İktisada giriş i yrd. doç dr. dilek seymen deÜ.İİbf İktisat bölümü [email protected]

İktisada Giriş Iİktisada Giriş I

Yrd. Doç Dr. Dilek SeymenYrd. Doç Dr. Dilek SeymenDEÜ.İİBFDEÜ.İİBF

İktisat Bölümüİktisat Bölümü

[email protected]@deu.edu.trhtpp://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymenhtpp://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymen

Arz ve TalepArz ve TalepEsnekliğiEsnekliği

EsneklikEsneklik

Talep esnekliği Talep esnekliği

-Esneklik kavramı

-Talebin fiyat esnekliği

-Talebin gelir esnekliği

EsneklikEsneklik

Talebin Fiyat EsnekliğiTalebin Fiyat Esnekliği

- Nokta esneklik

- Yay esnekliği

- Çapraz esneklik

Bir malın talebinin kendi fiyatındaki değişme karşısında gösterdiği duyarlılığa talebin fiyat esnekliği denir.

Talebin fiyat esnekliğinin ölçülmesi

Talepteki % değişme

Fiyattaki % değişme

÷QD

QD

P

P

(Nokta Esnekliği)

*QD

P

P

Q

Esneklik (ep)=

Talebin fiyat esnekliğiTalebin fiyat esnekliği

Taleple fiyat arasında ters orantılı bir ilişki olduğu için talebin fiyat esnekliği negatiftir.

Talebin fiyat esnekliğiTalebin fiyat esnekliği

Örnek://Örnek:// Bir malın fiyatı 4 TL. iken talep 6 birim; fiyat 5 TL. iken, talep 3 Bir malın fiyatı 4 TL. iken talep 6 birim; fiyat 5 TL. iken, talep 3 birim ise, elastikiyet nedir?birim ise, elastikiyet nedir?

p1 = 4 P2 = 5 q1 = 6 q2 = 3

ep = .-3

146

= - 2

p = 5 – 4 = 1

q = 3 – 6 = -3

Talebin fiyat esnekliği

Talepteki % değişme

Fiyattaki % değişme

÷QD

(QD2+QD1)/2

P

(P2+P1)/2

(Yay Esnekliği)

*QD

P

(P2+P1)/2

(QD2+QD1)/2

Esneklik (ep)=

Nokta ve Yay EsnekliğiNokta ve Yay Esnekliği

Bir malın fiyatı 20 TL’den 35 TL’ye çıktığında, talep 100 birimden 70 Bir malın fiyatı 20 TL’den 35 TL’ye çıktığında, talep 100 birimden 70 birime düşmektedir. Nokta ve yay elastikiyetlerini hesaplayınız.birime düşmektedir. Nokta ve yay elastikiyetlerini hesaplayınız.

p1 = 20 TL. P2 = 35 TL. q1 = 100 birim q2 = 70 birim




ep = -

q

p

p

q.

Nokta ElastikiyetiNokta Elastikiyeti




Nokta ElastikiyetiNokta Elastikiyeti

ep = -

p

q.

ep = -

. 20

100= - 0.4

q

p

70-100

35-20

Nokta ve Yay ElastikiyetiNokta ve Yay Elastikiyeti



Yay ElastikiyetiYay Elastikiyeti

ep = -

q

p. P1 + P2

q1 + q2

Nokta ve Yay ElastikiyetiNokta ve Yay Elastikiyeti



Yay ElastikiyetiYay Elastikiyeti

ep = -

q

p.

ep = -

. 70-100

35-20

20 + 35

100 + 70= - 0.65

P1 + P2

q1 + q2

0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

D

m

n

Nokta esnekliğinin ölçülmesi (m noktasında esneklik)

Nokta esnekliğinin ölçülmesi (m noktasında esneklik)

0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

Q1 P1

Ped =

D

m

n

Q = 10

P = –2

Nokta esnekliğinin ölçülmesiNokta esnekliğinin ölçülmesi

0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

Q1 P1

Ped =

10 2 10 8

=

D

m

n

Q = 10

P = –2


0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

Q1 P1

Ped =

10 2 10 8

=

= 10/10 x 2

D

m

n

Q = 10

P = –2


0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

Q1 P1

Ped =

10 2 10 8

=

= 10/10 x /2

= /20

D

m

n

Q = 10

P = –2


0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

Q1 P1

Ped =

10 2 10 8

=

= 10/10 x -8/2

= -80/20

= -8/2 = - 4.0

D

m

n

Q = 10

P = –2


0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

D

m

n

Yay esnekliğinin ölçülmesi(m ve n noktaları arasındaki esneklik)

Yay esnekliğinin ölçülmesi(m ve n noktaları arasındaki esneklik)

0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2Ped =

D

m

n

Q = 10

P = –2

P orta

7

Q orta15

Yay esnekliğinin ölçülmesiYay esnekliğinin ölçülmesi

0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2Ped =

10 2 (20+10)/2 (8+6)/2

=

D

m

n

Q = 10

P = –2

P orta

7

Q orta15


0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2Ped =

10 2 (20+10)/2 (8+6)/2

=

= 10/15 x 7/2

D

m

n

Q = 10

P = –2

P orta

7

Q orta15


0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2Ped =

10 2 (20+10)/2 (8+6)/2

=

= 10/15 x 7/2

= 70/30

D

m

n

Q = 10

P = –2

P orta

7

Q orta15


0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

P (TL)

Q (000s)

Q P

(Q2+Q1)/2 (P2+P1)/2Ped =

10 2 (20+10)/2 (8+6)/2

=

= 10/15 x 7/2

= 70/30

= 7/3 = 2.33

D

m

n

Q = 10

P = –2

P orta

7

Q orta15


EsneklikEsneklik

Farklı fiyat esneklikleri ve talep eğrileri

Farklı fiyat esneklikleri ve talep eğrileri

- Esnekliğin sayısal değeri sıfır ile sonsuz arasında değişir

-Talep esnekliği negatif olmakla birlikte, karşılaştırmalarda katsayıların mutlak değerleri dikkate alınır.

4

20

P(TL)

Q (dönemlik milyon birim)

0

aD

İki nokta arasında esnek talepİki nokta arasında esnek talep

5

10

b

ep >1

a4

20

P(TL)


0

D

İki nokta arasında az esnek talepİki nokta arasında az esnek talep

8

15

c

ep < 1

P

QO Q1

D

İnelastik talep (PeD = 0)İnelastik talep (PeD = 0)

P

QO

P1 D

Sonsuz esnek talep (PeD = )Sonsuz esnek talep (PeD = )

P

QO 40

20

D

100

8

a

Birim esnek talep (PeD = –1)Birim esnek talep (PeD = –1)

b

EsneklikEsneklik

Talebin Fiyat Esnekliği tüketici harcamaları ve

firma hasılatı

Talebin Fiyat Esnekliği tüketici harcamaları ve

firma hasılatı

0

1

2

3

4

0 1 2 3 4 5

Tüketicinin toplam harcaması =

Firmanın toplam hasılatı=

2 TL x 3mio = 6mio TL

Tüketicinin toplam harcaması =

Firmanın toplam hasılatı=

2 TL x 3mio = 6mio TL

P(TL)


D

Toplam harcamaToplam harcama

4

20

P(TL)


0

aD

İki nokta arasında esnek talepİki nokta arasında esnek talep

Fiyat arttıkçaharcamalar azalır

5

10

b

Fiyat arttıkçaHarcamalar artar

a4

20

P(TL)


0

D

İki nokta arasında az esnek talepİki nokta arasında az esnek talep

8

15

c

P2

P

QO Q1

P1

D

b

a

İnelastik talep (PeD = 0)İnelastik talep (PeD = 0)

Q2

P

QO Q1

P1 Da b

Sonsuz esnek talep (PeD = )Sonsuz esnek talep (PeD = )

P

QO 40

20

D

100

8

a

Birim esnek talep (PeD = –1)Birim esnek talep (PeD = –1)

b

Fiyat değişmelerinin talebi etkileme derecesi hesaplanırken diğer şartların (diğer mal fiyatlarının, tüketicinin gelirinin, zevklerin) aynı kaldığı varsayımı (ceteris paribus) unutulmamalıdır.

EsneklikEsneklik

Bir talep eğrisi üzerinde fiyat

esnekliği

Bir talep eğrisi üzerinde fiyat

esnekliği

N

M

O Q

P

T’’ ep1

T ep= -1

T’ ep<1

MallarMallar EsnekliklerEsneklikler

PatatesPatates 0.30.3ŞekerŞeker 0.30.3Ulaşım (Kamu Hizmeti)Ulaşım (Kamu Hizmeti) 0.40.4

Tüm Gıda ÜrünleriTüm Gıda Ürünleri 0.40.4Benzin-MazotBenzin-Mazot 0.60.6Sığır EtiSığır Eti 0.90.9MobilyaMobilya 1.21.2OtomobilOtomobil 2.12.1

Tablo: Amerika’da Talebin Fiyat Esnekliğine Ait Hesaplamalar

Talebin Fiyat Esnekliğini Etkileyen FaktörlerTalebin Fiyat Esnekliğini Etkileyen Faktörler

a. Bir mala karşı duyulan ihtiyacın şiddeti

b. Talep edilen mal ve hizmetlerin ikamelerinin mümkün olup olmayışı

c. Mala harcanan paranın tüketici bütçesindeki oransal önemi

d. Zaman

O Q

P Dk

Dk

Du

Du

ABp1

q2 q1

Dp0

q0

EsneklikEsneklik

Çapraz esneklikÇapraz esneklik

-Bir malın talebi, ikame ve tamamlayıcı malların fiyatlarının da etkisi altındadır.

-Bu etkinin derecesi çapraz esneklik katsayısı ile ölçülür.

- Bir malın talebinin diğer malların fiyatlarındaki değişmeye karşı gösterdiği tepkiye çapraz esneklik denir.

Çapraz esnekliğin ölçülmesiÇapraz esnekliğin ölçülmesi

X malınınTalebindeki % değişme

Y Malının Fiyatındaki % değişme

÷Qx

Qx

Py

Py

*Qx

Py

Py

Qx

Esneklik (ecp)=

Y malı;

-ikame malı olabilir (pozitif esneklik)

-Tamamlayıcı mal (negatif esneklik)

olabilir

İkame Mallarıİkame Malları

eXy =

5 - 6

11 – 12

Kuzu etinin fiyatı 11 YTL.kg iken 12 YTL./kg.’a çıktığında tavuk eti talebi 5 kg’dan 6 kg’a çıkmıştır. Nokta ve yay olmak üzere çapraz elastikiyetleri

hesaplayınız.

Py1 = 11 YTL. qx1 = 5 kg exy = ? NoktaPy2 = 12 YTL. qx2 = 6 kg exy = ? Yay

. 11

5=

eXy =

5 - 6

11 – 12. (11 + 12)/2

(5+6)/2=

2.2

2.1

Tamamlayıcı MallarıTamamlayıcı Malları

eXy =

20000 - 13000

1.5 – 1.75

Benzin fiyatı 1.5 YTL./lt. iken 1.75 YTL/lt. olduğunda otomobil aylık talebi 20.000 adetten 13.000 adete düşmüştür. Nokta ve yay elastikiyetlerini

hesaplayınız.

Py1 = 1.5 YTL. qx1 = 20000 adet. Py2 = 1.75 YTL. qx2 = 13000 adet.

. 1.5

20000=

eXy =

20000 - 13000

1.5 – 1.75. 1.5 + 1.75

20000 + 13000=

-2.1

-2.8

EsneklikEsneklik

Talebin gelir esnekliğiTalebin gelir esnekliği

Talebin Gelir ElastikiyetiTalebin Gelir Elastikiyeti

ey = q

y

y

q. (Nokta Elastikiyeti)

ey = -q

y. y1 + y2

q1 + q2

(Yay Elastikiyeti)

Normal olarak talebin gelir elastikiyeti pozitiftir; çünkü gelir arttıkça, tüketicinin mal talebi de artar. Ancak inferior malların talebinin elastikiyeti negatiftir; çünkü gelir artınca tüketici inferior mal talebini azaltır, kaliteli mallar ikame eder (Giffen Paradoksu)

Zorunlu malların gelir elastikiyeti düşüktür (ep < 1). Tüketici gelir seviyesi ne olursa olsun bu gibi malları belirli bir miktarda almak ister. Ancak kültürel malların gelir elastikiyeti büyüktür (ep1). Tüketicinin geliri arttıkça, bu mallara olan talep daha büyük oranda artar.

MallarMallar EsnekliklerEsneklikler

SütSüt -0.5-0.5Domuz ÜrünleriDomuz Ürünleri -0.2-0.2Kök Bitkisi GıdalarKök Bitkisi Gıdalar 0.30.3Kümes HayvanlarıKümes Hayvanları 0.30.3PeynirPeynir 0.40.4Sığır EtiSığır Eti 0.50.5Benzin-MazotBenzin-Mazot 1.11.1Restorant YemeğiRestorant Yemeği 2.42.4

Tablo: Amerika’da Talebin Gelir EsnekliğiTablo: Amerika’da Talebin Gelir Esnekliği

Örnek Soru: İzmir Devlet Opera ve Balesi, büyüyen açıklarını kapatmak ve gelirlerini artırmak için bilet fiyatlarında %20'lik bir indirime gitti. İzmir Belediyesi Otobüs İşletmeleri ise gelirlerini artırmak amacıyla bilet fiyatlarını artırma yolunu tercih etti. Sizce bu iki farklı politikadan biri hatalı mıydı? Gelirleri artırma yoluyla uygulanan bu iki zıt politika tercihini opera ve belediye otobüsü tüketicilerinin talep esnekliklerini ve talep esneklikleri ile toplam harcamalar arasındaki ilişkiyi dikkate alarak açıklayınız.

EsneklikEsneklik

Arzın fiyat esnekliğiArzın fiyat esnekliği

Bir malın piyasaya arz edilen miktarlarının fiyat değişmesine karşı gösterdiği hassasiyet derecesine arz esnekliği denir

Arz miktarında % değişme QS

Fiyatta % değişme P

÷QS

QS

P

P

÷QS

(QS1+Qs2)/2

P

(P1+P2)/2

Arzın fiyat esnekliğinin ölçülmesiArzın fiyat esnekliğinin ölçülmesi

(Nokta Esnekliği)

(Yay Esnekliği)

Farklı fiyat esnekliklerine sahip arz eğrileriFarklı fiyat esnekliklerine sahip arz eğrileriP

Q O

P0

Q0

S1

P

Q O

P0

Q0

S2

S1

Farklı fiyat esnekliklerine sahip arz eğrileriFarklı fiyat esnekliklerine sahip arz eğrileri

P

Q O

P1

P0

Q0 Q1

S2

S1


P

Q O

P1

Q2

P0

Q0 Q1

S2

S1


P

Q0

P

Q0

P

Q0

S

S

S

es= 0 es= es= 1

Q

P

0

pp

q

S

q

ey = q

p

p

q. = 1=

q

p

p

q.

Arz esnekliğini etkileyen faktörlerArz esnekliğini etkileyen faktörler

a. Üretim sürecinde üretim miktarının değiştirilmesinin mümkün olup olmaması

b. Stoklama olanakları ve stoklama maliyeti

c. Zaman

EsneklikEsneklik

Arzın fiyat esnekliği ve zaman

Arzın fiyat esnekliği ve zaman

P

DÖNEM ANALİZLERİ ve ARZ

P`P

P`

P

P`

a` a`a aO Q

P

O Q

P

OQ

P

D`

D`

D

DS

D`

D`

D

DS

D`

D`

D

D

S

S

D1

P1

Q1

P

Q O

a

Farklı zaman dilimlerinde arzFarklı zaman dilimlerinde arz

D1

D2

P1

Q1

P

Q O

a


D1

D2

Si

P1

P2

Q1

P

Q O

a

b


D1

D2

Si SS

P1

P3

P2

Q1 Q3

P

Q O

a

b

c


D1

D2

Si SS

SL

P1

P3

P2

Q1 Q3

P

Q O

a

b

c

P4

Q4

d


Denge sonrası arz ve talep kaymaları ve esneklikler

Piyasa arz (S) ve talebi (D)Piyasa arz (S) ve talebi (D)

Miktar (Q)

Fiy

at (

P)

O Q1

P1

a

S1

D

Q

P

O Q2 Q1

P1

P2

b

S2

S1

D

a

Piyasa arz ve talebiPiyasa arz ve talebi

Q

P

O Q2 Q1

P1

P2

S2

S1

D

D'

a

b


Q

P

O Q3 Q2 Q1

P1

P2

P3

c

S2

S1

D

D'

a

b


Tarım Sektöründe Arz Yapısı Tarım Sektöründe Arz Yapısı Tarım ürünleri piyasası diğer ürün piyasalarından farklı (dengesiz):

Tarım ürünlerinde fiyat belirsizliğine neden olan belli başlı faktörler:

-Tarım ürünleri büyük ölçüde doğal koşulların ve iklimin etkisi altında

-Tarım ürünlerine ve özellikle gıda ürünlerine talebin gelir ve fiyat esnekliği düşük (Tüketicinin geliri artsa da veya bu malların fiyatı düşse de, talep edilen miktarlarda büyük değişme olmuyor)

- Bu nedenle fiyat oluşumunda arz cephesi önemli rol oynuyor, ancak arz da doğal koşullara bağlı.

-Tarımda teknik yenilikler ve bu yeniliklerin uygulanması sınırlı(yeni makine alımı-yeni teknoloji)

Tarım Sektöründe Arz Yapısı ve Esneklikler: (King Kanunu)

Tarım Sektöründe Arz Yapısı ve Esneklikler: (King Kanunu)

P2

P1

q1O Q

P

D

DS S`

B

A

q2

P2

P1

q1O Q

P

D

D SS`

B

A

q2

Tarım Sektöründe Arz Yapısı ve Zaman UnsuruÖrümcek Ağı (COBWEB) Teoremi


Azalan Dalgalanmalar

Talep esnekliği>Arz esnekliği

O Q

P

D

D’

St=f(Pt-1)

P2

q2

P3

q3

P4

P0

P1

P2

P3

P4

1 2 3 4 5

P0

q0

P1

q1

D

O Q

P D’ S

P0

q0

P1

q1

P0

P1

P2

P3

1 2 3 4 5

P2

q2

P3

q3



Artan Dalgalanmalar

Arz esnekliği>Talep esnekliği

O Q

P

P0

q0

P1

q1

D

D’ S

P0

P1

P2

P3

1 2 3 4 5



Devamlı Dalgalanmalar

Arz esnekliği=Talep esnekliği

Fiyatlar arz ve talep yerine bazen idari otorite tarafından belirlenebilir.

Hükümetler fiyatlara müdahale edip bir tavan fiyat tayin edebilirler.

Böyle bir müdahale piyasada reaksiyona yol açar;

(aksiyon-reaksiyon) Karaborsa Karaborsa Fiyatı

Bazen de hükümet malın satılabileceği minimum fiyatı taban fiyat olarak belirleyerek üreticiyi korumak ister

Devlet Müdahalesi: Tavan ve Taban Fiyatlar

Devlet Müdahalesi: Tavan FiyatlarDevlet Müdahalesi: Tavan Fiyatlar

P

QO

P0

q0

S

D

E

(ve) KARABORSA FİYATI(ve) KARABORSA FİYATI

S

D

P1

P2

qdqs

C

A

Talep Fazlası

B

Devlet Müdahalesi: Taban FiyatlarDevlet Müdahalesi: Taban Fiyatlar

P

QO

P0

q0

S

D

E

S

D

P1

qdqs

BA Arz Fazlası

Vergiler ve Fiyat Oluşumu

Devlet malların satışı üzerinden vergi alabilir

(dolaylı-vasıtalı vergiler) Katma değer vergisinde olduğu gibi...

Bu vergi malın fiyatının belirli bir yüzdesi olarak fiyata eklenir.

Böylece piyasada alıcı ve satıcı için iki ayrı fiyat ortaya çıkar;

Satıcının her mal biriminin satışından elde ettiği hasılat

Alıcının her birim için yaptığı ödeme

Devlet müdahalesi: Vergiler ve Fiyat Oluşumuna Etkisi

Devlet müdahalesi: Vergiler ve Fiyat Oluşumuna Etkisi

Devlet müdahalesi: Vergiler ve Fiyat oluşumuna Etkisi ve Esnekliklerin Önemi

Devlet müdahalesi: Vergiler ve Fiyat oluşumuna Etkisi ve Esnekliklerin Önemi

OO QQ

PP

ppss

qqtt qq00

pp00

pptt

DD

SS

SStt

DD

EE

E’E’ tt

BB

AA

Talebin tam esnek ve

in-elastik olduğu durumlarda bu vergi

kim tarafından karşılanır?

q

P

P0

St

S

D

Pt

0 q

P

P0

St

S

D= Pt

0 q2 q1

t

Vasıtalı Vergilerin Fiyat Oluşumuna Etkisi

İktisada giriş i yrd. doç dr. dilek seymen deÜ.İİbf İktisat bölümü [email protected]

Documents