immanuel wallerstein makaleler

7/31/2019 Immanuel Wallerstein Makaleler

1/29

DBAM

Immanuel WallersteinMakaleler Sekisi (2009-2010)

eviren:ErturulAydn

DNYABLTEN ARATIRMAMASASI DBAM


2/29

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

ImmanuelWallersteindanMakalelerSekisi(2009-2010aras)

Eyll 2010

DBAM Yaynlar

Kresel letiim Merkezi

Barbaros Bulvar, Balmumcu / Beikta

Tel: (0212) 274 80 21 274 80 22

www.dunyabulteni.net

2


3/29


3

indekiler

Yine ran: Herkes blf m yapyor?........................................................................................... 4

Olimpiyatlar ve Jeopolitik..........................................................................................................6

Afganistan: Yaz da gelse kaybettik, tura da gelse kaybettik ..................................................... 8

Obama, Bush ve Latin Amerika Darbeleri ............................................................................... 10

Bat Avrupa ve Rusya biraraya geliyor.....................................................................................12

in hakknda nasl dnmeli? ................................................................................................ 14

Amerika Brezilya'nn dnya politikasn yanl okuyor...........................................................16

Gnlkeylerden biri olarak kaos............................................................................................ 18

srail-Filistin amaznda kazananlar ve kaybedenler ...............................................................20

Amerikan kayglar: nce Almanya imdi de Japonya............................................................ 22

Korkunun anatomisi ................................................................................................................. 24

McChrystal bunu niin yapt? .................................................................................................. 26

Ponzi Solitaire .......................................................................................................................... 29


4/29


Yine ran: Herkes blf myapyor?

ran yine kamu diplomasisinin en nsaflarnda. Bakan Obama, ngiltereBabakan Gordon Brown ve FransaCumhurbakan Nicolas Sarkozy ortaklaadzenledikleri bir basn toplantsnda ran'a

bir ltimatom daha verdiler: Ya onlarn,uluslararas cmiann, taleplerine buyln Aralk ayna kadar ayak uydur yahutyeni meyyidelerle yz yze kal. Obamaran, tm uluslarn riayet etmesi gerekenkurallar inedi dedi.

ran'n, Kum ehri yaknlarnda 3000santrifjlk uranyum zenginletirme tesisiina ettiini duyurmas - yahut batlliderlere gre ran'n bunu kabul etmiolmas vesilesiyle oldu bu. Obama'yagre zahiri ama iin elektrik retimi iin- ok dk bir say bu fakat sz konusuolan nkleer balk retmek olduundadoru saydr. Velhsl ran, niyetlerihakknda yalan sylyor.

Grnene baklrsa, batl istihbaratkaynaklar tesis ina edildiini bir srence kefetmiler ama imdi ikna ediciekilde dorulanm oldu. Bat grnegre ran, tesis ina edildiini ilan ettink bat istihbaratlar zaten ortayakarmlard ve bu gerei dnyaya ilanetmek zereydiler. CumhurbakanAhmedinejad, Nkleer SilahlarnYaylmasnn nlenmesi Anlamasna gre

byle bir tesisin faaliyete gemesinden altay evvel varlnn duyurulmas gerektiinive u an ilan etmelerinin sebebinin dezaten bu olduunu sylyor.

Obama bunu her hlkarda bytyor vezerinde mutabk olunan gerei (tesisininasn) BM'in ran'a daha armeyyideler uygulamas iin kullanyor.Aka grlyor ki Obama bu yenigerein BM Gvenlik Konseyi'nin yeni

bir meyyide kararn desteklemesi yahuthi deilse kar kmamalar iin Rusya

ve in'i ikna etmeye yeterli gelmesimidini tayor.

Amerikan sa ve srailliler sizesylemitik havasndalar. Onlarn

grne gre ran her zaman yalansylyordu, imdi de yalan sylyor ve buyzden ciddi ekilde cezalandrlmal.Sadece meyyideleri deil tesisin (vephe yok ki bilinen dier tesisin de)

bombalanmasn ak ak dnyorlar.

imdi yeni meyyidelerin eiinde miyiz?Yahut ABD veya ABD'nin zmn rzasylasrail tarafndan ran'n bombalanmasnneiinde miyiz? htimaldir, ama gerekten

yle olacan sanmyorum. Olan bitenincmbr cemaat yaplan byk bir blfolduunu dnyorum.

ran'la balayalm. ran'n, nkleer gkonumunu elde etmek istedii hususundaABD sa ve sraillilerle ayn fikirdeyim.Onlardan ayrldm nokta sadece bunun

bana normal gelmesi, kanlmaz durmasve hibir ekilde jeopolitik bir felketgrnmemesidir.

ran nokta-i nazarndan, Nkleer SilahlarnYaylmasnn nlenmesi Anlamasn(NPT) imzalamamakla kalmayp nkleersilahlara sahip olan nkleer g Hindistan, Pakistan ve srail ve dierlerivar. Uluslararas cmiann kurallarnineme sulamasyla da karlamdeiller. Bu yzden ranllar soruyorlar:ran'a satamann lemi nedir? ran,

civar

ndaki bu nkleer gcn aksine,NPT imzacs ve imdiye dein anlamannmuayyen hkmlerini inemi deil. Amagene de dier lkeye nazaran ok dahakk uluslararas kural ihlallerindendolay alenen knanyor. Brezilya DevletBakan Lula, Brezilya'nn da uranyumzenginletirdiini ve ran'n uranyumzenginletirmesinde bir sorun grmediinisyledi.

Obama madem ki ran'n bu tesisi inaettiini biliyordu da niin imdi ilan

4


5/29


ediyor? nce bir istihbaratnsalamlndan emin olmak istediini iddiaediyor. Ne ki i politika iin ok yararl birvakit bu. Obama, salk sistemi reformuteklifi ve Afganistan'a daha fazla asker

gndermede sergiledii tereddt yzndenAmerikan sann hcmuna uruyor.ran'a sert tarzda konumas, sa cenhn

biraz korumasn salyor ve diermeselelerde elini siyasetenglendirebilecektir.

Ayn ey ran iin de sylenebilir. Obamagibi Ahmedinejad da baz i siyasizorluklarla kar karya. Bat'ya kar serttarzda konumak aktr ki rejimine kar

ran'daki ulusu hisleri pekitirmesineimkan vermektedir bilhassa da onu bylekonumaya iten Bat olduunda.

Rusya ve in daha sert meyyidelerinamaca ters sonular reteceini her daimsavundular. ran'la mkul ilikilersrdrmede her ikisinin de ekonomik ve

jeopolitik karlar var. Elbette Amerika'ykarlarna almada ok fazla ileri gitmek deistemiyorlar. Bu yzden muhtemelenyavaa, dikkatlice ve mphemiyet izerekilerleyeceklerdir. Rusya Devlet BakanMedvedev, Eyll aynda ran' eletiren,Obama'nn yzn glmseten bir ran

beynat vermi olabilir. Ancak buRusya'nn Aralk aynda hakikaten ciddimeyyide karar lehine oy atacaanlamna gelmeyecektir. Evvela, Ruslar(ve inliler) daha sert meyyidelerinran'n duruunu deitirmede etkili

olaca

na gerekten inanm

yorlar ve Bat

dnyasndaki ok sayda ciddi analist deinanmyor.

Askeri harekta gelince, unu bir dnn:Obama, General Stanley McChrystal'inAfganistan'da Amerikan askeri kararllnartrma talebiyle yz yze. SavunmaBakan Robert Gates'in bu talebi nereyekadar onaylayaca belli deil. Demokrat

politikaclar arasnda zaten ciddi bir

muhalefet var. Ve Amerikan kamuoyu arderecede pheli grnyor. Obama uzun

vdeli strateji zerinde dnp tanyor.

Sanyorum ki Obama hi deilse ksmenraz olacak ve daha fazla askergnderilmesine izin verecek. Benzer

ekilde dier NATO lkelerinin de askersaysn artrmalar son derece dk birihtimaldir. Aslnda onlarn askerleriniekmeleri daha yksek bir ihtimal olarakgrnyor. Afganistan'daki duruma

baknca, ran'a kar bir askeri harektdestekleyecek olanlar da kimlerdir? Obamam? Genelkurmay Bakan m? Amerikankamuoyu mu? Bylesi bir askeri harektnhayli dk bir ihtimal dhilinde olduunusyleyeceim. Ve kayglar, arzular her ne

olursa olsun, sraillilere, gerekli snr tesiuu hakk verilmeyecektir.

Bu bizi nereye gtrr? Dnyay amazdabrakyor. Bir sr laf ve ok az eylem.Ahmedinejad'n istedii de bu mu? Belkide. Amerikan sa ve srailliler bu durumuknayacak m? Muhtelemen. Obamadurumu deitirmek iin bir eyleryapabilir mi? Yapabilecei bir eygremiyorum. Gelecekteki tarihiler,ABD'nin jeopolitik g kaybnn bir delilidaha diyerek kaydedileceklerdir bunu.Gelecekteki tarihiler, BM GvenlikKonseyi kararlarna kar koymada ran'ntpk son elli ylda benzer ekilde hareketeden lkeler gibi davrandn dasyleyebileceklerdir. Ne az ne de ou.

Yutturmaca, gereklikle ayn kapyakmaz.

5


6/29


Olimpiyatlar ve Jeopolitik

Modern olimpiyatlarn iki ey hakkndaolduu farzedilir: Politikann stnde olan

iddet d rekabet yoluyla dnyada bartevik ve atletik baarnn yceltilmesi.Olimpiyatlara katlan ou atletinkafasnda bu ikincisinin olduuna pheyok. Ancak barn tevik edilmesi, ulusalspor alt/yaplarna verdii destein, ulusalkatlmclarn baars iin her daim nemliolduu hkmetlerin kafasndaki soneymi gibi grnyor.

En batan beri byleydi bu. Modern

olimpiyatlarn mehur fikir babas Baronde Coubertin 1863 ylnda dodu. 1871'deAlmanlar karsnda yaanan hezimetinsonucunda ou Franszn yaad ulusaltravma zerinde kafa yormaya baladsylenir. Malubiyetin, Byk Britanya veAlmanya'nn aksine Fransz eitimindeatletik yeteneklere yer verilmemesisonucunda yaand hkmne varm ve

bunu dzeltmeye koyulmu grnyor.

Yllar getike olimpiyat hazrlklar iinyaplan ulusal harcamalar gitgide artt.Olimpiyat oyunlarnn yaplaca yerinseimi ve oyunlarn kazanlmashkmetler iin ok daha nemli halegeldi. Jeopolitik, olimpiyat oyunlarnnhibir zaman uzanda olmad. SoukSava boyunca bloklar arasndaki rekabetekazanlan altn madalyalar da dhil edildi.ABD ve Batl uluslarnn 1980 Moskova

Olimpiyatlar

n

boykot etmelerininardndan 1984 Los AngelesOlimpiyatlarna Sovyet boykotu geldi.Yaracak lkelerin listesi, devletlerin vehudutlarnn meruiyeti hakkndaki SoukSava argmanlarna gre belirleniyordu.

Dolaysyla 2016 oyunlarnn yaplacalkenin belirlendii Kopenhag'dakiUluslararas Olimpiyat Komitesi (UOK)oylamasna dnya basn tarafndan

jeopolitik lens zerinden bakld. Hakikat,dnya basn UOK'nin drt ylda bir

verdii bu karara gittike daha fazla ilgi vedikkat gsteriyor zira Olimpiyat yerininseimi hususunda hkmet bakanlarkendi adaylar iin dorudan lobicilikyapyor. Bundan dolay, Brezilya, spanya

ve Japonya liderlerinin Kopenhag'dakitoplantya katlmalarnca baknca, BarackObama'nn da ikago adna boy gstermesigerektii aktr.

Bylesi yarlarn sonularyla ilgili olarakbahis dzenleyenler, ikago'nun zerinebahse tututular ve ncelikle Obama'nnahsen katlacan duyurmasna dayanarakyaptlar bunu. Gizli oylamann ilk turunda,sonular drt aday arasnda drde blnd.

ikago, Amerikan basnn, atletleri,liderleri ve politikaclar sarsacak ekilde

birinci deil de drdnc oldu ve ilk turdaelendi.

nc turda oylarn te ikisini alan Riomuzaffer olarak kt ki olaanddenilecek byklkte bir orandr. Niin

byle olduunu anlamak g deil. Riophesiz ki biztihi ekici bir mahal olsada UOK yeleri oylarn Rio'dan ziydeBrezilya'ya verdiler. Dier adayn hepside Kuzey'dendi ABD, spanya veJaponya. Brezilya Gneyi temsil etti.

Brezilya Devlet Bakan Lula'nn konuylailgili balca sav, Gney Amerika'nn KOlimpiyatlar Oyunlarna hibir zaman evsahiplii yapmam tek kta olmasyd. Bugerek fakat oylama sonucunu sevinli birekilde nc Dnya'nn zaferi olarak

tan

mlayan Fidel Castro san

r

m dahaisbetliydi.

Oylamada kazanan nc Dnya'nnherhangi bir lkesi de deildir. Gneyinykselen devlerinden biri olan Brezilyakazand. Lula oylamadan sonra yaptaklamada yle dedi: (Brezilya) ikincisnf bir lke olmaktan kp birinci snf

bir lke oldu ve bugn, hak ettiimizsaygy grmeye baladk.

Gemite gsterilmeyen hak ettiimiz

6


7/29


sayg, Brezilya'nn iftiharyd ve ncDnya'nn geri kalan tarafndan da

paylald.

Obama terslenmi mi oldu? - ahsen o

deil, Birleik Devletler. Bununla birliktepopler Obama tm dnyada ve popler,ABD bakan olarak yerinde. Oylamasonucu jeopolitik mnda apak biryerilmedir. Obama daha iyisini yapabilirdide denemez. Ve hi gitmeseydi, Amerikankamuoyu bu kayb onun orada

bulunmayna balayacakt.

Olimpiyatn yeriyle ilgili bir seimdekaybetmek, Taliban'n istila ettii bir

Afganistan'da Amerikan sleribulunmasndan daha kt deildir. Ne kiayn resmin bir parasdr.

Madem ki Obama Nobel Bar dlnald, o halde bu durum Amerikandiplomasisini deitirecek mi? Anlkolarak, belki. Ancak altta yatan durumdeimeden kalyor. Esasen Obama'nnkonumunu baz bakmlardan daha birgletirecektir zira artk daha yksekstandartlarla deerlendirilecek.

7


8/29


Afganistan: Yaz da gelsekaybettik, tura da gelse kaybettik

Afganistan'daki sava, ABD yahut Bakan

Obama u an her ne yaparsa yapsn, hemABD'nin hem de Obama'nn kaybedecei

bir savatr. lke ve bakan kazklhummaya tutuldu.

Vaziyete bir bakn. Kabil'deki Afganhkmetinin Afgan halknn ounluunezdinde hibir meruiyeti yok. Anmayadeer bir ordusu yok. Mli temeli de yok.Askeri yahut ahsi gvenlik diye bir eyneredeyse hi yok. lkenin yarsndenetim altnda tutan ve 2002 ylndaTaliban'n yabanc igaliyle (byk ldeAmerikan galiyle) devrilmesinden buyana gitgide glenen gerilla yani Talibanmuhalefetiyle yz yze. New York Timesgazetesi Taliban'n, isyanc operasyonlarnmasrafn karlamak zere Amerikanyetkililerinin yok etmek iin baarsz birekilde mcadele ettii hayli gelimi birmli ebekeyi ynettiini kaydediyor.

C. Bakan Hamid Karzai apak hileli birseimle yeniden kazand. ABD hkmeti

bunu sineye ekmeye hazr nk Karzai,Taliban'n destek taban da olan etnikPetunlara mensup nde gelen tek

politikac. Dolaysyla da Taliban'n birksmyla yahut hepsiyle birlikte siyasi birdzenlemeye gitmeyi mit dhi edebilecektek kii yine o. Amerika, aibeli seimleritandndan dolay herkesin gz nnde

mahcup duruma dt ve ikinci tur birseimi kabul etmesi iin Karzai zerindebask kurmak zere sktrld. Karzaiikinci tur seimleri phesiz kazanacak.Siyasi konumu, seim sonrasnda, okzayf olacak.

Amerika'nn blgedeki balca siyasimttefiki Pakistan belli ki Talibanladankl dvyor byk lde kendi

bekasn gvenceye almak iin. Amerikan

ordusu komutan General StanleyMcChrystal bir an nce 40.000 askere

ihtiya duyduunda, aksi takdirde,Afganistan'daki sava kazanmak iin okge olacanda srar ediyor. stediisaydaki askeri almas yahut zmnen ifadeettii mhlet ierisinde yeterince hzl bir

ekilde almas ihtimal dhilindegrnmyor. McChrystalin 40.000 ilaveaskerin Afganistan'a hemen varsalar bile- fark yaratacan savunurken haklolduundan phe eden pek ok askeriahsiyet var.

Birleik Devletlerin bir noktadaAfganistan'dan ekilmek zorundakalacan ortaya atmak cretkrlksaylmaz. Bu noktada Afganistan'da

gerekte kimin iktidara gelecei ucu akbir sorudur. Uzun sre devam edecek birsivil sava pekala balayabilir.

Kaybedilmi sava hakkndaki kanaat,Amerika ierisinde, ar derecede farklolacaktr. Cumhuriyeti Parti geneldeDemokratlarn zelde Obama'nn kalleesata getirdii sulamasn yapmayahazrlanyor. General McChrystal 2012'dedeilse de 2016'da Cumhuriyeti Parti

bakan aday olabilir belki de.

Obama, yapt hibir eyin karlnalmayacak. McChrystal'in isteklerine tamdestek verse, Cumhuriyetiler tarafndanok ge davranmakla sulanacak. Aynzamanda, 2008'de onun iin oy atanlarnhepsini deilse de yarsn fena haldedarltacak.

Afganistan'daki sava Obama'n

n sava

oldu. ABD bu sava kaybederken,kaybetmekle sulanacak kii Obamaolacak. Bir salk sistemi yasa tasarsnkanunlatrsa bile (mmkndr), Amerikave dnya ekonomisinin durumu gelecek

birka yl ierisinde iyilese bile (pheli)Afganistan'daki sava, onun bakanlhakknda hkm verirken en nemli tekunsur olarak grlmeye devam edecektir.

Obama, arpc bir ekilde baka biristikamete Talibanla hzl bir siyasi

8


9/29


anlamaya ve tam askeri ekilmeye -ynelerek bu durumu tersine evirebilirmi? Bunu yapmay tasarladna dair ciddi

bir resmi delil olmad gerei bir kenara,bunu Obama iin mkul bir siyasi seenek

klacak derecede halk destei yokAmerika'da. Bylesi dramatik bir deiimiin gereken destee kendi ynetiminde

bile sahip deil.

Dolaysyla, genel askeri ve siyasi durumktleirken, Birleik Devletler ve Obama

bir ya da iki yl tkezleyecektir. BirleikDevletler ve Obama yaz da gelsekaybedecek tura da gelse kaybedecek.

9


10/29


Obama, Bush ve Latin AmerikaDarbeleri

Latin Amerika'da tuhaf bir eyler oluyor.

Latin Amerika'nn sac gleri, GeorgeW.Bush'un sekiz yllk bakanlkdneminden ziyde Barack Obama'nn

bakanlk dneminde icraata daha birhazrlar. Bush, Latin Amerika'daki poplerkuvvetlerin asla sempati beslemedii arsa bir rejime liderlik etti. te yandan,Obama ise Franklin Roosevelt'in ABD'ninLatin Amerika'da dorudan Amerikanmdahalesinin sonuna iaret etmenin biryolu olarak beyan ettii iyi komulukilikilerini tekrarlamaya alan merkezci

bir rejime liderlik ediyor.

Bush'un bakanl boyunca Amerika'nndestekledii ciddi tek darbe teebbs2002 ylnda Hugo Chavez'e karVenezella'da yaand ve de baarsz oldu.Bunun ardndan Latin Amerika veKarayipler'de bir dizi seim yapld veneredeyse her birinde merkez sol adaylar

kazand

. Bu sre, Brezilya'da 2008'dedzenlenen ve ABD'nin davet edilmedii,Castro'nun ise fiili kahraman muamelesigrd bir toplantda doruuna ulat.

Obama'nn bakan olmasndan bu yana,Honduras'ta baarl bir darbe giriimiyaand. Obama'nn darbeyi knamolmasna ramen Amerikan politikasmphemdi ve darbe liderleri, yeni bakaniin seimin yaplaca tarihe kadar

iktidarda kalma iddialarn kazanyorlar.Paraguay'da ise solcu Katolik bakanFernando Lugo bir darbenin nne geti.Fakat onun sac bakan yardmcsFederico Franco, Lugo'ya hasm birmeclisten tahkikat sretinde bir darbekarmak iin manevra yapyor. Ve bir dizilkede askeri di bileniyor

Bu ikar gayri tabilii anlamak iinABD'nin i politikasna ve i politikann

ABD d politikasn nasl etkilediinebakmalyz. Bir varm bir yokmu, ok da

uzak olmayan bir gemite balca iki partisosyal kuvvetlerin akan koalisyonlarntemsil edermi ki her birinin i dengesiCumhuriyeti Parti'de bir para merkezsada, Demokrat Parti'de bir para merkez

soldaym.

ki parti akr hale geldii iin seimlerher iki partinin bakan adaylarn, nispetenkk saylacak ve merkezdebamszlar sfatyla bulunan bir semenyzdesini kazanmak adna aa beyukar merkeze doru itmiti.

Artk durum bu deil. Demokrat Parti o herzamanki ayn geni koalisyon fakat

Cumhuriyeti Parti san sana kayd.Cumhuriyetilerin daha kk taban vardemektir bu. Mantken seimlerde pek okmeakkatle karlamallar. Fakatgrdmz zere i hi de yle deil.

Cumhuriyeti Parti'ye hkim ar saglerin yksek motivasyonlar var vehayli saldrganlar. Fazla lml bulduklarher Cumhuriyeti politikacy tasfiyeetmeye bakyor ve Kongre'dekiCumhuriyetileri, Demokrat Parti'nin ve

bilhassa da Bakan Obama'nn teklifedebilecei hereye kar ayn tarzdaolumsuz bir tutum sergilemeye zorluyorlar.Siyasi uzlamalar siyaseten arzulanrgrnmyor artk. Tam aksi.Cumhuriyetiler tek bir trampetininarkasndan yrmeleri iin sktrlyor.

Bu arada, Demokrat Parti her zamanki gibi

iliyor. Geni koalisyonu soldan bir paramerkez saa kadar yaylyor. Kongre'dekiDemokratlar siyasi enerjilerinin byk birksmn birbirleriyle mzakere ederekgeiriyorlar. Birleik Devletlerin salkhizmetleri sistemini reformdan geirmeteebbsnde u an grdmz gibi bahsedeer yasal dzenlemeler geirmenin okzor olduu anlamna gelir bu.

Bunun Latin Amerika (ve aslnda dnyann

dier kesimleri) iin anlam nedir peki?Bush, rejiminin ilk alt ylnda apak bir

10


11/29


ounlua sahip olduu Kongre'dekiCumhuriyetilerden neredeyse istediihereyi alabilmiti. Gerek tartmalar ilkalt yl boyunca Bakan Yardmcs DickCheney'in hkim olduu Bush'un beyin

takm tarafndan yaplyordu. Bush 2006Kongre seimlerinde kaybettiindeCheney'in nfuzu azald ve politika birmiktar deiti.

Irak taknts ve bir yere kadar daOrtadou'nun geri kalan, Bush dneminedamgasn vurdu. in ve Bat Avrupa ileilgilenmek iin bir miktar enerji kalmt.Latin Amerika, Bush rejiminin bakasnda arka zemine doru kayd. Latin

Amerika sa, onlar d krklnauratacakekilde, Amerikan ynetimindenkendi lehlerine bekledikleri ve istedikleriolaan yaknlamay bulamadlar.

Obama btnyle farkl bir durumla yzyze geldi. Apayr bir taban ve tutkulu birgndemi var. Kamusal duruu metin birmerkezci konum ve lml merkez sol jestiarasnda bocalyor. Bu onun politikkonumunu zayflatyor. Seim srasndauyandrd, pek ok davada siyasi geriekilme halindeki sol semenleri hayalkrklna uratyor. Dnya ekonomi

buhran gerei merkezci bamszsemenlerin bir ksmn byyen ulusal

bor korkusuyla ondan uzaklatryor.

Latin Amerika, Bush iin olduu gibiObama iin de nceliklerin banda deil.Bununla birlikte (Bush'un aksine) Obama

ba

n

siyasi suyun stnde tutmak iinrpnyor. 2010 ve 2012'de yaplacakseimler iin kayglanyor. Ve bu hi deanlamsz deil. D politikas, bu seimlerzerindeki potansiyel etkisinden kaydadeer lde etkileniyor.

Latin Amerika sann yapt, elini ilerisrmede Obama'nn karlat i siyasizorluklardan istifade etmek olmutur.Onlar nleyecek siyasi enerjisinin mevcut

olmadn dnyorlar. lave olarak,dnyann iktisdi durumu, cri rejimlere

kazandrma eilimindedir. Ve bugn LatinAmerika'daki cri rejimler merkezinsolundaki partilerdir.

ayet Obama gelecek iki yl ierisinde

nemli siyasi baarlara imza atacaksa(doru dzgn bir salk yasas, Irak'tangerek bir ekili, azalan isizlik) bu, LatinAmerika sann dnn engelleyecektir.yi de byle baarlarn altna imza atacakm?

11


12/29


Bat Avrupa ve Rusya bir arayageliyor

Bat Avrupa ve Rusya'nn yava ilerleyen

kal

c

bir jeopolitik ittifak oluturmasrecinin uzun bir tarihi gemii var kiyavaa olgunlayor. FransaCumhurbakan Charles De Gaulle'n 1944ylnda Franko-Sovyet ttifak ve KarlklYardm Anlamasn imzalad SovyetlerBirlii ziyaretine kadar bunun izisrlebilir. Fransa'nn Avrupa

politikasndaki merkeziliini yeniden ilerisrmenin ve bir ekilde gnlszlksergileyen mttefiklerle yani ABD ve

ngiltere ile arasna mesafe koymann biryoluydu. De Gaulle nezdinde jeopolitikkarlar ideolojik farkllklara galip gelirdi.

ok nemli bir dier an, Bat Almanya'nnSosyal Demokrat anslyesi WillyBrandt'n 1969'da iktidara gelmesiyle

birlikte Ostpolitik'in (Dou Politikas)peinden gitmesiydi. Sovyetler Birlii ileyeni bir diplomatik yumuamay (ve DouAlmanya ile iletiimin almasn) ihtiva

ediyordu.

ok nemli nc an, 1970'lerinsonlarnda ve 1980'lerin balarndaSovyetler Birlii'nden Bat Avrupa'yadoru uzanacak, Almanya, Fransa ve hattaThatcher'n Byk Britanyas biledestekledii bir doalgaz boru hattnninas hakknda yaplan byk tartmayd.

Drdnc nemli an ise Sovyet BabakanMikail Gorbaov'un 1987'de ortak birAvrupa evinin ina edilmesine ihtiyaduyulduunu ilan etmesiydi.

Bu drt nn mterek yan, ABD'ninbunlar en iyi halde pheli teklifler enkt halde ise ABD'nin kresel karlarn

baltalayan inisiyatifler olarak grmesiydi.

Sovyetler Birlii'nin knden sonra

Boris Yeltsin ynetimindeki Rusya, tm bufikirleri rafa kaldrd ve ncelii ABD ile

yakn ilikiler kurmaya verdi. Orta veDou Avrupa'daki komnizm sonrasrejimler, Bat Avrupa ve Rusya arasndayakn ilikilerin olduunu gstereniaretlerin azalmas sayesinde ferahladlar.

Ama ne ki Yeltsin'in ardndan VladimirPutin geldiinde Rus politikas geneldeBat Avrupa ile zel de ise Fransa veAlmanya ile yakn ilikiler arayna tekraryneldi. 2003 ubat'nda meyvelerinivermi gibi duruyor: ABD ve ngiltere BMGvenlik Konseyi'nden Irak igaline onayalmaya altnda lke bu teebbshezimete uratmak iin el birlii ettiler.Ancak bu kez Amerika, bu ibirliini,

hemen hemen apak ekilde, Amerika'nnkresel karlarna hasm olarak tanmlad.

Amerika husmet beslemeyi srdrmesineve dou-orta Avrupa'daki bir zamanlarnuydu devletlerinde genel bir korku vemuhalefet olmasna ramen, bu ilikiler, ozamandan beri ve dnyann radar altnda,ilerlemeye devam etti.

Putin en byk kozlarndan birini,Rusya'nn doalgaz ihracn, bu balar

pekitirme tarz olarak oynamaysrdryor. 1990'lardan beri devam edentartma, Rusya ve Orta Asya'dan BatAvrupa'ya uzanacak devasa boru hatlarnngzergh zerinde yrmektedir.

Kuzey ve Gney Akmlar Ruslarngzdesi. Kuzey Akm boru hatt Ukrayna,Belarus, Polonya ve Baltk Devletlerine

uramadan Rusya'dan Balt

k Denizine veoradan da Almanya'ya uzanyor.

Gney Akm ise Rusya'dan balayarakKaradeniz zerinde Bulgaristan'a uzanyorve sonra ikiye ayrlyor; biri kuzeybatdangiderek Srbistan, Macaristan ve Solovenyazerinden Avusturyaya dieri isegneybatdan, Yunanistan ve Adriyatikdenizinden talya'ya varyor.

ABD, doalgaz Trkmenistan'dan alarakRusya'y atlayan ve evresinden dolanan

12


13/29


Nabuko adndaki nc bir boru hattgzergh iin bastryor. HazarDenizi'nden Azerbaycan'a ve sonraGrcistan, Trkiye, Bulgaristan, Romanya,Macaristan ve Avusturya'ya uruyor ve

buradan da Almanya ve ekCumhuriyeti'ne uzanyor. AncakTrkmenistan'n doalgaz snrlolduundan dolay doalgaz nihayetindeRusya'dan gelmeli ki bu durum

Nabuko'nun jeopolitik faydasnazaltmaktadr.

Her hlkarda Putin birlikte alarakKuzey Akm ve Gney Akm boru hatlarnhayata geirmek iin Franszlarla anlama

imzalamak zere Kasm ay sonlarndaParis'e geldi; Le Monde usta ii birzm olarak and. Kilit bir Franszahsiyet, GDF Suez CEO'su GrardMestrallet, Rusya, gelecek iin ve Avrupaiin vazgeilmez bir ortaktr dedi. FransaCumhurbakan Nicholas Sarkozy, Avrupave Rusya arasnda ortak gvenlik alanars yapt. Washington'n 1945'ten berien Amerikan yanls Fransz olarakselamlad o ayn Sarkozy bu. Jeopolitikkarlar ideolojik karlara bir kez dahagalip geldi.

Dou ve Orta Avrupa lkeleri mutsuz vekorku dolu bir halde galiba rzagsterecekler. Fakat jeopolitik gereklikuki Amerika, yaklaan byk ittifakyavalatmak adna u an ok az eyyapabilir.

13


14/29


in hakknda nasl dnmeli?

ayet dnyada herhangi bir kiiye, bir lkeve bir dnya gc olarak Amerikahakknda ne dnd sorulsa, ok akcevaplar alnacaktr. Kuzeyli-Gneyli,zengin-fakir, erkek-kadn, solcu-sac,gen-yal herkesin bu konuda bir kanaativar. Fikirler ar lehte olandan ar hasmolana kadar muazzam denecek ekildefarkllk ve eitlilik arz eder. Fakatinsanlar Amerika hakknda nasldnmeleri gerektiini bilmekteolduklarn hissetmektedirler.

Ayn ey otuz yl evvel muhtemelen iniin de aynyd. Fakat bu artk doru deil.Dnyadaki birok insan hatta pek oklar,

bir lke veya bir dnya gc olarak inhakknda nasl dnmeleri gerektiindenemin deiller. Esasen, yalnzca bir

belirsizlik konusu deil ayn zamanda sertbir tartma konusudur bu. in dndakiinsanlarn in hakknda hangi meseleleritartmaya eilimli olduklar zerinde

dnmek galiba faydaldr. Aslen mesele mevcut.

Birincisi ve galiba en bilinen tartma,in'in esasen sosyalist bir lke olarak myoksa kapitalist bir lke olarak mdnlmesi gerektii zerindedir. inkendisini elbette ki sosyalist olarak takdimediyor. Komnist Parti eliyle ynetilmeyisrdryor. te yandan, yurtii iktisdiileyiinin fiili ilemlerini ve phesiz

dnya ticaretini, pazar/piyasa ilkelerinedayandryor gibidir.

Dnya siyasi soluna ve siyasi sana aitgrler, bu mesele zerinde ittifak etmideil. Sa kanatta yer alanlar arasnda,geleneksel Marksist-Leninist Mao Zedongideolojisinin tarihi gyelerini izlemenin birhkmet niyeti olduu yerde pazarilemlerinin yanltc bir d grnolduunda srar edenler var. Fakat siyasisada, in'i drt drtlk pazar temelli birekonomiye gei srecindeki bir lke

olarak grenlerin says az deil; yanltcd grnn pazar ilemleri deil deideoloji olduunu dnyorlar.

Ayns sol iin de doru. in'in o ayn

sosyalist gyeler minvalinde idreedildiini, pazar ilemlerinin ya taktikyahut klf olduunu dnyorlar. Fakatin'in cri politikalar hakknda kukuluyahut aka hayal krklna uramkiiler de var solda.

Kanaatin blnd bir dier mesele u:in halen Gney'in bir paras olmaysrdryor mu yoksa artk Kuzey'in bir

paras m oldu? Otuz yl nce pheye

mahal yoktu. in 1955'te Bandung'dadzenlenen Afro-Asya konferasnakatlmt. in kendisini her yerdeGney'in jeopolitik grlerinin vekarlarnn militan destekisi olaraktakdim ederdi. Fakat bugn in,ykselen uluslarn en gls vednyadaki ikinci byk ekonomi olaraksnflandrlyor. Dnya basn gerektednya gcn paylaan G-2'den (ABD vein) bahsediyor. in'in, iki spergolarak ABD ve Sovyetler Birliine karherkesin birlemesi gerektiini syledii1960'lardan ne de farkl.

Dolaysyla bugn hem Kuzey'de hem deGney'de, in'e aslnda Kuzey'in bir

paras nazaryla bakan pek ok kimse var.Fakat yine hem Kuzey'de hem deGney'de, in'i Gney'in balca sesiolarak grmeyi srdrenler de var. En

nihayet in nfusunun byk bir kesimininhalen hayli dk bir ekonomik seviyedeyaadn sylyorlar.

Son olarak, belki de en tartmal soruudur: in'i nde gelen emperyalist kartg olarak dnmeye devam m etmeliyoksa bizzat in'i bir emperyalist golarak m dnmeli? Bu, Kuzey'den dahaziyde Gney'de tartlmaktadr. in'indnyada balca emperyalist kuvvet olmay

srdren Amerikan emperyalizminin att

14


15/29


dmleri zmede hayati rol oynadndasrar eden ok kii var.

Bundan baka, in'in normalde ABD veAvrupa yardmlarna elik eden artlar

olmakszn Asya'daki, Afrika ve LatinAmerika'daki lkelere ekonomik yardmulatrma yntemlerine iaret ediyorlar.inlilerin Gney'deki lkelere en okihtiya duyulan ekonomik kaldracsunduunu sylyorlar yani sosyalistibirliinin en iyi rneidir.

Fakat bir de in yardmn, yardm alanlkelerin optimal ihtiyalarn ille degidermek durumunda olmayan yollarla

kilit hammaddelere eriimi teminat altnaalmann tarz olarak grenler var Gney'de.Ve kk inli tcirlerin bu lkelereaknndan rahatsz olanlar, ticarifaaliyetlerinin kk yerli tcirlerin altnoyduunu ve yerleimci kolonizasyonu'nun

bir trn tekil ettiini ileri srenler var.

Bu tartma bugn iin bulank ve ayrmhatlar belirgin deil. Uzun sre daha bylesrp gitmesi muhtemel deil. Bugnitibariyle belki on yl, bilemediniz yirmi ylzarfnda, herkes in hakknda nasldnmesi gerektiini bir kez daha biliyorolacak. Olumlu ve olumsuz kanaatler yine

bir kez daha muhkem olacak.

15


16/29


Amerika Brezilya'nn dnyapolitikasn yanl okuyor

Birleik Devletler, Bat

Avrupa veJaponya'nn artan ekonomik (dolaysyla dajeopolitik) gcnn hegemonikhkimiyetini tehdit ettiini aa yukar1970'lerde fark etmi, Bat Avrupa veJaponya'nn dnya meselelerinde fazlacaserbest hareket etmesinin nn almakiin duruunu deitirmiti.

ABD szle deil ama fiilayatla yle demioldu: Size imdiye dein uydu muamelesi

yapyorduk, dnya sahnesinde sorgusuzsualsiz liderliimizi takip etmekzorundaydnz. Fakat artk dahaglsnz. Bu yzden sizi babo okuzaklara gitmemeniz artyla kollektifkarar alma srelerinde hissesi olacakortaklar, kk hissedarlar olarak davetediyoruz. Bu yeni siyaset eitli ekillerdekurumsallatrld: G-7'nin oluturulmas,l Komisyon'un kurulmas ve dostanednya sekinlerinin toplanma yeri olarak

Davos Dnya Ekonomi Forumu'nun icd.

Amerika'nn ana gyesi, kendi jeopolitikkn yavalatmakt. Yeni siyasetyaklak yirmi yl boyunca i grd. Ancakardarda yaanan iki olayla akmete urad.Birincisi, 1989-1991'de SovyetlerBirlii'nin dalmasdr. Bylece ABD'ninortaklarna syledii dnya sahnesindefazla serbest olmamalar gerektii savortadan kalkt. kincisi ise Bush rejimininkendi kendini baltalayc tek tarafl maomilitarizmidir. Amerikan hegemonyasnonarmak yerine ABD'nin 2003'te Irak'igal iin BM Gvenlik Konseyi onaynalamamas gibi sarsc bir baarszlklasonuland. Bush'un neocon politikalar

btnyle geri tepti, Amerika'nn arilerleyen jeopolitik g kayb, hzlailerleyen bir jeopolitik g kaybna

dnt. Amerika'n

n art

k eski gcne

sahip olmad herkese kabuledilmektedir.

ABD'nin Bush rejiminin yapt hatalardanders karm olabilecei akla gelebilir.

Fakat grnene baklrsa ayn senaryoyubugn de Brezilya'da tekrarlamayaalyor. Bu teebbsn zlmesi yirmiyl srmeyecektir.

Obama ynetiminin yapt balcajeopolitik hamle, G-8'i G-20'yedntrmek oldu. Toplantya alnan ennemli grup, ykselen lkeler de denilenBRIC lkeleri. BRIC, Brezilya, Rusya(hlihazrda G-8 yesidir), Hindistan ve

in'den oluuyor.

Amerika'nn Brezilya'ya sunduu eyortaklk. Amerikan D likilerKonseyi'nin yaynlad U.S.-Latin

America Relations: A New Direction for a

New Reality balkl bir Grev Gc ( TaskForce) raporunda ok ak bu. AmerikanDlikiler Konseyi, merkezci sekinlerinsesidir ve bu rapor galiba Beyaz Saray'ndncelerini yanstmaktadr.

Raporda Brezilya ile ilgili iki can alccmle var. lki u: Grev Gc, Brezilyave Meksika stratejik ilikilerine derinlikkazandrlmasnn ve Venezella veKba'yla diplomatik abalarn yenidenformle edilmesinin bu lkelerle dahaverimli etkileim kurulmasn salamaklakalmayp ABD-Latin Amerika ilikileriniolumlu ynde dntreceini de

inanmaktad

r.

Hassaten Brezilya ile ilgili olan ikincicmle de u: Grev Gc, geni biryelpazeye yaylan ikili, blgesel ve kreselmeseleleri de bnyesinde barndracakdaha tutarl, egdml ve daha geni birortaklk gelitirmek iin ABD'nin Brezilyaile mevcut etanol ibirliini temel almasntavsiye etmektedir.

Rapor 2009 ylnda yaynland. AmerikanDlikiler Konseyi ile Fundao Getulio

16


17/29


Vargas (FGV) Aralk aynda ykselenBrezilya konulu bir seminer dzenlediler.Seminer tarihi, Honduras'taki siyasi krizeve ran Cumhurbakan Ahmedinejad'nBrezilya'y ziyaretine denk geldi. Seminere

katlan Amerikal katlmclarBrezilyallarla ayn dili konumadlar.

Amerikallar Brezilya'nn blgesel golarak yani imparatorlua tbi bir golarak hareket etmesi gerektiineinanmaktaydlar. Amerikal katlmclarKolombiya'nn Amerika'yla olan askeri veiktisdi balarn Brezilya'nn tasdiketmemesini anlayamadlar. Brezilya'nndnya dzenini korumada baz

sorumluluklar stlenmesi gerektiini dedndler, ki Brezilyallarran konusundaAmerika'nn ikiyzllk yaptn hissederdururken ran nkleer siyaseti zerindekiAmerikan basksna katlmalar demekti.Amerikal katlmclar ChavezVenezella'sn demokrasiden uzak

bulurken, Brezilyallar Venezella'nnar demokrasiden ektiinitelendirmesini yapan bakan Lula'nngrn aksettirdiler.

Muhafazakr Amerikal bir analist, SusanPercell, Ocak 2010'da Miami Herald'dayaynlanan eletiri yazsnda Amerika'nnBrezilya politikasn hsn- kuruntu diyeadlandrd. Hakl olabilir. Onun grnegre Washington, Latin Amerika'dakisiyasi sorunlarn ve gvenlik

problemlerinin Amerikan karlaryla damnasip birekilde stesinden gelmek iin

Brezilya'ya nereye kadar belbalanabilecei hakkndaki varsaymlarnyeniden dnmelidir.

Yine Ocak aynda Lula'nn partisi PT'ninUluslararas likiler Sekreteri ValterPomar, Amerika'nn G-20'yi oluturmaniyetinin okkutupluluu zapt-u raptaltnda tutmak iin alternatif gkutuplarn yutmak ve kontrol etmekolduunu syledi. Emperyal gce tbi bir

devlet olarak dnya kapitalist karlarndesteklemek ile demokratik-halk

karlarn desteklemek arasnda kalanBrezilya'nn tercihini ikincisinden yanayapacanda srar etti.

ABD, Bat Avrupa ve Japonya'nn

1970'lerde artan gc karsnda onlaraterfi olarak kk hissedar mevkiini sundu.2003 ylnda Fransa ve Almanya bamsz

bir dnya rolnde daha fazla ilerlemekarar verdi. 2009 genel seimlerinde veOkinawa'daki belediye seimlerinde ayneye Japonya da karar vermi grnyor.Artan gc karsnda Brezilya'ya kkhissedarlk yalnzca 2009'da sunuldu.Brezilya, neredeyse hemen ve derhal

bamsz bir dnya rolnde srarc

grnyor.

17


18/29


Gnlkeylerden biri olarak kaos

Olmakta olan, yaygn medyaya srekliolarak srprizler yapyorsa, eitliuzmanlarn ksa vadeli tahminleri okfarkl ynlere gidiyor ve pek okekincelerle birlikte ifade ediliyorsa,messes nizm daha nce tabu olan eylerveya szler sylyorsa, sradan insanlarkorku ve kayg iinde ama neyapacandan emin deilseler bilirsiniz kikaos ierisinde yayorsunuzdur. te bu,dnyann yahut hi deilse dnyann

byk bir kesiminin son iki yln gayet iyibirekilde tanmlamaktadr.

Son byk srprizleri MassachusettsdaCumhuriyeti bir senatrn seilmesini,Dubaideki mli k, eitli Amerikaneyletlerinin ve AB yesi drt ya da belkenin iflasn eiinde oluunu, dnyadakidviz dalgalanmalarn - bir dnn.

Bu srprizler dnya basnnda nde gelensiyasetiler tarafndan her gnyorumlanyor. Olmakta olan ve hattadurumu iyiletirmek iin ne yaplmasgerektii hakknda bile mutabk deiller.rnein ABDdeki seim sonularylailgili olarak zekice yaplm sadece iki

beynat grdm.

Bir tanesini bizzat Barack Obama yapt:

(Cumhuriyeti) Scott Brownn(Massachusettsda) rakiplerini gemesinisalayan o ayn ey benim de rakiplerimigememi salamt. nsanlar kzgn,hsrana uradlar.

kincisini ise New York Timesn Afro-Amerikal op-ed yazar Charles M.Blowdan geldi. Yazsnn bal Avamhkimiyeti (Mobs rule). yle kaydetmi:Avama ho geldiniz: Ekonomik

gerilemenin kzdrd, siyasi tayf boyuncayan yatm, halen deiime hasret, kana

susaml besleyen, kzgn, yaralsemen. Obamay nce setiler sonra daonu reddediyorlar. Niin? Avamvefaszdr.

Californiada, Yunanistanda, dnyaynetimlerinin birounda grmekteolduumuz ey nedir? Devlet gelirleriazalyor, en ok da vergi gelirleriazaldndan dolay ki buna yol aan dainsanlarn paralarnn tkenmesindenkorkarak daha az tketmesi. Aynzamanda, dnyadaki isizlik orannn hayli

byk olmasndan dolay devletlerdenharcama talepleri artt.

Dolaysyla da devletlerin daha byktalepleri karlayacaklar daha az paralarvar. O halde ne yapabilirler? Vergiartrmna gidebilirler. Ama vergimkellefleri deyecekleri vergininykseltilmesinden yana deil. Devletlerirketlerin kamasndan da korkuyor.Pekl, imdiki harcamalar veyaemeklilik gibi gelecekteki harcamalarda -kesintiye gidebilirler. Ama bu kez deayaklanma deilse de halkhuzursuzluuyla yz yze gelirler.

Bu arada, pazar tepki veriyor. Peki, dviz tercihlerini deitirerek - tepki veren

pazar da hangisidir? Dnya finans sistemiiin ok ksa bir sre alan fakat bykkazanlar elde eden Hedge fonlar gibi ok

byk kurumlar ve mli yaplar.

Sonu itibariyle ynetimler imknsz

seeneklerle kar

kar

ya; bireyler ise dahabir imknsz seeneklerle. Olmasmuhtemel olan tahmin edemezler. Gitgidezvanadan kyorlar. Korumaclk, yabancdmanl veya lafebelii (demagoji)arasnda sert ini klar yayorlar.Elbette ki ok az ie yaryor bu.

Bu noktada dnya bilginlerinin en by,Thomas I. Friedman daha nce hiduymadm (Never heard that before)

balkl makalesiyle kageliyor. Dahance neyi duymam? Amerikal

18


19/29


olmayanlarn Davosta ABDdeki siyasiistikrarszlktan bahsettiklerini duymu.Gemiteki tecrbelerine gre bu neviifadeler yalnzca Rusya, ran veyaHonduras gibi lkeler hakknda

kullanlmtr diyor. nsanlarn ABDnintahmin edilemez olduunu gerektendndn hayal etsenize! ThomasFriedman bunu daha nce hi duymam.

En az krk yldr bunu yazan, bunuaklayan birileri var ama ThomasFriedman daha nce hi duymam.Duymaz nk ABD siyasi sekinlerininve baka yerlerdeki yardmclarnn mamulkozasnda yayor. Bu temel gereklii

kabul etmeleri onlar iin ok kt olsagerek. ABD siyaseten istikrarsz veistikrarszln gelecek on yl ierisindeazalmas deil artmas daha bir muhtemel.

Avrupa daha m istikrarl? Sadece birdereceye kadar. Latin Amerika dahaistikrarl m? Sadece bir dereceye kadar.in daha m istikrarl? Galiba bir dereceyekadar ama garantisi de yok. Devsendelediinde onunla birlikte pek okeydevrilebilir.

Her gnk kaosun benzedii ey budur ksa vadede tahmin edilebilir bir durumdeildir hatta orta vadede bile. Dolaysylada iktisdi, siyasi ve kltreldalgalanmalarn byk ve hzl olduu birdnemdir. ou kii iin korkutucudur bu.

19


20/29


srail-Filistin amazndakazananlar ve kaybedenler

srail/Filistin'de statko'nun bahse deerekilde deieceini dnenler birokyanlsamadan muzdarip. srail hkmeti,Filistin devleti kurulmasna kar kyorhatta ki zayf bir Filistin devletine bile vesrail'deki Yahudilerin ounluunundestekledii bir gr bu. Filistin liderleriise daha bir blnm haldeler. Fakat enuzlamac olanlar bile bakenti DouKuds olacak, 1967 snrlarna dayal birdevletten daha azna istekli deil.

Dnyann geri kalan ise her iki taraf dayerinden oynatamyor ki buna amazdeniliyor.

Soru u: Amazdan kazanl kan vekaybeden kim? srail siyasi sekinleri,kazanl kacaklarna ikna olmu gibiduruyorlar. Tereddtszce irredantist geni

bir grup var ki bir bar anlamasn gerekbir felket olarak gryorlar. sraillilerayak srdkleri takdirde dnyann geri

kalannn da (hatta Arap Filistinliler dhil)er ya da ge fiili duruma boyun

bkeceini dnyorlar.

Bu politika uzun zaman ie yarad. O haldeniin deitirmeli ki? Ama dostnedestekiler, dnya siyasi ikliminindeimekte olduuna ve bunun hi desrail lehine olmadna dair koro halindeuyarda bulunuyorlar. ki devletli zmnalternatifinin tek devletli zm olduuna,tek devlette Yahudilerin ksa sredeaznla dneceine iaret ediyorlar. Budurumda, eer evrensel oy hakk olacaksa,o devlet artk bir Yahudi devletiolmayacak. ayet Yahudi olmayanlarnevrensel oy hakk inkr edilirse, budevletin demokrasiyle uzaktan yakndaalkas olmad dnlecek.

srail'in mlum dostne destekilerinden

Thomas L. Friedman geen ay The NewYork Times'da bir (op-ed) makale kaleme

ald ve ortal kartrd. Kuds'te ikiliaraba kullanmak balkl yazsndasrail'e vardnda Dou Kuds'teYahudiler iin iskan plan ilanylaselamlandnda oray derhal terk etmedii

iin ABD Bakan Yardmcs Joe Biden'azarlad. Friedman, Biden'n sraillidostlarna dostlar, dostun ikili arabakullanmasna izin vermez. u an ikiliaraba kullanyorsun demi olmasgerekirdi dedi.

srail'in kdemli destekilerinden Leslie H.Gelb srail atele oynuyor (Israel Playswith Fire) balkl bir makale kaleme ald.Yazsnda srailli liderler, Biden'i

amarlamann biti eklindenholanmayacaklar tahminini yapt.

O halde Biden, Friedman'n dn niintutmad? ki tr cevap var. Biri UriAvnery'den. Uri Avnery, bu meselelerdehkmetini istikrarl bir ekilde eletiren

birka srailliden biri. srail hkmetininbir kez daha ABD'nin suratnatkrdn kaydetti. Makalesini eski birdeyile sona erdirdi: Arszn suratnatkrdnde yamur yayormu gibiyapar. Dnyann en gl lkesinin

bakan iin de geerli mi bu?

kincisi ise ABD politikasnn gereklerihakknda. Obama, kendinden nceki dierABD bakanlar gibi srail'e snrszdestei defalarca yinelemesi bir yana, ciddihibir ey yapm deil meerkisraillilerin pek ou, Obama'nn Araplara

(Kahire'de yapt

konuma gibi) neridebulunmasn fazla buluyor olsun. srailbabakan'nn kaynbiraderi geenlerdesrail ordu radyosunda, Obama'y okonumadan dolay anti-semit olmaklasulamt.

Amerikan ynetimi pek bir ey yapmyor,ki hi yapmamt zira ABD'de srail'eyaygn bir destek var. Bu, nemli vesaldrgan bir srail yanls lobinin,

AIPAC'n gcnden kaynaklanmyorsadece. Sadece Hristiyan san mthi bir

20


21/29


srail yanls duruu benimsemiolmasndan dolay da deil. Belli balDemokrat liderlerin srail'e destek vermeyederin bir ballk duymalarndan tr veObama'nn Demokrat politikaclarla

yeterince problemi var ve onlarla bir bakacephede daha mcadele etmenin kaygsngtmyor.

ABD bu politikay srdrecek mi? srail'everilen destek, srail'in Filistinli Araplarakar bilhassa Gazze'de ama onunla dasnrl deil - inatl, kat yreklilii vezalimlii yznden son on ylda BatAvrupa'da ciddi ekilde azald. srail'insertlik yanls tutumuna verilen destek,

ABD'deki Yahudi nfusunun kayda deerbir kesimi arasnda da zayflad. Fakatimdi yeni bir eletiri kayna olabilirmigibi duruyor.

Marc Perry'nin Foreign Policy'deyaynlanan bir makalesinde ifa ettiinegre (Ortadou'dan sorumlu) CENTCOM'a

bal st dzey yetkililerden oluan birekip 16 Ocak'ta ABD GenelkurmayBakan Amiral Michael Mullen'eCENTCOM'un bandaki General DavidPetraeus'un srail-Filistin amaz hakkndaduyduu endieyi anlattlar. Petraeus vesubaylar, grtkleri tm Arapliderlerden srekli olarak eletiri alyorlargaliba. Petraeus u sonuca varmgrnyor: Amerika zayf grnmeklekalmayp blgedeki askeri duruusarslyor. Ksacas, bu amaz, Amerikanordusunun Irak ve Afganistan'daki

abalar

na zarar veriyor.Perry'nn vard sonu u: Washington'daeitli gl lobiler var ( the National RifleAssociation, the American MedicalAssociation, the Lawyer ve elbetteAIPAC). Fakat hibir lobi Amerikanordusu kadar nemli ve gl deil. Buyzden de Petraues, Mullen'i uyard:Amerika'nn sraille ilikisi nemli amaAmerikan askerlerinin hayatlar kadar

nemli deil. Petraeus'u o mevkiyegetiren kii George W. Bush olduundan

ve Petraeus Amerikan sa tarafndan,Amerika'nn Ortadou'daki askeri rolhakknda dili bir sertlik yanls olarakgrldnden dolay satlm diyerek onuitham etmeleri pek g.

srail uzlamazl ksa vadede krl. FakatFriedman ve Gelb'in iaret ettii vePetraeus'un altn izdii zere orta vadedeintiharla eanlaml. Sertlik yanlssraillilerkendilerini % 101 desteklemeyen herkesiknamaya hazr. Friedman ve Gelb'ekendinden nefret eden Yahudiler,Petraeus'a ise bir anti-semit diyerekkazanabileceklerini sanyorlar. Gelbyazsn yle noktalamt: srailli

liderlerin, Amerika'nn lkelerine verdiidestein derinlik ve istikrarn testetmelerinin vakti deildir.

Netanyahu, kzgn Bakan Obama'yyattrp yattramayacan grmek iinWashington'a gitti. Baarma benzemiyor.

ABD ynetimi sraillilere kar bihakknzorlu bir tavr sergilemeye ister hazr olsunisterse olmasn, srail liderlii zerre kadarkabul edilemez bulsun bulmasn, dnyatpk gney Afrika'da olduu gibi amansz

birekilde tek devlet zmne doru yolalyor.

21


22/29


Amerikan kayglar: nceAlmanya imdi de Japonya

1945'ten sonra Amerika'n

n jeopolitikstratejisi, salam kaya gibi grnen eyzerine kuruluydu: II. Dnya Sava'ndamalub edilmi iki dman zerindedenetim kurmak. Her iki lke de uzun birsre tek bir muhafazakr parti tarafndanynetildi: Almanya'da HristiyanDemokratlar Birlii (CDU), Japonya'da iseLiberal Demokratik Parti. Bu iki parti,Amerika ile yakn ittifak politikas izledilerve Amerika'nn jeopolitik durularna

inanla destek verdiler.

Sarslmaz destek, evvela Almanya'dasarslmaya balad. Hristiyan DemokratlarBirlii, iktidar Sosyal Demokrat Parti ilenbetlee devralmaya balad; SosyalDemokrat Parti'nin anslyesi WillyBrandt 1969'da Sovyetler Birliiyle bir tryumuama arayndaki Ostpolitik'i

balatt. Almanya'nn ABD ile balarndakizayflama ar ar ilerledi ta ki

Almanya'nn ABD'nin Irak igalinionaylama niteliindeki ABD destekli BMGvenlik Konseyi Kararn bozgunauratmak iin Fransa ve Rusya ile ittifakagirdii 2003 ylnda krlana dek.

Japonya'da benzer bir gelime sz konusuolmad ta ki Yukio Hatoyama liderliindeJaponya Demokrat Partisi'nin (JDP)Japonya'nn ABD ile "uakvri" ilikilerizerinde yeniden dnen bir platformdaLiberal Demokrat Parti'yi (LDP) iktidardansprd 31 Austos 2009 tarihine kadar.Hatoyama, ABD-Japonya GvenlikAnlamasn "Souk Sava kalnts"olarak tanmlad ve Japonya'nn ABD'year bamll artk terk etmesi arsnyapt bir makaleyi 1996 ylndayaynlamt.

ABD-Japonya ilikilerinde oktandr

ekimeli bir mesele vard

: Okinawaadasndaki Amerikan askeri slerinin

varl ve slerin ynetimi. ABD,ahenksizlii azaltmak adna LDP ileoturarak Okinawa adasndaki askerlerden

bir ksmn Guam'a nakledecek ve mevcutaskeri ss Okinawa'nn uzak bir kesine

tayacak yeni bir dzenleme zerindemzakere yrtyordu. Ama ne kiHatoyama, Amerikan askerlerinin aday

btnyle terk etmesini istiyorgrnmekteydi. JDP'nn koalisyonortaklarndan Sosyal Demokrat Parti'ningl bir sesle ifade ettii gr buydu.

Baka bir prz daha var. ABD ve Japonyaarasnda yaplan gizli bir anlama gnyzne kt. Okinawa 1945'ten beri ABD

igali ve tam bir ABD denetimi altndayd.ABD 1972'de aday Japonya'ya "iade"etmeye rza gsterdi ve ss elinde tutmaysrdrd. Ancak bir problem vard.ABD'nin Okinawa adasnda nkleersilahlar mevcuttu. Japonya'nn ise nkleersilahlara sahip olmamak, nkleer silahretmemek ve Japonya'ya nkleer silahgiriine izin vermemek gibi ilkedenoluan bir politikas vard. Bu ilkeler galibaAmerikan ssne de tatbik edilecekti amaBakan Nixon ve Japonya BabakanEisaku Sato 1969'ta Amerika'nn"olaanst" durumda Okinawa'ya nkleersilah sokmasna izin veren bir anlamaimzalamlar demek ki. Bu, Japonya'nnresmi politikasnn dorudan ihlaliolduundan dolay gizli tutuldu ve budurumdan, Japonya'da ancak ok az saydakiinin haberi oldu.

lave olarak, Hatoyama greve balad

ktansonra in, Gney Kore ve Japonya'yanarak fakat ABD'yi darda tutarak DouAsya Birlii arsnda bulunmaklayangna benzin dkt.

Tm bu olaylara kar Amerika'nn tepkisibalangta Hatoyama'nn duruunu"tecrbesiz ve poplist" bir hkmetsylemi olarak grmek oldu, yani ok daciddiye alnmamt. Fakat Hatoyama teklif

edilen yeni Okinawa anlamas zerindelaf eveleyip geveledi ve ABD ynetimi

22


23/29


ona kar daha bir gvensizlik beslemeyeve Japonlarn jeopolitik stratejisinde yeni

bir dneme olarak grlen eyin uzunvadeli karmlar hakknda zntduymaya balad. ABD Dileri Bakan

Hillary Clinton, ABD'nin askeri sle ilgiliolarak teklif edilen yeni dzenlemeninartlaryla oynamayacan lafnesirgemeden sylemek iin Aralk aysonunda Japonya Bykelisiyle bir arayageldi. Fakat imdi Washington Post,ABD'nin Hatoyama'ya "krgn" olduunuve Japonya'nn duruunun, daha ncedndklerinden ok daha "sorunlu"olmasnn tamamen mmkn olduunudikkate aldklarn bildiriyor.

Japonya'nn iki nemli gazetesinin, AsahiShimbun ve Yomiuri Shimbun'un, geenay op-ed makaleler yaynlayarak,

bayazlar kaleme alarak ABD'yle bukopua kar ihtarda bulunduklar doru.Fakat Almanya ABD'yle bulunduu aynsaftan ayrlrken Almanya'dakimuhafazakr gazeteler de yle yapmt.Hatoyama, ABD'yle arasnda mesafekoymay yavalatmas iin halen bir miktari bask altnda ve bu yzden de lafaznda geveliyor. Fakat laf gevelemek,daha nceleri "salam kayalarn" sadkatihakknda znt duymaya ihtiyacolmayan bir mttefik ile yakn balaronarmayla ayney deildir.

Gney Kore'deki mevcut muhafazakriktidarn Japonya hakknda ABD'yle ayngr paylat dnlyor u an.

Ancak Gney Kore, ABD ile aras

namesafe koymaya balayal ok oldu vetekrar iktidara gelen bu ayn muhafazakr

partinin liderliinde balad. Gney Korehkmeti 2003 ylnda yirmi yldr gizliolarak uranyum ve pltonyumzenginletirdiini kabul etmiti. Bu sre,Gvenlik Tedbirleri Anlamas hilafnankleer silah retme ynnde ok dahaileri bir seviyeye vard ki ran'n yapmaklasuland eyden bakas deildir bu.

Fakat UAEK tarafndan BM GvenlikKonseyi'ne asla havale edilmedi ki

Amerika'ya bamllktan kaynaklananzerklik derecesini ifa etmektedir.

Japonya ve Gney Kore'de olup bitenlerin'in jeopolitik iddiallyla

balandnda, bir sonraki on yl,Hatoyama'nn Dou Asya Birlii'ninkurulmasna giden kayda deer birharekete muhtemelen ahit olacak gibigrnyor.

Almanya (ve Fransa) Rusya'ya doruyaklarken, Japonya (ve Gney Kore)in'e yaklarken, Amerika BirleikDevletleri, (bir zamanlarn) dnyasisteminin hegemonik gc olarak,

zerinde jeopolitik stratejisini ina ettii buiki salam kayay hesaba dhil edemez.

23


24/29


Korkunun anatomisi

Dnyann byk bir kesiminde en yaygnduygu, korku. Bu korku, irrasyonel deilama varsaylan tehlikelerin ille de akl

banda bir yaklamla ele alnmasnsalayacak diye bir ey yok. Korkuduygusu, yakn gemite yaanan kaydadeer iki olayda rahatlkla alglanabilir.lki, New York Borsasnda ilem grenhisse senetlerinin 6 Maysta uradarpc deer kayb. Herkesi hayretedren ve birka dakika iinde sona eren

bir dt. kincisi ise Atinallarn

ayaklanmasyd. Daha imdiden kiininhayatn kaybettii ayaklanma devamediyor.

Hisse senetlerinin bana gelen neydi? Osabah Dow Jones sanayi endeksi 300 puankaybetti. Hatr saylr bir dt (yzde3) ama ABDde eitli cihetlerden gelenkt haberler bilekesine ilave olarak birde Yunanistann iflastan kurtulupkurtulmayacayla ilgili artan belirsizlik

karsnda mstesna bir tepki olduu dasylenemez.

Fakat Dow Jones leden sonra inanlmazbir hzla 700 puan daha kaybetti. Bir gnierisinde yaanan en byk dt.Kesinlikle ngrlmeyen bir dt vegrnene baklrsa borsaclar donupkaldlar. nemli baz hisse senetleri yzde90 deer kaybederek bir peniye dt;Dow Jones, borsaclar az ak izlerken,

dt kadar hzl birekilde ykseldi vegn sadece 371.80 puanlk kayplakapad. Borsaclar rahatlar gibi oldular.

Elbette ki herkes bir aklama araynagirdi. lk aklamaya gre iman

parmakl bir borsa temsilcisi, milyonyerine milyar yazm olabilir. Ancak

problemli bir aklama bu. yle ki, bukiinin yerini veya byle bir kiinin varolduunu yahut da byle bir kii varsa-iman parma olduunu hi kimseispatlam deil.

Sonra bir baka aklama dolama girdi.New York Borsas, ilemler ok fazlahzlandnda yavalatan bir mekanizmayasahip. Ancak dier borsalarda benzer birmekanizma yok. Dolaysyla da New York

borsasnda yavalatmayla kar karyagelen temsilciler, alm-satm dierborsalarda yapmaya karar verdiler. Bazkiiler, bu izahtan kalkarak yeni izahlaryapyorlar: Hata, bu tr deiimleriyapmak zere nceden programlanmotomatik alm-satm mekanizmalarnnolduu algoritmik alm-satmstratejilerindeydi. eitli borsalar arasndaegdm olmay, dzenleme hatasdrdeniliyor ve kimileri, tm borsalarda

mterek bir yavalatma mekanizmasolmaldr diye savunuluyor. Bazlarnagre de kn sorumlusu otomatikmekanizma olabilir; dolaysyla daahslar deil makineleri sulamaldr.

Tm bu aklamalar geerli de olabilirgeersiz de fakat hepsi de insani kararlarneitli noktalardaki dahlini darda

brakyorlar: kn balamasnagsterilen tepki, alm-satm yavalatma,tekrar satn alma ve Dow Jonesunykselie gemesine izin verme. Korkufaktr ite burada devreye giriyor.

Bir menkul kymetler borsas, tanmgerei, risk ve belirsizlik ierir. Ama ne kitraderlar, dalgalanmalarn nispeten kkolaca, beklenen bir aralktagerekleecei hissine bamldrlar.Dalgalanmann iddeti artmaya

balad

nda yani byk ve ani olduunda,traderler panie kaplr. Paniekapldklarnda kanlmaz olarakdalgalanmay iddetlendirirler. Bir fasitdairedir bu.

New Yorktaki traderlar paniekapldklar anda, karlarndaki ekrandaAtinada yaanan ayaklanmalargrebiliyorlard. Bu ise iki sebepten dolayonlar daha bir altst etti. Avrupa Birlii

lkelerinin Yunanistana yardmkonusunda nasl bir karar alaca (hatta

24


25/29


yardm edip etmeyecekleri bile)belirsizliini koruyordu. Yunanistanproblemiyle ilgili olarak Avrupannhareketinin (veya hareketsizliinin) ABD,Bat Avrupa ve Japonya bankalar iin

sonularnn neler olaca hakknda derinbir tereddt iindeydiler. Yunanistannpotansiyel iflasnn dnya piyasalarndakresel bir zlmeye yol ap amayacakonusunda da derin bir kuku iindeydiler.

Fakat bilhassa da ayaklanmalardan korkuduymakta haklydlar. Ayaklanmalar,Yunan korkusunun sonucuydu. Yunanllaren ok endielendiren ey, gerekgelirlerinin gelecek yllarda esasl bir d

yaamas ihtimaliydi. Buna kzyor,bundan ok korkuyorlard. Bunun birekilde kendi hatalar olduuna, bedelinidemek durumunda olduklar bir hatalarolduuna tam ikna olmamlard.

Yunan vatandalarn korkular, devletyetkililerinin ve menkul kymetler

piyasasndaki traderlarn da ok iyifarknda olduklar zere, buzdannsadece grnen ksmdr. Yunanistanhkmetinin problemi gyet basittir. Vergigelirleri ok dk, u anki ve gelecektekimuhtemel gelirlerine nispetle harcamalarok byk dolaysyla da ya vergileriartracak (o da ayet toplayabilecekse)veya harcamalar byk oranda azaltacak yahut da her ikisinin birden uygulayacak.Ancak bu, Almanyann, Fransann,ngilterenin, ABDnin de (liste devameder gider) problemidir. u an ban suyun

stnde tutabilen (Brezilya ve in gibi)birka lke, sorunun kendilerinebulamasndan muaf deiller. Yunanllar,protesto iin caddelere akyorlar.Protestolar daha da yaylacak. Yayldka,dnya piyasalar ok dahaistikrarszlaacak ve korku yaygnlaacak.

Dnyadaki genel tepki, bor alnm veyabaslm kat parayla zaman kazanmak.mit o ki dn alnan zaman, tekrar

balayan ekonomik byme, gven tesisedecek, gerek veya gizil panii sona

erdirecek. Politikaclar, bymedorultusundaki her kk iareti skcakavryor ve gereinden fazla anlamyklyorlar. ABDde u son istihdamartnn alklanmas bunun iyi bir

rneidir. stihdam oran, ayn dnemierisindeki nfus artndan daha dkthlbuki.

Bu korku, irrasyonel deil. Dnyasisteminin yapsal krizinin sonucudur.Bugn kar karya olduumuz illetleritedavi etmek iin hkmetlerin kullandyara bantlaryla zme kavuturulamaz.Dalgalanmalar byk ve hzl olduundahi kimse rasyonel plan yapamaz. Bu

yzden de insanlar, nispeten normal birdnya ekonomisindeki olduka rasyonelaktrler olarak hareket edemezler artk. uanki dnemin esasl gerei, korkunun buderecesidir.

25


26/29


McChrystal bunu niin yapt?

Afganistandaki Amerikan kuvvetlerininkomutan General Stanley McChrystal,Rolling Stone dergisine bir rportajvererek, hem kendisi hem de kurmaylar,lkelerinin sivil liderlerini aaladlar.Bakan Obamaya itaatsizlik ettiindendolay kovuldu. Savunucular bileMcChrystalin szlerini mnasebetsiz veyanl buldular. McChrystalin fevkaldezeki ve ok hrsl bir kii olduu dikkatealnarak sorulabilir: Bunu niin yapt?

McChrystal, rportaj kovulmak iin verdi.Peki o zaman niin kovulmak istedi?Kovulmak istedi nk Afganistansavanda izledii ve savunduu

politikalarn ie yaramadn,yaramayacan biliyordu. Kamu nezdindesorumlu tutulan ve lekelenen o kii kendisiolmak istemedi.

Bu rportaja giden uzun tarihi dnn.ABDnin Irak ve Afganistanda uygulad

askeri strateji aslen ABD Savunma BakanDonald Rumsfeld tarafndan vaazedilmiti.Batan aya mao bir politikayd.Yukardan bombala ve kimin ldndert edinme. Yakaladn kiiye ikenceyap. Hi kimseyle istiare etme, onlarmttefik olsalar bile. lkeyi sresiz olarakigal et.

Bu savalar balarken Stanley McChrsytal,Rumsfeldin altn ocuklarndan biri

olarak Washingtonda alan tek yldzlbir generaldi. West Point gnlerinden berine zaman duracan bilen gzpek birasiydi -, sayg duymad stlerini kkgrr ve her daim kendisini ileri srerdi.Rumsfeld, ordunun zel operasyonlaryrten ve lm makinesi olarak bilinenen gizli sekin birliklerinin bana onuatad. McChrsytal, her zaman olduu gibiiini parlak birekilde icra etti.

Hatrlayacak olursanz, 2006 ylnda ordu,politikaclar ve basn hepsi de ABDnin

Iraktaki sava kaybetmek zere olduunusylemeye balamlard. Direni okgl grnyordu ve ABD kayplar heray giderek artyordu. Cumhuriyetiler 2006seimlerinde kt i karmlard. Bir

eyler yapmalyd.

Bir eyler yapld. Bakan Bush,Rumsfeldi kovdu. Bakan YardmcsCheney, Rumsfeldin gl savunucusu,nfuzunu Dileri Bakan CondoleezzaRice ve Rumsfeldin diplomasiye vurguyapan, daha lml grler savunanhalefi Robert Gates lehine kaybetti.Birdenbire yeni bir askeri strateji yaniisyan bastrma stratejisi (counter-

insurgency/ksaltmas COIN) zeminkazand. Bu strateji, daha nce pek aztannan bir subay - David Petraeus -tarafndan gelitirilmiti.

Petraeus, McChrsystal kadar muhteris veinsiyakl ama btnyle farkl birahsiyetti. Askeri entelektel denilebilecek

bir kiiydi. 1983 ylnda ABD KaraKuvvetleri Komuta ve Kurmay Kolejinidereceyle bitirenler arasndayd. 1989daPrinceton niversitesinde Uluslararaslikiler doktorasn ald. West PointteUluslararas likiler dersi verdi. Aynzaman zarfnda, pimi bir muharebesubay olarak ok iler karmt.Washingtondaki politikaclarntevecchn de kazanmt.

1980lerden beri yaynlad makale veraporlar, isyan bastrmay bir doktrin

olarak savunuyordu. syan bast

rmastratejisini Cezayirde kullananFranszlarn ve Vietnamda kullananABDnin tecrbelerinden yararlanmt.Petraeusun sac eletirmenlerinin dekaydettii zere, dikkate yan baarlardeillerdi bunlar. syan bastrma,diplomatik ve politik mlhazalar ille deaskeri taktiklere kattran kafalar vegnlleri fethetme lzumuna vurgu yapar.Rolling Stone adna rportaj yapan

Michael Hastings, isyan bastrmay u

26


27/29


ekilde tanmlam: Yeil berelileri ellerisilahl bar gnllleri gibi dnn.

Bakan Bush 2006 ylnda Petraeusadnd ve Irakta isyan bastrma stratejisini

uygulamas iin izin verdi. Hani Irakta umehur askeri g takviyesi (surge) vestratejinin deitirilmesi hdisesi. Petraeus,Amerikan askerlerine kar iddetigerekten de azaltan iki temel i yapt.Birincisi, Iraka dardan gelen el Kaide

birimlerine verdikleri rtk destee bir sonvermeleri iin Irakn orta ve batkesimlerindeki Snni airet reislerinervet vermekti. Snni eyhler, el Kaide

birimlerinden hibir zaman

hazzetmedikleri iin bir bedel karlndaAmerikallara kar beslediklerihonutsuzluu unutmaya istekliydiler.

Petraeusun yapt ikinci ey, Badattaetnik temizlie msaade etmek, ok etnikliehri birbirinden ayrlm daha byk birii alan ve kuatlm, daha kk birSnni alan eklinde - iki alana blmekti.Irak ii iddeti azdrma pahasna ABDaskerlerine kar iddeti azaltmt bu.Irakta ABD karlarnn en srarc ve enetkili muhalifi, yeni seilen IrakMeclisinde kilit oyuncu olarak ykselenMuktada el Sadrn siyasi karlarna dahizmet etti bu.

Hastingsin, makalesi hakknda HuffingtonPostun kendisiyle yapt syleidekaydettii gibi Petraeus bir tr dhi.Irakta ykc bir malubiyete dnebilecek

olan durumu, itibar

kurtaran bir askeriekilmeye tahvil etti. Fakat elbette itibarkurtaran askeri ekilme, bir zafer deildirher ne kadar Senatr McCain, (baarszolduu) 2008 seimlerinde byleolduunda srar etmise de.

Barack Obama, Bakanlk seimlerinekatldnda, Iraktaki savan aleyhinde,Afganistandaki savan lehinde olduunuaka sylemiti. Dediini yapmalyd.

Petraeusu terfi ettirdi, isyan bastrmastratejisini benimsedi ve Afganistandaki

ordularn komutan olarak McChrystaliatad. McChrystal, asi tarzna sdkkalarak, Obamadan 40.000 asker talep etti

Obama, aylar sren bir mtaaladan sonra30.000 asker verdi ve bir ekilme takvimi

talep etti.

Ancak McChrystal iin bu noktasndamao tarzndan saknd ve Afganistandaisyan bastrma stratejisinin hevesli belki dehayli hevesli bir icracs oldu. Sivilkayplardan saknmak iin sper-kattlimatlar yaynlad, ki Amerikan

piydelerinin pek de onaylamad birpolitikayd. Dier ABD liderlerinin arayamesafe koyduu Cumhurbakan Hamid

Karzai ile scak ilikiler gelitirdi.Marjada hzl bir zafer kazanp blgeyiAfgan kuvvetlerine teslim edebileceinidnd. Aslnda tam bir baarszlkt.Taliban kuvvetlerinin kalbi saylanKandahardaki kilit harektn Eyll aynakadar ertelenmesi gerektiini syledi sonolarak da.

McChrystalin Harekt KomutanTmgeneral Bill Mayville bileAfganistann Vietnam gibi olacansylyor: Bir glibiyete benzemeyecek,glibiyet kokusu olmayacak hatta glibiyettad olmayacak mnakaaylaneticelenecek. Hastings, makalesini uekilde noktalyor: Glibiyet, grnene

baklrsa, gerekten mmkn deil. inbandaki kii Stanley McChrsytal olsabile.

O halde McChrystalin yerinde olsan

z neyapardnz? Uakta size elik edip ikiziyafetine katlmas iin Solcu bilinen birRock and Roll dergisi arr, ynetimlealay edip kmsersiniz. Kovulmanzkesindir. Ve gelecekte yaplacakmnakaann size bulamayacaanlamna gelir bu.

Obama ne yapabilirdi ki? McChrisytalikovmak zorundayd. Ondan sonra da scak

patatesi onu reddedemeyecek olanPetraeusa att. Gelecek yl ya da ondan

27


28/29


sonraki yl, Obama ve Petraeusunmalubiyet sulamalarn bakasnnzerine ykmaya alacaklar srkleyici

bir oyun olacak.

Ar sa, Dick Cheney ve Rumsfeldinahbaplar yle kanmaz ama. Onlarnstatlarndan biri olan Diana West isyan

bastrma kbusu sryor diyor. Ona greisyan bastrma askerlerin, bir bilgisayarodasnda solcular nezdinde anlam olanama cephede dehete drmekten baka

bir eye yaramayan kltrel izfiyetfantezilerini uygulama anlamna gelir.Daha az ineleyici bir gr ise emeklialbay Douglas Macgregora ait:

Trilyonlarca dolar harcayarak slamdnyasnn kltrn yenidenekillendireceimiz fikri bsbtnanlamszdr.

Macgregor hakl elbet. Politika seeneklerineler? Ar sa sonsuz sava istiyor.Bunun tek alternatifi, erkenden tamekilmedir. Obama, birinci seeneiistemiyor ve ikincisini benimsemekten desiyaseten korkuyor. Bu yzden de CIA

bakan Leon Panettay sylei iin ABCBewse gnderiyor ve Afganistandailerleme kaydetmenin daha zor olduunu,ilerlemenin beklenenden daha yavagerekleeceini syletiyor. Gerekten deyle.

28


29/29


Ponzi Solitaire

Gazete okumak, irkiltici bir tecrbeolabilir. Amerikan gazeteleri bu yl 26Temmuzda birbiriyle elien iki haberyaynladlar. USA Todayin ilk habermakalesinde, ayda bir yaynladekonomist tahminleri vard ve manetyleydi: Ekonomistlerin iyimserliiazalyor. Avrupadaki karklk,istihdamdaki yavan art, zayf konut

piyasas ve fabrika ktlarnda azalma,ABDnin 8.5 milyon istihdam kaybn ufakufak telafi etmesini imkanszlatracak gibi

grnyor. Ayrca, kresel mliistikrarszlktan da korku duyuyorlar.

Ekonomistler iyimser deiller, kimkuldur. Ekonomistlerin dnya pazarlarhakknda hilkatten gelen iyimserliklerinihayet gerekliin duvarna arpt.imizden bazlar bu sonuca ok dahanceleri varmt. O halde ayn gn, NewYork Timesn Amerikan sanayisindekrlarn katland haberini birinci

sayfadan vermesi nasl olur da mmknolur?

Cevap yine manette: Sanayi, krnkesinti artyla katlyor. Sanayinin dahafazla maml satmasndan ileri gelmiyor.Aslnda daha az maml satyor. Fakatmliyetleri azaltyor yani ii karyor.

Yeterince ii karr ve kalan iilerindaha ok almasn salarlarsa, daha az

sat yapsalar da daha fazla kryapacaklarn kefetmiler. Verimliliinzaferi olarak adlandrlyor bu. Bank ofAmerica Merrill Lynch baekonomistiEthan Harris bu konuda ok drst:irketler kr yapabilmek iin iilikmliyetlerinden ksyorlar.

Ancak New York Timesn da kaydettiizere kazancn byk bir ksm genelekonomiye deil de hissedarlara gidiyor.Ve Sanayi, bunun geici bir zm olarakkalmasn istemiyor. Satlar iyilese bile

daha fazla alan istihdam etmeyiplanlamyorlar. Bilakis byk bir firmannCEOsu yle diyor: Daha fazlakapasiteyi ne zaman ilave edeceimiz, dertettiimiz son eydir. Bundan ziyde, daha

fazla esneklik kazanmak iin tmoperasyonel sistemimizi yenidenekillendiriyoruz.

Amerikan sanayisi (ve dnyadaki diersanayiler) gelecee doru krn artrmannsihirli formln m bulmu oluyorimdi?Dalga geiyor olmalsnz. Henry Ford1920lerde alanlarna kural olandandaha yksek maa veriyordu nk,dediine gre, alanlarnn onun

mterisi olmalarn istiyordu. Onunhalefleri bugn Kuzey Amerikadakiigcn son be yl ierisinde yzde 50orannda azalttlar. Daha fazla kr amadaha az mteri. Keynes ve Kaleckinindeindikleri etkin talep hakknda pek bir

problem yok. Orta vadeli hesaplara gre,yeterli mteri olmazsa, yeterli satolmayacak ve ok gemeden kr kuruyupgidecektir. i saysn azaltarak ve kalaniileri de ok almaya zorlayarak krnartran sanayi ok ksa vadede krnkatlayacaktr ta ki deflasyon duvarylakarlaana dek. O vakit toslayacaktr.

Bunu gremiyorlar m? Elbette ki bazlargryor ama zevki ye, i ve neeli ol zirayarn lebiliriz ilkesine gre i yapyorlar.Buna Ponzi solitaire diyebiliriz. u bildiksaadet zincirlerinde (Ponzi dalaverelerinde)operatr, iskambil kule kene dek dier

insanlar

tufaya getirir t

pk

Bernie Madoffvakasnda olduu gibi. Ponzi solitairedeise kaza olana dek kendini tufaya getirirsin.Ve tpk sradan saadet zinciri yatrmclar(potansiyel kurbanlardr) kaznn ancakkendi kazanlarn almalarndan sonraolmasn mit etmeleri gibi Ponzi solitaireoyuncular da (sanayideki yneticiler) tmsanayi kmezden evvel ahsikazanlaryla birlikte kaacaklarn mitediyorlar. yi anslar!

immanuel wallerstein makaleler

Documents