Got e mesesemmesesem eisneng be diw atemete: “Ken keli kai!”,angse kale. 13Angei, kutiliw teleko, uneko, taw kikismakmatem teleko, yemamas ding kel banimse kale.

    14 Keko beli, Sunbin-Got e bokolomele: “Abiildolon dim kel ailbin banban mak fitewina! Ailbinbe amen amen keko, taw so mililiw so beem dingailsomi, ding akal amen amen kuw ke koyemo ya!15 Keko beli, ailbin angom bi abiil kel tebeko, kawindim kalak elo ailboliwka!”, angse kale. Angei, emangse weng be fein kese kale. 16Kesomelei, Sunbin-Got e ailbin fian alew mak dukuse kale. Ailbinfian mak e, taw ding em kamok kese kale. E ataante. Ailbin fong mak e kutiliw em kak kese kale.E kayow te. Kelei, fial galgul ban ikal dukusekale. 17-18 Dukusomi, abiil em ailbin angom alikalik bi kawin dim elo “Dan dukuko, felet kelebina!”,angeko, dukuse kale. Dukuko, ataan so kayow soikal amen amen keyemei, i taw em aluwbamin so,kutiliw em aluwbamin so kesomi, kawin dim elo

    felet kelewkabiliw te. Kelewiwi, Sunbin-Got e ilodiw yetemete: “Ken keli kai!”, angse kale. 19 Angei,kutiliw teleko, uneko, taw kikis mak matem teleko,ketket teben em ding kel banimse kale.

    20 Keko beli, Sunbin-Got e bokolomele: “Okmunalelbin fian beem mutuk kel mesesem mesesemfinik so bin talfut kelina! Kelomi, awon so mesesemmesesem bel so ikal fiteweko, kawin abiil dim bileyamkakamina!”, angse kale. 21 Angeko, okmunalelbin fian beem samal inkal fian sel bi so, mali kabokoliw mesesem mesesem eisneng finik so bi so,awon so, mali bel so mesesem mesesem eisneng biso, alik alik mesesem mesesem eisneng biilo kilkeduku koyemse kale. Koyemsomi, diw yetemete:“Ken keli kai!”, angse kale. 22Angesomelei, Sunbin-Got e ilo bamki duyemsomi, bokoyemomele: “Aulmen kaileko, tulun kuw kesomi, okmun alelbin fianbeem dim gekbina! Awon so, bel so mesesemmesesem eisneng biso, ikalti fukulako, al keko,kawin dim elo gekbina!”, angse kale. 23 Angei,kutiliw teleko, uneko, taw kikis mak matem teleko,ketket em ding kel banimse kale.

    24 Keko beli, Sunbin-Got e bokolomele: “Kawinbe samal mesesem mesesem finik so eisneng tal-fut kelina! Am samal so, kut samal so, mesesemmesesem finik so yan banim eisneng so, alik alikbi talfut kelina!”, angse kale. Angei, em angseweng be fein kese kale. 25 Feinka! Sunbin-Got ekut samal so, am samal so, mesesem mesesem finikso yan banim eisneng so, alik alik finik so bin beikilke dukuse kale. Dukusomi, diw atemete: “Kenkeli kai!”, angse kale. 26 Angesomi, iti weng makbokolomele: “Kunum so waneng so mak nukalematew, nukalem takak emdiw kemuma o! Kunum sowaneng so bi okmun beem mesesem bi so, awonbi so, samal bi so, kawin beem finik so mesesemmesesem eisneng bi so, mesesem mesesem finik sokeko, yan banim eisneng bi so, alik alik mesesemmesesem eisneng biilo kilele yetewboliwka!”, angsekale.* 27 Angsomi, kunum waneng akalem takakemdiw dukuse kale. Feinka! E kunum kelew,waneng keum duku koyemse kale.* * 28 Koyemeko,ilo bamki duyemsomi, bokoyemomele: “Aul banbankailsomi, kawin fe abiil fe alik alik angom be alkelina! Okmun alelbin sel beemmesesem bi so, abiilafak em awon bi so, kawin dim em samal bi so, yualik alik biim kak kunum waneng keko, ilo kileleyeteboliwka!”, yangse kale. 29Yangeko, wengmaksomak bokoyemomele: “Yu kawin dim em itel o, aisdem o, mesesem mesesem dukuyemsi be wanbomi,boliwka! 30 Feinka! Ne kawin dim beem samalso, abiil dim em awon so, mesesem mesesem finikso eisneng bi so, alik alik ilo im wanin itel so, aisdem so, amen amen dukuyemii, i wanboliwka!”,yangse kale. 31 Yangei, em angse weng be fein kesekale. Kesomelei, Sunbin-Got e mesesem mesesemkilke dukuse eisneng bi diw atemete: “Ken ati kuwkeli kai!”, angeko, “Seyo!”, angesomelei, kalfongsekale. Keko beli, kutiliw teleko, uneko, taw kikis makmatem teleko, gung em ding kel banimse kale.

    * 1:3: 2 Kolin 4:6 * 1:6: 2 Fita 3:5 * 1:26: 1 Kolin 11:7 * 1:27: Matyu 19:4; Mak 10:6 * 1:27: Talfut Kese 5:1-2

  • Talfut Kese 2:1-2 3 Talfut Kese 3:62

    1-2 Keko beli, Sunbin-Got e gung kel ding aulba-belei, abiil so, kawin so, beem mesesem eisnengfok ke kolewse kale. Fok kolewsomi, ben kel dingkabalak e, e akalem alubamin alik alik be banimkeleweko, finengdase kale. 3 Finengdase kasike,Sunbin-Got e ben em ding em dim beelo akalemding kuw dukuko, tokotoko ayem ding kelewse kale.Nimtew angom? Gung kel em ding be, e alik alikmesesem mesesem eisneng bi kilele duku kolewsekasike.

    4 Sang be Yawe Sunbin-Got em kawin so abiil sotalfut dukuse sang bete te.

    Sunbin-Got em KunumWaneng ilo Kilke Dukuse emSang te.

    5 Kate itel so, ais mesesem mesesem so, alik alikeisneng bi tebelinba kesiliw ding kabalak e, suukakal banimei, kawin musun kailomin kunum makakal banimse kale. 6 Beem ding dim kabalak e, oke yukam misin atew kawin katiw somelei, kawinelo ok dukalewale kale. 7 Keko beli, Yawe Sunbin-Got e tawal dak fakalat kelewko, kawin be amiamikelewsomelei, kunum mak keleweko, em mutumtem kel akalem fukfuka fu kelei, kunum be finik sokese kale. Kunum be Adam* te.*

    8 Keko beli, e ataan tele dulum kalote ken musunmak dukusomi, kunum beelo debeleko, elo ka kelkolewse kale. Kolewse musun beem wiin e Iden te.9 Beli, musun dim ka kel e ais banban mak talfutkelewsomi, ais ati so ati so em dim e wanin dem sodem so ken kuw dukuse kale. Dukusomi, musun kakel beemmutuk kabalak e ais alewmak dukuse kale.Ais alew bi mak e, finik so bin duyembin em ais te.Mak e, wa so ken so elo fitew dalomin em ais te.*

    10 Keko beli, musun Iden ka e, ok malmil miktemtelebin ok mak alenale kale. Ok malmil miktemtelebe ok be musun em kawin elo ok dulew kealenale kale. Kebomelei, ok be teing titeleko, ketketteben aneng aneng elo kese kale. 11 Emisik ok emwiin e Bison te. E gol on kisol so eisneng Kawilaaneng fian beem dulum elo falalse kale. 12 Gol onkisol be ken ati kuw te. On kisol eisneng makso makalenale te. Mak e, filik falak tum win “Kanilian”e, mak e, kamge so ais gom mak te. 13 Beli, makemteben ok em wiin e Gikon. Gikon ok bang e Kusaneng elo falal kolewse kale. 14 Yemamas ok beemwiin e Taigilis. Ok be anko, ataan tele beem dulumAsilia aneng fian kalo kese kale. Ok fefe beem wiine Yufeletis.

    15 Keko beli, Yawe Sunbin-Got e kunum beelobokolewomele: “Ku musun Iden elo kilelbi ate-bolewka!”, dangeko, elo duku kolewsomelei, 16 itiweng makso mak bokolewomele: “Alik alik aisangom beem ais dem be ken kuw kelei, ku feinwanbolewka! 17 Kate, ku kanelom ais ken so waso kal kemin ais beem dem wanokolew te! Wanewtewe, ku fongate akate atin kuw kuanokolew te.”,dangse kale.

    18 Dangeko beli, anfel e Yawe Sunbin-Got ebokolomele: “Adam be emikel kuw be kasike, kenbate. Kame, ne elo dokoleweko, eso fangfangdakamin akalem atew mak dulewoki te.”, angsekale. 19 Angesomelei, Yawe Sunbin-Got e tawal ku-luko,mesesemmesesem samal so, abiil awon so, alikalik eisneng angom be amiami duku koyemsomi, ilokunum beem mit mewso koyemse kale. Koyem-somelei, kunum be alik alik ilo diw yetebomelei,ikalem wiin amen kuw amen kuw bokoyemse kale.20Keko beli, kunumbemesesemmesesem kut samalbi so, am samal bi so, abiil em awon bi so, alikalik finik so bin biim wiin amen kuw amen kuwbokoyemse kate, fangfang dakamin akalem atewmak banim kese kale.

    21 Beli, Yawe Sunbin-Got e Adam elo kuaninatew kiin ok ilum fian mak dulewsomi, em melenkun makmak takas kuluko, tem be iti talewse kale.22 Taleweko, melen kun be kuluko, waneng makkaiko, ulo kunum be so koumse kale. 23 Koumeko,kunum be waneng buulo watemeko, bokolomele:“Kae, Yawe nakalem kun, nakalem dim kuluko,waneng bute dukunemse kasike, umwiin ewaneng†te.”, angse kale. 24 Beem mongom ete kame akal,kunum kumel i ikalem aliwol kumel so auk kumelso koyem uneko, ikalem kalel kusel iso teinsomi, ikal anggil makmak kekabiliw te.*

    25 Kunum be so, waneng bu so, yemkal bi anggilfitew kesiliw kate, i finganinba kesiliw kale.

    3Sili Sili Nam Talfut Kese em Sang te.

    1 Feinka! Yawe Sunbin-Got e samal alik alikdukuse kate, sokyan em weng e abal nam keko,funum fimdi famde ibolow so kese kale. Kasike,sokyan be waneng buulo bokoumomele: “Sunbin-Got e ‘Alik alik ais dem angom kale wanbokoliwte!’, yangse yako?” wangse kale.* 2 Wangei, usikyan weng mak bokolewomelu: “Bayo! Sunbin-Got e nulo bokoyemomele: ‘Ais dem alik alik kalewanboliwka!’, yangse te. 3 Kate, e nulo kitil kuwbokoyemomele: ‘Musun kaleem mutuk e, ais mak-mak beem dem ete kuw yu kanelom meleleweko,dakalu wanbokoliw te! Auliw tewe, kuankeminmatem daloki te.’, yangeko, alakabe te.”, dangsukale. 4Dangui, sokyan e iti yan wengmak bokoumo-mele: “Babo! Yu waniw tewe, nam kuaniw te. 5KateSunbin-Got e kal kebete: Yu ais beem dem waniwtewe, yom kiin so bayemei, yu Sunbin-Got em kalatew kulusomi, kal so kunum waneng kelokoliw te.Keko, yu wa kukuw so ken kukuw so diw atemeko,kilele kal kelokoliw te.”, wangse kale.

    6Wangei, waneng bu ais dembe atemute: Ais demyom be atite atite weit weit kelei, um ibolow tem e“Wana! Wana!”, wangeko, ibolow kuw keumse kale.Nimtew angom? U fukunute: “Ne kal waneng kelokikai!”, angsu kasike, fein e, u ais dem mak dakuluko,

    * 2:7: 2:7 Kale, Suda im weng sin e weng be mongom so te. Ikalem weng sin e “Adam” beem mongom ete ‘KunumWaneng Makmak’. Ikalemweng sin e “Adama” beem mongom ete ‘Kawin’. Kasike, Sunbin-Got e “Adama” kulusomelei, “Adam” mak amiami kelewse kale. * 2:7: 1Kolin 15:45 * 2:9: Fitew Dase 2:7; 22:2,14 † 2:23: 2:23 Suda im weng sin e kunum ilo “is” yangomi, waneng ilo “isa” yangenkabiliw te.Weng alew bi ki ki akate tew kelaka. * 2:24: Matyu 19:5; Mak 10:7-8; 1 Kolin 6:16; Efesus 5:31 * 3:1: Fitew Dase 12:9; 20:2

  • Talfut Kese 3:7 4 Talfut Kese 4:7wanesu kale. Wanesomi, iti dem mak dakulu aluw-somi, uneko, ukalem imok elo delew unui, imok akalwanse kale. 7Wanei, yemkal biim kiin bayemei, i kalkeliwete: “Yakai! Nu kal fitew kuw ke alakabuluwkai!”, angesiliw kale. Angsomeliwi, yemkal bi inkalfian kulusomi, ais kon fian kuluko, benesomeliwi,ikalem kal anggil dim kasisiliw kale.

    8 Beli, aneng kuineko, dim gilil so kebe dim kelei,yemkal bi kililomete: “Yawe Sunbin-Got e guinguitala kai!”, angko, inkal fian kulusomi, musun dimbeem ais tem kel wokmosiliw kale. 9Wokmobiliwi,Yawe Sunbin-Got e kunum beelo gaalomele: “Kunal nal kel kuw belew a?”, dangse kale. 10 Dangei,kunum be yan weng mak bokolewomele: “ ‘Ku tal-belew!’, angomi, finganin fian mak kuli te. Nimtewangom? Kal fitew kuw bi kasike.”, dangse kale.11 Dangei, Yawe e kunum beelo dakalalomele: “Kunono keko, kal kelomelew: Ku kal fitew kuw belewa? Ku kate, ais dem ‘Ayem o!’, kangsi ais dem makwane kembelew sako?”, dangse kale. 12 Dangei,kunum be iti yan weng bokolewomele: “Nete bate!Nelo dunemselew waneng kalute ais dem mak nelodunemui, ne wani te.”, dangse kale. 13 Dangei,Sunbin-Got e waneng buulo dakalalomele: “Kunimtew angomete a?”, wangse kale. Wangei, uyan weng bokolewomelu: “Nete bate! Sokyanete nelo kak kenemei, ne ais dem mak dakaluko,wane kembi te.”, dangsu kale.* 14 Dangui, YaweSunbin-Got e weng yakok so weng mak sokyanelo duleweko, bokolewomele: “Ilum atin kuw fianmak kulo dukemika. Kulokolew ilum be mali amsamal so, kut samal so, biim ilum emdiw bate.Diwkuw, diwkuw ku teing banim yan banim keko,kukalem kumun komdim bete kuw kawin dim gilin-gili kakabomelewi, kawin kukun kutew kutew betekuw wanen kakamokolew te. 15 Keko beli, komtele, waneng buum tele, maka kelew kelew keemkakamokoliw te. Kate, deiw mak ding mak e, umangin mak teleko, kom kak kawtol kekemoke te.Kawtol kekemei, kusik em yan golgol beelo ningtamolokolew te.”, dangse kale.* 16 Dangeko, wa-neng buulo bokoumomele: “Diwkuw diwkuw, komaul kumuneko, aul mewso dukulomin kemew dingdim e, ku ilum fian kulusomelewi, betbet fian akalmak kulamokolew te. Kulamokolew kate, diwkuwdiwkuw, iti kimok elo ibolow kelokolew te. Kate,kimok em weng ete kuw kili wosu kebomelewi,em afak kuw bolewka!”, wangse kale. 17 Wangei,Sunbin-Got e Adam elo weng mak bokolewomele:“Ku kalel umwengwosuko, ais dem ayem bewanewkasike, kawin kale elo yakok keli te. Kom yemensoul kawin dim kulamokolew beem dulum elote kubukesomi, ilum kakon somi, douw falil somelew ete,wanbom, bokolew te.* 18 Feinka! Ku wanin musunbeem wanin wanbokolew kate, musun bakati itelningning so itel tem kuw kemoke te. 19Ku dauw falilfalil kuw kesomi, alubamokolew te. Bomelewi, deiwmak ding mak fein kuanokolew te. Kuanokolewding kabalak be, ku iti tawal kelokolew te. Nimtewangom? Ne tawal kulusomelii, kunum kulo tawalso amiami kekemeko, duku kokemsi kasike. Feinka!

    Kukal kawin tawal keko, iti kawin tawal akatekelokolew te.”, dangse kale.

    20 Dangei, Adam e em kalel um wiin e bokoumo-mele: “Kom wiin e Iw te!”*, wangse kale. Nimtewangom? Kunum waneng alik alik biim alkemin aukkesu kasike. 21 Beli, Yawe Sunbin-Got e samal kalmak kulusomi, beneko, Adam so em kalel so yemkalilo minggiyemse kale.

    22 Minggiyemeko, Yawe Sunbin-Got ebokolomele: “Kame, kunumwaneng bi wa so ken soeisneng be kal keliw kasike, i nukalem atew keliwte. Keliw kasike, i iti kanelom diwkuw finik sobin ais dem beem dim akal mewso uneko, beemdem bakal kuluko, wanokoliw te! I waniw tewe,i diwkuw diwkuw bokoliw kasike.”, angse kale.*23Angesomelei, Yawe Sunbin-Got e kunum wanengbi musun Iden ka kel em bine yenbakalase kale.

    Feinka! Sua e, e kawin tawal kuluko, kunumamiami kelewse te. Kate kame, kunum be uneko,bakalem kawin dim akate musun wanin kaibomi,alenaliw kale.

    24 Beli, Yawe Sunbin-Got em Adam so em kalelso yemkal biim Iden yenbakalase ding kabalak e,e musun beem ataan telebe dulum kalote, akalemdabalakamin finik kitil nam mak mo koyemse kale.Mo koyemse yemdakamin finik biimwiin e Kelubimte. I biol atul o, tiakim o, ailbin fian atew famdesfamdes kelewse so tukmosiliw kale. Tukmoko, Idenmusun ka kel kuw diwkuwdiwkuw kutebiliw kasike,kawtiw bi finik so bin duyembe ais ayem beem mitmewso nam uniw te.

    4Ken e Akalem Akunum Ebel elo Ase em Sang te.

    1 Beli, Adam e kalel Iw ulo aul duumei, u kunumaul mak dukuko, beem wiin e “Ken.”, dangsu kale.Nimtew angom? U bokolomelu: “Yawe e nelo kenkenemei, ne kunum aul mak dukuli te.”, angsukasike. 2 Angeko, iti aul fakileweko, aul mak duku-lui, i em wiin e “Ebel”, dangsiliw kale. E Kenem awkunum te. Aso i tenbelsomeliwi, Ebel emaluwbamin e siwsiw yetebin kunum kesomelei, Kenem aluwbamin e wanin kaimin kunum kese kale.

    3 Keko beli, deiw mak ding mak kelei, Ken eYawe elo “Weso! Seyo!”, dangeko, emisik emyongiw wanin kuluko, dukalewale kale. 4 Beli, Ebelakati Yawe elo “Weso! Seyo!”, dangeko, emisikdukulu siwsiw men ibolow mel ati kuw mak kelebe anko, dukalewale kale. Dukalewei, Yawe e Ebelelo kalfong fian kelewale kate,* 5 e Ken so, akalemdukulewkabe emisik yongiw wanin beso diw ate-meko, beelo kakatinba kelewale kale. Kelewbelei,Ken e atemeko, ibolow wa kelei, em kiinguen kaimalala kaisuw nanew kuw famdes kese kale. 6 Kekobeli, Yawe e Ken elo bokolewomele: “Kutaka! Kunobelew a? Nimtew angom ete kom kiinguen amukaim alala kaisuw nanew kuw famdes kebelew, a?7 Ku kilila! Kute ken kukuw kuw kebelew tewe, kenkuw bokolew te. Kate, ku wa kukuw kemew tewe,wa kukuw be kulo kensomelei, teng so kekemoke

    * 3:13: 2 Kolin 11:3; 1 Timoti 2:14 * 3:15: Fitew Dase 12:17 * 3:17: Kibulu 6:8 * 3:20: 3:20 Iw buum wiin beem mongom ekanekote: “Finik so Bin te.” * 3:22: Fitew Dase 22:14 * 4:4: Kibulu 11:4

  • Talfut Kese 4:8 5 Talfut Kese 5:10te. Kate, kukal kitil keko, beelo de mit da kole-wolewka!”, dangse kale.

    8 Dangei, anfel e, Ken e Ebel awkunum beelobokolewomele: “Kaso nu kut kakamuma!”, dangsekale. Dangei, aso i uneko, kut dim mit tem unsiliwkale. Uneko, Ken e awkunum beelo alei, e kuansekale.* 9 Keko beli, Yawe e Ken elo dakalalomele:“Kom kawkunum Ebel e, nal kel be?”, dangse kale.Dangei, Ken e yan weng mak bokolewomele: “Nekal e! Ne elo atebin kunum ba kasike!”, dangsekale. 10 Dangei, Yawe e Ken elo bokolewomele:“Kutaka! Nimtew angom ete ku kukuw wa be kelewa? Feinka! Kawkunum beem kaim e buselewi, ekawin tem une te. Ne kaim beem amemin kililika.Kaim be nelo gaaneko, bokonemomele: ‘Kukuw wabeem yan wa dulewa o!’, nange te.* 11-12 Kame, neweng kitil weng mak dukemi te. Nimtew angom?Ku kawkunum alewi, e kuane kasike. Kame, kukatiyakok kekemi te. Kawkunum em kaim aleleko,kawin kale du kelew kasike, wanin kailokolew be,nam tebeme te. Ku fukafuka kunum kesomi, kawinabin dak kilele ken nam teinew te.”, dangse kale.13 Dangei, Ken e yan weng bokolewomele: “Ebe!Kame, ilum fian mak dunemew kae! Kal ilum fianmak keli te. 14 ‘Ku wanin nam kaimew te!’, nangewte. ‘Nem mewso nam bew te!’ nangew te. ‘Kawinbanim o!’ nangew te. ‘Fukafuka kunum bew te!’,nangew te. Kame ne ‘I nelo neniw kuanoki sako!’,angomi, finganbi te.”, dangse kale. 15 Dangei, Yawee Ken elo bokolewomele: “Ku finganemokolew te!Ne weng fawtuk ayem weng fian mak kulo dukemite. Mak kunum mak keniw tewe, ne ilo ilum fianmak duyemsomi, im yan wa kulokoliw yan be komkulubelew yan wa be ben kel em dim bakilewokete.”, dangse kale. Dangeko, Yawe e Ken em dime mak eisneng mak dukulewbelei, kawtiw i beeloatemsomi, elo alinba kemaliw kale.

    16 Beli, Ken e Yawe em mit elo koleweko, uneko,kawin mak teinse kale. Kawin beem wiin e Not.*Kawin be musun Iden em ataan matem talakabebeem dulum mewso kese kale.

    17 Beli, Ken e akalem kalel so bomi, ulo aulduumse kale. Duumei, u kunumaulmakdukuko, emwiin e “Enok”, dangsu kale. Keko beli, Ken e abiwmutuk fian mak gesomelei, abiw mutuk fian beemwiin e akalem min em wiin so takayak moleweko,“Enok!”, dangse kale.

    Ken em Muluwel Dow im Wiin te.18 Beli, Ken em min Enok e waneng mak kuluko,

    aul mak dukuko, em wiin e “Ilat” dangse kale. Ilatemmin eMekuyael te. Mekuyael emmin eMetusaelte. Metusael em min e Alamek te. 19 Alamek bekayot kunumkeko, waneng alewmak yemduse kale.Waneng alew mak um wiin e Ada, mak um wiin eSila te. 20Ada bu kunum aul mak dukuko, em wiin e“Yabal!”, dangsu kale. Yabal so em muluwel dow soi samal kal benemin am kakabiliw kunum wanengkesomi, bulmakao so siwsiw so yetebin kawtiw imkunum mongom kesiliw kale. 21 Akalem awkunum

    em wiin e Yubal te. Yubal so em muluwel dow soi fotiaw so, tanam atew eisneng so, beem dim simbakabiliw kawtiw im kunum mongom kesiliw kale.22 Keko beli, Alamek em afam waneng Sila ukal aulmali mak dukusu kale. Emisik min em wiin e Tubal-Ken te. Tubal-Ken so em muluwel dow so i biol sosek so kaimin kawtiw im kunum mongom kesiliwkale. Sila bu waneng aul mak ukal dukusomi, umwiin e “Nama!”, dangsu kale. 23Keko beli, Alamek eakalem kalel alew ilo bokoyemomele:“Ada! Sila! Nem kalel alew, kuso yu nem weng kale

    kililina!Kunum tenbel mak neso genei, ne elo anii, e

    kuanse te.Beemdiw aul mak nelo betbet dunemei, ne elo

    an fomdosi te.24 Beli kasike kame, kawtiw kanete mali mak i Ken

    elo aliw tewe, im yanwa e atin kuw ilumfiankeko, mali im ilum kulokoliw beelo ben kelem dim bakilewoke te.

    Kate,mali kawtiwmaknelo ilummakdunemiwtewe, i kanebiliw beem yan e 77 dim kelkulokoliw te!”, yangse kale.*

    Adam Yemkal im Mali Auk Dukusiliw em Sang te.25 Beli, Adam e kalel Iw ulo iti aul mak duumei,

    u iti kunum aul mak dukusu kale. Dukuko, aulbeem wiin e “Set.”, dangsu kale. Nimtew angom?U bokolomelu: “Feinka! Ken e akalem ning eloalei, e kuanse kate, Yawe e kuanse kunum Ebel emabin kulomin aul mak dunemse† te.”, angsu kasike.26 Keko beli, Set akal min mak dukuko, em wiin e“Enos”, dangse kale.

    Beem ding kabalak e, kunum waneng i Yawe emwiin daolim kukuw matem dasiliw kale.

    51 Sang be, Adam em muluwel im talfut keyemse

    sang te.Sunbin-Got em Adam beelo talfut kilke dukuse

    em ding dim e, e elo akalem takak atew kelewsekale.* 2 Keleweko, kunum kelew, waneng keumduku koyemomi, ilo bamki so keyemeko, im wiin ebokoyemomele: “Kawtiw kunum waneng yute te!”,yangse kale.*

    Adam em Muluwel Dow im Duku Dak Ke TelemaliwSang te.

    3 Beli, Adam em itol e 130 keko, min mak akalemtakak emdiw dukuko, em wiin e Set dangse kale.4 Dangeko, em itol e 800 makso keko, iti kunumaul duku, waneng aul duku, kailse kale. 5 Aulkailsomelei, akalem itol e 930 kelei, fe e kuanse kale.

    6 Set em itol e 105 keko, Enos dukuko, em alewkese kale. 7 Keko, em itol e 807 makso keko, itikunum aul duku, waneng aul duku, kailse kale. 8Aulkailsomelei, akalem itol e 912 kelei, fe e kuanse kale.

    9 Enos em itol e 90 keko, Kenan dukuko, em alewkese kale. 10 Kenan dukuko, em itol e 815 maksokeko, iti kunum aul duku, waneng aul duku, kailse

    * 4:8: Matyu 23:35; Iluk 11:51; 1 Sion 3:12 * 4:10: Kibulu 12:24 * 4:16: 4:16 Kibulu weng sin e wiin beem mongom e kanekote:“FinengdakaminBanimAbin”. * 4:24: Matyu 18:22 † 4:25: 4:25 Kibule emweng sin e, “dunemse” beemdulumelote “setli” angakabiliwkasike, aul beem wiin so, weng beso mewso ki makmak kelewsu kale. * 5:1: Talfut Kese 1:27-28 * 5:2: Matyu 19:4; Mak 10:6

  • Talfut Kese 5:11 6 Talfut Kese 6:22

    kale. 11Aul kailsomelei, akalem itol e 905 kelei, fe ekuanse kale.

    12 Kenan em itol e 70 keko, Makalalel dukuko, emalew kese kale. 13 Makalalel dukuko, em itol e 840makso keko, iti kunum aul duku, waneng aul duku,kailse kale. 14 Aul kailsomelei, akalem itol e 910kelei, fe e kuanse kale.

    15 Makalalel em itol e 65 keko, Yalet dukuko, emalew kese kale. 16Yalet dukuko, em itol e 830 maksokeko, iti kunum aul duku, waneng aul duku, kailsekale. 17Aul kailsomelei, akalem itol e 895 kelei, fe ekuanse kale.

    18Yalet em itol e 162 keko, Enok dukuko, em alewkese kale. 19 Enok dukuko, em itol e 800 maksokeko, iti kunum aul duku, waneng aul duku, kailsekale. 20Aul kailsomelei, akalem itol e 962 kelei, fe ekuanse kale.

    21 Enok em itol e 65 keko, Metusela dukuko, emalew kese kale. 22 Metusela dukuko, em itol e 300makso keko, Sunbin-Got em weng gelewsomi, itikunum aul duku, waneng aul duku, kailse kale.23 Aul kailsomelei, akalem itol e 365 kelewse kale.24 E Sunbin-Got em weng gelewkabe kunum kesekasike, deiw mak ding mak kabalak e, Sunbin-Gote kunum beelo kal so kun so kulei, kawtiw i eloateminba keko, fen kolewsiliw kale.*

    25 Metusela em itol e 187 keko, Alamek dukuko,em alew kese kale. 26 Alamek dukuko, em itol e 782makso keko, iti kunum aul duku, waneng aul duku,kailse kale. 27 Aul kailsomelei, akalem itol e 969kelei, fe e kuanse kale.

    28 Alamek em itol e 182 keko, kunum aul makdukuko, em alew kese kale. 29 Keko, min beem wiine Noa* dangse kale. Nimtew angom? E bokolomele:“Yawe e kawin beelo du kese kasike kame, nualuwbamin fian bukekabuluw te. Kate, kunum aulbe nulo dokoyemei, nulo aluwbamin beem fineng-dakamin ding mak duyemoke te.”, angse kasike.30Noa dukuko, em itol e 595 makso keko, iti kunumaul duku, waneng aul duku, kailse kale. 31 Aulkailsomelei, akalem itol e 777 kelei, fe e kuanse kale.

    32 Noa em itol e 500 keko, Sem, Kam, Yafetyangmeli biilo kail dukuse kale.

    6Noa em Sang te.

    1 Beem ding dim kabalak e, kawin dim kaleemkawtiw i banso kesomeliwi, waneng aul duku temduku tem keyemsiliw kale.* 2 Keyemsomeliwi,waneng aul biim seiwel kesiliw ding dim e, finikkunum* i mali waneng seiwel atite ati biilo yete-meko, ilo ibolow keyemsomi, ikalem ibolow kuwyemdusiliw kale. 3-4 Yemdusomeliwi, i aul kail-someliwi, aul bi tanbeleko, kunum waneng tiaktiak,kitil nam inkal so fasulin kunumwaneng ke alenaliwkale. Keko beli, Yawe e bokolomele: “Diwkuwdiwkuw, nem finik e nam kunum waneng iso be te.Nimtew angom? Kunumwaneng dem so kal so biliwkasike. Ikalem itol e 120 ka kel kuw ayet keyemi te.”,angse kale.

    5 Beli, Yawe e kawin dim kaleem kunum wanengim ibolow sili sili nam atemeko, “Ikalem ibolow e di-wkuw diwkuw sili sili nam kukuw kuw gelewkabiliwkai!”, angeko,* 6 sakik fian mak kuluko, bokolomele:“Nimtew angom ete ne kunum waneng bi talfutkeyemsi yake?”, angeko, ibolow tiaktiak kese kale.7 Kesomi, bokolomele: “Kilkeyemsi kunum wanengso, samal so, abiil dim boktak kakabiliw awon so,kawin dim em samal so, alik alik finik so biliw biilokuiaw banim keyemoki te.”, angse kale. 8 Angsekate, Sunbin-Got e Noa em ibolow fukunin kiol so,em kukuw ken so be atemse kale.

    9 Sang be, Noa em talfut kelewse sang te.*Noa Yelimel im Sang te.

    Sunbin-Got em kiin dim e, Noa e kunum kiolkuw kunum keko bomelei, e Sunbin-Got em ibolowfukunin kuw gelewemale kunum alenale kale. 10Emmuluwel alemsal biim wiin e mak e Sem, Kam e,Yafet e.

    11-12 Sunbin-Got e kawtiw biilo yetemeko, “Imibolow e sili sili nam kuw kai! Kawin dim kale,i sakalaw keko, weng bo bo kuw keko, teifuluko,ganomin ibolow kuw kesomeliwi, alik alik i atinkuw wa wa kukuw kuw kemaliw te. Feinka! Itelmak kunum gel mak kukuw ken so kelomin sokunum banim te.”, angse kale. 13 Keko beli, Yawe eNoa elo bokolewomele: “Kawin dim kaleem kunumwaneng bi so, im ganbin so, sakalaw keko, wengbo bo kukuw so, be atin kuw fian kebe kasike, neilo atin kuw banim keyemoki te. 14 Kasike kame,Noa, ku ais kok am siw fian mak gelolewka! Ge-somi, ais gom atew kawin dim em eisneng makkulusomi, siw tem beem ais kok kut so am so bebe eisneng beso gus kabilewolewka! 15 Siw beemfian e kanekote: Mili dulum elote 150 mita, yelemdulume: 25mita. Siw em tiakime 15mita kaneko te.16 Siw beem gelokolew ding dim e, ku elo kanelommililbi kelokolew te! Ku kanelom ais kok gaktak sokasilokolew te! Kate, katiw e dolon mak em fiane ben kun em ki atew ke kolewoleka! Kolewko,siw beem tem e am alemsal mak gelolewka! Ammak e dak, am mak e mutuk, am mak e tikinte. Keko beli, siw beem yelem dulum be abisommakmak kalololewka! 17 Nimtew angom? Ok fianmak dabalalii, e alel toloke kasike. Ne kawin beemmesesemmesesemfinik so alakabe be alik alik yenii,i kuanokoliw te. 18 Kate, ne ku so kitakamin wengmak amkoko, dukoloki te. Fein! Ne kulo nam kenite. Kame, ku kukalem aul waneng biilo kuluko, amsiw tem kawtem unolewka! 19Uneko, alik alik samalangom biim yanggus mak kulu, imok mak kulu, siwtem da koyem koyem keyemolewka! Mesik esik oktom ilo kuiaw keyemoke kasike. 20Abiil boktak kak-abiliw awon so, kawin dim kale kakabiliw samal so,alik alik biim imok so, yanggus so, yemkal yemkalkuw telesomi, kuso siw tem unoliwka! Mesik esikok tom ilo kuiaw keyemoke kasike! 21 Keko beli,ku wanin akal kuluko, siw tem dalolewka! Samalim wanin akal, kawtiw yukalem wanin akal, awonim wanin akal kulolewka!”, dangse kale. 22 Dangei,

    * 5:24: Kibulu 11:5; Yut 14 * 5:29: 5:29 Kibulu em weng sin e Noa em wiin mongom e mewso “Finengdakamin” emdiw te. * 6:1:Sow 1:6; 2:1 * 6:2: 6:2 Kibulu em weng sin e kale kel “Sunbin-Got em Muluwel”, angeko, bosiliw te. * 6:5: Matyu 24:37; Iluk 17:26; 1Fita 3:20 * 6:9: 2 Fita 2:5 * 6:22: Kibulu 11:7

  • Talfut Kese 7:1 7 Talfut Kese 8:14fein, Noa e em dangse weng be kili wosuko, feinkanelewse kale.*

    7Ok Dang Fole Fole Fian Kese em Sang te.

    1 Kaneko, iti deiw mak kelei, Yawe e Noa eloweng makso bokolewomele: “Ku nem kiin dim eken kukuw kuw gelewbelew kunum te. Kasike,ku kukalem aul waneng ilo kuluko, siw tem dakoyemolewka! 2 Samal mesesem ikal mak kuluko,siw tem dalolewka! Samal mali mak nem kiin dim etokotoko so kebiliw samal bi imkel kuw amen amenkuluko, imok ben kel so yanggus ben kel so yemkalyemkal ben kel mak siw tem elo da koyemolewka!Kate, mali samal nem kiin dim e ninik so kebiliwsamal bikati imikel kuw amen amen kuluko, imok e,yanggus e, yemkal yemkal makmak kuw kulolewka!3Abiil em awon bakati ben kel imok e, ben kel yang-gus e, yemkal yemkal ben kel kulolewka! “Mesikesik kawin dim kaleem samal alik alik biimmongome atin kuw banimokoliw kai!” angomi, kelolewka!4 Nimtew angom? Ben kel ding banimi, ne suukfian mak mit dabalaloki kasike. Taw ding akati,mililiw ding akati, akalka fo akalka fo ding tulunkuw kelokobe be, fu alew ding keloke te. Keko beli,kawin dim kaleem mesesem mesesem finik so biliwbi atin atin kuiaw yen banim keyemokite.”, dangsekale. 5 Dangeko, Noa e Yawe em dangse weng bekiliko, fein gelewse kale.

    6 Ok dang ok fole fole kelewse beem talse ding eNoa em itol e 600 kese kale.

    7 Kelei, Noa so, akalem aul waneng biso, alik aliki siw tem elo unsiliw kasike, ok dang ok fole folekelewse be ilo yeninba kese kale.* 8Keko beli, awonso, samal mesesem so, mali Sunbin-Got em kiindim tokotoko so kebiliw samal biso, mali Sunbin-Got em kiin dim ninik so kebiliw samal biso, 9 imokso, yanggus so, alik alik i ba teliwi, Noa e ilo siwtem da koyemse kale. Feinka! Kanelewse alikalik be Sunbin-Got em Noa elo dangse weng beeloki kelewse kale. 10 Anfel e, ben kel ding uneko,banimei, ok dang ok fole fole keko, telesomi, kawindim alik alik kasi kolewse kale.

    11 Noa em itol e 600 keko, auk teben em kayowe, mali em guel ding kelei, abiil so kawin so kaloko,ok inkalso mak fuktem da telei, abiil dim emikal*12 suuk inkalso mak mitse kale. Suuk kuw man bommene tak mene tak belei, mililiw banim taw banim,fu alew ding kese kale. 13 Suuk telse ding kabalakbe, Noa so, em muluwel alemsal Sem o, Kam o,Yafet biso, ikalem kalel kumel biso, alik alik kunumwaneng bi siw tem unsiliw kale. 14Unsomeliwi, kutsamal so, am samal so, samal teing yan banim so,awon so, mesesem mesesem bel aliw so, alik aliksamal bi 15-16Noa eso, siw tem unsiliw kale. Feinka,samal bi yemkal yemkal kuw keko, siw tem unsiliwkale. Feinka! I Sunbin-Got em Noa elo angse kitilweng beelo kilele gelewsiliw kale. Gelewsomeliwi,Sunbin-Got akalem ete siw em am yal aise kale.

    17 Ailei, fu alew ding kesomelei, ok dang ok folefole fian be fasuko, siw sel elo daolei, e kawin bekoleweko, katiw unko, 18 Ok fole fole fasu kebe

    okmun beem dim kel danong danong angse kale.19 Angeko, ok fian be siw beelo alik gulok gulokuneko, amgu fian sel dim alikum atin kuw kasikolewse kale. 20 Kolewsomelei, ok be amgu tikinfian tiakim beelo atin kuw kasi kolewsomelei, katiwkatiw uneko, ben kel em mita bakilewse kale.

    21 Beem ding dim kabalak e, ok fole fole be amsamal bi so, kut samal bi so, awon bi so, samal yanbanim teing banim so, kawtiw so, alik alik finik sobiliw biilo tom kuyaw kuyaw yese kale. 22 Feinka!Ok kut bomi, tiow kawin dim alakabiliw finik so bineisneng alik alik i atin kuw kuansiliw kale.

    23Beli, Sunbin-Got e kunumwaneng so, am samalso, kut samal so, abiil em awon so, samal yan banimteing banim so, alik alik finik so biliw eisneng biimmongom ete ok tomelei, alik alik ilo kuiaw kuiawyenei, i kuansiliw kale. Kate, Noa so, akalem siw temtalsiliw samal iso, eso biliw kunum waneng biso, itekuw kuaninba kesiliw kale.

    24Keko beli, ok dang ok fole fole be fian kuw keko,fasuko, belei, 150 ding kese kale.

    81 Beli, Yawe e siw beem tem biliw Noa so, kut

    samal so, am samal so, alik alik biim ibolow fukunsekale. Fukuneko, inim fian mak ok tikin dim keldabalalei, e ok beelo daking dak dak fong so fong sokelewse kale. 2 Kelewsomelei, ok fuktem da matemtalse ok fian beso, suuk ok fian beso, alik alik bekales angse kale. 3Keko beli, 150 ding kesomelei, oksingelet singelet kelei, 4ben kel kayowmali em guelding be danese ding kabalak e, Noa em siw Alalatamgu tikin dim ditse kale. 5 Ok dang fole fole beiti singelet singelet kesomelei, king kel kayow ememisik ding kabalak e, amgu kang akal kaimse kale.6 Kaimei, iti fu alew ding banimei, Noa e solow temmak busuko, 7 awon guegnok atew mak dabalasekale. Dabalalei, awonbe yambisomelei, kawin e tiowkese ding kabalak e, e teineko, iti telinba kese kale.8Keko beli, Noa e ibolow tiaktiak keko, bokolomele:“Ok fole fole be singelet ange sako?”, angesomelei, eawon abim atew mak akal dabalase kale. 9Dabalasekate, awon e “Ok e kawin kasise ki kebe kai!”,angomi, em dim teinomin dim fenbiko, dim banimkelei, iti talse kale. Telei, Noa e akalem teing danongkut elo dako, awon beelo aluweko, iti am dase kale.10 Dako, ding fenbelei, iti ben kel ding banime dingdim bakate, e awon abim atew be iti kut elo dabalasekale. 11 Dabalalei, kuinbelei, awon be iti Noa emfukun talse kale. Telei, Noa e atemete: Ais oliw emkon feis mak ning tamoko, de talse kale. De telei,Noa e kilele kal kelete: “Ok e fein singelet angeko,banimse kai!”, angse kale. 12 Keko beli, e iti ben kelding mak fenbomelei, iti awon abim atew be kut elodabalase kate, awon be iti telinba kese kale.

    13 Beli, Noa em itol e 601 kese itol beem emisikkayow em emisik ding kele ding dim bakate, ok folefole be singelet del kuw kelei, kawin iti tiow kesekale. Beli, Noa e siw beem tikin amkon fat keleweko,kiineng kelomete: “Ataan e, kawin tiow kele kai!”,angse kale. 14 Angei, auk teben kayow em mali emketket ding dane ding kabalak e, kawin be fein tiowkese kale.

    * 7:7: Matyu 24:38-39; Iluk 17:27 * 7:11: 2 Fita 3:6

  • Talfut Kese 8:15 8 Talfut Kese 9:2715 Kelei, Yawe e Noa elo bokolewomele: 16 “Kame,

    ku so, kommuluwel so, kommuluwel im kalel kuselso, alik alik yu siw tem be kolewko, kut unina!17 Mesesem mesesem samal biso, awon biso, samalteing yan banim so, alik alik ikati kut unina! Uneko,kawin dim dak koyemew kano, i fukalako, menkaileko, al kelina!”, dangse kale. 18 Dangei, Noayelimeli bi siw be kolewko, kawin dim elo talsiliwkale. 19 Teliwi, mesesem mesesem samal biso, awonbiso, samal teing yan banim biso, alik alik bikati siwtem koleweko, kawin dim elo talsiliw kale.

    20 Keko beli, Noa e aik ayem mak fakalasomi,samal so, awon so, Sunbin-Got em kiin dim e toko-toko kebiliw samal alik alik im mutuk e makmakmakmak kuluko, aik ayem beem dim dukusomi,weing dako, ilo kainbelei, Yawe elo “Weso! Seyo!”,dangse kale. 21Dangei, Yawe e aik ayem beem takfoldong dong deik be kimileweko, “Kamge ati te!”,angeko, bokolomele: “Ne iti kawin be makso namyakok keli te. Feinka! Kawtiw aul dim telbiko, faseldim akati, diwkuw diwkuw i wa kukuw beem dulumelote kuw fukunkabiliw kai! Fein! Finik so biliwalik alik biilo iti kaneyemsi emdiw nam keyemi te.22Kawin dimkaleembaniminba keko, boke ding dimkabalak, wanin kaimin ding so, wanin wanbin dingso, aneng gilil ding so, anengmamin ding so, amkenam ding so, am suuk so ding so, taw so mililiw soding so, kanekoding benambanime te.”, angse kale.

    91 Angeko, Sunbin-Got e Noa so, em muluwel iso

    alik ilo bamki so keyemeko, ilo bokoyemomele: “Aulduku dak duku dak, banso keko, kawin dim kalegek gek kelina!* 2 Mesesem kawin dim samal biso,abiil awon biso, okmun bin em samal biso, alik aliksamal bi yom angan fingansomeliwi, ne ilo yomteing dim da koyemi te. 3Sua kel e, ne yulo ais so, aisdem so,mesesemesneng beemdiwkoyemeko, “Yomwanin te!”, yangsi kate kame, ne yulomesesemfinikso bin alik alik bi duyemeko, yom wanbin angomdukuyemi te. 4 Duyemi kate, samal em kaim e yukanelom wanbokoliw te! Nimtew angom? Samalim finik e kaim dim kel be kasike.* 5 Fein! Niminsamal so, kawtiw so, i mali kawtiw ite mak yeniwi,i kuaniw tewe, i kilelbiko, boliwka! Yenokoliwkawtiw biim kaim finik so be busel yemiw tewe, nekanebiliw biilo yan ilum fianmak duyemoki te! 6Nekunum waneng nakalem atew kilel dukusi kasike,nimin kawtiw ite mak kunum waneng ilo atin kuwyeniwi, i kuaniwe tewe, yeniw kawtiw bikati yeniwi,i kuanoliwka!* 7 Kuanokoliw kate, yukalem e aulduku dak duku dak keko, banso banso kesomi, kawindim kale, gek yak yak keloliwka!”, yangse kale.*

    8 Yangeko, Sunbin-Got e iti Noa yelimel ilo wengmak bokoyemomele: 9-10 “Kame kuw, ne yuso, yommuluwel dow iso, kut samal biso, am samal biso,awon biso, samal teing yan banim biso, alik yusosiw tem kolew teliw finik so biliw biso kitakaminweng mak dukuyemi te. 11 Dukuyemi kitakaminweng be kanekote: Ok dang fole fole fian beemdiwmakso telesomi, kawin kaem mesesem finik so alik

    alik bi nam iti yene te.”, yangse kale. 12 Yangeko,iti weng mak bokoyemomele: “Nem yuso, alik finikso biliw biso, alik alik yulo dukuyemsi kitakaminweng be diwkuw diwkuw nam banimoke te. Kasikekame, ne yuso, yom dow mining alik alik iso, alikalik yulo eisneng mak dukuko, yulo kukuyemite:Nakalem weng kitakamin weng be fein diwkuwdiwkuw boke te. 13 Nem tele kawin dim telebeem mutuk be gawal mak falal keli te. Gawal beyukam dim bomelei, yu elo atemeko, kal keliwete:Nakalem kitakamin weng be akokow keko, nam kolite. 14 Yu atemokoliw te! Nem yukam dabalalokiding dim e, gawal mak yukam dim kel falalemokete. 15 Falalemoke ding dim e, nem yuso, samal iso,dukusi kitakamin weng beelo ibolow fukunbomelii,kilele aluwboki te. Feinka! Ok dang fole folemak beemdiw iti teleko, mesesem mesesm finik sobiliw bi nam banim keyeme te. 16 Feinka! Gawalfokole ding dim bakate, ne elo atemeko, kawin dimkaleem finik so biliw eisneng alik alik ilo dukuyemsikitakamin weng beelo ibolow fukunbomelii, kilelaluwboki te.”, yangse kale. 17 Yangesomelei, e Noaelo bokolewomele: “Kawin dimkaleemfinik so biliwalik alik i gawal be atemeko, kilele kal keliwete:Nakalem e kitakamin weng beelo nam akokow keko,koli te.”, dangse kale.

    Noa em Muluwel im Sang te.18 Keko beli, Noa em muluwel alemsal im wiin e

    kanekote: Mak e Sem e, mak e Kam e, mak e Yafetete te. Bomelei, Kam e Kenan em alew kese kale.19Kawin dimkaleemkunumwaneng angomalik aliki Noa em muluwel im mining dow kuw te.

    20 Keko beli, Noa e wanin musun kaimin kunumkese kasike, e aiswainmusunbilal kuwkaimale kale.21Kaimeko, wain ok kelei, e elo wanenale kale.

    Deiw mak ding mak, Noa e wain ok fian fian kuwwanesomelei, kiin felfel beit nam kelewei, e akalemilim gulu koleweko, kal fitew kuw kesomi, akalemsamal kal benemin am tem akalbomi, buelemsekale. 22 Buelbelei, Kenan em alew, Noae em minKam e am matem teleko, alew elo atemete: E kalfitew kuw kesomi, buelbelei, atemse kale. Atemseki, iti kut uneko, akalem awkunum alew ilo kalanbakayem unse kale. 23Unei, awkunum kusel alew biem yangse weng be kiliko, ilim kom mak kulusomi,king dim dukuko, ibiksin ibiksin teleko, alew emanggil fitew beelo ateminba tew keko, alew elokasi kolewsiliw kale. 24 Keko beli, alew em ititeinse ding ete, em fukunin e iti dolon kesomi, minKam kanelewse kukuw wa beem sang kilise kasike,25 gaaneko, yakok fian mak bokolomele: “Yakokfian mak Kam em min Kenan so, em muluwel dowso ilo keyemo yo! I ikalem awkunum kusel imsak weng afak kunum kebokoliw tako!”, angse kale.26Angeko, weng makso mak bokolomele: “Ne Yaweem wiin fian daolewkabi te! E Sem em Sunbin-Got ete te. Kate, Kenan be Sem em sak weng afakkunum keboke te.”, angse kale. 27Yangeko, iti wengmakso bokolomele: “Sunbin-Got ku Yafet em kawinbamdako, nengso nengso tiak kelewa! Fein! Yafete akalem awkunum Sem em am dim kel, diwkuw

    * 9:1: Talfut Kese 1:28 * 9:4: Kunum Ayem 7:26-27; 17:10-14; 19:26 * 9:6: Talfut Kese 1:26; Aneng Kolew 20:13 * 9:7: TalfutKese 1:28

  • Talfut Kese 9:28 9 Talfut Kese 11:2diwkuw kenabin mak kuluko, teinoke te.”, yangsekale.

    28Keko beli, ok dang fole fole ok em banimse dingdim bakate, Noa e iti itol 350 makso bise kasike,29em bise itol alik alik bongguko, itol 950 kesomelei,fe e kuanse kale.

    101 Sang be Noa emmuluwel Sem o, Kam o, Yafet o,

    im sang te.Noa em Muliel Dow im Sang te.

    Ok dang fole fole banimse ding kabalak e, Noa emmuluwel alemsal bikati muluwel kailsiliw kale.

    2Yafet emmuluwel im wiin e emisik aul e Gomel,em teben e Magok, Madai, Yawan, Tubal,Mesek, fefe ning ful e Tilas te.

    3 Gomel em muluwel im wiin e Askenas,Ilifat, Togalma.

    4 Yawan em muluwel im wiin e Elisa so,Talsis so. Em min Kit e Kit aneng fiankasel im kunum mongom kelei, em minDodan eDodan anengfiankasel imkunummongom kese kale.

    5Keko beli, Yafet emmuluwel dow i okmunfianbeem beleng so, okgung so, aneng anengbeem kasel kesiliw kale. Kesomeliwi, ikalemangin amen, ikalemweng amen, ikalemabiwaneng amen amen keko, kesiliw kale.

    6 Kam em muluwel im wiin kanekote: Emisik aule Kus, em teben e Isiw, Ilibia, Kenan te.

    7 Kus em muluwel im wiin e Seba, Kabila,Sawta, Alama, Sawteka. Alama min alewdukulomei, im wiin e “Seba so, Dadan so.”yangse kale. 8 Kus e min makso dukuko,em wiin e “Nimolot”, dangse kale. Ekawin dim em emisik kak kunum wiinkitil so kamok kesomi, 9 Yawe em kiindim kel samal yemin kunum fian kesekale. Kese kasike, kunum waneng i emwiin daolewko, em sang aneng aneng elobakam unsiliw kale. 10 Nimolot be Ba-bilonya aneng fian ka kel abiwmutuk fianmak duku tem duku tem gesomi, im wiine “Babel, Elek, Akat, Kalne.”, yangse kale.11 Keko beli, Nimolot e Babilonya anengfian koleweko, Asilia aneng fian kalo un-esomi, teleko, ka kel e iti abiw mutuk fianmak duku tem duku tem gese kale. Abiwmutukfianbiimwiin e “Ninibe, Elebototil,Kala, 12 Elesen.”, yangse kale. Ninibe abiwmutuk fian koleweko, Kala abiw mutukfian tele tele biim mutuk dim e e Elesenabiw mutuk fian be gese kale.

    13 Isiw em muluwel im wiin e “Ilidia, Anam,Elekaw, Nawtu, 14 Fatulus, Kasulu, Kilit.”,yangse kale. Kilit e Filistia kunumwanengbiim kunummongom kese kale.

    15 Kenan em muluwel i wiin e kanekote:Emisik min em wiin e Saidon te. Emtebenmin em wiin e Kit te. 16 Muluwel maksoim wiin e Yebus so, Amol so, Gilgas so,

    17 Kibi so, Alka so, Sini so, 18 Albat so,Semal so, Kamat so kesiliw kale. Yangmelibi kawtiw banso biim kunum mongomkesomi, aneng aneng bayemeleko, ka teinka tein kesiliw kale.

    19 Keko beli, Kenan em muluwel dow im abiwmutuk fian duku tem duku tem kesiliwkasike, im aneng fian beem awet e kanekote:Saidon abiw mutuk fian koleweko, falal falaluneko, Galal abiw mutuk fian uneko, Gasaabiw mutuk teleko, Sodom so, Gomola so,abiwmutuk fian alew koleweko, iti falal falaluneko, Adama so, Seboim so abiw mutukfian alew beelo uneko, Elesa abiwmutuk fianteleko, ka kel ayet kese kale. 20 Keko beli,Kam em muluwel dow ikalem angin amen,ikalemweng amen, ikalemabiw aneng amenamen keko, kesiliw kale.

    21 Beli, Noa em emisik min Sem akati muluweldukuse kale. E Ebel em muluwel dow biimkunummongom kese kale. 22 Sem emmuluwelim wiin e kanekote: Emisik dil e Elam kelei,emteben e Asul so, Alfaksat so, Ilidia so, Alamso kesiliw kale.

    23Alam emmuluwel im wiin e kanekote: Us,Kul, Getel, Mas.

    24 Alfaksat e Sela em alew kese kale. Ke-somelei, Sela e Ebel dukuse kale. 25 Ebel emin alew mak dukuse kale. Mak em wiin“Felek”, dangeko, mak em wiin e “Yok-tan”, dangse kale. Ebel em Felek* dukuseding kabalak e, kawtiw i amen amen ke-somi, ka tein ka tein kesiliw kasike, minbeem wiin so kanesiliw so wiin takiyakmolewse kale.†

    26 Yoktan em muluwel i kanekote: Almodat,Selew, Kasalmabet, Yela, 27Kadolam, Usal,Dikala, 28 Obal, Abimael, Seba, 29 Ofil, Ka-bila, Yobaw te. Aul muluwel banban biYoktan em muluwel ite. 30 Ikalem anengfian eMesa abiwmutuk fian kalote uneko,Sefal abiw mutuk fian teleko, ataan teledulum beem amgu mit mewso kese kale.

    31 Keko beli, Sem em muluwel dow ikalemangin amen, ikalemweng amen, ikalemabiwaneng amen amen keko, kesiliw kale.

    32 Sang be, kunum mongom Noa beem muluwelalemsal biim mining dow im sang te. Im muluweldow alik alik i ikalem angin amen amen kesomi,ikalem kawin aneng amen amen kuluko, ka tein katein kesomeliwi, kawin fe abiil fe alik alik be geksiliwkale.

    11Babilonya Abiw Mutuk Fian em Tum Kun Am

    Tiakim em Sang te.1 Sua e, kawin dim kaleem kunum waneng alik

    alik i bomelei, weng makmak kuw bakamaliw kale.2 Beli, bomeliwi, i ataan tele dulum elote unsomi,Babilonya aneng fian kel bamda dim aneng fianmak

    * 10:25: 10:25 Kibulu weng sin e Felek em wiin e mongom so te. Beem mongom be kanekote: “Amen Amen Kelebin”. † 10:25: 10:25 Kalkunum i Kibulu weng sin beemmongom beelo kilele dolon kelinba kekabiliw te. Kawin ete amen amen yake, kawitw ite amen amen yake, i kalkeko, dolon kelinba kekabiliw te.

  • Talfut Kese 11:3 10 Talfut Kese 12:6elo telesomi, ka kel teinsiliw kale. 3 Teinsomeliwi, ibokolomeliw: “Kae! Kame, nu kawin mak ais fuko,em kitil e tum emdiw kele ding kabalak e, nu tum bekuluko, tum kun am inkalso, tiaktiak mak geluma!”,angsiliw kale. Angeko, fein, i tum be kuluko, beemdim kawin dim em eisneng ais gom atew dukusomi,amki dumki kelewko, tum fatmo fatmo kelew kelewkeko, am tiak tiak mak gesiliw kale. 4Gemsomeliwi,i bokolomeliw: “Kame, nu nukalem abiwmutuk fianmak geluma! Abiw mutuk fian kaleem am aliammak tiaktiak kuw geluma! Am beem kak e abiil atinmutuk mutuk daluw kano, kawtiw i atemeko, nulowiin fianmak duyemokoliw te! Kanelommesik esik,nu amen amen keko, aneng aneng ka tein ka teinkelokoluw kasike!”, angsiliw kale. Angeko, fein i amaliam tiakim gem kawtem unsiliw kale.

    5 Gem kawtem unsomeliwi, Yawe e abiil tikinkolew teleko, kawtiw biim abiw mutuk fian so,im am aliam gesiliw beso, atemeko, 6 bokolomele:“Fein! Kunum waneng bi bongguko, kawtiw anginmakmak kuw kesomi, ibolow ki, weng ki makmakkuw kesomeliwi, aluwbamin fian be aluwkabiliwte. Kame, ikalem ibolow kuw kanelew unbiliwi, iki keko, aluwbamin alik alik fein kelokoliw kasike.7Kame, nu dak uneko, ikalemwengmakmak kebiliwbe an wakal amen kuw amen kuw keyemuw kano, ikanelomweng kililew kililew kemokoliw te.”, angsekale. 8Angeko, Yawe e kawtiw ka biliw alik alik biiloan wakal dolo dolo aneng aneng angom kalo kaloke koyemse kale. Koyemei, i am aliam tiakim begeko, akiminba kesomi, kolew unsiliw kale. 9Uneko,kunum waneng kawtiw bi abiw mutuk fian beemwiin e “Babel!”*, angsiliw kale. Nimtew angom? Kakel e, Yawe e kawtiw im weng bangbang koyemei,i an wakal keko, kawin dim kaleem aneng anengangom dolo dolo kalo kalo uneko, amen amen kuwkesiliw kasike.

    Sem emMuluwel Dow im Sang te.10 Kale Sem em muluwel dow im sang te. Ok

    dang fole fole be banimeko, itol alew ale ding ka-balak e, Sem em itol 100 kelei, e Alewsakat dukusekale. 11 Dukusomi, itol 500 alei, iti kunum aulduku, waneng aul duku, kailsomi, fe, kuanse kale.12 Alewsakat em itol e 35 kelei, e Sela dukuko, emalew kese kale. 13Kesomi, itol 403 alei, iti kunum aulduku, waneng aul duku, kailsomi, fe, kuanse kale.14Sela em itol e 30 kelei, e Ebel dukuko, em alew kesekale. 15 Kesomi, itol 403 alei, iti kunum aul duku,waneng aul duku, kailsomi, fe, kuanse kale. 16 Ebelem itol e 34 kelei, e Felek dukuko, em alew kesekale. 17 Kesomi, itol 430 alei, iti kunum aul duku,waneng aul duku, kailsomi, fe, kuanse kale. 18 Felekem itol e 30 kelei, e Eleku dukuko, em alew kese kale.19Kesomi, itol 209 alei, iti kunum aul duku, wanengaul duku, kailsomi, fe, kuanse kale. 20Eleku em itol e32 kelei, Seluk dukuko, emalewkese kale. 21Kesomi,itol 207 alei, iti kunum aul duku, waneng aul duku,kailsomi, fe, kuanse kale. 22 Seluk em itol e 30 kelei,Nakol dukuko, em alew kese kale. 23Kesomi, itol 200alei, iti kunum aul duku, waneng aul duku, kailsomi,

    fe, kuanse kale. 24 Nakol em itol e 29 kelei, Teladukuko, em alew kese kale. 25 Kesomi, itol 119 alei,iti kunum aul duku, waneng aul duku, kailsomi, fe,kuanse kale. 26 Tela em itol e 70 kelei, Abalam so,Nakol so, Kalan so, dukuko, im alew kese kale.

    27 Sang be Tela em talfut kelewse sang te.Sekow em Talfut Kelewse Sang te.

    Tela e alemsal muluwel dukuko, im wiin e“Abalam, Nakol, Kalan”, yangse kale. Kalan e, Olotem alew kese kale. 28 Keko beli, Tela yelimel imKaldia anengfianemabiwmutukfianUl ka teinsiliwem ding dim e, Tela em min Kalan be kuanse kale.29 Kuaneko beli, Abalam so Nakol so aso i wanengkulusiliw kale. Abalam e Salai kuluei, Nakol eakalem neng Milka kuluse kale. Milka so, Yiska so,uso i Kalan em muluw alew te. 30 Kate, Abalam emkalel Salai u kumun du kelomi, aul banimsu kale.

    31 Deiw mak ding mak, alew Tela e akalem mu-luwel Abalam so, kuanse kunum Kalan em minOlot so, Abalam em kalel Salai so, alik alik biilobonggu koyemsomi, “Kenan aneng fian elo unumao!”, yangse kale. Yangei, i Kaldia aneng fian emabiw mutuk fian Ul be koleweko, Kenan aneng fianelo unomin unsiliw kate, Kalan abiw mutuk fian kakel kosiliw kale. 32 Keko beli, i Kalan aneng fian kelbomeliwi, Tela em itol e 205 kelewei, fe, e ka kelkuanse kale.

    12Abalakam em Sang te.

    1 Deiw mak ding mak e, Yawe e Abalam elobokolewomele: “Ku kukalem kawin so, angin so,kawkunum kusel so, alik alik biilo koyemeko,kukukemoki aneng kikis mak kalo una!*2 Kom wiin e fian kekemsomi, kulo bamki so keke-

    meko, angin banban kekemoki te.Kekemsomelii, ku mali kawtiw im bamki ku-

    lamin beem mongom kebokolew te.3 Nimin kawtiw ite mak kulo bamki so kekembiw

    tewe, nakati ilo bamki so keyemboki te.Kesomelii, nimin kawtiw ite mak kulo yakok

    kekembiw tewe, nakati ilo yakok keyembokite.

    Keko beli, kawin dim kaleem kunum wanengalik alik i nem dukembi bamki beem dulumelote ikati bamki so kelokoliw te.”,

    dangse kale.*4 Dangei, Abalam e Yawe em weng be kiliko, eso,

    akalem ning em min Olot so, yelimel alik alik biKalan aneng mutuk fian koleweko, unsiliw kale.Unsiliw ding kabalak e, Abalam em itol e 75 kesekale.

    5Keko beli, Abalam so, em kalel Salai uso, ning emmin Olot eso, yelimel alik alik bi ikalem mesesemmesesem eisneng alik alik be kuluko, Kalan anengfian ilo wesiliw kunum waneng ilo “Alikum makuwboma!”, yangeko, fein, alikum i Kalan aneng fianbe koleweko, Kenan aneng fian elo unsiliw kale.6 Uneko, Kenan aneng fian kel kakabomi, Sekemabiw mutuk fian elo talsiliw kale. Abiw mutuk fian

    * 11:9: 11:9 Kibulu weng sin e “Babel” wiin mongom so te. Em mongom e kanekote: “Bangbang Kemin”. * 12:1: Kalan Kunum 7:2-3;Kibulu 11:8 * 12:3: Galesia 3:8 * 12:6: 12:6 Kibulu em weng sin e “Mole” em mongom ete “Sawa Kukuyemin Kunum”.

  • Talfut Kese 12:7 11 Talfut Kese 13:14beem mit mewso ka kel e Mole* em ais ayem kealenale kale. Aneng kaem biliw kawtiw i Kenankasel ite te.

    7 Keko beli, Yawe e teleko, Abalam elo bokole-womele: “Ne aneng fian kale kuso, kom muluweldow iso atin kuw yulo duyemoki te.”, dangse kale.Dangei, Abalam e tum so tele tele kelewsomi, Yaweelo aik ayem mak gelewse kale.* 8 Geleweko, Betelabiw mutuk fian em ataan tele dulum beem amguso aneng elo uneko, Betel so, Ai so, abiw mutuk fianalew biim mutuk e akalem samal kal benemin ammak bamuk keko, dukuse kale. Dukusomeli, e itiaik ayem mak dukuko, Yawe em wiin fian dawsulsekale. 9 Dawsulsomelei, yemkal bi iti aneng bekoleweko, unbomeliwi, ikalem samal kal beneminam be bamuk keko, dukusomi, iti dakasomeliwi,telbi telbisomi, fe e, Negew aneng fian teleko, kateinsiliw kale.

    Olfut Fian mak Keko, Isiw Aneng Fian Unsiliw emSang te.

    10 Beli, deiw mak ding mak, olfut fian mak kesekasike, Abalam yelimel alik alik uneko, Isiw anengfian elo kakin unsiliw kale. 11 Unsomeliwi, Isiwaneng beemmewso talsiw ding dim bakate, Abalame akalem kalel Salai ulo bokoumomele: “Ku wa-neng minggibi butbi waneng atite 12 kasike, Isiwaneng fian em kunum i kulo katemomeliwi, ibolowkekemsomi, ikalem ete bokolomeliw: ‘U kunumbeem kalel ute te!’, ange ange kesomi, nelo neneko,kulo kamdokoliw sako! 13 Kasike, ‘Ne kunum beemneng nete te!’, yangolewka! Yangew tewe, i neloken kukuw kuw kukunemeko, neniwi, ne nam kuanite.”, wangse kale.*

    14 Wangei, im Isiw aneng fian talsiliw ding dimbakate, Isiw aneng fian em kunum i Abalam emkalel minggi bi butbi waneng atite watemomeliwi,15 ikalem aneng fian em emisik kamok beelo wengkal dulewiwi, e ulo akalem am sel elo wamde talsekale. 16Wamde teleko, “Salai ulo kalfongumo yo!”,angeko, Abalam elo siwsiw so, bulmakao so, donkiimok so, weng afak kunum waneng so, donki yang-gus so, kamel so, samal banban be Salai um kalikdulewse kale. 17Dulewse kate, Isiw aneng fian beememisik kamok em Salai um dulum kaneumse beemmongom ete Yawe e Isiw aneng fian beem emisikkamok so, akalem angin so, alik alik ilo wakaminfian mak duyemse kale. 18 Keko beli, emisik kamokbe Abalam elo gaaneko, bokolewomele: “Abalama! Ku tala o!”, dangei, e telei, esik elo bokole-womele: “Nimtew angom ete ku nelo kukuw wakukunembelew a? Nimtew angom ete ku nelofunum funum kenemeko, ‘Salai u nakalem kalel utete!’, nanginba kebelew a? 19 Nimtew angom ete ku‘U nakalem neng te.’, nanginba keselew kasike, neulo wamdubi a? Kame ku kilila! Fongate akate komkalel buulo kulusomi, aneng fian kale kolew una!”,dangse kale. 20 Dangeko, Isiw aneng em emisikkamok be akalem kunum kamok kamok biliw ilobokoyemomele: “Yu Abalam so, akalem kalel so,ikalem mesesem mesesem eisneng be so, alik alik

    be bongguko, ‘Eso de unina!’, dangoliwka!”, yangsekale.

    13Abalam so, Olot so, Aso im Amen Amen Kesiliw em

    Sang te.1 Beli, Abalam so, akalem kalel so, ikalem

    mesesem mesesem eisneng so, Olot so, alik aliki Isiw aneng fian koleweko, iti Negew aneng fianelo unsiliw kale. 2 Im unsiliw ding bakate, Abalame wiin so, on kisol fian kunum ke alenale kale.3Bomelei, e Kenan aneng be iti boku angeko, akalemsamal kal benemin am be bamuk keko, dukuko, telbitelbisomi, suaem teinse dim Betel so, Ai so, abiwmutuk fian alew biim mutuk tele tele dim ka kel ititeinse kale. 4 Teinsomelei, suaem aik ayem fakalasedim kel iti Yawe em wiin fian dawsulse kale.

    5 Keko beli, kunum Abalam so kakamele kunumOlot bakati emso kunum kesomi, siwsiw so, bul-makao so, sak weng afak kunum waneng demdemso, yemde unse kale. 6Yemde unesomelei, aneng besamal so, kawtiw so, geksiliw kale. Nimtew angom?Abalam so, Olot so, aso i wiin so kesomi, mesesemmesesem eisneng banban demdemaluwsiliw kununalew kesiliw kasike. 7 Kesomeliwi, Abalam emsiwsiw yetebin kunum so, Olot em siwsiw yetebinkunum so aneng sukumko, gekomeliwi, i ane anekeko, gansiliw kale.

    Gansiliw ding kabalak e, Kenan so Feles so aso immuluwel dow i aneng ka kel alenaliw kale.

    8 Keko beli, Abalam e Olot elo bokolewomele:“Kaso nu nukalem kaim anung akate kasike, kasonukalem yetebin kunum waneng i kanelom kaisuwkeko, ane ane kesomi, ganbokoliw te! 9 Aneng kalefian sel kasike, kaso nu amen amen keluma! Kuaneng be diw atemeko, awan teing dulum elo kelewtewe, nesik yuk teing dulum elo keloki te. Kate, kuyuk teing dulum elo kelew tewe, nesik awan tengdulum elo keli te.”, dangeko, weng kitokosiliw kale.10 Tokosomeliwi, Olot e Yoldan bang beleng beemdulum be Soal abiw mutuk fian beem aneng bitken dulum beelo atemeko, “Aneng ati te! Okweitso aneng kebe kai!”, angse kale. Nimtew angom?Atemse aneng be Isiw aneng fian emdiw kesomi,Yawe em kaise Idenmusun akate tew anengweit etekese kasike.

    Beem ding dim kabalak e, Yawe e Sodom soGomola so, aneng ka alenaliw abiwmutuk fian alewbeelo banim kelinba kese kale.*

    11 Keko beli, Olot e Yoldan bang beem be-leng bit aneng beelo atem ibolow keleweko, “Kalounoki kai!”, angeko, Abalam elo kolewse kale.12 Kolewsomelei, e bit aneng be kakabomelei,Sodom abiw mutuk fian elo unsomi, ka kel akalemsamal kal benemin am be geko, teinse kale. Teinsekate, Abalam e Kenan aneng fian kel teineko, kaka-male kale. 13Kate, Sodom abiwmutuk fian em kaseli Yawe em kiin dim e ibolow sili sili nam so, ibolowteng so kawtiw kuw kemaliw kale.

    14 Olot em Abalam elo kolewse ding dim kabalake, Yawe e Abalam elo bokolewomele: “Kutaka! Kukanelom ibolow tiaktiak kemokolew te! Aneng

    * 12:7: Kalan Kunum 7:5; Galesia 3:16 * 12:13: Talfut Kese 20:2; 26:7 * 13:10: Talfut Kese 2:10

  • Talfut Kese 13:15 12 Talfut Kese 14:17ataan tele dim so, aneng ataan tem une dim so,aneng ataan benggew benggew alew so alik alikkalo atema! 15 Atebelew aneng alik alik be, nekuso, kukalem muluwel dow so alik yulo atin kuwduyemoki te.* 16 Ne kukalem muluwel dow ilobamki so keyemoki kasike, i geksomi, banban kuwkesomi, ok dilin atew kelokoliw te. Feinka! kawtiwi ki keko, kom muluwel dow im fufu e nam teingbokoliw te. 17 Kame kutaka! Ku moko, aneng alikalik kale kakamolewka! Nimtew angom? Anengalik alik be kulo dukembi kasike.”, dangse kale.18 Dangei, Abalam e em angse weng be wosuk,unse kale. Unsomelei, anfel e, e Kebolon abiwmutuk fian mit mewso teleko, Mamele em ais temkel akalem samal kal benemin am be dukuse kale.Dukusomelei, Abalam e Yawe elo iti aik ayem makfakalase kale.

    14Olot em Dulum Kanese em Sang te.

    1-2 Deiw mak ding mak e, ketket teben kelkamokim mak, teingabi kel kamok iso, ganominkesiliw kale. Kamok biim wiin e kanekote: Make Amalafel te. E Babilonya abiw mutuk fian emkamok te. Mak e Aliok te. E Elasal abiw mutukfian em kamok te. Mak e Kedolamoel te. E Elamabiw mutuk fian em kamok te. Iti mak e Tidal te. EGoim abiwmutuk fian em kamok te. Kamokim bikalbonggusomi, “Ganum!”, angomi, memen kesiliwkale. Biimdiw, Bela, Sodom abiw mutuk fian emkamok so, Bilsa, Gomola abiwmutuk fian em kamokeso, Sinaw, Atma abiw mutuk fian em kamok eso,Semebel, Seboim abiw mutuk fian em kamok eso,Soal, Bela abiw mutuk fian em kamok eso, alikalik kamokim bikati bongguko, mali kamok bisoganomin memen kesiliw kale. 3 Keko beli, Sidimaneng memget ka kel e, ketketeben kamok alikbi bonggusomi, teingabi kel kamok bikati bonggu-somi, alik i ow kalat kesomeliwi, ganomin memenkesiliw kale.

    Beem ding dim e, aneng ka em okmun be yol sook kelinba ke alenale kale.

    4 Sua e, kalun kel itol kelei, kamok banban makKedolamoel emafak kesomi, on kisol yan dulewsiliwkale. Kate kame, kiin kel em itol kese ding dimbakate, i elo on kisol dulomin yan kolewsiliw kale.5 Kolewsomeliwi, mutum kel itol be, Kedolamoel soakalem akunumkamok iso teleko, mali kamokim bi-ilo yen kuiaw banim keyemsiliw kale. Kuiaw banimkeyemsiliw kawtiw biim wiin e kanekote: Mak eElefaim angin ite te. I angin biilo Astelot-Kelnaimabiw mutuk kel kuiaw banim keyemsiliw kale. Make Sus angin ite te. I angin biilo Kam abiw mutuk kelkuiaw banim kesiliw kale. Iti mak e Emim angin itete. I angin biilo bit aneng, Kiliataim abiwmewso kelkuiaw banim keyemsiliw kale. 6Mak e, Kol angin itete. I angin biilo Sial amgubeemdimkel kuiawbanimkeyemsomi, ilo yenbakalasomi, uneko, abiw mutukfian em wiin e Elfalan, kawtiw banim dim mewsokalo keyemsiliw kale. 7 Keyemsomi, famdes teleko,Enmisfat (em wiin mak e Kades) abiw mutuk fianelo unesomi, Amalek angin im aneng so, Amol angin

    Kasason Tamal abiw mutuk fian teinsiliw kawtiwbiilo alik alik kuiaw banim keyemsiliw kale.

    8 Keko beli, teingabi kel abiw mutuk fian Sodomso, Gomola so, Atma so, Seboim so, Bela so (Belabeem kamok em wiin e Saol te), abiw mutuk fianbiim kamokim alik alik i teleko, Sidim memget kelow kalat kesomi, maka iso ganomin memen kesiliwkale. 9 Kesiliw kasike, teingabi kel abiw abiw biimkamokim bi, ketket teben abiw biim kamok biso,“Ganum!”, angomi, memen kesiliw kale. Teingabikel abiw biim kamok biim wiin e kanekote: Make Elam aneng em kamok Kedolamoel te. Mak eGoim abiw mutuk fian em kamok Tidal te. Mak eBabilonya abiw mutuk fian em kamok Amalafel te.kelei, fefe e, Elasal abiwmutuk fian em kamok Aliokete te.

    10Kekobeli, alik alik bi ganesomeliwi, abiwmutukfian alew Sodom so Gomola so biim kamok i beitkesomi, im kitil e dang banim kesiliw kale. Kesiliwkasike, i fon unesomeliwi, mali mak i Sidimmemgetkalo unesomi, aneng ka beemkawin fukilit diwgulottem tem mit mit unesomi, mali mak Suda anengfian em amgu mit elo fon unsiliw kale. 11 Kekobeli, ketket teben kamok bi Sodom abiw mutuk fianso, Gomola abiw mutuk fian so, kalo unesomi, abiwmutuk fian biim on kisol so, wanin so, alik alik beelodakulu kuluko, unsiliw kale. 12Unsomeliwi, i Sodomabiw mutuk fian beem mit mewso alenale kunumOlot beso, akalem mesesem mesesem eisneng so,alik alik kuluko, Sodom abiw mutuk fian kolewko,de unsiliw kale. Olot be Abalam em ning emmin etete.

    13 Beli, maka am fon unse kunum mak Abalamem fukun uneko, elo gansiliw sang be bokolewsekale. Bokolewse ding dim be, Abalam e Amol anginkunum em wiin e Mamele akalem ais tem kuwninit angse dim be teinse kale. Mamele e Eskolso Anel so aso im awkunum te. Kunum alemsalbi Abalam em ken kunum alenaliw kale. 14 Kekobeli, Abalam e fon talse kunum beem weng kalkililomete: “Maka i akalem ning em min Olot so,akalem muluwel so, alik alik ilo yemde unbiliwkai!”, dangse weng be kilisomi, akalem 318 anggiwkoyemse kunum ilo gaayemse kale. Kunumbiimaukalew kusel i Abalam em weng afak kunum wanengkesomi, muluwel biilo kaisiliw kale. Kunum bi kitilkesomi, on balam wonuk so kunum kebomeliwi,maka biilo yenggelew unsomi, Dan abiwmutuk fianelo unsilw kale. 15Ka telesomeliwi, mililiw tem keseding kabalak e, Abalam e akalem wonuk so kunumbiso maka biilo ow falal keyemsomi, iso ganeko,maka ilo kuiaw banim keyemsiliw kale. Keyemiwi,ketket teben kamok biim angin bi fon uniwi, iilo yenggelew yenggelew uneko, Damaskus abiwmutuk fian teleko, abiw beelo bakileweko, Kobaabiw mutuk fian mewso kalo unsiliw kale. 16Uniwi,Abalam e iti teleko, teingabi kel kamok immesesemmesesem so, aul waneng so, em ning em min Olotso, akalem mesesem mesesem eisneng so, alik alikeisneng be iti yemde talse kale.

    17 Abalam em Kedolamoel so, akalem ken kunumkamok iso, alik alik ilo kuiaw banim keyemeko, ititalse ding kabalak e, Melkisedek Sodom abiwmutuk

    * 13:15: Kalan Kunum 7:5

  • Talfut Kese 14:18 13 Talfut Kese 15:18fian em kamok e Sawe memget elo Abalam emfukun talse kale. Sawe beem wiin mak e “KamokimMemget” te. 18Beli, Melkisedek be katiw alakabeSunbin-Got em am yol em kunum ayem kese kale.E belet wanin so, wain ok so, de teleko, Abalamem fukun talse kale.* 19 Teleko, Abalam elo bamkiso weng mak duleweko, bokolewomele: “Katiwalakabe abiil so kawin so talfut kilkese Sunbin-Gotbe kulo bamki so kekemboke te! 20 Feinka! Katiwalakabe Sunbin-Got be kulo dokokemse kasike, kukukalem maka ilo kuiaw banim keyemselew te. Emwiin fian doluma!”, dangse kale. Dangei, Abalame akalem mesesem mesesem eisneng alik alik beanung anung keleweko, anung king kel kelew-somi, anung makmak beelo Melkisedek elo sak kuwdulewse kale.

    21 Keko beli, Sodom abiw mutuk fian beemkamok e Abalam elo bokolewomele: “Kuluselewmesesem mesesem eisneng alik alik be kukalemkuw kate, yemde telselew kunum waneng biilokoyemew kano, i nakalem mit tololiwka!”, dangsekale. 22Dangsomelei, Abalam e Sodom abiw fian emkamok beelo yan weng be bokolewomele: “Katiwalakabe, kawin so abiil so alik alik be dukuse YaweSunbin-Got beem kiin dim e ayem fawtuk wengmak fein bokokemite: 23Ne kommesesemmesesemeisneng gel so mak nam kulu kemi te. Mesik esikku bokonemomelew: ‘Nete kuw Abalam elo on kisolso kunum keli te!’, nangokolew sako! 24 Feinka!Mesesem eisneng gel mak atin kuw nam kuli te.Kate, nakalem ganbiliw kunum biim wanin eisnengwansiliw eisneng so, nakalem nakunum alemsalAnel so, Eskol so, Mamele so, alemsal biim yan atewanung beso, bete kuw kulokoluw te.”, dangse kale.

    15Abalam elo Kitakamin Weng Dulewse beem Sang te.

    1 Beli, Yawe e Abalam elo kiin dem sin wengmak duleweko, bokolewomele: “Abalam, ku fin-ganemokolew te! Nakalem ete kom askom emdiwkebomi, on kisol so kamok wiin so kekemoki te.”,dangse kale. 2 Dangei, Abalam e yan weng makbokolewomele: “Yakae! Nem Sunbin-Got Yawekutaka! Nimtew eisneng mak dunemokolew a? Nedow so banim keko, kuanoki te. Kuanoki ding dimkabalak e, nem kak aluwbamin kunum Damaskusabiw mutuk fian kunum Eliesel e nem mesesemmesesem eisneng alik alik be kuloke te. 3 Feinka!Ku nelo aul mak duneminba keselew kasike, nemaluwbamin kunumkale nemmesesemmesesemeis-neng alik alik be kuloke te.”, dangse kale. 4 Dangei,Yawe e Abalam elo iti bokolewomele: “Aluwbaminkunum be kom mesesem alik be nam kule te.Kate, kom kulokolew kunum aul ete kuw kukalemmesesem mesesem eisneng alik alik be fein kulokete.”, dangse kale. 5 Dangesomi, Abalam elo kut elodebeleko, iti weng mak bokolewomele: “Ku abiilkatiw elo atema! Atemeko, fial demdem biliw biiloteing bokola! Kate, ku ki keko, nam teing bokolewte.”, dangesomi, iti bokolewomele: “Kom muluweldow e banban fial demdem beemdiw keloke te.”,

    dangse kale.* 6 Dangei, Abalam e Yawe em wengbe kiliko, “Fein!”, dangse kasike, beemmongomesikbokolomele: “E kiol kuw kunum te!”, angse kale.*

    7 Angeko, iti weng makso bokolewomele:“Nakalem ete Yawe te. Kom Kaldia aneng fian emabiw mutuk fian Ul ka biselew ding dim kabalak,ne kulo gaakemii, ku aneng ka koleweko, anengkaleelo talsew kasike, talselew aneng kale kukalemkawin aneng kebokole te!”, dangse kale. 8 Dangsekate, Abalam e bokolewomele: “Yawe, nem Sunbin-Got kutaka! Nomin eisneng mak ne atemeko, kalkelite: Feinka! Be nem aneng kebe kai?”, angeko,kal keloki a?”, dangse kale. 9 Dangei, Sunbin-Got eyan weng bokolewomele: “Samal angse angom bide tala! Samal mak e bulmakao yanggus mak umitol e yemamas kel e, mak ememe yanggusmak, umitol e yemamas kel e, mak e siwsiw imokmak em itole yemamas kel e, fefe e, awon abim atew alew makde tala!”, dangse kale. 10 Dangei, Abalam e samalsamal angom bi kuluko, Yawe em mit de telesomi,samal biilo ki kis kalat ki kis kalat mali mali keyemkeyemeko, ilo mali mak da, mali mak da keyemeko,dukuse kale. Kate, awon alew biilo ki kis kalatkeyeminba kese kale. 11Kesomelei, awon fian, bukolsalman atew teleko, samal wanomin kebiliw kate,Abalam e ilo yenbakalase kale. 12Yenbakalasomelei,ataan tem unomin dim kabalak e, Abalam elo kiinok ilum kuanin atew mak kelewei, e akalsomelei,finganin fian mak dulewse kutiliw mililbi fian makelo kasi kolewse kale.* 13 Kolewomelei, Sunbin-Got e Abalam elo bokolewomele: “Weng kal feinmak dukemite: Kom muluwel dow i nanew anengelo uneko, ka kel mali kawtiw im sak weng afakkunum waneng kebomi, ilum fian mak kulokoliwte. Kulubiliwi, ka e itol 400 mak aloke te.* 14 Alokekate, nakati ilum duyemokoliw kawtiw biilo yanwa mak duyemi, i kom muluwel dow ilo on kisol sokunum waneng kelokoliw te. Keko beli, i anengbeelo kolewko, iti aneng kale kel tolokoliw te.*15 Tolokoliw kate, kukalem ete kale kel faselsomi,itol banso kesomi, ken abin kuw kakabelew ki,fe e, kuanokolew te. Kuasomi, kawalik kumeliso bokolew te. Feinka! Kom muluwel i kulokamkulokoliw te. 16 Ku kilele kilila! Kame, Amolkawtiw i aneng kale kel teinbiliw kate, im ibolowsili sili nam kekabiliw kukuw e atin kuw fiankelinba kebe kasike, ne im kanelokoliw ding fenbite. Fenbomelii, kom muluwel biim ketket tebenkel dow keloke ding dim bakate, kom muluweldow im kal anggil ilum kulukabiliw aneng beelokoleweko, iti aneng kaleelo tolokoliw te.”, dangsekale. 17 Dangesomelei, ataan tem uneko, kutiliwkese dim e, Abalam e atemete: Alew eisneng makakalem samal kilit kalat kelewsomi, dukuse dimbeem mutuk uniwi, atemse kale. Mak eisneng bedeik minkabe ais kal emdiw eisneng kelei, mak e aisdong so yongom dong atew mak kese kale.

    18 Kanese beem ding kabalak e, Yawe e Abalam sokitakamin weng kitil mak dukuko, bokolewomele:“Aneng ka belew em ayet dukukembi be kanekote:

    * 14:18: Kibulu 7:1-10 * 15:5: Ulom 4:18; Kibulu 11:12 * 15:6: Ulom 4:3; Galesia 3:6; Sekow 2:23 * 15:12: Sow 4:13,14 * 15:13:Aneng Kolew 1:1-14; Kalan Kunum 7:6 * 15:14: Aneng Kolew 12:40-41; Kalan Kunum 7:7

  • Talfut Kese 15:19 14 Talfut Kese 17:10-11Ok bang em wiin e Isiw Bang koleweko, uneko, okbang fian sel, em wiin e Yufeletis teleko, beem ayettele tele dimbe, kukalemmuluwel dow ilo duyemii, ika kel fukulako, teinokoliw te.* 19Kate kame, anengbe nanew kawtiw im kawin kese te. Aneng kasel imwiin e kanekote: Kin e, Kenas e, Katmon e, 20 Kit e,Feles e, Elefaim e, 21Amol e, Kenan e, Gilgas e, Yebusete te. Alik alik kunum mongom bi aneng angomkaleem aneng kasel ite te.”, dangse kale.

    16Kagal u Ismael elo Dukusu em Sang te.

    1-3 Beli, Abalam e Kenan aneng fian ka belei,king kel itol ase kate, em kalel Salai u kumun dukebomi, aul banim kesu kale. Kesu kasike, Salaiu ukalem weng afak waneng Kagal ukalem imokAbalam elo duleweko, bokolewomelu: “Afam wa-neng kalu kula!”, dangsu kale. Nimtew angom? UAbalam elo bokolewomelu: “Yawe e nelo aul banimfium kenemse kasike, ku nem weng afak wanengkalu kuluko, aul duumew kano, ne beem deiw eteaul mak kuloki te!”, dangsu kasike. Kagal bu Isiwaneng fian beem waneng ke alenalu kale. Keko beli,Abalam e akalem kalel Salai um dangsu weng bekiliko, fein gelewse kale. 4 Gelewsomelei, Abalame Kagal ulo fein aul duumse kale. Duumei, Kagal uSalai um wiin e kalak da koumsu kasike, 5 Salai uuneko, imok Abalam elo bokolewomelu: “Kukalemsen ete! Nakalem ete nem weng afak waneng kaludukemsi kate kame, um aul kumun so kebu ding dime, u nelo de mit da konembu kasike. Feinka! Yawee kom tele nem tele num ilum be diw ateyemoketako!”, dangsu kale. 6 Dangui, Abalam e ulo yanweng mak bokoumomele: “Kom weng afak wanengnelo dunemselew kate, ku ukalem watebin wanengkebelew kasike, kom ibolow fukunin kuw geleweko,ilo beemdiw keuma!”, wangse kale. Wangei, Salai uem wangse weng be kiliko, Kagal ulo ilum fian makduumsu kasike, Kagal u bukibuki fon unsu kale.

    7 Fon unsomelui, Kagal u Sul aneng unomin deiwgui uneko, aneng ais banim, kawtiw banim dimkel teleko, ka kel ok miktem mak beem mit talsukale. Talsomelui, Yawe em Dabalakamin Finik e ulowatemeko, 8 bokoumomele: “Salai um weng afakwaneng Kagal kutaka! Nal ete teleko, nal unbelewa?”, wangse kale. Wangei, u yan weng mak bokole-womelu: “Nelo netebu waneng Salai ulo koumeko,fon talbi te.”, dangsu kale. 9Dangui, Yawe emDabal-akamin Finik be bokoumomele: “Ku iti Salai buummit mewso uneko, menew kuw falit angeko, ukalemafak kuw bolewka!”, wangse kale. 10Wangeko, Yaweem Dabalakamin Finik be iti weng makso bokoumo-mele: “Kom muluwel dow banso kelokoliw te. Kuki keko, im fu e nam teing bokolew te. 11 Sukumding mak kelei, kunum aul mak dukulokolew te.Aul beem wiin e Ismael* dangolewka! Be, nimtewangom? Yawe e kom amemin kiliko, kom ilum be

    atemeko, e kulo dokokeme kasike. 12 Aul be kutsamal emdiw kesomi, akalem ibolow kuw gelewko,kakamoke te. Kakabomelei, em muluwel dow ikalamen, mali kawtiw ikal amen kebomeliwi, akalemnenggelel biim muluwel dow bikati maka kelewkelewkemokoliw te.”, wangse kale. 13Wangei, Kagalu Yawe emwiin e bokolomelu: “Komwiin e ‘Eloloi’†te. Nimtew angom, nelo neteme Kamok Fian atemsikasike!”, dangsu kale.

    14 Dangsu beem mongom ete kawtiw i miktembeem wiin e “Belokiloi!”‡, dangsiliw kale. Ok mik-tem be Kades abiw mutuk fian tele, Belet abiwmutuk fian tele, abiw mutuk fian alew biim mutukkel alenale kale.

    15 Keko beli, afam waneng Kagal um kunum auldukusu ding kabalak e, Abalam e aul beem wiin e“Ismael!”, dangse kale.* 16 Be em ding be, Abalamem itol e 86 kese kale.

    17Kitakamin Weng em Kitokoko, nam Akokow Keliw

    em Sang te.1 Beli, Abalam em itol e 99 kele ding dim bakate,

    Yawe e teleko, Abalam elo weng mak bokolewom-ele: “Nem wiin e Elsadai* te! Ku nem weng afakkeko, kakabomelewi, nem kiin dim kel kiol kuwkukuw gelewemolewka! 2 Gelewsomelewi, kuso ki-takamin weng fian mak dukuko, kom muluwel dowilo banso tulun tulun kuw keyemoki te.”, dangsekale. 3Dangei, Abalam e katin bukbuk angeko, gatakwakas kese kale. Kelei, Sunbin-Got e iti wengmaksobokolewomele: 4 “Kuso dukukabi kitakamin wengbe kanekote: Kawtiw banban im kunum mongomkekemi 5 kasike, kom wiin e Abalam be koleweko,wiin kikis Abalakam† kangi te. Nimtew angom?Kulo kunummongom angom banso im alew kekemikasike.* 6 Ne kulo bamki fian so kekemii, kom mu-luwel dow i banso tulun tulun kuw keko, fokokoliwte. Fokosomeliwi, im dim e emisik kamok fian malimak ikal molokoliw te. 7 Kuso amkoko, duku kemisunsun kitakamin weng be nam banime te. Kommuluwel dow so, im dukudak dukudak kelokoliwkawtiw biso, kitakamin weng be kait diwkuw di-wkuw belei, awet keko, nam banime te. Feinka!Nakalem ete kuso, kom muluwel dow iso, alik alikyom Sunbin-Got nete te.* 8 Kame kilele kilila! Kukakow kunum keko, Kenan kawtiw im aneng kaka-belew kate, aneng kale ku so, kukalemmuluwel dowiso, alik alik yulo diwkuw diwkuw fein kuw yukalemduyemoki te. Duyemsomi, alik yom Sunbin-Got kebite.”, dangse kale.*

    9 Dangeko, iti weng makso bokolewomele: “Kuso, kom muluwel dow iso, alik alik yom dulumakati kitakamin weng beem anung mak duyembite. Yu elo wangweng keleweko, kilele gelewemoli-wka! 10-11 Yom dulum duyembi kitakamin weng

    * 15:18: Kalan Kunum 7:5 * 16:11: 16:11 Suda im weng sin e “Ismael” e wiin mongom so. Emmongom e kanekote: “Sunbin-Got e WengKilile”. † 16:13: 16:13 Suda im weng sin e “Eloloi” e wiin mongom so. Em mongom e kanekote: “Sunbin-Got nelo Netebe”. ‡ 16:14:16:14 Wiin beem mongom e kanekote: “Finik so Bin Sunbin-Got nelo Netebe em Ok Miktem”. * 16:15: Galesia 4:22 * 17:1: 17:1 Wiinbe emmongom ete “Auk so Kitil so Sunbin-Got”. † 17:5: 17:5 Emisik wiin Abalam emmongom ete “Wiin so KunumMongom”. Wiin kikisemmongom ete “KunumMongom Banso im Alew”. * 17:5: Ulom 4:17 * 17:7: Iluk 1:55 * 17:8: Kalan Kunum 7:5 ‡ 17:10-11:17:11 Moyow kal okilew keyemaliw kale.

  • Talfut Kese 17:12-13 15 Talfut Kese 18:12beem anung e kanekote: Yu kunum alik alik imkal e okiloliwka‡! Okilew kemin beem mongomete neso yuso alik alik nu kilele kal keluwete: Nesoyuso tele tele beem dim e kitakamin weng be kaitdiwkuw diwkuw boke te.* 12-13Kitil weng be kunumangom alik alik im dulum bakayembi te. Kunumaul dukului, em duan kel ding kele ding dim bakate,yu im kal okiyem kemoliwka! Kom muluwel dowdukudak dukudak kebomi, bokoliw ding dimbakate,alik alik biilo kaneko kukuw kuw keyemboliwka!Yukalemweng afak kunum ikal, weyembiliw kunumikal, yukalem weng afak waneng im kunum aul ikal,alik alik yomdim biliw kunum angombiim kal bakalokilew keyemboliwka! Kebiliw kawtiw bi fein nemsunsun kuwboke kitakaminwengbeemafak kawtiwkebiliw ite te. 14 Kate, nimin kunum ite mak kalokilinba keliw tewe, kunum bi nem kitakamin wengbeelo sakalaw keko, weng bo bo keliw kasike, yu ilotakala deng ibiku koyem kemina! Nimtew angom? Inem kitakamin weng ayem beelo gelewinba kebiliwkasike.”, dangse kale.

    Salai u Wiin Kikis mak Kulusu em Sang te.15 Dangeko, Sunbin-Got e Abalakam elo weng

    makso mak bokolewomele: “Kom kalel um wiinSalai kame koleko, um wiin kikis e Sala§ wanga!16 Nimtew angom? Ne ulo bamki so keumi kasike.Feinka! U kunum aul mak dukului, e kawtiw fianmak em kunum mongom keloke te. Em mulkismali mak i wiin so emisik kamok fian kelokoliw te.”,dangse kale. 17Dangeko, Abalakam e kawin dim dakkatin bukbuk gatak wakas angese kate, abenggisekale. Nimtew angom? E ibolow fukunomele: “Nemitol e 100 kese kasike, aulmak nam kaili te! Sala ukalfasel kesomi, um itol e 90 kese kasike, u ki keko, aulmak nam dukuloku kai!”, angse kasike. 18 Angeko,Sunbin-Got elo yan weng bokolewomele: “Komnangewweng be ken kate, ku Ismael elo kuw ken atikukuwkelewbolewka!”, dangse kale. 19Dangse kate,Sunbin-Got e yan weng bokolewomele: “Bayo! ‘Salau kunum aul mak duku kemoku te.’, kangi wengbe fein weng te. Kunum aul beem wiin e Aisak**dangolewka! Feinka! Eso, akalem muluwel dowiso, kangsi kitakamin weng be dukusomi, diwkuwdiwkuw ibolow fukunboki te. 20 Kate Ismael beemdulum elote nangew weng bakati kiliko, ibolowfukunbi te. Ne elo bamki kelewii, em muluweldow banban keyemko, elo kamok kalun kel kunummongom im kunum mongom kelewoki te. 21 Kate,nem kitakamin weng be Sala um min Aisak emdim elo kuw dulewoki te. Makmak itol banimeding dim kabalak, u Aisak beelo fein dukuloku te.”,dangse kale. 22 Dangei, Sunbin-Got e Abalakam elokoleweko, iti katiw elo unse kale.

    23 Katiw unse ding dim e, Abalam e Sunbin-Gotem dangse weng be kiliko, geleweko, emmin Ismaelem kal okilewse kale. Okileweko, akalem weng afakkunum bikal, ilo weyemse kunum bikal, em wengafak waneng im kunum aul bikal, alik alik biim kalbikati okiyemse kale.

    24-26 Makmak ding mak, Abalakam em itol e 99kelei, em min Ismael em itol e kiin kel kele dingkelei, beem ding bakate min yelim bi ikalem kalokilewsiliw kale. 27 Yelim ikalem so, Abalakam emweng afak kunum so, ilo weyemsiliw kunum iso,em weng afak waneng im kunum aul iso, alik alikbikalem kal okiyemsiliw kale.

    18Alemsal Kunum mak Abalakam em Fukun Talsiliw

    em Sang te.1 Deiw mak ding mak, Abalakam e mak kunum

    emwiin e Mamele beem ais tem ninit angse dim kelteinse kale. Ais tem beem mit ka kel e, e akalemsamal kal benemsiliw am be bamuk keko, dukusekale. Dukusomelei, ataan mamin kele ding mak e,Abalam e akalem am abisom dim teinbelei, Yawetelei, atemse kale.

    2 Beem ding dim bakate, e gatak daok angeko,kunum alemsal mak mobiliwi, yetemse kale. Yete-meko, fongate akate moko, am kolewko, yakoko,kalfong so im mit mewso uneko, gatak wakas angsekale.* 3 Angeko, bokoyemomele: “Kamok kunumalemsal yutaka! Yom folok keli kasike, nem amtelina! 4 Teleko, ais afak kale finengdalina! Nemweng afak kawtiw mak ok de teliw kano, yom yangingyemokoliw te. 5 Deiw kitil keyemomin waninmak memen keyembi te. Nimtew angom? Nem amteliw kasike kame, wanin waneko, fe, iti unokoliwte.”, yangse kale. Yangei, i kiliko, yan weng bokole-womeliw: “Kenka!”, dangsiliw kale.

    6 Dangsomeliwi, Abalakam e fongate akateakalem am uneko, Sala ulo bokoumomele: “Kutaka!Fongate akate falaua atite bansomak kulusomi, niniami ami kelewsomi, belet wanin mali mak fula.”,wangse kale. 7Wangeko, iti fongate uneko, akalembulmakao imbiliw dimyako uneko, samal tugul aliwmakmak bamduse kale. Bamduko, akalem wengafak kunum mak elo duleweko, bokolewomele:“Fongate akate memen kelewa!”, dangei, e emdangse weng be kiliko, gelewse kale. 8 Gelewei,Abalakam e fuse bulmakao beelo kuluko, bulmakaonon gom akal, meme non gom akal, alik be kuluko,alemsal kunum biilo deyem talse kale. Deyemteleko, ilo duyemsomi, emikel kuw ais beem mitmewso moko, “Ki wanbiliw yake? Sukum keliwyake?”, angeko, ilo yetebelei, i wansiliw kale.

    9 Wanin wanbiliw ding dim be, i Abalakam elodakalalomeliw: “Kom kalel Sala, ulio?”, dangeko,dakalasiliw kale. Dakalaliwi, e yan weng bokoyemo-mele: “U samal kal benemin am tem kel bu tako!”,yangse kale. 10 Yangei, Yawe e bokolewomele:“Makmak itol teleko, iti banime ding dim bakate,ne iti toloki te. Beem ding dim be, kom kalelSala u kunum aul mak dukuko, foloku te.”, dangsekale. Dangse kate, Sala u am benemin am beemabisom dim kel mobomului, im weng be kiliyemsukale.* 11 Kiliyemsu kate, Abalakam so, Sala so,yemkal bi atin atin fasel kesomeliwi, Sala um auldukulomin deiw bakati banimse kale. 12 Banimsekasike, Sala u kunum beem weng be kiliko, yol

    * 17:10-11: Kalan Kunum 7:8; Ulom 4:11 § 17:15: 17:15 Wiin beem mongom ete “Wiin so Waneng”. ** 17:19: 17:19 Wiin beemmongom ete “Abenggile Kunum”. * 18:2: Kibulu 13:2 * 18:10: Ulom 9:9

  • Talfut Kese 18:13 16 Talfut Kese 19:3

    angeko, abenggilin fian mak kesomi, bokolomelu:“Nesik atin fasel kal aut angii, nem imok akatikanele fasel kebe kasike, ne nono keko, aul dukulokia?”, angsu kale.* 13 Angui, Yawe e Abalakam elobokolewomele: “Nimtew angom ete kom kalel Salau abenggiko, bokolomelu: ‘Ne fasel kesi o! Nono aulmak dukuloki o?’, angbu ya? 14Mesesem mesesemeisneng angommak be, Yawe nem dulum elote kuwki ka! Kasike, fein! Mak itol makmak banime dingdim kabalak e, ne iti telii, Sala u kunum aul makdukuko, foloku te.”, dangse kale.* 15 Dangei, Sala ufinganeko, dasuwweng bokolomelu: “Ne abenginbate!”, dangsu kate, Yawe e bokoumomele: “Babo! Kuabenggilew te!”, wangse kale.

    Sodom Abiw Mutuk Fian em Kaneloke em Sang te.16 Keko beli, kunum alemsal biim wanin banim

    keliw ding kabalak e, i mosomi, Abalakam so Sodomabiw mutuk fian deiwkim kalo gui unsiliw kale.17 Unsomeliwi, Yawe e ibolow fukunomele: “Nemkaneloki eisneng be Abalakam elo bokolewo yo.18 Nimtew angom? Ne Abalakam em muluweldow ilo bamki fian so keyemii, i kawtiw kitil sokebomeliwi, aneng aneng angom imkawtiw alik aliki em wiin dim kel bamki so kulokoliw kasike. 19 Neelo nakalem wiin so amkosi kasike kame, e akalemmuluwel dow so, akalem angin so, alik alik ilo nemsawa weng be kilele kukuyemoke te. Kukuyemetewe, i nem sawa weng be kilele geleweko, kiol kuwkukuwkuwkemoliwka! Keko beli, Yawenem fawtukayem ilo bokoyemsi weng be fein dem gilaloke te.”,angse kale. 20Angeko, Abalakam elo bokolewomele:“Ne kililite: Sodom so Gomola so, abiw mutuk fianalew biim kukuw e atin kuw wa wa kesomi, silisili nam kukuw fian kekabiliw 21 kasike kame, nedak uneko, kawtiw biim sili sili kekabiliw ibolowbeelo atebam uneko, kilele kal kelite: Abiw mutukfian alew biim kilisi teng so sang be, fein meniba.”, dangse kale. 22 Dangei, mali kunum alew bideiwkim kuw gui uneko, Sodom abiw fian unsiliwkale. Uniwi, Abalakam e Yawe eso aso imikel kuwalenaliw kale.

    23 Bomeliwi, Abalakam e Yawe em mit mewsouneko, bokolewomele: “Ku kunum waneng toko-toko so, kunum waneng sakok kebiliw iso, alik alikbongguko, banim keyemokolew, a? 24 50 kel kunumwaneng kiol kukuw kuw aluwko, gelewbiliw kawtiwmak abiw mutuk fian beem dim biliw tewe, yutokotoko kukuw so kawtiw ilo ibolow fukuninbakesomi, wa so ken so kawtiw alik alik bongguko,yenokolew sako? 25 Ku kunum waneng alik alikim diwyemin kunum kasike, ku kiol kuw diwyema!Ku kanelom kunum waneng ibolow sili sili namso, kunum waneng kiol kukuw ken so, alik alikbongguko, kukuw ki makmak ilo kukuyemeko, ilomakuw yenokolew te!”, dangse kale. 26 Dangei,Yawe e bokolewomele: “Sodom abiwmutuk fian kel,50 kel tokotoko kebiliw kunum waneng mak yetemitewe, fein, ne abiw be banim keyeminba kelokite.”, dangse kale. 27 Dangei, Abalakam e iti weng

    makso bokolewomele: “Kutaka! Ne kutew kawintawal atew kebi kate, kalaing kuw keko, KamokFian kuso weng bakabi te. 28 Mesik esik 50 kelkunum waneng sukumeko, 45 kuw biw tewe, kuteingabi kunum waneng sukum biliw biilo ibolowfukuneko, abiw mutuk fian be banim kelewokolewsako?”, dangse kale. Dangei, Yawe e yan wengbokolewomele: “45 kel kunum waneng biw tewe,ne ilo nam yeni te.”, dangse kale. 29 Dangeko,Abalakam e iti bokolewomele: “Kate, 40 kel kunumwaneng tokotoko kiol kukuw so biw tewe, ku nonokeyemokolew a?”, dangse kale. Dangei, Sunbin-Got e yan weng bokolewomele: “40 kel kunumwaneng tokotoko kiol kukuw so biw tewe, ne ilonam yeni te.”, dangse kale. 30 Dangei, Abalakam eiti weng mak bokolewomele: “Kamok Fian kutaka!Ku kane