١

مسکونی بررسی چارچوب و اصول معماري پایدار در شهرك هاي

(نمونه موردي شهرك اکباتان تهران) * 3 فرید اکبري * 2 مصطفی اکبري نژاد _ 1 حسن سجادزاده

علی سینا، همدان، ایراناستادیار دانشکده هنر و معماري دانشگاه بو 1H.sajadzadeh@gmail.com

،اراكدانشجوي کارشناسی ارشد معماري، دانشگاه آزاد اسالمی اراك 2Ma.architect20@gmail.com

،اراكدانشجوي کارشناسی ارشد معماري، دانشگاه آزاد اسالمی اراك 3Eng.akbari2000@ymail.com

چکیدهدر گذشته زندگی در احتیاج به مکان هایی آرامش بخش براي اسکان دارند که بتواند نیازهاي آنها را برآورده کند.ها براي سکونت گزیدن انسان

ساختمان هاي با ارتفاع کم جریان داشته ولی امروزه با رشد جمعیت ساختمان ها از یک یا دو طبقه به چندین طبقه تبدیل شدند و آپارتمان ي مسکونی اغلب در اطراف شهرها پدیدار میگردند تا با رشد جمعیت شهرها دچار مشکالت متعدد از جمله نشینی رونق پیدا کرد.شهرك ها

له مسکن نشوند.اما اغلب این شهرك ها هم توان برآورده کردن نیازهاي انسان ها را ندارند و در چارچوب معماري پایدار و فاکتورهاي آن ازجمت محیطی و عوامل متعدد دیگري نمی باشند.به دلیل کاهش انرژي هاي فسیلی و همچنین از بین فرهنگی، اقلیمی، صرفه جویی انرژي، زیس

معماري پایدار در شهرك هاي مسکونی براي آرامش بخشیدن به زندگی انسان ها و همچنین بررسی این مقاله ارائه رفتن محیط زیست هدف ازو بررسی و تجزیه به رشته تحریر درآمده است. باشد.این مقاله با روش توصیفیصرفه جویی در انرژي و جلوگیري از تخریب محیط زیست می

است. سوال پیش آمده این است که آیا شهرك هاي مسکونی نیاز هاي انسان را در کتابخانه ايتحلیل آن با جمع آوري اطالعات از طریق رفتن انرژي و تخریب محیط زیست می شوند؟ بنابراین احتمال زمینه مسکن پایدار برآورده می کند؟ آیا شهرك هاي مسکونی باعث از بین

وقوع این فرضیه می باشد که اگر اصول معماري پایدار در شهرك هاي مسکونی رعایت شود پس زندگی آرامش بخش و همچنین محیط زیست .سالم خواهیم داشت

فرهنگی ،زیست محیطی ،اقلیمی ،شهرك هاي مسکونی ،معماري پایدار کلید واژه :

٢

مقدمه

معماري پایدار مهمترین مسئله در زمان و امري گسترده و فراگیر می باشد.در معماري پایدار مهمترین دغدغه انرژي فسیلی حفظ محیط زیست است.به گونه اي که با ایجاد بنا باعث از بین رفتن محیط زیست نشود و همچنین

.بحث بسیار مهمی می باشد که اگر به معماري پایدار اهمیت داده نشود باعث کاهش انرژي فسیلی می شودهاي جهان امروز شده است چه کشورهاي که تامین کننده مواد خام انرژي نحوه تامین انرژي یکی از دغدغه

2040نند بسیاري از مردم تمایل دارند بدانند که تا کهستند و چه آنهاي که با فناوري خود آن را قابل استفاده میهاي سبز و قابل بازیابی مثل انرژي باد و خورشید حرکت خواهیم کرد یا خیر، جهان در مسیر استفاده از انرژي

جهان بیشتر از سوخت فسیلی 2040کند که این تا سال المللی انرژي به این گونه فکر میسازمان چشم انداز بینکند و مصرف انرژي جهانی به شدت افزایش خواهد یافت و درخواست تقاضاي ال سنگ و نفت استفاده میمثل زغ

کند و چین که به تازگی جایگاه بخصوص اسیا افزایش پیدا می کشورهاي در حال توسعههاي جهانی در انرژيباالترین مصرف انرژي جهان را دارد که این عنوان قبل از این دراختیار کشور آمریکا بود داراي بیشترین سهم در

را خواهد کشورهاي توسعه یافتهتی که در اینده گریبان رشد مصرف جهانی در سی سال آینده خواهد بود از مشکالشود تغییرات و فشارهاي جدید در خواهد بود و این عمل باعث می 2040در سال رویه انتشار کربن گرفت رشد بی

شود که در صورتی هاي مربوط به انرژي هم منجر میژئوپلتیک به وجود آید همچنین این تغییر به پیشرفت فناوري 2040رژي در سال ها دسترسی پیدا نکنند ضرر بزرگی در بازار انکه کشورهاي تولید کننده انرژي به این فناوري

توان روسیه را مثال زد که بشدت به درآمدهاي حاصل از نفت و گاز خود خواهند خورد از جمله این کشورها می وابسته است.

موضوع توسعه پایدار چند دهه اي است که در علوم و حرفه هاي مختلف از جمله معماري و شهر سازي مطرح ی و نیز مصرف بی رویه انرژي هاي فسیلی در جهان می شده و ریشه آن در بحران هاي زیست محیط

باشد.موضوعاتی چون گرمایش عمومی کره زمین،رشد فزاینده گازهاي گلخانه اي در جو زمین که خود عامل گرمایش زمین است، آلودگی آب و هوا وخاك وهمه به تشدید فعالیت هاي جوي علیه تخریب روز افزون محیط

)105 :1387از انرژي هاي محدود فسیلی منجر شده است (شقایقی و مفیدي زیست و استفاده بی رویه طبق تعریف شرایط آسایشی حرارتی ،محدوده اي است از دما و رطوبت که در آن ساز و کار تنظیم حرارت بدن در

رتی حداقل فعالیت باشد.تعیین محدوده ي آسایشی حرارتی به محاسبات طراحی ساختمان اندازه دستگاه هاي حراوبرودتی و ضخامت عایق و جنس مصالح و به طور کلی به میزان مصرف و اتالف انرژي تاثیر مستقیم دارد و با توجه به این که افراد در شرایط اقلیمی یکسان احساس آسایش دمایی مشابهی دارند الزم است که براي هر منطقه اقلیمی

) 45 :1388روش و طباطباییمحدوده آسایش حرارتی به طور دقیق مشخص شود (صادقی معماري پایدار داراي اصول و قواعدي از جمله اقلیمی، صرفه جویی ، انرژي زیست محیطی که بعضی از بزرگان معماري آن را معماري سبزهم می گویند می باشد.بزرگان معماري بر این باورند که ایجاد بنا باعث از بین رفتن

٣

اینگونه تعریف می کنیم که بنایی داراي معماري پایدار می باشد که بتواند محیط زیست نشود و معماري پایدار رانیازهاي انسان ها را در زمان هاي متفاوت برآورده کند در این صورت هیچ بنایی به صورت صد در صد پایدار نیست

یگر جوابگو نیاز چون به دلیل پیشرفت علم بنا هاي سنتی گذشته شاید در زمان خود بسیار مفید بوده اند ولی دهاي انسان حال نیستند.از دیدگاه دیگر اگر به موضوع بنگریم بناهاي سنتی که به بناهایی پایدار تبدیل شده اند به صورتی بنا گشته اند که با طبیعت رابطه مستقیم دارند و تکنو لوژي دراین بنا ها ورود نکرده وبیشتر بنا هاي اقلیمی

می باشند. روش تحقیق

است هر پژوهش علمی نیاز به یک روش تحقیق مناسب دارد.روش تحقیق باید به گونه اي انتخاب شود بدیهیطرفه بر قرار کند.حال براي ایجاد شالوده اي انسجام بخش بر این تحقیق 2که موضوع مقاله بتواند با آن یک رابطه

است براي بدست آوردن نتایج مطلوب در روش توصیفی انتخاب و در طول پروسه پژوهش مورد استفاده قرار گرفته این مقاله از روش کتابخانه اي استفاده شده است و در نهایت سعی شده است با بازدید از امکانات موجود میدانی و آوردن نمونه هاي موردي از گونه هاي مختلف مسکن، مطالب بدست آمده را تحلیل و تکمیل نموده و جمع بندي

نهایی رساند. :لغوي نظر از پایداري

پایدار معناي به واژه این معین فرهنگ در . است آمده ماندنی و دوام با معناي به پایداري دهخدا نامه لغت در

ریشه از sustain فعل .است دادن نشان استقامت و کردن معناي پایداري به " پایش" مصدر از مقاومت و بودن

)کردن حفظ داشتن، نگه معناي به( Tinere و ) باال به پایین از معناي به( sus جزء دو از و sustinere التین

حمایت" قبیل از مفاهیمی با فعل این .است شده گرفته کار به انگلیسی زبان در 1920 سال از و شده است تشکیل

که رود می کار به "چیزي یا و حالت شرایط، " توصیف در sustainableصفت و است آمیخته "تداوم و پشتیبانی

1 است تداوم یافته همچنان معاش، تامین یا کمک واسطه به یا گرفته قرار پشتیبانی مورد تعاریف توسعه پایدار

سازي برآورده در آینده هاي نسل توانایی آنکه بدون سازد برآورده را حال زمان نیازهاي که اي توسعه .1

جهان اساسی نیازهاي ویژه به :دارد وجود کلیدي مفهوم دو تعریف این در .به خطر اندازد را نیازهایشان

شرایط ي واسطه به که» محدودیت« موضوع و شود؛ داده تخصیص باید مهمتر کدام اولویت به ، فقیر

شده تحمیل آینده و اکنون نیازهاي به دستیابی براي محیطی هاي بر توانایی اجتماعی سازمان و فناوري

(URL 1)) . 1987، بروندلند مجمع است (

نسل نیازهاي اینکه ضمن زیست محیط و طبیعت به نیاز مقابل در رشد و توسعه به نیاز ساختن متعادل .2

(URL 2) .شود برآورده ، آینده هاي نسل آرزوهاي و نیازها گرفتن قرار خطر بدون در کنونی

۴

دورنماي به آسیبی هیچ کنونی زمان در زیست محیط و منابع از استفاده : دهد تضمین که اي توسعه .3

(URL 3) .سازد نمی وارد نسل آینده ي استفاده

ضمن آغازیان و حشرات ، جانوران ، گیاهان ، خاك گوناگون و متنوع اکوسیستم از محافظت و نگهداري .4

(URL 4) .بماند باقی ثابت ها جنگل وري اینکه بهره

4 .کنند می استفاده اطرافشان هاي اکوسیستم هاي ظرفیت از که انسانهایی زندگی کیفیت بهبود .5

یک طبیعی منابع که است مسیري در اجتماعی و اقتصادي ي توسعه به دستیابی معناي به لغت این .6

(URL 5) .تهی نکند را کشور

نسلهاي براي استفاده مورد منابع یا نسازد وارد زیست محیط به همیشگی زیانهاي که انسانی هايفعالیت .7

(URL 6) .نکند را غارت آینده

محیط شوند، داري نگه منابع بلندمدت در که اي گونه به ، اجتماعی و اقتصادي اهداف به دستیابی .8

(URL 7) .گردد تضمین انسانها رفاه و تندرستی و محافظت شود زیست

یابد. تحقق آینده نسلهاي زیست محیط و منابع ، درآمد تحلیل و کاهش بدون که اقتصادي توسعه .9(URL 8)

ایجاد از پرهیز و کنند بازسازي را آنها تا یابند فرصت طبیعی هاي سامانه که اي گونه به منابع از استفاده .10

(URL 9) .کنند می نابود را زیستی هاي سامانه هایی که آلودگی

منابع آنکه بدون شود برآورده کنونی ي جامعه نیازهاي که اي گونه به منابع مدیریت و استفاده فلسفه .11

(URL 10) .افتد خطر به هاي آینده نسل براي

جلوگیري .اجتماعی و اقتصادي ، محیطی عوامل از متشکل چارچوبی در منابع از خردمندانه ي استفاده .12

.شود حفظ آینده نسلهاي زندگی کیفیت اینکه ضمن کنونی زندگی کیفیت دادن بهبود و نیز کاهش از(URL 11)

و شناختی بوم فرآیندهاي با درگیر طبیعت با که اي گونه به محیطی زیست متنوع مجموعه از استفاده .13 نسبت خطر بی روشهاي به کشاورزي محصوالت مثال عنوان به .باشد سازگار حیات هاي حامی سامانه

(URL 12) .کنند پشتیبانی و حفظ آیندگان براي را ژنتیکی تنوع و که گوناگونی شوند تولید بوم به

می محرومیت و فقر حذف نیازمند همه از اول .دارد گوناگونی هاي جنبه پایداري نیست} {تعریف .14

و دایمی طور به را فقر حذف توانند می تنهایی به که است منابعی بهبود و داري نیازمند نگه دوم .باشد رشد به محدود فقط که دهیم گسترش را توسعه مفهوم اینکه باید سوم .کنند تضمین همیشگی

(URL 13) .شود هم شامل را فرهنگی و اجتماعی توسعه بلکه نباشد اقتصادي

جهان و اروپا شمار گاه پایدار توسعه ي تاریخچه

۵

سال در (UN) متحد ملل سازمان توسط (WCED) توسعه و زیست محیط جهانی مجمع : 1987 سال

»بلندمدت در جهانی و اي منطقه زیست محیط براي خطر ایجاد بدون مدت کوتاه در رفاه بهبود« هدف با 1983 .کرد منتشر» بروندلند گزارش« نام به 1987 سال در را گزارشی نروژ نخست وزیر ریاست با مجمع این .شد ایجاد یا UNCEDبه (معروف توسعه و زیست محیط براي ملل سازمان همایش .ریودژانیرو ، برزیل : 1992 سال

اصول فهرست و ، توسعه و زیست محیط مورد در ریو ي بیانیه ، 21 ماموریت کنندگان زمین). شرکت اجالس

21دستور کار مهمترین نتیجه این اجالس جمع بندي آن است که به عنوان .پذیرفتند را پایدار جنگلها مدیریتشناخته شد و بر اساس آن دولتها موظف شدند چارچوب استراتژیکی خاصی را برگزینند که ترکیب اهداف توسعه

، تشکیل کمسیون توسعه پایدار در 21اي و زیست محیطی را میسر سازد یکی از توصیه هاي مهم دستور کار وسعه پایدار را دنبال می کند.سازمان ملل متحد بود . که در حال حاضر اهداف مربوط به ت

به مربوط هاي فعالیت ارزیابی و بازنگري براي عمومی مجمع ویژه نشست برگزاري ، نیویورك : 1997 سال

.21ماموریت

مجمع طرف از پیشنهادي گوتبرگ در (European Council)اروپا انجمن ، 2001 ژوان در : 2001 سال

.داد قرار بحث و بررسی مورد را» پایدار توسعه براي اروپایی رویکرد : بهتر جهانی براي پایدار اروپاي« مبنی بر اروپا

جمله از کننده شرکت هزار دهها - پایدار ي توسعه جهانی اجالس 2002 یوهانسبورگ اجالس : 2002 سال

را مهم گروههاي دیگر و تجاري ، غیردولتی سازمانهاي از رهبرانی و ها ملت نمایندگان ، ها دولت و سران کشورها

مانند چالش هایی .دهد سوق پیچیده چالشهاي سمت به را مستقیم فعالیتهاي و جهانی توجه تا هم آورد گرد

فزاینده تقاضاي با ، است شدن تر پرجمعیت حال در که کنونی جهان در طبیعی منابع وحفظ افراد زندگی بهبود

.اقتصادي امنیت و بهداشتی خدمات ، انرژي ، ،بهداشت سرپناه ، آب ، غذا براي

ي همه 2015 سال تا .ملل سازمان ي هزاره اهداف پذیرش ، عمومی مجمع ، نیویورك : 2015 تا 2005 سال تا مطلق فقیران تعداد کردن نصف شامل هدف این .برسند اهداف این به که شدند متعهد ملل سازمان عضو 119

(URL 14) .باشد می عمومی ابتدایی آموزشهاي ي ارائه و ایدز گسترش متوقف کردن تعریف معماري پایدار

هاي مهم معاصر به را شاید بتوان یکی از جریان - است طراحی پایدارکه در واقع زیرمجموعه - معماري پایدار درصد 50رود. براي مثال، العملی منطقی در برابر مسایل و مشکالت عصر صنعت به شمار میحساب آورد که عکس

هاي زیست محیطی شده و شود که این به نوبه خود منجر به بحرانها مصرف میاز ذخایر سوختی در ساختمان بخوبی قابل مشاهده است. معماريابراین، ضرورت ایجاد و توسعه هرچه بیشتر مقوله پایداري در خواهد شد. بن

معماري پایدار، مانند سایر مقوالت معماري، داراي اصول و قواعد خاص خود است و این سه مرحله را در گیرد:برمی

۶

ی در منابع ، طراحی براي بازگشت به چرخه زندگی و طراحی براي انسان که هرکدام آنها صرفه جویشناخت و مطالعه این تدابیر، معمار را به درك بیشتر از محیطی که باید طراحی هاي ویژه خود را دارند.استراتژي

رساند.آن را انجام دهد، می

):Economy of Resources( مرحله صرفه جویی در منابعهاي فسیلی، در سوخت هاي تجدیدناپذیر مانندبرداري مناسب از منابع و انرژياین اصل از یک سو به بهره

سوي دیگر به کنترل و به کارگیري هرچه بهتر منابع طبیعی به عنوان ذخایري پردازد و ازجهت کاهش مصرف میرا، انرژي حاصل از نور خورشید منابع سرشارو نامیبه عنوان مثال، یکی از تجدید پذیر و ماندگار توجه جدي دارد.

است که امروزه توسط تکنولوژي فتوولتاییک براي فراهم کردن آب و برق مصرفی در ساختمان، از آن استفاده تواند مورد توجه قرارگیردکه شامل حفظ انرژي، حفظ آب و حفظ براي کنترل منابع، سه نوع استراتژي می شود.می

شود، تمرکز براین سه منبع، به دلیل اهمیت آنها در ساخت و اداره ساختمان مان گونه که مشاهده میمواد است. ه است.

)Life Cycle Design( مرحله طراحی براي بازگشت به چرخه زندگی تبدیل دومین اصل از معماري پایدار بر این فکر و یا نظریه استوار شده است که ماده از یک شکل قابل استفاده

واسطه این اصل، یکی از از سوي دیگر به شود، بدون اینکه به مفید بودن آن آسیبی رسیده باشد.به شکل دیگري میاین نظریه براي رسیدن به این منظور در سه مرحله، ساختمان را وظایف طراح، جلوگیري از آلودگی محیط است.

مرحله پیش از ساخت، مرحله در حال ساخت و مرحله د از:مورد بررسی قرار می دهد. این مراحل به ترتیب عبارتنباید توجه داشت که این مراحل به یکدیگر مرتبط بوده و مرز مشخصی بین آنها وجود ندارد. براي پس از ساخت.

مثال، می توان از مواد بازیافتی در مرحله پس از ساخت یک ساختمان به عنوان مصالح اولیه در مرحله ساخت دیگر استفاده کرد.ساختمانی

):Humane Design( مرحله طراحی براي انساناصل طراحی براي انسان، آخرین و شاید مهمترین اصل از معماري پایدار است. این اصل ریشه در نیازهایی دارد

می که براي حفظ و نگهداري عناصر زنجیره اي اکوسیستم الزم است که آنها نیز به نوبه خود بقاي انسان را تضمینطراحی سایت و راحتی انسان است -این اصل داراي سه استراتژي نگهداري از منابع طبیعی، طراحی شهري کنند.

که تمرکزشان بر افزایش همزیستی بین ساختمان و محیط بیرون از آن و بین ساختمان و افراد استفاده کننده از پایدار، طراح باید این مراحل و اصول را که تعریف کننده توان گفت که براي رسیدن به معماري واقع می در آنهاست.

URL) یک چارچوب اصلی براي طرحی پایدار است را در طرح خود لحاظ و برحسب مورد ترکیب و متعادل کند.15)

٧

اصول معماري پایدار

ر است:بندي شود به شرح زیاصولی که باید رعایت شود تا یک ساختمان در زمره بناهاي پایدار طبقه اصل اول:حفظ انرژي

بنا باید طوري ساخته شود که نیاز ساختمان به سوختهاي فسیلی را به حداقل برساند. اصل دوم: هماهنگی با اقلیم

بنا باید طوري طراحی شوند که با اقلیم و منابع انزژي موجود در محل احداث هماهنگی داشته و کار کند. جدیداصل سوم:کاهش استفاده از منابع

اي طراحی شوند که میزان استفاده از منابع جدید را تا حد ممکن کاهش داده و در ها بایستی به گونهساختمان پایان عمر مفید خود براي ساختن بناي جدید، خود به عنوان منبع جدید به کار روند.

اصل جهارم:برآوردن نیازهاي ساکنان وجسمی ساکنان از اهمیت خاصی برخوردار است. در معماري پایدار برآورده شدن نیازهاي روحی

م:هماهنگی با سایتجاصل پن بنا باید با مالیمت در زمین سایت خود قرار گیرد و با محیط اطراف سنخیت داشته باشد.

اصل ششم:کل گراییسم شود، تجتمام اصل معماري پایدار باید در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم می

1 یابد. اهداف معماري پایدار

هنگام ها و حفظ و نگهداري از آن در حال و آینده، کاربرد مصالحی که چه دراهمیت دادن به زندگی انسانهاي سوختی و حد تولید ویا کاربري و حتی تخریب با محیط خود همگن و پایدار باشند، حداقل استفاده از انرژي

هاي طبیعی، حداقل تخریب محیط زیست، بهبود فیزیکی و روانی زندگی انسان هاو کلیه اکثر بکارگیري انرژيبر روي محیط، منابع کاهش آسیبها ساختمان موجودات زنده. هماهنگی با محیط طبیعی. هدف از طراحی این

باشد:انرژي و طبیعت است و شامل قوانین زیر می کاهش مصرف منابع غیرقابل تجدید

توسعه محیط طبیعی مصرف مواد سمی و یا آسیب رسان بر طبیعت، در صنعت ساختمان سازيحذف یا کاهش

هاي ساختمان سازي تالشی در جهت تأمین کیفیت یکپارچه، از نظر اقتصادي، اجتماعی و محیطی تکنیکاست. استفاده معقول از منابع طبیعی و مدیریت مناسب ساختمان سازي به حفظ منابع طبیعی محدود و کاهش

شود. کیفیت اساس طراحی پایدار ک نموده (محافظت از انرژي) و باعث بهبود کیفیت محیطی میمصرف انرژي کمشود و همچنین استفاده از مصالح با قابلیت ماندگاري باشد. کیفیت مطلوب بدون توجه به طبیعت فراهم نمیمی

٨

و آسایش که در واقع سالمت طوالنی نیز باید در نظر گرفته شود. رسیدن به استانداردهاي باالي کیفیت، امنیتکند از مهمترین اهداف معماري پایدار است که رسیدن به چنین شرایطی با استفاده از مدیریت انسانها را تأمین می

گیرد.ها صورت میکارآمد و به کار گیري آخرین تکنولوژي بر این اساس اصولی که باید در این معماري به کار بست شامل موارد زیر است:

راك حس مکان، فضاي هستی و عدم مزاحمت درآناد و باد انرژي خورشیديهاي طبیعی، مانند استفاده از انرژي

، قابل بازیافت و بادوام.کاربرد مصالح طبیعی و بومی گیري از آب دریاچه، دریاو بهره آب بارانآوري و استفاده از آب بویژه جمع

عایق بندي حرارتی، صوتی وایزوله مناسب ساختمان. طبیعی به کمک سقفقابلیت تهویه

2 نور گیري صحیح و طراحی صحیح بازشوها. نظریه توسعه پایدار شهري

اندیشه توسعه شهري پایدار از جنبه هاي بسیار گسترده مطالعات در امور توسعه است. ارائه یک تعریف - اصول –مشخص در این رابطه زیاد ساده نیست اما سعی می شود معنی توسعه شهري پایدار از بین مفاهیم

اط با تحوالت تاریخی مطرح نمی تاریخچه مطالعات کاربردي تشریح شود. اندیشه توسعه شهري پایدارتنها در ارتبشودبلکه در این رابطه توسعه خردمندانه علوم مختلف و دانش اجتماعی نیز مطرح است. توجه به تحوالت باعث می شود حجم و کیفیت دانش موجود درباره محیط زیست شهري افزایش یابد از جمله علم شناسایی و رفع آلودگی

هانی آب و هوا و موارد دیگري از این قبیل در این رابطه مطرح می شوند تغییرات ج –گازهاي گلخانه اي - هواپیشرفت در زمینه علوم اجتماعی نیز باکمک دستور کارهاي تحقیقی مختلف درباره توسعه پایدار صورت می گیرند

ته و آنچه ذکر شد نشان دهنده این است که بحث توسعه شهري تحت تاثیر مفاهیم و موضوعات مختلفی قرار گرفبا علومی چون سیاست هاي اقتصادي و دانش تئوري و تجربی به مقابله برخاسته است و بعضی اوقات نیز با تحوالت

)17: 1379تاریخی شکل گرفته یا تغییر جهت داده است.(نصیري، کاهش -نظریه توسعه پایدار شهري موضوع هاي جلوگیري از آلودگی هاي محیط زیست شهري و ناحیه اي

عدم حمایت از توسعه زیان آور و از بین -ناحیه اي و ملی حمایت از بازیافت ها -هاي تولید محیط محلی ظرفیتبردن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح می کند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را با برنامه ریزي اهمیت

ه جانیه اي کنند. این نظریه بسیاري می دهد و معتقد است دولت ها باید از محیط زیست شهري حمایت همالگوي موثر حمل و نقل در زمینه مصرف سوخت و نیز شهر –الگوي پایداري سکونت گا ه ها –پایداري شکل شهر

,Scoutرا در سلسله مراتب ناحیه شهري بررسی می کند. زیرا ایجاد شهر را فقط براي لذت شهر نشینان می داند (

2005, p89(

٩

ناي نظري مفهوم پایداري در شهر و ناحیه شامل این موارد می شود: کاهش آلودگی ، در یک دید اجمالی مبمصرفی،افزایش بیش از حد ينگهداري منابع طبیعی، کاهش حجم ضایعات شهري،افزایش بازیافت ها،کاهش انرژِ

وکاهش شهري جانداران مفید در شهر و روستا باایجاد جامعه جنگلی و درختان شهري و نواحی سبز ، عدم تمرکزپراکندگی ها،افزایش تراکم متوسط در حومه هاي شهري و شهر هاي کوچک،کاهش فواصل ارتباطی ،ایجاد اشتغال محلی، توسعه متنوع مساکن در مراکز اشتغال،توسعه شهرهاي کوچک براي کاهش اتکا به شهرهاي

یریت ضایعات بازیافت نشدنی و تهیه بزرگ،ساختاراجتماع متعادل،حمل و نقل عمومی و کاهش ترافیک جاده اي،مدغذاي پایدار محلی . به این طریق اوال با جایگزینی منابع و نوسازي آنها اتخاذ سیاست کاربري صحیح محافظت از زمین باال می رود ثانیا با توجه به برنامه ریزي شهري وناحیه اي و سامان دهی فضا توسعه پایدار شهري حاصل می

شود.تاکنون باعث به وجود آمدن آنها شده بحران 19از این مکاتب می توان گفت آنچه از قرن در نتیجه گیري

شهري است که آمایش و ساماندهی شهري را مشکل کرده است به طور کلی نظریه پردازان معتقدند که آمایش ا انسان جمع شهري موضوع یک علم دقیق نیست بلکه ترکیبی از علوم و در واقع بحثی میان رشته اي است زیر

اضداد و در نتیجه شهر هم جمع اضداد است در واقع ساخت ها مدیران این نظریه ها بوده اند اما اجراي این نظریه ها نه تنها مشکل شهر را حل نکرده بلکه بر آن افزوده است زیرا بیشتر این نظریه ها مخالف خواست انسانهاي زمان

).20: 1379خود بوده اند.(نصیري،پایداري شهري مفهومی است که در پی طرح توسعه پایدار بعنوان الگو واژه جدیدي در جهان مطرح گردید.

اقتصادي در شهر ها از منظر بوم - ریشه هاي نگرش توسعه پایدار با نارضایتی از منابع توسعه و رشد اجتماعیهاي زیست محیطی بر ضد توسعه میالدي جنبش گسترده اي با حساسیت 70شناسی بر می گردد. از اوایل دهه

شهر ها (به ویژه کالنشهر ها)در کشورهاي شمال به راه افتاد. در همین سال ها نگرانی به پایان رسیدن برخی از منابع عمده و اصلی و رشد صنعتی به نگرانی هاي اضافه شد و به تدریج محدودیتهاي رشد در زیست کره پدید آمد.

ي مسلط سردمداران توسعه جهان بود که همچنان بر طبل رشد اقتصادي به هر قیمتی این گونه تفکرات در باورهاو بطور مشخص در کنفرانس 1990(البته با وعده باز پرداخت قیمت ها در آینده) می کوبیدند تا آنکه از اوایل دهه

ي کنونی را بدون کاهش ریو ضرورت بازنگري توسعه جهانی با نگرش توسعه پایدار پذیرفته شد توسعه اي که نیازهاتوانایی نسل هاي آتی و برآوردن نیازشان برآورده می کند. این الگو واره تازه با عنوان توسعه پایدار به مقابله با

توزیع و مصرف ناسازگار با طبیعتی می پردازد که به اتمام منابع و تخریب محیط زیست می انجامد -الگوهاي تولیدنظام هاي –ا تایید می کند که به بهبود کیفیت زندگی انسان ها در حد ظرفیت پذیرش و تنها فرایند توسعه اي ر

پشتیبان حیات منجر شود. الگو واره تازه قداست رشد را شکست و به عدالت بین نسل ها ، وابستگی بی چون و چرا راه ارزش هاي معنوي و به طبیعت ،برتري کیفیت توسعه بر کمیت رشد، کل گرایی توانمند سازي اجتماعات به هم

).10- 7: 1379انسانی تاکید ویژه اي کرد.(صرافی،

١٠

شهر پایدار:که در در دوره متوسط است که حافظ و ارتقا دهنده رفاه اهالی چه در بلند مدت و چهشهر پایدار شهري است

کپارچه در نتایج اقتصادي گیري یکه تصمیمکندضمن باالترین کیفیت زندگی از آن بدست بیاید. پایداري ایجاب می اجتماعی خوب به اجرا درآید. و اکولوژي و

کند ما انسانها در مصرف مواد تجدید شونده که ایجاب میپایداري محیطی به معنی حفظ سرمایه طبیعی است توانندکه سیستم هاي طبیعی میکرده و بیشتر از آنچهو در مصرف آب و منابع انرژي حد و اندازه را رعایت

3 کنند مصرف نکنیم.فراهم

اصول شهر پایدار:

گزیند به خطر اندازند.میکه در آینده بر را کودکان و نسل آینده و آنچهتصمیمات امروز نبایستی آینده • گرفته، پایداري جامع فداي پایداري جامعه دیگر نشود.منابع طبیعی بایستی عادالنه مورد استفاده قرار • استفاده از منابع تجدید شونده مورد تائید و تشویق ما است • اند.همکلیه سطوح دولتی مبرقراري همکاري قوي و ارتباطات آزاد بین مردم و بخش اصناف و • نهیم.ما تنوع فرهنگی و اقتصادي و محیطی را ارج می •ها و تحصیالت و اشتغال و تفریحات الم خطري را براي تعامل انسانهر جامعه بایستی زمینه بهداشتی، حیاتی و بی •

کند.توسعه فرهنگی فراهم ها وو سرگرمیتوانند تا که میشودکنونی اطالق میدر حال فعالیت پایداري به توانمندي جامعه اکوسیستم و یا به هر سیستم •

کلیدي به حکم اجبار به سمت سقوط داده، بدون اینکه بر اثر فرسایش و تهی شدن منابعآینده نامعلوم ادامه فعالیت هدایت شوند.

توجه به موارد ذیل: سودمند. ها و مسیرهاي تدارك دیده شدههاي روي سایت شامل دسترسیاستقرار ساختمان – ها با توجه به خورشید و محیط اطراف.یابی ساختمانجهت – ها.هاي داخلی و درها و پنجرهچیدمان اتاق – ها و اجزاء تشکیل دهنده محیطی.ابعاد و وجوه ساختمان – 3 رنگ، نما، تزئینات ساختمان و محیط. –

نظریات معماران در مورد معماري پایدار کن یانگ

توان نوعی از طراحی قلمداد کرد تعریف کرد در واقع طراحی پایدار را می اکولوژیکتوان طراحی حی پایدار را میطرا هاي اکولوژیکی کره زمین هماهنگی کامل دارندکه در طول حیات چرخه خویش با سیستم

١١

نورمن فاسترگویند((کمتر، دقیقا مصداق همان ضرب المثل که می اکولوژيطراحی پایدار یعنی حداکثر کارایی با حداقل ابزار در

نی استفاده ایده آل از ابزار معماري جهت صرفه جویی در انرژي به جاي استفاده از بیشتر است)) طراحی پایدار یع نمایند.هاي مکانیکی زائد که جهان را به سوي گرمتر شدن هدایت میسیستم

یان کاپلیکیاصلی ترین نکته در طراحی پایدار انتخاب مصالح و نوع عملکرد یک ساختمان در حال ساخت است ساختمانها باید

درصد و یا بیشتر در تامین انرژي مورد نیازشان خودکفا باشند. 80تا ریچارد راجرز

هاي آینده پاسخ طراحی پایدار نوعی طراحی است که قصد دارد به نیازهاي امروز بدون آسیب رساندن به منابع نسل باشد.پذیري باال و راندمان باالدر استفاده از منابع میدهد نکات کلیدي در این طراحی انرژي مصرفی کم انعطاف

توماس هرتزوگدرصد از انرژي در 50ها در حرفه ما در نظر گرفته شود چونتواند به عنوان یکی از کلیدي ترین جنبهپایداري می

باشد.] بسیار مهم میدر این مقوله وظیفه [معماري شود.رف میاروپا در بخش ساختمان مصنمونه موردي : شهرك اکباتان تهران به عنوان

معماري پایدار

خاورمیانه است که در هاي ترین شهركشهرك اکباتان یکی از بزرگ است.شهرداري تهران قرار گرفته 5غرب تهران و ناحیه شش منطقه

نفر جمعیت دارد. 44981کیلومتر مربع وسعت و 59/4این شهرك شهرك اکباتان از سمت شرق به کوي بیمه و شهرك آپادانا، از شمال

جنوب به به اتوبان تهران کرج، از غرب به نمایشگاه صنایع هواپیمایی و از است. این شهرك را شرکت عمران و جاده مخصوص تهران کرج محدود گشته

است. شهرك اکباتان در مسیر خط چهار متروي تهران قرار دارد. عمر مفید این شهرك در نوسازي اکباتان ساخته .سال برآورد شده است 300حدود

استارت ) بوده (عهده شرکت آمریکایی طراحی مجموعه شهرك بر عهده جردن گروزن آمریکایی و ساخت آن برترین طرح ساخت این شهرك در ابتدا بسیار وسیع بود، و به طور نمونه شامل ساخت دریاچه مصنوعی و بزرگ است.

هاي رفاهی اقتصادي آن انجام گرفت است. بعد از انقالب تغییراتی در مجموعهشدهمجموعه فرهنگی ایران و غیره میهاي رفاهی، فرهنگی و هاي آن بصورت مجموعهما در حال حاضر و پس از سی سال طرحو و یا متوقف شد. ا

گذاري خارجی بود که ترین پروژه ساختمانی با سرمایهاکباتان بزرگ است.اقتصادي در دستور کار ساخت قرار گرفتهاشی از ورود شهر به دوران براي اولین بار در ایران با هدف کنترل بافت جمعیتی تهران و انتقال سرریز جمعیتی ن

: شهرك اکباتان،تهران 1تصویر شماره

www.Memarinews.comماخذ :

١٢

مدرنیته و اسکان گسترده کارمندان دولتی، ساخت آن آغاز شد. به کارگیري نخستین مورد از تکنولوژي ساخت هاي پیمانکاري ایرانی هاي جهنده و فراهم آوردن زمینه انتقال تکنولوژي به شرکتبتنی و از جمله تکنولوژي قالب

ستین تجربه شهرسازي کامل در حاشیه تهران با اختصاص تمام فضاهاي در زمینه ساخت و ساز و همچنین نخهاي بارزي بود که در ساخت اکباتان دخیل بودند. در این شهرك براي اولین بار تجربه معماري شهري از ویژگی

ساس بر این ا زنی سیمان به جاي روش متداول زیرسازي برپایه گچ به کار گرفته شد.درون واحدي از طریق پولیشهاي مختلف ساخته شد که البته فاز یک این شهرك، متمایز اکباتان به عنوان یک شهرك شاخص در سه فاز و تیپ

از دو فاز دیگر آن است. وجود مراکز خرید در اکباتان به ویژه فاز یک شرایطی را فراهم کرده که ساکنان صدهزار در زمینه لوازم لوکس به خارج از آن نداشته و این خود نفري این شهرك نیاز چندانی براي تهیه مایحتاج خود حتی

هاي بسیار مهم اکباتان است. به گفته ساکنان اکباتان این شهرك تنها از کمبود فضاهاي تفریحی رنج از دیگر ویژگیها پیش کلنگ احداث یک مجموعه فرهنگی، ورزشی در قالب فرهنگسراي اکباتان به زمین زده شد که برد. سالمی

مچنان به نتیجه نرسیده است.ه

باشد:این شهرك از سه فاز تشکیل شده که هر فاز شامل چند بلوك و هر بلوك شامل چند ورودي می فاز یک شهرك اکباتان • فاز دو شهرك اکباتان • فاز سه شهرك اکباتان •

دستگردي(پاس) و استادیوم راه بلوك است که توسط استادیوم شهید 10متشکل از : فاز یک شهرك اکباتانبلوك 6ها بلوك باال و به بلوك شمال استادیوم 4بلوکی تقسیم گشته، به اصطالح به 4و 6آهن به دو قسمت

اند از: بلوك پایین:شود. بلوکهاي فاز یک شهرك اکباتان عبارتها بلوك پایین گفته میجنوب استادیوم شهرك اکباتان 1یا A1بلوك • شهرك اکباتان 2یا Cبلوك • شهرك اکباتان 3یا B1بلوك • شهرك اکباتان 4یا A2بلوك • شهرك اکباتان 5یا A3بلوك • نشهرك اکباتا 6یا B2بلوك •

بلوك باال: شهرك اکباتان 7یا B3بلوك • شهرك اکباتان 8یا A4بلوك • شهرك اکباتان 9یا A5بلوك •

شهرك اکباتان 10یا B4بلوك •

: شهرك اکباتان،تهران 2یر شماره تصو

www.Memarinews.comماخذ :

١٣

یکی از بازارچه هاي فاز یک که شامل هفت بازرچه جنوب ورزشگاه و چهار بازارچه در شما ورزشگاه میشود. •هاي طبقه 12تا از 2خوابه در 2هاي آپارتمان داراي Aاي هدر این است که بلوك Bبا Aهاي هاي بلوكتفاوت

Bهاي ورودي و بلوك 14داراي Aهاي خوابه ندارند. همچنین بلوك 2هاي آپارتمان Bهاي خود هستند اما بلوكها شبیه هیچکدام از از آنجا که از لحاظ معماري شاخه Cواحد مسکونی هستند. بلوك 613ورودي و 18داراي باشد. خوابه را دارا نمی 2هاي ورودي ست و آپارتمان 15گذاشتند که داراي Cنیست نام آن را Bو Aهاي بلوك

است.دبیرستان شهید عموییان نیز در این فاز واقع شده :فاز دو شهرك اکباتان

ورزشی و ترین مجتمع تفریحی، رفاهی، تجاري، فرهنگی، باشد. اولین و بزرگبلوك می 19این فاز شامل در حال ساخت 2گردشگري ایران که سالن پاتیناژ نیز جزو آن است با مشارکت یک شرکت مالزیایی روبروي فاز

توسط تعاونی مسکن وابسته به دولت 5توسط تعاونی مسکن دانشکده فنی دانشگاه تهران و بلوك 3است. بلوك باشد.ه در داخل خود میمدرس 4بازارچه و 3همچنین داراي 2است. فاز تکمیل گردیده

: فاز سه شهرك اکباتانباشد. این فاز داراي یک می E1 E2 D1 D2هاي: بلوك به نام 4یکی از فازهاي شهرك اکباتان است که داراي

به بهره برداري رسید و از فازهاي یک و دو جدیدتر 1370واحد تجاري است. فاز سه در سال 40مجتمع تجاري با (URL 16) هاي حضرت معصومه و شهید اشرفی اصفهانی در این فاز قرار دارند.مدرسه به نام است. همچنین دو نتیجه گیري:

انسان ها براي زندگی کردن نیاز به سرپناه دارند ،سرپناهی که نیازهاي آنها را برطرف کند از لحاظ هدر می رود باید مسکن ساخته شده حسی،عاطفی و ... .از آنجا که در ساختمان ها از انرژي زیاد استفاده و گاه

داراي استاندارد ها و ضوابطی باشد که باعث کاهش انرژي نشده و همچنین از نظر زیست محیطی به گونه اي ساخته شود که آسیبی به محیط زیست وارد نکند.مسکن هاي پایدار به گونه اي می باشند که نیاز هاي انسان ها را

آینده برطرف کنند.از آنجا که علم در حال پیشرفت می باشد و امکان اینکه از هم در زمان حال و هم در زمانپایدار نیست.شهرك هاي مسکونی %100مصالح جدید با رویکرد هاي متفاوت استفاده شود هیچ بنایی به صورت

ري پایدار را رعایت براي اینکه بخواهند شهرك هایی پایدار باشند باید به گونه اي بنا گردند که بتوانند اهداف معماکنند به عنوان مثال به گونه اي که از نور خورشید استفاده کرده براي گرم کردن آب و فضاي داخل ساختمان در

این صورت باعث کاهش انرژي هاي تجدید ناپذیر می شود.

١۴

پی نوشت:فصلنامه مسکن و محیط "توسعه پایدار و مفاهیم آن در معماري مسکونی ایران"زندیه.مهدیه،پروردي نژاد.سمیرا ، - 1

13،1390،شماره 29روستا،دوره

گرجی مهلبانی، یوسف؛ و یاران، علی. راهکارهاي معماري پایدار گیالن بهمراه قیاس با معماري ژاپن، نشریه هنرهاي زیبا، - 2 1389بهار، 41شماره

1391"معماري پایدار،همگام شدن با معماري روز جهان" ،دکتر مهوش محمودي ،سیده زینب طباطبایی - 3

4-IUCN/WWF/UNEP,1991 URL 1 : www.unisdr.org URL 2 : www.iwight.com URL 3 : www.climatechngecentral.com URL 4 : www.for.gov.ca URL 5 : www.census.gov URL 6 : www.ecohealth101.org URL 7 : Tpc-ptc.ic.gc.ca URL 8 : www-personal.umich.edu URL 9 : web-sawy.com URL 10 : www.opb.com URL 11 : www.ncaction.org.uk URL 12 : www.thegreenguide.org URL 13 : www.oceansatlas.com

: URL 14 : ec.europa.eu اروپا مجمع اینترنتی پایگاهURL 15 : www.hamshahrionline.ir URL 16 : www.memarinews.com

منابع:

پایدار و طراحی اقلیمی بناهاي منطقه سرد و خشک تبریز..مجله علوم و .رابطه توسعه 1387شقایقی،ش.،مفیدي،م،. - 1 .120-105):3(10تکنولوژي محیط زیست،

.تعیین محدوده آسایش حرارتی در شرایط آب و هواي خشک.مجله هویت 1388صادقی روش،م.،طباطبایی،م. - 2 .46-39):4(3شهر،

.1379نتشارات فرهنگ و اندیشه، نصیري،حسین، توسعه پایدار چشم انداز جهان سوم،ا - 3

صرافی،مظفر، شهر پایدار چیست ؟ فصلنامه تحلیلی پژوهشی،آموزشی مدیریت شهري ،سال اول ،سازمان شهرداري هاي - 4 .1379کشور ،وزارت کشور،تهران،

5- Scout .Allen Jan, City,Rivers of the world, Translation, pantea Lotfe Kazemy ,thran publication processing and urban planning