IMAMATI

IMAMATI - TRASHËGIMI E PEJGAMBERIT (S.A.V)

NË TË UDHËHEQURIT E UMMETIT

TETOVË, 1427/2006

SEJJID SAID AHTAR RIZVI

DOMETHËNIA E IMAMATIT DHE HILAFETIT

Fjala imamat (el-imâmet) fjalë për fjale d.t.th “të udhëheqish”, ndërsa fjala imam (el-imâm) d.t.th. udhëheqës ose lider. Në trashëgiminë islame fjala “imamat” d.t.th. autoriteti i përgjithshëm trashëgimtar i të Dërguarit të Zotit në të gjitha çështjet fetare dhe ato të kësaj bote” (1). Imami është “njeriu i cili, pas të Dërguarit të Zotit, ka të drejtën për pushtet absolut mbi muslimanët, në të gjitha çështjet fetare dhe ato të kësaj bote”.

Fjala “njeri” që në fillim sinjalizon se gruaja nuk mundet të jetë imam. “Pushtetti absolut” nuk i përfshinë, përkatësisht i përjashton ata të cilët vetëm i udhëheqin-i prijnë lutjeve; ata emërohen ndryshe: imamë për lutje” por, nuk kanë pushtetin absolut. “Pas të Dërguarit të Zotit”, d.t.th. që ekziston dallim në mes të pejgamberit dhe imamit. Imami për veten e vet assesi nuk e ka autoritetin e të Dërguarit të Zotit, por ai i takon atij (Pejgamberit) si trashëgimtar i tij.

Fjala “hilafet” (el-hilafet) d.t.th. “të trashëgosh”, ndërsa fjala “halife” (el-halifet) d.t.th. “trashëgimtar”. Në terminologjinë islame, fjala hilafet dhe halife, praktikisht e kanë të njëjtin kuptim sikur fjalët iamamat dhe imam.

“Visajet” (el-visajet) d.t.th. “realizimi i vullnetit”, ndërsa “vassij” (el-vassij) është “ai i cili e realizon vullnetin. Domethënia e këtyre fjalëve në terminoligjinë islame është e njëjtë (ekuivalente) sikur domethënia e fjalëve hilafet dhe imamat.

Është interesant të potencohet se mjaft të dërguar (pejgamber) kanë qenë njëkohësisht edhe halife të të dërguarve/pararendës, kësisoji që, në të njëjtën kohë kanë qenë edhe “nebijj” edhe “halife”, kurse ata të tjerët-të cilët kanë sjellur sheriat të ri, nuk kanë qenë halife të asnjë të dërguari të mëparshëm/pararendës. Gjithashtu ka pasur edhe nga ata që kanë qenë halife të të dërguarve, kurse vetë nuk kanë qenë të dërguar (pejgamber).

Çështja rreth imamatit dhe halifatit e ndanë bashkësinë muslimane dhe ndikoi aq shumë në të menduarit dhe filozofinë e grupeve të ndryshme, gjer në atë masë, sa që madje edhe besimi në Një Zot të Vetëm (et-teëhid) dhe në pejgamberët e Tij, nuk u mbrojt nga këto pikëpamje nga më të ndryshmet. Kjo është biles tema islame më e diskutuar. Muslimanët kanë shkruar mijëra e mijëra libra mbi hilafetin. Problemi me të cilin ballafaqohemi nuk ëshët ajo se çfarë duhet të shkruaj, por çfarë duhet të lë mënjanë. Në një vepër të shkurtër siç është kjo, nuk mundet as për së afërmi të preken madje edhe të gjithë aspektet e ndryshme të kësaj teme, e mos t’i përmendim detajet e atyre temave që në të janë përshkruar… Mirëpo, këtu do të japim vetëm një pasqyrim të shkurtër të dallimeve mbi çështjen e hilafetit.

Mund të na vijë në ndihmë të potencuarit se në lidhje me këtë çështje pra mbi çështjen e hilafetit, muslimanët janë të ndarë në dy grupe: Grupi i parë, i cili beson se Ebu Bekri ishte halifi i parë i të Dërguarit të Zotit Muhammedit (s.a.v.s); dhe grupi i dytë- i cili beson se Ali ibn Ebu Talibi ishte imami i parë dhe halifi i

parë. Ky dallim fundamental solli edhe gjer tek dallimet tjera, të cilat do të përshkruhen në kapitujt e mëposhtëm.

PARAQITJA E SHKURTËR E DALLIMEVE

Pejgamberi s.a.v.s në një hadith- i cili është pranuar në të gjitha mez-hebet islame, ka thënë: “Ummeti im së shpejti do të ndahet në 73 grupacione, nga të cilat të gjithë do të përfundojnë në zjarrë (xhehennem), përveç njërit”. (2)

Hulumtuesit e të vërtetës, gjithnjë kanë bërë përpjekje të palodhshme për t’i hulumtuar gjërat, me qëllim që ta zbulojnë rrugën e vërtetë-shtegun i cili shpie drejt shpëtimit. E s’do mend, se është e domosdoshme që çdo njeri ta merr arsyen (mendjen) për udhëheqës të vetin, dhe të jep gjithçka nga vetvetja, si dhe kurrë të mos e humbas shpresën se dota gjen të vërtetën. Mirëpo, tërë kjo është e mundshme vetëm atëherë kur ai përpara ka pasqyrim të qartë mbi dallimet radikale, si dhe në qoftë se e largon çdo anim apo paragjykimdhe i hulumton gjërat kthjellët me anë të logjikës-dhe gjatë tërë kësaj kohe i lutet Allahut që ta udhëzojë në rrugë të drejtë.

Nisur nga kjo, propozoj që këtu, shkurtimisht t’i theksojmë dallimet dhe konfliktet kryesore, bashkë me të gjitha argumentet dhe të menduarit (rezonimin) e çdo mez’hebi, me qëllim që ta lehtësojmë hulumtimin, përkatësisht studimin. Pyetjet kryesore të cilat shtrohen janë:

1). Emërimin e trashëgimtarit të të Dërguarit të Zotit a duhet ta bëj Allahu, apo kjo është detyrë e ummetit-cilin të duan ta caktojnë ata?

2). Në një mënyrë tjetër apo në rastin e dytë: A thua Allahu ose Pejgamberi s.a.v kanë lënë në duar të ummetit çfarëdo qoftë kodeksi sistematik-i cili përmban rregulla dhe procedurë për emërimin e halifes? Apo, vetë ummeti, përpara zgjedhjes së halifes-ka përgatitur rregulla të caktuar-të cilave më vonë iu është përmbajtur (i ka rrumbullaksuar)?; Apo ummeti ka vepruar simbas gjykimit të vet, kohës dhe rrethanave të cilat i ka patur në dispozicion? Ummeti a kishte të drejtë të vepron ashtu siç veproi?

3). A thua logjika dhe Ligji i Zotit kërkojnë ekzistimin e kualifikimeve të caktuara dhe të kushteve-të cilat gjithsesi duhet t’i posedon imami apo halifja? Nëse është kështu, atëherë cilët janë ato kualifikime?

4). A thua Pejgamberi i Islamit dikë e ka emëruar si halif të vetin dhe trashëgimtar të tij apo jo? Nëqoftë se një gjë të këtillë e ka bërë, atëherë kush ishte ai? E, në qoftë se nuk e ka bërë, shtrohet pyetja: Pse nuk e bëri një gjë të këtillë?

5). Pas ndërrimit jetë të Pejgamberit s.a.v., kush qe pranuar si halif i tij?- dhe po i njëjti a i kishte/posedonte kualifikimet e duhura-të cilat një halife duhet t’i ketë?

Do ta ruajmë kohën që e kemi tejet të çmuar, nëse qysh në fillim e shpjegojmë shkakun themelor të ekzistimit të dallimit-të cilat dallime i përkasin natyrës dhe karakterit të imamit dhe hilafatit. Cila ëshët karakteristika themelore e imamatit? A është imami në vend të parë, udhëheqës/sundimtar i një mbretërie? Apo ai(imami) në radhë të parë është përfaqësues i Allahut dhe zëvendës i të Dërguarit të Zotit?

Meqë imamati dhe hilafeti në përgjithësi janë të pranuara si trashëgimi të Pejgamberit s.a.v., në pyetjet e mësipërme-nuk mund të jepen përgjigje paraprake, përderisa nuk bihet vendim mbi karakteristikat bazë/themelore të një të dërguari/pejgamberi. Patejtër duhet të vendosim, përkatësisht të përcaktohemi: I dërguari a është në rradhë të parë udhëheqës/sundimtar i mbretërisë apo përfaqësues i All-llahut?

Në historinë islame hasim në grupe njerëzish të cilët në misionin e Pejgamberit s.a.v. kanë qenë pa dyshim materialiste dhe idealet e tyre kanë qenë pasuria dhe fama, përkatësisht pozita. Ndaj parë ngë ky këndëvështrim, plotësisht është e natyrshme që të njëjtat motive t’ia kenë përshkruar edhe Pejgamberit s.a.v., sepse logjika dhe perceptimi i tyre kësisoji i shihte gjërat. Utbe ibn Rebia u dërgua nga Kurejshitët që Pejgamberit s.a.v. t’ia përcjell porosinë e tyre: “O Muhammed! Nëse dëshiron pasuri dhe pozitë, ne do të bëjmë sundues të Mekës. Nëse dëshiron të martohesh me ndonjë vajzë nga familje autoritative-ne do të garantojmë dorën e vajzës më të bukur të vendit. Nëse dëshiron grumbull të madh ari dhe argjendi, ti vetëm fol-ne tërë arin dhe argjendin do ta japim, bile edhe më shumë se kjo. Por, ama duhet ta ndalish pohimin se të parët tanë që kaën adhuruar perenditë e tyre-kanë qenë në humbje”.

Kurejshitët ishin plotësisht të bindur se Muhammedi s.a.v. pozitivisht do t’i përgjigjej një oferteje të këtillë, të bërë nga ata. Por, Pejgamberi s.a.v. si përgjigje ndaj tyre e lexoi suren e 41 nga Kur’ani, në të cilën mes tjerash, ndodhej edhe ky paralajmërim: “Në qoftë se ata nuk përgjigjen, ti thuaj: “Unë u tërhoqa vërejtjen e një rrufeje (dënimi), si rrufeja e Adit dhe e Themudit!” (Fussilet, 13). Utbeja nga një paralajmërim kaq i qartë, u frikësua. Nuk e pranoi Islamin, por i këshilloi Kurejshitët që ta lënë Muhammedin s.a.v. në qetësi dhe le të shikojnë se si do të kalojë me fiset tjera. Ndaj, për këtë shkak, Kurejshitët thonin se Muhammedi s.a.v. ka magjepsur Utbe ibn Rebian. (4)

Kësisoji ai dëshironte që Muhammedin s.a.v. t’ua lëshojë fiseve tjera. Nga ana tjetër, kur Pejgamberi s.a.v. u shpërngul në Medinë dhe kur Kurejshitët kundër tij ndërmorën ekspedita ushtarake, pala tjetër, përkatësisht fiset tjera ishin të mendimit se më e mira e të mirës, është që Muhammedin s.a.v. t’ia lënë fisit të vet. As’habi Amr ibn Selemi ka thënë: “Arabët prisnin që Kurejshitët ta përqafojnë/pranojnë Islamin. Thonin që Muhammedin s.a.v. duhet t’ia lënë fisit të vet. Në qoftë se ata do t’i mundte/mposhte-kjo pa kurrfarë dyshimi do të thoshte që vërtetë ai është i Dërguar i Zotit. Kur u çlirua Meka e Shenjtë, të gjitha fiset tjera shpejtuan që ta pranojnë Islamin”. (5) Kështu, sipas mendimit të tyre fitorja ishte kriteriumi për të vërtetën! Sikur Muhammedi s.a.v. të ishte mundur, s’do mend se ata (sipas logjikës së tyre) do ta konsideronin gënjeshtar!

Qëndrimi se misioni i shenjtë i Pejgamberit s.a.v. nuk ishte asgjë tjetër, përveç se çështje e kësaj bote, veçanërisht është theksuar nga ana e Ebu Sufjanit dhe klanit të tij. Kur Meka ishte e rrethuar, Ebu Sufjani doli nga qyteti me qëllim që të bënte vlerësimin e fuqisë së ushtrisë muslimane. Me këtë rast atë e pa Abbasi, xhaxhai i Pejgamberit s.a.v. i cili e mori Ebu Sufjanin dhe e dërgoi te Pejgamberi s.a.v. dhe kërkoi që t’i ofrohej mbrojtje dhe respekt, me qëllim që ta pranojë Islamin. Thënë shkurt: Abbasi e dërgoi Ebu Sufjanin që ta shoh tërë ushtrinë muslimane. Ia tregonte Ebu Sufjanit personalitetet eminente të çdo klani-të cilët ishin në taborinë e ushtrisë muslimane. Në ndërkohë, Pejgamberi s.a.v. kaloi me grupin e tij, i cili ishte i veshur me uniforma jeshile (të gjelbërta). Ebu Sufjani tha: “O Abbas! Djali i vëllait tënd-vërtet paska fituar mbretëri të vërtetë!” Abbasi iu përgjigj: “Kjo nuk është mbretëri, kjo është mision profetik!” (6)

Këtu qartë vërejmë dy qëndrime që i kundërvihen skajshmërisht njëra-tjetrës. Ebu Sufjani kurrë nuk e ndërroi këtë qëndrim. Kur Osmani u zgjodh halife, Ebu Sufjani erdhi tek ai dhe e këshilloi duke i thënë: “O bijtë e Umejjes! (7) Tani kur kjo mbretëri erdhi në duart tuaja, luani me të, ashtu siç luajnë fëmijët me topin dhe jepjani njëri-tjetrit nga rradhët tuaja. Kjo është realitet, ndërsa sa i përket asaj se a ekziston xhenneti apo xhehennemi, këtë ne nuk e dijmë” (8) Pas kësaj shkoi në Uhud dhe i rra me shqelm varrit të Hamzës, xhaxhait të Pejgamberit s.a.v., duke thënë fjalët: “O Ebu Jâla! A e sheh se mbretëria për të cilën luftove-në fund na takoi neve!” (9)

Nipi i tij Jezidi, i cili trashëgoi po të njëjtat qëndrime nga gjyshi i vet (Ebu Sufjani), recitoi këto vargje: “La-ibet Hâshimu bil-mul-ki fe lâ haberun xhâe ve la vahjun nezel”- “Fisi Hashimit lozi për të fituar mbretëri, kurse në të vërtetë nuk kishte kurrfarë lajmesh (nga All-llahu) e as që zbriti Shpallja (Vahji)”. (10) Në qoftë se një qëndrim të këtillë ka cilido musliman, atëherë ai doemos duhet ta barazojë/identifikoj imamatin me sundimin (të udhëhequrit). Gjykuar sipas këtij mendimi, funksioni bazë i të Dërguarit të Zotit paska qenë të jetë sundimtar i mbretërisë, ndërsa si rrjedhojë e kësaj çdo kush i cili mban frerët e pushtetit-mund të jet trashëgimtar i ligjshëm i të Dërguarit të Zotit.

Por problemi qëndron në atë se më shumë se 90 % e të dërguarve të Zotit nuk kanë patur pushtet politik; Shumica prej tyre qenë dëbuar dhe ishin viktima pa kurrfarë ndihme të forcave politike të kohës së vet. Fama e tyre nuk ishte fama e kurorës së fronit mbretëror, por kurorë e martirizimit dhe vuajtjeve. Sikur karakteristika e misionit profetik të ishte pushteti politik, atëherë as 50 (nga të 124.000) të dërguarit/pejgamberët e Zotit-nuk do të bartnin titullin e nderit nebijj. Nga këtu, qartë sikur kristali shihet se karakteristika themelore e Pejgamberit s.a.v. nuk ishte aritja/përfitimi i fuqisë politike, ngase ai ishte vetëm përfaqësues i All-llahut. Këtë pozicion nuk ia zgjodhën njerëzit, por këtë ia dha vetë All-llahu xh.sh.

Në të njëjtën mënyrë, karakteristika kryesore e trashëgimtarit të tij-nuk mundet të jetë fuqia politike; Ai duhet të jetë përfaqësues i All-llahut. Një pozicion të këtillë nuk mundet t’ia zgjedh/caktoj askush nga njerëzit, ngase një zgjedhje e tillë mund të vijë direkt nga Zoti. Nëse Imami duhet të jetë përfaqësues i All-llahut atëherë vetë All-llahu duhet ta emërojë.

SISTEMI I PUSHTETIT ISLAM

Vërtetë ka patur ditë përgjatë historisë kur monarkia ishte i vetmi sistem i njohur për njerëzit. Në atë kohë, dijetarët muslimanë i madhëronin mbretërit dhe vetë mbretërinë me fjalët “es-sultânu zilullâhi” (“mbreti është hije e All-llahut”), sikur All-llahu të kishte hije! (Ruana Zot nga kjo!) Në kohën e sotshme bashkohore, demokracia është në modë dhe kësisoj disa dijetarë muslimanë mundohen palodhshëm të argumentojnë në qindra e mijëra shkrime, libra dhe diskutime (debate) se sistemi islam bazohet mbi demokracinë. Ata shkojnë aq larg sa që pohojnë që Islami e ka themeluar/krijuar demokracinë, duke harruar kështu poliset e lashat greke. Në pjesën e dytë të shekullit XX, socializmi dhe komunizmi u rrënjosën në vendet e pazhvilluara dhe vendet në zhvillim, kështu që nuk jam i befasuar kur dëgjoj se sa dijetarë muslimanë qëllim-mirë, përpiqen me tërë qenien e tyre të tregojnë se Islami e propagon komunizmin, madje bile edhe Islami e paska krijuar atë! Disa njerëz në Pakistan dhe në vende të tjera e shpikën slloganin “socializmi islam”. Çfarë nënkupton ky “socializëm islam”, unë vërtetë nuk e di. Mirëpo, fare nuk do të habitem, nëse në një afat kohor prej 10 ose 20 vjetësh, po këta-të njëjtit njerëz të fillojnë të pohojnë se si Islami e propagon komunizmin!

Tërë këto ndryshime të cilat ndodhin me ndryshimin e erërave bëjnë një huti për dhe rreth sistemit të pushtetit islam. Para disa kohësh, në një vend afrikan është mbajtur një tubim i muslimanëve, në të cilin, si mysafir nderi, merrte pjesë presidenti i atij shteti. Zyrtari musliman në këtë tubim, mes të tjerash, deklaroi se Islami na mëson që “t’i përkulemi All-llahut, Pejgamberit dhe sundimtarëve”. Në përgjigjen e tij, presidenti (i cili për ironi të fatit, ishte krishter, përkatësisht katolik i devotshëm) tha se mjaft mirë e kupton dhe e çmon urdhërin islam t’i nënshtrohesh All-llahut dhe Pejgamberit, por assesi nuk arinte të kuptojë se përse urdhërohet edhe nënshtrimi ndaj udhëheqësve/sundimtarëve. Çka nëse sundimtari është i padrejtë dhe tiran? A i urdhëron Islami muslimanët që në mënyrë pasive dhe pa kurrfarë rezistence t’i nënshtrohen? Kjo pyetje iniligjente gjithsesi kërkon edhe përgjigje intiligjente, dhe nuk mundet aq lehtë të kuptohet. Fakt është se personi e ka falënderuar presidentin, një gjë të tillë e ka bërë për shkak të komentimit të tij të gabuar të Kur’anit. (11)

Tani, le të shqyrtojmë sistemin e pushtetit islam. A është ai demokratik? Definicionin më të mirë për demokracinë e ka dhënë Abraham Linkolni, kur tha: “Qeverisja e njerëzve, nga ana e njerëzve dhe për njerëzit”. Por, në Islam nuk ka

“qeverisje njerëzish”, por ekziston vetëm sundimi i All-llahut. Si mundet që njerëzit të sundojnë (qeverisin) njëri-tjetrin? Ata sundojnë njëri-tjetrin, duke shpikur ligje vetjake, kurse në Islam ligjet nuk i krijojnë/bëjnë njerëzit, por ata i krijon All-llahu. Ato ligje nuk mund të votohen përmes votës së shumicës, por të njëjtat i shpall Pejgamberi s.a.v. nëpërmjet urdhërit të All-llahut. Njerëzit nuk kanë të drejtën e votimit në sjelljen e ligjeve, nga ata kërkohet që ligjeve t’u nënshtrohen pa kurrfarë komenti apo shtese. Kur’ani thotë: “Kur All-llahu ka vendosur për një çështje, ose i Dërguari i Tij, nuk i takon (nuk i lejohet) asnjë besimtari dhe asnjë besimtareje që në atë çëshje të tyre personale të bëjnë ndonjë zgjedhje tjetërfare. E kush kundërshton All-llahun dhe të Dërguarin e Tij, ai është larguar shumë larg së vërtetës”. (El-Ahzabë, 36)

Sa u përket fjalëve “nga ana e njerëzve” le të shqyrtojmë tani pak më gjërë se si sundojnë njerëzit mbi njëri-tjetrin. Pejgamberi i All-llahut, i cili ishte udhëheqësi suprem, autoriteti juridik dhe gjithpërfshirës i pushtetit islam, ai nuk ishte i zgjedhur nga njerëzit. Ç’është e vërteta, sikur banorëve të Mekës t’ju lejohej ta bënin vetë zgjedhjen, atëherë, ata do ta zgjidhnin Urve ibn Mes’udin nga Taifi, ose Velid ibn El-Mugiren nga Meka si Pejgamber të All-llahut. Kur’ani thotë: “Pastaj thanë: “Përse të mos i ketë zbritur ky Kur’an një njeriu të madh nga dy qytete”? (Ez-Zuhruf, 31) (12)

Pra, jo vetëm që udhëheqësi suprem i shtetit islam qe vendosur/zgjedhur pa konsultimin e popullit, por madje kjo u bë edhe kundër veçmë dëshirave të tyre të shprehura publikisht. Pejgamberi s.a.v. është autoriteti më i lartë i Islamit. Në personalitetin e tij qenë përmbledhur të gjitha funksionet legjislative, organet gjyqësore dhe vendim-marrëse, dhe përsëri nuk ishte i zgjedhur nga ana e njerëzve. Kjo d.t.th. se Islami nuk është as sundimi i njerëzve e as nga ana e njerëzve. Nuk ka ligjvënie nga ana e njerëzve, e as që autoriteti gjyqësor e ai suprem nuk caktohet nga njerëzit. Ky nuk është pushtet “për njerëzit”. Sistemi islam është që nga fillimi e gjer në fund “për All-llahun”. Gjithçka duhet bërë për All-llahun, e në qoftë se bëhet për njerëzit-atëherë kjo quhet “shirku i fshehur” (politeizëm). Çfarëdo që njeriu të bëj-qoftë kjo lutje-dua apo sadaka (lëmoshë), shërbimi social ose mardhënie familjare, përulja ndaj prindërve apo dashuria ndaj komshinjëve, futja në luftë ose nënshkrimi i marrëveshjes së paqes, duhet bërë me fjalët e fundit “kurbeten ilall-llah”, të afruarit All-llahut dhe kërkimi i kënaqësisë së Tij! Në Islam, gjithçka bëhet për hir të All-llahut.

Thënë shkurtë, forma islame e pushtetit është pushteti i All-llahut nga ana e përfaqësuesve të All-llahut, me qëllim të aritjes së kanaqësisë së All-llahut, All-llahu në Kur’an thotë: “ Unë nuk i krijova xhinët dhe njerëzit dhe njerëzit për tjetër pos që të më adhurojnë”. (Edh-Dhurijatë, 56). Kjo është teokraci, dhe pikërisht kjo është natyra dhe karakteristika e pushtetit islam. E, si ndikon kjo në lidhje me ajetin kur’anor të sipërpërmendur, më gjërësisht do ta shohim në kapitujt e mëposhtëm.

Fusnotat:

(1). El-Al-lame El-Hil-li: “El-Bâbul-hâdi asher”, përkthimi anglisht nga W.M. Miller, fq 62; Mugniju: “Felsefât”, fq 392.

(2). El-Hatib Et-tabrizi: “Mishkâtul-mesâbih”, përkthimi anglisht nga James Robson, vëllimi i I, fq 45; El-Mexhlisi e ka përmbledhur në një kapitullë të tërë të veprës “Biharul-Envar”-hadithe të tilla, vëllimi XXVIII, fq 2-36; El-Qummi, Sh. Abbas: “Sâfinetul-Bihar”, vëll II, fq. 359-60.

(3). Nexhmul-Hasan: “En-Nubuvetu-vel-hilafetu”, Liqa Ali Hajdari, fq. 2-3.

(4). Ibn Hisham: “Es-Sira En-nebevijja”, vëllimi i I, fq. 313-314.

(5). El-Buhari: “Es-Sahih”, vëll. V, fq : 191 ; Ibn Kethiri : “El-Bidâja ven-nihâja”, vëllimi V, fq 40.

(6). Ebul-Fidâ: “El-Muhtasar”, vëll. I, fq 143-144; El-Jakubi: “Et-Tarih”,

vëll. II, fq. 59.

(7). Umejje është themeluesi i familjes së Emevitëve (Umajadëve), e cila më vonë si dinasti sundoi botën islame nga Siria ku e kishte qendrën.

(8). Ibn Abdi El-Barr: “El-Istiâb”, vëll. IV fq. 1679; Ibn Ebi Hadidi e citon këtë fjali, në këtë mënyrë: “Pasha atë, në emrin e të cilit Ebu Sufjani betohet, nuk ekziston as dënimi as gjykimi, as xhenneti e as xhehennemi, as dita e ringjalljes e as Dita e Gjykimit”. (Shih veprën e tij “Sherh Nehxhul-Belâga”, vëllimi IX, fq. 53.)

(9). Ibn Ebil-Hâdid, vepër e cituar, vëll. XVI, fq. 136.

(10). Sibt Ibn El-Xhevzi: “Tadhkiret”, botimi i S.M.S “Bahrul-Ulûm”, fq. 261; Et-Taberi: “Et-Tarih”, vëllimi XIII, fq. 2174.

(11). D.t.th. ajetit: “O ju që besuat, bindjuni All-llahut, respektoni të Dërguarin dhe përgjegjësit nga ju…” (En-Nisaë, 59).

(12). Për komentimin e fjalëve “…një njeriu të madh…” shih më gjërësisht veprën e Imam Xhelaludin Es-Sujutiut: “Lubâbul-Nuqûl fi esbâbi nuzul”, shtypur me veprën “Tefsirul-Xhelâlejn”, fq. 289, 649.

DOMOSDOSHMËRIA E IMAMATIT DHE KUALIFIKIMET E IMAMATIT

Institucioni i imamatit buron nga Mëshira e All-llahut (lutf), përmes së cilës Ai i shpie krijesat drejt nënshtrimit dhe kësisoj i mbron larg nga mosnënshtrimi, dhe gjithë këtë e ka bërë asisoji që me asgjë mos t’i detyrojë ato (krijesat e Tij) dhunshëm t’i nënshtrohen. Një ndihmë e këtillë pritet nga All-llahu dhe mu për këtë kjo është e domosdoshme gjykuar sipas logjikës së shëndoshë. Kur All-llahu do t’i caktojë njeriut diç të bëjë, dhe e din se një gjë të tillë ai-njeriu nuk mund ta kryejë, ose një gjë të tillë do të ishte e vështirë për t’u bërë pa Ndihmën e Tij, atëherë Ai (larg qoftë nga kjo) do të binte në kundërshtim me Veten e Tij, në qoftë se nuk do t’i ndihmonte për ta bërë. Pra, për shkak të Fuqisë dhe Dijes së All-llahut, si dhe për shkak të mosditurisë dhe dobësisë së njeriut, All-llahu u zotua në lutf-d.t.th. ta ndihmojë (t’i ofrojë ndihmë) njeriut.

Imamati është lutf, ngase është vërtetuar se, kur njerëzit kanë udhëheqës/kryetar (reis) dhe udhërrëfyes (murshid) të cilëve u nënshtrohen, ët cilët i lirojnë të shkelurit/të nëpërkëmburit nga shtypësit e tyre dhe i frenojnë shtypësit, atëherë në këtë mënyrë ata i ofrohen drejtësisë dhe largohen nga korupsioni. E, meqë është lutf-atëherë nga All-llahu pritet që ta caktojë imamin i cili do t’i prijë ummetit pas Pejgamberit s.a.v.

Superioriteti (efdalijjet):

Imami, sikur i Dërguari i Zotit, duhet të dallohet në mesin e ummetit, me të gjitha cilësitë (virtytet), siç janë: dituria, guximi, devotshmëria (takvallëku) dhe mëshira, si dhe duhet të posedojnë tërësisht njohjen e ligjeve të Zotit. Nëse këto cilësi nuk i posedon dhe një pozitë kaq e madhe siç është ajo e institucionit të Imamatit, i besohet një personi jo shumë të aftë, edhepse i aftë gjendet në atë mjedis, atëherë kësisoji përparësi i jepet personit inferior e jo atij superior, që pa asnjë fije dyshimi është një gjykim i padrejtë dhe i gabuar qoftë nga aspekti logjik dhe ai i Drejtësisë së All-llahut. Ndaj, nisur nga kjo, asnjë person tjetër- i cili në çdo apekt më superior se personi i parë. (1).

Pagabueshmëria (ismet):

Kualifikimi i dytë i imamatit është pagabueshmëria (ismet). Nëse imami nuk është i pagabueshëm (masum) atëherë ai do t’iu nënshtrohet gabimeve dhe

mashtrimeve të të tjerëve. (2). Ndaj, në këtë rast, si e para-nuk mund të ketë besim të plotë në atë çka ai flet, e as që mund bindshëm të kryhet ajo për të cilën ai urdhëron. Si e dyta: Imami është udhëheqës dhe prijës i ummetit- i cili duhet pa kurrfarë rezerve (hezitimi) ta ndjek në të gjitha qëndrimet që i shfaq ai. Në qoftë se ai kryen mëkat, njerëzit atëherë do të mund ta ndiqnin/pasoni në mëkatin e tij. Ndaj, qëndrimi në një pozitë të këtillë, vetvetiu ka peshën e vet, ngase të nënshtruarit ndaj mëkatit është gjë shumë e keqe, e joligjshme dhe e ndaluar. Përveç kësaj, me fjalë të tjera kjo d.t.th. se një imami të këtillë, njëkohësisht edhe i nënshtrohesh edhe ia refuzon nënshtrimin, që thënë ndryshe një nënshtrim i këtillë njëherë do të ishte obligim, kurse herën tjetër i ndaluar-që padyshim është një absurditet i paparë. E treta, në qoftë se do të ishte e mundshme që imami të kryejë mëkat-atëherë obligimi i njerëzve tjerë është që ta ndalojnë nga kjo, sepse obligim i çdo muslimanit është që t’ua ndalon njerëzve të tjerë kryerjen e veprave të ndaluara. Në këtë rast, imami nuk do të ishte i respektuar dhe autoriteti i tij veçmë do të kishte marrë fund. Në vend që të ishte prijës i ummetit, ai do të ishte pasues i tyre dhe kështu imamati i tij nuk do të kishte kurrfarë kuptimi. E katërta, imami është mbrojtës i Ligjit të Zotit dhe një punë e këtillë nuk mund t’i besohet duarve të gabuara, e as që personi i gabuar mundet që me nder dhe me dinjitet ta kryej një mison sublim. Ndaj, nisur nga këto shkaqe, pagabueshmëria është kushtë i patjetërsueshëm i pejgamberllëkut, ndërsa shkaqet të cilat e bëjnë të domosdoshëmnë rastin e Pejgamberit të All-llahut-gjithashtu vlejnë edhe në rastin e imamit apo të halifes. Por, për këtë pagabueshmëri më gjërësisht do të flasim më vonë në këtë libër.

Emërimi nga Allahu:

Si në rastin e të dërguarve/pejgamberëve të Zotit, posedimi i cilësive (virtyteve) të sipërpërmendura dhe karakteristikave-nuk janë të mjaftueshme që automatikisht dikë ta bëjnë imam. Imamati nuk është post i cili fitohet vetë, por është emërim të cilin e kryen vet All-llahu. Nga ky shkak, besojmë se vetëm All-llahu mundet që ta emërojë trashëgimtarin/pasardhësin e Pejgamberit s.a.v., dhe se ummeti nuk e ka të drejtën e vendosjes përkitazi me këtë çështje, ngase obligimi dhe detyra e vetme e ummetit është ndjekja e imamit dhe halifit të zgjedhur dhe emëruar nga vetë Zoti.

AJETET NGA KUR’ANI

Ajetet vijuese të Kur’anit e pohojnë këtë pikëpamje/qëndrim: “Zoti yt krijon çka të dojë dhe zgjedh kë të dojë, atyre nuk u takon zgjedhja. I pastër dhe i lartë është All-llahu nga çka i përshkruajnë për shok”. (El-Kasas, 68). Ky ajet qartë tregon se njeriu nuk ka të drejtë të bëjë kurrfarë zgjedhjeje; zgjedhja plotësisht qëndron në Duart e All-llahut. Përpara se ta krijojë Ademin a.s. All-llahu xh.sh i informoi melaqet: “Unë po krijoj (po përcaktoj) në tokë një zëvëndës!…” (El-Bekare, 30). Dhe kur melaqet filluan të flasin të habitura, fjalët e tyre u hodhën poshtë vetëm me një përgjigje të shkurtër të All-llahut: “Unë di atë që ju nuk e dini!” (El-

Bekare, 30). Tani shtohet pyetja: Nëse melaqeve të pagabueshme (masûm) nuk u qe lejuar të kenë të drejtën e votimit për të emëruar halifen, atëherë si mundet që njerëzit që janë të gabueshëm-të marrin tërë përgjegjësinë e një emërimi të tillë, në duart e tyre!? All-llahu personalisht e emëroi pejgamberin Davud a.s si halife në tokë: “O Davud!: “Ne të kemi bërë sundimtar në tokë…” (Sad, 26). Në të gjitha këto raste, All-llahu ekskluzivisht e ka të drejtën e emërimit dhe vendosjes së halifes dhe imamit, këtë të drejtë ia ka rezervuar vetëm Vetes së Tij.

Në të njëjtën mënyrë, thirrja iu bë edhe të Dërguarit të Zotit, Ibrahimit a.s” “Përkujto (o i Dërguar) kur Zoti i vet, Ibrahimin e provoi me disa obligime, e ai i përmbushi ato, e Ai i tha: “Unë po të bëjë ty prijës (imam) të njerëzimit!” Ai tha: “(bën o Zot) Edhe nga pasardhësit e mi!” (Zoti) Tha: “Mirësinë Time nuk mund ta gëzojnë mizorët!” (El-Bekare, 124). Ky ajet kur’anor na shpie drejtë përfundimeve vijuese:

A). All-llahu ka thënë: “Unë po të bëjë ty prijës (imam) të njerëzimit”! Kjo qartë tregon se imamati është status të cilin vetëm All-llahu mund ta caktoj, edhe kjo është jashta kompetencave të ummetit.

B). (Zoti) Tha: “Mirësinë Time nuk mund ta gëzojnë mizorët!” Kjo d.t.th. se njeriu i cili nuk është i pagabueshëm nuk mund të jetë imam. Logjikisht, njerëzimin mund ta ndajmë në katër grupe: Grupi i parë: Ata të cilët janë mizorë gjatë tërë jetës së tyre; Grupi i dytë: Ata të cilët kurrë nuk janë mizorë; Grupi i tretë: Ata të cilët janë mizorë në fillim të jetës së tyre, dhe më pas shndërrohen në të drejtë; dhe Grupi i katërt: Ata të cilët në fillim të jetës së tyre janë të drejtë, dhe më pas shndërrohen në mizorë.

Ibrahimi a.s kishte pozitë mjaft të lartë që të kërkonte imamat për grupin e parë apo grupin e katërt. Kështuqë na mbeten dy grupe (e dyta dhe e treta), të cilat grupe mund ta llogariten në lutjen (duanë) e tij. Por, All-llahu e hedh njërën nga to (“… Zoti) Tha: “Mirësinë Time nuk mund ta gëzojnë mizorët!”) d.t.th. ata të cilët janë mizorë në fillim të jetës së tyre, dhe më pas shndërrohen në të drejtë. Dhe për rrjedhojë, mbetet vetëm një grup i cili mund të kualifikohet për imamat, e këto janë njerëzit të cilët nuk kanë qenë mizorë gjatë jetës së tyre, d.t.th. të pagabueshmit(masû).

C). Përkthimi i fjalëpërfjalshëm i ajetit ka domethënien: “Mirësia Ime nuk do të përfshijë mizorët”. Këtu vërejmë se All-llahu nuk ka thënë që mizorët nuk do të vijnë tek Premtimi i Tij, ngase kjo do të implikonte që tek Ai do të vijnë ata të cilët janë të drejtë. Fjala e sipërpërmendur nuk lë hapësirë për çfarëdo qoftë interpretim të gabuar-ajo qartë tregon se pranimi i imamatit nuk është në duartë e njeriut-qoftë ai mizor apo i drejtë, por ekskluzivisht është në Duart e All-llahut, kurse Ai ua jep vetëm të drejtëve të cilët Ai Vetë i zgjedh.

Pastaj, si rregull, në Kur’an thuhet: “Dhe ata i bëmë shembëlltyrë (arabisht: eimmeten) që udhëzonin sipas urdhërit Tonë”… (El-Enbija, 73).

Kur Pejgamberi i All-llahut-Musai a.s dëshiroi të ketë një ndihmës, i cili do t’i ndihmonte në detyrat (misionin) e tij, ai asnjërin nuk e përcaktoi me vetëdëshirë,

por iu lut All-llahut: “Më cakto për ndihmëtar nga familja ime, Harunin, vëllain tim.” (Ta-Ha, 29-30). Ndërsa All-llahu u përgjigj: “…O Musa, t’u dha ajo që kërkove!” (Ta-Ha, 36).

Këtë caktim të All-llahut për ummetin e shpall Pejgamberi i Tij ose imami pasardhës. Kjo shpallje quhet “nass” (en-nassu)-dhe kjo fjalë e përkufizon specifikën, përcaktimin dhe emërimin e imamit nga ana e Pejgamberit të All-llahut ose imamit të mëparshëm. Imami patjetër duhet të caktohet nga ana e All-llahut për këtë detyrë (post)-menûs min Allâh.

Muë’xhizeja:

Në qoftë se dikush nuk e ka dëgjuar nocionin “nass” për njeriun i cili pohon se është Imam, e vetmja mënyrë që të vërtetohet e vërteta, është rruga e mrrekullisë (muë’xhizes) (3). Ç’është e vërteta secili njeri mund të thotë për veten e vet se është imam ose halife i Pejgamberit s.a.v. si dhe ëshët i pagabueshëm, mirëpo muë’xhizeja është i vetmi testim i pagabueshëm në këto raste. Nëse ai që e pohon një gjë të tillë, tregon ndonjë muë’xhize si dëshmi të pohimit të tij, atëherë kjo duhet pranuar pa kurrfarë dyshimi. Mirëpo, nëse ai nuk e bën një gjë të tillë, atëherë është evidente se ai nuk i posedon kualifikimet e duhura për imamat dhe hilafet, kështuqë pohimet e tij do të tregohen si të pavërteta.

Emërimi:

Praktikë e përgjithshme e të dërguarve të Zotit (pejgamberëve) ishte emërimi i trashëgimtarëve/pasardhësve të tyre (kuptohet sipas urdhërit të All-llahut), pa kurrfarë përzeierje të ummetit. Historia e të dërguarve të Zotit nuk njeh asnjë shembull që pasardhësi i të dërguarit të Zotit të jetë zgjedhur me votimin e pasuesve të tij. Ndaj edhe nuk ka shkaqe që në rastin e pasardhësit/trashëgimtarit të Pejgamberit të fundit (Muhammedit s.a.v. ky ligj i Zotit të ndryshohet. All-llahu thotë: “(Ky është) Ligji i All-llahut edhe ndër ata që ishin më parë, e në ligjin e All-llahut nuk mund të gjesh ndryshim.” (El-Ahzabë, 62).

Shkaqet logjike:

Të njëjtat ato shkaqe, të cilat tregojnë se emërimi i të Dërguarit të Zotit është çështje e vet Zotit, po me të njëjtën fuqi tregojnë se edhe pasardhësin e të dërguarit, gjithashtu patjetër duhet ta emërojë All-llahu. Imami apo halifeja, ashtu sikur edhe i dërguari, emëroohet me qëllim që të sendërtojë vullnetin e All-llahut, ndaj edhe ai patjetër duhet t’i përgjigjet Zotit. Nëse atë do ta zgjidhnin, përkatësisht emëronin njerëzit, atëherë lojaliteti i tij nuk

do të ishte ndaj All-llahut, por ndaj njerëzve të cilët e kanë zgjedhur për autoritet të vetin. Ai gjithnjë do të përpiqet që t’i kënaq njerëzit-ngase në të kundërtën do ta humbas pozitën e tij, nëse njerëzit do të humbnin besimin ndaj tij. Kështuqë, ai shërbimet ndaj njerëzve do t’i konsiderojë obligime fetare, kurse përpara syve të tij gjithnjë do të jenë aspiratat politike, dhe kësisoji-në këtë mënyrë do të dëmtonte kauzën e All-llahut. Historia e Islamit është përplot me shembuj të atyre që i kanë lënë pasdore parimet fetare, e që për të keq janë bërë nga ana e atyre që janë zgjedhur si halife. Pra, ky argument nuk është vetëm akademik-sepse pas këtij argumenti qëndrojnë mjaft argumente historike.

Gjithashtu është e njohur, se vetëm All-llahu i din ndjenjat dhe mendimet e brendshme të njerëzve, kështuqë askush tjetër nuk mund ta dijë natyrën e vërtetë të personit tjetër. Ndoshta dikush mund të paraqitet si njeri i devotshëm dhe mjaft fetar-vetëm e vetëm që t’i impresionojë bashkëpunëtorët e tij dhe të fitojë ndonjë të mirë të kësaj bote. Shembuj të këtillë në histori nuk janë të pakët. Le ta marrim për shembull rastin e Abdul-Malik ibn Mervanit i cili tërë kohën e tij e ka kaluar në xhami duke u falur dhe lexuar Kur’an. Ai bile ishte duke lexuar Kur’an kur i erdhën lajmet për vdekjen e babait të tij, dhe pritjen e njerëzve që atij t’ia japin betimin për t’i prirë. Atëherë, Abdul-Melik ibn Mervani e mbylli Kur’anin dhe tha: “Këtu, ti dhe unë ndahemi”. (4).

Për këtë, meqë ekzistimi i kualifikimeve të cilët janë të domosdoshme për imamin apo halifen, e të cilat më së miri i din vetëm All-llahu, atëherë vetëm All-llahu mund ta emërojë imamin apo halifen.

Pagabueshmëria - si një nga kualifikimet e Imamit:

Tani, le të shohim se çfarë thotë Kur’ani për Ehli-Bejtin, d.t.th. Familjen e Pejgamberit, Muhammedit s.a.v. Kur Pejgamberi s.a.v. ndërroi jetë, pas tij mbetën personat për të cilët flet ajeti kur’anor mbi pastërtinë (tathir), i cili thotë: “ … All-llahu ka për qëllim nga ju, o familje e shtëpisë (së Pejgamberit) të largojë ndytësinë e mëkateve dhe t’ju pastrojë deri në skaj”. (El-Ahzab, 33). Këta ishin Aliu, Fatimeja, Hasani dhe Husejni. Unanimisht është pranuar se katër personat e sipërpërmendur janë Ehli-Bejti, si dhe janë të pagabueshëm dhe të pastër nga çdo mangësi.

Fjalët të cilat gjenden para dhe pas në këtë ajet-i dedikohen grave të Pejgamberit s.a.v., kështuqë përemrat në to janë përdorur në gjininë femërore, kurse në këtë pjesë të ajetit është përdorur gjinia mashkullore. Shkaku se përse ky ajet kur’anor është vendosur në vendin e tashëm-nuk është vështirë të qëllohet. Dijetari i njohur Al-lame Pûjâ, në fusnotën nr. 1857, të përkthimit të Kur’anit nga S.V Mir Ahmed Ali shkruan: “Pjesa e këtij ajeti që ka të bëjë me pastërtinë e Caktuar të Zotit ndaj familjes së shenjtë të Pejgamberit, kërkon komentim të kujdes-shëm i cili i përket kontekstit të tij të vërtetë. Kjo pjesë e ajetit në të vërtetë është ajet i veçantë (i ndarë)-i cili është shpallur në rrethana të caktuara, por është vendosur këtu, ngase pjesa tjetër e ajetit fletë mbi gratë e Pejgamberit s.a.v. Vendosja e këtij ajeti këtu në këtë vend, në qoftë se studjohet mirë, tregon qartë se aia ka domethënien e tij të veçantë dhe një kuptim mjaftë të rëndësishëm i cili qëndron pas tij. derisa në pjesën e parë të tij-përdoret gjinia femërore, kurse në pjesën e dytë vjen gjer tek ndryshimi nga gjinia femërore në atë mashkullore. Gjersa ajeti

flet mbi gratë e Pejgamberit s.a.v.-përdoren vetëm përemrat e gjinisë femërore. Një ndryshim i këtillë në përdorimin gramatikor të gjuhës, tregon qartë se në këtë pasus flitet mbi gjëra dhe grupime të ndryshme të njerëzve nga ajo e para, dhe kjo pjesë është vendosur këtu me qëllim që të vërtetohet dallimi mes pozitës së Ehli-Bejtit dhe pozitës së grave të Pejgamberit s.a.v.

Amr ibn Selemeja, të cilin e edukoi Pejgamberi s.a.v. rrëfen: “Kur u shpall ky ajet, Pejgamberi s.a.v. ishte në shtëpinë e gruas së tij Ummi Selemes. Kur u shpall ajeti : “… All-llahu ka për qëllim që nga ju, o familje e shtëpisë (së Pejgamberit) të largojë ndytësinë e mëkateve dhe t’ju pastrojë deri më skaj”. (El-Ahzab, 33), Pejgamberi s.a.v. e mblodhi vajzën e tij Fatimenë, bijtë e saj Hasanin dhe Husejnin, si dhe burrin e saj, përkatësisht kushëririn e tij Aliun, dhe i mbuloi të gjithë, përfshirë edhe veten e tij, me xhuben e tij. Pastaj iu drejtua All-llahut duke i thënë: “O Zot! Këta e përbëjnë Ehli-Bejtin (familjen) time! Ruaji larg nga çdo ndytësirë dhe bëji të pastër, pastroji me pastërtinë e përsosur!” Ummi Selemeja, gruaja e Pejgamberit s.a.v. e pyeti: “O i Dërguari i All-llahut! A mundet edhe unë t’ju bashkangjitem juve”? Në këtë pyetje, Pejgamberi s.a.v. u përgjigj: “Jo, ri në vendin tënd, edhe ti je në të mirë” (5).

Këtu nuk është vendi që të theksohen burime të pafundta të tefsirit të këtij ajeti, por megjithatë do të doja ta citoj dijetarin e njohur sunnit Meëlana Vahiduz-Zemânin, përkthimin dhe komentimin e Kur’anit bërë nga ai, si dhe veprën “Envârul-Lugat” (Fjalori i Kur’anit)-të cilat rradhiten në burime më të besueshme. Në komentimin e Kur’anit, përkitazi me këtë ajet, ai shkruan: “Disa njerëz mendojnë se ky ajet enkas u dedikohet atyre anëtarëve të Familjes të cilët janë në lidhje gjaku me Pejgamberin s.a.v. d.t.th. Aliut, Fatimesë, Hasanit dhe Husejnit. Përkthyesi (d.t.th. Vahiduz-Zemâni) thotë se hadithet sahih, të cilat janë ngushtë të lidhura me vetë Pejgamberin, e përkrahin të njëjtin qëndrim, ngase nëse vetë Pejgamberi ka deklaruar se anëtarët e Familjes së tij-janë vetëm personat e sipërpërmendur, atëherë pranimi dhe besimi në te-bëhet i domosdoshëm. Edhe një shenjë e vërtetësisë së këtij pohimi është fakti se përemrat para dhe pas kësaj pjese të ajetit janë në gjininë femërore, kurse vetëm në këtë pjesë janë në gjininë mashkullore…” (6).

Ai, mes të tjerash në veprën e tij “Envârul-Lugat” thotë: “Qëndrimi i drejtë është se ky ajet në pastërtinë (d.t.th. pastrimin) i kyç vetëm këta pesë persona (Muhammedin s.a.v., Aliun, Fatimenë, Hasanin dhe Husejnin a.s) edhepse në gjuhën arabe fjala ehlul-bejt mund të përdoret edhe për gratë. Disa me këtë ajetë tregojnë se këto pesë persona kanë qenë të pagabueshëm (masûm). Por, edhe në qoftë se nuk kanë qenë masûm, atëherë me siguri kanë qenë mahfûz (të mbrojtur nga bërja e çfarëdo qoftë mëkati apo gabimi)” (7).

I përmenda këto dy citate, vetëm që të tregoj se si edhe dijetarët e njohur (eminent) sunnit, përveç shiitëve dymbëdhjetë imamijve (ithnâ-asherije), vërtetojnë se, sipas rregullave të gramatikës arabe dhe haditheve të vërteta me zinxhir të besueshëm transmetuesish të Pejgamberit s.a.v. vetëm Aliu, Fatimeja, Hasani dhe Husejni-janë të përfshirë në këtë ajet krahas vetë Muhammedit sa.v. Gjithashtu është fare i qartë qëndrimi se këta të pestët nuk kanë qenë në gjendje kurrë të bëjnë ndonjë vepër mëkati-qëndrim të cilin fuqishëm e mbështetin edhe

dijetarët eminentë sunnitë. Është e qartë se, ata mbrojnë qëndrimin se në qoftë se këta pesë persona edhe nëse teorikisht nuk kanë qenë të pagabueshëm, ata prapëseprap mbrojnë qëndrimin se këto pesë persona, megjithatë plotësisht kanë qenë të mbrojtur nga mëkatet dhe gabimet në jetën e tyre praktike.

Fusnotat:

(1). El-Al-lame El-Hili: “El-Bâbul-hâdi asher”, përkthim anglisht nga Ë.M Mileri, fq 50,62-4.

(2). Ibid, fq. 69.

(3). Ibid, fq. 64-68.

(4). Ibid. fq. 69.

(5). Es-Sujuti: “Tarihul-Hulefâ”, fq. 217.

(6). “Kur’ani i Shenjtë”-përkthim anglisht nda S. V. Mir Ahmed Ali, fusnota nr. 1857, fq. 1261.

(7). Ëahiduz-Zemân: “Tefsir-Ëahidi” (në margjinat e përkthimit të Kur’anit nga i njëjti autor). Pjesa 22, fusnota: 7, fq. 549. Po ashtu Ëahiduz-Zemân: “Envârul-Lugat”, pjesa 22, fq. 51.

SUPERIORITETI I HAZRETI ALI IBN EBU TALIBIT

Superioriteti (efdalijjet) në Islam d.t.th. “Të meritosh më shumë shpërblime (sevape, arabisht: thevâb) tek All-llahu, duke iu falënderuar veprave të mira”. Të gjithë muslimanët pajtohen se mbi këtë “superioritet” nuk mundemi të vendosim me mendimet tona vetjake ose pikëpamjet tona, si dhe se nuk ka mënyrë që kjo të njihet përpos nëpërmjet Kur’anit dhe Hadithit. Dijetari i famshëm musliman

Imam Gazaliu, ka shkruar: “Superioriteti i vërtetë është ajo që është përpara All-llahut, e kjo është një diçka që nuk mund të t’i jetë e njohur askujt përveç Pejgamberit të All-llahut”. (1).

Sot, me të madhe besohet se superioriteti është përcaktuar simbas rendit të marrjes së hilafetit, që me fjalë d.t.th. se më superiori ka qenë Ebu Bekri, pas tij Omeri, pastaj Osmani, dhe më në fund Aliu. Por, ky besim nuk bazohet në asnjë argument, e as që kësosoji kanë besuarë muslimanët e periudhës së mëhershme. Gjatë kohës së Pejgamberit s.a.v. vërejmë se as’habët e tij më eminent, siç janë Selman El-Farisiu, Ebu Dherr El-Gifariu, Mikdad El-Kindi, Ammar ibn Jasiri, Habbab ibn El-Aratti, Xhabir ibn El-Ensâri, Hudhejfe ibn El-Jemani, Ebu Seid El-Hudriu, Zejd ibn Erkami dhe shumë të tjerë besonin se Ali ibn Ebu Talibi ishte më superiori në tërë anëtarët e Ehli-Bejtit dhe në mesin e të gjithë as’habëve. (2)

Njëherë Ahmed ibn Hanbelin e pyeti djali i tij, që t’i numërojë as’habët sipas superioritetit. Ai tha: “Ebu Bekri, Omeri dhe Osmani”. Atëherë djali vazhdoi më tej duke e pyetur: “E çfarë është me Ali ibn Ebu Talibin?” Ibn Hanbeli u përgjigj: “Ai është prej Ehli-Bejtit. Të tjerët nuk mund të krahasohen me të”. (3)

Ubejdullah Emirsari në librin e tij të njohur “Erxhehul-Mutalib”, shkruan: “Meqë superioriteti d.t.th. “të keshë/posedosh më shumë sevape, argumenti i tij mund të njihet vetëm nga hadithet (d.t.th. veprat dhe fjalët) e Pejgamberit s.a.v. … e në qoftë se ekzistojnë hadithe të shumta e të ndërlidhura mes veti, atëherë duhet t’i pranojmë vetëm ato hadithe autentike (të vërteta) dhe t’i largojmë hadithet e vërteta nga ato të dobëtit”.

El-Al-lame Ibn Abdil-Barri në veprën e tij “El-Istiâb (4) shkruan mbi hadithet të cilat janë transmetuar mbi superioritetin e Aliut-Prijësit të besimtarëve: “Imam Ahmed ibn Hanbeli, El-Kâdi Ismail ibn Is’haku, Imam Ahmed ibn Ali ibn Shuajb En-Nesaiu, dhe Hafiz Ebu Ali En-Nisaburi (5) kanë thënë: “Nuk janë transmetuar aq shumë hadithe me zinxhirë të mirë transmetuesish (isnâd) se sa hadithet që bëjnë fjalë mbi virtytet (cilësitë) e cilitdo, as’hab tjetër-aq sa janë transmetuar hadithe mbi virtytet e Ali ibn Ebu Talibit”.

Emirtsari shkruan: “Nëse i shqyrtojmë cilësitë (virtytet) e Prijësit të besimtarëve Ali ibn Ebu Talibit, dhe mendojmë mbi ato gjëra të cilat ishin shkak i fitimit të shpërblimeve të mëdha përpara All-llahut, atëherë na duhet të pranojmë se ai (Ali ibn Ebu Talibi) ishte më superiori mbas Pejgamberit s.a.v. (6) Autori i këtyre reshtave është sunnit, ndërsa këtë temë më detajisht e ka elaboruar në kapitullin e tretë, përkatësisht në fq. 103-516 të librit të sipërmendur.

Evidente është se këtu nuk mund të përmend madje edhe listën e shkurtër të ajeteve dhe haditheve të cilët i dedikohen efdalijjetit të Aliu. Do të mjaftonte të themi se në Kur’an gjenden, më së paku 86 ajete mbi cilësitë e Ali ibn Ebu Talibit, kurse hadithet mbi këtë temë as që mund të numërohen. Ndaj, nisur nga kjo edhe vëzhguesit më të painterisuar/inferior do t’i ishte e qartë se hazreti Aliu ishte më superiori nga të gjithë muslimanët tjerë, kuptohet mbas Pejgamberit s.a.v.

Emërimi i hazreti Aliut a.s.:

Pasiqë shkurtimisht folëm mbi ismetin dhe efdalijjetin e Ali ibn Ebu Talibit, tani vijmë tek akti i rëndësishëm-tek ai i emërimit të tij. Në disa raste, Pejgamberi s.a.v. pati deklaruar se Aliu duhej të ishte trashëgimtari i tij dhe halife. Fakt është se pikërisht në daljen e tij të parë publike Pekgamberi s.a.v. ka folur mbi hilafetin e Aliut. Kjo ngjanë atëherë kur i zbriti ajeti: “Dhe tërhiqju vërejtjen farefisit tënd më të afërt”. (Esh-Shuaraë, 214) dhe kur Pejgamberi s.a.v. tha: “… Aliu është vëllau im, pasardhësi im dhe halifi im në mesin tuaj. Pra, dëgjojeni dhe nënshtrojuni!” (7). Këtu është interesant të përmendim se botimi i Lajdenit i veprës “Et-Tarih”, të Taberiut (botuar në vitin 1879), në faqen 1173 shënon fjalët e mëposhtme të Pejgamberit s.a.v.: “Trashëgimtari im dhe halifi im” (vasijji ve hâlifeti), ndërsa në botimin e Kajros të vitit1963-për të cilin thuhet se është ngritur mbi bazat e botimit të Lajdenit, këto fjalë janë të ndryshuara në “kështu dhe kështu” (kedhâ ve kedhâ)! Vërtetë, sa e dhimbshme është kur bota akademike e sakrifikon ndershmërinë e vet dhe dinjitetin e integritetin-në altarin e pazarllëqeve politike!

Pas kësaj ngjarjeje, ajetet kur’anore dhe fjalët e Pejgamberit s.a.v i përkujtonin muslimanët se Aliu ishte prijësi i tyre pas Pejgamberit s.a.v. Njëri nga ajetet më të forta (që i referohet kësaj) thotë: “Mik (i afërt) juaji është vetëm All-llahu, është i Dërguari i Tij, dhe ato që besuan e që falin namazin dhe japin zeqatin duke bërë rukuë (duke qenë respektues)” (El-Maide, 55) (8).

Dijetarët muslimanë, qoftë ato sunnitë apo shiitë, janë të të njëjtit mendim dhe pajtohen se ky ajet kur’anor është shpallur për nder të Imam Aliut. Ebu Dherr El-Gifariu rrëfen se një ditë ishte duke u falur me Pejgamberin s.a.v. kur një varfanjak erdhi tek Xhamia e Pejgamberit s.a.v. Askush nuk iu përgjigj lutjes së tij (varfanjakut), atëherë lypësi i ngriti daurt lart nga qielli dhe tha: “O All-llahu im! Ji dëshmitar se kam ardhur në Xhaminë e të Dërguarit Tënd dhe askush asgjë nuk më dha!”; Në këtë moment, Aliu ishte duke u falur, dhe e ngriti gishtin e tij të vogël bashkë me unazën në të-në drejtim të lypësit, i cili iu afrua dhe e mori unazën. Tërë kjo ngjarje ndodhi në prani të Pejgamberit s.a.v., i cili e çoi kokën nga qielli dhe u lut me këto fjalë: “O Zoti im! Vëllai im Musai t’u lut t’i zgjerosh kraharorin dhe t’ia lehtësosh misionin e tij, t’ia zgjedhish nyjen (pengesën) nga gjuha e tij-me qëllim që njerëzit ta kuptojnë fjalimin e tij, dhe t’i dhurosh nga familja e tij vëllain e vet si ndihmës, t’a forcosh me Harunin dhe t’a bësh Harunin shok të tij në misionin e tij. O All-llah! Ti i the Musait: “O Musa, t’u dha ajo që kërkove!” Ne edhe njëherë ta dhuruam ty mirësinë Tonë”. (Ta-Ha, 36-37); O All-llah! Unë jam Muhammmedi, ndërsa ti më ke zgjedhur. Hapma gjoksin tim, lehtësoje punën time dhe ma jep nga familja ime vëllain Aliun si ndihmës dhe më përforco me të! Pejgamberi s.a.v. akoma pa e përfunduar namazin, melaqja Xhibrili a.s. ia shpallin ajetin e sipërpërmendur”. (9)

Ky ajet qartë tregon se ekzistojnë vetëm tri zotëri të besimtarëve, e ata janë, në vend të parë All-llahu, pastaj Pejgamberi i Tij dhe në vend të tretë Imami. Imami i parë ishte hazreti Aliu, ndërsa njëmbëdhjetë të tjerët ishin pasardhësit e tij nga

loza e hazreti Husejnit. Këtu nuk mund t’i përmendim të gjitha burimet e këtij hadithi, ngase ato janë me qindra. Ky ajet kur’anor dhe kjo lutje (dua) e Pejgamberit s.a.v. qoftë së bashku, qoftë veç e veç, tregojnë se hazreti Aliu ishte caktuar të jetë udhëheqës/prijës i muslimanëve pas Pejgamberit s.a.v.

Shpallja formale në Gadir Humm: (10)

Të gjitha shpalljet e mësipërme të përmendura mund të përcaktohen si hyrje formale e deklaratës së Gadir Hummit. Kjo ngjarje është përshkruar nga ana e historianëve dhe alimëve të të dyja shkollave islame juridike. Këtu do të përmendim vetëm një rrëfim të shkurtër të ngjarjes, me qëllim që të tregojmë se si janë bërë përpjekjet e mëdhaja që Aliu të shpallet trashëgimtar i Pejgamberit s.a.v.

Gadir Hummi ndodhet në vendin e quajtur Xhuhfa, në mes të Mekës dhe Medinës. Kur Pejgamberi s.a.v. ishte duke u kthyer në shtëpi, pas Haxhit Lamtumirës, melaqja Xhibrili a.s. ia solli shpalljen e All-llahut xh.sh, përkatësisht ajetin kur’anor: “O ti i Dërguar! Kumtoje atë që t’u zbrit prej Zotit tënd, e nëse nuk e bën (kumtimin në tërësi), atëherë nuk e ke kryer detyrën (revelatën-risalen). All-llahu të garanton mbrojtjen prej njerëzve (prej armiqëve). All-llahu nuk e vë në rrugë të drejtë popullin që mohon”. (El-Maide, 67) Pejgamberi s.a.v. menjëherë u ndal dhe urdhëroi që të gjithë njerëzit të cilët kishin shkuar përpara, të thirren përsëri dhe qëndroi duke i pritur ata që kishin shkuar më përparë. Kur u mblodh i tërë karvani, nga ulëset (samarët) e deveve u improvizua një minber dhe u pastruan therrat e bagremit. Pejgamberi s.a.v. u ngjit në minber dhe mbajti një fjalim të gjatë. Dita ishte tepër e nxehtë, kështuqë njerëzit u detyruan t’i zgjerojnë teshat e tyre nën këmbët dhe mbi kokat e tyre. Pejgamberi s.a.v iu drejtua me fjalët vijuese: “…Njerëz! Dijeni se Xhibrili disa herë më erdhi duke më sjellur urdhërin nga All-llahu i Mëshirshëm se patjetër duhet të ndalem në këtë vend dhe ta lajmëroj çdo njeri, të bardhë a zezak, se Ali ibn Ebu Talibi është vëllai im, trashëgimtari/zëvendësi im (vasijj), halifi im dhe imam pas meje. Pozita e tij tek unë është sikur pozita e Harunit tek Musai, vetëm se pas meje nuk do të ketë më të Dërguar/Pejgamber të All-llahut, dhe ai (Aliu) është zotëriu (prijësi) juaj pas All-llahut dhe Pejgamberit të Tij.

Njerëz! Vërtetë All-llahu ua ka caktuar për imam dhe prijës. Nënshtrimi ndaj tij është obligim i njëjtë për të gjithë (muhaxhirët) dhe ensarët (vendasit-ndihmuesit e Medinës), dhe për ata që i ndjekin në virtyte, për banorët e qyteteve dhe për beduinët (nomadët), për arabët dhe të huajtë, për të lirët dhe robërit, të rinjtë dhe pleqtë, të vegjëlit dhe të mëdhenjtë, të bardhët dhe zezakët. Urdhërat e tij (Aliut) duhet të kryhen/përmbushen, fjala e tij është obliguese, kurse dëgjueshmëria ndaj tij-është obligim i secilit që beson në Një të Vetmin Zot. Qoftë i mallkuar ai njeri që nuk i nënshtrohet-kurse i bekuar qoftë ai i cili e ndjek, ndërsa ai i cili beson në të-është besimtar i vërtetë.

Njerëz! Kjo është hera e fundit që qëndroj përpara jush. Ndaj dëgjoni, kini kujdes dhe nënshtrojuni urdhërave të Zotit tuaj. Vërtetë All-llahu është Sundimtari dhe Zoti juaj, dhe pas Tij, zotëriu i juaj është Pejgamberi i Tij-Muhammedi, i cili po ju drejtohet (flet), ndërsa pas meje, Aliu është zotëriu juaj dhe imami i juaj-sipas caktimit të All-llahut. E më pas, pas tij imamati do të vazhdojë përmes pasardhësve të mi, nga të cilët do të burojë-gjer në ditën kur do të takohemi me All-llahun dhe Pejgamberin e Tij.

Njerëz! Mendoni rreth Kur’anit dhe kuptojini ajetet e tij, mendoni mbi ajetet e tij të qarta dhe mos u merrni me ato s’i keni të qartë. Ngase, pasha All-llahun, askush nuk do t’jua komentoj/shpjegoj domethënien/kuptimin e vërejtjeve të tij, dhe do t’ua bëj komentimin e duhur të tij, përveç këtij njeriu (Aliut) dorën e të cilit e ngrej përpara meje. Dhe unë ju them se zotëri i të cilit jam unë, zotëri i tij është Aliu; Pra, ky është Aliu, i biri i ebu Talibit, vëllai im dhe trashëgimtari im (vasijji), ndërsa nënshtrimin (vilâjet) ndaj tij, All-llahu i Madhëruar dhe i PlotëFuqishëm e ka bërë obligim”.

Edhe imamët tjerë gjithashtu shkurtimisht u përmendën në fjalimin e tij. Kurse më gjërësisht ata përmenden në shumë hadithe të tjera. P.sh. në një rast Pejgamberi s.a.v. i tha nipit të tij Husejnit: “Ti je imam, bir i imamit, vëlla i imamit, nëntë pasardhës të tu nga loza direkte e jotja do të jenë imam të devotshëm; kurse i njëjti prej tyre do të jetë Qaimi i tyre (ai i cili do të ngritet)”. (11)

Madje edhe hulumtuesi më gjakftohtë, këtu qartë do të vërej se kjo çështje ka rëndësi jetike (vitale) për Islamin, dhe ky është shkaku për të cilin Pejgamberi s.a.v. është udhëhequr sipas caktimit të bërë nga ana e All-llahut dhe i ka bërë të gjitha përpjekjet e mundshme të duhura për kryerjen e tyre. Atë ditë, duke iu ekspozuar rrezeve të nxehta përcëlluese të diellit të mesditës, ai u ngjit në minber që ta kumtojë. Së pari i informoi dëgjuesit mbi vdekjen e tij të afërt dhe më pas i ftoi të dëshmojnë që me besnikëri e kreu misionin e tij profetik. E, më pas i pyeti: “A thua unë nuk kam më shumë autoritet mbi ju-se sa vetë ju?” Të gjitëh brohoritën se ai (Pejgamberi s.a.v.) me siguri që ka më shumë të drejta (autoritet) mbi ta-se sa vetë ata mbi vetveten e tyre. Atëherë Pejgamberi s.a.v. tha: “Zotëriu i të cilit jam unë, zotëriu i tij është edhe Aliu!” Në fund u lut për Aliun me këto fjalë: “O Zot! Duaje atë që e don Aliun, dhe bëhu armik i armiqëve të tij; Ndihmoji atij që e ndihmon atë, dhe braktise atë që e braktis Aliun”.

Kur tërë kjo përfundoi, u shpall ky ajet nga Kur’ani: “… Sot përsosa për ju fenë tuaj, plotësova ndaj jush dhuntinë Time, zgjodha për ju Islamin fe… “(El-Maide, 3). Kjo shpallje e All-llahut qartë tregon se për shkak të emërimit të Aliut si imam-feja u plotësua, ndërsa Islami u miratua nga ana e All-llahut. Kur erdhi ky lajm i mirë nga qielli, besimtarët e uruan Aliun në prani të Pejgamberit s.a.v., ndërsa mjaftë poetë thurrën vargje mbi këtë ndodhi. Të gjitha këto që u përmendën më sipër, janë të shënuara në librat e hadithit-ashtu siç do ta shohim edhe në faqet e ardhshme.

Hadithi në Gadir: Mutevâtir:

Citatet në vijim mbi ligjëratën (hutben) e Pejgamberit s.a.v. të cilat janë marrë nga librat e besueshëm (autentik) të sunnitëve, janë mjaft të rëndësishëm: “Unë në mesin tuaj ua lë dy gjëra të çmueshme: Kur’anin dhe familjen time. Këto të dyja nuk do të ndahen nga njëra-tjetra derisa nuk më takojnë tek burimi (Kevtheri) (d.t.th. burimi i Xhennetit). Vërtetë All-llahu është Zotëriu im, kurse unë jam zotëri i çdo besimtari”. Pastaj, e mori Aliun për dore dhe tha: “Zotëriu i të cilit jam unë (mevla), zotëri i tij është edhe Aliu (mevla)”. Këto dy hadithe janë të njohura me emërtimin “Hadithi i dy margaritarëve” (Hadithu thekalejn); dhe “hadithi mbi pushtetin” (vilajet). Këto du hadithe bashkarisht apo veç e veç i transmetojnë qindra muhadith.

Nevvab Siddik Hasan Hani nga Bhopali thotë: “El-Hakim Ebu Saidi thotë: “hadithi mbi dy gjërat e çmueshme dhe hadithi: “Zotëriu i të cilit jam unë-zotëri i tij është edhe Aliu-janë mutavâtir (d.t.th. të transmetuara me sened të pandërprerë nga shumë njerëz- në autenticitetin e të cilëve nuk mund të dyshohet), sepse një numër i madh i as’habëve të Pejgamberit s.a.v. e kanë transmetuar. Kjo është kaq e vërtetë sa që Muhammed ibn Xheriri i ka shënuar këto dy hadithe nëpërmjet 75 senedeve të ndryshëm, si dhe madje ka shkruar një libër të tërë-të cilin e ka titulluar “Kitabul-Vilâjet”, ndërsa Hafiz Edh-Dhehebi gjithashtu ka shkruar një libër të tërë-mbi isnadin (zinxhirin e transmetuesve) të këtyre haditheve dhe erdhi në përfundim se këto dy hadithe janë mutevâtir. Ebu Abbas ibn Ukde e përmend hadithin e Gadir Hummit nëpërmjet 150 transmetuesish (zinxhir) dhe poashtu shkroi edhe një libër mbi këtë. (12)

Disa shkrues janë përpjekur të fusin dyshim në autenticitetin e ngjarjes (ndodhisë) në Gadir Humm. Duhet të përmendet se ky hadith ëshët mutevatir dhe se dijetari i njohur Al-lame El-Emini në vëllimin e parë të librit të tij të njohur “El-Gâdir”, jep përveç të dhënave komplete, edhe emrat e 101 as’habëve të njohur të Pejgamberit s.a.v. të cilët e kanë transmetuar këtë hadith. Në vëzhdim, do t’i përmendim emrat të cilët janë dhënë nën germën (harfin) elif, kurse në kllapa janë shënuar vitet e vdekjes së personave të përmendur sipas vitit hixhri:

1. Ebu Lejla El-Ensari (37); 2. Ebu Zejneb ibn Avf El-Ensari; 3. Ebu Fadl El-Ensari (38); 4. Ebu Kudame El-Ensari; 5. Ebu Amr ibn Amr ibn Muhassin El-Ensari; 6. Ebu Hejthem ibn Et-Tejjihani (37); 7. Ebu Refi El-Kibti-rob i Pejgamberit s.a.v; 8. Ebu Duvejb Huvejlid (ose Halid) ibn Halid El-Hudali; 9. Usame ibn Zejd ibn Harithi (54); 10. Ubejj ibn Ka’b El-Ensari (30 ose 32); 11. Esad ibn Zurâra El-Ensari; 12. Esma bint Uvejs; 13. Ummi Seleme-gruaja e Pejgamberit s.a.v; 14. Umm Hani bint Ebi Talib; 15. Ebu Hamza Enes ibn Malik El-Ensari; 16. Ebu Bekr ibn Ebi Kuhafe; dhe 17. Ebu Hurejre. (13)

Përveç këtyre ka edhe më shumë se 84 tabiinë (nxënës të as’habëve) të cilët e transmetojnë këtë hadith prej as’habëve të përmendur këtu. Sërish si shembull në vijim do ta japim vetëm listën e atyre që emri u fillon me elif:

1. Ebu Rashid El-Hubrani Esh-Shami; 2. ebu Seleme ibn Abdir-Rahman ibn Afvi; 3. Ebu Sulejman El-Mueddini; 4. Ebu Salih Es-Semmar Dakvan El-Medeni; 5.Ebu Unfuvana El-Mazini; 6. Ebu Abdir-Rahim El-Kindi; 7. Ebul-

Kasim Asbag ibn Nubata Et-Temimi; 8. Ebu Lejla El-Kindi dhe 9. Ijas ibn Nudejr. (14)

Muhadithët (transmetuesit e hadithit) në librat e tyre e kanë shënuar këtë hadith në çdo shekull e në çdo periudhë kohore. P.sh. emrat e atyre shkronjësve dhe dijetarëve-të cilët e kanë transmetuar këtë hadith në shekullin e dytë pas hixhretit janë:

1. ebu Muhammed, Amr ibn Dinar El-Xhumahi El-Mekki (115 ose 116); 2. Ebu Bekr Muhammed ibn Mushiu ibn Ubejdil-lah El-Kurejshi Ez-Zuhri (124); 3.Abdur-Rahman ibn Kasim ibn Muhammed ibn Ebi Bekr Et-Tejmi El-Medeni. (126); 4. Bekr Ibn Sevâda ibn Tumame El-Basri (128); 5. Abdullah ibn Nexhih, Jesâr Eth-Thekafi, Ebu Jesâr El-Mekki (131); 6.El-Hafiz Mugire ibn Mukassim, Ebu Hisham Ed-Dabbi El-Kufi (133); 7. Ebu Abdir-Rahim halid ibn Zejd El-Xhumahi El-Misri (139); 8. Hasan ibn El-Hakam En-Nehai El-Kufi (rreth vitit 140); 9. Idris Ibn Jezid, Ebu Abdil-lah El-Avdi El-Kufi; 10. Jahja Ibn Said ibn Hajjan Et-Tejmi El-Kufi; 11. El-Hafiz Abdul-Melik ibn Ebi Sulejman El-Arzami El-Kufi (145); 12. Avf ibn Ebi Xhemila El-Abdi El-Haxheri El-Basri (146); 13. Ubejdullah ibn Omer ibn Hafs ibn Asim ibn Omer ibn Hattab El-Adevi El-Medeni (147); 14. Nuajm ibn El-Hakim El-Medâjini (148); 15. Talha ibn Jahja ibn Talha ibn Ubejdullah Et-Tejmi El-Kufi (148); 16. Ebu Muhammed Ketir ibn Zejd El-Eshemi (rreth vitit 150); 17. El-Hafiz Muhammed ibn Is’hak El-Medeni (151-152); 18. El-Hafiz Muammer ibn Reshid, Ebu Ervet El-Azdi El-Basri (153-154); 19. El-Hafiz Misar ibn Kidam ibn Zahir El-Hilali Er-Ravashi El-Kufi (153-154); 20. Ebu Isa hakam ibn Aban El-Adeni (154-155); 21. Abdullah ibn Shevdeb El-Balhi El-Basri (157); 22. El-Hafiz Shubet ibn El-Haxh-xhaxh, Ebu Bistan El-Vasiti (160); 23. El-Hafiz Ebul-A’la, kamil ibn El-Ala Et-Temimi El-Kufi (rreth vitit 160); 24. El-Hafiz Sufjan ibn Said Eth-Theurijj, Ebu Abdil-lah el-Kufi (161), 25. El-Hafiz Ismail ibn Junus ibn Ebi Is’hak Es-sebi, Ebu Jusuf El-Kufi (162); 26. Xhafer ibn Zijâd El-Kufi El-Ahusar (165-167); 27. Mushim ibn Salim En-Nahdi, Ebu Fervet El-Kufi; 28. El-Hafiz Kajs ibn Er-Rebi, Ebu Muhammed El-Esedi El-Kufi (165); 29. El-Hafiz Hammad ibn Seleme, Ebu Seleme El-Basri (167); 30. El-Hafiz Abdullah Lahia, Ebu Abdir-Rahman El-Misri (174); 31. El-Hafiz Ebu Uvana El-Vaddah ibn Abdil-lah El-Jeshkuri El-Vasiti El-Bezzaz (175-176); 32. El-Kadi Sherik ibn Abdil-lah, Ebi Abdilah En-Nehai El-Kufi (177); 33. El-Hafiz Abdull-llah (ose Ubejdull-llah) ibn Ubejdur-Rahman (ose Abdu-Rahman) El-Kufi Ebu Abdir-Rahman El-Eshxhai (182); 34. nuh ibn Kajs, Ebu Rehv El-Huddani El-Basri (183); 35. El-Mutalib ibn Zijad ibn Ebi Zuhejr El-Kufi, Ebu Talib (185); 36. El-Kadi Hassan ibn Ibrahim El-Amezi, Ebu Hashim (186); 37. El-Hafiz Xherir ibn Abdil-Hamid, Ebu Abdil-lah Ed-Debbi El-Kufi Er-Razi (188); 38. El-Fadl ibn Musa Ebu Abdil-lah El-Mervezi Es-Sinâni (192); 39. El-Hafiz Muhammed ibn Xhafer El-Medevi El-Basri (193); 40.El-Hafiz Ismail ibn Ulijja, Ebu Bishr ibn Ibrahim El-Esedi (193); 41. El-Hafiz Muhammed ibn Ibrahim, Ebu Amr ibn Ebi Adijj Es-Sulemi El-Basri (194); 42. El-Hafiz Muhammed ibn Hâzim, Ebu Muavije Et-Temimi Ed-Darir (195); 43. El-Hafiz Muhammed ibn Fudajl, Ebu Abdir-Rahman El-Kufi (195); 44. El-Hafiz El-Veki ibn El-Xherrah Er-Ruasi El-Kufi (196); 45. El-Hafiz Sufjan Ibn Ujejne, Ebu Muhammed El-Hilâli El-Kufi (198); 46. El-Hafiz Abdullah ibn Numejn, Ebu

Hisham El-Hamdani El-Harifi (199); 47. El-Hafiz Hane ibn Harith ibn Lekit En-Nehai El-Kufi; 48. Ebu Muhammed Musa ibn JakubEz-Zemai El-Medevi; 49. El-A’la ibn Selim El-Attar El-Kufi; 50. El-Ezrak ibn Ali ibn Muslim El-Hanefi, Ebul-Xhehm El-Kufi; 51. Hani ibn Ejjub El-Hanefi El-Kufi; 52. Fudajl ibn Merzuk El-Agarr Er-Ruasi El-Kufi (rreth vitit 160); 53. Ebu Hamza Sad ibn Ubejd Es-Sulemi El-Kufi; 54. Musa ibn Muslim El-Hizami Esh-Shejbani, Ebu Isa El-Kufi Et-Tahhan (Musa Es-Sagir); 55. Jakub ibn Xhafer ibn Ebi Kethir El-Ensari El-Medeni; 56. Osman ibn Sad ibn Murrah El-Kurejshi, Ebu Abdil-lah (Ebu Ali) El-Kufi. (15).

Këtë hadith e shënojnë shumë transmetues (ruvât) në çdo periudhë kohore ndaj kjo e bën hadith mutavatir. Sa u përket dijetarëve që e potencojnë këtë hadith në përmbledhjet e tyre, mjafton të përmendim se Al’lame El-Emini ka shënuar emrat e 360 dijetarëve gjer në shekullin e katërmbëdhjetë. (16).

Disa njerëz tentuan të fusin dyshim në zinxhirin e transmetuesve (esnâd) të këtij hadithi. Mirëpo, siç e ka të njohur çdo studjues i çështjeve fetare islame, nëse një hadith është mutavatir, atëherë nuk ka nevojë të shqyrtohet zinxhiri i transmetuesit të çdo hadithi individual. Por, meqë jemi të detyruar të tregojmë zbrazëtinë e kësaj akuze, do të doja të theksoj mendimet e disa prej muhadithëve tradicionalistë më të njohur.

Zinxhiri i transmetuesve (esnâd) të hadithit të Gadirit:

El-Hafiz Ebu Isa Et-Tirmidhi (vdiq në vitin 279 pas hixhretit), në veprën e tij “Es-Sahih” njëra nga gjashtë librat e pranuar sahih (Es-Sihâh Es-Sitte) thotë: “Ky hadith është i mirë dhe i vërtetë (hadha hadithun hasenun sahihun)”. (17).

El-Hafiz Ebu Xhafer Et-Tahaviu (vdiq në vitin 321 pas hixhretit), në veprën e tij “Mushkilul-Atar”, thotë: “Ky hadith është i vëretetë, gjykuar simbas zinxhirit të transemtuesve dhe askush nuk ka thënë kurgjë kundër transemtuesve të tij (fe hadhel-hadithu sahihul-isnâdi ve la tane li ehadin fi ruvatihi). (18).

Ebu Abdul-lah El-Hakim En-Nishaburi (vdiq në vitin 405 pas hixhretit) e përcjell këtë hadith nga disa zinxhirë transmetuesish, në veprën e tij “El-Mustedrek” dhe thotë se ky hadith është i vërtetë (sahih). (19).

Ebu Muhammed Ahmed Ibn Muhammed El-Asimi ka thënë: “Këtë hadith e pranon ummeti, dhe është në përputhje me parimet e tij (ve hadha hadithun telekat-hul ummetu bil-kabuli ve huve muvafiku bil-usuli)” (19).

Në të njëjtën mënyrë, tradicionalistët e mëposhtëm (d.t.th. muhadithinët), në mes të qindra haditheve të tjera, këtë hadith e kanë transmetuar si hadith sahih.

Ebu Abdil-lah El-Muhamili El-Bagdadi, në veprën e tij “Aëmal”,

Ibn Abdil-Berr El-Kurtubi në veprën “El-Istâb”; 3. Ibnul-Magazili Esh-Shafi në veprën El-Menakib”; 4. Ebu Hamid Muhammed El-Gazali në veprën “Sirrul-alemejn”; 5. Ebu Ferexh Ibn Xhevzijj në veprën “El-Menakib”; 6. Sibt ibn El-Xhevzijj në veprën “Tedhkiret havasil-ummet”; 7. Ibn Ebil-Hadid El-Muëtezili në veprën “Shehr Nehxhul-Belâga”; 8. Ebu Abdil-lah El-Ganxhi Esh-Shafi në veprën “Kifajetut-Talib”; 9. Ebul-Mekarim Alaudin Es-Simnani në veprën “El-Urvetul-Vuthkâ”; 10. Ibn Haxher El-Askalani në veprën “Tehdibul-Tehdib”; 11. Ibn Kethir Ed-Dimeshki në veprën “Et-Tarih”; 12. Xhalaluddin Es-Sujutiu, 13. El-Kastalani në veprën “El-Mevahibul-ledunijjet”; 14. Ibn Haxher El-Meki në veprën “Es-Savaikul-Muhrika”; 15. Abdul-Hak Ed-Dihlevi në veprën “Shehrul-Mishkat” dhe mjaft të tjerë. (19).

Këtu më duhet të theksoj se tërë emrat që i përmendëm më sipër i takojnë dijetarëve sunnitë. Në përdorimin sunnit-hadithi quhet sâhih kur pa ndërprerje e transmetojnë individë me background të çmuar (âdil), individë që memorien e kanë të përkryer, të cilët nuk kanë mangësi dhe nuk janë konsideruar me karakter të dobët (shadd). (20) Nëqoftë se karakteristikat e sipërpërmendura hasen në zinxhirin e transmetuesve (isnâd) të nja hadithi, por memoria e një apo më shumë transemtuesve tregohet për një shkallë më e vogël se ajo që është e mjaftueshme për hadith të vërtetë (sahih), atëherë ky hadith quhet hadith i mirë (hasen). (21). D.t.th. kur dijetarët sunnitë thonë se hadithi mbi Gadirin është sahih, ata me këtë nënkuptojnë se transmetuesit e atij hadithi janë njerëz me background të ndërshëm (d.t.th njerëz të cilët nuk kanë kurrfarë mangësie në besimin dhe veprat e tyre), që kanë memorie të përkryer, si dhe se ai hadith (pra, i transmetuar nga ata) nuk ka mangësi dhe nuk është hadith jo i rëndomtë.

Domethënia e përgjithshme e fjalëve mevlâ:

Meqë nuk mund të kontestohet autenticiteti (vërtetshmëria) e hadithit të Gadirit, disa përpiqen ta minimizojnë rëndësinë e tij, duke se pohuar se fjala “mevla” e cila përdoret në këtë hadith, e ka domethënien “mik”, si dhe se Pejgamberi s.a.v. në të vërtetë ka dashur të thotë: “Mik i të cilit jam unë-mik i tij është edhe Aliu”.

Mirëpo, problemi qëndron aty se asnjë person i cili ka qenë prezent në Gadir, nuk e ka kuptuar në këtë kontekst të thënë këtë fjalë, përkundrazi, Hasan ibn Thabiti, poeti i njohur i Pejgamberit s.a.v.thurri vargje dhe po të njëjtat i recitoi përpara masës, në të cilat shprehej: “… Pejgamberi atëherë i tha: Çohu o Ali! Dëshiroj të jesh imam dhe prijës pas meje”. (Në origjinal: Fe kale: Qum ja Alijju fe inneni-radituke min badi imamen ve hadijen.)

Omer ibn Hattabi e uroi Aliun me fjalët vijuese: “Urime o biri i Ebu Talibit, për një ditë ti u bëre mevla i çdo besimtari dhe besimtareje!” (Në origjinal: Henien leke ja-bne ebi Talibin, esbahte ve emsejte mevla kul-li muëminin ve

muëminetin.”) (22). Sikur fjala mevla këtu të kishte kuptimin “mik”, atëherë pse ky urim? A thua vallë Aliu përpara kësaj ishte armik i të gjithë besimtarëve dhe besimtarëve, e kështuqë Omeri duhej të thoshte se ai (pra Aliu) “për një ditë” u shndërrua në mik të të gjithëve? Hazreti Aliu personalisht i ka shkruar Muavijut: “Pejgamberi i All-llahut (s.a.v) pushtetin mbi ty ma dha atë ditë në Gadir Humm”. (23).

Gjithashtu, ekzistojnë edhe shumë as’habë të tjerë të Pejgamberit s.a.v të cilët në poemat e tyre e kanë përdorur fjalën “mevla” në kuptimin “zotëri” dhe e kanë lidhur me ndodhinë e Gadir Hummit. Njohësit e Kur’anit, gramatikës së gjuhës arabe dhe të letërsisë, fjalën “mevla” e kanë komentuar si “evla”, që d.t.th. “të kesh autoritet dhe pushtet të madh”. Si shembull, do t’i përmendim dijetarët e mëposhtëm:

Ibn Abassi në “Tefsirin” e tij, në margjinat e veprës “Ed-Durul-Menthur”, vëllimi V, fq: 355; el-Kelbi siç përmend fahrudin Er-Razi në veprën e tij “Et-Tefsirul-Kebir”, vëll XXIX, fq 227; El-Alusi “Ruhul-mâni”, vëllimi XXVII, fq. 178, El-Ferra, (Er-Razi, ibid; Al-Alusi, ibid); Ebu Ubejde Muammer ibn Mutenna El-Basri (Er-Razi, ibid dhe Sherif El-Xhurxhani, “Sher’ul-mevaqif”, vëllimi III, fq. 271); El-Ehfesh El-Esvet në veprën “Nihajetul-uqul”; Imam Buhariu në “Sahihun” e tij vëllimi VII, fq. 240; Ibn Kutejbe në veprën “El-Kurtajn”, vëllimi II, fq. 164; Ebul-Abbas Talibi (në veprën “Shehrus-sebatil-mal-leka” të Ez-Zuzeniut); Imam Taberiu në “Tefsirin” e tij, vëllimi IX, fq. 117; El-Vahidi në veprën “El-Vâsit”; Et-Talibi në veprën “Keshf vel-bejan”; Ez-Zemahsheriu në veprën “El-Kesh-shaf”, vëllimi II fq. 435; El-Bejdaviu në “Tefsirin” e tij, vëllimi II fq. 497; Imam Nesefiu në “Tefsirin” e tij, vëllimi IV, fq. 229; El-Hâzim El-Bagdadi në “Tefsirin” e tij, vëllimi IV fq. 229; dhe Muhibuddin Efendi në veprën “Tenzilul-âjât”. (24).

Domethënia e fjalës “mevla”në kontekst:

Le të hulumtojmë tani çfarë domethënie mund të nxirret nga konteksti i këtij hadithi. Nëse fjala ka më tepër se një domethënie, mënyra më e mirë për t’u vërtetuar konotacioni i saj i vërtetë është që të gjenden asociacionet (arabisht: qarinet) e saja në kontekstin e duhur. Kur hulumtojmë asocimet e këtij hadithi, atëherë vërejmë qartë se ai na tregon se domethënia e vetme e cila qëndron pranë saj është “zotëri”. Ekzistojnë shumë asocime të cilat mund të lidhen me këtë hadith, ndërsa disa prej tyre janë:

E para: Pyetja të cilën Pejgamberi s.a.v. e parashtroi përpara deklarimit të tij. Ai pyeti: “Elestu Evlâ bikum min enfusikum? A nuk kam unë më shumë autoritet mbi ju se sa vetë ju mbi veten tuaj? Kur ata iu përgjigjën: “Po, vërtetë, atëherë

s.a.v. deklaroi: “Men kuntu mevlâhu fe hadha Alijju mevlâhu. Zotëri i të cilit jam unë, zotëri i tij është Aliu (mevlâ)”.

Pa dyshim, fjala “mevlâ” në këtë deklaratë ka domethënien e njëjtë sikur edhe “evlâ bikum” (të kesh/posedosh më tepër autoritet mbi dikë). Të paktën 64 muhadith sunnitë e kanë cituar këtë pyetje, në mesin e tyre janë edhe Ahmed ibn Hanbeli, Ibn Maxhe, En-Nesaiu dhe Tirmidhiu. (25)

E dyta: lutja (Ed-dua) të cilën Pejgamberi s.a.v. e lexoi menjëherë pas kësaj deklarate: “All-llahume vâli men vâlâhu ve âdi men âdâhu vensur men nesarehu vehdul men hedelehu!” (O Zot! Duaje atë që e don atë (Aliun), dhe bëhu armik i atij që është armik i tij, ndihmoji atij që e ndihmon atë dhe harroje atë i cili e harron Aliun”). Kjo lutje tregon se Aliu atë ditë iu besua përgjegjësia e cila, simbas vetë natyrës nuk do të mund të ishte e këtillë përveç kur është fjala në rastin e sundimtarit); dhe duke e kryer këtë përgjegjësi s’do mend se do t’i nevojiten miq të cilët do ta përkrahin. A thua ndihmëtarët përgjithnjë do të duhet t’ia mbajnë lidhjet e miqësisë?

E treta: Deklarata vijuese e Pejgamberit s.a.v: “Po e vërej qartë se është çështje kohe kur së shpejti All-llahu do t’më thërras dhe unë do t’i përgjigjem thirrjes së Tij”. (Këtu është fjala është për vdekjen e Pejgamberit s.a.v. vërej. e përkth.). Kjo qartë tregon se Pejgamberi s.a.v. i përgatiti muslimanët për imamatin pas vdekjes së tij.

E katërta: Urimet/përgëzimet e as’habëve dhe shfaqja e gëzimit nuk lënë vend për kurrfarë dyshimi në domethënien e kësaj deklarate.

E pesta: Rrethanat, vendi dhe koha. Paramendoni Pejgamberin s.a.v. i cili e ndërpret rrugën/udhëtimin mu në mesditë, duke i mbajtur pothuaj 100.000 udhëtarë në diellin përcëllues të shkretëtirës arabe duke i detyruar të ulen në vend gurëror dhe zallë të nxehtë, gjersa nga ulëset/samarët e deveve iu improvizua një minber. Paramendoni se ai mban një fjalim të gjatë dhe në fund të gjithë atyre përgatitjeve deklaron: “Kush më do mua, le ta dojë edhe Aliun! ose “Mik i atij i të cilit jam unë, mik i tij është Aliu! Shtrohet pyetja: Një gjë e këtillë a është e falshme për logjikën/arsyen e shëndosh? Jo, por ja që disa njerëz janë të gatshëm ta akuzojnë Pejgamberin s.a.v. gjoja për një qëndrim fëmijëror, vallë ç’absurditet!!!

Hazreti Aliu-nefs i pejgamberit të All-llahut s.a.v.

Ekzistojnë plot ajete të cilat tregojnë për hilafetin e Ali ibn Ebu Talibit. Tani këtu nuk mundemi të gjithë t’i numërojmë, por duhet ta përmendim ngjarjen të njohur me emrin “Mubâhila” (provokimi i mallkimit) e cila ndodhi në vitin e nëntë pas hixhretit. Atë vit një delegacion prej katërmbëdhjetë krishterëve nga Nexhrani, erdhën të takohen me Pejgamberin s.a.v. Kur u takuan me të, e pyetën: “Cili është mednimi yt për Jezusin?” Pejgamberi s.a.v. u përgjigj: “Sot duhet të pushoni, kurse nesër do të merrni përgjigje”. Të nesërmen, u shpallën tri ajete nga Kur’ani

për Isain a.s.(Jezusin), ajetet e sures së tretë Ali Imran, ajetet 59-61: “Vërtetë çështja e Isait (të lindur pa baba) tek All-llahu është sikurse çështja e Ademit. E vërteta është (kjo) nga Zoti yt, e ti kurrsesi mos u bën nga ata që dyshojnë; E kush të kundërshton në çështjen e tij (Isait) pasi të është bërë e ditur e vërteta, ti thuaj: “Ejani i thërrasim bijtë tanë dhe bijtë tuaj, gratë tona dhe gratë tuaja, vetë ne dhe vetë ju, mandej sinqerisht të lutemi për mallkimin, dhe mallkimin nga ana e All-llahut ta hedhim kundër gënjeshtarëve”. Kur të krishterët nuk i pranuan fjalët e All-llahut, duke insistuar në besimin dhe bindjet e tyre-atëherë Pejgamberit s.a.v iu shpallë ajeti i 61 i sipërpërmendur.

Ditën tjetër të krishterët vinin nga njëra anë, kurse nga ana tjetër Pejgamberi s.a.v. doli nga shtëtpia duke mbajtur në krah Husejnin, kurse për dore Hasanin. Pas tyre shkonte Fatimeja, kurse pas saj Aliu. Kur të krishterët i panë pesë shpirtërat e pastër, u përmbajën nga mallkim i propozuar dhe u dakorduan për marrëveshje me Pejgamberin s.a.v. Në këtë ajet, siç thotë Xhabir ibn Abdil-lah El-Ensari, fjala “bijtë” i atribuohen Hasanit dhe Husejnit, fjala “gratë” Fatimesë, ndërsa fjala “ne”i atribuohet vetë Pejgamberit s.a.v. dhe Aliut. Kështu, Ali ibn Ebu Talibi a.s në ajetin mbi “Muhâlilin” u quajt “nefs” i Pejgamberit s.a.v. (26). Nga kjo rrjedh se, ashtu siç e palejueshme të bëhesh më superior se sa Pejgamberi s.a.v., në të njëjtën mënyrë është e palejueshme që të kërkohet të jesh më i rëndësishëm se Aliu, ngase sipas Fjalëve të All-llahut është “nefs” i të Dërguarit të All-llahut. Kushdo që dëshiron të jetë më i mirë se Aliu, ai në të vërtetë tenton të jetë më i mirë se Pejgamberi s.a.v.

Hadithet:

Pas shpalljes në Gadir, vërtetë më nuk ka nevojë të sillen argumente mbi hilafetin e Ali ibn Ebu Talibit. Por, megjithatë do të ishte e dobishme të citojmë disa hadithe që bëjnë fjalë për hilafetin e Aliut. Në hadithin i cili quhet “Hadithuth-Thekalejn”, Pejgamberi s.a.v. thotë: “Ua lë dy gjëra të rëndësishme në mesin tuaj: Librin e All-llahut (Kur’anin) dhe Ehli-Bejtin tim. Nëse iu përmbaheni këtyre të dyjave dhe vazhdoni t’i ndiqni dhe dëgjoni këto dy gjëra, pa e lënë pas dore as njërën e as tjetrën, kurrë nuk do të humbisni (lajthitni). Këto dy gjëra nuk do të ndahen njëri nga tjetri gjersa të më bashkohen tek burimi i Kevtherit në Xhennet”. Të gjithë e pranojnë se Ali ibn Ebu Talibi nuk është personaliteti i vetëm nga Ehli Bejti, por vetëm që ai është i pari i familjes. Ndaj, obligimi që Aliut t’i jemi të dëgjueshëm rrjedh pikërisht nga ky hadith univerzal. (27)

Këtu, pastaj është edhe hadithi i cili është i njohur me emrin “Hadithul-Menzilet”. Gjatë marshimit në Tebuk, i cili marshim ndodhi në muajin rexhep të vitit të nëntë pas hixhretit, Pejgamberi s.a.v. Aliun e la si përfaqësues të vetin në Medinë. Aliu i habitur deklaroi: “A më le pas teje! Pejgamberi s.a.v. e pyeti: “O Ali, a nuk je i kënaqur me atë që tek unë e ke të njëjtin vend siç e kishte haruni te Musai, vetëm se pas meje nuk do të ketë më Pejgamber?” Pejgamberi s.a.v. me këtë deshti të thotë se ai, ashtu siç Musai e la Harunin të kujdeset për popullin kur vetë ai shkoi t’i pranojë Urdhëratat e Zotit, në të njëjtën mënyrë edhe Muhammedi s.a.v. veproi kur e la Aliun si zëvendës të vetin i cili do të përkujdesej për çështjet e fesë gjatë kohës së mungesës së tij, por me të vetmin ndryshim, se pas Muhammedit s.a.v. nuk ka më tjetër Pejgamber. (28)

Pastaj, këtu mund të përmendim edhe ndodhin që ngjau kur u shpall sureja e nëntë e Kur’anit, njerëzve/banorëve të Mekës. Së pari Ebu Bekri u dërgua t’ua kumtojë politeistëve (mushrikëve). Më vonë, Pejgamberi s.a.v. e dërgoi Aliun që ta merr suren nga Ebu Bekri dhe ta kumtojë përpara politeistëve të Mekës. Ebu Bekri u kthye në Medinë pasiqë kishte kaluar një rrugëtim bukur të gjatë-gjysmën e rrugës për në Mekë dhe e pyeti Pejgamberin s.a.v. se a pranoi (d.t.th a iu shpall) ndonjë ajet ose urdhër nga All-llahu xh.sh që nuk e miratoi shkuarjen e tij (pra të Ebu Bekrit) për t’ua kumtuar këtë sure? Pejgamberi s.a.v. i tha: “Xhibrili më erdhi dhe më tha se askush tjetër nuk guxon ta çojë këtë porosi (shpallje), përveç meje ose personit i cili është nga unë (prej meje)”. (29).

Parimi moral i cili është evident në këto deklarata të Pejgamberit s.a.v.gjithashtu është potencuar në hadithin vijues të cilin e kanë pranuar të gjithë mez’hebet. Pejgamberi s.a.v. tha: “Aliu është me të vërtetën dhe e vërteta është me Aliun. kudo që të niset Aliu, e vërteta gjithashtu niset me të.” (30). Ndaj hilafeti nisur nga kjo, me të drejtë i është besuar Aliut dhe askujt tjetër.

Gjithashtu një hadith i rëndësishëm është edhe ai mbi Dritën (Nurin) e Zotit, (Hadithun-Nur). Sejjid Ali Hamadani në veprën e tij “Mevaddetul-Kurba”, shkruan duke transmetuar nga Selman Farisiu, se Pejgamberi s.a.v. ka thënë: “Unë dhe Aliu jemi krijuartë dy, nga i njëjti nur (Drita e Zotit) 4000 vjet përpara krijimit të Ademit, kurse kur Ademi u krijua, ky nur u vendos në shpinën e tij. kështu, kemi vazhduar të zëmë vendin e njëjtë gjersa nuk jemi ndarë në shpinën e Abdul-Mutalibbit. Ndaj, për këtë tek unë është pejgamberllëku a tek Aliu hilafeti”. Në veprën “Rijadul-Fedâil” fjalët e fundit të hadithit të mësipërm janë të shënuara në mënyrën vijuese: “Atëherë Ai (All-llahu) më zgjodhi pejgamber, kurse Aliun përfaqësues/zëvendës (vasijj)”. (31)

Fusnotat:

(1). El-Gazali: “Ihjâi ulumuddin”, vëllimi I, pjesa 2. fq. 10.

(2). Ibn Abdil-Barr: “El-Istâb”; vëllimi II, fq. 470.

(3). El-Kunduzi: “Xhanâibul-meveddet”; fq. 253.

(4). Vëllimi III, fq. 1115.

(5). Ibn Haxher El-Hajthemi: “Sevâikul-Muhrikât”; fq. 72. Ibn Haxher El-Askalani: “Fet’hul-Bâri”; vëllimi VIII, fq. 71.

(6). Emirtsari: “Erxhehul-Matalib”; fq. 112.

(7). Ibnul Atir: “El-Kâmil”; vëllimi V, fq. 62-3, El-Bagavi: “Et-Tefsir”; vëllimi IV, fq. 127; El-Hâzim: “Et-Tefsir”, vëllimi vëllimi IV, fq. 127; El-Bejheki: “Dalâilun-Nubuvvet”; vëllimi I, fq 428-30; Es-Sujutiu: “Ed-Dârul-Menthur”; vëllimi V, fq. 97, El-Mutteki El-Hindi: “Kenzul-Ummâl”; vëllimi XV, fq. 100,113, 115-7; Ebul-Fidâ: “El-

Muhtessar”; vëllimi I, fq. 116-7; Et-Taberiu: “Et-Tarih”; vëllimi I fq. 171-3; Thomas Carlife: “On Heroes, Hero Ëorship and the Heroic in History” (Mbi heronjtë, ngritja dhe heroizmi në histori) fq. 54 E. Gibbon: The Decline and Fall of the Roman Empire” (Ngritja dhe rënia e Perendorisë Romake), vëllimi III, fq 94; J. Davenport: “An Apology for Muhammad and the Koran” (Mbrojta e Muhammedit dhe Kur’anit) fq. 21; Ë. Irving: “Mohammet and His Successors” ( Muhammedi dhe pasardhësit e tij); fq. 45. (Për detaje më të zgjeruara shihni veprën e El-Eminit “Gâdir”, vëllimi II, fq. 278-89)

(8). Vërejtje e përkthyesit në gjuhën boshnjake.

(9). Et-Taberiu: “Et-Tefsir” vëllimi I, fq. 186; Es-Sujutiu: “Ed-Darul-Menthur”, vëllimi II, fq. 293-4; Er-Razi: “Et-Tefsirul-Kubur”, vëllimi XII, fq. 26; Ez-Zamehsheriu: “Et-Tefsir (El-Keshshâf); vëllimi I, fq. 649; El-Xhassas: “Ahkâmul-Kur’an”, vëllimi II, fq. 542-3; El-Hazim: “Et-Tefsir”, vëllimi II, fq. 68.

(10). Arabisht: Ghadir-liqen i vogël, kënetë.

(11). El-Kunduzi: “Xhenâibul-Meveddet”; fq. 168; Emirtsari: “Erxhehul-Metalib; fq. 448.

(12). Siddik Hasan Hân: “Men-hexhul-Vusul”, fq. 13.

(13). El-Emini: “El-Gadir”, vëllimi I, fq. 14-18.

(14). Ibid, fq. 62-63.

(15). Ibid, fq. 73-81.

(16). Ibid, fq. 73-151.

(17). Tirmidhiu: “Es-Sahih”; vëllimi II, fq. 298.

(18). Et-Tahaviu: “Mushkilul-Attar”; vëllimi II, fq. 308.

(19). El-Hakimi: “El-Mustedrek”; vëllimi III, fq. 109-10.

(20). El-Emini: “El-Gadir”; vëllimi I, fq. 295.

(21). Ibid, fq. 294-313.

(22). Subhi Es-Sâhih: “Ulumul-Hadith ve mustalahatu”; fq. 145.

(23). Ibid, fq. 156.

(24). El-Hatib Et-Tabrizi: “Mishkâtul-Mesâbih”; fq. 557; Mir Hvand: “Habibus-Sijar”; vëllimi I, pjesa 3; fq. 144; Taberiu: (“El-Vilajetu”); (Er-Razi: “Et-Tefsirul-kebir, vëllimi XII, fq. 49-50); Ahmed: “El-Musned”, vëllimi IV, fq. 281; Ibn Ebi Shejbete: “El-Musannef”, Ebu Ja’la: “El-Musned”; Ahmed ibn Ukdet: “El-Vilajetu”; dhe shumë të tjerë. (Gjithashtu shihni veprën “El-Gadir” të El-Eminit, vëllimi I, fq. 270-83, për burime të tjera.)

(25). El-Emini: “El-Gadir”, vëllimi I, fq. 340.

(26). Për detaje burimore shihni veprën e El-Eminit “El-Gadir”, fq. 344-50.

(27). Ibid, fq. 370-371.

(28). El-Vahidi: “Esbâbun-Nuzul” fq. 40; Es-Sujutiu: “Ed-Durul-Menthur”, vëllimi II, fq. 38.

(29). Ky hadith mund të gjindet në shumicën e përmbledhjeve të haditheve P.sh. shihni Tirmidhiu “Es-Sahih”, vëllimi II fq. 308; Ibnul-Atir: “Usdul-Gâbet”, vëllimi II, fq. 12; Es-Sujutiu: “Ed-Durul-Menthur”, vëllimi VI, fq. 7; El-Mutteki El-Hindi: “Kenzul-Ummâl” (Hajderabad, 1312 viti hixhri) fq. 48.

(30). Ibn Maxhe: “Es-Sunnen”, fq. 12; Ahmed: “El-Musned”, vëllimi I, fq. 174; En-Nesaiu: “El-Hasâis”, fq. 15-16; Et-Tahaviu: “Mushkiletul-Attar”, vëllimi II, fq. 309; El-Muhhibb Et-Taberi: “Dâhairul-Uqba”, fq. 63.

(31). Es-Sujuti: “Ed-Durul-Menthur”, vëllimi VI, fq 209; Taberiu: “Et-Tefsir”, vëllimi X, fq. 47; En-Nesaiu: “El-Hasâis”, fq. 20.

(32). El-Hatib El-Havarizmi: “El-Menâkib”, fq. 56; El-Hummuji: “Ferâidus-Simtajn”, vëllimi I, fq. 176; El-Hatib El-Bagdâdi: “Tarih-Bagdâdi”, vëllimi XIV, fq. 321.

(33). Citat nga vepra “Mefatihul-Mutâlib”, fq. 396; El-Ganxhi: “Kijâfetut-Talib”, fq. 176.

ULUL-EMR DUHET TË JENË TË PAGABUESHËM

All-llahu në Kur’an thotë: “O ju që besuat, bindjuni All-llahut, respektoni të Dërguarin dhe përgjegjësit nga ju. Nëse nuk pajtoheni për ndonjë çështje, atëherë parashtronie atë te All-llahu (te Libri i Tij) dhe te i Dërguari, po qe se i besoni All-llahut dhe Ditës së Fundit. Kjo është më e dobishmja dhe përfundimi më i mirë”. (En-Nisaë, 59) Ky ajet i obligon muslimanët në dy nënshtrime-bindje: E para: Nënshtrimi ndaj All-llahut; dhe e dyta: Nënshtrimi ndaj Pejgamberit dhe “përgjegjësit nga ju” (ulul-emri minkum). Renditja e fjalive tregon se nënshtrimi ndaj “ulul-emr” është po aq e obligueshmeaq që edhe nënshtrimi ndaj të Dërguarit të All-llahut, sepse po të mos ishte kështu, atëherë All-llahu nuk do t’i vendoste bashkë në këtë ajet.

Përpara se të dëfinojmë se kush janë “ulul-emr”, do të ishte mirë të shikojmë urdhërin e nënshtrimit ndaj Pejgamberit s.a.v. dhe të shohim se sa ajo është

gjithëpërfshirëse dhe e gjërë, dhe sa është autoriteti i Pejgamberit s.a.v. All-llahu në Kur’an thotë: “Ne nuk dërguam asnjë të dërguar vetëm që me urdhërin e All-llahut t’i bëhet respekt (nga njerëzit) atij… (En-Nisaë, 64). Pejgamberët dhe lajmëtarët patjetër duhej të dëgjoheshin dhe të ndiqeshin/pasoheshin dhe nga pasuesit nuk është kërkuar të verifikoj çdo vepër të Pejgamberit- që të vendosin se çfarë të dëgjojnë e çfarë jo. Kjo qartë tregon se të dërguarit e Zotit ishin të pastruar nga mëkatet dhe gabimet, ngase All-llahu (po të mos ishte kjo) nuk do t’i urdhëronte njerëzit që të dërguarëve të Tij, pa kusht t’u nënshtroheshin.

Ekzistojnë shumë ajete në të cilat All-llahu na urdhëron t’i nënshtrohemi Pejgamberit s.a.v. “O ju besimtarë, respektoni All-llahun dhe respektonie të Dërguarin e mos i çoni kot veprat tuaja! (Muhammed, 33) (1). All-llahu gjithashtu thotë: “… Kush i bindet All-llahut (urdhërave të Tij) dhe të Dërguarit të Tij, atë e dërgon në xhennete nën të cilët burojnë lumenj…” (En-Nisaë, 13) (2). Në të njëjtën sure gjithashtu thuhet: “Kush i bindet Pejgamberit, ai i është bindur All-llahut, e kush e refuzon, Ne nuk të dërguam ty roje kundër tyre.” (En-Nisaë, 80). Në këto, dhe në ajete tjera të shumta, nënshtrimi ndaj All-llahut është i bazuar me nënshtrimin ndaj Pejgamberit të Tij. Një urdhër i këtillë nuk do të ishte i mundshëm sikur ata Pejgamberë të mos ishin të pagabueshëm (masum).

Tani le të vemi re në ajetet vijuese: “Dhe mos anoni kah ata që bënë zullum…” (Hudë, 113) dhe “Andej ti bëhu i durueshëm deri në vendimin e Zotit tënd e mos dëgjo as mëkatarë, as jobesimtarë”. (El-Insan, 24). Tani besoj se fotografinë plotësisht e keni të qartë. Pejgamberëve duhet t’u nënshtrohemi; ndërsa zullumqarëve dhe mëkatarëve nuk duhet assesi t’u bindemi e as tu nënshtrohemi. Përfundimi i vetëm është ai se Pejgamberët janë të pagabueshëm-d.t.th. nuk kanë qenë mëkatarë, ose thënë me fjalë të tjera: ata kanë qenë të pagabueshëm (masum). Paramendoni vetëm si do të dukej situata sikur një pejgamber ndonjëherë t’i shpiente ithtarët/pasuesit e tij të bëjnë gabime dhe mëkate!!! Pasuesit e mjerë (në këtë rast) sidoqoftë do t’i ishin ekspozuar paknaqësisë së All-llahut. Do ta kishin thyer urdhërin e All-llahut edhe sikur ta kishin dëgjuar Pejgamberin dhe të kishin kryer ndonjë mëkat, ashtu siç është rasti edhe me refuzimin e dëgjueshmërisë ndaj tij. Pra, Pejgamberi i cili nuk ishte i pagabueshëm, do t’i sillte vetëm turp dhe fatkeqësi popullit të tij.

Sa i përket vetë Pejgamberit të fundit të All-llahut, Muhammedit s.a.v. All-llahu na thotë: “Çka t’ju jep Pejgamberi, atë merrnie e çka t’ju ndalojë, përmbahnju dhe kinie frikë All-llahun, se All-llahu është ndëshkues i ashpër”. (El-Hashr, 7). Kjo do të thotë që lejimi apo ndalesa e Pejgamberit s.a.v. gjithnjë ka qenë në përputhje me Vullnetin e All-llahut. Kjo është edhe një argument se Pejgamberi s.a.v. ka qenë i pagabueshëm. Askush nuk mund t’i kryejë pa kurrfarë kundërshtimi urdhërat e personit i cili është i pagabueshëm. Ja edhe një ajet nga Kur’ani Fisnik: “Thuaj: “Nëse e doni All-llahun, atëherë ejani pas meje që All-llahu t’ju dojë, t’ju falë mëkatet tuaja, se All-llahu është që fal shumë, mëshiron shumë”. (Ali-Imran, 31). Këtu (në këtë ajet) qartë vërejmë se Dashuria e All-llahut varet nga ndjekja/pasimi i Pejgamberit s.a.v. Të dy dashuritë bashkë janë përmendur: Nëse e doni All-llahun-ndiqnie Pejgamberin; Nëse e doni Pejgamberin edhe All-llahu do t’ju dojë juve. A thua vallë kjo nuk tregon se Pejgamberi s.a.v. plotësisht ishte i privuar nga çfarëdo lloj mangësie?

Jo vetëm që veprat e tij ishin urdhëra të Zotit, por ato ishin edhe Fjalë të Tij. All-llahu në Kur’an thotë: “Dhe ai nuk flet nga mendja e tij. Ai (Kur’ani) nuk është tjetër pos Shpallje që i Shpallet”. (En-Nexhm, 3-4). Këtu shohim shkallën e pagabueshmërisë e cila vetëm mund të paramendohet. Gjithashtu, ekzistojnë disa ajete në të cilat Pejgamberi s.a.v. ëhstë përshkruar si vijon: “Ai (All-llahu) është që arabëve ta pashkolluar u dërgoi Pejgamberin nga mesi i tyre që t’ju lexojë ajetet e Tij, t’i pastrojë ata, t’ua mësojë Librin dhe Sheriatin, edhe pse më parë ata ishin në një humbje të dukshme”. (El-Xhumua, 2) (3). Si mundet që Pejgamberi s.a.v. të tjerët t’i pastrojë nga mëkatet dhe mangësitë, nëse vetë nuk është i pastruar nga ato? Si mundet që njeriu të tjerët t’i mësojë për urtësinë, nëse vet nuk ka urtësi të duhur që të gjykojë se çfarë është e mirë e çfarë e keqe, ose akoma më tej; nëse njeriu nuk ka (nuk posedon) vullnet të mjaftueshëm që t’i kundërvihet të keqes? Pejgamberi s.a.v. duhej që t’ua mëson njerëzve Librin e All-llahut (Kur’anin) që d.t.th. se ai më së miri e njihte. Ai duhej t’i pastronte dhe t’ua mësonte urtësinë, që d.t.th. se ai vetë ishte i pastër dhe i urtë. Dëshmitar i përsos-shmërisë së karakterit të Pejgamberit s.a.v. është edhe ajeti kur’anor bijues: “Vëret, ti je në një shkallë të lartë të moralit”! (El-Kalem, 4); Pra, njeriu i cili bën mëkate a gabime nuk meriton komplimente të këtilla.

Tërë këto ajete qartë tregojnë dy faktet vijuese: E para: Autoriteti i Pejgamberit s.a.v. mbi besimtarët ishte i pakufishëm dhe vlente për të gjitha rrethanat. Çdo gjë që ai e urdhëronte në çfarëdo qoftë rrethane, në çfarëdo vendi dhe në çfarëdo kohe, ajo duhej pa kurrfarë kushti-patjetër duhej të kryhej (përmbushej). E dyta: Ky autoritet suprem iu dha për shkak se ai ishte i pagabueshëm (masum) dhe i mbrojtur nga çfarëdo qoftë lloj mangësie dhe mëkati. Në të kundërtën, All-llahu neve nuk do të na obligonte që pa kurrfarë kundërshtimi, plotësisht t’i nënshtrohemi. Në ajetin ku përmendet ulul-emr, përveç asaj që u është dhënë të udhëheqin me ne, gjithashtu u është dhënë autoritet i pakontestueshëm ndaj muslimanëve. Kjo për shkak se edhe Pejgamberi s.a.v. dhe ulul-emri bashk janë të përmendur dhe janë të lidhur për të njëjtën fjalë: eti-u, nënshtojuni. Ndaj nënshtrimi ndaj këtyre personave është e të njëjtit rang si nënshtrimi ndaj Pejgamberit s.a.v.

Pra, natyrshëm nga kjo buron se edhe ulul-emri gjithashtu duhet të jenë të pagabueshëm dhe të mbrojtur nga çdo mangësi apo gabim/mëkat. Sikur të mos ishte kështu, nënshtrimi ndaj tyre nuk do të ishte ekuivalente me nënshtrimin ndaj Pejgamberit s.a.v. Emirul-muëminini (Prijësi i besimtarëve) Ali ibn Ebu Talibi ka thënë: “Nuk duhet t’i nënshtrohet atij që nuk i është nënshtruar All-llahut; Në të vërtetë nënshtrimi i vërtetë (i plotë) i takon All-llahut, Pejgamberit të Tij dhe atyre të cilët All-llahu i ka obliguar për të udhëhequr. Me të vërtetë All-llahu i ka urdhëruar njerëzit t’i nënshtrohen Pejgamberit s.a.v. ngase ai ishte i pagabueshëm dhe i pastërt, dhe për shkak se ai kurrë nuk do t’i shpiente njerëzit në mosnënshtrim ndaj All-lahut. Vërtetë ai i ka urdhëruar njerëzit që t’u nënshtrohen prijësve, për shkak se ata janë të pagabueshëm dhe të pastërt dhe assesi (ata) nuk do t’i urdhëronin njerëzit që të refuzojnë nënshtrimin ndaj All-llahut. (4).

Ulul-emri a u përket të gjithë udhëheqësve muslimanë?

Besimi se ulul-emri u përket të gjithë udhëheqësve muslimanë, edhepse në masë të madhe i pranuar dhe i ndjekur, nuk bazohet në asnjë gjykim logjik. Ajo është vetëm rezultat i disa ngjarjeve të caktuara të lidhura për ndrimin e pushtetit në bashkësinë e muslimanëve. Shumica e muslimanëve i është nënshtruar dhe i nënshtrohet edhe sot e kësaj dite, në një mënyrë apo tjetër udhëheqësve dhe mbretërve të ndryshëm, kurse dijetarët (ulematë) e tyre ua kanë komentuar dhe vazhdojnë t’ua komentojnë Islamin dhe Kur’anin në atë mënyrë që i kënaq ata që janë në pushtet. Historia e muslimanëve, më shumë se çdo histori e popullit tjetër, është e mbushur përplot me emrat e udhëheqësve, padrejtësitë dhe krimet e të cilëve poashtu i kanë mbushur plot faqet e saj. Për këtë, më shkurt do të bëjmë fjalë më vonë në këtë libër. Pushtetarët e këtillë gjithnjë kanë ekzistuar dhe gjithnjë do t’i ketë. Por, ç’është më e keqja, muslimanëve u është thënë se ata janë ulul-emr të cilët përmenden në ajetin kur’anor.

Sikur All-llahu t’i kishte urdhëruar që t’u nënshtrohen udhëheqësve të këtillë, muslimanët do të gjendeshin përpara një situate të pamundshme (të paimagjinueshme). Do të ishin gjykuar në pakënaqësinë e All-llahut nëse do të ishin nënshtruar, ngase kësisoji do ta kishin thyer ndalesën e All-llahut që “mos t’u nënshtrohen mëkatarëve” por, edhe në qoftë se do të kishin refuzuar t’u nënshtrohen, atëherë do ta kishin thyer urdhërin e All-llahut që “t’u nënshtrohen udhëheqësve muslimanë”. Pra, nëse e pranojmë një komentim të këtillë, muslimanët do të ishin të destinuar të përfundojnë në shkatërrim, qoftë të nënshtroheshin apo të mos nënshtroheshin. Poashtu, ekzistojnë udhëheqës muslimanë të besimeve dhe bindjeve të ndryshme. Në mesin e tyre janë pasuesit e shkollës hanefite, shafiite, vehabite, malikite, hanbelite, shiite dhe ibadije. Sikur ta pranonim një komentim të këtillë, atëherë muslimanët të cilët jetojnë në vendin ku sundon sulltani ibadij (siç është Omani) do të duhej t’i ndiqshin parimet fetare ibadije, ndërsa ata të cilët jetojnë në një vend ku sundon udhëheqësi shiit (siç është Irani) do të duhej patjetër të ndiqnin besimin shiitë. Shtrohet pyetja: Ata të cilët besojnë në një komentim të këtillë të ulul-emrit a kanë guxim të mjaftueshëm dhe bindje të ndjekin komentimet vetjake gjer në përfundimin e tyer logjik?

Komentatori i njohur Fahruddin Raziu në veprën e tij “Tefsirul-Kebir” (5) erdhi në përfundim se nga ky ajet del përfundimi i qartë se ulul-emri domosdo janë të pagabueshëm. Ai thekson se All-llahu i ka urdhëruar njerëzit që t’i binden pa kurrfarë kundërshtie prijësve/udhëheqësve, ndaj nisur nga kjo është e domosdoshme që ata (ulul-emri) të jenë të pagabueshëm. Në qoftë se ekziston edhe një mundësi e vogël që ata të bëjnë mëkat (kurse mëkati/gabimi është i ndaluar), kjo d.t.th. se njeriu duhet t’ju nënshtrohet, dhe në të njëjtën kohë të refuzojë nënshtrimin për sa i përket asaj vepre që e kanë bërë gabim. Mirëpo kuptohet, që një gjë e tillë është e pamundur të bëhet njëkohësisht! Dhe pastaj, për t’i larguar lexuesit e vet nga Ehli-Bejti, ai e shpiku një teori të vetme (unikate) sipas së cilës tërë Ummeti musliman është i pagabueshëm.

Kjo është plotësisht një teori e re e cila nuk bazohet në Kur’an e as në Hadith. Shumë e çuditshme është që Fahruddin Raziu beson se çdo individ/pjestarë i ummetit musliman është i pagabueshëm… Kur dihet se edhe nxënësi i shkollës fillore e din se kur i mbledhim dyqind lopë me pluë dyqind lopë të tjera, si

rezultat fitojmë katërqind lopë, e jo një kalë! Mirëpo, Raziu thotë se , kur t’i mbledhim shtatëdhjetë milionë mëkatarë me shtatëdhjetë milion mëkatarë, fitojmë një njeri jo-mëkatarë/të pagabueshëm! A thua me këtë ai dëshiron të besojmë se si të gjithë pacientët e spitalit për të sëmur mendorë, të mbledhur bashkë, janë ekuivalent/të barabartë me një njeri me mendje të sëndoshë? (6) Poeti Muhammed Ikbal thotë: “ Nga mençuria e dyqind gomarëve nuk mund të fitohet mençuria e një njeriu”. (Ke az magaz do sad har fekr jek ensâr meni âjad).

Qartë vërehet se ai, në bazë të mendimin të shëndoshë erdhi gjer te përfundimi se ulul-emri duhet të jenë të pagabueshëm (masum) por, paragjykimi i tij e detyroi të vijë deri tek përfundimi se tërë ummeti musliman është i pagabueshëm. Paoshtu ai, nuk u zgjat tepër në ajetin kur’anor që të vërej se ai përmban fjalët “minkum” (nga mesi jua) të cilat tregojnë se ulul-emri i përmendur është pjesë e ummetit musliman, por nuk është tërë popullata muslimane (ummeti). E në qoftë se tërë ummeti musliman i nënshtrohet, atëherë kush do të mbetet anash për t’u nënshtruar?

Domethënia e vërtetë e ulul-emrit:

Tani, le t’i kthehemi komentimit të vërtetë (të drejtë) të ajetit të sipërpërmendur. Imam Xhafer Es-Sadiku thotë se ky ajet është shpallur (ka zbritur) për Ali ibn Ebu Talibin, Hasanin dhe Husejnin. Duke e dëgjuar këtë, dikush e pyeti Imamin: “Njerëzit pyesin përse All-llahu nuk i ka përmendur emrat e Aliut dhe fëmijëve të tij, në Librin e Vet”? Imami iu përgjigj: “Thuaju se është shpallur urdhëri për t’u falë namazi (salati), por All-llahu nuk e ka përmendur se a duhet të falen tre apo katër reqate, por këtë Pejgamberi s.a.v. duhej që ta shpjegonte. Është shpallur urdhëri për të dhënë zeqat, por All-llahu nuk tha që të jepet një në katër dirhem, për këtë Pejgamberi s.a.v. duhej që ta shpjegonte. Në të njëjtën mënyrë është shpallur ajeti kur’anor: “O ju që besuat, bindjuni All-llahut, rrespektoni të Dërguarin dhe përgjegjësit nga ju”. (En-Nisaë, 59); kurse Pejgamberi s.a.v. qartë duheshte të bëjë me dije se kush janë ata. Kështuqë ai tha se ata janë: Aliu, Hasani dhe Husejni” (7).

Në veprën “Kifâjetul-Ether”, ekziston një hadith të cilin e transmeton Xhabir ibn Abull-llah El-Ensari, si shpjegim i këtij ajeti. Kur u shpall ky ajet, Xhabiri e pyeti Pejgamberin s.a.v.: “Ne dijmë për All-llahun dhe për Pejgamberin e Tij, por kush janë “përgjegjësit nga ju” nënshtrimi ndaj të cilëve është i barabartë me nënshtrimin ndaj All-llahut dhe ty”? Pejgamberi s.a.v. tha: “Ata janë halifët e mi dhe imamët e muslimanëve pas meje. I pari prej tyre është Aliu, pastaj Hasani, pastaj Husejni, pastaj Aliu i biri i Husejnit, më pas Muhammedi biri i Aliut, i cili në Tevrat është përmendur me emrin El-Bakir! O Xhabir! Ti do ta njohish. Kur ta takosh, dërgoja selamin tim. Atë do ta trashëgojë djali i tij Xhaferi, kurse Xhaferin biri i tij Musa, ndërsa Musanë biri i tij Aliu, e Aliun i biri i tij Muhammedi, kurse këtë biri i tij, emri dhe nofka (kunijet) e të cilit do të jenë të njëjta sikur të miat. Ai do të jetë huxh-xhetullah (Argument i All-llahut) në tokë dhe bekijjetullah (atë që All-llahu e ka lënë) në gjininë njerëzore. Atij do t’i

përkulet e tërë bota, nga Lindja në Perëndim. Ai do të jetë i fshehur nga sytë e ithtarëve/pasuesve të tij, aq sa besimi në imamatin e tij do të mbetet vetëm në zemrat e atyre që All-llahu i ka kalitur për besim”. Xhabiri pyeti: “O i Dërguar i All-llahut! Itharët e tij a do të kenë dobi nga fshehja e tij? Pejgamberi s.a.v. u përgjigj: “Po, pasha Atë që më dërgoi me pejgamberllëk! Ata do të jenë të udhëhequr me dritën e tij dhe do të kenë dobi nga udhëheqja (vilajeti) gjatë kohës së fshehjes, mu ashtu siç kanë dobi njerëzit nga Dielli, kur ai është i fshehur në mjegulla. O Xhabir! Kjo është një ruajtje e sekretit të All-llahut dhe Dituria e tij mbi të padukshmen. Ndaj, ruaje këtë sekret, përveç nga njerëzit të cilët e meritojnë që ta dijnë”. (8)

Ky hadith është transmetuar nga burimet shiite. Tradicionalistët (muhadithët) tjerë nuk japin kaq detaje, mirëpo megjithatë ekzistojnë plotë hadithe të cilat tregojnë në dymbëdhjetë imamët, ashtu siç do t’i shpjegojmë (më gjërësisht) në kapitullin e ardhshëm. Tani, kur e dijmë se kush janë udhëheqësit/prijësit tanë, është plotësisht e qartë se nuk vjen në shrehje aspak nënshtrimi ndaj tiranit/zullumqarit. Në këtë ajet nga muslimanët kërkohet që të mos ju binden udhëheqësve të padrejtë, tiranë, të padijshëm, egoista dhe të shfrenuar, përkatësisht të korruptuar. Nag ata (muslimanët) në të vërtetë kërkohet që t’i nënshtrohen dymbëdhjetë imamëve të sipërpërmendur, të cilët të gjithë janë të pagabueshëm dhe të çliruar (mbrojtur) nga çfarëdo mendim dhe vepër vepër e keqe. Nënshtrimi ndaj tyre nuk përmban në vete kurrfarë rreziku. Në vend të kësaj, ky nënshtrim na mbron neve nga çdo rrezik, ngase ata kurrë nuk do ta tradhëtojnë urdhërin kundër Vullnetit të All-llahut dhe do të sillen ndaj çdo qenie njerëzore me dashuri, drejtësi dhe barabarësi.

Dymbëdhjet halifet apo imamët e muslimanëve

Tani do të ishte e udhës të përmendim disa pjesë nga kapitulli i 77 i veprës “Xhenabiul-Meveddet”, autori i së cilës është Hafiz Sulejman ibn Ibrahim El-Kunduzi, dijetar (alim) i shquar i mez’hebit hanefit. Këtu është cituar hadithi mjaft mirë i njohur: “se pas Pejgamberit, Muhammedit s.a.v. do të ketw dymbëdhjetë halife, të gjithë ata nga fisi Kurejsh, adith ky i cili gjendet në mjaft libra, përfshi këtu edhe ato përmbledhje hadithesh të cilat i kanë koleksionuar Buhariu, Muslimi, Ebu Davudi, Dhe Tirmidhiu. Autori citon plot hadithe, bile edhe fjalët e Pejgamberit s.a.v. “Unë, Aliu, Hasani, Husejni dhe nëntë pasardhësit e Husejnit jemi të pastër dhe të pagabueshëm”. Ai gjithashtu citon se Pejgamberi s.a.v. i ka thënë Imam Husejnit: “Ti je prijës, vëlla i prijësit, Ti je Imam, bir i Imamit, vëlla i Imamit, Ti je Dëshmi e All-llahut, djal i Dëshmisë së All-llahut, vëlla i Dëshmisë së All-llahut dhe baba i nëntë Dëshmive të All-llahut, nga të cilët i nënti do të jetë El-Mehdiu”.

Pasiqë citon mjaft hadithe të ngjashme, autori shkruan: “Disa dijetarë thonë se hadithet (të cilët bëjnë fjalë se do të ketë dymbëdhjetë halife pas Pejgamberit s.a.v.) janë bukur mirë të njohur dhe vijnë nga një numër transmetuesish (zinxhir transemuesish, isnâd). Nga ajo që më sipër potencuam, tani e dijmë se në këtë hadith Pejgamberi s.a.v. ka menduar në dymbëdhjetë Imamët, pasardhësit e Ehli-

Bejtit të tij, për disa shkaqe në vijim: E para: Ky hadith nuk mund t’iu atribuohet katër “halifëve të drejtë” (El-hulefaur-rashidun) nga rradhët e as’habëve të tij, ngase ata ishin më pak se dymbëdhjetë; E dyta: Gjithashtu nuk mund t’ju atribuohet as halifëve të dinastisë Emevite (Omayyad dinasty), ngase: A). Ata ishin më pak se dymbëdhjetë; B). Të gjithë, përveç Omer ibn Abdul-Azizit, ishin tiranë dhe të padrejtë; C). Ata nuk ishin nga familja e Hashimit, kurse Pejgamberi s.a.v. ka thënë: “Ata të gjithë do të jenë nga familja e Hashimit. E treta: Gjithashtu nuk mund ti atribuohet as halifëve të familjes së Abassit, sepse: A). Ata ishin më shumë se dymbëdhjetë; B). Edhepse rridhnin nga familja e Hashimit, nuk ishin pasardhës të hazreti Husejnit, kurse Pejgamberi s.a.v. tha se nëntë Imamë do të jenë pasardhës të tij (Husejnit).

“Ndaj nisur nga kjo, ky hadith u përket vetëm dymbëdhjetë Imamëve dhe pasardhësve të Ehli-Bejtit të Pejgamberit s.a.v. Historia do të na tregojë se ata ishin më të mbrojturit, më shembullorët, më të devotshmit (takva), më adhuruesit, të prejardhjes më të mirë, me cilësitë/virtytet më të çmuara, më të çmuarit në sytë e All-llahut, dituria e tyre buronte nga gjyshi i tyre, Pejgamberi Muhammedi s.a.v. nëpërmjet prindërve të tyre përmes trashëgimisë dhe rrugës së mësimit të drejtpërdrejtë nga ana e vetë All-llahut”. (9)

Disa të dhëna mbi dymbëdhjetë Imamët:

Imami i parë: Emirul-muëminini (Prijësi i besimtarëve) Ali ibn Ebu Talib. U lind më 13 rexhep, dhjetë vjet përpara fillimit të pejgamberllëkut të Muhammedit s.a.v. (në vitin 600 sipas llogaritjes krishtere) në vetë Qabenë. Imam u bë pas vdekjes së Pejgamberit s.a.v. më 28 sefer 11h/632 pas Krishtit. Ndërsa vdiq nga plaga vdekjeprurëse me të cilën (pra me shigjetë helmuese) e goditi Ibn Mulxhemi, gjersa ishte duke u falur në xhami, në qytetin e Kufes (Irak), u shpërngul në ahiret pas dy ditësh më 21 ramazan të vitit 40 hixhri (661 sipas Krishtit). U varros në qytetin e Nexhefit në Irak.

Imami i dytë: Hasani i biri i Ali ibn Ebu Talibit. U lind më 15 ramazan të vitit të 3 hixhri (625 pas Krishtit) në Medinë. U helmua më 7 apo 28 sefer të vitit 50 hixhri (670) në Medinë.

Imami i tretë: Husejni i biri i Ali ibn Ebu Talibit. U lind më 3 shaban të vitit 4 hixhri (626) në Medinë. U vra si shehidë (martir) bashkë me bijtë e tij, kushurinjtë, të afërmit dhe shokët më 10 muharrem 61. (680) në Qerbela (Irak). Husejni dhe vëllai i tij më i madh Hasani janë bijtë e vajzës së Pejgamberit s.a.v. hazreti Fatime Zehrasë a.s.

Imami i katërt: Ali Zejnul-Abidin, biri i Husejnit. U lind më 5 shaban 38 h. (659). U helmua më 25 muharrem 94h. (712) ose 95h. (713). Në Medinë.

Imami i pestë: Muhammed Bakiri, biri i Ali Zejnul-Abidinit. U lind më 1 rexhep 57h (677) në Medinë. U helmua më 7 dhul-hixhe 114h. (733) në Medinë.

Imami i gjashtë: Xhafer Es-Sadiku, biri i Muhammedit Bakirit. U lind më 17 rebbilul-evvel 83h. (702) në Medinë, ku edhe u helmua më 25 sheval 148h. (765 sipas Krishtit).

Imami i shtatë: Musa Kazimi, biri i Xhafer Es-Sadikut. U lind në vendin e quajtur El-Ebvâ-rrethina e Medinës, më 7 sefer 129h. (746). U helmua më 25 rexhep 183h. (799), në burgun e harun Er-Rashidit, në Bagdad dhe u varros në vendin e quajtur El-Kazimijjah afër Bagdadit (Irak).

Imami i tetë: Ali Riza, biri i Musa Kazimit. U lind në Medinë më 11 dhul-kade 148h. (765). U helmua më 17 sefer 203h. (818) në Mesh-hed (Horosan, Persi).

Imami i nëntë: Muhammed Xhevadi, biri i Ali Rizait. U lind më 10 rexhep 195h (811) në Medinë. U helmua në Bagdad më 30 dhul-kade 220h. (835). U varros afër gjyshit të tij në El-Kazimijjah.

Imami i dhjetë: Ali Hadi, biri i Muhammed Xhevadit. U lind më 5 rexhep 212h. (827) në Medinë. U helmua në qytetin e Samarës (Irak) më 3 rexhep 254h. (868).

Imami i njëmbëdhjetë: Hasan El-Askeri, biri i Ali Hadiut. U lind më 8 rebbiul-ahir 232h. (846) në Medinë. U helmua në qytetin e Samarës (Irak) më 8 rebbiul-evver 260h. (874 sipas Krishtit).

Imami i dymbëdhjetë: Muhammed El-Mehdi, biri i Hasan El-Askeriut. U lind më 15 shaban 255h. (869) në qytetin e Samarës-Irak. Ai është Imami i kohës së sotshme. Në Fshehjen e vogël (gajbetul-sugra) ishte që nga viti 260 hixhri (874 sipas Krishtit) gjer në vitin 329 hixhri (844 sipas Krishtit), kur kaloi në fshehjen e madhe (gajbetul-kubra) e cila fshehje vazhdon edhe sot e kësaj dite. Ai do të shfaqet atëherë kur një gjë të tillë do ta lejojë All-llahu, me qëllim të vendosjes së pushtetit të All-llahut në tokë dhe ta mbush atë (botën) me barazi dhe drejtësi, pasiqë ajo të jetë mbushur me padrejtësi dhe tirani (zullum). Ai është El-Kâim (Ai që do të ngritet për ta vendosur Pushtetin e All-llahut); El-Huxhxhet (Argument, Dëshmi e All-llahut për krijesat e Tij); Sahibuz-Zemân (Zotëri i kohës sonë) dhe Sahibul-emr (Ai të cilit i është dhënë Autoriteti i Zotit).

Fusnotat:

Citat nga vepra “Mefatihul-Metalib” fq. 396, El-Ganxhi: “Kijafetut-talib” fq. 176.

Vërejtje e përkthyesit në gjuhën boshnjake.

Gjithashtu shih ajetet: 3-32, 132; 5-92; 8-1,20,46; 24-54; 58-13; 64-12.

Gjithashtu shih ajetet: 4:69; 24:52; 33:71; 48:18.

Gjithashtu shih ajetet: 2:129; 3:164.

Es-Saduq: “Ilelush-Sherâ’i; vëllimi I, fq. 123.

Er-Razi: “Et-Tefsirul-Kebir” vëllimi X, fq. 144.

Ne edhe pse shumë i çmojmë mendimet e ndryshme të të tjerëve, e kjo posaçërisht vlen për besimin e vëllezërve tanë sunnitë, por këtu autori (Sejjid said Ahtar Rizvi) nuk kishte kurrfarë alternative, që veçse përmes këtij shembulli ta kritikojë mendimin e Raziut. Kuptohet, ne nuk e konsiderojmë se ky mendim i Raziut, në të njëjtën kohë është edhe besim i vëllezërve tanë sunnitë, assesi. (Botuesi).

El-Ajjâshi: Et-Tefsir” vëllim I, fq. 249-50; Fejd El-Kâshâni: Et-Tefsir” (As-Sâfi), vëllimi I, fq. 364.

El-Hazzaz: “Kijafetul-ether” fq. 53.

El-Kunduzi: “Xhenâbiul-meveddet” fq. 444-7.

PIKËPAMJA POPULLORE MBI HILAFETIN DHE IMAMATIN

Shumica e muslimanëve të sotshëm, apo thënë më mirë e dijetarëve muslimanë, besojnë se është e domosdoshme dhe e detyrueshme (vâxhib) vendosja e imamatit, përkatësisht hilafetit. Por, për fat të keq, kjo është teori, për të cilën asgjë nuk qëndron. En-Nesefiu, në veprën e tij “El-Akaid”, thotë: “Muslimanët nuk duhet të jenë pa imam, i cili do të përkujdeset për vendosjen e Ligjeve të All-llahut, kryerjen e dënimeve (hudud), mbrojtjen e kufijve, përgatitjen e ushtrisë, mbledhjen/tubimin e tatimeve, eliminimin e vjedhjes dhe rrugaçërisë etj… Ai do ta udhëheqënamazin çdo të premte (do të prijë në namazin e xhumasë) dhe në të dy bajramet, do t’i zgjidh mosmarrëveshjet, do të vendos simbas argumenteve dhe dëshmive të dëshmitarëve, do të përkujdeset për të miturit (të vegjëlit) që nuk kanë përkujdesje dhe do ta ndajë drejtë plaçkën e luftës”. (1).

Si mundet që një halif të vjen në pushtet? Në teori ekzistojnë katër principe për zgjidhjen e halifes. Mirëpo, të gjitha këto principe nxjirren nga ndodhitë të cilat kanë pasuar pas ndërrimit jetë të Pejgamberit s.a.v. e që lidhen me marrjen e pushtetit, dhe jo nga ajetet e Kur’anit dhe Hadithet. Ja këto principe: 1). Ixhmaja: D.t.th. koncenzusi të cilin njerëzit që kanë fuqi dhe pozitë. Sipas këtij principi pajtueshmëria e të gjithë pasardhësve të Pejgamberit s.a.v. nuk është e nevojshme, e as që është e domosdoshme pajtueshmëria e të gjithë personave që kanë famë dhe pozitë në mesin e Ummetit. Kjo mënyrë e këtillë ka dalë nga zgjedhja e Ebu Bekrit dhe ardhja e tij në pushtet. 2). Emërimi i halifes nga ana e halifit parardhës. Ky princip, edhepse plotësisht në kundërshtim me të parin, bazohet në përcaktimin e Omerit nga ana e Ebu Bekrit, për pasardhës të tij, pa përfshirjen (përzierjen) e bashkësisë. 3). Shura, d.t.th. zgjedhja nga ana e trupit zgjedhor. Ky princip është kyçur, ngase halifi i dytë Omeri, caktoi gjashtë persona, të cilët nga mesi i tyer duheshte ta zgjidhnin halifen. 4). Forca ushtarake.

Secili që ka mundësi të vijë në pushtet nëpërmjet forcës/fuqisë, ka të drejtë të jetë halif i muslimanëve. Ky princip, edhepse i kundërt me të gjitha principet e mëparshme që i theksuam më sipër, buron nga mënyra e ardhjes në pushtet të Muavije ibn Ebu Sufjanit.

Autori i veprës “Shehrul-Mekâsid”, shpjegon se, kur ndonjë imam vdes, dhe kur ndonjë person i plotëson kualifikimet e kërkuara (pa dhënien e betimit për besnikëri (bejat), e cila do të duhej të jepeshte, dhe pa emërimin nga ana e halifes parardhëse), kërkon nëpunësi, kërkesa e tij për hilafet do të pranohet, me kusht që fuqia e tij ta përul popullatën, kjo vlen qoftë edhe ky halife i ri të jetë i padijshëm dhe i pamoralshëm. Po ashtu, kur halifeja, në këtë mënyrë vjen në pushtet dhe pas kësaj e rrëzon ndonjë person tjetër, ai do të hiqet nga froni, kurse zaptuesi i ri do të pranohet për imam dhe halife. (2)

Në teoritë e medh’hebeve joshiite, përveç kushteve tjera, halifja duhet të jetë i drejtë (âdil) dhe në gjendje të gjykojë dhe ta jap aktgjykimin mbi pyetjet e ndryshme të karakterit juridik dhe fetar, përkatësisht të jetë muxhtehid. (3) Por, këto dy kushte ekzistojnë veç në teori. Ashtu siç thamë më sipër se edhe personi i padijshëm dhe i pamoralshëm mund të bëhet halife.

Ndaj, për këtë shkak kushtet “të jetë i drejtë” dhe “të ketë dije mbi fenë-janë të pabaza”. Sipas kësaj teorie pagabueshmëria (ismet) nuk është kusht për hilafet. Që ta konkretizojmë këtë pohim, përmendim fjalët e Ebu Bekrit, të cilat i shqiptoi në minber, përpara as’habëve: “O njerëz! Jam zgjedhur për udhëheqës tuajin, edhepse nuk jam më i mirë se ju. Më ndihmoni kur të bëjë punë të mira dhe më korrigjoni nëqoftë se gaboj. Duhet ta dini se kohë mbas kohe më vjen shejtani. Për këtë në qoftë se hidhërohem, largohuni nga unë”. (4) Et-Teftazani në veprën e tij “Shehr Akâidin-Nesefi” thotë: “Imamit nuk duhet t’i merret imamati për shkak të jomoralit dhe tiranisë (zullumit)”. (5)

Ardhja e Ebu Bekrit në pushtet

Në teoritë e mez’hebeve joshiite ekzistojnë katër principe për zgjedhjen e halifes. Mirëpo, tërë këto principe nxirren nga ndodhia e cila ngjau pas ndërrimit jetë të Muhammedit s.a.v., të lidhura me marrjen e pushtetit, e jo simbas ajeteve të Kur’anit ose Haditheve. Në këto mez’hebe katër halifet e parë quhen El-hulefaur-Rashidun (Halifët e drejtë). Le të shohim tani në vazhdim, se si erdhën ata në pushtet:

Menjëherë pas ndërrimit jetë të Pejgamberit s.a.v. muslimanët e Medinës, të njohur si ensarijjë, u tubuan në vendin e quajtur “Sakifa”, e fisit Benu Said. Duke gjykuar sipas autorit të veprës “Gijâtul-Lugat”, ky ishte vendi ku tuboheshin arabët për diçka që nuk dëshironin të merrej vesht në publik. (6) Këtu Sead ibn Ubade, edhepse madje i sëmur, u soll dhe u vendos të ulej në një karrige të lartë (të ngritur), i mbështjellur me gunë, me qëllim që të mund të zgjidhej halife. Seadi mbajti një fjalim në të cilin i numëroi cilësitë/virtytet e ensarëve dhe u tha që ta marrin hilafetin, përpara se këtë ta bëjë dikush tjetër. Ensarët u dakorduan dhe pohuan se dëshirojnë që ai (pra Seadi) të jetë halife. Mirëpo, pas pak filluan

të pyeten mes veti: “Çfarë përgjigje do t’ju japim muhaxhirëve nëqoftë se ata e kundërshtojnë këtë dhe dalin me propozim të tyre? Një grup tha: “Do t’u themi: Ejani të kemi një udhëheqës nga mesi juaj dhe një nga mesi ynë! Seadi lidhur me këtë tha: “Kjo është dobësia e parë që treguat”.

Dikush e lajmëroi Omer ibn Hattabin për këtë tubim me fjalët: “Në qoftë se e ke ndërmend të udhëheqish, duhet patjetër të shkosh në Sakife, përpara se të jetë vonë dhe rëndë të ndërrohet (ndryshohet) ajo për çka vendoset aty”. Kur e dëgjoi këtë, në shoqëri me Ebu Bekrin dhe Ebu Ubejden që ishte, shpejtoi për në Sakife. Taberiu, Ibnul-Esiri, Ibn Kutejbeja (7) dhe historianë të tjerë, shkruajnë se me të hyrë në Sakife, Ebu Bekri, Omeri dhe Ebu Ubejdeja dhe pasi zunë vendet e tyre, Sâbit ibn Kajsi u çua dhe filloi t’i numërojë cilësitë/virtytet e ensarëve dhe propozoi që vendi i halifes do të duhej t’i takonte dikujt prej tyre-ensarëve. Transmetohet se Omeri më vonë ka thënë: “Kur folësi nga ensarët e mbaroi fjalimin, më vete mendja të flas, ngase mu kujtuan disa fakte të rëndësishme, por Ebu Bekri ma bëri me shenjë që të heshti. Kështuqë heshta. Ebu Bekri ishte kompetent dhe zotëronte më tepër dije se unë. Më pas, Ebu Bekri i tha të njëjtat gjëra që kisha menduar t’i them unë dhe u shpreh në mënyrë tejet të mirë”. Duke gjykuar sipas “Revdâtus-Sefâ” Ebu Bekri iu drejtua të tubuarve në Sakife me këto fjalë: “O grup i ensarëve! Ne i pranojmë kualitet dhe virtytet tuaja. Nuk i kemi harruar as luftën tuaj dhe as përpjekjet në prezentimin/triumfin e Islamit. Por, nderi dhe të çmuarit që gëzojnë Kurejshët në mesin e arabëve, nuk e gëzon asnjë fis tjetër, kështuqë arabët nuk do t’i nënshtrohen askujt përveç Kurejshëve”.(8) Në veprën “Es-Sirâ El-Halebijja”, shkruan se Ebu Bekri gjithashtu tha: “Si do që të jetë, fakt është se ne muhaxhirët të parët jemi që e kemi pranuar Islamin, se Pejgamberi s.a.v. ishte nga fisi ynë dhe se ne jemi të afërmit (kushurinjtë) e tij, ndaj edhe kemi më shumë të drejtë për hilafetin. Prandaj është më mirë që pushteti të jetë në mesin tonë dhe ju t’i merrni vendet ministrore. Ne nuk do të veprojmë përderisa nuk këshillohemi me ju”. (9)

Filloi një diskutim i ashpër ku më të zëshëm ishin ata të cilët dëshironin që mendimi i tyre të dëgjohet. Omeri u dëgjua tek thoshte: Pasha All-llahun! Do ta mbys atë që tani më kundërshton. El-Habbab ibn El-Mundhir ibn Zejdi, një ensarit nga fisi Hazrexh e provokonte me fjalët: “Pasha All-llahun nuk do të tolerojmë askush të sundon mbi ne. Një udhëheqës duhet patjetër të jetë prej nesh e njëri prej jush”. Ebu Bekri tha: “Jo, kjo nuk mund të ndodhë: E drejta jonë është të jemi udhëheqës, kurse e juaja të jeni ministra tonë”. El-Hubbabi tha: “O njerëz! Mos e pranoni këtë këtë që ua imponojnë këta. Qëndroni fortë! Pasha All-llahun, nëse dikush tenton që të më kundërvihet, me shpatën time do t’ia pres hundën”. Përsëri u dëgjua Omeri duke thënë: “Pasha All-llahun! Ndarja nuk është e mundur në hilafet. Pushteti nuk mund të ndahet në mes të dy udhëheqësve. Arabët nuk do ta pranojnë pushtetin tuaj, ngase Pejgamberi s.a.v. nuk ishte nga fisi juaj”. Taberiu dhe Ibnul-Ethiri shkruajnë se në mes të Hubbabit dhe Omerit u zhvillua një diskutim, në fund të të cilit Omeri i tha Hubbabit: “All-llahu të vraftë! Kurse ky i fundit iu përgjigj me fjalët: “All-llahu edhe ty të vraftë! Omeri pastaj erdhi tek Sead ibn Ubejdja dhe i tha: “A dëshiron të t’i thyej duart dhe këmbët!? I hidhëruar nga ky kërcënim, Seadi u çua dhe e kapi Omerin për mjekre. “Mjer për ty në qoftë se më shkul edhe një qime!” u përgjigj Omeri, duke

iu kërcënuar. Atëherë Ebu Bekri kërkoi nga Omeri që të qetësohet. Atëherë ky u largua nga Seadi i cili akoma bërtiste: “Pasha All-llahun! Sikur të kisha fuqi të mjaftueshme, do të kishit dëgjuar ulurimën e luanëve nga të cilat do të ishit fshehur në birucë të miut. Dhe, pasha All-llahun! Do të kishim detyruar që përsëri t’u bashkangjitesh atyre njerëzve në mesin e të cilëve ishte ndjekës i thjeshtë e jo sundimtar”.

Ibn Kutejbe thotë, se kur Beshir ibn Seadi, prijësi i fisit Evz, pa se ensarët u bashkuan me Sead ibn Ubadeten, prijësin e fisit Hazrexh, e kaploi një xhelozi e cila e detyroi të çohet dhe ta përkrah kërkesën e muhaxhirëve kurejshit. Kur ensarët tjerë e panë këtë lëvizje/qëndrim të prijësit të tyre, në rradhët e tyre erdhi gjer tek një tollovi/rrëmujë… Shokët e Beshirit shkuan pas tij, ndërsa të tjerët mbetën në dilemë… Në mes të kësaj tollovie, Omeri i tha Ebu Bekrit: “Zgjate dorën të ta jap besatimin tim (bejat)!” ebu Bekri i tha: “Jo, zgjate ti dorën tënde (që unë ty të jap besatimin), ngase ti je më i fortë dhe më i përshtatshëm se sa unë!” Omeri vetë e mori dorën e Ebu Bekrit dhe ia dha besatimin për besueshmëri duke i thënë: “Fuqia më nuk ka kurrfarë vlere në krahasim me meritat dhe vitet tua. Dhe, edhe në qoftë se ka ndonjë vleftë, atëherë ajo do t’i bashkangjites tëndes, duke udhëhequr sukses-shëm me hilafetin”. Beshir ibn Seadi priste që ta bënte të njëjtën gjë. Njerëzit e fisit Hazrexh u çuan dhe filluan t’i flasin se ai është duke e bërë një veprim të këtillë vetëm e vetëm nga xhelozia ndaj Sead ibn Ubadetes. Anëtarët e fisit Evs filluan të frikësohen se fisi Hazrexh, gjithmon do të ishte më superiori nëse Sead ibn Ubâdeja zgjidhet halif. Disa flisnin se në qoftë se një gjë e tillë ndodh, askush nga fisi Evs nuk do ta kishte nderin të jetë halife. Ndaj, nisur nga kjo ata ia dhanë besatimin për besueshmëri Ebu Bekrit. Dikush nga fisi Hazrexh e ngriti shpatën, por të tjerët e mposhtën.

Gjersa ndodhte tërë ky skenar i turpshëm, hazreti Aliu dhe miqët e tij e kishin larë trupin e Pejgamberit s.a.v. dhe organizuar varrosjen e tij. kur tërë kjo përfundoi, hilafeti i Ebu Bekrit veçmë ishte akt i kryer. Ibn Kutejbe shkruan: “Kur Ebu Bekri e mori hilafetin, Aliu me forcë u soll përpara tij. Filloi tu flas atyre që e sollën: “Unë jamë rob i All-llahut dhe vëlla i të Dërguarit të All-llahut”. Kur iu urdhërua që t’i jep besatimin, Aliu tha: “Unë kam më shumë të drejtë për hilafetin se sa çdo kush prej jush, prandaj edhe nuk e japbesatimin. Në të vërtetë, ju duheshte që mua të ma jepni, ngase keni kërkuar nga ensarët që në bazë të lidhjeve tuaja të gjakut me të Dërguarin e All-llahut t’ua japin. Përse atëherë e merrni hilafetin nga ne, anëtarët e Familjes së Pejgamberit? A nuk u keni thënë ensarëve se keni më shumë të drejta për hilafetin se sa ata për shkak të lidhjeve familjare që keni me Pejgamberin s.a.v. dhe ata u nuk ua dhanë pushtetin pikërisht në bazë të kësaj? Ja, edhe unë paraqes përpara jush të njëjtën kërkesë. A thua vallë se nuk jemi të afërmit e Pejgamberit s.a.v. si gjatë kohës kur ai ishte i gjallë, ashtu edhe pas vdekjes? Ndaj, veproni simbas drejtësisë, ngase në të kundërtën, dijeni se bëni padrejtësi”. Omeri atëherë i tha: “Në qoftë se nuk e jep besatimin për besueshmëri, nuk kemi për të lëshuar të ikësh”. Aliu bërtiti: “Bëj si të duash ngase penjtë i ke në duartë tuaja. Shtrëngoje sot më fortë, sepse ai nesër nuk do të ta jap. Unë nuk do t’ju nënshtrohem urdhërave të tua dhe atij nuk do t’ia jap besatimin për besueshmëri”. Në funë Ebu Bekri i tha: “O Ali! Në qoftë se nuk dëshiron t’a japësh, unë nuk të detyroj”.

Disa aspekte të ndodhive të mësipërme kërkojnë më shumë vëmendje: E para: Sipas traditës arabe, kur një person veçmë shpallet se do të jetë kryetar/prijës fisi, qoftë edhe nga ana e një grupi të vogël, të tjerët një vendimi të këtillë nuk i janë kundërshtuar. Këtë traditë e kishte parasysh Abbasi, xhaxhai i Pejgamberit s.a.v. kur iu drejtua Aliut: “Zgjatma dorën të ta jap besatimin për besueshmëri… ngase kur kjo njëherë bëhet, askush më nuk mundet ta mohojë/injorojë” (Këtu duhet të përmendim se, përveç asaj që thamë pak më sipër për traditën arabe të zgjedhjes së prijësit, pra, nëse një grup i vogël qoftë ky, e proklamonte se filanit ia ka dhënë besatimin, të tjerët pajtoheshin edhe në qoftë se nuk e dëshironin personin në fjalë, sqarim i përkthyesit). Pikërisht kjo traditë e nxiti Seadin që t’ua shfaq ensarëve idenë e “marrjes së hilafetit, përpara se këtë ta bëjë dikush tjetër”. Për shkak të kësaj tradite edhe Omerit iu tha në Sekife: “Përpara se të jetë vonë dhe rëndë për të që ta ndërrojë atë që do të vendoset atje”. Në fund, po për shkak të kësaj tradite shumica e muslimanëve të Medinës e pranuan Ebu Bekrin për halife, pasiqë një grup njerëzish e kishin vendosur.

E dyta: Aliu ishte mjaftë i vetëdijshëm për këtë traditë. Përse atëherë ai refuzoi t’ia zgjas dorën dhe ta pranojë besatimin e Abbasit, kur dihet se ka thënë: “Kush tjetër përveç meje mund të kërkojë një besatimin të tillë për besueshmëri”? (10) Shkak për një veprim të tillë ishte fakti se hazreti Aliu e dinte se hilafeti i të Dërguarit të All-llahut, nuk ishte sikur të udhëhequrit e ndonjë fisi. E drejta për hilafet nuk bazohej në shfaqjen e besatimit nga ana e njerëzve. Përkundrazi, kjo ishte një përgjegjshmëri të cilën e jep All-llahu, e jo njerëzit. Ndaj, pasiqë ai veçmë ishte vënë publikisht (zgjedhur) për Imam nga ana e All-llahut, nëpërmjet Pejgamberit s.a.v. nuk kishte nevojë të ngutet tek populli dhe të kërkojë nënshtrimin e tyre. Nuk dëshironte që njerëzit të mendojnë se imamati i tij ngritet mbi besatimin e njerëzve. Për ta do të ishte më mirë që t’ia jepnin pushtetin të cilin Pejgamberi s.a.v. vetë ia dha, por pasiqë nuk ia dhanë, humbja s’do mend se ishte e tyre e jo e atij.

E treta: Kur Pejgamberi s.a.v. ishte gjallë, Xhamia e tij ishte qendër e të gjitha aktiviteteve islame. Në të silleshin vendimet mbi liftën dhe paqen, në të pranoheshin delegacionet, mbaheshin ligjërata/predikime dhe në të vendosej mbi gjykimet e kontestuara. Kur u dëgjua lajmi mbi vdekjen e Pejgamberit s.a.v., muslimanët në numër të madh u tubuan po në këtë Xhami. Përse atëherë njerëzit e Sead ibn Ubâdetes vendosën që të shkojnë gati pesë kilometra larg nga Medina, për t’u takuar në Sekife, e cila në fund të fundit nuk ishte vend që i kishte dalë zëri për të mirë? A thua kjo nuk ishte për shkak se ata dëshironin që ta merrnin hilafetin pa dijeninë e njerëzve të tjerë dhe më pas ta prezentojnë Seadin veçmë si halif të pranuar? Nëse e kemi parasysh shpalljen në Gâdir Humm dhe traditën fisnore në Arabi, nuk mund të ketë shpjegime tjera.

E katërta: Kur Omeri dhe Ebu bekri dëgjuan për këtë tubim, ishin në Xhami si shumica e muslimanëve. Përse nuk e informuan asnjë person mbi atë tubim? Përse atje shkuan fshehurazi? A thua mos ishte shkaku se Aliu dhe fisi i Benu Hashimëve ishin në shtëpinë e Pejgamberit s.a.v. (e cila ndodhej në vetë Xhaminë), dhe Omeri e Ebu Bekri nuk dëshironin të dinin për komplotin? Apo mos vallë u frikësuan se Aliu, në qoftë se merrte vesh (dëgjonte) për tubimin në

Sekife, ndoshta edhe do të shkonte atje, dhe kështu askush tjetër nuk do të kishte asnjë shansë të fitonte?

E pesta: Kur Ebu Bekri i theksoi cilësitë/virtytet e muhaxhirëve dhe përmendi se ata janë nga fisi i Pejgamberit s.a.v, a nuk e dinte se kishte edhe njerëz të tjerë që kishin më shumë të drejtë për hilafet, sepse ishin anëtarë të vetë Familjes së Pejgamberit s.a.v? Pikërisht ky aspekt i kërkesave të tyre e detyroi Ali ibn Ebu Talibin të thotë: “Ata janë kapur për dege (d.t.th. fisin) ndërsa e kanë anashkaluar rrënjën (d.t.th. Familjen e Pejgamberit s.a.v.)” (Ihtexhxhu bish-shexhereti ve edaus-semerete). (11)

Po ta shohim objektivisht këtë ngjarje, nuk mund ta quajmë “zgjedhje”, ngase votuesit (tërë muslimanët e shpërndarë nëpër gjithë Arabinë, apo më troç vetë muslimanët e Medinës) nuk e dinin se duheshte të mbahen madje edhe zgjedhje, e të mos flasim për vendin dhe kohën ku duheshte të ndodhë. Përveç, votuesve, as kandidatët e mundshëm nuk ishin të vetëdijshëm rreth asaj se çfarë ndodhi në Sekife. Përsëri do t’i kujtojmë fjalët e Imam Aliut të cilat kanë të bëjnë me këto dy fakte që i përmendëm. Imam Aliu thotë: “Përse pohon se e ke fituar pushtetin mbi muslimanët nëpërmjet konsultimit, kur ata që duheshte t’i konsultosh nuk ishin të pranishëm”. (12) “E në qoftë se ke arritur sukses ndaj kundërshtarëve të tu nëpërmjet lidhjeve farefisnore me Pejgamberin s.a.v., atëherë ekziston dikush tjetër që ka më shumë të drejtë dhe është i afërm i Pejgamberit s.a.v.”. (“Fe in kunte bish-shura melikte umurehum, Fe kejfe bi hudha vel-mushirune gujjeb? Ve in kunte bil-kurbâ haxhexhte hâshimehum, Fe gajruke evlâ bin-nebijji ve akreb”.) (13)

Ardhja e Ebu Bekrit në pushtet nuk quhet zgjedhje, ngase shumica e as’habëve më të njohur dhe më të çmuar të Pejgamberit s.a.v. nuk ishin të informuar mbi këtë. As’habët siç ishin hazreti Aliu, Abbasi, Osmani, Talha, Zubejri, Sead ibn Ebi Vekkasi, Selam Farisiu, Ebu Dher El-Gifâriu, Ammar ibn Jâsiri, Mikdâdi, Abdurrahman ibn Afvi, as që ishin të informuar e jo më të konsultuar. E vetmja mbrojtje që mund të ofrohet për këtë hilafet mund të ishte kjo: Pa marrë parasysh se tubimi në Sekife a ishte i organizuar me apo pa të drejtë, meqë Ebu Bekrit i shkoi për doreta merr pushtetin, qoftë kjo edhe me ndihmën e traditës fisnore, ai me meritë e meritoi halifetin për shkak se i shkoi për dore që ta marrë. Ndaj për këtë, muslimanëve që kjo ndodhi u paraqitet si diçka e mirë, indirekt të mësuar se e vetmja gjë që merret parasysh gjatë ardhjes në pushtet është “gjindshmëria/aftësi në marrjen e saj”. Kur dikush njëherë e siguron këtë pozitë, gjithçka tjetër shndërrohet në të parëndësishme dhe ai shndërrohet në shef zyrtar të shtetit dhe në legjitimitetin e tij as që mund të dyshohet.

Në fund, do ta citojmë vetë Omerin i cili njëherë, gjatë kohës së hilafetit të vet, tha: “Kam marrë një informacion se dikush ka thënë: “Kur të vdes Omeri, besatimin për besueshmëri do t’i jap atij e atij (filanit e filanit)” Askush nuk do të mund të manipulohet në këtë mënyrë dhe të mendojë se besatimi për besues-shmëri, që befasisht dhe me shpejtësi u morr nga Ebu Bekri, u shndërrua në të drejtë (u legjitimua). E pranojmë, ishte e bafasishme dhe e shpejtë, por neve All-llahu na mbrojti nga e keqja e saj. Prandaj, do t’ia pres gërmazin (fytin) atij që sot do të dëshironte ta bënte të njëjtën gjë”. (14)

Zgjedhja e Omer ibn Hattabit

Sot besohet se ajo çka ndodhi në Sekife ishte manifestim i shpirtit “demokratik” të Islamit. Për këtë, do të ishte e logjikshme që të priten “zgjedhje demokratike” (sido që të ishte domethënia e tyre-gjitnjë në kontekstin e Sekifes) të shndërroheshin praktikë e zgjedhje edhe të halifeve të ardhshëm. Por, kjo nuk ndodhi. Pas Ebu Bekrit, halif i ardhshëm patjetër duhet të jetë Omeri, personi i cili e ndihmoi të vinte në pushtet. Mirëpo, ai e dinte se nuk do të kishte gjasa (të fitojë) sikur popullit t’i jepej e drejta e votimit, ngase Omeri njihej si njeri i ashpër, me karakter jo të këndshëm (fazzun gâlizul-kalbi). Ndaj edhe vendosi që vet ta emërojë për trashëgimtar të vetin.

Taberiu shkruan: “Në prag të vdekjes, Ebu Bekri e thirri Osmanin dhe i diktoi të shkruante: “Në emër të All-llahut, Mëshiruesit, Mëshirbërësit! Ky është urdhër për muslimanët nga Abdull-llah ibn Kuhafe (d.t.th. Ebu Bekri) me të cilën…” (Pastaj i ra të fiktë (u alivanos). Osmani vazhdoi të shkruante: “… e emërojë Omer ibn Hattabin si trashëgimtar timin në mesin tuaj!” Kur Ebu Bekri erdhi në vete, kërkoi që Osmani t’ia lexojë atë që e ka shkruar. Kur ky këtë e bëri, pra e lexoi, Ebu Bekri i kënaqur tha: “All-llahu Ekber! Besoj se je frikësuar se do të vinte gjer tek përçarja, nëse vdisja në këtë gjendje (pa emëruar/caktuar trashëgimtar)”. Kur Osmani pohoi atë që tha Ebu Bekri, Ebu Bekri tha: “All-llahu të shpërbleftë në emër të Islamit dhe muslimanëve!” (15) Kështu që emërimi u bë (përfundoi) dhe Ebu Bekri urdhëroi që ajo të lexohet përpara muslimanëve. Ibn Ebil-Hadid Mutazili shkruan se kur Ebu Bekri erdhi në vete (nga alivanosja) e pyeti Osmanin: “Si e dije se kë dëshiroja?” “Osmani i tha: “Nuk mundeshe ta lësh”, në çka Ebu Bekri i tha: “Ke të drejtë”. (16) Pak pas kësaj Ebu Bekri vdiq.

Me këtë emërim hilafeti i takoi Omerit. Këtu njeriu mund ta përkujtojë tragjedinë e cila ndodhi tri apo katër ditë përpara vdekjes së Pejgamberit s.a.v. Në “Sahihun” e Muslimit transmetohet nga Ibn Abbasi: “Tri ditë përpara vdekjes së Pejgamberit s.a.v. Omer ibn Hattabi dhe as’habët e tjerë u mblodhën rreth krevatit të tij. Pejgamberi s.a.v. u tha: “Më jepni diçka për t’ju shkruar-e cila nuk do t’ju lejojë të humbisni rrugën pa meje”. Ndaj kësaj Omeri tha: “Ai është në kllapi, flet përçart. Na mjafton Libri i All-llahut. Ky qëndrim i Omerit u prit në dy mënyra të ndryshme. Disa thanë se Pejgamberit s.a.v. duhet t’i mundësohet të shkruajë çfarëdo që dëshiron, kurse të tjerët mbajtën anën e Omerit. Kur situata filloi të acarohet dhe bisedat kaluan në të bërtitura, Pejgamberi s.a.v tha: “Dilni nga unë!” (17).

Këtu do të duhej të përmendim disa urdhëresa kur’anore: “O ju që keni besuar, mos ngritni zërin tuaj mbi zërin e Pejgamberit s.a.v. dhe mos iu ngërrmoni atij si i ngërrmoheni njëri-tjetrit, e të zhduken veprat tuaja duke mos ditur ju.” (El-Huxhuratë, 2). Fjalët e të Dërguarit të All-llahut (s.a.v.) janë Shpallje e All-llahut: “Dhe ai nuk flet nga mendja e tij. Ai (Kur’ani) nuk është tjetër pos shpallje që i shpallet”. (En-Nexhm, 2-3) Nga muslimanët është kërkuar që të ndjekin/pasojnë urdhërat e pejgamberit s.a.v. pa kurrfarë “por” ose “nëse”… Çka t’ju jep

Pejgamberi, atë merrnie, e çka t’ju ndalojë, përmbajuni dhe kinie frikë All-llahun, se All-llahu është ndëshkues i ashpër”. (El-Hashr, 7). Pas gjithë kësaj, kur pra po i njëjti Pejgamber, tri ditë përpara se të vdesë, dëshiroi të shkruajë diç që do t’i shpëtonte muslimanët nga hamendësimi, u akuzua se “është në kllapi, flet përçart”. Në anën tjetër, kur Ebu Bekri, i cili nuk ishte masum, vendosi që ta emërojë trashëgimtarë, përkundër asaj se ishte mjaft i dobët (fizikisht) sa që i ra të fiktë (u alivanos) përpara se ta bëj emërtimin, Omeri tha se ndoshta ai është në kllapi apo flet përçart!

Askush nuk është i sigurt në atë se çfarë në të vërtetë Pejgamberi s.a.v. ka dashur të shkruaj. Mirëpo, është bukur mirë e dijtur se çfarë ka folur në lidhje me gjërat të cilat do t’i ndalojnë muslimanët të mos humbin rrugëtimin e duhur. Në disa raste ka thënë: “O njerëz! Pas meje ua lë dy gjëra të çmuara: Librin e All-llahut (Kur’anin) dhe Ehli-Bejtin tim-anëtarët e Familjes sime. Gjersa të kapeni (t’ju përmbaheni) fort këtyre dyjave, nuk do të humbisni pas meje”. Për shkak se tri ditë përpara se të vdesë, i ka përsëritur të njëjtat fjalë: (“Më jepni diçka për t’ju shkruar, e cila nuk do t’ju lejojë të humbisni rrugën pas meje”), është e sigurtë se Pejgamberi s.a.v. ka dashur të shkruajë atë çka ua ka folur gjatë tërë kohës për Kur’anin dhe Familjen e tij. Deklarata e Omerit (“Na mjafton Libri i All-llahut”), sinjalizon se ai e ka parandjerë se çfarë ka dëshiruar Pejgamberi s.a.v. Kështuqë ia bëri me dije se si ai, ashtu edhe ata që e ndjekin, nuk e duan atë tjetrën gjë. Për ta e para ishte e mjaftueshme. Këtë gjë edhe vetë e ka pranuar në bisedë me Abdull-llah ibn Abbasin, në të cilën bisedë mes tjerash tha: “Vëretet ai (D.t.th. Pejgamberi s.a.v.) gjatë kohës së sëmundjes së tij, dëshironte ta shkruajë emrin e tij (Aliut), por unë e parandalova”. (18). Ndoshta fjala “flet përçart” i ka shërbyer qëllimit të tij, qoftë sikur Pejgamberi s.a.v ta kishte shkruar atë çfarë dëshironte. Omeri dhe bashkëmendimtarët e tij, do të thonin/pohonin se pasiqë u shkrua kur ishte “në kllapi apo fliste përçart” si rrjedhojë ajo nuk do të kishte kurrfarë vlefte.

Shura-organi zgjedhor

Pasiqë sundoi afro dhjetë vjetë, Omeri u plagos për vdekje. A organzioi ai zgjedhje, në të cilat populli do ta zgjidhte vetë udhëheqësin e vet, apo e kishte ndërmend ta lë dikë për trashëgimtar të vetin? Pas tij, Osmanit të cilit i ishte borxhli në njëfarë mënyre, ishte sipas mendimit të tij personi më i përshtatshëm. Por, pranë tij ekzistonin persona të cilët nuk mund të anashkaloheshin. Prandaj tha: “Vërtetë Pejgamberi s.a.v. vdiq i kënaqur me këto gjashtë persona të fisit Kurejsh: Ato janë: Aliu, Osmani, Talha, Zubejri, Sead ibn Ebi Vekkasi, dhe Abdurrahman ibn Avfi. Unë kam vendosur për zgjedhjen e halifes ta bëjë nëpërmjet rrugës së marrëveshjes në mes tyre, kështuqë ata le ta zgjedhin njërin nga mesi i tyre”. Kur Omerit iu afrua vdekja i thirri këto gjashtë persona dhe i pyeti: “Pra secili prej jush dëshiron të bëhet halife pas meje!?” Askush nuk u

përgjigj, prandaj ai pyeti sërish. Atëherë Zubejri tha: “Përse këtë të mos e dëshironim? Ti ishe dhe udhëheqës, kurse ne nuk ishim më pak të vyer se sa ti nga fisi Kurejsh, qoftë për nga mosha, qoftë për nga afërsia (lidhjet farefisnore) me Pejgamberin s.a.v.” Omeri pyeti: “A nuk do të dëshironit t’ua them disa gjëra për ju?” Na thuaj, ngase edhe nëse të lusim që të mos na tregosh, ti nuk do të na dëgjosh. “Atëherë Omeri filloi t’i numërojë mangësitë e Zubejrit, Talhës, Seadit (Ibn Vekkasit) dhe Abdurrahman ibn Avfit. Pastaj u kthye kah Aliu dhe tha: “Pasha All-llahun! Ti do e meritoje-sikur të mos e kishe natyrën e dashur (gjithnjë je i buzëqesur), por edhe përkundër kësaj e meriton”. Omerit tani iu drejtua të pranishmëve: “Pasha All-llahun! Nëse do ta zgjindhnit për udhëheqës tuajin, ai me siguri do t’ju udhëhiqte drejt të vërtetës së pastërt dhe rrugës së ndritur”. Pastaj u kthye kah Osmani dhe i tha: “Më dëgjo! Sikur shoh se si Kurejshët e kanë vënë këtë gjerdan (hilafetin) rreth qafës tënde për shkak të dashurisë nda teje, dhe pastaj ti iu sule/turre fiseve të Umejjes dhe Ebi Muajtit (Fisi i Osmanit) në supe (si sundimtar) dhe ekskluzivisht atyre u dhe plaçka lufte (të të gjithë muslimanëve tjerë), pastaj të erdhi një grup ujqish arabë dhe të vranë në krevat. Pasha All-llahun! Nëse Kurejshët ta japin hilafetin, me siguri do t’u japësh beneficione fisit të Umejjes (Emevitëve), e nëse kështu vepron, muslimanët me siguri do të të vrasin”. Më pas e tërhoqi Osmanin kah vetja dhe i tha: “Pra, nëse bëhesh i tillë, kujtoji fjalët e mia, sepse atë çka ta kamë thënë patjetër do të ndodh”.

Pastaj Omeri e thirri Ebu Talha Ensariun dhe i tha që pas përfundimit të ceremonialit të varrosjes së tij, t’i ftojë 50 ensarë të armatosur dhe gjashtë kandidatët e sipërpërmendur t’i mbyllë në një lokacion që ne mes veti të zgjedhin halifen. Atë i cili nuk pajtohet me atë çfarë vendosin të pestët duhet vrarë, e njëjta gjë duhet bërë edhe me dy persona të cilët nuk pajtohen me atë çka vendosin të katërtit, e në qoftë se tre pajtohen, kurse tre të tjerët nuk pajtohen, atëherë le të pranohet zgjedhja e grupit ku bën pjesë Abdurrahman ibn Avfi, kurse ata të grupit të tjetër nëse nuk pajtohen, duhet të vriten, e nëse kalojnë tri ditë, ndërsa ata akoma nuk mund të arrijnë marrëveshje , të gjithë duhet vrarë, dhe më pas muslimanët le të zgjedhin halife kë të duan”. (18)

Shkrimtari Kutbuddin Ravendi transmeton se Abdullah ibn Abbasi i ka thënë hazreti Aliut kur ka dëgjuar që Omeri ka vendosur ta përkrah grupin ku bën pjesë Abdurrahman ibn Avfi: “Ne përsëri jemi të humbur. Ky njeri dëshiron që Osmani të bëhet halife”. Hazreti Aliu iu përgjigj: “E di, përsëri do të ulem me ta. Omeri bile edhe në këtë mënyrë e pranoi se e meritoj hilafetin, kurse më herët thoshte se pejgamberllëku (nubuvet) dhe hilafeti nuk mund të bashkohen në një familje. Për këtë do të marr pjesë në këshillin zgjedhor (shura), që t’iu tregoj njerëzve se sa kundërthënëse është ajo çka dje ka folur me atë që sot po bën”. (19) Përse Ibn Abbasi dhe Aliu ishin të sigurtë se Omeri donte që Osmani të jetë halife? Kjo gjë shihej nga përbërja e organit zgjedhor (shura) dhe mënyra e funksionimit të saj. Abdurrahmani ishte i martuar me të motrën e Osmanit, kurse Sead ibn Vekkasi dhe Abdurrahmani ishin kushërinj. Nëse merret parasysh se sa të forta ishin lidhjet farefisnore në Arabi, ishte e pamundur bile të imagjinosh që Seadi t’i kundërvihet Abdurrahmanit apo që Abdurrahmani të harrojë Osmanin. Pra, tri vota ishin të sigurta në dobi të Osmanit, duke ia bashkangjitur edhe votën

vendimtare të Abdurrahmanit. Talha ibn Ubejdullahu ishte nga familja e Ebu Bekrit, ndërsa nga dita e Sekifes, familjet (fiset) Hashim dhe Tejm, nuk ndjenin më asgjë për njëri-tjetrin përveç armiqësisë. Në planin personal, hazreti Aliu e kishte vrarë xhaxhain e Talhës, Umejr ibn Osmanin, vëllain e Malikut birit të Ubejdullahut dhe kushëririn e Osman ibn Malikut në Luftën e Bedrit. (20) Ndaj, nisur nga kjo ishte e pamundur që ai ta përmbante Aliun.Zubejri ishte biri i Safijes, tezes së Aliut. Pas ndodhisë së Sakifes, ai e kishte ngritur shpatën të luftonte kundër atyre që erdhën në shtëpinë e Aliut, për ta dërguar te Ebu Bekri. Ishte e logjikshme të pritet që ai do ta përmbante/përkrahte Aliun. Por, nga ana tjetër, ai mund të binte në sprovë dhe të kërkonte ta fitonte hilafetin për veten e tij. Kështuqë, më së shumti që Aliu mund të priste, ishte vota e Zubejrit. Por, prapë 4 do të ishin kundër tij dhe ai do të humbte. Bile sikur edhe Talha ta përmbante Aliun, ai nuk do të mund të zgjidhej halife për shkak se në rast të rezultatit të barabartë të votimit, fitorja do t’i takonte grupit në të cilin bënte pjesë Abdurrahman ibn Avfi. (21)

Pas kësaj analize, diskutimi mbi atë se çfarë ndodhi gjatë shurasë, ka vetëm domethënie akademike. Talha u tërhoë në dobi të Osmanit, duke ndikuar kështu që Zubejri të tërhiqet pro hazreti Aliut, kurse Seadi u pozicionua në dobi të Abdurrahmanit. Ditën e tretë, Abdurrahmani e tërhoqi emrin e vet dhe i tha Aliut se do të votojë për të, në qoftë se ai betohet se do ta ndjek Librin e All-llahut (Kur’anin), Sunnetin e Pejgamberit s.a.v. dhe traditën e Ebu Bekrit dhe Omerit. Abdurrahmani shumë mirë e dinte se cila do të ishte përgjigj-ja e Aliut. Hazreti Aliu ta: “Unë e ndjek Librin e All-llahut, Sunnetin e Pejgamberit s.a.v. dhe komentimin tim personal mbi këto dy gjëra”. Pas kësaj, Abdurrahmani ia parashtroi po të njëjtat kushte Osmanit, i cili me gadishmëri i pranoi. Kur Abdurrahmani e shpalli Osmanin për halife, hazreti Aliu i tha: “Pasha All-llahun! E kë bërë këtë me të njëjtën shpresë, sikur që bëri ai (Omeri) kur e shpalli shokun e tij”. (D.t.th. hazreti Aliu mendonte se Abdurrahmani e shpalli për halife Osmanin, duke shpresuar se edhe atë (pra, Abdurrahmanin) Osmani do ta emërojë për trashëgimtar të tijin). Pastaj hazreti Aliu sërish tha: “All-llahu krijoftë armiqësi në mes juve të dyve!” Pas disa vitesh Abdurrahmani dhe Osmani u hidhëruan njëri me tjetrin, kurrë më nuk komunikuan gjer në vdekjen e Abdurrahmanit.

Supermacia ushtarake:

Osmani, halifi i tretë, qe vrarë nga ana e muslimanëve të pakënaqur. Rrethanat nuk ia mundësuan të zgjedh trashëgimtarin/pasardhësin e vet, ndaj muslimanët për të parën herë ishin të lirë të zgjidhnin halifen simbas dëshirë dhe vullnetit të tyre. Zgjedhja e tyre ishte Ali ibn Ebu Talibi. Por, gjatë periudhës 25 vjeçare nga vdekja e Pejgamberit s.a.v. karakteri dhe pikëpamjet e muslimanëve kishin ndryshuar gjer në atë masë, sa që mjaft arabë eminentë-administrimin e Aliut e përjetuan të padurueshëm. (Pa çka se administrimi i Aliut bazohej dhe funksiononte mbi parimet e drejtësisë deh ta barazisë, tamam ashtu siç ishte edhe administrimi i Pejgamberit s.a.v.) Ata (pra, arabët aristokratë) nuk mund ta paramendonin se ndaj tyre sillet nësoj si edhe ndaj muslimanëve joarabë.

Kështuqë u trazuan, përkatësisht u rebeluan Talha, Zubejri dhe Ajsheja në Hixhaz, si dhe Muaviju në Sham (Siri). Pas vrasjes mizore, përkatësisht martirizimit (shehidllëkut) të Hazreti Aliut, Imam Hasani dëshiroi që ta vazhdojë luftën kundër Muavijut, por shumica e komandantëve të tij u korruptuan dhe kështu shumica e ndërruan anën dhe i bashkangjiteshin taborrit të armikut mu atëherë kur dërgoheshin të luftojnë me ta. Në një situatë të tillë, Imam Hasani qe detyruar ta pranojë ofertën e Muavijut dhe të arrijnë marrëveshje. Duke u bazuar në këtë ngjarje, sa vin e qartësohet teoria e katërt sipas së cilës forca ushtarake shndërrohet në mjet “të drejtë” për ardhjen e hilafetit “legjitim”.

Fusnotat:

(1). Et-Taftazani: “Shehr Akâidin-Nesefi”, fq. 185.

(2). Et-Taftazani: “Shehrul-makasidit-Talibin”, vëllimi I, fq. 203, të autorit Hafiz Ali Muhammed dhe Emiruddin.

(3). Et-Tatazani, vepër e cituar më sipër.

(4). Es-Sujutiu”: “Tarihul-hulefa”, fq. 71.

(5). Et-Taftazani, vepra e cituar.

(6). Gijâtuddin: “Gijâtul-Lugât”, fq. 228.

(7). Et-Taberiu: “Et-Tarih”, vëllimi IV, fq. 1820, Ibnul-Ethir: “El-Kâmil”, botuar nga C.J Tomberga, Leiden, 1897, vëllimi II, fq. 325; Ibn Kutejbe: “El-Imâmet ves-sijâset”, Kajro, 1387/1967, vëllimi I, fq. 18.

(8). Mir Hvând: “Revdâtus-Sefa”, vëllimi II, fq. 221.

(9). El-Halebi: “Es-Sira”, vëllimi III, fq. 357.

(10). Ibn Kutejbe: “El-Imama ves-sijâsa”, vëllimi I, fq. 4. El-Mâverdi: “El-Ahkamus-sultanijja”, fq. 7.

(11). Er Radi: “Nehxhul-Belâga”, botim i Subhi Salihut, Bejrut, fq. 98.

(12). Ibid, thënia nr 190, fq. 502-3, Fjalët e Aliut i citon Esh-Sherif Er-Radi, nën thënien nr. 190, në mënyrën vijuese: “Sa e çuditshme! Vallë mundet që hilafeti të vijë përmes të qenit shok (me Pejgamberin s.a.v.) e jo përmes të qenit shok (me të) dhe në lidhje farefisnore (me të)? habit fakti se në botimet e Subhi Salihut dhe të Muhammed Abduhusë (Bejrut, 1973) nuk pëmendet (është hequr) pjesa e fjalisë “e jo përmes të qenit shok (me të)”! Për verzionin e plotë të kësaj thënie, shihni veprën “Sherh” të Ibn Ebi Hadidit, kajro 1959, vëllimi XVIII, fq. 416.

(13). El-Buhari: “Es-Sahih”, kreu “Kitabul-Muhâribin”, Kajro (pa vit botimi) vëllimi VIII, fq. 210; Taberiu: “Et-Tarih”, Vëllimi IV, fq. 1821.

(14). Taberiu: “Et-Tarih”, fq. 2138-9.

(15). Ibn Ebil-Hadid: “Sherh”, vëllimi I, fq. 163-5.

(16). Muslimi: “Es-Sahih”, kreu “Kitabul-Vasijjet”, “Babut-Terkil-Vasijjet”, vëllimi V, fq. 75-6; Buhariu: “Es-Sahih”, Botimi i Kajros, viti 1958, vëllimi I, kreu “Kitabul-Ilm, fq. 38-9, vëllimi IV, fq. 85, vëllimi IV, fq. 11-12, vëllimi VII, kreu “Kitabut-Tib”, fq. 155-156, vëllimi IX, kreu “Kitabul-i’tisâm bil Kitab ves-Sunnet”, fq. 137. (Është interesant të theksoj se çdo herë kur Buhariu përmend se Pejgamberi s.a.v. “është në kllapi”, ai (Buhariu) nuk e përmend emrin e atij që i ka shqiptuar këto fjalë, ndërsa aty ku e parafrazon këtë vërejtje me fjalë të hijshme, ai (Buhariu) qart e përmend emrin e biseduesit, Omerin); Ibn Sa’d “Et-Tabakat” vëllimi II, fq. 242, 324, 336, 368, Ahmed ibn Hanbeli “El-Musned”, vëllimi I, fq. 232, 239, 324, 336,355.

(17). Ibn Ebil-Hadid: “Sherh”, vëllimi XII, fq. 21 (citat nga vepra “Târih-Bagdâd” autor i së cilës është El-hatib El-Bagdâdi).

(18). Ibid, vëllimi I, fq. 185-8; shih gjithashtu veprën “El-Imâmet” ves-sijâsset”, autor i së cilës është Ibn Kutejbe, vëllimi I, fq. 23-7, si dhe veprën “Et-Tarih”, të Taberiut (botim igjiptas), vëllimi V, fq. 33-41.

(19). Ibn Ebil-Hadid: “Sherh”, fq. 189.

(20). Shejh El-Mufid: “El-Irshâd” (në përkthim persisht nga Shejh Muhammed Bakir Said El-Horosani), fq. 65. Shih gjithashtu edhe përkthimin në anglisht: I.K.A. Hovard, fq.47.

(21). Këtë analizë vetë Aliut alejhisselam ia përshkruan Taberiu në veprën e vet “Et-Tarih”, fq. 35. Në këtë transmetim, dialogu u bë në mes të Aliut a.s. dhe xhaxhait të tij Abbasit.

6. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM

Në aspektin politik rëndom kushtetuta e ndonjë shteti përgatitet që më parë, kështu që, kur vjen koha të zgjidhet qeveria apo të sillen ligjet, çdo funksion të zbatohet sipas parimeve kushtetuese. Gjithçka që është në përputhje me kushtetutën konsiderohet e drejtë dhe legale, ndërsa gjithçka që bie ndesh me kushtetutën hidhet si e padrejtë dhe ilegjitime. Në qoftë se caktimi i trashëgimtarit/pasardhësit të Pejgamberit s.a.v. ishte detyrë/obligim i ummetit, atëherë ishte e udhës që All-llahu dhe i Dërguari i Tij ta furnizojë ummetin me kushtetutën e cila i përmban detajet e sakta mbi procedurën e zgjedhjes së atij personi. E, në qoftë se kjo nuk është bërë, atëherë vetë muslimanët është dashur qysh përpara t’i marrin masat kushtetuese/përpara se të nisen të bëjnë zgjedhjen e halife. Shumë habit fakti se një gjë e tillë nuk është bërë! Për shkak të kësaj, ne sot hasim të vetmen “kushtetut të përshkruar” –sipas së cilës veprat nuk e ndjekin kushtetutën, ngase ajo nuk ekziston, por në vend të kësaj “kushtetuta” i ndjek rrethanat. Argumenti që jepet se duhet të përmbahet një qëndrim i këtillë-është ai që muslimanët e shekullit të parë e kanë konsideruar të domosdoshme zgjedhjen e

halifes d.t.th. prijësit. Zgjidhjen e çështjes së hilafetit e konsideronin aq të rëndësishme-sa që nuk morrën pjesë as në ceremonialin e kufomës së Pejgamberit s.a.v. Nga kjo ngjarje ka ardhur deri në përfundim se zgjedhja e halifes është detyrë e ummetit. Mirëpo, ashtu siç theksuam më sipër, shtrohet pyetja e rregullsisë (rregullaritetit) të kësaj mënyre të “zgjedhjes”. Në cilën anë të vendosemi/rreshtohemi? Në anën e atyre që pohonin se ky akt ishte i jashtëligjshëm, apo të atyre që pohonin se ky akt është i drejtë dhe i ligjshëm… Ata të cilët e pohojnë këtë të dytën mbrojnë rregullaritetin e një akti të këtillë me pohimin se një ngjarje e tillë ka qenë Vullnet i Zotit. Mirëpo cili gjyq i drejtësisë do ta përkrahte një argument të tillë?

Nëse lehet mënjan ana akademike e këtyre metodave të ardhjes në pushtet, le të shohim tani çfarë efekte praktike kishin ata në udhëheqësinë muslimane dhe mentalitetin musliman. Për tridhjetë vjet nga vdekja e Pejgamberit s.a.v., çdo mënyrë e mundshme e ardhjes në pushtet ishte shftrytëzuar dhe legalizuar: zgjedhjet, seleksionimi, emërimi, dhe puçi ushtarak (grushteti). Si rezultat i kësaj, çdo udhëheqës musliman tentonte që ta merr postin e halifes dhe “udhëheqësit shpirtëror” të muslimanëve. Pikërisht kjo mënyrë së vepruari ndaj pushtetit gjithnjë ka qenë dhe është shkaku themelor i jostabilitetit politik në botën muslimane. Secili udhëheqës musliman, i cili si musliman është mësuar se puçi ushtarak (grushteti) është mënyrë legjitime për të marrë hilafetin, dhe për këtë orvatet që t’i dobësojë udhëheqësit tjerë muslimanë-me qëllim që vetë të mund të zgjidhet udhëheqës suprem në mes të sundimtarëve muslimanë. Në këtë mënyrë, kjo “kushtetutë” drejtëpërdrejtë kontribuoi në dobësimin e muslimanëve në botë.

Përveç kësaj le të shikojmë se si këto metoda “gjithpërfshirëse” u treguan fill pasiqë u shpikën. Ky princip i katërt i hilafetit është aq i pasigurtë-sa që në të çdo kush mund të përfshihet, pa marrë parasysh dijen dhe karakterin e tij. Halifi i parë pas Muavijut ishte djali i tij Jezidi, të cilin Muaviju e emëroi dhe i cili kishte pushtet ushtarak të padiskutueshëm. Muslimanët ia dhanë besatimin për besueshmëri qysh gjatë kohës kur Muaviju ishte gjallë, d.t.th. veçmë ishte prezent institucioni i izhmasë. Sipas kësaj-ai ishte “halife legjitim”. Mirëpo, cili ishte besimi dhe karakteri i tij? Jezidi ishte njeri i cili me lehtësi refuzoi të besojë në të Dërguarin e All-llahut s.a.v. Haptazi e publikoi besimin e tij-nëpërmjet vargjeve të cilat i kemi përmend më sipër në këtë libër: “Fishi i Hashimëve lozi për të fiturar mbretëri, kurse në të vërtetë nuk kishte kurrfarë lajmesh (nga All-llahu) e as që zbriti Shpallja”. Ai nuk besonte as në Ditën e Gjykimit, ngase tha: “O të dashurit e mi! Mos besoni se do të më takoni pas vdekjes, sepse ajo që ua kanë thënë se të vdekurit do të rringjallen për të dhënë llogari, është vetëm legjendë e cila bën që zemra të harrojë ne kënaqësitë e kësaj bote të vëretë (reale)”. (1). Pasiqë u bë halife ai haptazi e përqeshte namazin dhe tregoi mosrespektimin e tij për fenë-duke ua veshur teshat e dijetarëve muslimanë qenve dhe majmanuëve. Bixhozi dhe loja me majmunët ishin hobi i tij më i preferuar. Tërë kohën e kalonte duke pirë verë (venë), pa marrë parasysh për vendin dhe kohën dhe pa kurrfarë ngurimi. Nuk kishte respekt as edhe për një grua, madje as edhe për ata gra të cilat i kishte të ndaluara, siç ishin njerka, motra, tezja apo vajza. Të gjitha këto në sytë e tij ishin sikur gratë tjera. Ai e dërgoi ushtrinë e tij në Medinë. Ky qytet i shenjtë i Pejgamberit s.a.v. në mënyrë mizore u plaçkit.

Treqind vajza u sulmuan dhe u dhunuan nga ana e ushtarëve të tij. Treqind mësues të Kur’anit (qurrâ) dhe shtatëqind as’habë, të Pejgamberit s.a.v. brutalisht u vranë. Xhamia e Shenjtë e Pejgamberit s.a.v. me ditë të tëra qe mbyllur për muslimanët-gjersa ushtria e jezidit e përdorte si shtallë. Qentë në të gjetën strehim, ndërsa minberi i Resulullahut s.a.v. qe përdhosur. Në fund, komandanti i ushtrisë i detyroi njerëzit e Medinës t’i përkulen Jezidit duke iu besatuar për besueshmëri me fjalët vijuese: “Ne jemi robër të Jezidit, Nga ai varet se a do të na kthejë lirinë apo do të na shes në tregun e robërve”. Ata që dëshironin t’i besatoheshin me kusht që Jezidi t’i ndjek urdhërat e Kur’anit dhe Sunnetin e Pejgamberit s.a.v u vranë. (3). Pastaj ushtria, me urdhër të Jezidit u nis drejtë Mekës së Ndritur. Qyteti më i Shenjët i All-llahut u rrethua. Nuk mund të hynin në qytet, ndaj edhe e përdorën menxhanik-un (katapultin, armë kjo e vjetër që përdorej për hudhjen e gurëve të rëndë në caqe të largëta). Kështu, nga kjo u hudhën gurë dhe flakadanë të ndezur në drejtim të Qabesë. Mbuloja e Qabesë (kosvet) u dogj, ndërsa një pjesë e vendit më të çmuar u dëmtua. (4).

Por, kjo nuk është vetëm rastësi… është e dhimbshme se një gjë e këtillë u tregua si një rregull i përgjithshëm. Velid ibn Jezid ibn Abdul-Meliku ishte edhe ky një nga halifet e fisit Benu Umejje (Emevitëve), ky ishte pijanec. Një natë piu bashkë me një nga konkubinat e tij, derisa nuk e dëgjuan ezanin (thirjen për namaz) e fexhrit (sabahut). Ai u betua se konkubina do t’ju prin në namaz. Kështuqë, ajo e veshi xhyben e halifes dhe e udhëhoqi namazin, duke qenë në gjendje të papastër dhe të dehur. (5). Një ditë e sulmoi (ngacmoi) vajzën e tij të mitur në prani të shërbetores. Ajo (shërbetorja) i tha se një gjë e tillë nuk ekziston as te besimi i mexhusive (adhuruesve të zjarrit) e jo më në Islam. Velidi i citoi këto vargje: “Njeriu që brengoset për shkak të gjuhës së njerëzve, vdes në pikëllim; ndërsa njeriu që nuk brengoset i fiton tërë kënaqësitë”. (6).

Harun Rashidi, halifi i njohur i tregimeve të “Njëmijë e një netëve”, i cili konsiderohet si një nga halifet më të mëdhenj, dëshiroi të flejë me njërën nga konkubinat e babait të vet të vdekur. Gruaja me të vërtetë ia tërhiqte vërejtjen dhe e përkujtonte se një gjë e tillë është incest-ngase ajo e ka pasur të njëjtën pozitë sikur nëna e tij. Harun Rashidi e thirri kadiun ( gjyqtarin e Sheriatit) Ebu Jusufin dhe i kërkoi që t’i ndihmojë të gjejë mënyrë se si ta kënaqë epshin e vet. Kadiu i tha: “Ajo është vetëm robëreshë”. A duhet të pranosh gjithçka që thotë? Mos i prano fjalët e saj si të vërteta”. Kësisoji halifeja e kënaqi epshin e tij, Ibn Mubareku këtë ndodhi e komenton: “Nuk e di kush nga këta të dy ishte më i keqi: Halifeja i cili nuk e nderoi ndrikullën (konkubinën); apo Kadiun i cili e lejoi halifen ta shkel nderin e babait të vet dhe të flejë me gruan të cilën e kishte gjysëm nënë”. (7).

Më sipër shpjeguam se mësimi i gabuar mbi hilafetin-politikisht i dobësoi muslimanët dhe i çoi që t’i nënshtohen çdokujt i cili arrin të vijë në pushtet, pa marrë parasysh kualifikimet dhe karakterin e tij. Sikur kjo të mos mjaftonte, por ata shkuan gjer aty sa që u detyruan të ndërrojnë tërë qëndrimin e tyre fetar dhe besimin. Para se gjithash, shumica e halifeve ishte larg të qenit të devotshëm (takva) dhe të larguar nga çdo kuptimësi e qëndrimit fetar dinjitoz. Për të justifikuar hilafetin e njerëzve të këtillë, disa thonë se madje edhe të Dërguarit e

Zotit kanë bërë mëkate/gabime. Kështuqë besueshmëria në pagabueshmërinë e të Dërguarve të Zotit (Ismet) u ndërrua. (8).

Meqë kanë ekzistuar ndoshta edhe qindra të tjerë që kanë poseduar më tepër dituri, devotshmëri (takvallëk) dhe kualifikime për hilafet se sa vetë halifi që ka qenë në pushtet, ata janë detyruar të thonë se nuk ka asgjë të keqe në zgjedhjen e individit inferior në vend të atij superior dhe me kualifikime të duhura. Kur në këtë qëndrim është kundërpërgjigjur se, gjykuar sipas logjikës së sëndoshë, zgjedhja e personit inferior-paraqet gabim dhe padrejtësi, gjendeshin ulema që thonin se logjika e njeriut nuk është në gjendje të gjykojë se çfarë është e mirë, e çfarë e keqe, gjithçka që All-llahu cakton është e mirë, kurse gjithçka që Ai ndalon është e keqe. (9). Kështu, në këtë mënyrë është tentuar që arsyeja dhe logjika e njeriut të hudhet nga feja.

Nuk e shohim të udhësqë të hyjmë më thellë në detaje për të treguar se sa mësimi mbi hilafetin ka ndikuar në tërë qenien e teologjisë islame. Sqarimi i ardhshëm i shkurtë do të na mjaftonte në këtë rast. Për t’u mbrojtur halifet, është e qartë se nuk janë vetëm të Dërguarit e Zotit ata që janë të mbrojtur nga pagabueshmëria e tyre, por edhe vetë All-llahu është i privuar nga e Drejta e Tij. Nga kjo pikëpamje qartë mund të kuptojmë se çfarë rëndësie/vlerë kishte ajeti i cili u shpall në Gâdir Humm: “O ti i Dërguar! Komunikoje atë që të zbriti prej Zotit tënd, e nëse nuk e bën (kumtimin në tërësi), atëherë nuk e ke kryer detyrën (revelatën-risalen). All-llahu të garanton mbrojtjen prej njerëzve (prej armiqëve). All-llahu nuk vë në rrugë të drejtë popullin që mohon”. (El-Maide, 67). Pastërtia e besimeve islame-është varur nga hilafeti i Aliut, ngase sikur Pejgamberi s.a.v. të mos e kishte përcjellur këtë porosi mbi të (pra, mbi Aliun), atëherë do të ishte e njëjtë sikur të mos kishte komunikuar/përcjellur asgjë. Kështu mund të arrihet në përfundim (konkluzion) se siguria e tërë fesë islame pas Pejgamberit s.a.v. është e varur nga hilafeti i Aliut.

A është shiizmi jodemokratik?

Kur dikush e krahason ardhjen në pushtet të halifeve të parë, nëpërmjet mësimit shiit mbi hilafetin-mund të konkludojë se mësimi i tyre është kundër demokracisë, ngase sipas tyre trashëgimtari/pasardhësi i Pejgamberit s.a.v. nuk mund të zgjidhet demokratikisht dhe se tërë dymbëdhjetë imamët vijnë vetëm prej një familjeje. Sot, në emër të demokracisë, mënyra se si është trashëguar Pejgamberi s.a.v. shërben si dëshmi/argument se feja Islame i pranon dhe i përmban parimet e demokracisë. Demokracia konsiderohet si sistemi më i mirë i qeverisjes, e ndërsa shiizmi që bazohet në pushtetin e trashëguar-nuk paraqet sistem të mirë…

E para: Asnjë sistem i pushtetit nuk është i mirë apo i keq nga vetë vetvetja; Ai është aq i mirë apo i keq-po aq edhe sa janë personat/individët që i mbajnë penjtë e pushtetit në duart e tyre. Sipas kësaj, besimi shiit se Imami është i pagabueshëm (masum), i përsosur dhe superior në të gjitha aspektet, d.t.th. se udhëheqja e tij do

të jetë më e përsosura dhe më e drejta. Kështu në fillim qëndron Imami i parë Aliu me drejtësinë e tij të pakompromis-gjatë periudhës së shkurtër kohore të hilafetit të tij, ndërsa në fund: Sipas hadithit gjerësisht të pranuar (nga shumica) të Pejgamberit s.a.v.-Imami i fundit Mehdiu, i cili “do ta mbush tokën (botën) me drejtësi dhe barazi, pasiqë të jetë mbushur me padrejtësi dhe tirani (shtypje, zullum)” (10). Kjo renditje nuk është abstraksion i thjeshtë, por mësim burimor i Islamit. E dyta: Duhet ta kemi parasysh se të gjithë halifet, duke filluar nga Ebu Bekri e deri tek halifi i fundit abasid Mustasim Bil-lah (të cilin e vrau Hulâg Hâni në vitin 656h./1258), ishin nga fisi Kurejsh. A thua kjo nuk d.t.th. se vetëm një fis (pra ai Kurejsh) ka udhëhequr me muslimanët nga Kina Lindore gjer në Spanjë (Andaluzi) gjashtë shekuj e gjysëm? E treta: Hilafeti, ashtu siç u përmend edhe më herët, kurrë nuk është ngritur mbi bazat e demokracisë. Halifen e parë të muslimanëve të Medinës ua imponoi dora/shuplaka e as’habëve; Halifi i dytë u zgjodh (nominua) nga ana e të parit; Halifin e tretë unanimisht e zgjodhën grupi prej pesë personave, e në të vërtetë vetëm njëri. Muaviju e grabiti hilafetin me ndihmën e puçit ushtarak. Përpara tij, në instancë të fundit bëhej fjalë për oligarki; (11) e pas kësaj dolia mbrëtëria.

Kaq mbi parimet e përdorura “demokratike”. Por, çfarë në të vërtetë ishte sjellja e atyre udhëheqësve nga këndvështrimi i pikëpamjes së barazisë e cila është A-ja e demokracisë? Halifi i dytë Omeri solli vendim që joarabi nuk mund të trashëgojë arabin, përveç nëse trashëgimtari është lindur në Arabi. (12). Përsëri ligji kthehet në kohët e lashta, ngase në të shumtën e rasteve nuk lejon joarabintë martohet me arabe, e as jokurejshitit dhe johashimitit i lejohet të martohet me grua nga fisi Kurejsh ose Hashimit. Sipas ligjit shafiit, robi qoftë madje i liruar-nuk mund të martohet me grua të lirë. (13). Gjithë kjo vallë, edhe përkundër deklaratës së njohur të Pejgamberit s.a.v.: “Arabi nuk ka kurrfarë përparësie ndaj joarabit, e as joarabi ndaj arabit, as zezaku ndaj të bardhit, e as i bardhi ndaj të ziut, përveç në devotshmëri. Njerëzit janë nga Ademi, kurse Ademi është nga dheu”. (14). Poashtu kjo që thamë më sipër (d.t.th. ndalesat e martesave, etj.) bie në kundërshtim edhe me martesat të cilat vetë Pejgamberi s.a.v. i themeloi kur e martoi kushurirën e tij për Zejd ibn Harithin, robin e liruar; dhe kur e fejoi motrën e Abdurrahman ibn Avfit (pjestarë të fisit Kurejsh) për Bilalin-robin e liruar etiopias. (15). Në mësimet e Imamëve-pasardhësve të Pejgamberit s.a.v. qartë/decid qëndron: “E lejuar është që gruaja e lirë të martohet për rob, arabja për joarabë, Hashimitja për johashimit dhe e kundërta, poashtu është e lejuar që të martohen gratë e dijetarëve apo familjeve të pasura për burrat jo fort të dijshëm ose të profesioneve jo shumë të pëlqyer”. (16)

Për sa i takon plaçkës së luftës, Pejgamberi s.a.v. gjithashtu vendosi sistem të barabartë (të barazisë): “Plaçka e luftës duhet t’ju ndahet njësoj të gjithëve që kanë marrë pjesë në ndonjë luftë të caktuar. Ebu Bekri e vazhdoi këtë sistem, por Omeri e ndryshoi në vitin e 15 të hixhretit, vetëm 4 vjet pas vdekjes së Pejgamberit s.a.v. Ai caktoi shuma të ndryshme vjetore për njerëz të ndryshëm, klane dhe fise. Abassit, xhaxhait të Pejgamberit s.a.v.i ndahej 12.000 apo 25.000 dinarë (17) në vit, Ajsheja merrte 12.000 dinarë, gratë tjera të Pejgamberit s.a.v. secila merrte nga 10.000 dinarë, pjesëmarësit e Luftës së Bedrit secili nga 5000; ata të cilët u bashkangjitën ndërmjet Bedrit dhe Hudejbies-secili nga 4000; ata që

u bashkangjitën pas Hudejbies e përpara Kadisijes-secili nga 3000 dinarë. Shuma gradualisht vinte duke u ulur gjer në dy dinarë në vit. (18).

Ky sistem e korruptoi bashkësinë muslimane gjer në atë masë sa që pasuria u bë synimi i vetëm në jetë dhe dobia e vetme e fesë për shumicën prej tyre. Shikimet e tyre u shndërruan në materialiste, kështuqë nuk mund ta duronin sistemin e ndarjes së njëjtë (të barabartë) të cilin hazreti Aliu, ashtu siç e përmendëm edhe më herët, përsëri e vendosi. Në fjalimin e tij të parë që e mbajti pasi e mori hilafetin tha: “Le ta dijë çdo as’habë i Pejgamberit s.a.v. muhaxhir ose ensarë, i cili mendon se vlen më tepër se të tjerët për shkak të shoqërimit të tij (me Pejgamberin s.a.v.), se dobia dhe kjo afërsi do t’i tregohet të nesërmen kur do të qëndrojë përpara All-llahut. (d.t.th. për shkak të kësaj nuk duhet të pres dobi në këtë botë). Çdo njeri që i është përgjigjur thirrjes së All-llahut dhe të Pejgamberit të Tij, e ka pranuar të vërtetën e fesë, ka hyrë në të dhe është kthyer kah Qabeja-i ka të gjitha të drejtat (i gëzon tërë të drejtat) e Islamit dhe është i obliguar me obligimet e tij. Ju jeni robër të All-llahut, ndërsa tërë pasuria është në pronësi të All-llahut; kështuqë ajo në mesin e juaj barabar do të ndahet, dhe në të (pra, pasurinë) asnjëri nuk ka përparësi mbi tjetrin… (19). Ata të cilët e vërejtën se kjo barazi, përkatësisht drejtësi e barabartë, nuk do të mund aq lehtë të vendoset, e këshilluan hazreti Aliun të jetë një çikëz më tolerant dhe kthimin në praktikën e Pejgamberit s.a.v. ta zbatojë gradualisht (step by step). Mirëpo ai ishte i paluhatur dhe nuk lejoi kurrfarë shtyerje. Për këtë shkak ushtritë muslimane u çuan kundër tij të prirë nga Ajsheja, Talha, Zubejri, Muaviju…

Pas fitores së sundimtarëve Emevitë (Omajadë), kjo pabarazi në mes të muslimanëve shkoi akoma edhe më larg. Sa që, kur dikush madje e pranonte Islamin, nuk i takonin menjëherë të drejtat e një muslimani. Në një farë mënyre, gjendja e tij (d.t.th. e personit që konvertohej në Islam) ishte më e keqe se ajo e komunitetit të tij jomuslimanë. Këta të dytët duheshte të paguajnë vetëm xhizjen (tatim që e paguajnë jomuslimanët në shtetin islam), ndërsa ky i pari, pra muslimani i ri obligohej të paguaj edhe xhizjen edhe zeqatin (tatim të cilin e paguajnë muslimanët). Gjatë tërë periudhës sundimit të Emevitëve (hiç mënjanë dy vite e gjysëm periudhë kohore të udhëheqjes së Omer ibn Abdul-Azizit) xhizja u qe imponuar të gjithë joarabëve, përfshi këtu edhe muslimanët joarabë. (20)

Nuk është fare rëndë të konstatohet se sa keq ndikoi kjo praktikë në përhapjen e Islamit. Për shekuj të tërë, shtete të cilat plotësisht qytetet dhe kryeqendrat i kishin nën administrimin e pushtetit islam-refuzonin ta pranojnë Islamin. Madje edhe berberët (fis nomad i Magrebit në Afrikën Veri-perëndimore, të cilët pas rezistencës fillestare ndaj invazionit arabë u mundën dhe shkëlqyeshëm filluan t’i shërbejnë Islamit në Spanjë dhe Francë), përsëri një kohë të gjatë nuk kaluan në Islam. Në kohën e Idris ibn Abdil-lahit, stërnipit të hazreti Hasanit, shumica e berberëve akoma ishin jomuslimanë. Kjo ndodhte si rezultat i asaj se ndaj tyre në periudhën e mëhershme nuk ishin sjellur mirë, përkatësisht muslimanët ishin sjellë keq ndaj tyre. Ndrimi i praktikës dhe sjelljes nga ana e Idrisit dhe përhapja e të drejtave të plota e të barabarta të Islamit ndaj të gjithë muslimanëve (pa dallim) çoi gjer te pranimi i Islamit nga ana e berberëve. Kur Jezid ibn Abdil-Meliku e morri fronin e pushtetit Emevit, e emëroi për mëkëmbës (guvernator) të vetin Jezid ibn Ebi Muslim Dinârin në marok. Ky i fundit përsëri ua imponoi

xhizjen atyre që ishin konvertuar në Islam dhe ishin bërë muslimanë dhe i dëboi përsëri në fshatrat ku jetonin përpara se ta pranojnë Islamin. (21).

Konsiderohej se kjo ngritje e kombit arab bazohej në principet e sundimtarëve/udhëheqësve të mëhershëm muslimanë. Kështuqë, në qoftë se nënshtetasi i tokës (shtetit) të pushtuar, e pranonte Islamin, nuk pranohej si musliman i barabartë apo nuk mund t’i gëzonte të drejtat e tijqë ia garantonte Islami, nëse nuk shndërrohej si klient i ndonjë fisi arab. Klientët e këtillë quheshin mevâli. Por madje edhe kur e bënin një gjë të tillë, klientët i ekspozoheshin nënçmimit dhe trajtimit përbuzës e aspak të barabartë nga ana e aristrokratëve të tyre mbrojtës, dhe në të njëjtën kohë vazhdonte eksploatimi i tyre nga ana e burokracisë në ngritje e sipër. E po, kur dymbëdhjetë imamëve të pagabueshëm iu morr e drejta e pushtetit (e drejta për të udhëhequr), All-llahu lejoi që të lëshojnë rrënjë përçarja, mospajtueshmëria kaosi dhe zgjedhja e gabuar e prijësit/udhëheqësit, si dhe pabarazia sociale/shoqërore dhe racore…

Pushtet dinastik?

Ata të cilët i akuzojnë shiitët se ia përshkruajnë Pejgamberit s.a.v. qëllimin e vendosjes së pushtetit të dinastisë mbretërore të Familjes së tij, thonë se Pejgamberi s.a.v. ishte larg miteve të tilla egoiste/vetjake. Por, po këta të nëjtit njerëz thonë se Pejgamberi s.a.v. ka thënë: “El-eimmetu min Kurejshin”-Imamët do të jenë nga fisi Kurejsh”. Tani shtrohet pyetja: “A do të thonë ata se ky hadith d.t.th. se Pejgamberi s.a.v. ka dashur të formojë mbretëri për fisin e tij? A do të thonë ata se Pejgamberi s.a.v. i ka shqiptuar këto fjalë “motive vetjake”?

Më herët e pamë se Ebu Bekri ua mbylli gojën ensarëve të Medinës, duke ju thënë se Pejgamberi s.a.v. ishte nga fisi Kurejsh, si dhe mu për këtë arabët nuk do të pranojnë për halife askënd tjetër i cili nuk është nga ky fis. Ky argument u mjaftoi ensarëve. Me fuqinë e po të njëjtit argument-se është pjestarë i Familjes së Pejgamberit s.a.v. (siç është hazreti Aliu) të zgjidhej halife, të gjithë do t’i nënshtroheshin dhe nuk do të kishte kurrfarë mojpajtimesh e as vështirësi. Këtë aspekt të emërimit të hazreti Aliut, gjithashtu e kanë pranuar edhe disa shkrimtarë jomuslimanë. Sedilloti ka shkruar: “Sikur parimi i pushtetit trashëgues (në favor të Aliut) të ishte pranuar në fillim, një gjë e tillë nuk do të pengonte shfaqjen e tensioneve shkatërruese brenda për brenda Islamit, haraçin e të cilave e pagoi gjaku i derdhur i muslimanëve… Burri i Fatimesë e kishte të drejtën me vete që të jetë trashëgimtar i ligjshëm i Pejgamberit, si dhe të drejtën të jetë i zgjedhur”. (22).

Por, shiitët kurrë nuk kanë pohuar se “trashëgimia” ka ndonjë lidhje me imamatin. Ashtu siç shpjeguam më herët, imami patjetër duhet të jetë i pagabueshëm, me vyrtyte/cilësi më të mira në mesin e tërë ummetit, si dhe mesus-min-Allah (i vendosur nga ana e All-llahut). Kjo ishte

mirësia/bekimi i All-llahut që ia dha Pejgamberit-Ibrahim a.s dhe Vulës së Pejgamberëve-Muhammedit s.a.v.s. (Paqja dhe Shpëtimi i All-llahut qoftë mbi të dhe mbi pasardhësit e tij!), që në realitet dhe në praktikë tërë Imamët që erdhën pas tyre të jenë nga familjet e tyre, dhe të gjithë ata që i kanë poseduar kualifikimet e duhura për imamat-të jenë gjithashtu nga mesi i pasardhësve të tyre.

Fusnotat:

(1). Sibt ibn El-Xhevzijj: “Tedhkiret”; fq. 291

(2). Es-Sujuti: “Tarihul-hulefa”; fq. 209 (Poashtu shihni edhe përkthimin në anglishtë nga Major dhe H.S. Jarretka, fq. 213); Ebul-Fidâ: “Et-Tarih”; vëllimi I, fq. 192; Sibt ibn El-Xhevzijj: “Tedhkiret”; fq. 288; Mir Hvand: “Revadetus-Safa”; vëllimi III, fq. 66; Ibn Haxher El-Hajthemi: “Es-Savâikul-muhrika” fq. 79.

(3). Ibid.

(4). Ed-Dijâr Bekri: Tarihul-Hamis”; vëllimi II, fq. 320, siç e ka cituar Nevvâb Ahmed Husejn Hâni nga Pâjânvâna, në veprën e tij “Tarih Ahmedi”, fq. 328 (Ibn Shakir: “Fevâtul-vefejât”, vëllimi IV, fq. 256-9.

(5). Es-Sujuti: “Taruhul-hulefa”, fq. 291.

(6). Ibid.

(7). Më gjërësisht shihni veprën e autorit (d.t.th. Sejjid Said Ahtar Rizvi, vërejtje e përkthiesit) “Pejgamberllëku” fq. 9-18.

(8). Poashtu shih veprën e autorit “Drejtësia e All-llahut”, fq. 1-2.

(9). Ebu-Davudi: “Es-Sunen”, vëllimi IV, fq. 106-9; Ahmed ibn Hanbel: “El-Musned” vëllimi I, fq. 377, 430; vëllimi III, fq. 28; El-Hakim: “El-Mustedrek”, vëllimi IV, fq. 557, 865.

(10). Lloj i pushtetit në të cilin një grup i vogël njerëzish e mban tërë pushtetin.

(11). Malik: “El-Muvveta”, vëllimi II, fq. 60.

(12). El-Xheziri: “El-Fikh alel-medh’hebil-erbea”, vëllimi IV, fq. 60.

(13). Es-Sujuti: “Ed-Durul-Menthur”, vëllimi VI, fq. 98.

(14). Ibnul-Kajjim: “Zâdul-Me’ad”, vëllimi IV, fq. 22.

(15). El-Muhakkik El-Hil-li: “Sherâiul-islam”, kreu: “Kitabun-Nikâh”, vëllimi V, fq. 300; El-Hakim: “Minhaxhus-Salihin”, kreu: “Kitabun-Nikâh”, vëllimi II, fq. 279.

(16). Dinarët ishin monedha të arta në shtetin e hershën islam, kurse dirhemët-monedha të argjendta. (vërej. e përkth.)

(17). Et-Taberiu: “Et-Tarih”, (Analet I), vëllimi V, fq. 2411-4; R.A. Nicholson: A Literary History of the Arabs”, fq. 187.

(18). Ibn Ebil-Hâdid: “Sherh”, vëllimi VII, fq. 35-7; poashtu shih fjalimin nr. 126 të Imam Aliut në veprën e tij “nehxhul-Belâga”.

(19). Et-Taberiu: “Et-Tarih” (Analet II), vëllimi III, fq. 1354-1367.

(20). El-Emin: “Islamic Shi’ite Encyclopaedia”, vëllimi I, fq. 38-41.

(21). Sedillot, L.P.E.A: “Historie des Arabes” (përkthin në gjuhën arabe), fq. 126-7.

BIBLIOGRAFIA:

(1). Ebu Davud, Sulejman b. El-Ash-ath El-Azdi Es-Saxhistani (202/817-275/889), “Es-Sunen”; Kajro , pa vit botimi.

(2). Abul-Fidâ, Imam ed-Din, Ima’il d. Ali b. Mahmud El-Ejjubi (672/1273-732/1338), “Et-Tarih”, (“El-Muhtasar El-Besher”) Bejrut, pa vit botimi.

(3). Ahmed, Ebu Abdil-lah, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel (164/780-241/855) “El-Musned”, Kajro 1313 H.

(4). Al-Al’lame El-Hil’li, Abu Mansur, El-Hasan b. Jusuf b. Ali b. El-Muhhtar El-Asadi (648/1250-726/1325), “El-Bâbul-Hadi Ashar”, përkthimi anglisht: Ë.M. Miller, Lizac and Co. Londër, 1958.

(5). Ali Muhammed dhe Emir-Ed-Din, “Fulk-En-Nexhat fi El-Imâmeti ves-Salut”, Lahore, edicioni 2, 1950.

(6). El-Emin Hasan “Islamic Shii’te Encyclopaedia”, Bejrut (pa vit botimi).

(7). El-Emini Esh-Shejh Abdul-Husejn d. Ahmed Et-Tabrizi En-Nexhefi (1320/1902-1390/1970), “El-Gadir”; edicioni 3, Bejrut 1387-1967.

(8). Er-Mritsari, Ubejdull-llah, “Erxhehul-Matalib”, Lahore, 1318 H.

(9). El-Ajjashi, Ebu En-Nedr, Muhammed b. Mes’ud Es-Sulami Es-Samarkandi, “Et-Tefsir”, Tehran (pa vit botimi).

(10). El-Baghavi, Abu Muhammed “Et-Tafsir” (“Maë’limul-tenzil”), Kajro, 1995.

(11). El-Bejheki, Abu Abdil-lah, “Dala ibn Nubuvveh” Kajro, 1389-1969.

(12). El-Buhari, Ebu Abdil-lah, “Es-Sahih”, Kajro (pa vit botimi)

(13). Carlyle T. “On heroes, hero-ëorship and the heroic in history” edicioni i Edinburgut, (pa vit botimi).

(14). Davenport J. “An Apology for Muhammed and the Koran”, Londër, 1869.

(15). Ed-Diyar Bekri, Husejn b. Muhammed Esh-Shafi, “Et-Tefasir” (“Es-Safi”), Tehran, 1374 h.

(16). Fejd El-Kashâni, Muhammed Muhsin, “Et-Tefsir”, 1374 H.

(17). El-Ganxhi, Ebu Abdil-lah, “Kifajetul-Talib” (“Fi menâkib Ali ibn Ebi Talib”), Nexhef, 1937.

(18). El-Gazali, Abu Hamid, Ihja’i Ulumiddin” Bejrut, 1975.

(19). Gijathu Ed-Din, Muhammed b. Xhelaluddin, Gijatu El-lugat, Naval Kishore Press, Lucknoë, 1867.

(20). Gibon, E, “The decline and fall of the Roman Empire” Nju Jork (pa vit botimi).

(21). El-Hakim, Ebu Abdi-lah, “El-Mustedrek”, Hejderabad, 1355h.

(22). El-Hakim, Sejjid Muhsin Et-Tabatabai, “Minhaxhus-Salihin”, botimi i 10, Bejrut. (pa vit botimi)

(23). El-Hammuji, Ebu Is’hak, “Faraidus-Simtejn”, Bejrut, 1978.

(24). Ibn Abd el-Berr, Abu Umar, “El-Isti’ab fi maërifeti El-as’hab”, Kajro, 1380/1960.

(25). Ibn Abi El-Hadid, “Sharh Nehxhul-Belâga” Egjipt (pa vit botimi).

(26). Ibn El-Ethir, “El-Kamil (fi et-tarik)” Bejrut, 1385/1965.

(27). Ibn Haxher El-Askalani, “fet’hul-Bari (fi sharh Sahih El-Buhari)”, Kajro, 1379h.

(28). Ibn Haxher El-Hejthemi, “Es-Savaikul-Muhrikah”.

(29). Ibn Kethir, “El-Bidaje ven-Nihaje”, Bejrut, 1966.

(30). Ibn El-Kajjim, “Zadul-Mead”, Kajro, 1950.

(31). Ibn Kutejba, “El-Imamah ves-Sijasah”, Kajro, 1387/1967.

(32). Ibn Sa’ad, “Et-Tabikat”, Bejrut (pa vit botimi).

(33). Ibn Shakir, “Favatu El-Vafajat”, Bejrut 1401/1981.

(34). Irving, Ëashington, “Mohamet and his succesors”, Londër, 1905.

(35). El-Xhassas, Ebu Bekr, “Ahkamul-Kuran”, Stamboll, 1335h.

(36). El-Xheziri, Abdur-Rahman, “El-Fikh’ alel-medh’hebil-arba’ah”, Bejrut, 1969.

(37). El-Hatib, El-Bagdadi, Ebu Bekr, “Tarih-Bagdadi”, Bejrut, (pa vit botimi).

(38). El-Hatib, El-Havarazmi, Ebu El-Muejjed, “El-Munakib”, Nexhef, 1965.

(39). El-Hatib, Et-Tabrizi, “Mishkatu-El-mesâbih”, përkthimi anglisht Xhejms Robson, Pakistan, 1975.

(40). El-Hazin, “Et-Tefsir” (“Lubebut-taë’vil fi ma’anit-tenzil”), Kajro, 1375/1955.

(41). El-Hazzaz, Ebul-Kasim, “Kifajetul-Ethar”, Iran, 1981.

(42). El-Mexhlisi, “Biharul-Envar”, Teheran, 1392h.

(43). Malik b. Enes, “El-Muvveta”, Kajro, 1953h.

(44). El-Mavardi, “El-Ahkamus-Sultanijjah”, Kajro, 1966.

(45). Miller, Ë. M. shih El-Al’lame El-Hil-li.

(46). Mir Ahmed Ali, S.V., “The Holy Qur’an”, me përkthim dhe komentim anglisht, Karachi, 1964.

(47). Mir Hvand, “Ravadatus-Safa”, Naëal Kishore Press, Lucknoë (pa vit botimi).

(48). El-Mufid, “El-Irshad”, Teheran, 1951. (Përkthimi anglisht nga I.K.H. Hoëard, Londër, 1981).

(49). El-Mugnijja, Muhammed Xhevad, “Felsefetul-Islamijja”, Bejrut, 1398/1972.

(50). El-Muhakkik El-Hil-li, “Sharâiul-Islam” (“Kitabun-Nikâh”), Nexhef, 1969.

(51). El-Muhhib Et-Taberi, “Dhahâirul-Uqba” (fi manakibi dhavil-qurba) Bejrut, 1971.

(52). Muslim Ebul-Hasan, “Es-Sahih”, Kajro (pa vit botimi)

(53). El-Mutteki El-Hindi, “Kenzul-Ummal” Hajderabad, 1388/1968.

(54). Nexhmul-Hassan, “En-Nubuvvah vel-Hilafa”, përktheu: “Liqa Ali Hajderi, Lucknoë, 1934.

(55). En-Nesa’i, “El-Hassaisul-Alevijjetu”, Egjipt, 1348h.

(56). Nevvâb Ahmed Husejn Khan, “Tarih-Ahmedi”, Lahore (pa vit botimi).

(57). Nicholson, R.A “A Literacy history of the Arabs”, Kembrixh, 1979.

(58). El-Kummi, Shejh Abbas, “Safinatul-Bihar”, Nexhef, 1355h.

(59). El-Kunduzi, “Xhanaibul-Meveddah” Stamboll, 1301h.

(60). Er-Radi, Esh-Sherif, “Nehxhul-Belâga”, Bejrut, 1387/1967.

(61). Er-Razi, Fahruddin, “Et-Tefsir El-Kebir”, Kajro, 1357/1938.

(62). Rizvi. S.S.A.“Prophet hood”, Dar Es-Salam, 1975.

(63). Rizvi. S.S.A.“Justice of God”, Mombasa, 1980.

(64). Es-Saduk, Ebu Xhafer, “Tlalush-Sharâ’i”, Nexhef, 1385/1966.

(65). Sedillot, L.P.E.A. “Historie der Arabes”, përkthim arab Abdil-Zuajtir, Kajro, 1367/1948.

(66). Sibt b.El-Xhevzijj, “Tadhkirat Havassil-Ummah, redaktoi: S.M.S “Behrul-Ulum”, ribotim Teheran, pa vit botimi.

(67). Siddik Hasan Khan, “Men’haxhul-Vusul-ila istilahil-hadith er-Resul”, Indi (pa vit botimi)

(68). Es-Sujjuti Xhelaluddin, “Lubedun-Nukul fi Esbabin-Nuzul” shtypur me: Tefsirul-Xhelalejn, Bejrut (pa vit botimi); “Tarihul-Hulefa”, Kajro, 1371/1952; “Ed-Dur El-Menthur”, Bejrut (pa vit botimi).

(69). Et-Taberi, Ibn Xherir, “ Tarihul-Umâm vel-Muluk”, Leiden, 1980.

(70). Et-Taberi, “Et-Tefsir”, Egjipt, 1326h.

(71). Et-Taftazani, “Sherh Akâidin-Nesefi”, Stamboll, 1326h.

(72). Et-Taftazani, “Sherhul-Makasidit-Talibin” Stamboll, 1305h.

(73). Et-Tirmidhi, “Es-Sahih”, Kajro, 1292, pa vit botimi.

(74). Vahiduz-Zaman, “Tefsirul-Vahidi”, Lahore, pa vit botimi.

(75). El-Vahidi, “Ezbabun-Nuzul”, (pa vend dhe vit botimi).

(76). El-Jakubi, “Et-Tarih”, Bejrut, 1960.

(77). Ez-Zemahsheri, “Et-Tefsir el-Keshshaf”, Bejrut, (pa vit botimi).