รายงานวจยเรอง

แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา

Trend in Sangha’s Role towards Thai Politics

in the Next Two Decades

โดย

พระมหาหรรษา ธมมหาโส (นธบณยากร), รศ.ดร.

โครงการวจยนเปนสวนหนงในโครงการวจยพทธศาสนศกษา

ของ

ศนยพทธศาสนศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ป พ.ศ. ๒๕๕๗

รายงานวจยเรอง

แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา

Trend in Sangha’s Role towards Thai Politics in the Next Two

Decades

โดย

พระมหาหรรษา ธมมหาโส (นธบณยากร), รศ.ดร.

โครงการวจยนเปนสวนหนงในโครงการวจยพทธศาสนศกษา

ของ

ศนยพทธศาสนศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ป พ.ศ. ๒๕๕๗

ขอมลและความเหนในงานวจยนเปนของผวจย ศนยพทธศาสนศกษาไมจ าเปนตองเหนดวยเสมอไป

(ก)

ชอโครงการวจย แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา

ชอผวจย พระมหาหรรษา ธมมหาโส (นธบณยากร), รศ.ดร.

บทคดยอ

การศกษาวจ ยเรอง “แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา

(๒๕๕๖-๒๕๗๖)” จากการศกษาเอกสาร งานวจย การสมภาษณ การประชมกลมยอย และการ

สมมนาในเวทตางๆ ทาใหพบบทบาททพงประสงคใน ๖ ประเดนหลกคอ (๑) บทบาทในฐานะ

วศวกรจดการความขดแยงโดยพทธสนตวธ (๒) บทบาทพระสงฆกบการชแนะและชนาทางการเมอง

(๓) บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐตามระบอบประชาธปไตย (๔) บทบาทในการใชสทธ

วพากษวจารณนกการเมองและนโยบายแหงรฐ (๕) บทบาทในการชมนมเพอเรยกรองความตองการ

ทางการเมอง (๖) บทบาทในการใชสทธเลอกตงนกการเมอง

ในขณะทชมชน และสงคมกาลงเผชญหนากบความแตกแยกและแบงฝายอยางราวลก

ในชวง ๑๐ กวาป บทบาททถอไดวาเปนภารกจเรงดวนของของพระสงฆคอการเขาไปหนาท

“วศวกรสนตภาพ” เพอเสรมสรางความปรองดองใหเกดขนแกสงคมไทยตามนโยบายของรฐบาล

และขอเสนอแนะ คณะกรรมการอสระตรวจสอบและคนหาความจรงเพอการปรองดองแหงชาตทวา

“บคลากรทางศาสนาควรเพมบทบาทในการลดความแตกแยก สงเสรมสนตภาพ และแกไขความ

ขดแยงในสงคมโดยสนตวธ” ฉะนน “ทกฝายควรใหความสาคญกบการฟนฟหลกศลธรรมและ

จรยธรรม และสนบสนนใหสถาบนศาสนาเขามามบทบาทในการลดความขดแยง และยตการใชความ

รนแรง” โดยการเปดพนทใหพระสงฆเขาไปเปนผนากระบวนการกลมเปดเวทพดคยเพราะ

คณสมบตเดนของพระสงฆคอ “การเปนนกฟงทด” (Mindful Listening) เพราะดารงความเปนกลาง

ระหวางผทไมมสวนไดสวนเสยในกลมตางๆ

นอกจากน การปกครองในระบอบประชาธปไตยมความเชอวา “การปกครองระบอบ

ประชาธปไตยทดมจดเรมตนมาจากพลเมองทด” พระสงฆถอวาเปนพลเมองของประเทศชาตทควร

เขาไปทาหนาทในการชวยรฐพฒนา “คนด” ใหกลายเปน “พลเมองทด” ของประเทศชาต และของ

โลก ซงหลกการในพระพทธศาสนาเออตอแนวทางในการพฒนาดงกลาว ไมวาจะเปนหลกสงคห

(ข)

วตถธรรม หลกสจรตธรรม หลกคารวธรรม หลกเมตตาธรรม และหลกสนตธรรม ในการพฒนา

พลเมองอยางรอบดานจาเปนตองเปดใจใหมการพดคยและวพากษวจารณกลมคนตางๆ พระสงฆ

ควรพฒนาทกษะใน การทจะสอสารทางการเมอง (Political Communication) โดยเขาใจวธการและ

กระบวนการสอสารทงระบบตามหลก SMCR 1ประกอบดวย ผสง (Source) ขอมลขาวสาร

(Message) ชองทางในการสง (Channel) และ 1ผรบ (Receiver) (๔) การเปดใจ (Open Mind) รบ

ฟงจากรฐ ผนา หรอนกการเมองดวยใจทเปนกศล

ในปจจบนและอนาคตนน การดาเนนกจการทางการเมองของพระสงฆโดยการชมนมเพอ

ประทวงนกการเมองหรอรฐนน แมวาประเพณในสงคมไทย พระธรรมวนย และกฎหมาย

รฐธรรมนญจะเปดพนทให (ก) พระสงฆสามารถดาเนนการประกาศควาบาตรดวยมตของสงฆ ทง

ระดบหมบานจนถงระดบประเทศตอกลมบคคลทกระทาผดตอพระพทธศาสนา (ข) ควาบาตรตอรฐ

หรอนกการเมอทดาเนนนโยบายกระทบตอวถวถชวตของพลเมองและวถธรรมของชมชน สงคม

และศาสนา เพอรกษาผลประโยชนและวฒนธรรมอนดงามของสงคมไทย แตพระสงฆควรระมดระวง

ทาทการแสดงออกทางกาย วาจา และใจเพราะอาจจะสงผลตอความอยรอดพระพทธศาสนาในรป

ขององคกรในระยะสน และระยะยาว โดยดาเนนการประทวงภายใตเกณฑชวดใน ๓ ประเดนคอ (๑)

แนวคด (Concept) (๒) เนอหา (Content) และ (๓) บรบท (Context)

สาหรบแนวโนมบทบาทพระสงฆกบสทธการเลอกตงในอนาคตขนอยตวแปร ๓ ประการคอ

(๑) การดาเนนนโยบายของรฐ ตอพระพทธศาสนาทขาดความเขาใจ และไมสนบสนน

พระพทธศาสนาอยางจรงจง แมวาประชาชนสวนใหญของสงคมไทยจะนบถอพระพทธศาสนากตาม

(๒) การขาดการตระหนกรของนกการเมองตอชาตากรรมของพระพทธศาสนา ทงในเชงพฤตนย

และนตนย (๓) การดาเนนนโยบายของศาสนกและศาสนาอนๆ ทกระทบตอความรสกของ

พทธศาสนกชน หรอการไมสามารถทปองกนมใหศาสนาหรอศาสนกของศาสนาอนๆ ทาราย หรอ

กระทาการณทบ นทอนพระพทธศาสนาในลกษณะตางๆ

(ค)

Project Title Trend in Sangha’s Role towards Thai Politics

in the Next Two Decades

Name of the Investigators Assoc. Prof. Phramaha Hansa Dhammahaso (Nithibunyakorn)

Abstract

Research into the ‘direction and role of the monastic sangha in Thai politics over the

next two decades (2013-2033)’ obtained from various documents, research reports, group

forums, and seminars reveals six key functions of the sangha: 1) the role of dealing with

social conflict by using Buddhist methods of peace; 2) the role of offering political advice

and guidance; 3) the role of developing people in accord with democratic principles; 4)

exercising the right to criticize politicians and state policies; 5) the role in gathering together

in order to make political requests; 6) the role in exercising the right to vote.

The political gatherings and the deepening rift in society between political factions in

Thailand over the past ten years have created an urgent need for the sangha to perform

the role of ‘peace engineer,’ in order to foster reconciliation in Thai society. This accords

with those government policies and recommendations by independent inquiry committees

aiming for national unity, which state: ‘Religious personnel should increase their role in

reducing social conflict, fostering peace, and attending to social discord through peaceful

means.’ Therefore, ‘Each party should give importance to restoring moral and ethical

principles, and support religious institutions to have a role in decreasing conflict and

bringing an end to violence.’ This can be achieved by giving the monastic community the

leadership in establishing forums for discussion. Essential attributes of the members of the

monastic community include being ‘mindful listeners’ and not having personal interests at

stake in regard to one party or another.

Moreover, principles of democratic governance state that ‘a good democratic

government begin with virtuous citizens.’ The monastic sangha sees it as everyone’s

responsibility to help the state develop people in virtue for the welfare of the nation and the

world. Many Buddhist teachings are conducive to this development, including the four bases

(ง)

of social solidarity (sangaha-vatthu), the principles of honesty (sucarita-dhamma), the

principles of respect (gārava-dhamma), the principles of loving-kindness (mettā-dhamma),

and the principles of peace (santi-dhamma). A comprehensive development of the general

public requires a healthy discussion and constructive criticism between various parties.

Members of the monastic community should acquire skills for engaging in political

discussion by understanding and applying the model of communication referred to as

SMCR, which includes: needs of the Sender, compatible Messages, compatible Channels,

and needs of the Receiver. Furthermore, one should maintain an open mind, by listening to

those government leaders and politicians with a wholesome state of mind.

In regard to present and future political activities and demonstrations, the tradition of

Thai society, the monastic discipline (Vinaya), and constitutional laws permit the monastic

sangha the following expedients: A) with consensus by the wider monastic community, the

monks can announce the measure of ‘turning over the almsbowl,’ both on a village and a

state level, in order to protest against individuals who violate the Buddhist religion; B) ‘Turn

over the almsbowl’ vis-à-vis the state or vis-à-vis those politicians who enact policies having

an adverse effect on the lives of the general public or on righteous principles belonging to

religion or society, in order to preserve the wellbeing and goodness of Thai society. Sangha

members should be careful, however, in how they express themselves by way of body,

speech, and mind, because their actions may affect the survival of Buddhist institutions,

both in the long term and the short term. Their protests should be performed by using the

three criteria of (1) concept; (2) content; and (3) context.

The role of the sangha in regard to voting in future elections depends on three

variables: (1) the government through a lack of understanding passes state policy

negatively affecting Buddhism, or it neglects Buddhism, even though the majority of Thai

people are Buddhists; (2) there is a lack of awareness by politicians of the course and

development of Buddhism, both in a factual sense and in a legal sense; (3) adherents of

other religious traditions enact policy that is considered hostile by Buddhists, or Buddhists

feel they cannot defend themselves against harmful or undermining actions by members of

other religious traditions.

(จ)

กตตกรรมประกาศ

ขอนอมถวายความพากเพยรอยางแขงขนจากการจดท าวจยเลมนเปน “พทธบชา” แดองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พระผซงเปนสญลกษณแหง “สนตภาพ” และ ทรงชเครองมอแหง “สนตวธ” ในการยางกาวไปสสนตภาพ อกทง ทรงเปดพนทใหพระสงฆไดมบทบาทส าคญในการน าหลกธรรมซงเปรยบประดจ “เมลดพนธแหงสนตภาพ” ไปหวานในจตของบคคล ชมชน และสงคมตาม “ปฐมบรมพทโธบาย” ทวา “เธอทงหลาย จงเทยวไปเพอเกอกล เพอความสข และเพออนเคราะหชาวโลก”

ขออนโมทนาขอบคณศนยพทธศาสนศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลยทไดใหการสนบทนในการท าวจยครงนเปนจ านวนเงน ๑๕๐,๐๐๐ บาท พรอมกนน ขออนโมทนาขอบคณ ศ.กตตคณปรชา ชางขวญยน ผอ านวยการศนยพทธศาสนศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย ทมบทบาทส าคญในการผลกดนใหผวจยไดด าเนนการศกษาวจยเรองน โดยการใหการชวยเหลอ และใหค าแนะน า พรอมทงใหก าลงใจแกผวจยดวยดเสมอมาตลอดชวงระยะเวลา ๑ ปในการศกษาวจย

ขออนโมทนาขอบคณ ศ.ดร.บวรศกด อวรรณโณ เลขาธการสถาบนพระปกเกลา ทไดเปดโอกาสใหผวจยไดเขารบการศกษาในหลกสตรการเมองการปกครองส าหรบผบรหารระดบสง (ปปร.) รนท ๑๕ ภายใตการสนบสนนของพระพรหมบณฑต, ศ.ดร. อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนโมทนาขอบคณ รศ. ดร.นยม รฐอมฤต ผนวยการวทยาลยหลกสตรการเมองการปกครอง สถาบนพระปกเกลา และคณาจารยของสถาบนพระปกเกลาทกทานทม ทมสวนส าคญในการใหค าปรกษา และชแนะ พรอมทงใหองคความรเกยวกบการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยตลอดเวลา ๑๐ เดอน ซงการเรยนในหลกสตรน ท าใหผวจยเปดโลกทศนเกยวกบการเมองการปกครอง และเออตอการศกษางานวจยเลมนไดอยางลมลก และรอบดานมากยงขน

ขออนโมทนาขอบคณนกศกษารวมรนในหลกสตรการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยส าหรบผบรหารระดบสง (ปปร.) รนท ๑๕ สถาบนพระปกเกลา ซงประกอบดวยสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกรฐสภา ขาราชการระดบสงทงภาครฐ และเอกชน รวมไปถงนกการทต และผบรหารระดบสงของมหาวทยาลย ทมสวนส าคญในการใหค าปรกษา แลกเปลยน สมภาษณ และวพากษประเดนตางๆ เกยวกบงานวจยจนท าใหงานนสามารถดงบทบาทเดนของพระสงฆกบการเมองออกมาไดสอดรบกบสถานการณปจจบน และความเปนจรงของสงคมมากยงขน

ขออนโมทนาขอบคณ คณวทยา คชรกษ คณยายนทรา คชรกษ และ ดร.สเมธ โสฬสยงคอยอ านวยความสะดวกใหแกผวจยในขณะเดนทางไปเขยนงานทเขอนทาทงนา จ.กาญจนบร อกทงอนโมทนาโยมศรเพญ จตทะศร ผบรหารศนยพฒนาศาสนาแคมปสน จ.เพชรบรณทมสวนส าคญในการใหการอนเคราะหทพกแกผวจยทเดนทางไปเขยนงาน

(ฉ)

อนโมทนาขอบใจนสตปรญญา สาขาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ซงประกอบดวยพระมหาวฒนา ปญญาทโป พระมหาอดเดช สตวโร โยมเบญจวรรณ วงศชแกว โยมอดม จนทรรวงาม และวรญญา เถากล ทท าหนาทในการชวยคนควา และรวบขอมลจากแหลงตางๆ และประชมกลมยอยในหลายๆ เวท จนท าใหงานวจยนประสบความส าเรจในระยะเวลาตามทก าหนด

ขออนโมทนาขอบคณ เจาหนาทหองสมดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

จฬ าล งกร ณ มหาวทยาลย มหาวทยาลย ธ ร รมศาสตร มหาวทยาลย เ กษตรศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม สถาบนพระปกเกลา หอสมดแหงชาต และแหลงคนควาอนๆทไดใหความ

สะดวกเกยวกบการคนควาหาขอมลในการท าวจย ขออนโมทนาขอบคณโยมสงเวยน หรอโยมเลก

เจาหนาทของศนยพทธศาสนศกษา ทท าหนาทประสานงานและใหขอแนะเกยวกบกระบวนการท างาน

ดวยดเสมอมา

ขอผลานสงสแหงคณงามความดอนเกดจากการศกษาวจยในครงนจงโปรดมแกคณพอพบ คณแมสมบต นธบณยากร และ คร อปชฌาย อาจารย ผมอปการคณทกทานทผวจยไมสามารถทจะเอยนามได และขอใหสรรพสตวทงหลายในโลกนจงอยรวมกนอยางสนตสบไป.

พระมหาหรรษา ธมมหาโส (นธบณยากร) ๑ มกราคม ๒๕๕๗

(ช)

ค าอธบาย สญลกษณ และค ายอชอคมภรในพระพทธศาสนา

(เฉพาะทใชในงานวจยฉบบน)

๑. ค ายอภาษาไทย

๑.๑ ค ายอเกยวกบพระไตรปฎก

อกษรยอในวทยานพนธฉบบน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย การอางองใชระบบระบ เลม/ขอ/หนา หลงค ายอชอคมภร ดง

ตวอยางเชน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๖/๑๐ หมายถง ทฆนกาย มหาวรรค พระไตรปฎก เลมท ๑๐ ขอท

๑๖ หนา ๑๐

พระวนยปฎก

ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

ท.ส. (ไทย)= สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย)

ท.ม. (ไทย)= สนตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย)

ท.ปา. (ไทย)= สนตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย)

ม.ม. (ไทย)= สนตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย)

ม.ม. (ไทย)= สนตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย)

(ซ)

ม.อ. (ไทย)= สนตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย)

ส .ส. (ไทย)= สนตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย)

ส .สฬา. (ไทย)= สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย)

ส .ม. (ไทย)= สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย)

อง.ทก. (ไทย)= สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ตก. (ไทย)= สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย)

อง.จตกก. (ไทย)= สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ปญจก. (ไทย)= สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย)

อง.อฏฐก. (ไทย)= สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ทสก. (ไทย)= สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทสกนบาต (ภาษาไทย)

ข.ส. (ไทย)= สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต (ภาษาไทย)

ข.ป. (ไทย)= สตตนตปฎก ขททกนกาย ปฎสมภทา (ภาษาไทย)

ข.อป. (ไทย)= สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)

ข.พทธ. (ไทย)= สตตนตปฎก ขททกนกาย พทธวงศ (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก

อภ.ว. (ไทย)= อภธรรมปฎก วภงค (ภาษาไทย)

อภ.ก. (ไทย)= อภธรรมปฎก กถาวตถ (ภาษาไทย)

(ฌ)

๑.๒ ค ายอเกยวกบคมภรอรรถกถา

อกษรยอทใชอางองคมภรอรรถกถา ใชระบบระบชอคมภร ล าดบเลม (ถาม) / หนา

ตวอยางเชน ท.ส.อ. (บาล) ๘๐ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หมายถง ทฆนกาย สมงคล

วลาสน สลขนธวคคอฎฐกถา ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

อรรถกถาพระสตตนตปฎก

ท.ส.อ. (บาล)= ทฆนกาย สมงคลวลาสน สลขนธวคคอฏฐกถา (ภาษาบาล)

ท.ม.อ. (บาล)= ทฆนกาย สมงคลวลาสน มหาวคคอฏฐกถา (ภาษาบาล)

ท.ม.อ. (ไทย)= ทฆนกาย สมงคลวลาสน มหาวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

ม.ม.อ. (ไทย)= ทฆนกาย ปปญจสทน มลปณณาสกอฏฐกถา (ภาษาบาล)

อง.ทก.,ตก.อ. (บาล)= องคตตรนกาย มโนรถปรณ ทกาทนปาตอฏฐกถา (ภาษาบาล)

อง.ทสก.อ. (บาล)= องคตตรนกาย มโนรถปรณ ปญจกาทนปาตอฏฐถา (ภาษาบาล)

อง.ทสก.อ. (ไทย)= องคตตรนกาย มโนรถปรณ ปญจกาทนบาตอรรถกถา(ภาษาไทย)

ข.ส.อ. (บาล)= ขททกนกาย ปรมตถโชตกา สตตนปาตอฏฐกถา (ภาษาบาล)

ข.ชา.อ. (บาล)= ขททกนกาย ชาตกอฏฐกถา (ภาษาบาล)

ข.พทธ.อ. (บาล)= ขททกนกาย มธรตถวลาสน พทธว สอฎฐกถา (ภาษาบาล)

ปกรณวเสส

มลนท. (บาล)= มลนทปญหาปกรณ (ภาษาบาล)

สารตถ. (บาล)= สารตถทปน (ภาษาบาล)

(ญ)

สารบญ เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย ก-ข

บทคดยอภาษาองกฤษ ค-ง

กตตกรรมประกาศ จ-ฉ

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ ซ-ฌ

สารบญ ญ-ฏ

บทท ๑ บทน า ๑

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑

๑.๒ วตถประสงคในการวจย ๖

๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๖

๑.๔ ขอบเขตของการศกษา ๖

๑.๕ ค าจ ากดความของศพททใชในการวจย ๗

๑.๖ ผลงานวจยทเกยวของและเอกสารอางอง ๘

๑.๗ วธด าเนนการวจย ๑๑

๑.๘ สถานทท าการวจย ๑๔

๑.๙ หนวยงานทน าผลการวจยไปและผลทจะไดรบ ๑๔

๑.๑๐ ประโยชนทไดรบ ๑๕

บทท ๒ บทบาทพระสงฆกบการเมองในประเทศศรลงกา พมา และกมพชา ๑๖

๒.๑ ความหมายของบทบาท ๑๗

๒.๒ ความหมายและขอบเขตของการเมองในบรบทสมยใหม ๑๘

๒.๓ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในตางประเทศ ๒๙

(ฎ)

๒.๓.๑ บทบาทพระสงฆกบการเมองในประเทศศรลงกา ๓๐

๒.๓.๒ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในประเทศพมา ๓๖

๒.๓.๓ บทบาททางการเมองของพระสงฆกมพชา ๔๓

บทท ๓ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในสงคมไทย ๕๒

๓.๑ บทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในยคสมบรณาญาสทธราชย ๕๕

๓.๑.๑ บทบาทในฐานะเปนทปรกษา ๕๗

๓.๑.๒ บทบาทในฐานะผสนบสนนกระบวนการสรางสนตภาพ ๖๐

๓.๑.๓ บทบาทในการชแนะผน าทางการเมอง ๗๒

๓.๑.๔ บทบาทในการชวยเหลอกจการบานเมอง ๗๖

๓.๑.๕ บทบาทในการดอแพงตออ านาจรฐ ๘๓

๓.๑.๖ บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองตอผปกครอง ๙๐

๓.๒ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในในยคประชาธปไตย ๙๔

๓.๒.๑ บทบาทในฐานะเปนทปรกษา ๙๕

๓.๒.๒ บทบาทในการชแนะและชน าทางการเมอง ๙๘

๓.๒.๓ บทบาทในการสนองตอบตอนโยบายทางการเมอง ๑๐๕

๓.๒.๔ บทบาทในการไกลเกลยประนประนอมขอพพาททางการเมอง ๑๐๗

๓.๒.๕ บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองความตองการจากรฐ ๑๑๑

๓.๒.๖ บทบาทในการสนบสนนพรรคการเมอง ๑๒๓

๓.๒.๗ บทบาทในการลงสมครรบการเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร ๑๒๗

บทท ๔ บทบาทพระสงฆกบการเมองในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท ๑๓๑

๔.๑ รฐกบการเมองการปกครองในความหมายของพระพทธศาสนาเถรวาท ๑๓๒

๔.๒ บทบาทของพระพทธเจาและพระสาวกกบการเมองในสมยพทธกาล ๑๓๗

๔.๒.๑ บทบาทในการใหค าปรกษา ๑๓๘

๔.๒.๒ บทบาทในการชแนะ และชน า ๑๔๒

๔.๒.๓ บทบาทในการไกลเกลยประนประนอมขอพพาท ๑๕๑

๔.๒.๔ บทบาทในการประทวงตอผน าทางการเมอง ๑๖๕

๔.๒.๕ บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐ ๑๖๗

๔.๒.๖ บทบาทในการน าการเมองมาเปนฐานสรางความเปนใหญ ๑๖๘

(ฏ)

๔.๓ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในสมยหลงพทธกาล ๑๗๑

๔.๔ ธรรมวนย: เกณฑในการแสดงบทบาทของพระสงฆกบการเมอง ๑๗๓

บทท ๕ แนวโนมของบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา ๑๙๔

๕.๑ บทบาทในฐานะวศวกรจดการความขดแยงโดยพทธสนตวธ ๒๐๒

๕.๒ บทบาทพระสงฆกบการชแนะน าและชน าทางการเมอง ๒๑๙

๕.๓ บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐตามระบอบประชาธปไตย ๒๓๐

๕.๔ บทบาทในการใชสทธวพากษวจารณนกการเมองและนโยบายแหงรฐ ๒๔๗

๕.๕ บทบาทในการชมนมเพอเรยกรองความตองการทางการเมอง ๒๕๓

๕.๖ บทบาทในการใชสทธเลอกตงนกการเมอง ๒๖๖

บทท ๖ บทสรป และขอเสนอแนะ ๒๘๑

๖.๑ บทสรป ๒๘๑

๖.๒ ขอเสนอแนะจากการวจย ๒๙๖

บรรณานกรม ๓๐๕

ประวตผวจย ๓๑๙

บทท ๑

บทนา

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา

พระพทธศาสนาเปนศาสนาสาคญในทวปประเทศเอเชย ซงมบทบาท และมอทธพล

อยางยงตอการศกษา สงคม จตวทยา เศรษฐกจ และการเมอง ซงสะทอนผานแงมมมอง

ทางดานปรชญา พธกรรม ความเชอ วฒนธรรม ประเพณ และวถปฏบตของพระสงฆและ

พทธศาสนกชนทยดถอเปนหลกปฏบต๑ และเมอวเคราะหอทธพลของพระพทธศาสนาผาน

สงคมสงคมไทยจะพบวา พระสงฆกบชาวบานมความสมพนธทดตอกนมาเปนระยะเวลาอน

ยาวนานกวา ๗๐๐ กวาป

บทบาทและความสาคญของพระสงฆในฐานะปจเจก และองคกรสามารถวเคราะหได

จากความสมพนธระหวางพระสงฆกบนกปกครอง และประชาชนทวไปตงแตสมยสโขทยเปนตน

มา พระสงฆทาหนาทสาคญในฐานะเปนทปรกษาของพระมหากษตรย และบางครงสามารถ

นาเสนอทางเลอกของการตดสนของกษตรยตอการบรการกจการบานเมองดงจะเหนไดจากพอ

ขนรามคาแหง พระญาลไท และสมเดจพระนเรศวรมหาราช หรอกรณทชาวบานบางระจนท

กาลงเผชญหนากบสงคราม พระสงฆไดเขาไปมบทบาทสาคญในการเสรมสรางพลงใหแก

นกการเมอง และประชาชน เพอใหบานเมองสามารถผานวกฤตการณตางๆ มาได จะเหนวา

ประวตศาสตรของการพฒนาชาตบานเมองตงแตสมยสโขทยเปนตนมานน พระสงฆไดเขามา

ชวยเปน “แกนกลาง” ในการเชอมทงผปกครอง และประชาชนใหสามารถอยรวมกนอยางสนต

สขบนพนฐานของการนาเสนอหลกการทางพระพทธศาสนา

เมอถงจดเปลยนแหงยคสมย พระสงฆทนบถอพระพทธศาสนาแบบเถรวาทบางกลม

ทงในประเทศศรลงกา พมา กมพชา รวมถงประเทศไทย ไมไดดารงตนใหอยในสถานะและ

บทบาทของตนเองในแงมมของการเปน “ทปรกษาของผปกครอง” โดยการนาเสนอ

ทศพธราชธรรมเทานน หากแตเขาไปเกยวของกบการการเมองทงโดยตรงและโดยออม ไมวาจะ

เปนพระสงฆในประเทศศรลงกาทเขาไปเลอกตงนกการเมอง และเขารบสมครเลอกตงเปน

นกการเมอง พระสงฆในประเทศพมาไดเดนขบวนควาบาตรรฐบาลทหารพมา หรอเขาไปรวม

สนบสนนกลมคนทตวเองชนชอบใหเปนนกการเมองเพอปรบเปลยนนโยบายทางการเมองให

สอดรบกบสงทตวเองประสงค

๑Jerrold Schecter, The new face of Buddha: Buddhism and Political power in Southeast

Asia, (London:Victor Gollancz LTD, 1967), Introduction XI.

๒

แนวโนมการเดนขบวนเพอประทวงรฐบาลหรอนกการเมองดงกลาว ไดเกดขนใน

สงคมไทยอยางชดเจนเชนเดยวกน และไดรบการจดตงเปนขวนการมากยงขนในชวงเวลาท

สงคมไทยกาวเขาไปสระบอบการเมองการปกครองแบบประชาธปไตย และในหลายกรณ หรอ

เหตการณพระสงฆไดเขาไปประทวงเพอเรยกรองตองการ และความชอบธรรม เชน กรณการ

เรยกรองความชอบธรรมใหแกพระพมลธรรม (อาจ อาสภะมหาเถระ) กรณการเรยกรองให

บรรจพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต และกรณของพระสงฆทเขาไปรวมสนบสนน

ขบวนการทางการเมองของมวลชนเสอแดง และเสอเหลอง

กรณศกษาดงกลาวมไดปรากฏขนเฉพาะกลมพระสงฆทประทวงเพอตอตานรฐบาล

เพอเรยกรองความตองการเทานน แตบางสถานการณพระสงฆบางกลมไดสนบสนนทาทของ

รฐบาลใหดาเนนการบางอยางโดยการตความหลกการทางพระพทธศาสนาเพอใหรฐบาลเกด

ความชอบธรรมในการตดสนใจทางการเมองดงเชนกรณของพระกตตวฑโฒทชวา “การฆา

คอมมวนสตไมบาป” แนวทางดงกลาวทาใหนกวชาการบางทานมองวาพระสงฆพยายามทจะทา

ใหรฐบาลเกดความชอบธรรมในการสลายการชมนม จบกม และคมขงนกการเมอง นสต

นกศกษา ประชาชน และพระสงฆฝายซาย๒ สอดรบกบผลงานวจยของรตนาภรณ พงษพฒนา

ทศกษาพระพทธศาสนากบการเมองวา “รฐบาล และผนาทางการเมองในประเทศทนบถอ

พระพทธศาสนาพยายามอยางยงทจะนาหลกการทางศาสนามาสรางความชอบธรรมทาง

การเมอง”๓

บทสรปของรตนาภรณ พงษพฒนาไดสอดรบกบบทบาทของพระสงฆกบการเมองใน

ประเทศศรลงกา และพมาอยางมนยสาคญ เพราะพระเจาทฏฐคามนอภยในขณะทพงรบกลม

ทมฬทรงใหพระสงฆเปนทพหนาในการสรางความชอบธรรมทางการเมอง และเมอเกดความ

สญเสยในการสรบ พระสงฆไดพยายามจะปลอบโยนพระเจาทฏฐคามนอภยทเสยกาลงใจจาก

การผดศลเนองจากการฆาชาวทมฬจานวนมากวา “พระองคอยากงวลไปเลย การฆาบคคลท

เปนมารของศาสนาไมถอวาเปนบาป”๔ ในขณะทประเทศพมาป พ.ศ.๒๔๙๒ อนเหนวา

พระสงฆและศาสนาควรมบทบาทมากขนในการเมองพมา จงประกาศอดมการณของประเทศ

เปน “พทธสงคมนยม” โดยตความมารกซสมและทดลองผสานเขากบหลกของพทธศาสนา

๒ สมบรณ สขสาราญ, ความขดแยงทางการเมองและบทบาทของพระสงฆกรงเทพมหานคร,

สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, ๒๕๒๒, น. ๑๕. ๓ รตนาภรณ พงษพฒนา “การใชศาสนาสรางความชอบธรรมทางการเมองของรฐบาลพมา”

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๗. ๔ พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), พระพทธศาสนากบประชาธปไตย, (กรงเทพฯ:

คณะกรรมการศาสนาเพอการพฒนา, ๒๕๓๕), น.๑๔-๑๕.

๓

ภายใตกรอบแนวคดวาลทธสงคมนยม๕ ซงทาใหพระสงฆเขาไปเปนแนวรวมและสนบสนนเปน

จานวนมาก

จากปรากฏการณดงกลาว ทาใหเกดคาถามสาคญตอบทบาทและทาทของพระสงฆ

ทงในเชงปจเจก และองคกรวา “สอดรบ และเหมาะสมกบหลกการ หรอแนวคดพนฐานใน

พระพทธศาสนาหรอไมอยางไร” แททจรงแลว พระพทธเจาไดออกแบบ หรอวางสถานะของ

พระสงฆใหมบทบาทพระสงฆไมควรยงเกยวโดยเดดขาดใชหรอไม หรอวาพระองคเลอกทจะเขา

ไปสมพนธกบความรนแรงทางการเมองในลกษณะยดหยนโดยใหเขาไปสมพนธไดในบางกรณ

คาวา “บางกรณ” นน สามารถวเคราะหไดจากการทพระพทธเจาเขาไปทาหนาทเปน

“ผไกลเกลยกรณพระญาตทาสงครามแยงนา”๖ และ “กรณการหามมใหพระเจาวฑฑภะทา

สงครามฆาลางเผาพนธเจาศากยะ”๗ ทาทของพระพทธเจาในลกษณะนสะทอนอะไรในบรบท

ของความขดแยงและความรนแรงทเกดขนกบนกการเมองและประชาชน คาถามคอ ในบาง

บรบททนกการเมองเผชญหนากบสงครามและความรนแรง” พระองคเลอกทจะทรงนงเงยบ เชน

กรณทพระเจาอชาตศตรสงกองกาลงไปโจมตและยดเมองเวสาล๘ หรอแมกระทงการทพระเจา

อชาตศตรส งทารายพระเจาพมพสารซงเปนบดา และเปนพระสหายของพระองค พระองคเลอก

ทจะไมเขาไปแทรกแซงประเดนความรนแรงเกยวกบการแยงชงอานาจทางการเมองในลกษณะ

ดงกลาว ยงกวานน ในกรณทพระเจาปเสนทโกศลทาศกษาสงครามกบพระเจาอชาตศตร

พระองคทราบเรองราวทเกดขนทงหมด จนทาใหพระองคตรสกบพระสงฆวา “ผชนะยอมกอเวร

ผแพยอมนอนเปนทกข”๙ ถงกระนน พระองคมไดเขาไปแทรกแซงสงครามระหวางสองแควนใน

ลกษณะดงกลาว

หากวเคราะหทาทของพระองคตอสงครามและความรนแรงขางตนอาจจะทาให

พระสงฆบางกลมสายเถรวาทตความ และสรปเองวา “หากความขดแยงและความรนแรง

เกยวของกบญาตทางสายเลอด พระสงฆสามารถเขาไปแทรกแซงได โดยเฉพาะประเดนความ

ขดแยงระหวางประชาชนในสงคมไทย” พระสงฆอาจจะออกไปทาหนาทระงบ หรอแสดงออกใน

๕ Melford Spiro, Buddhism and Society: the GreatTradition and its Burmese

Vicissitudes, second expanded edition, (USA: University of California Press, 1982), p. 389-390. ๖ มหามกฎราชวทยาลย, ขททกนกาย คาถาธรรมบท เลมท ๑ ภาคท ๒ ตอนท ๓, หนา ๓๖๓. ๗ ข.ส. (บาล) ๒๕/๔๗/๒๕, ข.ส. (ไทย) ๒๕/๔๗/๔๑, ๘ อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๒๒/๓๓. อง.สตตก. (บาล) ๒๓/๒๒/๑๕, อง.สตตก.อ. ๓/๒๒/๑๗๐. ๙ ส.ส. (ไทย) ๑๕/๑๒๕/๑๔๖-๑๔๘. ส.ส.๑๕/๑๒๖/๑๔๘-๑๔๙. ส.ส.อ.๑/๑๒๕-๑๒๕/๑๔๖-๑๔๗.

ส.ส.ฏ. ๑/๑๒๕-๑๒๖/๑๙๘.

๔

เชงสญลกษณหรอทางตรงระหวางคกรณทกาลงมขอพพาทกนอย แตหากเปนสงครามระหวาง

รฐตอรฐ พระสงฆอาจจะตองระมดระวงทาทในการเขาไปแทรกแซง หรอกระทาการอยางใด

อยางหนง

ปรากฏการณทพระพทธเจาตรสหามมใหพระสงฆเขาไปเกยวของในบางบรบทนน

กลบเปนประเดนทผปกครองรฐ หรอประชาชนตงขอสงเกตถงความไมเหมาะสมทพระสงฆจะ

เขาไปยงเกยวหรอสมพนธกบสงทไมไดใชภารกจหรอหนาทของตวเอง ซงประเดนนจะทาให

เกดการตความของคาวา “เหมาะสม” คออะไร ในกรณของพระเจาปเสนทโกศล๑๐

นนมองวา

พระสงฆควรจะอยในอาวาสเพอบาเพญสมณธรรมไมควรเขาไปเกยวของกบการเยยมชมการ

จดการกองทพซงเปนประเดนทางโลก และเกยวของกบการศลขอท ๑ จงมองเหนความไม

เหมาะสมทพระจะเขาไปเกยวของ

เมอเทยบกบสถานการณในสงคมไทยกลบพบวา พระราชาไดนมนตใหพระสงฆทา

หนาทประพรมนาพทธมนตทหารทกาลงจะเดนทางไปรบกบคนทมองวาเปนศตร อกทงเนนให

พระสงฆเทศนาเพอปลกเราเหลาทหารใหเกดความฮกเหมเพอใหตอสกบศตรตรงกนขาม ซงนน

หมายถงการสนบสนนใหเกดกระบวนการวาดวยการผดศลขอท ๑ ตามมา คาถามคอในสมย

พทธกาลพระเจาปเสนทโกศลมองวา เปนการไมเหมาะสมหากพระสงฆจะเขาไปเกยวของกบ

ทหารแมกระทงการเยยมชม หรอพกคางแรม แตในสถานการณปจจบนการเมองพยายามทจะ

ดงพระสงฆเขาไปใหกาลงใจโดยการประพรมนาพระพทธมนตใหทหารออกไปทาหนาทเพอฆา

เพอนมนษย หลกการเหลาน เราจะอธบายบทบาทและความสมพนธระหวางพระสงฆกบ

การเมองอยางไรจงจะอยในสถานะทถกตองและเหมาะสม

จากตวอยางเกยวกบบทบาททพระสงฆเขาไปสมพนธกบการเมองดงกลาวนน จงม

ความจาเปนตองกลบมาถามวา “บทบาททแทจรงของพระสงฆคออะไร” หากวเคราะหจากบท

บรบทตามหลกการในพระพทธศาสนาจะพบวา “บทบาทพระสงฆคอการศกษา การปฏบต การ

เผยแผหลกธรรม และการปกปอง และรกษาพระพทธศาสนา” คาถามคอ “การเขาไปเกยวของ

กบการการเมอง ถอไดวาเปนบทบาททควรจะเปน หรอตองเปนของพระสงฆตามหลกพระธรรม

วนยหรอไม” ประเดนทหลายทานพยายามจะตอบประเดนนในลกษณะทคลายคลงกนคอ “ตอง

นยามวาการเมองคออะไร” หากเขาใจชดเจนวาการเมองคออะไร หลงจากนน เราจงจะตอบได

วา พระสงฆควรเขาไปเกยวของหรอไม กลมคนทพยายามแสวงหาคาอธบายเกยวกบประเดนน

เชน พทธทาสภกข๑๑

พระพรหมคณาภรณ๑๒

(ป.อ.ปยตโต) นธ เอยวศรวงค๑๓

และสรพศ

๑๐ ว. (ไทย) ๒/๓๒๒/๔๕๘. ๑๑ พทธทาสภกข, ธมมกสงคมนยม, (กรงเทพฯ: ธรรมสภา, ๒๕๔๕). ๑๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ,กรณสนตอโศก,พมพครงท ๖, (กรงเทพฯ),๒๕๓๑.

๕

ทวศกด๑๔

ถงกระนน ทาทของการทจะพยายามสรางคานยามเพอใหพระสงฆมความชอบ

ธรรมในการทเขาไปเกยวของกบการเมองนน นกคดของตะวนตกบางทานตงขอสงเกตวา “เปน

การคอรปชนหลกคาสอนของพระพทธเจา”๑๕

เพราะในความเปนจรงนน พระพทธศาสนาไมไดม

นยใหพระสงฆไปเกยวของกบการเมอง แตทเขาไปเกยวของพระสงฆสายเถรวาทพยายามจะ

ตความพระธรรมวนยไปรบใชบทบาทในการเขาไปเกยวของกบการเมอง ทงๆ ทเจตนารมณ

ของพระสตรนนไมไดใหแนวทางทพระสงฆสามารถจะเขาไปเกยวของ๑๖

ฉะนน งานวจยเรองน จงพยายามทตอบคาถามการวจยวา (๑) พระสงฆในยคปจจบน

ในกลมประเทศเถรวาท คอ ศรลงกา พมา กมพชา และไทยนนเขาไปเกยวของ สมพนธและม

บทบาทตอการเมองในลกษณะใด (๒) การเขาไปสมพนธหรอมบทบาทตอการเมองในลกษณะ

ตางๆ นนสอดรบกบฐานความคดดงเดมของพระพทธศาสนาหรอไม อยางไร หรอวาในความ

เปนจรงแลว พระพทธเจาไมไดวางสถานะ บทบาท หรอขยายขอบเขตของการเขาไปสมพนธกบ

การเมองดงเชนทพระสงฆในยคปจจบนพยายามทจะตความเพอขยายขอบเขตไปเกยวของและ

สมพนธ โดยใชขออางตางๆ เชน ความมนคงของพระพทธศาสนา และการรวมกาหนดนโยบาย

สาธารณะใหชดเจนมากยงขน (๓) การขยายขอบเขตการตความ หลกการ และแนวปฏบตของ

พระสงฆเหลานนนาไปสการตงขอสงเกตในประเดนวาสอดรบกบพระธรรมวนยหรอไม รวมไป

ถงความสอดคลองและเหมาะสมกบสมณสารปมากนอยเพยงใด

จากคาถามการวจยดงกลาว จงนาไปสการแสวงหาแนวทางในการออกแบบทาทท

ถกตอง เหมาะสม และสอดคลองกบความเปนไปของสภาพทางสงคม และการเมองทเปนจรง

บนฐานของสถานการณหรอบรบททเปนจรงในยคปจจบน ซงมลกษณะทไมมความเหมอนหรอ

คลายคลงกบสงคมในยคพทธกาลหรอในอดต หากเปนเชนน พระสงฆเหลานมสทธทจะตความ

ใหสอดคลองกบบรบทไดหรอไม ซงทาทเหลานจะนาไปสการอธบายและนาเสนอวา “แนวโนม

ของพระสงฆในยคปจจบน และอก ๒๐ ปขางหนา ควรมบทบาท หรอวางทาทใหสมพนธกบ

การเมองอยางไร” จงจะทาใหพระสงฆทงในแงของสวนตวและองคกรสามารถสนองตอบตอ

สถานการณความเปนไปของสงคม อกทงใหสถาบนสงฆสามารถอยรอดไดในสถานการณความ

ขดแยงทางการเมองและสงคมดงเชนทปรากฏอยในขณะน

๑๓ นธ เอยวศรวงศ, “พระกบการเมอง” , มตชนรายสปดาห,(วนท ๖ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ ปท

๒๔ ฉบบท ๑๒๕๑),หนา ๓๖. ๑๔ สรพศ ทวศกด, พระทาไมตองแดง : เสยวประวตศาสตรการตอสของสงฆไทยในสงคราม

แบงส (กรงเทพมหานคร : ธงธรรม, ๒๕๕๔), หนา ๔๒. ๑๕ Ian Harris, Editor, Buddhism, Power and Political Order (Oxford: Routledge, 2007),P. 3. ๑๖ Rechard F. Gombrich, Theravadha Buddhism: A social history from ancient Benares

to modern Colombo (USA: Routledge,2006), P.88.

๖

๑.๒ วตถประสงคของการวจย

๑.๒.๑ ศกษาวเคราะหบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทย

๑.๒.๒ ศกษาวเคราะหบทบาทของพระสงฆกบการเมองทปรากฏใน

พระพทธศาสนาเถรวาท

๑.๒.๓ เพอนาเสนอแนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา

๑.๓ ปญหาทตองการทราบ

๑.๓.๑ บทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในอดตและปจจบนเปนอยางไร และ

สงคมมเจตคตตอบทบาทของพระสงฆในสงคมไทยอยางไร

๑.๓.๒ บทบาทของพระสงฆกบการเมองตามทปรากฏในคมภรทาง

พระพทธศาสนามรปแบบและแนวปฏบตอยางไร

๑.๓.๓ แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา มความ

นาจะเปนไปในทศทางใด จงจะสอดคลองและเหมาะสมกบสถานการณทางการเมองไทยในยค

ปจจบนและในอนาคต

๑.๔ ขอบเขตของการศกษา

๑.๔.๑ ขอบเขตของเอกสารการวจย เอกสารหลกในพระพทธศาสนาทผวจยจะ

ใชเปนกรอบในการศกษาวจย และอางองนน คอ คมภรพระไตรปฎก ทงภาษาบาลและ

ภาษาไทย คมภรอรรถกถา ฎกา อนฎกา และปกรณวเสส ในขณะทเอกสารชนรองทเกยวของ

นน ผวจยจะใชหนงสอทเกยวของกบบทบาทของพระสงฆกบการการเมองไทยทเขยนโดย

นกวชาการทงใน และตางประเทศ รวมไปถงบทความทางวชาการ และบทใหสมภาษณของ

พระสงฆ นกวชาการ และนกการเมองตอบทบาทของพระสงฆกบการเมอง

๑.๔.๒ ขอบเขตของเนอหาในการวจย ผวจ ยจะเรมตนศกษาบทบาทของ

พระสงฆกบการเมองใน ๓ ประเทศ คอ ศรลงกา พมา และกมพชา เพราะเปนประเทศทนบถอ

พระพทธศาสนาเถรวาท และปกครองตามระบอบประชาธปไตย ซงมวฒนธรรมทางการเมอง

การปกครองสอดรบกบประเทศไทยอยางมนยสาคญ หลงจากนน จงจะนาเนอหาเกยวกบ

บทบาทของพระสงฆกบการเมองของ ๓ ประเทศ มาเปนกรอบในการศกษาวเคราะหบทบาท

พระสงฆกบการเมองในสงคมไทย ซงบทบาทเหลานน จะเปนตวแปรสาคญในการนามาเปน

กรอบในการศกษาวเคราะห สมภาษณ วพากษวจารณ และสมมนากลมยอย เพอใหไดมาซง

บทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในอก ๒๐ ปขางหนา โดยเรมตงแตปพ.ศ. ๒๕๕๖ ถง

พ.ศ. ๒๕๗๖ ตอไป

๗

๑.๔.๓ ขอบเขตของประชากรและกลมตวอยาง ผวจยจะดาเนนการสมภาษณ

พระสงฆ ประชาชนทวไป และนกการเมองทงในตางประเทศ คอ ศรลงกา พมา และกมพชา

เพอนามมมองดงกลาวมาเปนกรอบในการอธบายและวเคราะหบทบาทของพระสงฆกบการ

เมองไทย และหลงจากนน จงดาเนนการสมภาษณพระสงฆ นกวชาการ ประชาชน และ

นกการเมองไทย โดยการนามมมองทงสองสวนมาเปนกรอบในการกาหนดแนวทางทพง

ประสงคของพระสงฆกบการเมองในสองทศวรรษหนาถงความนาจะเปน ขนตอนสดทาย จะ

ดาเนนการสมมนากลมยอย (Focus Group) และการสมมนากลมยอย เพอรวมนาเสนอ และ

พจารณาแนวโนมบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนาตอไป

๑.๔.๔ ขอบเขตของเวลาในการศกษา ผว จยจะดาเนนการศกษาวจยโดยใช

ระยะเวลา ๑ ปเตม โดยเรมตงแตวนท ๑ ธนวาคม ๒๕๕๕ ถง วนท ๑ ธนวาคม ๒๕๕๖

๑.๕ คาจากดความของศพททใชในการวจย

แนวโนม หมายถง ความเปนไปไดในอนาคตเกยวกบหลกการ แนวทาง กจกรรม

และการแสดงออกทถกตอง สอดคลอง และเหมาะสมกบพระธรรมวนย กฎหมาย สภาพทาง

สงคม และการเมองของพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา สาหรบแนวโนมทผวจย

จะนาเสนอนนเปนแนวโนมตงแตป พ.ศ. ๒๕๕๖ จนถง พ.ศ. ๒๕๗๖

บทบาท หมายถง ทาท มมมอง และกระบวนการมสวนรวมทางการเมองของ

พระสงฆกบสถานการณทางการเมองไทย

พระสงฆ หมายถง พระภกษในพระพทธศาสนาตามพระธรรมวนย และตามท

บญญตไวในพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ๒๕๐๕ และแกไขเพมเตม ๒๕๓๕

การเมอง ในงานนหมายถง การเมองใน ๒ มต คอ (๑) การเมองในฐานะทเปน

เปาหมาย (Politics as a Goal) กลาวคอ การเมองทเนนความสงบ และอยดวยกนอยาง

เรยบรอย มการเคารพในกฎกตกา ความแตกตาง และศกดศรความเปนมนษย เนนเสรภาพ

เสมอภาพ และภราดรภาพ ใชหลกสนตวธในการแกไขปญหา รวมไปถงการมจตสานก

สาธารณะ และรบผดชอบตอตวเองและสงคม และ (๒) การเมองในฐานะทเปนเครองมอ

(Politics as a Tool) กลาวคอ การจดการหรอการกระทาใหคนหมมากอยดวยกนโดยไมตองใช

อาชญา การแสวงหาความยตธรรม การสรางโอกาส และการแบงปนผลประโยชนและความ

ตองการอยางทวถง เทาเทยม และเทยงธรรม และเปนการเมองทอยบนฐานของศลธรรม

๘

๑.๖ ผลงานวจยทเกยวของและเอกสารอางอง

ในการทาวจยครงน ผวจยจะดาเนนการวจยเกยวกบพระสงฆแบบจารตโดยศกษา

ขอมลทเปนหลกฐานจากพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา อนฎกาปกรณวเสส เปนลาดบ และ

พระสงฆแนวใหมจากเอกสารทผทรงคณวฒไดศกษาคนควาแลวเผยแพรปรากฏอยในปจจบน

โดยลาดบดงตอไปน

พระเทพเวท๑๗

(ประยทธ ปยตโต) กลาววา บทบาทของพระสงฆในทางการเมอง

คอการแนะนาสงสอนธรรมเกยวกบการเมอง โดยเฉพาะการแสดงหลกการปกครองทดงาม ชอบ

ธรรมและเปนธรรม สอนใหนกการเมองหรอผปกครองเปนนกการเมองหรอผปกครองทม

คณธรรม ดาเนนกจกรรมทางการเมองหรอปกครองโดยธรรม เพอประโยชนสขของประชาชน

พระสงฆจาเปนตองตงอยในธรรม มความเปนกลางอนจะเปนหลกประกนใหพระสงฆในยคสมย

ตางๆแสดงบทบาทปฏบตหนาททางการเมองของตนสบตอเนองกนไดเรอยไปอยางราบรน๑๘

พระเมธธรรมาภรณ๑๙ (ประยร ธมมจตโต) กลาววา “พระองคไมไดเขาไปจดการ

เงอนไขในทางสงคม หรอไมไดเปนพลงทางสงคมทจะทาการเปลยนแปลง จงทาใหบทบาทของ

พระองคอยในลกษณะทเหมอนผชนาทาง บทบาทของพระพทธเจาเกยวกบการเมอง จงม

ลกษณะเหมอนกบ “ปโรหต” คอ ทปรกษาทางศาสนาของพระเจาแผนดน เปนทปรกษาเรอง

ธรรมะ ในขณะทบทบาทของพระสงฆกบการเมองเปนบทบาทแคการแนะนา ไมใชการเขาไป

จดการ เพราะเมอพจารณาจากคาสอนของพระพทธเจาจะพบวามขอบเขตของพระวนยในเรองน

เพราะการเขาไปใกลชดสนทสนมกบกลมนนๆ เปนเรองของการประจบตระกลเปนฝกเปนฝาย

กลายเปนวา ตวเองไดประโยชน พระสงฆจงอยในฐานะการใหคาสอนแนะนา”๒๐

พระไพศาล วสาโล กลาววา พระทออกมาประทวงนนผดหรอไม ถาพดถงกฎหมาย

กคงไมผด หากเปนการประทวงโดยสงบสนต แตจะผดธรรมเนยมหรอไมเปนอกเรองหนง จะ

เปนทยอมรบแคไหนขนอยกบประเดนและวธการดวย เชน เมอเกอบ ๔๐ ปกอนพระกลมหนง

เคยประทวงโดยมการอดอาหารดวยเพอขอความเปนธรรมใหแกพระพมลธรรมซงถก

นกการเมองกลนแกลงจนถงกบตดคกและถกถอดสมณศกด ในกรณเชนนผทเหนดวยกมไมนอย

๑๗ ปจจบนดารงสมณศกดเปนพระราชาคณะชนพรหมท “พระพรหมคณาภรณ”

๑๘ พระเทพเวท (ประยทธ .ปยตโต). กรณสนตอโศก. (กรงเทพมหานคร: เปรยญธรรมสมาคม

,๒๕๓๑), หนา ๒๗. ๑๙ ปจจบนดารงตาแหนงเปนพระราชาคณะชนพรหมท “พระพรหมบณฑต” ๒๐ พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), พระพทธศาสนากบประชาธปไตย, อางแลว,

น.๒๕.

๙

เพราะเปนการเรยกรองเพอความถกตองชอบธรรม แตถาเปนการประทวงในทางการเมอง ท

ไกลจากประเดนทางศาสนา หรอใชวธการแบบไมสงบสารวม คนไทยสวนใหญยงไมยอมรบ๒๑

จานงค ทองประเสรฐ กลาววา “ในสมยพทธกาล พระพทธศาสนาไมไดยงเกยวกบ

การเมองเลย พระพทธเจาไดทรงดาเนนการพระศาสนาอยางอสระ ไมขนตอพรรคการเมองใด

หรอตอระบอบการปกครองใดๆ ทงสน เพราะฉะนน พระองคทรงสามารถประกาศพระศาสนาไป

ไดในทกประเทศแวนแควน ไมเลอกวาแวนแควนนนๆ จะมการปกครองในระบบใด... การเผย

แผพระศาสนาจงดาเนนไปดวยด และบรสทธผดผองยง ในสมยนน ไมมนกการเองใดทจะใชพระ

ศาสนาเปนเครองมอในการรกษาอานาจ หรอในการหาเสยงเลย พระศาสนาจงสามารถทรงตว

อยไดดวยด และอยางบรสทธผดผองตลอดมา”๒๒

นธ เอยวศรวงศ กลาววา พระควรเขาไปยงเกยวกบการเมองทไมใชเกมแยงชง

อานาจ และจะตองระวงไมตกไปเปนเครองมอของกลมทแยงอานาจกน ในขณะเดยวกนจะตองม

วธยงเกยวทประกอบไปดวยปญญาและเมตตาดวย๒๓

สรพศ ทวศกด กลาวสรปไววา “พระสงฆควรวางตวเปนกลาง” ทางการเมองไมใช

หลกการตายตว เพราะเมอพจารณาหลกการตามพระวนยจะเหนวาพระวนยไมไดหามพระสงฆ

ยงเกยวกบการเมอง และ/หรอเลอกฝายทางการเมองเอาไวโดยตรง เมอพจารณาแบบอยางการ

เขาไปเกยวของทางการเมองของพระพทธเจา จะเหนวาการเปนกลางทางการเมองหรอเลอก

ฝายทางการเมองยอมขนอยกบบรบทของการแบงฝายทางการเมอง สงทพระสงฆควรคานงอย

เสมอในการเขาไปเกยวของกบการเองไมวากรณเลอกฝาย หรอเปนกลาง คอตองเปนการเขาไป

เกยวของเพอใชหลกธรรมของพระพทธศาสนาเพอปองกนความรนแรง เพอยนยนแนวทางสนต

วธ สนตภาพ และความเปนธรรมของสงคม๒๔

สลกษณ ศวลกษณ กลาววา พระสงฆยงคงเกยวของทางการเมองโดยแอบแฝงมา

ตลอด หากการเมอง หมายถง การกระจายประโยชนออกสสาธารณะอยางทวถงทสดแลว พระ

จงยงจาเปนและเขาไปมสวนรวมทางการไดใน ๒ ประเดนตอไปน ประเดนแรก คอ การราลก

๒๑ พระไพศาล วสาโล. บทปจฉา-วสชนา “พระกบการเมอง”. (วนท ๒ สงหาคม ๒๕๕๔)

เขาถงขอมลเมอ ๓๐ กนยายน ๒๕๕๔. http://www.visalo.org/QA/Q540802.htm ๒๒ จานงค ทองประเสรฐ, พระพทธศาสนากบสงคมและการเมอง, (กรเทพฯ: โรงพมพมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๖๕๖), น. ๑๖๑.

๒๓ นธ เอยวศรวงษ . พระพทธศาสนาในความเปลยนแปลงทางสงคมไทย

(กรงเทพมหานคร : มลนธโกมลคมทอง,๒๕๔๓), หนา ๑๒๓.

๒๔ สรพศ ทวศกษ. พระทาไมตองแดง : เสยวประวตศาสตรการตอสของสงฆไทยใน

สงคราม แบงส กรงเทพมหานคร : ธงธรรม, ๒๕๕๔), หนา ๔๒.

๑๐

และเจรญสตอยในไตรสกขา การเจรญสตกเพอจะสรางสภาวะทางความคดแกคนในทกชนชน

สามารถตกเตอนทงชนชนปกครองและชนชนซงถกปกครอง๒๕

วฒนนท กนทะเตยน กลาววา “พระสงฆมความเขาไปเกยวของกบการเมองได แต

ตองไมผดพระวนย และแนวคดและบทบาทของพระสงฆในทางการเมองมทงสอดคลองกบ

หนาทตามพระธรรมวนย ในสวนทสอดคลองพบวา พระสงฆมจดหมายในการแสดงแนวคด และ

บทบาทในทางการเมองเพอความผาสกของบานเมองโดยปราศจากอคต วางตนเปนกลาง ไม

ประพฤตเอนเอยงเขาขางฝายใดฝายหนง แสดงตนอยในฐานะทประชาชนรบได และไมผดพระ

ธรรมวนย ในสวนทไมสอดคลอง พบวา พระสงฆทเขาไปมบทบาทนน ฝกใฝในอานาจ และ

มงหวงผลประโยชนจนเกดขอบเขต ซงประชาชนรบไมได และผดพระธรรมวนยดวย”๒๖

จากแนวคดเกยวกบบทบาทของพระสงฆในทางการเมองไทยของนกวชาการศาสนา

และนกวชาการทเกยวของตางมความเหนสอดคลองกนในแงมมของบทบาทพระสงฆในทาง

การเมองวา พระควรเขาไปเกยวของกบการเมองได เขาใจงายๆคอ พระยงกบการเมองได

นนเอง พระภกษสงฆนนกเปนสวนหนงของสงคม มหนาททจะตองชวยประคบประคองสงคมให

ดารงอยอยางผาสกโดยผานบทบาทการเปนผชนา ใหความคด ใหสต ใหความรทางธรรมแก

สมาชกของสงคมใหถกตองและเหมาะสม

ถงกระนน เอกสาร และงานวจยเหลานน เปนการนาเสนอแนวคด และบทบาทท

สมพนธกบพระธรรมวนยในวงกวาง ซงเปนการสะทอนใหเหนภาพเพอจะตอบคาถามใน

ขนตอนสดทายวา “ผดหรอไม? และผดอยางไร?” อยางไรกตาม งานวจยเรอง “แนวโนม

บทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา” เปนจากดวงไปทการนาเสนอวา

“บทบาททควรจะเปนใน ๒๐ ขางหนานน ควรจะเปนไปในลกษณะใด? จงจะสอดคลองกบพระ

ธรรม อกทงสอดรบกบบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมใน ๒๐ ปขางหนา

๒๕ สลกษณ ศวลกษณ. พระกบการเมอง ปจฉมกถา สลกษณ ศวลกษณ ( ๒๒ ก.ค. ๔๗)

เขาถงขอมลเมอ ๓๐ กนยายน ๒๕๕๔, http://www.thaingo.org/cgi-bin/content/content1/show.pl?0190 ๒๖ วฒนนท กนทะเตยน, “พระสงฆกบการเมอง: แนวคดและบทบาทในสงคมไทยปจจบน”,

ปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาศาสนาเปรยบเทยบ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล,

๒๕๔๑.

๑๑

๑.๗ วธดาเนนการวจย

การดาเนนการวจยในครงนเปนการวจยเชงคณภาพ(Qualitative Research) มง

ศกษาวเคราะหขอมลจากคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา และวรรณกรรมพทธศาสนาในยค

ปจจบน(Documentary Research) ทงในสวนทเปนแนวคด ทฤษฎ และปฏบตการเกยวกบ

“พระสงฆกบการเมอง” ทงในตางประเทศ และสงคมไทย ซงใชวธการศกษาวเคราะหจาก

เอกสารทางวชาการ การสมภาษณเชงลกอยางเปนทางการและไมเปนทางการ การสงเกตแบบ

มสวนรวม สงเกตแบบไมมสวนรวม ฉะนน ในการศกษาวจยเรอง “แนวโนมบาทพระสงฆ

กบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา” ผวจยไดจดขนตอนของการดาเนนการวจย

(Research Process) ดงปรากฏในหนาถดไปตอไปน

๑๒

บทบาทของ

พระสงฆกบ

การเมองในสมย

พทธกาลใน

พระไตรปฎกและ

อรรกถกถา

วเคราะห

เปรยบเทยบ

ความเหมอน

และความ

แตกตาง

สมภาษณ สนทนากลม

(Focus Group) และ

สมมนากลม

นาเสนอฉากทศนทพงประสงคตอ

แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการ

เมองไทยในสองทศวรรษหนา

ปรบปรง

บทบาทพระสงฆ

กบการเมองใน

ประเทศตางๆ คอ

ศรลงกา พมา และ

กมพชา

บทบาทพระสงฆ

กบการเมองใน

สงคมไทยตงแต

อดตจนถงปจจบน

กาหนดรางขอเสนอ

แนวโนมบทบาทของ

พระสงฆกบการ

เมองไทยในสอง

ทศวรรษหนา

ศกษาวเคราะหบทบาท

ทาทของทพระพทธเจา

และสาวกเขาไปเกยวของ

กบการเมองในมตตางๆ

๑๓

จากกระบวนการวจยขางตนนน พบวา การศกษาวจยครงนมทงสน ๕ ขนตอน

กลาวคอ

(๑) ขนตอนท ๑ การศกษาวเคราะหเกยวกบบทบาทของพระสงฆกบการเมองใน

ประเทศทนบถอพระพทธศาสนาเถรวาท และการเมองการปกครองของแตละประเทศนนใช

ระบอบประชาธปไตย ไดแก ประเทศศรลงกา ประเทศพมา ประเทศกมพชา และประเทศไทย

เพอทจะตอบคาถามวา พระสงฆในประเทศทง ๔ นนมบทบาทและความสมพนธกบการเมองใน

ระบอบประชาธปไตยอยางไร รปแบบและแนวทางทเขาไปเกยวของกบรฐ หรอนกการเมองนน

มลกษณะอยางไร ในขณะทส งคมมความขดแยงและนาไปสการประทวงของประชาชนนน

พระสงฆเหลานนเขาไปเกยวของอยางไร และมวตถประสงคหลกในการประทวงอยางไร สอดรบ

กบพระธรรมวนย หรอกฎหมายของแตละประเทศหรอไมอยางไร

(๒) ขนตอนท ๒ ผวจยจะดาเนนการศกษาหลกการและแนวปฏบตของพระสงฆกบ

การเมองตามทปรากฏในคมภรหลกในพระพทธศาสนาวา มรปแบบและแนวทางของการเปด

พนทใหพระสงฆเขาเกยวของกบการเมองในลกษณะใด หามเขาไปเกยวของโดยสมบรณ หรอ

วาหากมเหตผลอนควรพระสงฆสามารถเขาไปเกยวของได

(๓) ขนตอนท ๓ นาขอมลทวไปเกยวกบบทบาทพระสงฆกบการเมองทไดจาก

ตางประเทศ และ ในประเทศไทย มาออกแบบเพอทจะนาเสนอวา “แนวโนมบทบาทของ

พระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา” ควรเปนไปในลกษณะใดจงจะถกตอง เหมาะสม

และสอดรบกบสถานการณของการเมอง และสงคมไทย ซงการออกแบบดงกลาว จะตองสอด

รบกบขอเทจจรงตามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา จงจะเปนฐานสาคญในการชวยอธบาย

และตความใหสอดรบกบขอเทจจรงและความเปนไปของสภาพทางการเมอง เศรษฐกจ และ

สงคมในบรบทตางๆ

(๔) ขนตอนท ๔ เมอออกแบบขอเทจจรงทวาดวยแนวโนมบทบาทของพระสงฆกบ

การเมองไทยในสองทศวรรษหนาแลว ผวจยนาชดขอเทจจรงดงกลาวไปสมภาษณเชงลก การ

สมมนากลมยอย และสมมนาในเวทตางๆ เพอสอบทานหลกการ และแนวทางปฏบตทเหมาะสม

วา ถกตอง สอดคลอง และเหมาะสมกบสภาพทางการเมอง และสงคมไทยอยางไร หลงจากนน

จงนาขอเทจจรงทวาดวยแนวโนมดงกลาวมาปรบปรงใหสอดรบกบกระบวนการวจย

(๕) นาเสนอฉากทศนวาดวย “แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยใน

สองทศวรรษหนา” ซงฉากทศนดงกลาวจะนาเสนอทงหลกการ และหลกปฏบตของพระสงฆท

ควรมควรเปนตอการเมองไทยวาอก ๒๐ ปขางหนานน พระสงฆ ซงหมายถงพระสงฆในฐานะ

ปจเจก และองคกรควรวางบทบาทและทาทตอการเมองอยางไร จงจะทาใหสามารถดารงตนอย

ไดอยางสอดคลอง และเหมาะสมตอสภาพความเปนจรงของสงคม และการเมอง

๑๔

เมอกลาวโดยสรปแลว การศกษาวจยตามขนตอนดงกลาวแลวในเบองตนนน

นอกจากทาใหทราบประเดนทเกยวกบบทบาทของพระสงฆกบการเมองในประเทศตางๆ รวมถง

ประเทศไทยแลว งานวจยเรองน จะไดเสนอวา “แนวโนมบทบาทของพระสงฆกบการ

เมองไทยในสองทศวรรษหนาควรเปนอยางไร” เพอประยกตใชเปนเครองมอในการดาเนน

กจกรรมตางๆ ของพระสงฆ และพทธศาสนกชนกลมอนๆ รวมไปการวางบทบาทและทาทใน

มตอน ๆ ใหสอดคลองกบความเปนจรงในโอกาสตอไป

๑.๘ สถานททาการวจย

ผวจยจะใชวธการรวบรวมขอมลจากเอกสาร โดยศกษาคนควาขอมลจากเอกสาร

ขนปฐมภม (Primary Source) คอพระไตรปฎก และจากเอกสารขนทตยภม (Secondary

Source) คอสวนทเปนอรรถกถา ฎกา พรอมทงเอกสารและงานวจยทเกยวของ โดย

การศกษาจากแหลงขอมลตอไปน

(๑) หอสมดกลางมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

(๒) หอสมดกลางมหาวทยาลย มหามกฎราชวทยาลย

(๓) หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร

(๔) หอสมดกลางจฬาลงกรณมหาวทยาลย

(๕) หอสมดมหาวทยาลยเชยงใหม

(๖) หอสมดมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

(๗) หอสมดสถาบนพระปกเกลา

(๘) หอสมดกลางมหาวทยาลยมหดล

(๙) หอสมดกลางมหาวทยาลยธรรมศาสตร

(๑๐) หอสมดแหงชาต เปนตน

๑.๙ หนวยงานทจะนาผลการวจยไปใชและผลทจะตามมา

๑.๙.๑ สถาบนสงฆ สามารถนาผลทไดจากการศกษาไปปรบปรงนโยบาย และวาง

กรอบ รวมแนวปฏบตของพระสงฆใหสอดรบกบสถานการณทางการเมองในสงคมปจจบน

๑.๙.๒ สถาบนการศกษาทางพระพทธศาสนา จะไดนาขอมลทไดจากการศกษาไป

เปนเครองมอในการวจย และวเคราะหการวางทาทของพระสงฆกบการเมองไทยในมตตางๆ

โดยไมสญเสยจดยนของพระพทธศาสนา

๑.๙.๓ สถาบนทางการเมอง จะไดนาขอมลทไดจากการศกษาไปเปนเครองมอใน

การวางบทบาท และทาททเหมาะสมตอพระสงฆกบการเมองไทยในมตตางๆ อกทงสามารถ

๑๕

นาไปกาหนดเปนนโยบายสาธารณะตอการพฒนาพระพทธศาสนาทงดานศาสนธรรม และศาสน

บคคลไดอยางมประสทธภาพในโอกาสตอไป

๑.๙.๔ ผทไดศกษาจะเกดความเชอมนในการคนควาและเผยแผหลกคาสอนของ

พระพทธศาสนาเถรวาท และเชอมนในพระพทธศาสนาเถรวาท

๑.๑๐ ประโยชนทจะไดรบ

๑.๑๐.๑ ไดทราบถงบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในอดตและปจจบน

๑.๑๐.๒ ไดทราบถงบทบาทของพระสงฆกบการเมองทปรากฏในคมภรทาง

พระพทธศาสนา

๑.๑๐.๓ ไดนาเสนอหลกการและแนวทางปฏบตทพ งประสงคของพระสงฆตอ

แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา

บทท ๒ บทบาทพระสงฆกบการเมองในประเทศศรลงกา พมา และกมพชา

ในบทน ผวจยจะก าหนดกรอบการน าเสนอโดยการอธบายแงมมเกยวกบความหมายของการเมอง เพราะการเขาใจการเมองในมตตางๆ จะท าใหตอบค าถามไดวา พระสงฆเขาไปมบทบาทตอการเมองในประเดนใดบาง และในแตละบทบาททเขาไปเกยวของนนมความสอดคลองและเหมาะสมตอบทบาททแทจรงของพระสงฆในพระธรรมวนยอยางไร การทจะเขาใจพฒนาการเกยวกบการแสดงบทบาทของพระสงฆตอการเมองในสงคมไทยตงแตอดตจนถงปจจบน จ าเปนเชนเดยวกนทจะตองศกษาแงมมเกยวกบบาทของพระสงฆกบการเมองในประเทศตางๆ โดยงานนจะเลอกน าแงมมใน ๓ ประเทศ คอ ประเทศ ศรลงกา พมา และกมพชา เหตผลทเลอกน าเสนอเพราะ (๑) เปนกลมประเทศทนบถอพระพทธศาสนาเถรวาท และ (๒) เปนกลมประเทศทมการปกครองในระบอบประชาธปไตย การเขาใจบทบาทของพระสงฆกบการเมองของทง ๓ ประเทศ จะท าใหเราไดเหนแนวทางในการศกษาและวเคราะหพฒนาการเกยวกบบทบาทของของพระสงฆกบการมเองในสงคมไทยชดเจนมากยงขน ทงการทนกการเมองเขามาวางสถานะและบทบาทของพระสงฆใหสอดรบกบระบอบประชาธปไตย และการทพระสงฆไดปรบตวจากระบอบการปกครองแบบ สมบรณาญาสทธราชไปสการระบบการปกครองแบบประชาธปไตย ซงทศทางในการวางบทบาทของตวพระสงฆอาจจะมแงมมทเปดกวางมากยงขน หากวเคราะหบนฐานของหลกการทปรากฏในพระไตรปฎกทพระพทธเจาไดออกแบบบทบาทของพระสงฆกบการเมองมา ๒,๕๐๐ ปแลว การน าเสนอพฒนาการเกยวกบบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในงานน จงออกแบบเอาไวเปน ๒ ยคใหญๆ คอ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในยคการปกครองดวยระบอบสมบรณาญาสทธราช และยคทปกครองดวยระบอบประชาธปไตยทเรมตนตงแต พ.ศ. ๒๔๗๕ จากการวเคราะหในเบองตนนน บทบาทของพระสงฆตอการเมองนนมความแตกตางกนในรายละเอยด และพระสงฆเขาไปสมพนธกบการเมองในเชงลกมากยงขน ซงแนวทางดงกลาวจงกอใหเกดความถามตอความถกตองและเหมาะสม ไมวาจะเปนพระสงฆในประเทศ ศรลงกา ประเทศพมา และประเทศกมพชา

ฉะนน การเรมตนดวยการสรางความเขาใจความหมายและขอบเขตการเมองในบรบททงเกาและใหมจะน าไปสการเรยนรและเขาใจบทบาทของพระสงฆทเขาไปเกยวของกบการเมองมากยงขน และท าใหสามารถตอบค าถามถงความถกตองและเหมาะสมของพระสงฆกบการเมอง โดยเฉพาะอยางยง จะท าใหเราสามารถตอบค าถามไดวา แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมอง

๑๗

ทพงประสงคในอนาคตควรจะไดร บการจดวางในลกษณะใด จงจะสอดรบกบบรบทของสงคมไทย และพระธรรมวนยอยางประสานสอดคลอง

๒.๑ ความหมายของค าวาบทบาท อทย หรญโต ใหความหมายของบทบาทเอาไววา “หมายถงการปฏบตหนาทหรอการแสดงออกของคนซงคนอนคาดคด หรอหวงวาเขาจะท า”๑ ในขณะทกมลรตน หลาสวงษใหค านยามวา “บทบาท (Role) หมายถง การประพฤตปฏบตของบคคลตามต าแหนงและสถานะในสงคมนนๆ เชน ครมหนาทสอนหนงสอตามต าแหนง แตครใหญมสถานภาพสงกวาครประจ าชน ตองรบผดชอบมากกวา ผชายมสถานภาพเปนบดา มหนาทอบรมเลยงดบตร แตมสถานะสงกวาบตร บตรตองสรางความเคารพนบถอเชอฟง เปนตน”๒ เตมศกด สวรรณประเทศมมมมองทสอดรบกนวา “บทบาท หมายถงการปฏบตตามสทธหนาทของสถานภาพทมลกษณะทเคลอนไหว (Dynamic Aspect) ของตวสถานภาพ เชน เราพดถงบทบาทของนางสาวสดาในสงคมซงประกอบดวยบทบาทยอยตางๆ มากมาย เชน บทบาทคร บทบาทพสาว บทบาทผเสยภาษา บทบาทนกกฬาทมชาต บทบาทนายกสมาคมผบ าเพญประโยชนฯลฯ” ถงกระนน สาระส าคญของการแสดงบทบาทดงกลาวจ าเปนตองสอดรบกบความคาดหวงของสงคมดงทแมคโคนาด และเซเลบอรก ไดน าเสนอเอาไววา “บทบาท หมายถง ความสมพนธระหวางบคคลและพฤตกรรม อนเปนทคาดหวงของสมาชกของสงคมทม ตอบคคลนน”๓

สรปแลว บทบาทโดยภาพรวมจงหมายถง พฤตกรรมทบคคลแสดงออก หรอลงมอปฏบตตามความคาดหวงของผอน ตามสถานภาพและต าแหนงทตนด ารงอยในขณะนนๆ ซงสอดรบกบค าวา “บทบาท” ในงานวจยเรอง “แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา” ทมงเนนอธบาย และน าเสนอวา “พระสงฆในฐานะทเปนสมาชกหนงของสงคม ไดแสดงออก หรอลงมอปฏบตตอการเมองในมตตางๆ อยางไร? จงจะสอดรบกบสถานการณและความคาดหวงของสงคมทมงหวงใหพระสงฆไดแสดงออกตามบทบาทและสถานภาพของพระสงฆตามกรอบของพระธรรมวนย วฒนธรรมประเพณ และกฎหมาย

๑ อทย หรญโต, สงคมวทยาประยกต, (กรงเทพฯ: โรงพมพเจรญผล,๒๕๑๙), น. ๑. ๒ ดเพมเตมใน กมลรตน หลาสวงษ, จตวทยาสงคม, ภาควชาแนะแนวและจตวทยาการศกษา

คณะศกษาศาสตร, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๒๗). ๓ ดารณ ประยรวงศ, “บทบาทผน าชมชนในระดบทองถนตามนโยบายของแผนพฒนาชนชน :

ศกษาเฉพาะกรณอ าเภอสะเมง จงหวดเชยงใหม หมบานแมปะ และหมบานแมขาน ”, วทยานพนธมหาบณฑต ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๕), น. ๕๔.

๑๘

อยางไรกตาม บทบาทในพระพทธศาสนามไดมนยทบงชถงสทธตามมมมองทเตมศกดไดอธบาย พระพทธศาสนามไดไดเนน “สทธ” แตเนนไปทบทบาททควรแสดงออกใหสอดรบกบความคาดหวงของสงคม ดงทปรากฏในหลกการของทศ ๖ ทพระพทธเจาเนนใหพระสงฆย าเตอนใหคฤหสถยดมนในความด และหลกหนจากความชว จะเหนวา สทธจะเนนไปทการเรยกรองทรบจากบคคลอน สงคม หรอรฐ ในขณะทหนาทจะเนนไปทการใหบคคลอนๆ ตามบทบาททสงคมมงหวงใหเปน

๒.๒ ความหมายและขอบเขตของการเมองในบรบทสมยใหม

การเมองเปนเรองใกลตวทมความเกยวพนกบทกคน ไมวาบคคลจะเปนผปกครอง ผถก

ปกครอง และมความเกยวของกบบคคลทกบทบาทหนาท ไมเวนแมกระทงพระภกษสงฆ ดวย

เหตทการเมองเปนเรองใกลตวเชนน ผวจยจงมความสนใจจะศกษาวา การเมองมความหมาย

อยางไรตามคมภรพระพทธศาสนา ทงในแงมมของการเมองตามตวอกษร ตามทศนะของ

นกวชาการ และตามนยของพระพทธศาสนา รวมไปถงท าการศกษาถงบรบททางการเมองใน

คมภรพระพทธศาสนา และความสมพนธระหวางพระพทธศาสนากบการเมองวามความเปนมา

อยางไร

เมอกลาวถงค าวา “การเมอง” ผคนสวนใหญจะนกถงความหมายทเกยวของกบการ

ปกครอง เพราะมความหมายใกลเคยงและใชแทนกนได ดวยเหตน ผวจยจงไดท าการศกษาถง

ความหมายของการเมองในคมภรพระพทธศาสนา โดยแบงความหมายออกเปน ๓ หวขอ (๑)

นยามและความหมายตามตวอกษร (๒) นยามและความหมายตามทศนะของนกวชาการทวไป

และ (๓) นยามและความหมายตามทศนะของนกวชาการดานพระพทธศาสนา

๒.๒.๑ นยามและความหมายตามตวอกษร

ค าวา “การเมอง” หรอ “political” มรากศพทมาจากภาษากรกวา “politikos” ม

ความสมพนธกบค าวา “polis” นกวชาการสวนใหญอนโลมใหใชความหมาย polis “มาจากภาษา

กรก แปลวา นครรฐซงเปนการรวมตวกนทางการเมองทใหญกวา ระดบครอบครวหรอเผาพนธ

๑๙

นครรฐในกรกสมยโบราณ ไดแก เมองเอเธนสและสปารตา เปนตน”๔ หมายถง รฐ นคร

อาณาจกร หรอบานเมอง ส าหรบชาวกรกโบราณค าวา political เปนค าทใชสอความหมายในสง

ตาง ๆ ทเกยวของกบ polis ซงหมายถงความหมายรวมกน หรออะไรกตามทเกยวของกบทก ๆ

คน๕

หากพจารณาความหมายตามตวอกษร จะพบวา “political” หรอ “การเมอง”

หมายถง รฐ ประเทศ หรอชาต ซงตรงกบค าวา “รฐ” ในพระพทธศาสนา และตรงกบภาษาบาล

วา “รฏฅ” แปลวา ประเทศ หรอ แวนแควน๖ สวนมากแลวในพระไตรปฎกฉบบภาษาไทยมกจะ

ใชค าวา “แควน” มากกวาค าวา รฐ แตค าวา “รฐ” กมใชเหมอนกน เชนค าวา “พระเจาพมพสาร

จอมทพมคธรฐ”๗ เปนตน นอกจากศพทวาแควนแลว ศพทอน ๆ ทใชในความหมายวา รฐ ทใช

ในพระไตรปฎกยงมอกหลายค า เชน ชนบท๘ ราชธาน๙ พระนคร๑๐ เมอง๑๑ เปนตน

ดวยเหตท การเมอง หมายถง รฐ (State) ทมความหมายใกลเคยงกบค าวา

ประเทศ และชาต ท าใหค าทง ๓ นมความหมายทมจดรวมกน แตในขณะเดยวกนกมจดท

แตกตางกน ความส าคญของค าวา “ประเทศ” เนนอยทดนแดนและสภาพภมศาสตร สวนค าวา

“ชาต” เนนอยทประชาชน ความรสกนกคดและผลประโยชนรวมกนของประชาชน สวนค าวา

“รฐ” ไดมผใหค าอธบายความหมายไวแตกตางกนออกไป

๔ Prof. S.N., Modern Comparative Politics, (New Delhi: Prentice Hall of India Prive

Ltd., 1999), p 4.

๕ รอยต ารวจเอก หมอมหลวง สนธกร วรวรรณ, “นยทางการเมองในวรรณกรรมเรองศรธนญชย”, วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการปกครอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๒), น. ๘.

๖ สชพ ปญญานภาพ, พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา ไทย-องกฤษ องกฤษ-ไทย, พมพครงท ๖, (กรงเทพฯ : โรงพมพเรอนแกวการพมพ, ๒๕๓๕), น.๒๑๒.

๗ ข.ส. (ไทย) ๒๕/๕๕๓/๖๓๒. ๘ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๕๕/๓๑. ๙ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๒๕/๑๔๗. ๑๐ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๔๖/๑๔๑. ๑๑ ท.ส. (ไทย) ๙/๒๗๖/๙๘.

๒๐

J.W. Garner ไดใหความหมายไววา รฐ คอ ชมชนของมนษยทมบคคลจ านวนมาก

ซงไดท าการครอบครองดนแดนแหงหนงเปนการถาวร แนนอน เปนเอกราช ไมอยภายใตการ

ควบคมจากภายนอก “มรฐบาลทจดตงขนซงประชาชนสวนใหญใหความเคารพและยอมรบ”๑๒

แมกซ เวเบอร (Max Waber) อธบายวา “รฐในสมยปจจบน คอ ทรวมของอ านาจใน

ดานตาง ๆ ในรปของสถาบนเพอผกขาดการใชก าลงโดยธรรม ซงเปนวธการครอบง าภายใน

ดนแดนทมอาณาเขตแนนอน บรรดาผน าจงไดรวบเอาเครองมอการบรหารไวในมอเพอใชให

บรรลจดหมายน”๑๓

จรญ สภาพ ไดอธบายความหมายของรฐวา “รฐ คอ ชมชนทมอ านาจอธปไตย ม

อสรภาพ มความสามารถทจะแกไขขอบกพรองและอ านาจบงคบบญชาภายในรฐได รวมทงม

อ านาจทจะตอตานอ านาจภายนอกทเขามากาวกายในกจการภายในของรฐ รฐควรจะมบทบาท

ในการใหความยตธรรม ในการแกไขขอขดแยงระหวางประชาชน การปองกนชมชนใหพนจาก

การกระท าทรนแรง และเพมพนเสรมสรางสวสดการสาธารณะ”๑๔

สน สภาวส ไดใหความหมายของรฐไววา “รฐคอชมชนแหงมนษย ซงตงมนอยใน

ดนแดนทมอาณาเขตทแนนอน ภายใตอธปไตยอนเปนอสระ มการปกครองเปนระเบยบ เพอ

สวสดภาพของชนในสงคม”๑๕ จากความหมายน เมอน ามาเปรยบเทยบกบในทาง

พระพทธศาสนา หรอพทธจกร ท าใหมองเหนวา พทธจกรเปรยบไดกบรฐ ๆ หนงนนเอง เพราะ

พระพทธเจาทรงน าเอารฐในอดมคตมากอตงเปนรปธรรมขน โดยมสงคมสงฆเปนชมชนตวอยาง

สรปความไดวา ค าวา “การเมอง” ในนยามและความหมายตามตวอกษรวา

การเมอง หมายถง รฐ คอ ชมชนของมนษยทมบคคลจ านวนมากมาอาศยอยรวมกน และไดท า

การก าหนดเขตแดนอนเปนทอยอาศยในดนแดนทมอาณาเขตทแนนอน โดยอยภายใตการ

ปกครองเดยวกน ทกอใหเกดความเปนระเบยบรวมกนแกชนในสงคม

๑๒ ชลธชา ศาลคปต, สงคมและการเมอง, (กรงเทพฯ : โรงพมพ ว. เซอรวส, ๒๕๓๙),

น.๑๙๕. ๑๓ คณะกรรมการกลมผลตชดวชาสงคมศกษา ๖, สงคมศกษา ๖ (รฐศาสตรส าหรบคร)

หนวยท ๑-๘, (นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช, ๒๕๒๗), น.๖๖. ๑๔ เรองเดยวกน น.๖๖. ๑๕ สน สภาวส, ทางรอดของมนษยชาต, (กรงเทพฯ : โรงพมพอกษรสมย, ๒๕๒๖), น.๑๙.

๒๑

๒.๒.๒ นยามและความหมายตามทศนะของนกวชาการ

ค าวา “การเมอง” ในทางรฐศาสตรมความหมายคอนขางกนความไปไดอยาง

กวางขวางมาก โดยยากทจะก าหนดใหแนนอนตายตวและชดเจนลงไปได นกปรชญาหรอผร

ทางการเมองจงมความเหนทหลากหลายแตกตางกนออกไป โดยทวไปจะนยาม ค าวา การเมอง

ดวยการอธบายถงลกษณะการเมองหรอองคประกอบของการเมอง๑๖ ผวจยไดรวบรวมไวดงน

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน ไดใหนยามค าวา “การเมอง” วา การเมอง คอ

งานทเกยวกบ รฐ หรอแผนดน เชน วชาการเมอง ไดแก วชาทวาดวยรฐ การจดสวนแหงรฐและ

การด าเนนการแหงรฐ๑๗ สวนค าวา “รฐ” แปลวา แควน เชน รฐปาหง บานเมอง เชน กฎหมาย

สงสดของรฐ ประเทศ เชน รฐวาตกน๑๘

พจนานกรมศพทปรชญาองกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน ไดใหค าจ ากดความ

ค าวา ปรชญาการเมอง (Political Philosophy) วา ปรชญาทศกษาเกยวกบการเมองการ

ปกครองและรฐ เชนธรรมชาตและจดมงหมายของรฐ สทธอนชอบธรรมทจะปกครอง

สมพนธภาพระหวางเสรภาพของปจเจกบคคล กบอ านาจรฐ๑๙

Dictionary of American Politic ไดนยามค าวา “การเมอง” คอ สาขาหนงทเกยวกบ

การจดท านโยบาย มความเกยวพนธกบหนวยงานและเครองมอตาง ๆ ทใชในการวางนโยบาย

ทงนรวมถงนตบญญตและฝายอน ๆ ทงหมด นอกจากน การบรหารอยางแทจรงของฝายบรหาร

รวมตลอดไปถงการเลอกตงและพรรคการเมอง นอกจากนยงมความเกยวพนกบผลงานทงปวง

อนเกดขนจากกจกรรมของรฐบาลในภาวะดงกลาวอกดวย ในขนตนยอมถอวาการเมอง คอ

๑๖ ดร. สรพล สยะพรหม, การเมองกบการปกครองของไทย, ( กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗), น.๒. ๑๗ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, ( กรงเทพฯ :

บรษทนานมบคสพบลเคชนส. ๒๕๔๖), น.๒.

๑๘ เรองเดยวกน, น.๙๔๑. ๑๙ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมศพทปรชญาองกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน,

(กรงเทพฯ : อรณการพมพ, ๒๕๔๐), น.๗๙.

๒๒

จดหมายของสาธารณชน และการบรหาร (การปกครอง) คอ วธการทจะน าไปสจดหมายนน

ทงนแมวาจะมบางอยางสอดแทรกกอยระหวางกลางของทงสองอยางกตาม๒๐

เพลโต (Plato) นกปรชญาการเมองชาวกรก ไดใหความหมายเกยวกบการเมองไว

วา “การเมองคอพฤตกรรมของรฐ ทรฐจ าเปนจะตองท าเพอใหเกดกจกรรมตาง ๆ การกระท าใด

ๆ ทรฐควรท าและตองท าทงในอดต ปจจบนและอนาคต ตงแตการวางนโยบาย ออกกฎหมาย

และ บรหารงานตางๆของรฐ เพอใหเกดความสงบสขขนในสงคม”๒๑ และเปนเรองการแสวงหา

ความยตธรรม เพอด ารงชวตทดงาม๒๒ แสดงวาการเมองกคอการทผท มอ านาจในการปกครอง

สงคมตองเปนผจดสรรผลประโยชนใด ๆ ใหเกดขนกบสงคมโดยรวมไดอยางเหมาะสมลงตว

เพอใหสงคมนน ๆ สามารถทจะอยรวมกนโดยปราศจากความขดแยงใด ๆ ทมความรนแรงเกน

กวาจะแกไขได

อรสโตเตล (Aristotle) บดาแหงรฐศาสตรไดสะทอนความคดเกยวกบการเมองสมย

กรกโบราณไดเปนอยางดในหนงสอ politics ของอรสโตเตล ซงไดเสนอแนวคดทางการเมองไว

วา มนษยเปนสตวการเมองทมธรรมชาตอยรวมกนในสงคมขนาดใหญทเรยกวาเมองหรอรฐ

“ดงนน การกระท ารวมกนของบคคลตงแตสองคนขนไปจงเปนการกระท าทางการเมอง ”๒๓

มนษยไมสามารถแยกกนอยเปนหนวยยอยตามล าพง ทงนเพราะตางตองพงพาอาศยกนเพอ

การด ารงชพ และความมนคงปลอดภย ดงนนมนษยจงรวมตวกนตงรฐขนมา รฐจงเปนสถาบนท

เกดขนตามธรรมชาต และเปนสงจ าเปน รฐส าคญกวาครอบครวหรอมนษยแตละคน ทงนเพราะ

รฐมความสมบรณในตวเอง จงไมตองพงพาอาศยใคร แตครอบครวและปจเจกชนยงตองพงพา

๒๐ อทย หรญโต, สารานกรมศพททางรฐศาสตร, ( กรงเทพฯ : ส านกพมพโอเดยนสโตร,

๒๕๒๔), น.๕๖๐.

๒๑ ดานภา ไชยพรธรรม, การเมองการปกครอง (ฉบบชาวบาน), (กรงเทพฯ : ส านกพมพมายก, ๒๕๓๗), น.๓๐.

๒๒ พรศกด ผองแผว, รฐศาสตร พฒนาการและแนวการศกษา, ( กรงเทพฯ : โรงพมพศรอนนต, ๒๕๒๔), น.๔๐.

๒๓ Carton Clymer, International Political Science, (New York : Harper & Row Publishers, 1983), p. 2.

๒๓

อาศยผอน จงจ าเปนตองรวมตวกนเปนรฐ ดงทอรสโตเตลกลาววา “ผไมอาจอยในสงคมหรอไม

ตองการอยในสงคมเพราะพงตนเองไดนน ถาไมเปนสตวกตองเปนเทพเจา”๒๔

มาเคยวเวลล เสนอแนวคดทางการเมองไววา มนษยเราโดยธรรมชาตแลว เตมไป

ดวยตณหา และความทะเยอทะยาน เพราะธรรมชาตถกสรางมาใหมนษยนนเพอครอบครองสงท

อยเหนอความถกตอง ความสนใจในเรองผลประโยชนสวนตวของมนษย จงเปนสงทน าไปส

ความขดแยง แตคนสวนนอยจะเปนฝายปกครองเสมอไป การมความปรารถนาทจะพทกษ

ตนเองของมนษย รวมทงการมองการณไกล ท าใหมนษยตองตกอยภายใตการควบคมทาง

การเมอง หรอถกเชดไดโดยงาย ในระบบการเมองทมเหตผล มาเคยวเวลล มความคดวา โดย

ธรรมชาตของมนษยแลว ผทสขมรอบคอบควรด าเนนตามรอยของผย งใหญ และลอกเลยนแบบ

บคคลผมชอเสยง ควรใชก าลงความสามารถนนจ าตองอาศยแบบอยางจากคนอนๆ ทประสบ

ความส าเรจมาแลว๒๕

พฤทธสาณ ชมพล ไดใหความหมายของทางการเมองไววา เปนเรองเกยวกบการ

ตดสนตกลงใจ เพอทจะจดสรรทรพยากรและเพอควบคมการด ารงชวตรวมกนในสงคมดวยการ

ก าหนดและปฏบตตามขอบญญต รวมทงการยอมรบการใชอ านาจในสงคม โดยทมกจะมผล

บงคบ (Sanction) ในรปแบบของการลงโทษหรอการใหรางวลอยเสมอ๒๖

สขม นวลสกล ไดใหทรรศนะของค าวา “การเมอง” ไววา “การเมอง” หมายถง เรอง

การแขงขน หรอการแสวงหาอ านาจ ซงสงผลกระทบตอสงคม ทงสงคม หรอสวนใหญ๒๗

เดโช สวนานนท ไดใหนยามค าวา “การเมอง” ไวในพจนานกรมการเมองไววา

“การเมอง” มนยามค าศพทแตกตางกนคอนขางมาก บางกกลาววาการเมองเปนเรองของการ

แสวงหาอ านาจโดยแทจรง อยางไรกตาม ความหมายทใชกนมากกคอ การปฏบตหรอการ

ด าเนนการในศาสตรหรอศลปแหงการเมองการบรหารรฐ หรอองคกรทางการเมองอน เชน การ

๒๔ Adler, M. J., Aristotle for Everybody : Difficult thought Made Easy, (Bantam Books,

Toronto, 1985), pp. 1-4. ๒๕ เรองเดยวกน. น.๑๒๖. ๒๖ พฤทธสาณ ชมพล, ม.ร.ว., ระบบการเมอง : ความรเบองตน, พมพครงท ๓, (กรงเทพฯ :

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙), น.๒๓. ๒๗ รศ. สขม นวลสกล และรศ.วศษฐ ทวเศรษฐ, การเมองการปกครองไทย, น.๒.

๒๔

บรหารพรรคการเมอง เปนตน เราอาจนยามความหมายสน ๆ ไดวา การเมองคอศลปศาสตรใน

การบรหารหรอปกครองบานเมอง๒๘

จนทมา เกษแกว ไดใหนยามและความหมายของค าวา “การเมอง” วา หมายถง

แบบแผนความสมพนธระหวางมนษยทเกยวของกบอ านาจและการปกครอง รวมทงการจดสรร

ผลประโยชนทเปนธรรม๒๙

นงเยาว เกษแกว ไดใหนยามและความหมายของค าวา “การเมอง” วา การเมองเปน

เรองทเกยวพนธกบอ านาจและการปกครอง ไมวาสภาวการณใดหรอสถาบนใด หากมการตอส

แขงขนกน เพอแสวงทเหนอกวา กเปนการเมองทงสน นอกจากนการเมองยงเปนเรองท

เกยวของกบการปกครอง การดแลจดการใหมนษยอยกนอยางเปนธรรมและเปนระเบยบ

การเมองจงเปนสวนหนงของชวตมนษย และเปนสงทดงาม เปนทงศาสตรและศลปของการ

ปกครอง ซงสามารถศกษาและเรยนรไดเชนเดยวกบศาสตรและศลปสาขาอนทมในโลก๓๐

สรปความไดวา ค าวา “การเมอง” ในนยามและความหมายตามทศนะของ

นกวชาการ วาหมายถง การดแลจดการใหมนษยอยกนอยางเปนธรรมและเปนระเบยบภายใต

การปกครองเดยวกนทมความเสมอภาค มการจดสรรผลประโยชนรวมกนทเปนธรรม และเสมอ

ภาคแกมนษยทกคนผอยรวมในสงคมเดยวกน

๒๘ เดโช สวนานนท, พจนานกรมศพทการเมอง, (กรงเทพฯ : หนาตางสโลกกวาง, ๒๕๔๕),

น.๔๑. ๒๙ จนทมา เกษแกว, ผศ., การเมองการปกครอง, (กรงเทพฯ :สถาบนราชภฏสวนดสต,

๒๕๔๐), น.๒

๓๐ นงเยาว พระตานนท, การเมองการปกครอง, ( กรงเทพฯ : สถาบนราชภฏสวนดสต, ๒๕๔๑), น.๗.

๒๕

๒.๒.๓ นยามและความหมายตามนยของนกวชาการดานพระพทธศาสนา

นอกจากความหมายของการเมองตามตวอกษร และตามทศนะของนกวชาการแลว

ผวจยยงไดท าการศกษาถงความหมายของการเมองตามนยของพระพทธศาสนาไวดวย ดงม

รายละเอยดตอไปน

พทธทาสภกขไดใหความหมายของการเมองวาเปน “ระบอบของการจดหรอการ

กระท าเพอใหคนจ านวนมากอยกนโดยปราศจากปญหา โดยไมตองใชอาชญา”๓๑ ทานพทธทาส

ไดจดใหการเมอง คอ การปฏบตตามหนาทอนถกตองตามกฎของธรรมชาต เนองจากโดย

ธรรมชาตของมนษยแลว ไมมใครสามารถหลกพนการเมองไปได เพราะมนษยเปนสงมชวตท

ตองอยรวมกนเปนจ านวนมาก มนษยจงตองสนใจการเมอง ทานพทธทาสวเคราะหการเมอง

จากค าวา politics ซงมความหมายตามความเหนของทานวา “เกยวกบคนมาก” การเมองใน

ความหมายของทานจงเปนสงทเปนไปเพอสนตสขของคนในโลก คอ ใหคนในโลกอยกนอยาง

ผาสก อยไดในภาวะแหงความเปนปกตของมนษย ซงกคอมชวตอยอยางมศลธรรมนนเอง

นอกจากน จากการใหความหมาย “การเมอง” ในลกษณะของทานพทธทาสเชนน การเมองจง

ประกอบไปดวยสงทเรยกวา “ธรรมะ” ดวย๓๒ นอกเหนอไปจากนแลว ทานพทธทาสมความเหน

วาไมใชสงทเรยกวา “การเมอง” โดยทานไดกลาววา “ถาการเมองเปนเรองสกปรกแลว กควรจะ

ไมใชการเมองเพราะเปนเรองไรศลธรรม ไมอยในรปของศลธรรม...การเมองสกปรกน ตองไมถอ

วาเปนการเมอง”๓๓

การทมนษยเราตองม “การเมอง” ขนมานน ทานพทธทาสอธบายวา มสาเหตมา

จากการทส งคมมนษยเกดปญหาขนมา เมอมการอยรวมกนมาก ๆ ซงในมมกลบเปนการ

สะทอนใหเหนวาแตเดมนนมนษยอยอยางไมมปญหา ทานพทธทาสกลาววา “ทนมนษยทยง

เหมอนสตวนน หวกออกไปหากน กนแลวกมานอนในถ า มนกเอาสวนเกนไมได มนไมมยงไมม

ฉาง ไมมปญญา ไมมความคดนกวาจะเอามากกตน นเราเรยกวา มนยงไมมสวนเกนเกดขนใน

๓๑ พทธทาสภกข, ธรรมะกบการเมอง, (กรงเทพฯ : การพมพพระนคร, ๒๕๒๒), น.๗๖. ๓๒ เรองเดยวกน, น.๑๔. ๓๓ รอยต ารวจเอก สมศกด เนยนเลก, “วเคราะหความคดทางการเมองของพทธทาสภกข”,

วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (รฐศาสตร), (สาขาวชารฐศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๔), น.๕๒.

๒๖

โลก และไมมผเอาสวนเกน ยงไมรจกกอบโกยเอาสวนเกน มนกมความสงบสงดเงยบ ปญหามน

ไมม”๓๔

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาววา การเมอง คอ งานของรฐหรองาน

ของแผนดนโดยเฉพาะ ไดแก การบรหารราชการแผนดนเปนงานทมวตถประสงคเพอรกษา

ความสงบสขเรยบรอยของสงคม๓๕ ทศนะดงกลาวชใหเหนวา การเมองกคอการปกครอง ซงเปน

หนาทของคนกลมหนง (ผปกครองหรอผบรหาร) ทจะตองด าเนนการเพอรกษาผลประโยชนของ

คนสวนใหญ ท าใหคนสวนใหญด ารงอยรวมกนดวยด ดงนนการเมองจงไมใชเรองของอ านาจ

แตเปนหนาททมนษยพงมตอกนตอสงคม และธรรมชาตสงแวดลอม การเมองในทศนะของ

พระเทพเวทจงเปนสงทดดงค ากลาวของทานทวา “โดยเนอแทการเมองเปนสงทดงามและม

ความส าคญเปนอยางมาก” เมอการเมองคอการปกครอง การเมองจงเกยวพนโดยตรงกบ

ผปกครองซงเปนคนสวนนอย และผอยใตปกครองคอคนสวนใหญทมหนาทตอกนภายใต

วตถประสงคเพอประโยชนสขของสงคม การเมองจงเกยวของและสงผลกระทบตอทก ๆ คนใน

สงคม

ความเชอของพระพรหมคณาภรณทวา “การเมองคองานของรฐ หรองานของ

แผนดน เปนงานทมวตถประสงคเพอรกษาความสงบเรยบรอยของสงคม” สอดคลองกบทศนะ

วาดวยการเกดขนของรฐและอ านาจรฐของพระพทธศาสนาในอคคญญสตรซงมเนอหาโดยยอวา

สภาวะดงเดมตามธรรมชาตมนษยอยดวยกนอยางสงบ สนต รมเยนในดลยภาพอนสมบรณของ

ธรรมชาต และในความรจกพอของมนษยทบรโภคอยางพอเหมาะพอด ไมสดโตงไปทางใดมาก

เกนไปหรอนอยเกนไป ไมมการสะสมสวนเกน ตอมามนษยเรมมความก าหนด มความโลภและ

ความเกยจคราน เกดการสะสมสวนเกน ความสมบรณในธรรมชาตคอย ๆ หมดไปผลผลตทจะ

ตอบสนองความตองการมนอยกวาปรมาณความตองการ สงทเปนผลกระทบตามมาคอเรมมการ

แบงแยกและมสถาบนในกรรมสทธในทรพยสนทเกดขน เมอมสถาบนกรรมสทธในทรพยสน สง

ทเกดเชอมโยงตามมากคอ ปรากฏการณของการละเมดกรรมสทธในทรพยสนดงกลาว เกดการ

ขโมย เกดการตเตยนทะเลาะกน เกดการกลาวเทจและเกดการท ารายกนถงฆากนตามล าดบ

สดทายกเกดความจ าเปนตองมสถาบนปกครอง และชนชนปกครองเพอควบคมและจดระเบยบ

๓๔ พทธทาสภกข, เมอธรรมครองโลก, (กรงเทพฯ : การพมพพระนคร, ๒๕๒๓), น.๔๕๒. ๓๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), กรณสนตอโศก, พมพครงท ๖, (มปพ., ๒๕๓๑),

น.๓๓.

๒๗

การอยรวมกนของคนในสงคม๓๖ การเกดขนของผปกครองและการใชอ านาจของผปกครองจง

เปนไปเพอประโยชนเพอสนตสขของหมมนษยดงค าเรยกผปกครองวา ราชา หมายถงผทท าให

เกดความพงพอใจ ทศนะวาดวยความหมายของการเมองของพระเทพเวท ผเขยนเหนวา คงมา

จากอทธพลของพทธศาสนาวาดวยการเกดของรฐ และเรองอ านาจรฐดงกลาว อกประการหนง

คงมาจากจดมงหมายของพทธศาสนาตอสงคมคอการสรางประโยชนสขใหกบสงคม ดง

พทธพจนทสงพระสาวกออกประกาศพระศาสนาวา “พวกเธอจงจารกไป เพอประโยชนสขแกชน

จ านวนมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษย”๓๗

ในลกษณะเดยวกนกบการมองการเมอง พระพรหมคณาภรณจงมองวาการเมองควรจะเปนไป

เพอประโยชนสขของคนสวนใหญโดยนยน ความเปนไปของการเมองและความเปนไปของ

พระพทธศาสนาตอสงคมกมวตถประสงคเดยวกน พทธศาสนาจงไมขดตอความเปนไปของ

การเมอง หากแตมสวนชวยเสรมสนบสนนชวยชทางใหการเมองเดนทางไปในแนวทางทถกตอง

พทธศาสนาจงเกยวของกบการเมอง ดงทพระเทพเวทเหนวา พระสงฆกมบทบาทและหนาท

จ าเพาะในทางการเมอง๓๘

พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต) ไดกลาววา การเมองเปนเรองของการ

แสวงหาอ านาจทางการปกครองระดบใดระดบหนง เพอพทกษผลประโยชนของแตละกลม๓๙

พระมหาจรรยา สทธญาโณ ไดอธบายในเรองความหมายของรฐวา พระพทธเจา

ไมไดมองเปนประเดนทส าคญ พระองคมไดตรสความหมายของรฐเอาไวโดยตรง แตเทาทได

ประมวลจากบรบทแหงค าสอน โดยเฉพาะในบรบททเกยวของกบแนวคดทางการเมอง ท าใหพอ

๓๖ ดรายละเอยดใน สนย เศรษฐบญสราง, “อดมการณทางการเมองในพระพทธศาสนาศกษา

กรณแนวคดของส านกสนตอโศก”, วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต, (คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๓), น.๑๓-๑๕.

๓๗ “จรถ ภกขเว จารก พหชนหตาย พหชนสขาย โลกานกมปาย อตถาย หตาย สขาย เทวมนสสาน ” (ว.ม. (ไทย) ๔/๓๒/๔๐).

๓๘ สมยศ จนทะวงษ, “ความคดทางการเมองของพระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต)”, สารนพนธรฐศาสตรมหาบณฑต, (สาขาการปกครอง คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๕), น.๕๐-๕๑.

๓๙ พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), มองสงคมไทย, พมพครงท ๒, (กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงกรพ, ๒๕๓๖), น.๙๑.

๒๘

สรปไดวา รฐในทรรศนะของพระพทธเจาไมไดเปนอะไรมากไปกวาสถานทคนหาสจธรรม และ

การอยดกนดของประชาชน๔๐

เทพ สนทรศารทล ไดใหค านยามไววา การเมอง คอ การปกครองประเทศชาต

บานเมองโดยมจดมงหมายตรงกนคอ เพอความมนคงปลอดภยของประเทศชาตและเพอความ

ผาสกของประชาชน๔๑

จ านงค อดวฒนสทธ ไดใหความหมายของทางการเมองไววา การเมอง คอ

กจกรรมทางสงคม หรอความสมพนธทางสงคมทเกยวของกบอ านาจสงคมมแบบแผนตาง ๆ ท

เกยวกบกจ หรอความสมพนธทางอ านาจ เชน แบบแผนก าหนดวาใครเปนผมอ านาจ การทจะ

ไดอ านาจมกฎเกณฑวธการอยางไร การแบงอ านาจกนอยางไร มวธการและขอบเขตในการใช

อ านาจอยางไร ตลอดจนแบบแผนในการสบทอด หรอเปลยนแปลงอ านาจ แบบแผนเหลาน

เรยกวา สถาบนการเมอง นกสงคมวทยาถอวา สถาบนการเมองเปนสวนหนงของการจด

ระเบยบสงคม ในฐานะเปนวธการควบคมทางสงคมอยางเปนทางการ (Formal Social

Control)๔๒

สมบรณ สขส าราญ ไดใหความหมายของการเมองไววา การเมอง หมายถง

ความคด กจกรรม และการกระท าตาง ๆ ทเกยวพนกบการใชอ านาจเพอการบรหารรฐกจ การ

จดระเบยบสงคมของรฐ รวมตลอดถงการใหไดมาซงอ านาจ การใชอ านาจและการใหไดมาซง

อทธพล การใชอทธพลเพอใหเกดการจดสรรคณคาในสงคม ไมวาจะเปนอ านาจทถกตองตาม

กฎหมาย และกฎเกณฑทางศลธรรม เศรษฐกจ ทรพยและคณคาทเปนนามธรรม ซงม

ความหมายตอบคคลในสงคม เชน เกยรตยศ ชอเสยง การไดรบการยอมรบจากสงคม ดงนน

การทคณะบคคลพยายามทจะใหไดซงอ านาจ เพอมอทธพลเหนอบคคลอน หรอการทรฐบาล

พยายามสนองตอกลมตาง ๆ ทแขงขนกนเพอใหไดประโยชนสงสด หรอกจกรรมใด ๆ ท

๔๐ Phramaha Chanya Khongchinda, The Buddha’s Socia-Politial Ideas, (New Delhi :

Mrs. Nirmal Singal for NAVRANG, 1993), pp. 72-73.

๔๑ เทพ สนทรศารทล, พระเลนการเมอง, พมพครงท ๒, (กรงเทพฯ : บรษทประยรวงศ จ ากด,๒๕๓๑), หนา๑๑.

๔๒ จ านงค อดวฒนสทธ และคณะ, สงคมวทยา, (กรงเทพฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓), น.๑๐๑.

๒๙

เกยวพนกบการเขาไปมสวนรวมในการปกครองตนเองของกลมตาง ๆทแขงขนกน เพอใหได

ประโยชนสงสด หรอกจกรรมใด ๆ ทเกยวกนกบการเขาไปมสวนรวมในการปกครองตนเองของ

กลม คณะบคคล หรอประชาชน เพอมอทธพลตอการตดสนใจของรฐบาลหรอองคกรการ

ปกครอง หรอการทผมอ านาจดงกลาวพยายามทจะรกษาอ านาจไว ฯลฯ ลวนแลวแตเปน

กจกรรมทางการเมองทงสน๔๓

จากความหมายของค าวา “การเมอง” ตามทกลาวมา จงสามารถสรปไดวา

การเมอง เปนกระบวนการทท าใหบานเมองมความสงบสข มนคง ปลอดภย โดยมการจด

ระเบยบสงคมของรฐ รวมถงการใชอ านาจการตดสนใจเพอใหสงคมมระเบยบและอยรวมกน

อยางมความสข เปนการปกครองเพอการศกษาทท าใหเกดความสงบเรยบรอยโดยใชธรรมะ

สรปความไดวา นยามและความหมายของค าวา “การเมอง” หมายถง การปกครอง

ดแลแผนดนทเปนอาณาเขตรฐของตน รวมถงการดแลบ าบดทกขบ ารงสขใหแกประชาราษฎรท

อาศยอยภายในแผนดน เมอการเมองเปนสงทเกยวของ และสงผลกระทบตอทก ๆ คนในสงคม

ดงนนทกคนตองเกยวของสมพนธกบการเมอง และตองยอมรบวาบคคลในสงคมตองเกยวของ

กบรฐ

๒.๓ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในตางประเทศ

การทจะท าใหการวเคราะหแนวโนมบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในสอง

ทศวรรษหนาเปนไปอยางชดเจนในทกมต การศกษาวจยครงนมความจ าเปนจะตองน า

กรณศกษาเกยวกบบทบาทของพระสงฆทเขาไปสมพนธกบการเมองจาก ๓ ประเทศมาเปน

กรอบในการศกษาวเคราะห อธบายและตความ กลาวคอ ประเทศศรลงกา ประเทศพมา และ

ประเทศกมพชา เหตผลส าคญเพราะ (๑) ประชากรสวนใหญจากทงสามประเทศนบถอ

พระพทธศาสนาเถรวาท (๒) พระสงฆทงสามประเทศประเทศไดเขาไปเกยวกบและสมพนธกบ

การเมองในมตตางๆ และ (๓) ประเทศทงสามปกครองดวยระบอบประชาธปไตย ซงเปนการ

เปดพนทใหพระสงฆเขาไปเกยวของในแงมมตางๆ ในลกษณะทเปดกวางมากยงขน

๔๓ สมบรณ สขส าราญ, พทธศาสนากบความชอบธรรมทางการเมอง, งานวจยล าดบท ๒๕,

(กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๕), น.๔-๕.

๓๐

๒.๓.๑ บทบาทพระสงฆกบการเมองในประเทศศรลงกา

ศรลงกาเปนประเทศทมประวตศาสตรการตอสทางการเมองโดยมศาสนาหลายศาสนาเขาไปเกยวของดวยมาตงแตยคสมยกอนครสตกาล จนถงปจจบน เรองราวของศาสนาและการเมองในประเทศน นาศกษาส าหรบคนไทยเปนอยางยง เหตผลกคอ ศรลงกาเปนประเทศทประชาชนสวนใหญนบถอศาสนาพทธเชนเดยวกบไทย ลกษณะศาสนาพทธมความคลายคลงกนมาก เพราะไทยรบศาสนาพทธมาจากศรลงกา และพระสงฆบางสวนในศรลงกากรบศาสนาพทธนกายสยามวงศไปจากไทย

ประเทศศรลงกา (Sri Lanka ) หรอ ลงกา ชอเดมในภาษาองกฤษคอซลอน (Ceylon) เปนเกาะในมหาสมทรอนเดย อยทางตอนใตของอนเดยประมาณ ๘๐ กโลเมตร โดยม Gulf of Mannarและชองแคบ Palk คนกลางอาณาเขต ทศเหนอและตะวนออกจรดอาวเบงกอล ทศใตและทศตะวนตกจรดมหาสมทรอนเดย มประชากร ๑๙ ลานคน (๒๕๔๒) ประกอบดวยหลายเชอชาต แตทส าคญม ๔ เชอชาต คอ สงหล (๗๔%) ทมฬศรลงกา (๑๒.๖%) ทมฬอนเดย (๕.๕) แขกมวร (มสลมจากอนเดยและตะวนออกกลาง ๗.๑%) และอน ๆ คอ พวกเชอชาต ดทช โปรตเกส และองกฤษ (เรยกวา Burgher) มศาสนาหลก ๆ ซงประชากรสวนใหญนบถอพทธศาสนา (๖๙.๓%) ฮนด (๑๕.๕%) อสลาม (๗.๖%)ครสเตยน (๗.๕%) และอน ๆ อก ๐.๑% สวนภาษาราชการ คอ สงหล และทมฬ ภาษาองกฤษใชตดตอสอสารเปนภาษากลาง เงนตราทใชเปนเงนตราสกล Rupee.๔๔

ในคมภรมหาวงศระบวาศรลงกาเปนแผนดนอนศกดสทธท พระพทธเจาทรงเลอกใหเปนสถานทประกาศพระพทธศาสนาใหรงเรอง ๔๕ กษตรยทกพระองคถอเปนกรณยกจส าคญในการทจะท านบ ารงพระพทธศาสนา นบตงแตนนพระสงฆไดเขามามบทบาทแทนพวกพราหมณในเรองการศกษา และการประกอบพธกรรมทางศาสนา บทบาททส าคญอยางหนงคอการเปนผใหค าปรกษาและเปนทพงทางจตวญญาณของกษตรยผปกครองอาณาจกร ดงจะเหนไดจากในคราวทพระเจาทฏฐคามณ (พ.ศ. ๓๘๒ - ๔๐๖)ท าสงครามกบกษตรยทมฬเอฬาระทยดครองอนราธประซงเปนเมองหลวงในสมยนน พระองคไดโปรดใหอญเชญพระบรมสารรกธาตมาไวทพระแสงหอก พรอมกบพระสงฆจ านวน ๕๐๐ รปรวมไปกบกองทพเพอเปนขวญและก าลงใจแกไพรพล

๔๔วนแหงเอกราช : สาธารณรฐสงคมนยมประชาธปไตยศรลงกา. [ออนไลน]. แหลงทมา :

http://www.pakxe.com/jl_pakse/index.php?option=com_content&view=article&id=๑๘๖๖&catid=๕๑๐%๓A๒๐๑๑-๑๒-๑๖-๐๕-๒๘-๐๖&Itemid=๖๒&showall=๑ [๔ ม.ค. ๒๕๕๕] ๔๕ ดรายละเอยดเพมเตมใน สเทพ พรมเลศ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑ แตงโดย พระมหานามเถระและคณะบณฑต, (พระนครศรอยธยา : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๕.

๓๑

ชาวสงหลและทมฬเขามาตงรกรากอยในศรลงกาประมาณ ๕๐๐ ป และ ๓๐๐ ปกอนครสตกาลตามล าดบ โดยตางกอพยพมาจากอนเดย อาณาจกรสงหลไดกอตงขนในบรเวณทราบทางภาคเหนอของศรลงกา โดยมเมองอนราธประเปนเมองหลวงแหงแรกยาวนานถงประมาณ ๑,๒๐๐ ป ตอมาในศตวรรษท ๑๓ จงไดเสอมลง พรอมกบการเกดขนของอาณาจกรทมฬ โดยมเมองโปลอนนารวะเปนเมองหลวงยาวนานประมาณ ๒๐๐ ป ชาวทมฬจงไดอพยพไปตงอาณาจกรจาฟนาทางคาบสมทรจาฟนา ตอนเหนอของประเทศสวนชาวสงหลไดถอยรนลงไปตงรกรากอยทางใต กอตงเปนอาณาจกรแคนด ซงมเมองแคนดเปนเมองหลวง นอกจากนกมอาณาจกรโกฏเฏและอาณาจกรรหนะ โดยอาณาจกรแคนด เปนอาณาจกรทมอ านาจมากทสดประมาณศตวรรษท ๑๕ อทธพลของตะวนตกเรมเขามามบทบาทในศรลงกา เรมจากโปตเกส ดทช และองกฤษตามล าดบ

ในป ๒๐๔๘ โปรตเกสไดเขายดครองพนทบรเวณชายฝ งทะเลและปกครองประเทศ ตอมาชาวดทชจะเขาครอบครองดนแดนศรลงกาในป พ.ศ. ๒๒๐๑ และตอมาองกฤษสามารถครอบครองศรลงกาเปนเมองขนในป พ.ศ. ๒๓๕๘ ภายใตอนสญญา Kandyanรวมเวลาทศรลงกาตกเปนเมองขนของตางชาตเกอบ ๕๐๐ ป และองกฤษไดใชศรลงกาเปนฐานปฏบตการทางทหาร ทส าคญแหงหนงในมหาสมทรอนเดยในชวงสงครามโลกครงท ๒ ศรลงกาไดรบเอกราชจากองกฤษ เมอวนท ๔ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๙๑.๔๖

พระพทธศาสนาแรกเรมเขาสประเทศศรลงกาเมอป พ.ศ. ๒๓๖ และกลายมาเปนศาสนาทชาวสงหลนบถอตงแตนนมา๔๗ตามประวตศาสตร เมอพระจกรพรรดอโศกมหาราชแหงอนเดยทรงแตงตงโมคคลบตรตสสะเถระท าการปฏรปพระพทธศาสนาและทรงสงพระโสนะและพระอตตระมาเผยแผพระพทธศาสนายงดนแดนสวรรณภม พรอมทงสงมหนทะเถระ พระโอรสมายงลงกาเพอเผยแผพระพทธศาสนานน ตรงกบรชสมยพระเจาเทวานมปยะตสสะ กษตรยองคท ๗ แหงอนราธประในศรลงกา คณะธรรมทตของทานมหนทะประกอบดวยพระภกษ ๔ รป สามเณร ๑ รป และฆราวาส ๑ คน ทงหมดไดรบการตอนรบอยางอบอนจากพระเจาเทวานมปยะตสสะและชาวลงกา มประชาชนจ านวนมากขออปสมบท และพระเจาแผนดนกทรงโปรดใหสรางวหารและศาสนสถานเปนอนมาก รวมทงเจดยธปะรามซงเปนเจดยแหงแรกในลงกา และโลหะปราสาทซงเปนเจดยทสรางจากโลหะ

ตอมาเมอพระพทธศาสนาเจรญรงเรอง ประเทศศรลงกาประสงคใหมพทธบรษทมากขน พระราชนอนละเทวทรงสงราชทตเพอทลขอภกษณสงฆมตตา (Sanghamitta) ราชธดาของพระเจาอโศกแหงอนเดย มาอปสมบทใหแกผหญงลงกา อนเปนจดเรมตนของภกษณในศรลงกา

๔๖ผศ.เชาวล จงประเสรฐ. ความรนแรงในศรลงกา. [ออนไลน]. แหลงทมา

http://www.ejournals.swu.ac.th/index.php/JOH/article/.../๑๒๘๙ [๒ ม.ค. ๒๕๔๔] ๔๗H.R. Perera, Buddhism in Sri Lanka: A Short History. (Kandy: Buddhist Publication Society, ๑๙๘๘) p.๓.

๓๒

เชอกนวาภกษณสงฆมตตาทรงน ากงพระศรมหาโพธ (จากตนโพธเดมทพทธคยา) มาปลกไวทอนราธประ ซงปจจบนกลายเปนตนไมประวตศาสตรทเกาแกทสดในโลก (อายกวา ๒,๒๐๐ ป) พระบรมสารรกธาตกถกน ามายงลงกาหลายครงดวยกน

ในปจจบนนคณะสงฆลงกาไดแบงออกเปน ๒ นกาย คอ นกายมหาวหาร (Mahavihara) ฝายเถรวาท และนกายอภยคร (Abhayagiri) ฝายมหายานการด ารงอยของพระพทธศาสนาทง ๒ นกาย แสดงถงพฒนาการอนมงคงและหลากหลายของพระพทธศาสนามากกวาจะเปนความแตกแยก เมอฟาเสยน (FaHsien) พระภกษชาวจนผมชอเสยงเดนทางมาถงลงกา (ครสตศตวรรษท ๕) ทานไดบนทกถงความรงเรองของพระพทธศาสนาโดยระบวา พระภกษฝายอภยครมจ านวนถง ๕๐,๐๐๐ รป และฝายมหาวหารอก ๓,๐๐๐ รป แตสดทายแลวมหายานไดคอย ๆ เลอนหายไปจากศรลงกาจนถงปจจบนน

รปแบบการปกครองมรฐสภาเปนระบบสภาเดยวโดยสมาชกทงหมด ๒๒๕ คน ไดรบเลอกจากประชาชนทก ๆ ๖ ป ผมสทธออกเสยงตองมอาย ๑๘ ปขนไป ประธานาธบดมาจาก การเลอกตงโดยตรงของประชาชน อยในต าแหนง ๖ ป มฐานะเปนประมขของประเทศและหวหนารฐบาล เปนผแตงตงนายกรฐมนตรและรฐมนตร และมอ านาจถอดถอนนายก รฐมนตรและรฐมนตร การปกครองทองถนแบงออกเปน ๒๔ เขตการปกครอง แตละเขตปกครองโดยผวาราชการ (Governor) ทมาจากการแตงตง และแตละเขตมสภาการพฒนา (Development Council) ซงมาจากการเลอกตงโดยตรงจากประชาชน๔๘ พรรคการเมองปจจบนมพรรคการเมองใหญนอยประมาณ ๓๐ พรรค มพรรคการเมองส าคญ ๆ ไดแก พรรค Sri Lanka Freedom Party (SLFP), United National Party (UNP), Tamil United Liberation Front (TULF), Ceylon Workers’ Congress (CWC), Sri Lanka Mahajana Party (SLMP), JanathaVimuktiPeramuna (JVP), Sri Lanka Muslim Congress (SLMC) และพรรคทมพระสงฆเปนหวหนาพรรค คอ JathikaHelaUrumaya (JHU)๔๙

ศรลงกาเปนประเทศทประกอบดวยประชากรหลายเชอชาต ศาสนา แตการเมองภายในมพรรคการเมองทส าคญเพยง ๒ พรรคของชนชาตสงหล คอ SLFP (Sri Lanka Freedom Party) และพรรค UNP (United National Party) ทแขงขนชวงชงอ านาจทางการเมอง พรรคการเมองอน ๆ ซงเปนพรรคของชนเชอสายทมฬและชนกลมนอยอน ๆ เปนพรรคยอยและมความส าคญนอย นบแตศรลงกาไดรบเอกราชจากองกฤษในป ๒๔๙๑ (ค.ศ. ๑๙๔๘) จนถงปจจบนพรรค SLFP และพรรค UNP ผลดกนเปนรฐบาลมาโดยตลอด โดยทงสองพรรค

๔๘กระทรวงการตางประเทศ. สาธารณรฐสงคมนยมประชาธปไตยศรลงกา. [ออนไลน]. แหลงทมา : http://www.mfa.go.th/web/๒๓๘๖.php?id=๒๓๓ [๔ ม.ค. ๒๕๕๕]

๔๙ Sri Lanka News Updates with Discussions. JathikaHelaUrumaya Profile (JHU).[ออนไลน]. แหลงทมา : http://www.lankanewspapers.com/news/profiles/jhu.jsp [๔ ม.ค. ๒๕๕๕]

๓๓

ดงกลาวนยมระบอบประชาธปไตยเหมอนกน แตตางกนทนโยบายเศรษฐกจของพรรค SLFP มลกษณะเปนสงคมนยม ในขณะทพรรค UNP มนโยบายเศรษฐกจเสร ชาวสงหลและทมฬมความขดแยงระหวางกนมานานนบศตวรรษ การสรบระหวางเชอสายเผาพนธตลอดมา ตงแตสมยอาณาจกรอนราธประเปนราชธาน และเปนอาณาจกรแรกตามประวต-ศาสตรของประเทศ คงฝงรากแหงความขดแยงตอเนองมาจนกระทงปจจบน

ในป ๒๕๒๖ ไดมการตอสระหวางชาวทมฬและสงหลในคาบสมทรจาฟนาอยางรนแรงเปน ครงแรก และด าเนนเรอยมาจนถงปจจบน เพอเรยกรองใหมการแบงแยกดนแดนภาคเหนอและตะวนออกของศรลงกาเปนอสระ และกอตงเปนมาตภมทมฬ (Tamil Eelam) กลมกอการรายแบงแยกดนแดนชาวทมฬ ทส าคญและกอปญหาใหแกรฐบาลศรลงกามากทสด คอ กลมแบงแยกดนแดนพยคฆทมฬอแลม (Liberation Tigers of Tamil Eelam : LTTE) รฐบาลพยายามด าเนนการปราบปรามและผลกดนการปฏรปการปกครอง โดยการกระจายอ านาจการปกครองไปสทองถน รวมทงไดใชนโยบายการทตในการกดดนการด าเนนการของกลม LTTE ในประเทศตาง ๆ ในชวงระยะเวลา ๓-๔ ปทผานมา LTTE ไดตอบโตการรกทางทหารอยางหนกหนวงของฝายรฐบาล สลบกบการใชการกอวนาศกรรมในกรงโคลมโบและเมองใหญ ๆ ของศรลงกาเพอสรางความไมสงบ โดยไดปฏบตการระเบดพลชพหลายครง อาท การระเบดโรงแรมกาลดาร (Galadari) (ส.ค. ๒๕๔๐) การระเบดวดดาลดามาลคาวา (DaladaMaligawa) เมองแคนด (ม.ค. ๒๕๔๑) การระเบดใกลกองบญชาการกองทพอากาศทกรงโคลมโบ (ก.พ. ๒๕๔๑) การระเบดพลชพในระหวางการหาเสยงเลอกตงของพรรค SLFP ซงเปนพรรครฐบาลของศรลงกาในกรงโคลมโบ (ธ.ค. ๒๕๔๒) ท าใหประธานาธบดจนทรกา (Chandrika) ไดรบบาดเจบทดวงตาขางขวา และลาสดเมอวนท ๗ ม.ย. ๒๕๔๓ ท าการระเบดพลชพในระหวางการเดนขบวนพาเหรดฉลองวนวรบรษแหงชาต สงผลให นายซว คเนรตนะ (C.V. Cooneratne) รฐมนตรวาการกระทรวงพฒนาอตสาหกรรมของศรลงกาเสยชวต

จากการทนกการเมองไมสามารถตอบโจทยในการปกปองและท าหนาทคมครองพระพทธศาสนาทงในมตของการด าเนนนโยบายทสอดรบกบธรรม และสนบสนนกจการพระศาสนา จงท าใหพระสงฆตดสนใจตงพรรค “Jathika Hela Urumaya: JHU” ขน ดวยมงหวงทจะท าหนาทรบใชพระพทธศาสนาตามรปแบบของนกการเมอง การตดสนใจดงกลาวสอดรบกบเหตการณทเกดขนในอดตทพระเจาทฏฐคามนอภยทตอสกษตรยของทมฬ ตอจากนนกปกครองเมองอนราธประ ตวพระเจาทฏฐคามนอภยกทรงประกาศเองวาทตอสนนไมใชเพออาณาจกรแตเพอพระพทธศาสนา๕๐ หลงจากไดรบชยชนะแลวพระเจาทฏฐคามณไมสบายพระทยททรงฆาศตรเปนจ านวนมาก พระสงฆจงแสดงธรรมเพอใหทรงหายจากการปรวตกวา พระองคไดฆา

๕๐RichardGombrich, Theravada Buddhism: A Social History from Ancient Benares to Modern Colombo.

(London: British Library Cataloguing in PublicationData, ๒๐๐๓) p. ๑๔๑.

๓๔

มนษยเพยงคนครงเทานน เพราะคนไมนบถอไตรสรณคมณ เปนคนมจฉาทฏฐ คนทศล ตายไปกมคาเหมอนปศสตว๕๑ ในสมยโบราณเราจะเหนไดวาพระสงฆมบทบาททางการเมองมากนอกจากจะใหค าปรกษาแลวยงถงขนแตงตงหรอเลอกตงกษตรยไดดวย การกระท าของกษตรยและขนนางทสงผลกระทบตอสถาบนสงฆ อาจมผลกระทบถงเสถยรภาพความมนคงของราชบลลงกได ๕๒ ตามขอมลประวตศาสตรท าใหเราทราบวา พระพทธศาสนามความส าคญและมความสมพนธกบวฒนธรรม สงคมและการปกครอง ของประเทศศรลงกาอยางแนบแนนเปนระยะเวลายาวนานกวาสองพนสามรอยปจนกระทงถงปจจบนน

จากตวแปรทางประวตศาสตร และตวแปรทางสงคมและการเมองดงกลาว จงท าให พระสงฆในศรลงกาไดตดสนใจสงตวแทนเขาสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรครงแรก ในการเลอกตงทวไป ป พ.ศ. ๒๕๔๗ โดยมการแถลงขาวอยางเปนทางการโดยผน าพระสงฆของพรรค JHU จ านวน ๔ รป คอ อดว ธรรมะโลกาเถระ (UduweDamalokaThera), เอลลาวาลา เมตตานนทเถระ (EllawalaMethanandathera), อาธ เรลเย รตนเถระ (AthureliyeRatthanaThera), และพระโคลานนาว สมงคลา (KolannaweSumangala) ซงเหตผลทส าคญพอสรปไดดงน

พระสมงคลา หวหนาผสมครในกรงโคลมโบเหนวา “การเลอกตงเปนเพยงสงครามธรรม (DhammaYuddhaya) หรอธรรมยทธ เพอปกปองศาสนาพทธและชนชาตสงหล” ทานเมตตานนทะกลาววา “นกการเมองไมไดใหความสนใจชาวสงหลแมแตนอยตงแตศรลงกาไดรบเอกราช” ทานธรรมโลกาบอกวา “รฐบาลลมเหลวในการปกปองศาสนาพทธ จนท าใหพระสงฆตองออกมาตอสเพอใหไดกฎหมายปองกนการเปลยนศาสนาโดยไรจรรยา ..... ดงนน พระสงฆจ าเปนตองสมครรบเลอกตง เพอปองกนประเทศ และปดกนไมใหนกการเมองกระหายอ านาจเขามา”

อยางไรกด มองคกรพระสงฆจ านวนมากไมเหนดวยกบการลงเลอกตงครงน เชนองคการพระสงฆทกเกาะ (All Island Clergy Organization-AICO) ไดออกมาแถลงวา พระสงฆฝายมหายานและผน าพระสงฆจ านวนมากไมเหนดวยและไมรบรองการลงสมครเลอกตงครงนวาเปนการกระท าในนามพระสงฆทงประเทศ ภายใตรฐธรรมนญปจจบน พระสงฆในศรลงกามสทธทางการเมองเทาคนธรรมดาทวไป คอมสทธเลอกตง เปนผแทนราษฎร ด ารงต าแหนงทางการเมองไดถงเปนประธานาธบด แตสวนใหญจะจ ากดบทบาทตนเองแควจารณการเมอง ปราศรยหาเสยงชวยนกการเมอง หรอหาเสยงใหตวเองนกการเมองสามารถนมนตพระไปชวยปราศรยหาเสยง หรอเปนหวคะแนนไดเปนเรองปรกต

๕๑ เรองเดยวกน, หนา๒๓๕-๒๓๖.

๕๒ ปยะนาถ (นโครธา) บนนาค, ประวตศาสตรและอารยธรรมของศรลงกา สมยโบราณถงกอนสมยอาณานคม และความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางศรลงกากบไทย, (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๒๗๔.

๓๕

พรรค JHU คอพรรคการเมองหลกทตอตานการเจรจากบพวกทมฬแทบทกครง โดยยนกรานทจะไมยอมลดขอตอรองใดๆ กบพวกทมฬทงนน ไมวาในเรองจะใชภาษาทมฬบางสวน หรอแบงแยกดนแดนไปมเขตปกครองพเศษ ทยอมใหพวกทมฬมกฎหมายพเศษกวาคนเผาอนๆ ในศรลงกา โดยอางเหตผลของความเปนหนงเดยว ภาษาเดยว และรกษามรดกทางวฒนธรรมของชาต

ประเดนความไมเหนทพระสงฆเขาไปท าหนาทในสภาพไดสะทอนใหเหนจากพระสงฆรปหนงทฝายรฐบาลไดประทวงไมใหสาบานตนเขารบต าแหนงกลางสภา และเกดเหตรนแรงถงขนทบตพระสงฆรปนนจนตองเขาโรงพยาบาล การมสวนรวมทางการเมองสง เชนน ท าใหนกการเมองบางกลมไมเคารพย าเกรงในตวในพระสงฆบางรปดงทปรากฏในยคกอน อกทงมโตเถยงจนน าไปสการท ารายพระสงฆเนองๆ ถงกระนน จดเดนตอการเขาไปท าหนาทของพระสงฆจะพบวา พระสงฆมทาทตอความไมถกตอง และความไมชอบธรรมทางการเมองสงกวานกการเมองทวไป เพราะหากมประเดนใดทออนไหวตอการท าหนาทของนกการเมองจะท าใหพระสงฆไดรวมตวกนประทวงเพอคดคานนโยบายและโครงการตางๆ ของรฐ

พลงตอรองทางการเมองของคณะสงฆในศรลงกานนสงมาก ดงจะเหนไดจากในวนท ๗ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๔ ไดมการก าหนดท าประชามตเพอซาวเสยงประชาชนวาจะยอมใหชนเผาทมฬแยกตวออกไปปกครองตนเองหรอไม สภาสงฆแหงชาตรวมกบสมาพนธอนๆ (The National Sangha Council, National Joint Council and the Movement to Save the Motherland) ไดรวมกนชมนมคดคานไมใหมการท าประชามตครงน มพระสงฆเขารวมชมนมกวา ๒,๐๐๐ รป ท าใหรฐบาลตองเลอนการท าประชามตออกไป การเขาไปเกยวของกบการเมองของพระสงฆในพรรค LHU ไดรบเลอกเขาไปนงในสภาไดท าหนาทเปนกระบอกเสยงของพทธศาสนา เตอนสตและคดคานความ ไมชอบธรรมตาง ๆ โดยเฉพาะคดคานกฎหมายตาง ๆ ทจะเปนการท าลายศลธรรม ท าลายวฒนธรรมทรมรวยหลากหลาย ท าลายธรรมชาตสงแวดลอมอนบรสทธงดงาม ท าลายวถชวตอนรมเยนเปนสข ของชาวศรลงกา นเปนเจตนารมณของพรรคการเมองสงฆพรรคแรกในโลกของพระพทธศาสนา จากภาพรวมของการทพระสงฆในประเทศศรลงกาเขาไปด าเนนกจกรรมทาง

การเมองในลกษณดงกลาว นกคดหลายทานมองวา เปนไปในทศทางเดยวกนกบท พระวลโปละ

ราหละ ไดใหแรงบนดาลใจแกชาวพทธโดยเฉพาะพระสงฆตระหนกถงหนาทในการทจะรกษา

มรดกของชนชาตสงหลใหรอดพนจากเงอมมอของคนตางศาสนา๕๓ จนน าไปสการสรางวาท

กรรมวา “พระนกการเมอง” ดวยทานไดชน าวา "เพราะเหลาพทธบตร (sons of the

Buddha) ผประพฤตหางไกลจากการโกงกนและหลอกลวง มบคลกนาเชอถอ ไดรบการศกษา

๕๓ Walpola Rahula, The Heritage of the Bhikkhu, ( Newyork : Grove Press,[๑๙๔๖] ๑๙๗๔).

๓๖

ชนสงตามยคสมย ผไมยอมกมหวใหอ านาจและเงนตรา แตมงมนท างานเพอประโยชนแก

สามญชนโดยไม เหนแกประโยชนสวนตน พระภกษทซ อสตยเชนน เรยกวาพระ

นกการเมอง"๕๔

๒.๓.๒ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในประเทศพมา

ประเทศพมาเปนสวนหนงของเอเชยตะวนออกเฉยงใต เปนประเทศทมความส าคญ

ทางประวตศาสตร มอารยธรรมทมความเจรญ ในดานเศรษฐกจ การเมองการปกครอง ศลปะ

และวฒนธรรม ประวตศาสตรความเปนมาของพมานนมความยาวนานและซบซอน มประชาชน

หลายเผาพนธเคยอาศยอยในดนแดนแหงน เผาพนธเกาแกทสดทปรากฏไดแกชาวมอญ

พทธศตวรรษท ๑๓ พมาไดอพยพลงมาจากบรเวณพรมแดนระหวางจนและทเบต

เขาสทราบลมแมน าอระวด และไดกลายเปนชนเผาสวนใหญทปกครองประเทศในเวลาตอมา

ความซบซอนของประวตศาสตรพมาเกดจากการอพยพยายถนฐานมาของชมชนตางๆทมา

อาศยในลมแมน าอระวดท าใหเกดการขยายตวกลายเปนเมองและอาณาจกรในเวลาตอมา

ในประเทศพมานน พระพทธศาสนาขนสยคทองในรชสมยของพระเจาอนรทธะ(หรอ

อนรธา พ.ศ. ๑๕๘๘-๑๖๒๑) เปนชวงทพมาสามารถรวมประเทศไดส าเรจเปนครงแรก โดยม

เมองหลวงตงอยทปากน(พกาม) และเปนศนยวฒนธรรมทางพระพทธศาสนาทย งใหญ หลงจาก

การยดครองของมองโกลภายใตการน าของพระมหากษตรยกบไลขานยตลง (ระหวาง พ.ศ.

๑๘๓๑-๑๘๔๕) พระพทธศาสนากไดกลบมาเฟองฟอกครงหนงภายใตการอปถมภของพระเจา

ธรรมเจดย(พ.ศ. ๒๐๐๔-๒๐๓๕) ในชวงระหวางหกศตวรรษตอมาพระพทธศาสนาในพมาม

ความมนคงและกาวหนา มการสงพระสงฆจากลงกามารบการอปสมบทและน าวธอปสมบท

กลบไปทลงกา

การศกษาพระอภธรรมเจรญรงเรองมาก มการแปลคมภรภาษาบาลเปนภาษาพมาและ

มการเขยนต าราทางพระพทธศาสนาโดยนกปราชญชาวพมา มการท าสงคายนาทเรยกวา มหา

สงคายนาครงท ๕ จดขนทมณเลย ภายใตการอปถมภของพระมหากษตรยมนดน ในป พ.ศ.

๒๔๑๕ และมการจารกกพระไตรปฎกลงลงแผนหนออนจ านวน ๗๒๙ แผน ประดษฐานไวทเชง

เขามณฑเลยเมอตกอยภายใตปกครองขององกฤษระหวางป พ.ศ. ๒๔๓๐-๒๔๙๒ กอใหเกด

๕๔ ลงกากมาร, กรณพระสงฆศรลงกาเลนการเมอง รจนาโดย พระวลโปละ ราหลเถระ, (กรงเทพฯ : สหมตรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๕๓), ค านยมหนา ๓.

๓๗

ความรสกทางชาตนยมในทางศาสนาพทธขนซ งผสมผสานไปกบความรสกชาตนยมทาง

การเมองอนน าไปสเอกราชทางการเมองและการปกปองศาสนาแหงชาต

หลงจากทพมาไดเอกราชแลว ผน าแหงชาตและผน าทางพระพทธศาสนากมความ

กระฉบกระเฉงในการใหการสนบสนนและใหการสงเสรมพระพทธศาสนาและกจกรรมตางๆของ

พระพทธศาสนา ในป พ.ศ. ๒๔๙๘ รฐบาลพมาดวยความรวมมอกบประเทศตางๆและกลมชาว

พทธในประเทศตางๆไดจดการท าสงคายนาทเรยกวา มหาสงคายนาครงท ๖ ซงจดกนท

กรงยางกงเพอทองจ าและแกไขคมภรพระบาลและเฉลมฉลองวาระ ๒๕๐๐ ปของการปรนพพาน

ของพระพทธเจา

ในชวงเวลาทประเทศพมาตกอยาภายใตการเปนอาณานคมของประเทศองกฤษ ประเทศพมาจดไดวาเปนจงหวดหนงของประเทศอนเดยซงองกฤษครอบครองอยกวา ๒๐๐ ป ชาวพทธจ านวนมากไดรบการกดกนในการเขาท างานกบรฐบาล ในขณะทตวบทของกฎหมายมไดหามคนศาสนาอนเขารบราชการ แตในเชงพฤตนย รฐบาลในฐานะทเปนเมองขนของประเทศองกฤษไดพงพาแรงบานของคนทเปนชาวอนเดย ชาวองกฤษกลมคนทเปนลกครงพมา จดไดวาพนกงานของรฐโดยภาพรวมนบไดวาสวนใหญเปนชาวองกฤษ ประเดนทนาสนใจ คอ กลมประชาชนทนบถอพระพทธศาสนาซงเปนกลมคนสวนใหญ และกลมคนดงเดมนนกลายเปนกลมพลเมองชนสองทรฐบาลองกฤษมไดใหความใสใจในวถชวตและอาชพการท างาน ยงไปกวานน รฐบาลองกฤษไดน าเขา “ครสตศาสนา” โดยเชญบาทหลวงเขามาตงศาสนสถาน ทงในมตเปนทพงพาทางใจของชาวองกฤษ จนน าไปสตอตานองกฤษและตอสเพอเอกราชของพมา เชนเปนผถายทอดโองการและหมายสงตาง ๆ นดหมายใหวดตาง ๆ ลกฮอขนท าลายเสนทางรถไฟและสายโทรเลข๕๕ ซงเรยกปรากฏการณนวา “กบฏเกอก”๕๖ (The Shoe Question)

ในขณะเดยวกน พระสงฆทนบวามบทบาทส าคญในการปลกระดมใหประชาชน และพระสงฆตอตานระบอบจกรวรรดนยม คอ “พระอโอตตะมะ” โดยทานไดท าหนาทส าคญในการปกปองพระพทธศาสนามใหไดรบผลกระทบตอการท าลายของรฐบาลทหารองกฤษ ผลจากการตอสท าใหองกฤษไดตงคาหวพระอโอตตะมะจ านวน ๒๐๐ รป ผลจากการปลกระดมประชาชนเพอตอสดงกลาว จงท าใหองกฤษจงกมได และน าไปสการตดสนประหารชวตในทสด ความมงมนดงกลาวไดสงผลโดยตรงตอการลกขนตอสของพระสงฆอกเปนจ านวนมาก พระสงฆกลม

๕๕ดเพมเตมใน ชาญวทย เกษตรศร, พมา ประวตศาสตรและการเมอง, พมพครงท ๔ (กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, ๒๕๔๔).

๕๖ ธรภาพ โลหตกล, กบฏเกอก : เมอเลอดอระวดกรน, พมพครงท ๑, (กรงเทพฯ: มตชน, ๒๕๓๙).

๓๘

ดงกลาวไดรวมมอกนตอตานโดยการเผาสถานทราชการขององกฤษ ซงในทสดองกฤษไดด าเนนการประหารชวตเชนเดยวกนกบพระอโอตตะมะ๕๗

สงทสอดคลองในทศทางเดยวกนกบประเทศศรลงกา คอ การทรฐบาลองกฤษใหสทธในอาชพ และการศกษาแกกลมคนทหนมานบถอครสตศาสนา ซงใหกลมคนทนบถอพระพทธศาสนาจ านวนมากหนมาเปลยนศาสนาเพอความอยรอดในทางอาชพ การศกษา และการยอมรบของกลมคนชนสงในสงคมสมยนน ประจกษพยานส าคญคอ การบงคบใหใชภาษาองกฤษ และการจดการศกษาแบบองกฤษโดยใหมชชนนารตงโรงเรยนขนมา แลวใหยกเลกการจดการศกษาในโรงเรยนวดทด าเนนการสอนโดยพระสงฆซงไดจดการศกษามาตงแตโบราณ จงสงผลใหบทบาทของพระสงฆในสงคมพมาไดรบการยอมรบนอยลง และจ านวนนกเรยนทเคยเขาเรยนตามโรงเรยนวดตางๆ ประมาณ ๖๐ เปอรเซนต ของนกเรยนทวประเทศในป ๑๘๘๕ ไดลดลงเหลอนอยกวา ๑๐ เปอรเซนตในเวลาตอมา

อยางไรกตาม สง เหลาน ไดกลายเปนตวแปรส าคญทท าใหพระสงฆและพทธศาสนกชนมองเหนสภาพปญหา รวมถงวกฤตการณทก าลงกระทบกบสถานการณความอยรอดของพระพทธศาสนา จงท าใหพระสงฆไดกลายเปนแกนหลกในการตอส ทงดานอดมการณ วธคด และการแสดงออกทงทางตรงและทางออมตอวกฤตการณดงกลาว ผลจากการตอสของพระสงฆตอลทธลาอาณานคมขององกฤษ ท าใหพระสงฆเสยชวตจ านวนมาก จากการจองจ า และการประหารชวต รวมถงการมรณภาพในสนามรบอนเกดจากการตอสเพอมใหทหารองกฤษเขามายดครอง รวมไปถงการประกาศตวเพอแยงชงเอกราชคนจากรฐบาลองกฤษทครอบครองประเทศพมา

หลงจาก รฐบาลทหารองกฤษไดคนเอกราชใหแกประเทศพมาเพอด าเนนการบรหารจดการดวยตวเองแลว พระสงฆกระกระแสหลกในประเทศพมาไดรวมกนสนบสนน “อน” เปนผน าประเทศ จากความส าพนธระหวางพระสงฆ และพระพทธศาสนาดงกลาว จงท าใหอนออกนโยบายทางการเมองทสอดรบกบมตทางสงคมนยมแนวพทธ โดยพยายามตความเขาขางตนเอง วา “เนองจากโลภ โกรธ หลง ตามหลกพระศาสนาพทธนนท าใหเกดความทกข ในทางเศรษฐกจกจะท าใหเกดความอยตธรรมทางเศรษฐกจ การจดระบบเศรษฐกจใหมจงเปนสงจ า เ ปนเพ อก าจดความอยตธรรมเหล าน…”ยงกว าน นอ น ไดพยายามทจะท า ใหพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต๕๘

จากฐานคดดงกลาว แนวคดสงคมนยมผสมพระพทธศาสนาอน ไดรบการสนบสนนจากมวลชนมากทสด จนแมเมออนหนมาสนใจพระพทธศาสนา และท างานทางการเมองภายใต

๕๗ วกพเดย สารานกรมเสร, ขบวนการตอตานของพมา พ.ศ. ๒๔๒๘–๒๔๓๘ ใน https://th.wikipedia.org/wiki ๕๘ ชาญวทย เกษตรศร, พมา ประวตศาสตรและการเมอง, อางแลว.

๓๙

การสนบสนนของพระสงฆจ านวนมาก รวมไปถงชาวพมาทนบถอพระสงฆไดหนมาใหการยอมรบอนเพมมากยงขน แนวทางดงกลาวนท าใหพบวา อนมองเหนฐานมวลชนของพระสงฆ และวธการทจะท าใหประชาชนหนมายอมรบการท างานทางการเมองไดดทสด คอ การแสวงหาแนวทางการท างานรวมกบพระสงฆ เคารพและยกยองพระสงฆ และพระพทธศาสนา สงทตอกย าประเดนนมากทสด คอ ภายหลกทอนชนะการเลอกตงในป ๑๙๖๐ อยางทวมทน เขาไดประกาศใหพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต หรอเปนรฐพระพทธศาสนา (Buddhist State) โดยย าใหเหนถงลกษณะพเศษในการใหความส าคญแกพระพทธศาสนาวา (๑) ประกาศศาสนาพทธเปนศาสนาประจ าชาต (๒) รฐบาลจะปกปอง เทดทน และสนบสนนพทธศาสนา พระธรรมค าสอน และการตรสร (๓) รฐจะชวยเหลอในการสรางเจดยและโรงพยาบาลส าหรบสงฆ (๔) จะใหมการสอนศาสนาพทธในโรงเรยนตางๆ และโรงเรยนทจะตงขนใหมในธรณสงฆ (๕) ก าหนดวนหยดและเฉลมฉลองตามพธศาสนาพทธ (๖) เจาหนาทรฐบาลไมจ าเปนตองนบถอพทธ (๗) ประกนสทธและเสรภาพในการสวดมนต บวงสรวงของทกศาสนา

อยางไรกตาม การประกาศแนวทางดงกลาวนน แมจะท าใหชาวพทธ ทงในสวนของ

พระสงฆ และประชาชนทนบถอพระพทธศาสนาพงพอใจตอการใหความส าคญแกพระพทธศาสนา ทง ๕ ประเดน ตงแตขอท ๑ ถง ๕ แตพทธศาสนกชนกระแสหลกจ านวนมากไมเหนดวยกบหลกการในขอท ๖ และ ๗ เพราะทงสองขอนน เปนการสะทอนใหเหนวา อนมไดใหความส าคญแกพระพทธศาสนาอยางเพยงพอ โดยเฉพาะการเปดพนทใหเจาหนาทรฐไมจ าเปนตองนบถอพระพทธศาสนา

จากความไมพอใจตอแนวทางดงกลาว จงท าใหพระสงฆจ านวนมากออกมาแสดงความไมเหนดวย และวพากษวจารณนโยบายของอนวาเปนการเปดพนทใหศาสนาอนๆ แมวาอนจะประกาศใหประเทศพมาเปนรฐพระพทธศาสนากตาม ในทสด กลมยวสงฆ พระสงฆกระแสหลก รวมไปถงพทธศาสนกชนไดรวมกนสนบสนนนายพลเนวน จนน าไปสการท ารฐประหารในป ๑๙๖๒ เปนท นาสงเกตวา การเมองของพมาไดเขาไปเกยวของกบพระพทธศาสนาอยางใกลชด และตอเนองในยคหลงสงครามโลกครงท ๒ รฐบาลยคตางๆ จะแสวงหาแนวทางสนบสนนจากชาวพทธ แมกระทงการขนสอ านาจของเนวนปรากฎชดวา สถาบนสงฆนยมลทธมารกซและพระภกษชอ ชน โอกกาตา (Shin Okkahta) ไดมสวนส าคญในการวางแผนท ารฐประหาร และแนวนโยบายในการบรหารของเนวนไดน าเอาพระพทธศาสนามากลาวอางอยเสมอ รฐบาลทหารพยายามจะเขาไปแทรกแซงการบรหารกจการคณะสงฆ โดยการปฏรประบบบรหารดงจะเหนไดจากการการทรฐบาลของนายพลเนวนไดจดตงสงฆมหานกายซงเปนสงฆสภาสงสดประกอบดวยพระสงฆ ๔๗ รปทบรหารสงฆสภา และกลมพระสงฆ ๑,๒๑๙ รป

๔๐

เปนตวแทนคณะสงฆทงหมดในทกระดบ๕๙ มการตงสมณศกด และพระสงฆทกรปตองจดทะเบยนภายในป ๒๕๒๓ ในขณะเดยวกน รฐบาลไดพยายามเขาไปก ากบ และควบคมการศกษาของพระสงฆ อกทงปฏรปคณะกรรมการของวดตาง ๆ ดวยการสงนายทหารทเกษยณอายเขาไปท าหนาทเปนคณะกรรมการด าเนนกจกรรมตางๆ ของวด๖๐

อยางไรกตาม ๒๖ ปตอมา กลาวคอ ในป ๑๙๘๘ไดการปฏวตผากาสาวพสตร (The Saffron Revolution)๖๑ โดยยวสงฆไดรวมมอกบประชาชนชาวพมาไดรวมกนประทวงการใชอ านาจของเนวน และกลมการเมองทส าพนธกบการใชอ านาจ ภายใตนามพรรคสงคมนยมพมา (The Burma Socialist Programme Party: BSPP) ในฐานะทเขาและเจาหนาทระดบสงของพรรคไดพากนทจรตคอรปชนสมบตสาธารณะ จนน าไปสการประทวงทงประเทศภายใตเหตการณทเรยกวา “เหตการณ ๘๘๘๘” คอ “วนท ๘ สงหาคม ๑๙๘๘ พระสงฆและประชาชนไดออกมาประทวงกนอยางสนต เพอเรยกรองประชาธไตยทครองมาอยางยาวนานถง ๒๖ ป โดยการย าเตอนกลมทหารดวยบทเพลงวา “เรารกพวกทาน ทานเปนพนองเรา เราตองการอสรภาพ พวกทานเปนทหารของประชาชน โดยมาอยขางเราเถด เราเพยงตองการอสรภาพเทานน” ซงจากเหตการณน ท าใหนายพลเนวน ไดสงการใหเปดฉากระดมยงพระสงฆ นกศกษา และประชาชนชาวพมาตายไปเปนจ านวนมาก จนในทสด นายพลอาวโส ซอ หมอง ไดตดสนใจด าเนนการรฐประหารยดอ านาจการปกครองประเทศจากนายพลเน วน

แมขวอ านายทางการเมองจะเปลยนไป พระสงฆในประเทศพมายงมวถทางทสมพนธกบการเมองเชนเดมตอไป ดงจะเหนไดจากการทยวสงฆจ านวนมากไดรวมกนสนบสนนพรรคการเมองNational League for Democracy: NLD ของนางออง ซาน ซจ อยางเปดเผย จนท าใหชนะการเลอกตง ๓๙๒ ทนง จากท ๔๕๕ ในขณะทพรรครฐบาลทหารไดเพยง ๑๐ ทนง แตรฐบาลทหารปฏเสธทจะถายโอนอ านาจการบรหาร และหาชองทางด าเนนความผดตอนางออง ซาน ซจเปนระยะเวลาเกอบ ๒๐ ป ถงกระนน ยวสงฆจ านวนมากยงท าหนาทในการสนบสนนนางออง ซาน ซจอยางเปดเผยเชนเดม

จดเปลยนส าคญทน าไปสการความขดแยงและความรนแรงระหวางพระสงฆกบรฐบาล

ทหารพมา คอ “การประทวงการปรบขนราคาน ามน” ทพระสงฆไดน ามาเปนตวแปรส าคญใหรฐบาลทหารพมาไดรบผดชอบตอผดพลาดดงกลาว อนเปนการด าเนนนโยบายทกระท าตอวถชวตของประชาชนชาวพมา รฐบาลทหารพมาซงผกขาดการจ าหนายเชอเพลงแตเพยงผเดยว

๕๙ดรายละเอยดใน Sylvia Gil, The Role of Monkhood in Contemporary Myanmar Society, Specialist on South East Asia and Theravada Buddhism, p. ๗. ๖๐ David I. Steinberg, BURMA/MYANMAR: What everyone needs to know, (USA: Oxford University Press, ๒๐๑๐), p. ๗๒.

๖๑ ใน https://en.wikipedia.org/wiki/Saffron_Revolution เขาถงเมอ ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๕๖

๔๑

และเคยใหเงนอดหนนเพอพยงราคาน ามน ไดขนราคาดเซลจากเดม ๑,๕๐๐ จาต หรอราว ๓๘ บาท เปน ๓,๐๐๐ จาตหรอ ๗๖ บาท ตอแกลลอน หรอประมาณ ๓ ลตรกวา ๆ สวนกาซชนดบรรจถงขนาด ๖๕ ลตร ขนราคาจาก ๕๐๐ จาต หรอประมาณ ๑๓ บาท เปน ๒,๕๐๐ จาต หรอประมาณ ๖๔ บาท แมจะไมมการใหเหตผลของการขนราคาอยางกระทนหนออกมาอยางเปนทางการ แตหลายคนกเชอวาเปนเพราะรฐบาลขาดแคลนเงนตราตางประเทศทจะน าไปซอเชอเพลงจากตางประเทศ พมาประสบภาวะขาดแคลนเชอเพลงเนองจากตองจ ากดการผลตน ามนภายในประเทศและมปญหาเรองเงนทนส ารองตางประเทศ โดยมการขนราคาเชอเพลงในพมามขนครงสดทายเมอป ๒๕๔๘๖๒

จากการขนราคาน ามนดงกลาวท าใหมประชาชนจ านวนมาก น าโดยนายมน โก นาย ออกมาเดนขบวนประทวงทเมองยางกงเปนกลมแรก เนองจากการขนราคาน ามนสะทอนใหเหนความยากล าบากทประชาชนก าลงเผชญหนาอย ท าใหชาวบานไมสามารถจายคาโดยสารรถเมลและแทกซได ตอมากมประชาชนออกมาเคลอนไหวเปนระยะ สาเหตของการออกมาประทวงของประชาชนยงเปนผลสบเนองมาจากการทรฐบาลทหารพมาไดปราบปรามเขนฆาประชาชนชาวพมาและชนกลมนอยผบรสทธ การจบกมคมขงผน านกศกษา นกการเมองฝายประชาธปไตย รวมทงนางออง ซาน ซจ นบตงแตป ๒๕๓๑เปนตนมา ไดปรากฏใหเหนอยางตอเนอง รวมถงปญหาทงทางเศรษฐกจททบถมทบทวความอดอยากยากจน ในขณะทชนชนน าในรฐบาลกลบร ารวยแตกตางราวฟากบดน

แตจดเปลยนทส าคญ คอ ในระหวางนนเองรฐบาลทหารพมาไดมการจบกมผประทวงจ านวนมาก จนท าใหประชาชนหลายคนทนไมไหวออกมาประทวงเพมขน ประกอบกบในระหวางนนเองเมอวนท ๕ กนยายน ๒๕๕๐ มพระสงฆกลมหนงในอ าเภอปะโคะก ศนยกลางส าคญของการเรยนรของศาสนาพทธ ทออกมาประทวงไดถกเจาหนาทต ารวจและเจาหนาททหารเขาสลายการประทวง และเกดการปะทะกนขน ท าใหพระจ านวน ๓ รปถกเจาหนาทท ารายจนไดรบความบาดเจบ โดยผดแลเจดย Phaungdawoo ซงเหนเหตการณเลาวา พระจ านวนสามรปถกทางเจาหนาทมดตวตดไวกบเสาไฟฟาและตดวยดามปนและดว โดยพระรปหนงชอพระอสานดมะ (U Sandima) ไดรบบาดเจบทศรษะอยางหนก ขณะทมขาวลอวาพระรปหนงไดรบบาดเจบจนเสยชวต โดยพบวาทางเจาหนาทต ารวจและทหารสวนใหญเปนการรวมตวของสมาคมเอกภาพและกลม paramilitary group Swan Arr Shin เพอเขาขดขวางกลมผประทวง ท าใหพระสงฆในกลมเกดความโกรธแคนไมพอใจเจาหนาท จนในทสดพระสงฆบางรปไดบกเขา

๖๒ หนงสอพมพโพสต ทเดย, บทบรรณาธการ,ในลงค http://www.palungdham.com/t๒๖๑.html เขาถงเมอวนท ๒๖ พฤษภาคม ๒๕๕๖

๔๒

ไปท าลายรานคาของชาวบานทใหการสนบสนนรฐบาลเผดจการทหารพมาทเมองพะโค ทางตะวนออกเฉยงเหนอของยางกง๖๓

รฐบาลทหารพมายงไดใชแกสน าตา ยงปนขนฟาเพอขพระสงฆประมาณ ๑,๐๐๐ รปทเดนขบวนประทวงในเมองซททเว(Sittwe) ใหยตการประทวง หรอการททางการพมาในเมองมตจนา เมองหลวงของรฐคะฉนไดสงหามพระสงฆออกจากวด เนองจากพระสงฆในเมองมตจนาไดออกมาเดนขบวนประทวงใหรฐบาลขอขมาทใชความรนแรงสลายการประทวงของพระสงฆในอ าเภอปะโคะกดวยจากเหตการณทเกดขนดงกลาวท าใหพระสงฆจ านวนมากในประเทศพมาขทจะไมรบบาตรจากทหาร จนกวารฐบาลทหารจะยอมขอโทษทท ารายรางกายพระสงฆในวนท ๑๗ กนยายน การไมรบบาตรจากทหารถอเปนการประทวงทรนแรงมากตอกองทพ แตพอถงวนท ๑๗ รฐบาลกไมยอมขอขมาตอพระสงฆ ท าใหกลมพระสงฆกลมดงกลาวเรยกรองใหพระสงฆทวประเทศงดรบบณฑบาตและของถวายจากคณะรฐบาลทหารพมาตงแตวนท ๑๗ กนยายนเปนตนไป พรอมทงเรยกรองใหพระสงฆเรมท าการประทวงในวนองคารท ๑๘ กนยายนตอเนอง

การประทวงเพอน าเสนอขอเรยกรองดงกลาวไดรบการตอบโตจากรฐบาลพมาอยางรนแรง จนน าไปสการประกาศ “คว าบาตร” จากพระสงฆจ านวนมากในประเทศพมาทามกลางการสนบสนนของประชาชนจ านวนมากทไมเหนดวยกบนโยบาย และทาทการปราบปรามพระสงฆทไมเหนดวยอยางรนแรงนน เหตผลส าคญทน าไปสการปราบปรามอยางรนแรงนน รฐบาลทหารมองวาเบองหลงทแทจรงของการประทวงนนมไดเกดจากประเดนน ามน หากเปนการมงเนนการประทวงเพอโคนลมรฐบาลทหารพมารวมกบพรรคการเมองของนางออง ซาน ซจ ซงบทบาทในลกษณะนมใชหนาทของพระสงฆจะเขามาด าเนนการ ทงๆ ทรฐบาลพยายามกนพนทแสดงออกทางการเมองของพระสงฆพมาออกไป ดวยเหตผลทางประวตศาสตรทพระสงฆมกจะเขาไปเกยวของกบประเดนการรฐประทหาร หรอการเปลยนอ านาจทางการเมอง กลาวโดยสรปแลว การขบเคลอนอดมการณและกจกรรมทางการเมองของพระสงฆ

ในประเทศพมานนสมพนธและสอดรบกบขบวนการลทธชาตนยมในพมา ซงเปนปรากฏการณท

เกดจากการปลดปลอยตนเองใหเปนเอกราช จากอ านาจของเจาอาณานคม ( องกฤษ )

ขบวนการชาตนยมเรมแรกของพมา ไดอทธพลจากพทธศาสนา องกฤษมไดใหความสนใจใน

เรองของศาสนา โดยถอวาตนใหเสรภาพกบประชาชนเตมทในเรองของการนบถอศาสนา เกด

การกอตงสมาคมชาวพทธหนม จนเกดการประทวงขนในกลมพระสงฆ (กบฏเกอก)ในกรณท

๖๓ส า เ ห ต ก า ร ป ร ะ ท ว ง ใ น ป ร ะ เ ท ศ พ ม า แ ล ะ บ ท ว เ ค ร า ะ ห ก ร ณ พ ร ะ ส ง ฆ เ ค ล อ น ไ ห วhttp://www.prachatai.com/journal/๒๐๐๗/๐๙/๑๔๓๓๐

๔๓

ฝรงเศสสวมรองเทาเขาวด ซงประเดนนชาญวทย เกษตรศร๖๔มองวาขบวนการชาตนยมใน

พมานนมสาเหตมงเนนเรองของศาสนาทมความแตกตางกน โดยองกฤษเองไมไดไมไดให

ความส าคญกบพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาทประชาชนชาวพมานบถอ จนท าใหพระสงฆตอง

ออกมาชมนมประทวง และรกลามกลายเปนขบวนการชาตนยมของกลมนกศกษาตอไป สอด

รบกบ ศวพร ชยประสทธกล๖๕ ทมองวา การกอตวของขบวนการชาตนยมนนมาจาก

สาเหตทรฐบาลองกฤษเขามา ควบคมนโยบายหลกของประเทศ เกดการคอรปชนมากมายใน

นกการเมอง หนงสอพมพตกเปนเครองมอของนกการเมอง รฐบาลไมสนใจปากทองของ

ประชาชน และความอยรอดของพระพทธศาสนาในมตตางๆ จงเกดชองวางระหวางประชาชน

พระสงฆกบนกการเมองจงเปนสาเหตทน าไปสขบวนการชาตนยมเพอเรยกรองในประเทศพมา

๒.๓.๓ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในประเทศกมพชา

กมพชา (Cambodia) มชอทางการวา ราชอาณาจกรกมพชา (Kingdom of Cambodia) ปกครองแบบราชาธปไตยภายใตรฐธรรมนญ มเมองหลวงชอพนมเปญ และเปนเมองทใหญทสด เคยตกเปนเมองขนของฝรงเศสเกอบรอยป ไดรบเอกราชอยางเปนทางการในป พ.ศ. ๒๔๙๖ ๖๖นอกจากน กมพชาไดรบอารยธรรมวฒนธรรมธรรมทางศาสนาจากประเทศอนเดยมาเปนเวลาชานานทสาคญคอไดรบอทธพลทงศาสนาพราหมณและพระพทธศาสนาโดยเฉพาะพระพทธศาสนานบวาเปนศาสนาทมหลกคาสอนแทรกซมเขาเปนอนหนงอนเดยวกนกบวถชวตของผคน๖๗ในขณะทพระพทธศาสนาในยคตนๆนคอนขางจะเปนศาสนาในรปแบบมหายานมากกวากอนทจะเปลยนมาเปนพระพทธศาสนาเถรวาทเตมรปแบบในตนครสตราชท๔จนถงปจจบนนดวยเหตนจงนบไดวากมพชาเปนประเทศเมองพทธ๖๘หลกฐานหลายแหลงยนยนตรงกนวา พระพทธศาสนาตงอยในดนแดนแหงนตงแตพทธศตวรรษท ๓ เชน หลกฐานจากศลาจารกทคนพบ ณ เมองโวกญ อนเปนศลาจารกทเกาแก ทสดในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในอดตกมพชาคอดนแดนสวนหนงของสวรรณภม อนเปนถนทพระโสณเถระและพระอตตรเถระ

๖๔ดเพมเตมใน ชาญวทย เกษตรศร, พมา ประวตศาสตรและการเมอง, พมพครงท ๔ (กรงเทพฯ: มลนธโครงการต ารา

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร, ๒๕๔๔). ๖๕ ดเพมเตมใน ศวพร ชยประสทธกล, ประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยสงเขป, (กรงเทพฯ : ยงเกยรตการพมพอม

ปอรต, ๒๕๔๔). ๖๖เดวดแชนดเลอร, ประวตศาสตรกมพชา, แปลโดยพรรณงามเงาธรรมสารและคณะ, พมพครงท๓,(กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖), หนา๑๘. ๖๗สชาตหงษา, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพศยาม, ๐๐๗),

หนา๖ - ๖ . ๖๘Yang Sam, Khmer Buddhism and Policics ๑๙๕๔ – ๑๙๘๔ , (United States of America : KhmerStudies

Institute , ๑๙๘๗) , p. ๑.

๔๔

เดนทางมาเผยแผพระพทธศาสนา ตงแตบดน นพระพทธศาสนาในกมพชาจงคอยๆ เจรญรงเรองขนตามล าดบ๖๙

ตงแตครสตศตวรรษท ๑๔ พทธศาสนาเถรวาทไดกลายเปนศาสนาของชาวกมพชา

สวนใหญ หลงจากทกมพชาไดรบเอกราชจากฝรงเศส พทธศาสนากไดเขามามบทบาทตอ

การเมองของกมพชา โดยเฉพาะอยางยงนบตงแตทศวรรษท ๑๙๕๐ เปนตนมา และผทม

บทบาทในการท านบ ารงพระพทธศาสนาคอ เจานโรดมสหน ผซงน าเสนอ "พทธสงคมนยม"

(Buddhist Socialism) ในลกษณะทแตกตางไปจากแนวคด "สงคมนยม" ของทงตะวนตกและ

ตะวนออก พทธสงคมนยมของพระองคตงอยบนฐานคดของพทธศาสนาและโครงสรางทางสงคม

วฒนธรรมกมพชา โดยการเนนหลกความเสมอภาค ความเปนอยทดของคนยากจน และ

เอกลกษณของชาต พระองคทรงย าวาความเปนกลางทางการเมองระหวางประเทศของกมพชา

มาจากหลก "ทางสายกลาง" ในพระพทธศาสนา

ผทมบทบาทส าคญในทางพระพทธศาสนาเพราะถอวารบเอาอทธพลทางศาสนาจากเมองไทยไปคอเจานโรดม เจานโรดมสหน(๑๘๖๐-๑๙๐๔) ไดเขามาศกษาในกรงเทพมหานคร ไดเรยนรและไดรบการสนบสนนจากราชวงคไทย เราะฉะนนพระองคกรบเอาประเพณและพธกรรมทางพระพทธศาสนาไปใชทกรงพนมเปญราชธานขณะนน๗๐ ตอมาถกนายพลลอนนอล (Lon Nol) กระท ารฐประหารเมอวนท ๑๘ มนาคม ค.ศ. ๑๙๗๐และตอมาในเดอนตลาคมปเดยวกน นายพลลอนนอลไดประกาศใหกมพชาเปนสาธารณรฐพทธ

ชนชนปกครองของสาธารณรฐกมพชาไดสญญากบประชาชนวา จะยกยองพทธศาสนาใหเปนศาสนาประจ าชาต และจะเคารพขนบธรรมเนยมประเพณของชาวกมพชา บทบาททางศาสนาทเคยปฏบตโดยพระมหากษตรยจะถกแทนทโดยประธานาธบด และเพอเปนหลกประกนแกประชาชน มการจารกบนอนสาวรยสาธารณรฐหนาพระราชวงวา "พทธศาสนาสอนใหเราซอสตย ปฏเสธความเหนแกตว และสงเสรมการชวยเหลอซงกนและกน เหนอสงอนใดพทธศาสนาคอสญลกษณของเสรภาพ ความเสมอภาค ภราดรภาพ ความกาวหนา และความสมบรณพนสข" นายพลลอนนอลไดเรยกรองใหประชาชนออกมาตอตานคอมมวนสตเขมรแดงและเวยดนาม โดยใหเหตผลเปนค าขวญวา "ถาคอมมวนสตมา พทธศาสนาจะหมดสนไป"

๖๙ดเพมเตมใน Anne Ruth Hansen, How to Behave Buddhism and Modernity in Colonial Cambodia

๑๘๖๐– ๑๙๓๐,(Chiangmai : Silkworm Books, ๒๐๐๘). ๗๐Ian Harris, Buddhism and Politic in Twentieth-Century Asia.(London: Cromwell Press, ๑๙๙๙). p.๕๕.

๔๕

สงครามกลางเมองสนสดลงในเดอนเมษายน ค.ศ.๑๙๗๕ ดวยชยชนะของเขมรแดง รฐบาลเขมรแดงปกครองประเทศอยางเขมงวด และเปลยนแปลงสงคมกมพชาอยางถงรากถงโคน รฐธรรมนญคอมมวนสตไดถกประกาศใชโดยกลาวถงเสรภาพทางศาสนาในมาตรา ๒๐ วาพลเมองกมพชาทกคนมสทธทจะนบถอศาสนาหรอไมนบถอศาสนากได ศาสนาปฏกรยาซงขดขวางกมพชาประชาธปไตยและประชาชนเปนสงตองหาม" ภายใตรฐบาลเขมรแดง พทธศาสนาตองเผชญกบการเปลยนแปลงอยางใหญหลวงทงในดานค าสอน คณะสงฆ และวด พระธรรมค าสอนของพระพทธเจาถกตความใหรบใชการปฏวต พระสงฆตองเขารบการศกษาใหม และตองใชแรงงานเชนเดยวกบฆราวาสทงในทองนา การกอสรางถนนและเขอน มการท าลายวดวาอารามและพระพทธรป มการเผาคมภรและต าราทางศาสนา ภายในระยะเวลาเพยงสปพทธศาสนาเกอบสญสนไปจากประเทศประชาชนสวนหนงไดหลบภนมายงประเทศไทย๗๑

ประเดนน พระระพน ดวงลอย ชวา สถานภาพพระสงฆกมพชาตกต าเนองจากอดมการณคอมมวนสตของรฐบาลทนามาใชในการปกครองประเทศท าใหสถานภาพพระสงฆทางดานการศกษาการปกครองการเผยแผและสงคมสงเคราะหเปลยนไปโดยเฉพา ะสถาบนการศกษาของพระสงฆทเปนฐานของการพฒนาองคกรสงฆมจานวนนอยและไมเพยงพอตอความตองการศกษาของพระสงฆสามเณรทมจานวนกวา ๖๐,๐๐๐ รปทวประเทศรวมทงขาดการสนบสนนอยางเพยงพอจากรฐไมวาจะเปนงบประมาณทจะใหจดมการเรยนการสอนงบประมาณครและสนบสนนใหมการเปดโรงเรยนทางดานพระพทธศาสนาเพอสงเสรมและรกษาศาสนาใหอยคกบสงคม๗๒

ในขณะท ชาต เปรมฤด ไดตงขอสงเกตวา พระพทธศาสนา โดยเฉพาะอยางยง พระสงฆไดตกอยภายใตแรงกดดนทางการเมองระหวางประเทศทมแผนทาลายลางพระพทธศาสนาเพอเผยแพรหลกการศาสนาใหม (ทฤษฎคอมมวนสต) โดยมการทาลายทสขาภบาลททาการของรฐโรงเรยนวทยาลยมหาวทยาลยโรงเรยนปรยตธรรมโบสถวดพระวหารทประชมและพระสงฆหลายพนรปถกทารายจนมรณภาพคมภรพระไตรปฎกเอกสารตารบตาราทางศาสนาถกเผาทงในเอกสารชนนมประโยชนตอความเขาใจเกยวกบสถานการณของพระพทธศาสนาในแงของการตอตานหลกการศาสนาใหมโดยมการออกแถลงการณรวมของพทธสมาคมตางๆเพอเรยกรองขอความมสนตภาพกลบคนสสงคม๗๓

๗๑Karl D. Jackson, Cambodia: ๑๙๗๕-๑๗๗๘ Rendezous with Death. (U.S.A. : Princeton University Press,

๑๙๘๙). p. ๒๔๒. ๗๒พระระพนดวงลอย, “การศกษาสถานภาพของพระสงฆกมพชาระหวางค.ศ. ๑๙๗๕ – ๑๙๘๙” ,

วทยานพนธปรญญาศาสตรมหาบณฑต (บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ), ๒๕๔๕. ๗๓ชาตเปรมฤด, ชะตากรรมพระพทธศสานาระหวางสงครามในสาธารณรฐเขมร, (กรงเทพมหานคร :

ชตมาการพมพ), ๒๕๑๗.

๔๖

การยดครองกรงพนมเปญของกองทพเวยดนามเมอวนท ๗ มกราคม ค.ศ.๑๙๗๙ ท าใหการปกครองของเขมรแดงสนสดลง ระบอบเฮงสมรน (HengSamrin) ไดถกสถาปนาขนภายใตการควบคมของเวยดนาม รฐบาลใหมไดฟนฟพทธศาสนาในระดบหนง โดยซอมแซมวดและพระพทธรปจ านวนหนง รวมทงอนญาตใหผชายทมอายตงแต ๕๐ ปขนไปบวชเปนพระภกษได แทนทจะต าหนพทธศาสนาวาเปนฝนของประชาชนดงเชนเขมรแดง เฮงสมรน กลบยกยองพทธศาสนาวาเปนพลงทางศลธรรมทส าคญในการสรางสงคมใหม โดยกลาววา "พทธศาสนาสอนเราใหอยรวมกนอยางเปนประชาธปไตยและเปนเอกภาพ โดยคดถงประโยชนสวนรวมมากกวาสวนตน พทธศาสนาสอนเราใหรจกชวยเหลอตนเองและผอน อนสอดคลองกบสงคมมนษยทตองการสนตภาพและสนตสข"

เฮงสมรน (HengSamrin) ไดใชพทธศาสนาและคณะสงฆกมพชา เปนเครองมอทางการเมองในการตอสกบเขมรแดง ภายใตระบอบเฮงสมรน แมพระสงฆจะมไดถกมองวาเปนกาฝากของสงคม และเปนผยงประโยชนแกประเทศ แตคณะสงฆกถกควบคมจากรฐบาลอยางใกลชด โดยตองเขารบการอบรมลทธคอมมวนสตจากเวยดนามและโซเวยต นกายธรรมยตและมหานกายของกมพชาถกยบรวมเปนหนงเดยว และพระสงฆตองตความพทธศาสนาใหสอดคลองกบนโยบายของรฐ หลงจากนน นายกรฐมนตรซอนซาน (Son Sann) ไดจดตงรฐบาลผสมกมพชาประชาธปไตยขน เขาเชอมนวา พทธศาสนาอนเปนรากฐานวฒนธรรมและวถชวตของชาวกมพชา จะเปนพลงอนส าคญในการรวมชาตกมพชาใหเปนหนงเดยว รฐบาลซอนซานจงสนบสนนการฟนฟพทธศาสนาเถรวาทในรปแบบดงเดมของกมพชาขนมาใหม

สมเดจฮนเซน (Hun Sen) ไดฟนฟ และสถาปนาสถาบนพระมหากษตรยข นมาใหม โดยเจานโรดมสหโมล (พระโอรสของเจานโรดมสหน) ทรงเปนกษตรยองคปจจบน พระพทธศาสนาและขนบธรรมเนยมประเพณไดรบการสงเสรมสนบสนน พรอมกบระบอบประชาธปไตยทมพรรคการเมองหลายพรรค ส าหรบชาวกมพชาแลวพทธศาสนาและเอกลกษณความเปนกมพชาคอสงเดยวกน เปนการยากทจะจนตนาการวา ชาวกมพชาจะสามารถอยภายใตระบอบการเมองทมอดมการณเปนปฏปกษกบพทธศาสนาได

ในขณะทยคปจจบน กมพชาไดเมองหลวงใหม อยใกลทะเลสาบใหชอวา กรงละแวก

ยคนพระพทธศาสนายงคงรงเรองอย ประชาชนมความ เคารพศรทธาตอพระสงฆ แมจะม

มชชนนารตางชาตมาเผยแผแตกไมไดผล เชน ในป พ.ศ. ๒๑๐๙ ชาวโปรตเกสชอ กาสปาร ดา

กรซ เดนทางมากรงละแวกแตตองเดนทางกลบเพราะไมอาจเปลยนศาสนาชาวพนเมองได

เนองจากประชาชนมความจงรกภกดตอพระสงฆอยางสดหวใจ กาสปารสงเกตเหนวา พระสงฆ

ประกอบขนดวยคนทมความสามารถในกมพชา กวา ๑ ใน ๓หรอตามทเขาประมาณกนบ

๔๗

จ านวนแสนรป พระสงฆเหลานไดรบความเคารพอยางสงจากประชาชนเชนเดยวกนกบเทพเจา

เปน ในขณะทพระสงฆทมความอาวโสนอยไดพากนกราบไหว อกทง ไมมใครคดคานพระใน

เรองใดๆ ดวยความเคารพและศรทธา

ในป พ.ศ.๒๔๑๐ กมพชาตกเปนเมองขนของฝรงเศส ไดรบเอกราชในป พ.ศ.๒๔๙๖ ใน

รชสมยสมเดจพระเจานโรดมสหน ตอมาป พ.ศ.๒๔๙๘ พระองคทรงสละราชสมบตถวายแดพระ

ราชบดาคอ พระเจาสรามฤต สวนพระองคเองกาวลงสวถชวตนกการเมอง ทรงตงพรรคสงคม

ราษฎรนยมขน และมชยชนะในการเลอกตง ไดเปนนายกรฐมนตรในเวลาตอมา พระเจานโรดม

สหนทรงน าหลกธรรมมาประยกตใชกบการเมองโดยใหชอวา ทฤษฎพทธสงคมนยม(Buddhist

Socialism) เพอตอสกบคอมมวนสตทเรมขยายเขามาในกมพชา แตดวยแรงกดดนจาก

สหรฐอเมรกาและความขดแยงจากภายใน จงท าใหเกดการรฐประหารขนโดยนายพลลอน นอล

ในป พ.ศ.๒๕๑๓ สงครามกลางเมองจงปะทขนตงแตบดนน ชาวกมพชาตองสญเสยเลอดเนอ

และชวตไปนบลานคน กวาสงครามนจะยตลงในป พ.ศ.๒๕๓๔

พระพทธศาสนาในชวงรฐบาลของนายพลลอน นอล ยงไดรบการสนบสนนอยเชนเดม

รฐบาลประกาศวา พระพทธศาสนายงเปนศาสนาประจ าชาต แตขอใหคณะสงฆชวยตอตาน

คอมมวนสตคอกลมเขมรแดง มการโฆษณาวา ถาคอมมวนสตเขามาจะไมมศาสนา พระพทธ-

ศาสนาและพระสงฆจะหมดไปจากประเทศกมพชา นายพลลอน นอลปกครองประเทศอย

เพยง ๕ ป กถกปฏวตอกครงในป พ.ศ.๒๕๑๘ โดยกลมเขมรแดง ซงมนายพล พต (Pol

Pot) เปนผน า เขมรแดงน าระบอบคอมมวนสตมา ปกครองประเทศ ประกาศนโยบาย

บรหาร ๘ ประการ เชน ใหพระสงฆในพระพทธศาสนา ลาสกขาทงหมด แลวไปท านาแทน

ประหารชวตผน ารฐบาลเดมทงหมด

มหนตภยคกคามพระพทธศาสนา สถานการณพระพทธศาสนายคนตกต าทสด

พระสงฆราชถกน าไปสงหาร ประชาชนและภกษสามเณรถกฆาประมาณ ๒,๐๐๐,๐๐๐ คน พระ

ทเหลอถกเขมรแดงสงใหท างาน ถาไมท างานจะไมมขาวฉน บางกถกบงคบใหลาสกขา วดถก

ปดหรอรอทง บางกถกท าเปนฟารมไกหรอเลาหม คอมมวนสตถอวาศาสนาคอยาฝนของ

ประชาชน ภกษไมท าอะไรจงท าใหสงคมเปนอมพาต หามตกบาตรท าบญ ผอยในเหตการณ

สมยนน กลาววา "ยคนน ไมมวด ไมมพระสงฆ ไมมประชาชนไปสวดมนต ไมมการบชาพระ

รตนตรย" ดงขอสงเกตของมารกาแรดโซคอมบ(Margaret Socomb) ในหนงสอ “The

๔๘

People’s Republic of Kampuchea ๑๙๗๙ –๑๙๘๙” ไดกลาวถงพระพทธศาสนาในยคเขมร

แดงปกครองวาไดรบผลกระทบมากทสด เพราะพระสงฆถกบงคบใหสกและใหแตงงานพระสงฆ

ทปฏเสธกจะถกนาไปประหารชวตแมวาผนาประเทศไดประกาศใหมการนบถอศาสนาอยาง

อสระกตามแตในทางปฏบตแลวพระสงฆทอยกถกบงคบใหทางานหนกปดกนสทธเสรภาพมการ

ทารณกรรมทงทางกายและจตใจประชาชนถกบงคบใหใชแรงงานและเลกนบถอศาสนาความเชอ

จนกระทงเมอวนท๕เดอนธนวาคม๙๘๐รฐบาลภายใตการนาของนายเฮงสมรนไดประกาศเรอง

สทธนบถอศาสนาตามกฎระเบยบของคณะปฏวตระบวาผทเขามาบวชไดตองมอาย๕๐ปขนไป

จนกระทงนบแตปค.ศ.๙๙เปนตนมาจงไดมการฟนฟพทธศาสนาในกมพชาอยางเปนรปธรรม

โดยมการซอมแซมวดการบวชการบรหารการจดการศาสนาระดบเทศบาลนครจงหวดทองถน

แมวาจะไมไดเปลยนแปลงอยางรวดเรวมากนกแตกนบเปนบนไดขนแรกในการพฒนา

พระพทธศาสนาของกมพชาใหเจรญขนในอนาคต๗๔

บทบาทส าคญในการสรางสนตภาพในสงคมและการเมองของประเทศกมพชานน มหา

โฆษะนนทะเปนผน าส าคญในการน าพระสงฆ แมช และกลมประชาชนทวไป เดนธรรมยาตรา

เพอสนตภาพทวภมภาคกมพชาทจดขนทกป โดยเรมตงแตป พ.ศ. ๒,๕๓๕ ถงป พ.ศ. ๒,๕๔๑

โดยระยะเวลาในการเดนธรรมยาตราทงสน ๗ ป เปน เปนระยะทางไกลถง ๑ ลานกโลเมตร

ซงธรรมยาตราครงส าคญทสงสญญาณเพอความปรองดองของนกการเมอง คอ การเดนธรรม

ยาตราครงท ๖ ในป พ.ศ. ๒,๕๔๐ จดขนเพอสรางความ ปรองดองระหวางเขมรแดงกบกอง

ก าลงรฐบาล๗๕

ทานมหาโฆษนนทะกระตนใหมการใหอภยและม ความปรองดองส าหรบกองก าลงเขมร

แดงทเลกละความรนแรง ทานไดใหพรนายเอยงสาร เขมรแดง อาวโส และใหอภยเขา ทาน

กลาววา “ในพระพทธศาสนา เมอคนรอาชญากรรมของตน และขอโทษ พระพทธเจาจะยกโทษ

ใหเขา เรายงไมรวานายเอยงสารพดโกหกหรอจรง แตพระธรรมกใหอภยแกคน ทหนหาทาง

สวางและละเลกการสรบ” ทานไดใชจงหวะนเขาพบกบผน าเขมรแดงเพอสงสาสนใหทกคนได

๗๔Margaret Socomb ,The People’s Republic of Kampuchea ๑๙๗๙ -๑๙๘๙.(Chiangmai: Silkworm Books ) , ๒๐๐๓.

๗๕ หนงสอพมพผจดการ: ๒๖ สงหาคม ๒๕๕๑ ในhttp://www.manager.co.th/Daily/ViewNews.aspx?NewsID=๙๕๐๐๐๐๐๐๓๕๘๗๐ เขาถงเมอวนท ๑๒ มกราคม ๒๕๕๖.

๔๙

ตระหนกรถงการใหอภย ทงนทานไดชน าวา "อาตมามผตดตามไปดวยสอง คอ ๑ ปญญา ๒

กรณา เทานกพอแลว" ๗๖ และไดย าเตอใหเหนถงคณคาและความส าคญของการเดนวา “การ

เดนเพอสนตภาพของเราเรม ในวนนและทกๆวน แตละกาวทไปอยางชาๆ คอ การสวดมนต แต

ละกาวคอการภาวนา และแตละ กาวจะสรางสะพานเชอม”๗๗

นอกจากน กฎหมายรฐธรรมนญของประเทศกมพชาฉบบป ๒๕๕๑ ไดเปดพนทให

พระสงฆมสทธในการเลอกตง ดงปรากฏในกฎหมายรฐธรรมนญมาตรา กมพชามาตรา ๗๖ ให

พลเมองชาวกมพชาทงหมดตงไปเลอกตง๗๘ จากแนวทางน จะท าใหพระสงฆทกรปมสทธในการ

เลอกนกการเมองเพอท าหนาทเปนนกการเมอง อยางไรกตาม การเลอกตงของกมพชา มใช

หนาทตามกฎหมาย ฉะนน จงท าใหพระสงฆทประสงคจะเปนกลางทางการเมอง และไมฝกฝาย

ฝายใด ตดสนใจไมไปใชสทธในการเลอกตง สวนพระสงฆทมสนใจในการมสวนรวมตอกจกรรม

ทางการเมองไดออกไปใชสทธในการเลอกตงนกการเมองอยางชดเจน โดยเฉพาะพระสงฆทม

ความชนชอบนกการเมองบางกลม

ในขณะทพระสงฆบางกลมทสนใจตอกจกรรมทางการเมอง ไดเขาไปมสวนรวมทางการ

เมองโดยการเขารวมเพอเรยกรองความตองการกบประชาชนบางกลมไดรวมกนนงสมาธและ

สวดมนตประทวง ใกลพระราชวงของสมเดจพระสหมน เพอเรยกรองใหพระองคทรงเลอนการ

เปดประชมรฐสภาออกไป ทย งไปกวานน พระสงฆจ านวนดงกลาว ไดเตอนใหพระมหากษตรย

และใหพระองคด ารงความเปนกลางทางการเมอง และไมเปนเครองมอของรฐบาล ดงขาวท

ปรากฏวา ๗๙

๗๖ พมพใน ปาจารยสาร ปท ๓๑ ฉบบ ๕ เมษายน -พฤษภาคม ๒๕๕๐ หนา ๒๒-๒๓

๗๗ พมพใน แสงพระธรรม ปท ๑ ฉบบท ๒ มถนายน - สงหาคม ๒๕๕๐ หนา ๕๓-๕๖ ๗๘ Candidates for election to the National Assembly shall be Khmer citizens of either sex, have the right

to vote, be at least ๒๕ years of age and have Khmer nationality at birth. ๗๙หนงสอพมพเดลนวส: ๒๐ กนยายน ๒๕๕๖ อางใน http://m.dailynews.co.th/News.do?contentId=๕๒๗๐๐

เขาถงเมอ ๓๐ กนยายน ๒๕๕๖.

๕๐

“เมอวนท ๑๙ กนยายน ๒๕๕๖ พระสงฆหลายรอยรป พรอมกลมผประทวง พากนสวดมนตใกลเขตพระราชวงในกรงพนมเปญเมอวานน เพอเรยกรองใหสมเดจพระนโรดม สหมณ องคประมขแหงกมพชา วางพระองคใหเปนกลางทางการเมอง อยาเอนเอยงเขาขางพรรคประชาชนกมพชา หรอซพพ ซงเปนพรรครฐบาล โดยพระสงฆประมาณ ๒๐๐ รป และผประทวงอกประมาณ ๑๐๐ คน จากทวกรงพนมเปญ ถกเจาหนาทต ารวจปราบจลาจล ขดขวาง เพอปองกนไมใหเดนขบวนไปยงพระราชวง ทงน พรรคซพพ ของสมเดจฮน เซน นายกรฐมนตร ชนะการเลอกตงวาระ ๕ ป เมอเดอนกรกฎาคมทผานมา ได ๖๘ ทนง ขณะท พรรคกชาตกมพชา หรอซเอนอารพ ได ๕๕ ทนง ท าใหเสยงขางมากของพรรครฐบาลลดลงอยางมาก ซงเปนสญญาณทแสดงใหเหนถงความไมพอใจกบการปกครองประเทศแบบเผดจการของนายกรฐมนตรฮน เซน แมวาเศรษฐกจในประเทศจะขยายตวอยางรวดเรวในชวง ๑๐ ปทผานมา ทงทเศรษฐกจในหลายประเทศย าแย พรรคซเอนอารพ กลาววา พรรคถกโกงการเลอกตง ๒.๓ ลานคะแนน และควรจะเปนฝายชนะการเลอกตงทวไปเมอวนท ๒๘ กรกฎาคมทผานมา พรอมทงปฏเสธทจะยอมรบค าตดสนของสภารฐธรรมนญเมอวนศกรทผานมา ทระบวา ขอกลาวการท าผดกฎหมายเลอกตงไดมการสอบสวนไปแลว และไมจ าเปนตองสอบสวนใหม แมวา กษตรยนโรดม สหมน ไดทรงเชญสมาชกสภาผแทนราษฎรพรรคฝายคานทไดรบเลอกตงทง ๕๕ คน ใหเขารวมประชมสภานดแรกในวนท ๒๓ กนยายนน โดยทยงไมมการแกปญหากรณขอกลาวหาโกงการเลอกตง พระสงฆไดพากนนงสมาธและสวดมนต ทบรเวณดานหนาแผงกนของต ารวจ โดยใชดอกบวเพอแสดงถงสนตภาพ พวกเขาเรยกรองใหกษตรสหมน ทรงอยาตกอยภายใตการครอบง าของพรรครฐบาล และใหเลอนการเปดประชมรฐสภานดแรกออกไป สวนพรรคซเอนอารพ กมแผนคว าบาตรการเปดประชมสภาทก าหนดไวในวนจนทรน หากยงไมมการแกไขขอกลาวหาโกงเลอกตง

จากขาวขางตน ท าใหพบประเดนทนาสนใจอยางนอย ๒ ประการ คอ (๑) การแสดงทาทประทวงตอผน าทางการเมองทชนะการเลอกตง เพราะพระสงฆกลมนมความเชอวา ชยชนะดงกลาวเกดขนจากการทจรตการเลอกตง ซงการแสดงออกเชนนเปนการเผชญหนากบผน าทางการเมอง และพยายามจะแทรกแซงผลการพจารณา (๒) พระสงฆกลมดงกลาวแสดง

๕๑

ความกลาหาญในการกลาวเตอนมใหพระมหากษตรยโอนออนตอกลมการเมองท ชนะการเลอกตง ทาทเหลาน นบเปนการด าเนนการทสะทอนทาทตอการเขาไปเกยวของกบการมสวนไดสวนเสยตอการใชอ านาจทางการเมองของนกการเมองโดยตรง ถงกระนน การแสดงออกดงกลาว นบเปนการตอกย าใหนกการเมองยดมนอยในความซอสตย อกทงเปนการเตอนกษตรยมใหตกเปนเครองมอของนกการเมอง ทาทเชนนเปนทาทของพระสงฆรนใหมกระแสรองทเขาไปเกยวของกบกลมการเมอง ฉะนน ยอมจะท าใหกลมการเมองและประชาชนสวนใหญมเหนดวยกบทาทดงกลาว

กลาวโดยสรปแลว บทบาทของพระสงฆกบการเมองในประเทศศรลงกา พมา และกมพชานน ประกอบไปดวยบทบาททโดดเดนดงตอไปน คอ (๑) บทบาทในการเปนทปรกษา (๒) บทบาทในการชแนะและชน า (๓) บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองจากรฐ (๔) บทบาทในการใชสทธการเลอกตง (๕) บทบาทในการคมครองประเทศและศาสนา (๖) บทบาทในการไกลเกลยขอพพาท (๗) บทบาทในการสนบสนนสงเสรมกจการภาครฐ (๘) บทบาทในการสนบสนนพรรคการเมอง (๙) บทบาทในการเปนนกการเมอง

ขอสงเกตทนาสนใจคอ บทบาททง ๙ ประการนนสอดรบและสมพนธกบสภาพทางสงคม และการเมอง โดยเฉพาะอยางยง ประเทศศรลงกาเคยเปนเมองขนทงประเทศโปรตเกส และประเทศองกฤษ ในขณะทประเทศพมานนเคยเปนเมองขนของประเทศองกฤษ รปแบบการตอสของพระสงฆในประเทศศรลงกาสมพนธกบประเดนของชาตพนธซงเปนการตอสกบกลมทมฬ ซงจะพบวาคมภรบางเลมทชใหเหนความชอบธรรมในการตอสเพอรกษาเผาพนธของชาวสงหล อกทงพระสงฆมบทบาทการน ารวมกบพระมหากษตรยเพอตอสในประเดนน

ในขณะทประเดนทนาสนใจคอ “การปกปองรกษาพระพทธศาสนาจากลทธลาอาณานยม" ทงพระสงฆพมา ศรลงกา และกมพชา ท าใหพระสงฆไดเขาไปรวมตอสกบรฐบาลเพอปกปองและรกษาประเทศจากการครอบครองลทธลาอาณานคม ในประเดนน ท าใหพระสงฆในประเทศพมาไดรบการจบกม คมขง และน าไปสการสงหารเปนจ านวนมาก ในขณะเดยวกน พระสงฆทงสองประเทศพยายามทจะรกษาพนททางศาสนามใหศาสนาครสตทมาพรอมกบลทธลาอาณานยมแยงชงพนททางความเชอของพลเมอง ถงกระนน ประเดนเรองศาสนาไดกลายเปนประเดนทมการกระทบกระทงกนมาจนถงปจจบน ซงประเดน “ศาสนา” นนไดกลายเปนขออางส าคญทท าใหพระสงฆทง ๓ ประเทศไดเขาไปเกยวของกบการเมอง โดยเฉพาะอยางยง พระสงฆประเทศศรลงกาไดพฒนาบทบาทไปสการเปน "พระนกการเมอง ” (Political Monks) ในเวลาตอมา

บทท ๓

บทบาทของพระสงฆกบการเมองในสงคมไทย:

จากระบอบสมบรณาญาสทธราชยถงระบอบประชาธปไตย

เมอกลาวถงพระสงฆกบนกการเมองการปกครองตงแตสมยพทธกาล พระสงฆม

ความสมพนธกบกษตรยตามระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาอยางแนบแนน ตอเนองและ

ยาวนาน ความเกยวเนองและสมพนธกนในลกษณะดงกลาว ทาใหเกดการออกแบบปจจย

แวดลอมตางๆ เชน สถาปตยกรรม ประเพณ และวฒนธรรมประดษฐทไดรบการปฏบตมากวา

๑,๕๐๐ ป โดยสบตอจากรนสรนจนกลายเปนวถทเกดการบรณาการและหลอมรวมจนกลายเปน

เนอเดยวกนระหวางกษตรยทนบถอพระพทธศาสนาตงแตประสตจนถงการสวรรคต

อยางไรกตาม เมอประเทศไทยไดเปลยนการปกครองไปสระบอบประชาธปไตยในป

๒๔๗๕ ไดทาใหการจดวางสถานะระหวางพระสงฆกบผปกครองเปลยนแปลงไป เพราะ

พระสงฆจาเปนตองปรบบทบาทและสถานะสอดรบกบระบอบประชาธปไตยทผปกครองมาจาก

การเลอกสรรของประชาชนใหสอดคลองและเหมาะสมตอผปกครองตามระบอบใหม ใน

ขณะเดยวกน พระสงฆจาเปนตองจดวางแนวทางปฏบตทเหมาะสมกบพระมหากษตรยททา

หนาทอปถมภคาชพระพทธศาสนาในฐานะพทธมามกะมากวา ๑,๕๐๐ ปแลว ซงการจดวาง

สถานะตอพระมหากษตรย และผนาตามระบอบประชาธปไตยจงมไดเปนเรองทลงตวและ

ประสานสอดคลองภายในระยะเวลาอนสน

ระบอบประชาธปไตยมาจากกลมผลประโยชนตางๆ และเพอทจะรกษาฐานเสยงอน

เปนทมาของตาแหนงดงกลาว จงทาใหนกการเมองจาเปนตองทาหนาทในการตอบสนอง

ผลประโยชนและความตองการของคนเหลานนเปนอนดบแรก ในขณะทพระมหากษตรยใน

ฐานะพทธศาสนกชนมอานาจสทธขาดในการเลอกทจะทาหนาทในการตอบสนองและเอาใจใส

ตอขอกงวลของพระสงฆ แตตอมานกการเมองไดเขามารวมรบภาระดงกลาวมากยงขน ทงการ

กาหนดนโยบายสาธารณะ และจดสรรงบประมาณเขาไปสนบสนนกจกรรมและกจการตางๆ

และเมอผนาทางการเมองในระบอบประชาธปไตยขาดความรความเขาใจพระพทธศาสนา จนไม

๕๓

สามารถสนองตอบความตองการ และเอาใจใสตอพระพทธศาสนาไดอยางประสานสอดคลอง

และมประสทธภาพ จงทาใหพระสงฆจานวนหนงมองวา “การเมอง หรอนกการเมองคอตนธาร

ความเจรญ และความเสอมของพระพทธศาสนา” จงตดสนใจเขาสกจกรรมทางการเมองดวยวถ

อยางใดอยางหนง ดงจะเหนไดจากพระสงฆในประเทศศรลงกา ประเทศพมา และประเทศ

กมพชา

ตวแปรททาใหพระสงฆประเทศศรลงกาเขาสกจกรรมทางการเมองนน เกดจาก

ประเดนเรองชาตพนธทมาพรอมกบการรกรานทางศาสนาพราหมณ หรอฮนดของชาวทมฬ จง

ทาใหพระเจาทฏฐคามนอภยนมนตพระสงฆใหเปนผรบสนบสนนกองทพและประชาชนโดยอาง

เหตผลในการกอบกพระพทธศาสนาใหอยรอดจากการรกราน และพระสงฆไดสรางความชอบ

ธรรมในการทาปาณาตบาตโดยยกประเดนเรองการฆาคนนอกศาสนา ในขณะเดยวกน การ

รกรานจากการเผยแผครสตศาสนาทชาวโปรตเกศ และชาวองกฤษยดครอง จงทาใหพระสงฆ

รวมตวกนเพอปกปองการรกรานของกลมดงกลาวทไดเผาคมภร วดวาอารม และเปลยนความ

เชอของคนพนเมอง

เหตผลสาคญอกประการหนงทผลกดนใหพระสงฆเขาสการเมองคอ “นกการเมอง”

ทขาดกระตระหนกร และใสใจตอความอยรอดของศาสนาทงในแงของการรกษาธรรม และการ

ดารงอยของศาสนา จงทาใหพระสงฆตงพรรคการเมองชอ “Jathika Hela Urumaya: JHU” พระ

สมงคละ หวหนาผสมครในกรงโคลมโบเหนวา ‚การเลอกตงเปนเพยงสงครามธรรม

(DhammaYuddhaya) หรอธรรมยทธ เพอปกปองศาสนาพทธและชนชาตสงหล‛ พระ

เมตตานนทะกลาววา ‚นกการเมองไมไดใหความสนใจชาวสงหลแมแตนอยตงแตศรลงกาไดรบ

เอกราช‛ ทานธรรมโลกาบอกวา ‚รฐบาลลมเหลวในการปกปองศาสนาพทธ จนทาใหพระสงฆ

ตองออกมาตอสเพอใหไดกฎหมายปองกนการเปลยนศาสนาโดยไรจรรยา... ดงนน พระสงฆ

จาเปนตองสมครรบเลอกตง เพอปองกนประเทศ และปดกนไมใหนกการเมองกระหายอานาจ

เขามา‛

ในขณะทพระสงฆในประเทศพมานน ไดใชเหตผลในการเขาไปเกยวของกบกาหนด

บทบาททางการเมองในลกษณะทคอนขางจะใกลเคยงกบพระสงฆในประเทศศรลงกา ตวแปร

สาคญททาใหพระสงฆประเทศพมาเขาไปเกยวของคอประเดนเรอง “การรกรานของลทธลา

อาณานคมจากประเทศองกฤษ” โดยพระสงฆไดเปนผนาของชมชนและสงคมในการจบอาวธ

๕๔

ขนมาตอส และบทสรปทนาสนใจคอ ทหารองกฤษไดประหารชวตพระสงฆประเทศพมา

มรณภาพไปเปนจานวนมาก

นอกจากนน เหตผลทสาคญอกประการหนงคอ การทประเทศองกฤษไดนาหลกการ

ของศาสนาครสตเขาไปเผยแผ และเปดพนทใหแกคนทนบถอศาสนาครสตไดโอกาสในการรบ

การศกษา และการประกอบหนาทการงานในระดบสงกวาผทนบถอพระพทธศาสนา ซงเปนการ

ใชนโยบายดานศาสนากบการแลกเปลยนผลประโยชนตางๆ

พระสงฆประเทศกมพชาไมไดประสบปญหาจากการคกคามดงทเกดขนในประเทศศร

ลงกา และประเทศพมา เพราะปญหาหลกททาใหพระสงฆตองเขาไปเกยวของกบการเมองนนม

ตวแปรสาคญคอ ผลกระทบจากการแยงชงอานาจของนกการเมองตงแตยคของนายพลลอน

นอล ททาการปฏบตรฐประหารสมเดจนโรดมสหน และสถาปนาตวเองขนเปนประธานาธบดคน

แรกของกมพชา และแมนายพลลอน นอลจะบญญตไวในรฐธรรมนญวาพระพทธศาสนาเปน

ศาสนาประจาชาต แตผลจากการบรหารบานเมองทาใหประชาชนและพระสงฆจานวนมากไม

เหนดวยตอแนวทางดงกลาว พระสงฆจงเปนตวแปรสาคญทนาไปสการประทวงเพอใหรฐบาล

คนอานาจใหแกสมเดจนโรดมสหน

ผลจากการเรยกรองดงกลาวจงนาไปสสลายการชมชน และการสงหารพระสงฆ

มรณภาพไปเปนจานวนมาก และหามไมใหพระสงฆแสดงความคดเหนทางการเมอง อกทงเมอ

กองกาลงทหารจากเวยดนามเขาไปยดครองไดนาไปสการสงหารพระสงฆ และทาลายวดวา

อารามเปนจานวนมาก วกฤตการณเกยวกบพระพทธศาสนาไดรบการกระทบกระเทอนอยาง

หนกในยคเขมรแดงทสงหารชวตพระสงฆ การบงคบใหพระสงฆลาสกขาเพอไปเปนแรงงานและ

ทหาร รวมไปถงการหามทากจกรรมทางพระพทธศาสนา จนถงยคเฮง สารน และฮน เซน เปน

นายกรฐมนตร จงนาไปสการฟนฟพระพทธศาสนาใหกลบมารงเรองอกครง

เมอกลาวโดยภาพรวมในประเดนนจะพบวา ความเจรญหรอความเสอมของ

พระพทธศาสนานน สมพนธกบนกการเมองททาหนาทในการกาหนดนโยบาย และการบรหาร

บานเมอง ถงกระนน แรงบบคนจากตวแปรภายนอกทมาจากการรกรานทางศาสนา ประเดน

ปญหาเรองชาตพนธ และการดาเนนนโยบายทางการเมองของนกการเมอง ไดกลายเปนปจจย

สาคญททาใหพระสงฆใน ๓ ประเทศจาเปนตองออกมาทาหนาทในการแสดงออกทางการเมอง

โดยการเรยกรอง การใชสทธทางการเมอง และการเปนนกการเมอง เพอปกปองความอยรอด

ของพระพทธศาสนา ถงแมวาบางครงอาจจะทาใหเกดการตงคาถามตอการใชศาสนาเปนขออาง

๕๕

ในขณะทตวแปร และปจจยแวดลอมตางๆ มอทธพลอยางสงตอความเจรญและความ

เสอมของพระพทธศาสนาในประเทศศรลงกา พมาและกมพชา จนทาใหพระสงฆตดสนใจเขาไป

มบทบาทตอการเมองการปกครองในรปแบบตางๆ ดงทไดนาเสนอแลวนน คาถามมวา

“พระสงฆในสงคมไทยเขาไปมบทบาทตอการเมอง และนกการเมองโดยตรงและโดยออม

อยางไร?” และการเขาไปมบทบาทในลกษณะตางๆ นน ประกอบดวยปจจย เงอนไข และตว

แปรอะไรบาง?

การทจะเขาใจบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยตงแตสมยสโขทยจนถงปจจบน

ไดอยางรอบดานและครอบคลมนน ผวจยจะกาหนดกรอบในการอธบายใน ๒ ประเดนใหญ คอ

(๑) บทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในยคสมบรณาญาสทธราชย และ (๒) บทบาทของ

พระสงฆกบการเมองไทยในยคประชาธปไตย เหตผลสาคญทนาไปสการกาหนดกรอบเพอ

อธบายและนาเสนอตามแนวทางน เพราะผวจยมองวา โครงสรางของระบอบการเมองการ

ปกครองนนมผลอยางยงตอการจดวางสถานะ บทบาทและทาทของตวพระสงฆทงในรปของ

องคกร และเชงปจเจก เพราะระบอบการปกครองเปนโครงสรางหลกเปนสงทมอทธผลสาคญจะ

ออกแบบใหพระสงฆเขาไปเกยวของกบผปกครอง และมบทบาทอยางใดอยางหนง โดยผาน

การบรณาการบทบาททพระสงฆไดรบการออกแบบตามกรอบของ “พระธรรมวนย ประเพณ

และกฎหมาย”

๓.๑ บทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในยคสมบรณาญาสทธราชย

ระบอบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชยเ ปน ระบอบการปกครองซง

พระมหากษตรยมอานาจสทธขาดในการบรหารประเทศ (Absolute Monarchy) ซงระบอบนม

ปรากฏกอนสมยพทธกาลเปนตนมา อกทง พระพทธเจากอนทจะทรงผนวชนน พระองคกม

สถานะเปนกษตรย เมอพระองคไดตรสรเปนพระพทธเจาแลว กลมคนทเปนกลมเปาหมาย

สาคญกลมแรกๆ (Target Group) คอ “กษตรย” หากจะวเคราะหเหตผลสาคญของการเลอกนน

พระองคอาจจะทรงตระหนกดกวากลมคนทเปนกษตรยนนมพนฐานสาคญในการเรยนร และ

เขาใจแกนแทของพระพทธศาสนาไดงาย อกทงกลมคนเหลานมศกยภาพในการเผยแผ

พระพทธศาสนาไปสกลมคนอนๆ ไดอยางรวดเรวและทวถงมากยงขน

๕๖

จากความมงมนภายใตกระบวนทศนดงกลาว จงทาใหพระองคเรมตนในการจดวาง

กระบวนการ ขนตอน และวธการในการอธบายและนาเสนอพระพทธศาสนาเพอใหสอดรบกบ

ความตองการ และความคาดหวงของกษตรยในฐานะเปนกลมคนชนนาในสงคม ดวยเหตน

พระองคจงไดนาเสนอหลกการ อดมการณ และวธการเปนครงแรก ณ วดเวฬวนาราม ณ แควน

มคธ ภายใตพทธศาสตรทวาดวย “โอวาทปาตโมกข” ซงบคคลททาหนาทสาคญในการ

สนบสนนกระบวนการน คอ “พระมหากษตรยทรงพระนามวาพระเจาพมพสาร”

ภายใตนโยบายน พระพทธเจาไดยาเตอนหลกการ และแนวทางในการเผยแผ

พระพทธศาสนาใหแกพระสงฆ ๑,๒๕๐ รป วาอะไรคอแกนพระพทธศาสนา? เมอเขาสพนท

หรอชมชนตางๆ แลว พระสงฆควรมทาทอยางไร? อกทงพระสงฆควรจะปฏบตตนอยางไร? จง

จะสอดรบกบอดมการณของพระพทธศาสนา เพอใหกลมคนตางๆ ไดเขามาเรยนร ศกษา และ

ทดลองปฏบต ซงหนงในกลมคนทพระพทธเจาทรงมงหมาย คอ “ผปกครอง” หรอ “ผนาทาง

การเมอง” ในแควนตางๆ ซงอาจจะเรยกชอวา “กษตรย” หรอ “พระราชา” หรอชออนๆ กตาม

ตงแตวนประกาศโอวาทปาตโมกขเปนตนมา พระสงฆซงเปนหนงในรตนตรยไดแสดง

บทบาทสาคญในการเดนทางไปประกาศศาสนาในแควนตางๆ ของชมพทวป เชน แควนโกศล

แควนมคธ แควนสกกะ และแควนวชช ซงทกพนททพระสงฆเขาไปทาหนาทเผยแผ

พระพทธศาสนานน กลมบคคลทพระสงฆไดเขาไปเกยวของและสมพนธอยางขาดไมไดคอ

“ผนารฐ หรอผนาทางการเมอง” ภมธรรมทเกดจากการทาหนาทเผยแผพระพทธศาสนาใน

แควนตางๆ นน ไดรบการสงตอมาจนถงสมยพระเจาอโศกมหาราช จนกระทงพระเจาอโศก

มหาราชไดสงพระธรรมทตออกไปประกาศพระพทธศาสนา ๙ สาย ขมทรพยทางความร

(Knowledge Asset) เกยวกบการวางทาทตอผนาทางการเมองไดรบการปลกฝงและสงตอไปกบ

พระสงฆทง ๙ สายเชนเดยวกน ซงหนงใน ๙ สายนน คอ “พระโสณะ และพระอตตระ” ท

เดนทางไปประกาศพระพทธศาสนาในดนแดนสวรรณภม

หลงจากทพระโสณะกบพระอตตระไดทาหนาทเปนพระธรรมทตเผยแผพระพทธศาสนา

ในพนทสวรรณภมนน ไดทาใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองในพนทตางๆ ของกลมประเทศ

เอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงครอบคลมถงพนทของประเทศตางๆ ในปจจบนนคอ “พมา กมพชา

ลาว มาเลเซย อนโดนเซย และไทย” อยางไรกด ในบทนน ผวจยจะจากดกรอบการศกษาอย

ในพนทของประเทศไทย ซงจดเรมตนของการศกษานน จะศกษาบทบาทของพระสงฆกบการ

เมองไทยโดยเรมตงแตสมยสโขทยเปนตนมา ประเดนทผวจยจะตงคาถามในประเดนนคอ

๕๗

ตงแตยคสโขทยจนถงยครตนโกสนทรตอนกลาง ซงเรยกวา “ยคสมบรณาญาสทธราชย”

พระสงฆไดแสดงบทบาทตอการเมองในแงมมใดบาง? โดยเฉพาะอยางยง บทบาททสมพนธกบ

ผปกครองหรอผนาทางการเมอง?”

จาก ก า รศก ษ าว เ ค ร า ะหบทบาทขอ ง พ ร ะส ง ฆกบ ก า ร เ มอ ง ไ ทย ใ นย ค

สมบรณาญาสทธราชยในเบองตนนน พบประเดนทพระสงฆเขาไปเกยวกบกบการเมองในหลาย

บรบท และเพอใหการศกษามความรดกม และกระชบมากยงขน ผวจยจะจดกรอบการนาเสนอ

ในบทบาททโดดเดนดงตอไปน (๑) บทบาทในฐานะเปนทปรกษา (๒) บทบาทในฐานะ

ผสนบสนนกระบวนการสรางสนตภาพ (๓) บทบาทในการชแนะผนาทางการเมอง (๔) บทบาท

ในการชวยเหลอกจการบานเมอง (๕) บทบาทในการดอแพงตออานาจรฐ และ (๖) บทบาทใน

การประทวงเพอเรยกรองตอผปกครอง โดยผวจยจะนาเสนอโดยละเอยดดงตอไปน

๓.๑.๑ บทบาทในฐานะเปนทปรกษา

การจดวางบทบาทในการใหคาปรกษาแกพระมหากษตรยหรอผนาทางการเมองนน

นบวาเปนบทบาทหลกทสาคญประการหนง ทพระสงฆไดแสดงบทบาทนมาตงแตสมยพทธกาล

ตวแปรสาคญมาจากการทพระพทธศาสนากบระบอบสมบรณาญาสทธราชย หรอราชาธปไตยม

ความเกยวของและสมพนธมาอยางตอเนองและยาวนานตงแตสมยพทธกาล และหลงสมย

พทธกาล โดยเฉพาะอยางยง ในสมยพระเจาอโศกมหาราชทไดพฒนานโยบายการบรหาร

ประเทศแบบ “ยทธวชย” มาส “ธรรมวชย” จนกลายเปนแบบอยางในการจดวางทาทของ

พระมหากษตรยในสงคมไทย ไมวาจะเปนพอขนรามคาแหง พระญาลไทมหาธรรมราชา และ

พระมหากษตรยองคอนๆ ในสงคมไทย

ศลาจารกพอขนรามคาแหงมหาราชไดปรากฏรองรอยทชชดวา พระองคไดนมนตพระ

พระสงฆราชจากพระนครศรธรรมราชมาอบรมสงสอนและใหคาปรกษาแกพระองคเกยวกบ

หลกการการบรหาร และการครองตน ดงถอยคาทวา “เบองตะวนตกเมองสโขทยน มอรญญก

พอขนรามคาแหงกระทาโอยทานแกพระมหาสงฆเถระปราชญเรยนจบพระไตรปฎกหลวกกวาป

ครในเมองน ทกคนลกแตเมองศรธรรมราช” จะเหนวาพระองคทรงไดรบแนวทางการประพฤต

ปฏบตจากพระสงฆ นกายลงกาวงศทพระองคนมนตใหมาจาพรรษาทเมองสโขทย เพอปรกษา

ราชการแผนดน (ปรปจฉา) ในลกษณะตางๆ

๕๘

ในขณะทสมยพระยาลไท หรอพระมหาธรรมราชาท ๑ พระองคไดนพนธวรรณกรรม

เรอง “ไตรภมพระรวง” วรรณกรรมเลมนเปนการนาหลกการทางพระพทธศาสนามาอธบาย

เพอใหสมสมยและสอดรบกบสภาพการเมอง การปกครอง การศกษา จกรวาล เศรษฐกจ และ

สงคม ประเดนทนาสนใจคอ วรรณกรรมเลมนไดกลายเปนการอธบาย “ชดความคด และความ

เช อแบบไตรภม” ซงชดความคดน มอทธพลตอสงคมไทย ทง ในแงของวรรณกรรม

สถาปตยกรรม การเมอง การศกษา สงคมและการปกครองจนเรมเสอมอทธพลในยครฐกาลท ๔

ทมการนาเสนอ “ชดความคดแบบวทยาศาสตร”

การผลตชดความคดความเชอแบบไตรภมนน ยอมเปนการยากทอธบายวา “ไมไดรบ

อทธพลทางขอเสนอแนะและใหคาปรกษาจากพระสงฆราช และพระมหาเถระผทรงภมธรรมใน

สมยนน นอกเหนอจากตาราทพระองคสามารถคนควาซงหาไดยากในสมยนนแลว พระองค

นาจะทรงใชเวลาศกษาปรกษาหารอ และเทยบเคยงขอมลตางๆ จากพระเถระผทรง

พระไตรปฎกและคมภรอรรถกถา ฎกา อนฎกา และคมภรปกรณวเสสอนๆ จะเหนวา

วรรณกรรมเรองนครอบคลมถงหลงการทางพระพทธศาสนาทนากรอบ “ไตรภม” มากาหนดเปน

ทศทางในการอธบายและนาเสนอเนอหา

หลกฐานทชชดวา “พระสงฆมบทบาทสาคญในการเปนทปรกษาของพระมหากษตรย”

ในยคตอมาคอ “ยคสมเดจพระนารายณมหาราช” โดยพระสงฆทมบทบาทสาคญในการให

คาปรกษาคอ (๑) สมเดจพระพทธโฆษาจารย วดเดม ทาหนาทในการใหคาปรกษาดานกจการ

พระพทธศาสนาเพราะเปนผรอบรและแตกฉานในพระไตรปฎก (๒) พระพมลธรรม วดระฆง

ทาหนาทในการใหปรกษาดานตรวจชาตาดวงเมองเพราะเปนผรอบรทางโหราศาสตร และ (๓)

พระอาจารยพรหม วดปากนาประสพ ทาหนาทใหคาปรกษาดานเวทยมนตคาถาตางๆ เพอ

ปองกนภย เพราะเปนผรอบรทางไสยศาสตร

ตวอยางหนงทสมเดจพระพทธโฆษาจารยไดใหคาปรกษาไดถวายคาปรกษาแกสมเดจ

พระนารายณมหาราชนน ปรากฏตามบนทกในประชมจดหมายเหต สมยอยธยาภาคท ๑ ท

เจาพระยาทพากรวงศ (ขา บญนาค) วา๑

“สมเดจพระเพทราชาซงขนครองราขยถดจากรชกาลสมเดจพระรายณ

มหาราช พระองศมดารสถามสมเดจพระพทธโฆษาจารย ถงอฎฐธรรมปญหา

๑ พระยาทพากรวงศ (ขา บญนาค), ประชมจดหมายเหต สมยอยธยาภาคท ๑, ๒๕๑๐: ๓๔-๕๓.

๕๙

๘ ประการ ทสมเดจพระเพทราชาทรงดารขนคอ (๑) ทางใหญอยาเทยวจร (๒)

ลกออนอยาอมรด (๓) หลวงเจาวดอยาใหอาหาร (๔) ไมโกงอยาทากงวาน (๕)

ชางสารอยาผกกลางเมอง (๖) ถาจะเปนลกใหเอาไฟสมตน (๗) ถาจะใหลม

บรรทกแตเบา (๘) ถาจะเรยนโหราใหฆาอาจารยทง ๔ เสย สมเดจพระพทธ

โฆษาจารย ไดถวายวสขนาไปโดยลาดบปญหา อาทปญหาขอแรก “ทางใหญ

อยาเทยวจร” วาหมายถงทางทสดโตง ๒ ทางตามพทธฎกาตรสแกพระปญจ

วคคยทง ๕ คอ (๑) กามสขลลกานโยค อยาประกอบตนแตในกามสข และ (๒)

อตตกลมตถานโยค อยาประกอบตนใหเกดแตทกขลาบาก”

ในขณะทพระพมลธรรมไดแสดงศกยภาพดานโหราศาสตรโดยการดฤกษยามตามท

สมเดจพระนารายณมหาราชทรงตรสถามวา “บดนพมาชาศกจบพระยาสหราชเดโชทหารเอก

เราไปได จะเปนตายประการใด ขอนมนตพระผเปนเจาพจารณาดใหรเปนแน” พระพมลธรรม

ไดพจารณาตามยามตรเนต หรอจบยามสามตา แลวถวายพระพรวา “ซงพระยาสหราชเดโช

ขาศกจบไปไดนนกจรง แตทวา บดนแกตวออกมาไดพนอานาจขาศกแลว กลบไดชยชนะและ

ไดลาภเปนอนมากอก พระราชสมภารเจาอยาทรงพระวตก เสยพระทยเลย ในยามนหา

อนตรายมไดเปนแท”๒ เหตการณเปนดงทพระพมลธรรมไดพยากรณทกประการ ในพระราช

พงสาวดารไดกลาววา “พระเจาอยหวตรสสรรเสรญพระพมลธรรมวาดแมนหาผเสมอมได แลว

ถวายผาไตรจวรแดงเทศไตรหนงเปนบาเหนจแกพระคณเจาอกดวย”

ในยครตนโกสนทร ตวอยางของพระสงฆทมบทบาทในการใหคาปรกษาตอ

พระมหากษตรย และชนชนปกครองนน คอ “สมเดจกรมปรมานชตชโนรส” อธบดสงฆแหงวด

พระเชตพนวมลมงคลาราม พระองคมสวนสาคญในการใหคาปรกษาเพอคลคลายสถานการณ

ทางการปกครองภายหลงทสนรชกาลของสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ประเดนทเปน

ขอสงเกตในขณะนนคอ “กรมหมนเจษฎาบดนทร หรอเจาฟามงกฎควรไดรบการอญเชญให

ครองราชสมบต” โดยทานไดใหคาปรกษาแกเจาฟามงกฎซงกาลงอปสมบทเปนพระภกษท

เสดจเขาเฝาสมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส ซงเปนพระเจาอา เพอทรงปรกษาเกยวกบเรอง

๒ กรมศลปากร, พระราชพงศาวดารอยธยา, ๒๕๑๖: ๗๕-๗๘.

๖๐

สทธในราชสมบต สมเดจกรมพระปรมานชตชโนรสไดทลแดพระภกษเจาฟามงกฎวา “ยงไมถง

เวลาทจะไดราชสมบต”๓

เหตผลสาคญทสมเดจกรมพระปรมานชตชโนรสไดใหขอสงเกต คอ “สทธอนชอบธรรม

ตามราชประเพณทจะครองราชยของเจาฟาชายมงกฎกมอย แตพระราชโอรสองคใหญ คอกรม

หมนเจษฎาบดนทรนนรบราชการสาคญๆ มา เมอครนพระราชบดาทรงมชวตอย แมพระราช

บดามไดมอบราชสมบตใหผใดไดแตเสมอนเปนนยทจะใหพระองคเจาชายทพหรอกรมหมน

เจษฎาบดนทรรกษาราชการแผนดนตอไป ดวยเหตน หากพระภกษเจาฟามงกฎจะลาสกขามา

เพอรบสทธธรรมทจะครองราชยกอาจเปนขอยงยากในบานเมอง ในขณะทกรมหมนเจษฎา

บดนทรไดเปนทยอมรบของเจานายผใหญ”๔ และผลจากการใหคาปรกษาจงทาใหพระองคจง

ทรงผนวชตอโดยทรงจาพรรษาทวดพลบ (วดราชสทธาราม) อกทงศกษาพระธรรมวนย และ

ความรทางโลกอยางจรงจงจนชดแจงในศาสตรตางๆ ทงพระพทธศาสนา วทยาศาสตร

ภาษาศาสตร และศาสตรอนๆ ฉะนน เมอพระองคไดขนครองราชยเปนรชการท ๔ พระองคจง

ไดนาองคความรเหลานนมาพฒนาสงคมใหมความเจรญกาวหนาในหลายๆ ดาน

๓.๑.๒ บทบาทในฐานะผสนบสนนกระบวนการสรางสนตภาพ

การทกลมคนสงคมใดสงคมหนงจะสามารถอยรวมกนไดอยางสนตสขนน จาเปนอยาง

ยงทจะตองอาศยกระบวนการในการสรางสนตภาพ (Peace-Building Process) เพอเปดพนทให

แตละคน หรอกลมคนไดมโอกาสพดคยแลกเปลยน แสดงความหวงใย และแบงปนความสข

ความทกขระหวางกนและกนมากยงขน โดยทวไป กระบวนการสรางสนตภาพจะประกอบดวย

วธการทหลากหลาย แตบทบาทพระสงฆในยคสมบรณาญาสทธราชยนน ประกอบไปดวย

บทบาททสาคญ ๓ ประการ คอ (๑) บทบาทในการไกลเกลยประนประนอมขอพพาท (๒)

บทบาทในฐานะทตสนตภาพระหวางรฐ และ (๓) บทบาทในการเชอมสมานไมใหเกดความ

รนแรงทางการเมอง ดงจะนาเสนอรายละเอยดดงตอไปน

๓ เทพ สนทรศารทล อางใน วฒนนท กนทะเตยน. ‚พระสงฆกบการเมอง : แนวคดและบทบาทใน

สงคมไทยปจจบน‛. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๑,

น.๗๖. ๔ เรองเดยวกน, อางแลว, น. ๗๖.

๖๑

(๑) บทบาทในการไกลเกลยประนประนอมขอพพาท พระสงฆทถอไดวามบทบาท

ทโดดเดนในการเขาไปทาหนาทประนประนอมขอพาทระหวางสมเดจพระนเรศวรมหาราชกบ

เหลาทหาร คอ “สมเดจพระพนรตน วดปาแกว และพระราชาคณะ จานวน ๒๕ รป” ประเดนท

นาสนใจในกรณนคอ “หลกการและวธการในการประนประนอมขอพพาท” ทสมเดจพระพนรตน

และคณะไดใชกระบวนการเจรจาทเนนการทประโยชน (Interest Based Negotiation) เพอ

ทาลายการยดมนในจดยน (Position Based Negotiation) ของสมเดจพระนเรศวรมหาราช จน

ทาใหพระองคมงเนนไปท “การเปดพนทใหทหารท าคณไถโทษทดแทนการรบโทษประหารชวต”

ประวตศาสตรการสรบในสงครามยทธหตถของสมเดจพระนเรศวรมหาราชกบพระมหา

อปราชาของประเทศพมา ใน พ.ศ. ๒๑๓๕ ขณะทสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงนาทพ พรอม

ดวยสมเดจพระเอกาทศรถ ไดเกดความโกลาหลขนระหวางทหารพมากบทหารของพระยาศร

ไสยณรงค ทาใหชางทรงของทงสองพระองคทกาลงตกมนวงเขาไปทามกลางกองทพขาศก ซง

เปนผลใหใหแมทพนายกองไมสามารถตดตามขบวนเสดจไดทน สมเดจพระนเรศวรมหาราช จง

ไดทรงแกไขสถานการณจนสามารถฟนองสะขวาของพระมหาอปราชาขาดสนพระชนมบนคอ

ชาง และเปนผลใหสมเดจพระนเรศวรมหาราชไดรบชยชนะในการรบครงน

อยางไรกตาม เมอพระองคเสดจกลบถงพระนครแลว ทรงโทมนสทไมสามารถจะต

กองทพขาศกใหแตกพายเชนเดยวกบทเคยเกดขนมาในอดต ตวแปรสาคญเกดจากการท

กองทพทาวพระยาไมสามารถตามเสดจไปจนทนการสรบพรอมกนตามรบสง จงใหลกขน

พจารณาพพากษาโทษแมทพนาย กองตามกฎอยการศกโดยตดสนใหพระยางศรไสยณรงคม

ความผดในฐานะฝาฝนพระบรมราชโองการ และตดสนใหเจาพระยาจกร พระยาพระคลง พระยา

เทพอรชน พระยาพชยสงคราม และพระยารามคาแหง มความผดฐานและเลยไมตามเสดจใหทน

ตามรบสง สาหรบโทษทไดรบจากการทาผดในครงนคอ “โทษประหารชวต” แตใหจองจาแมทพ

ทง ๖ นายจนกวาจะผานพนวนพระ จงทาใหดาเนนการประหารชวตตามคาพพากษา

จดเปลยนทสาคญในประเดนนเกดจากการทสมเดจพระพนรตนวดปาแกว กบพระราชา

คณะ รวม ๒๕ รปตระหนกรวา “บานเมองกาลงเผชญหนากบศตรทกาลงเขามารกราน” ฉะนน

จงเปนอยางยงทจะตองรกษาชวตของไพรพล อกทงมงหวงใหเกดความปรองดองของชนชน

ปกครองในสงคมเพอรวมพลงตอสกบขาศก จงตดสนใจเขาไปทาหนาทประนประนอมขอพพาท

ระหวางสมเดจพระนเรศวรมหาราชกบเหลาแมทพนายกอง โดยสมเดจพระพนรตนไดถวายพร

เพอกระตนพระองคใหตระหนกถงชยชนะวา “สมเดจบรมบพตรพระราชสมภารเจามชยแก

ขาศก เหตไฉนขาราชการทงปวงจงตองราชทณฑเลา” สมเดจพระนเรศวรมหาราช ตรสตอบวา

๖๒

“นายทพนายกองเหลานมนกลวขาศกมากกวากลวโยม ใหแตโยมสองคนพนองฝาเขาไปใน

ทามกลางขาศก จนไดท ายทธหตถกบพระมหาอปราชาตอมชยชนะกลบมาจงไดเหนหนามน น

หากวาโยมยงไมถงทตาย หาไมแผนดนกจะเปนของชาวหงสาวดเสยแลว เพราะเหตนโยมจงให

ลงโทษมนตามกฎอาชญาศก”

สมเดจพระพนรตน จงถวายพระพรวา

“อาตมาภาพพเคราะหด ขาราชการเหลานทจะไมกลวพระราชสมภาร

เจานนหามได เหตทงน เหนจะเผอญเปนเพอจะใหพระเกยรตยศพระราช

สมภารเจาเปนมหศจรรยดอก เหมอนสมเดจพระสรรเพชญพทธเจา เมอ

พระองคเสดจเหนออปราชตบลลงกใตควงไมมหาโพธ ณ เพลาสายณห ครง

นนเทพเจากมาเฝาพรอมอยทวหมนจกรวาล พระยาวสดมารยกพลเสนามา

ผจญ ถาพระพทธองคใหเทพเจาเปนบรวารมชยแกพระยามาร กจะหาสเปน

มหศจรรยนกไม นเผอญใหหมอมรอนทรพรหมทงปวงปลาศนาการหนไปสน

ยงแตพระองคเดยว อาจสามารถผจญพระยามาราธราชกบพลเสนามารให

ปราชยพายแพไปไดพเคราะหดกเหมอนพระราชสมภารเจาทง ๒ พระองคครง

น ถาเสดจพรอมดวยเสนางคนกรโยธาทวยหาญมากและมขยกพระมหาอป

ราชา กจะหาสเปนมหศจรรยแผพระเกยรตยศใหปรากฏไปนานาประเทศธาน

ใหญนอยทงปวงไม พระราชสมภารเจาอยาทรงพระปรวตกนอยพระทยเลย

อนเหตทเปนทงนเพอเทพเจาทงปวงอนรกษาพระองคจกส าแดงพระเกยรตยศ

ดจอาตมาภาพถวายพระพรเปนแท”

ทาทของพระพนรตนในลกษณะดงกลาว เปนกระบวนการทแสดงถงกระตนใหสมเดจ

พระนเรศวรตระหนกถงพระบารม ซงการเปรยบเทยบมไดมนยทแสดงถงการเปรยบวาเทาเทยม

พระพทธเจา แตแสดงใหเหนถงการสรางบารมนนจาเปนตองใชศกยภาพและความเพยร

พยายามสวนตน จงจะนาไปสการยอมรบนบถอของกลมคนตางๆ ได ซงการยกอปมาดงกลาว

ยอมทาใหสมเดจพระนเรศวรมหาราชทเรยนร และเขาใจบรบททางพระพทธศาสนาอยางด

สามารถกาวขามพลงของความโกรธได เพราะสงทพระองคเหนวาเปน “อปสรรค” ไดกลายเปน

“ตวแปรททาใหพระองคไดแสดงศกยภาพในการนาจนประสบชยชนะ”

จะเหนวา เมอสมเดจพระนเรศวรเปนเจาไดทรงฟงสมเดจพระพนรตนถวายวสชนา

กวางขวางออกพระนามสมเดจพระบรมอครโมลโลกครงนน ระลกถงพระคณนามอนยงกทรง

๖๓

พระปตโสมนสตนเตมกมลหฤทยปราโมทย ยกพระกรประณมเหนอพระอตตมางคสโรตม มนส

การแยมพระโอษฐวา “สาธ สาธ พระผเปนเจาวานควรหนกหนา”

เมอสมเดจพระพนรตนไดใชกระบวนการ “แยกอารมณออกจากคน แยกอารมณออก

จากปญหา และแยกปญหาออกจากการแกไข” โดยใชวธการ “ดบอารมณ” จนทาใหสมเดจพระ

นเรศวนมหาราชคลายพระพโรธแลว จงใชโอกาสดงกลาวถวายพระพรเพอขอพระราชทานอภย

โทษแกแมทพนายกองวา

“อาตมาภาพพระราชาคณะทงปวงเหนวาขาราชการซงเปนโทษเหลาน

กผดหนกหนาอยแลว แตทวาไดท าราชการมาแตครงสมเดจพระบรม

อยกาธราชและสมเดจพระพทธเจาหลวง ทงท าราชการในใตฝาละอองธลพระ

บาทของพระราชสมภารเจาแตเดมมาดจพทธบรษทของสมเดจพระบรมครก

เหมอนกน อาตมาภาพทงปวงของพระราชโทษคนเหลานไวสกครงหนงเถด จะ

ไดท าราชการฉลองพระเดชพระคณสบไป”

แตการเจรจาดงกลาว สมเดจพระนเรศวรทรงวางเงอนไขสาคญเพอเปนขอแลกเปลยน

วา “พระผเปนเจาขอแลวโยมกจะถวาย แตทวาจะตองใหไปตเอาเมองตะนาวศรเมองทวายแกตว

กอน” สมเดจพระพนรตน ถวายพระพรวา “การซงจะใชไปตเมองนนกสดแตพระราชสมภารเจา

จะสงเคราะห มใชกจของอาตมาภาพทงปวงอนเปนสมณะ”๕ จะเหนวา แนวทางการใหอภยของ

สมเดจพระนเรศวรมหาราชนนเปนการใหทมเงอนไขทเปนแรงจงใจใหแมทพนายกองได “ทา

คณเพอไถโทษ” อนเปนแนวทางในการแสดงความรบผดชอบตอความผดทเคยไดกระทา

คกฤทธ ปราโมชไดกลาวการทาหนาทพระพนรตน และคณะวา “การชวยเหลอดวย

การใชเหตผลใหตองถกฆาตาย แมแตจะถกพพากษาใหมโทษถงตายแลวนนเปนกจสมณะ แต

การเขาไปเกยวของหรอแมแตแสดงความคดเหนเกยวแกการรบพงตบานตบานฆาฟนกนนน

ไมใชกจสมณะ”๖ ในขณะทจ านงค ทองประเสรฐไดกลาวชนชมตอบทบาทดงกลาววา “บทบาท

ของพระสงฆทมตออานาจทางการเมองนบวามคณปการอนใหญหลวงนก เพราะหลงจากนนไม

นาน แมทพนายกองทสมเดจพระพนรตนและพระราชาคณะไดทลขอพระราชทานโทษเหลานนก

ไดทาราชการสนองพระคณเปนอยางดยง หากวาพระองคตองประหารพวกนนหมดแลว

๕ สมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ,พระประวตสมเดจพระนเรศวรมหาราช (กรงเทพ : เจรญ

รตนการพมพ, ๒๕๑๗), หนา ๑๓๘-๑๕๑. ๖ ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, กฤษฎาภนหารอนบดบงมได (กรงเทพมหานคร : โรงพมพสยามรฐ,

๒๕๑๙), หนา ๑๓๕.

๖๔

พระองคจะกอบกเอกราชบานเมอง หรอทาสงครามตอไปไดอยางไรพวกนแขนขวาแขนซาย

ทงนน แตถาไมลงโทษกจะเปนแบบอยาง นคอลกษณะของผนาในเวลาทบานเมองคบขนซง

ตองการคนเดดขาดอยางนตองประหารชวตตามกบลเมอง แตวาถาประหารชวตแลวจะทา

อยางไร จะเอาใครมาแทนความเหลาน ซงเปนคนสาคญๆ ทงนน นกตองอาศยพระ”๗

กรณศกษาเกยวกบพระสงฆไดเขาไปทาหนาทในการไกลเกลยขอพพาทอกประเดนท

นาสนใจคอ หลกฐานตามทปรากฏในพระราชพงศาวดารเหนอ มพระสงฆทเหนความสาคญ

ของชวตเมอจะเกดศกสงคราม ในแผนดนของพระเจาศรธรรมไตรปฎก พระเจาเชยงแสนจะทา

การรบพงกบพระยาพสจราช พระพทธโฆษาจารย เจาวดเขารงแรง ทราบความถงกบชมนม

พระสงฆทงหลายวา “เราทงหลายอยาใหเขาทงหลายรบกน ไพรพลทงปวงจะตายเปนอนมาก”๘

ครนปรกษาในหมสงฆดวยกนแลว พระพทธโฆษาจารยจงไปถวายพระพรขอบณฑบาตการ

สงครามครงนน ทงพระเจาศรธรรมไตรปฎกและพระยาพสจราชกยอมฟงและยกทพกลบเมอง

ของตนไปในทสด

ในขณะทยคกรงธนบรไดมประเดนทพระสงฆทาหนาทในการไกลเกลยขอพพาท

ระหวางชนชนผปกครองเชนกน กลาวคอ ในปลายพทธศกราช ๒๓๒๕ ซงเปนปสมเดจพระ

เจาตากสนมหาราชเสดจสวรรคต ไดเกด “กบฏพระยาสรรค” กอนหนาทจะเกดกบฏพระยา

สรรคนนไดเกดกบฏขนทกรงเกา พวกกบฏไดทาการปลนจวนพระยาอนทรอภย ซงเปน

ผรกษาการกรงเกาจนตองหลบหนมาอยกรงธนบร สมเดจพระเจาตากสนมหาราช โปรดให

พระยาสรรคไปดาเนนการสบสวนและเอาผกระทาผดมาดาเนนการพพากษาลงโทษ

ในความเปนจรงแลว พระยาสรรคมไดดาเนนการตามทพระเจาตากสนไดสงการ แตได

อาศยชวงเวลาดงกลาวสมคบกบพวกกบฏ และไดตงตนเปนใหญแลวสองสมกาลงยกมาตกรง

ธนบร และจบตวสมเดจพระเจาตากสนมหาราชคมขงไว สมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรง

เลงเหนวาไมมชองทางทจะตอสกบพระยาสรรคได จงโปรดเกลาฯ ใหคณะสงฆจานวนหนง

ไปเจรจาเพอขอยอมแพและพระองคกจะทรงออกผนวช พระยาสรรคยนยอมตกลง สมเดจพระ

เจาตากสนมหาราชทรงออกผนวชทวดแจง (วดอรณราชราราม) ถงกระนน พระยาสรรคได

กาชบจดกาลงลอมพระอโบสถเพอมใหสมเดจพระเจาตากสนมหาราชเสดจหน ตอมาใน

๗ จานงค ทองประเสรฐ, พระพทธศาสนากบสงคมและการเมอง (กรงเทพฯ : แพรพทยา,

๒๕๒๐), หนา ๘๕. ๘ กรมศลปากร, พระราชพงศาวดาร, ๒๕๐๖, น. ๑๖-๑๘.

๖๕

ภายหลง เจาพระยามหากษตรยศกไดเขามาแกไขสถานการณตาง ๆ พรอมกนนนไดสงการให

ประหารชวตพระยาสรรคกบพรรคพวกเสย

พระสงฆทมบทบาทสาคญในการเขามาทาหนาทในการเปนผไกลเกลยขอพพาท

ระหวางสมเดจพระเจาตากสนมหาราชกบพระยาสรรคและพรรคพวกเพอใหทงสองฝายไมตองส

รบกนนนประกอบดวย สมเดจพระสงฆราช สมเดจพระวนรตน และพระรตนมน ทออกไป

เจรจาตามราชประสงคของสมเดจพระเจาตากสนมหาราช เหตการณดงกลาวไดแสดงใหเหนวา

พระสงฆเพงแตความสงบสขของบานเมองแตในทสดแลวพระสงคกไดแสดงบทบาทในระดบ

หนงเทานน เพราะเมอมเหตการณป นปวนและมปญหาในระบบการปกครองมากขน พระสงฆ

กไมอาจแสดงบทบาทในเชงกจกรรมใดๆ ไดเสมอนทาหนาทเปนทพงเปนครงคราวเทานน๙

บทบาทพระสงฆในฐานะนกไกลเกลยประนประนอมขอพพาทระหวางชนชนผปกครอง

นน ถอวามนยสาคญตอการเสรมสรางสงคมใหเกดความสนตสข เพราะนอกจากคกรณจะ

สามารถหาทางออกโดยสนตวธซงสงผลตอชวตของตวเองแลว แนวทางดงกลาวไดกอใหเกด

ผลในเชงบวกตอการอยรวมกนในสงคมโดยภาพรวม อกทงไมเปดชองทางใหเกดความแตกแยก

ของชนชนนาในสงคม ซงจะนาไปสการสรางความเปนปกแผนเพอตอสกบศตรทเขามาโจมต

อยางตอเนอง การจบมอของคกรณดงกลาวนาไปสการเอาชนะศตร และสรางความรมเยนให

เกดขนแกสงคมในภาพรวมตอไป

(๒) บทบาทในฐานะทตสนตภาพระหวางรฐ พระพทธศาสนาไดอธบายถงหลกการ

ของการเปนทตทดนน ตองประกอบไปดวยการ รจกฟง สามารถพด หรอเจรจาใหเปนทยอมรบ

ของทกคนได ใฝศกษา ทรงจาด มความรความเขาใจในหนาทของตน มความสามารถในการ

โนมนาว ฉลาดในสงทเปนประโยชน และไมเปนประโยชน และไมกอความทะเลาะววาท หรอ

ทาใหเกดความขดแยงในสงคม๑๐ พระสงฆรปหนงในสมยสโขทยไดใชหลกการดงกลาวไป

พฒนาเปนแนวทางในการทาหนาท “ทตสนตภาพ” ระหวางรฐตอรฐไดอยางมประสทธผล

หลกฐานเชงประวตศาสตรทอธบายแงมมน คอ “ตานานมลศาสนา” ซงเปนเอกสารทาง

ฝายเหนอ โดยไดนาเสนอวา พระภกษชาวสโขทย ๒ รป คอ “พระสมนเถระและพระอโนมทสส”

ไดเดนทางไปบวชใหมและศกษาในฐานะเปนศษยของพระมอญนามวา “พระอทมพรบบผามหา

๙ บงอร ปยะพนธ, ประวตศาสตรไทย, (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘), น. ๑๙๙. ๑๐ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๑๖/๒๔๒.

๖๖

สวาม” ซงไดนาพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศมาเผยแผ และตงสานกอย ณ นครพนเมอง

ทตงอยแถบอาวเมาะตะมะประเทศพมา เมอเดนทางกลบมาสโขทยยงไดพาพระสงฆชาว

สโขทยอก ๘ รปไปศกษาเพมเตม พระมหาธรรมราชาลไททรงเลอมใสพระสงฆกลมนเปน

อยางมาก พระองคไดทรงสงพระเถระทงหลายไปเผยแผพระศาสนายงเมองตางๆ กลาวคอ

พระปยทสสไปอโยธยา พระสวณณครไปเมองชะวา (หลวงพระบาง) พระเวสสภไปเมองนาน

พระอานนทจาพรรษาอยทปามะมวงแทนพระสมนะ เพราะพระเจากอนามหาธรรมราชา เจานคร

เชยงใหมไดสงทตมากราบนมนตพระสมนะไดนาพระพทธศาสนาไปเผยแผ ดงความในตานาน

มลศาสนาวา

“ทาวกอนา ใหแตงของฝากไปถงพระยาธรรมราชอนเปนเจาเมอง

สโขทย กบใหแตงเครองบชาแกสมนะเถระเจา เพอจกใหเจาไทมาปลกศาสนา

ใหรงเรองในเมองของตน... ครน ไปถงแลวกขนไปถวายของฝากแกพระยา

สโขทยแลวกเขาไปบอกขาวขออาราธนามหาสมนะเจาดวยวาจาอนมสทธตด

กบดวยศรทธคณ อนจกใหรงเรองแกทาวกอนาทกอนนนแล...”๑๑

ในป พ.ศ. ๑๙๑๒ พระสมนะไดเดนทางไปเชยงใหม และไดนาเอาพระบรมสารรกธาตท

ทานขดได ณ เมองปางจา เมองรางทอยระหวางเมองสโขทยและศรสชนาลยตดตวทานไปดวย

ความในตานานมลศาสนาไดเลาในทานองวาพระสมนะเถระไดรบเอานโยบายทางการเมองไป

จากแควนสโขทยดวย ทถอวามสวนเกยวของกบนโยบายทางบานเมองนน โดยพจารณาจาก

ความทพระสมนะเจาทลตอเจาเมองเชยงใหมวา

“...ทแทเมองสองเมอง คอเมองพงและและเมองสโขทยบใชอนเดยวกน

นา ญาตเราอยเมองสโขทยเขาทงหลายยอมเคยมา ไหวพระธาตเจาองคนนา

ครนวาเราไดถาปนาแทเขาจกมาไหว เราจกเอาออกใหเขาไหวกบไดนา เขาจก

มาพบไดนา เหตดงนน เราบใครถาปนาเพอเหตนนแล ทาวกอนาวาค าอนเจา

กวากบมเปนดงนนแทไซร ดงเมองตากกอยทามกลาง ๒ อนนแล ขาจกเอา

เมองนนบชาสลาธคณแหงเจากแล เมอคะโยมแหงเจากไดกนเมองตากนน

เมองทง ๒ เมองน กจกเปนเมองเดยวกน เมอญาตเจากจกมาไหวพระธาต

๑๑ กรมศลปากร,พระราชพงศาวดาร, ๒๕๑๘: ๒๐๑-๒๐๒. ดเพมเตมใน พระรตนปญญาเถระ

(รจนา), ชนกาลมาลปกรณ, แสง มนวทร (แปล), พมพครงท ๒, (กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๐), ๒๘๘-๒๙๒.

๖๗

เจากบยากแลเหตดงนน ขอเจากถาปนาพระธาตเจานเถดครนนน มหาสวาม

เจากรบเอาค าพระยาทอาราธนาตนแลว กเอาหลานตนผหนงชอวา ฑตใสนน

มาถวายแกพระยาแลว พระยากสงใหไปกนเมองตากนน อนพระยาบชาสลาท

คณแหงตนนนแล”๑๒

จากถอยคาสนทนาดงกลาว สามารถทาใหเราไดประจกษวา “เมองตาก” นนขนตรงกบ

เชยงใหม และเปน “รฐกนชน” ทสาคญระหวางเชยงใหมกบเมองสโขทย พระสมนะได

กลายเปนสญลกษณในการเชอมสมานระหวางสองเมองเขาดวยกน โดยการเจรจาใหนาพระ

ธาตไปประดษฐานเอาไวในเมองตาก แลวนาหลานของทานซงเปนชาวสโขทยมาทาหนาทใน

การดแลรกษาเมองตาก จนทาใหเมองทงสองเกดความไววางใจซงกนและกนมากยงขน เพราะ

แมพระญาลไทจะไดเมองตากใหเปนสวนหนงของเมองสโขทย แตเมองตากกเปนสวนหนงทเปน

ศนยรวมใจของเมองเชยงใหมเชนกน เพราะไดเดนทางไปบชาพระธาต นกวชาการบางทานมอง

วา “วธการทางการทตของพระสมนะนน ทาใหเมองทงสองเปนไมตรกนไดดวยเหตผลทาง

พระพทธศาสนาครงน ทาใหคดวาพระสงฆทถกสงไปเผยแผยงแควนตางๆ นาจะรบนโยบาย

ทางการเมองดวย”๑๓

จะเหนวาแนวทางดงกลาว พระสมนะไดเปดพนทใหพระพทธศาสนาไดทาหนาทในการ

เชอมสมานกลมคนทงเมองใหสามารถอยดวยกนไดอยางมความสข จนทาใหพระเจากอนา

เลอมใสในพระสมนะเถระมากจนเปนเหตใหพระองคถวายสวนดอกไม และสรางใหเปนวดเพอ

เปนทจาพรรษาของพระสมนะ ชอวา “วดสวนดอก” หรอ “วดบปผาราม” ในประเดนน พเศษ

เจยจนทรพงษวเคราะหวา “การทพญาลไท ไดเมองตากคน และไดเมองพษณโลกคนกดวย

อาศยเพศแหงสมณะ การเจรจาของทานสมนะเถระจงเปนการเจรจาในลกษณะเปนความเมอง

ดวย”

นอกเหนอจากบทบาททของพระสมนะไดทาหนาทเปน “ทตสนตภาพ” เพอเชอม

ความสมพนธระหวางเมองสโขทย และเมองเชยงใหมแลว พระเถระซงมบทบาทสาคญในฐานะ

เปนทตสนตภาพในระดบนานาชาตททาหนาทเชอมความสมพนธระหวางระหวางประเทศไทย

๑๒ กรมศลปากร, พระราชพงศาวดาร, ๒๕๑๘: ๒๐๙. ๑๓ พเศษ เจยจนทรพงษ, ศาสนาและการเมองกรงสโขทย,(กรงเทพฯ: สานกพมพเจาพระยา,

๒๕๒๘), น.๓๖.

๖๘

กบประเทศศรลงกา คอ “พระอบาลมหาเถระ” โดยในป พ.ศ.๒๒๙๓ พระเจาเกยรตศรราชสงหะ

กษตรยกรงลงกา ไดส งราชทตมานมนตพระมหาเถระ และคณะสงฆไปชวยฟนฟ

พระพทธศาสนาในเกาะลงกา สมเดจพระเจาบรมโกศ จงไดโปรดสงพระอบาล พรอมคณะสงฆ

อกจานวน ๑๗ รป เปนสมณทตไปเผยแผและฟนฟพระพทธศาสนาโดยการทาหนาทบรรพชา

อปสมบทใหแกชาวลงกา ซงมสามเณรสรณงกรเปนพระภกษรปแรกในป พ.ศ. ๒๒๙๖ ภายใต

การทาหนาทเปนพระอปชฌายของพระอบาล และคณะสงฆ จนเปนทมาของนกายใหมในเกาะ

ลงกา ซงมชอวา “สยามวงศ” หรอ “อบาลวงศ” ตงแตบดนนเปนตนมา

พระอบาลมหาเถระเปนตนแบบของพระธรรมทตรนแรกทเปนสญลกษณแหง “ทต

สนตภาพ” ซงดนทางไปทาหนาทเผยแผและฟนฟพระพทธศาสนาในเกาะลงกา ใน

ขณะเดยวกน นบไดวาทานเปนสมณะทตทมบทบาทสาคญในการเปนสะพานเชอมสมานไมตร

ประเทศทงสองเขาดวยกน ซงนาความรมเยนและเปนสนตสขแกประเทศทงสอง การดาเนนการ

ของทานจงสอดรบกบหลกการสาคญของพระพทธศาสนาทวา “เธอทงหลาย จงเทยวไป เพอ

ประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกชาวโลก” ซงการเชอมสมานประเทศไทยและประเทศศร

ลงกาโดยมทานอบาลมหาเถระเปนกาลงหลกในยคน น ไดทาใหพระพทธศาสนาและ

ความสมพนธของทงสองประเทศมความเจรญรงเรองตงแตอดตจนถงปจจบน

(๓) บทบาทในการเชอมสมานผปกครองไมใหเกดความรนแรงทางการเมอง

บทบาทของพระสงฆในลกษณะนเปนการพนทของวดใหเปน “เขตอภยทาน” สาหรบชนชน

ผปกครองใหสามารถ “ลภยทางการเมอง” โดยอาศยสถานะของการเปนพระสงฆเพอหลบภย

อนตรายของคขดแยงทางการเมอง ซงในยคนไดมชนชนผปกครองทเผชญหนากบสถานการณ

ความขดแยงไดเขามาบรรพชาอปสมบท และบางครงไดใชพนทนเปนทประเมนกาลงของคกรณ

และใชโอกาสทเหมาะสมเขาไปแยงชงสถานะความไดเปรยบทางการเมองตอไป

“พระศรศลป” เปนกรณศกษาทนาสนใจในประเดนน พระองคทรงเปนพระราชโอรส

ของสมเดจพระเอกาทศรถ ซงสมเดจพระบดานนครองราชยเพยง ๗ ป ไดเสดจสวรรคตเมอ

สมเดจพระเอกาทศรถทรงมพระราชโอรสทเกดแตพระมเหสองคหนง คอ เจาฟาศรเสาวภาคย

อกพระองคหนงคอ พระศรศลป ซงเกดแตพระสนมและเปนพระเชษฐาของเจาฟาศร

เสาวภาคย เจาฟาศรเสาวภาคยนนมรางกายออนแอ และเสยพระเนตรขางหนง แตอามาตย

ชนผใหญไดประชม และตกลงใหมอบพระราชสมบตใหแกเจาฟาศรเสาวภาคย

๖๙

ในขณะทพระศรศลปตระหนกดวา พระองคไมมสทธในการสบราชสมบตสนตวงศ จง

ไดออกบวชทว ดระฆง จนมความรแตกฉานในพระไตรปฎก และเชย วชาญทางดาน

โหราศาสตรมาก กลมคนจานวนมากพากนนบถอ ผลจากความสามารถ และเปนทเลอมใส

ดงกลาว จงไดรบพระราชทานสมณศกดเปนรองสมเดจพระราชาคณะท “พระพมลธรรม”

ในขณะทพระองคทรงผนวชนนทรงตระหนกวา เจาฟาศรเสาวภาคยนนทรงมพระวรกายออนแอ

ในขณะเดยวกนในชวงเวลาดงกลาวชาวตางชาตไดเขามาประกอบการคาขายและมอทธพล

ในทางการเมอง ภายใตเงอนไขดงกลาว พระพมลธรรมจงไดคบคดกบหมนศรเสาวลกษณซง

เปนบตรเลยงใหรวบรวมไพรพลพรรคพวกลกนอง โดยการลาสกขาออกมากระทาการ

รฐประหารสาเรจภายในระยะเวลาอนรวดเรว และไดปราบดาภเษกตนเองขนครองราชยเปน

“สมเดจพระเจาทรงธรรม”

ในขณะทปลายรชสมยของ “สมเดจพระนารายณมหาราช” ขณะทพระองคประชวรใกล

สวรรคตสถานการณบานเมองเกดความขดแยงระหวางกลมชนชนปกครอง พระองคจงตดสน

พระทยรบสงใหขาหลวงเดม ๑๕ คนทเปนคขดแยงเขามาเฝาในพระมหาปราสาทพระทนงสธา

ศวรรย แลวตรสใหบวชเพอหนภยทางการเมอง ดงทพระองคตรสกบขาหลวงเดมทงหลาย

เหลานนวา “...อยาอยเปนคฤหสถเลย จงบวชในพระบวรพทธศาสนา เอาธงชยพระอรหนต

เปนทพงเถดจะไดพนภย”๑๔ ในขณะทฝายพระเพทราชาและขนหลวงสรศกดไดใหทหารลอมวง

หามคนเขาออก พระองคจงโปรดใหคนสนทออกไปอาราธนาพระสงฆพระราชาคณะประมาณ

๒๐ รป เขาไปในพระราชวง เพอขอใหพระสงฆได อปสมบทใหขาหลวงเดมเหลานนโดย

พระองคไดพระราชทานพระทนงธญญมหาปราสาทเปนวสงคามสมาเพอใหถกตองตามพระ

ธรรมวนย พระสงฆจงยอมชวยเหลอโดยไมเหนแกอนตราย และใหความสาคญกบสถาบน

กษตรยอยางมาก๑๕

ในสมยพระขยราชาธราชไดเกดความวนวายทางการเมองอนเนองมาจากความขดแยง

เรองการครองราชยสมบตจนทาใหพระเทยรราชาออกผนวชเพอหนภยการเมอง ในขณะททรง

ผนวชนน ทรงวางแผนการในการทจะจดการกบกลมคนทเปนคขดแยงทางการเมอง ตอมา

๑๔ กรมศลปากร, พระราชพงศาวดาร, ๒๕๑๖: ๑๑๙-๑๒๐. ๑๕ ฉตรสมาลย กบลสงห และคณะ, หนงสอเรยนสงคมศกษารายวชา ๐๔๑ พทธศาสนาใน

ประเทศไทย (กรงเทพฯร: องคการคาครสภา, ๒๕๒๔), น. ๒๐-๒๑.

๗๐

พระองคไดรบเชญใหสกจากการเปนพระภกษ และจบกลมทคดขบถคอขนวรวงศาธราชและ

เจาแมอยหวศรสดาจนทรฆาเสย ไดครองราชยสมบตมพระนามวา “พระมหาจกรพรรด”

ในขณะทยคของพระเจาอยหวบรมโกศ กลมชนชนผปกครองพยายามทจะแยงชง

อานาจในการสบราชสมบตในระหวางกลมของพระราชโอรส โดยเฉพาะอยาง เมอกรมขนพร

พนต (เจาฟาอทมพร) ไดขนครองราชยนน พระองคกยงทรงกรงเกรงพระเชษฐาตางมารดา คอ

กรมขนอนรกษมนตร (เจาฟาเอกทต) แตพระราชบดาตรสวา เจาฟาอทมพรนนฉลาดเฉลยว

กวาเจาฟาเอกทต และตรสใหเจาฟาเอกทตน นไปบวชเสย (เพอจะไดไมขดตอการ

สบราชสมบต) เมอพระเจาอยหวบรมโกศเสดจสวรรคตในป พ.ศ. ๒๓๐๑ พระบรมวงศานวงศ

ชนผใหญ ๓ องค คอ กรมหมนจตรสนทร กรมหมนสนทรเทพ และกรมหมนเสพภกด ซงเปน

พระเจาอา ไดรวมมอกนจดวางกาลงพลเพอดาเนนการทารฐประหารเพอยดอานาจในการ

ปกครอง

พระราชาคณะจานวน ๔ รป คอ “สมเดจพระพทธโฆษาจารย วดพทไธสวรรค พระ

ธรรมโคดม วดธรรมกราช พระธรรมเจดย วดสพสวรรค และพระเทพมน วดกฎดาว” ไดทราบ

แผนการดงกลาว จงเขาเฝาเจาฟาอทมพร และไดรบอาราธนาเพอเกลยกลอมพระบรมวงศาน

วงศชนผใหญเหลานน และใหมาทากระทาสตยสาบานตอหนาพระทนง แตเมอผานไปเพยง ๘

วน กรมขนอนรกษมนตร (เจาฟาเอกทต) ไดเสดจมากราบทลใหเจาฟาอทมพรประหารชวตพระ

บรมวงศานวงศ แตเมอเจาฟาอทมพรทราบเจตนารมณทแทจรงของพระเจาเอกทตวา พระ

เชษฐาแสดงอาการใครตอราชสมบตจงไดมอบไหสบราชสมบต

หลงจากนน พระองคไดหนภยทางการเมองไปผนวชอยทวดประด โดยพระองคไดรบ

การเรยกขานวา “ขนหลวงหาวด” สาหรบเจาฟาเอกทตนนเมอขนครองราชยแลว ไดพระนามวา

“พระทนงสรยา มรนทร” ถงกระนน สถานการณบานเมองอยในสภาพของความวนวายอยาง

ตอเนอง จนกระทง พ.ศ.๒๓๐๘ ทหารพมาไดยกทพมาตกรงศรอยธยา ๓ ป จนกรงศรอยธยา

ประสบความพายแพ แตขนหลวงหาวด หรอเจาฟาอทมพรไมไดลาสกขาเพอทาหนาทในการ

ชวยปกปองบานเมอง ในขณะเดยวกน ทหารพมาไดจบพระองคเปนเชลย และไดบงคบให

พระองคสกจากการเปนพระในเวลาตอมา ณ ประเทศพมา

แบบแผน และประเพณการนาวดมาเปนเขตอภยทานเพอปองกนและเปลยนผานความ

ขดแยงระหวางผนาทางการเมองนนไดรบการสบตอมาจนถงยครตนโกสนทรตอนกลาง เมอ

๗๑

สมเดจพระนงเกลาเจาอยหวซงเปนพระราชโอรสองคใหญในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลา

นภาลย และเปนพระองคแรกทพระสตแตเจาจอมมารดาเรยม พระองคเสวยราชสมบตในป พ.ศ.

๒๓๖๗ และดารงราชสมบตเปนระยะเวลา ๒๗ ป

ในขณะทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เมอครงทรงเปน “กรมหมนเจษฏาบดนทร” นน

ทรงรบทาหนาทกากบกรมทา (ในสมยรชการท ๒) ไดทรงแตงสาเภาบรรทกสนคาออกไป

คาขายในตางประเทศมรายไดเพมขนในทองพระคลงเปนอนมาก พระราชบดาทรงเรยก

พระองควา “เจาสว” เมอรชการท ๒ เสดจสวรรคต พระองคมไดตรสมอบราชสมบตแกผใด ขน

นางและพระราชวงศมฉนทานมตรวมกนวากรมหมนเจษฏาบดนทร ซงมพระชนมาย ๓๗

พรรษา ทรงรอบรกจการเมองด ทรงปราดเปรองในทางกฎหมาย การคา และการปกครอง จง

พรอมใจกนอญเชญครองราชยเปนรชกาลท ๓ ขอสงเกตทนาสนใจคอ กอนทกรมหมนเจษฏา

บดนทรจะรบอญเชญนน ทรงใหขนนางและราชวงศไปอญเชญสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟา

มงกฎฯ เพอสอบถามถงความประสงคของเจาฟามงกฎฯ เพราะพระองคเปนราชโอรสในองคท

๔๓ ในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทประสตแตสมเดจพระศรสรเยนทราบรมราชน

ซงมศกดและสทธทจะไดครองราชยกอน แตเจาฟามงกฎฯ ทรงเลงเหนวากรมหมนเจษฎา

บดนทรมความพรอมมากกวา จงทรงสนบสนนกรมหมนเจษฎาบดนทรขนครองราชยตามมต

ของขนนางและพระราชวงศ๑๖

เมอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคตในป พ.ศ.๒๓๙๔ พระราชวงศ

และเสนาบดมมตเหนชอบใหถวายราชสมบตแกสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟามงกฎฯ ซงได

อปสมบทเปนพระภกษ จาพรรษาอย ณ วดบวรนเวศวหาร ในการพระราชพธบรมราชาพเภก

นน พระองคไดรบการเฉลมพระปรมาภไทยวา “พระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหามงกฎ พระ

จอมเกลาเจาอยหว”

การตดสนใจผนวชตอเปนระยะเวลาเกอบ ๓๐ ปนน ไดกอใหเกดผลในเชงบวกตอ

พระองค และประเทศสยามอยางยงใหญ เพราะพระองคไดมโอกาสในการศกษาหาความรท ง

ทางโลก และทางธรรม จนทาใหดประหนงวา “พระองคทรงเตรยมทจะเปนพระมหากษตรยใน

อนาคต” และผลดดงกลาวทาใหสมเดจพระเจาอา (สมเดจกรมพระปรมาฯ) ทรงแสดงนยท

นาสนใจวา “ทวายงไมถงเวลาทจะไดรชสมบต การผนวชพระองคเปนการผนวชเพอหลกเลยง

๑๖ วษณ เครองาม, สมภาษณ ณ สถาบนพระปกเกลา, ๒๓ มกราคม ๒๕๕๕.

๗๒

ขอยงยากตางๆ”๑๗ จะเหนวา การตดสนใจผนวชตอไปของเจาฟามงกฎฯ มนยทสงผลตอการ

ปองกนสถานการณความขดแยงทางการเมองไดอยางประสานสอดคลอง

๓.๑.๓ บทบาทในการชแนะผน าทางการเมอง

อนสนธจากปฐมบรมพทโธวาททวา “เธอทงหลาย จงเทยวไป เพอเกอกล เพอความสข

และเพออนเคราะหชาวโลก” นน ถอไดวาเปนพนธสญญาสาคญทพระพทธเจาไดจดวางบทบาท

ใหพระสงฆไดทาหนาทดงกลาว ไมวาพระพทธศาสนาจะสบอายยนยาวนานตอไปเพยงใดกตาม

ฉะนน บทบาทของพระสงฆจงเรมตนดวยการศกษาธรรม ปฏบตธรรม เผยแผธรรม และปกปอง

รกษาธรรมมใหมการตความผดเพยนไปจากเจตนารมณทแทจรงของพระพทธศาสนา

ประเดนเรอง “เผยแผธรรม” ดงกลาว จงทาใหพระสงฆตองทาหนาทในการนาธรรมทได

ศกษา ปฏบตและเรยนรไปสการนาเสนอความจรงดงกลาวแกพทธศาสนกชนทวไป ซงผนา

ทางการเมองจดไดวาเปนกลมคนอกกลมหนงทมบทบาทสาคญตอการตงมนและดารงอยของ

พระพทธศาสนาในฐานะเปนรากฐานของสงคมฐานะทเออตอวถชวตของกลมคนทเปนผนาทาง

การเมองและกลมคนทวไป การชนาธรรมะใหแกผนารฐ หรอผนาทางการเมองนนถอไดวาเปน

พทธกจทพระพทธเจาไดทรงยดถอและปฏบตตลอด ๔๕ พรรษาตราบจนปรนพพาน

จาเนยรการผานมาถงยคทพระพทธศาสนาเขามาเผยแผในประเทศไทย พระสงฆได

แสดงบทบาทของการเผยแผธรรมะเพอชแนะและชนาผนาทางการเมองและพลเมองมาอยาง

ตอเนอง ดงจะเหนไดจากยคสโขทยทพระสงฆไดชแนะหลกธรรมแกพอขนรามคาแหง และ

พลเมองในยคสโขทย ดงปรากฏตามหลกฐานศลาจารกหลกท ๑ ดานท ๒ วา “...คนในเมอง

สโขทยน มกทานมกทรงศล มกโอยทาน พอขนรามค าแหง เจาเมองสโขทยนทงชาวแมชาวเจา

ทวยป ว ทวยนาง ลกเจาลกขน ทงสนทงหลาย ทงผชายผหญง ฝงทวยมศรทธาใน

พระพทธศาสนา ทรงศลเมอพรรษาทกคน...”๑๘

จากศลาจารกน เปนทประจกษชดวา พทธศาสนกชนในเมองสโขทย ตงแตทาวพระ

ยามหากษตรยและไพรฟามความมงมนในการประพฤตปฏบตตามครรลองของหลกธรรมใน

๑๗ อางใน วฒนนท กนทะเตยน, “พระสงฆกบการเมอง: แนวคดและบทบาทในสงคมไทยปจจบน”,

อางแลว, น. ๗๗. ๑๘ บงอร ปยะพนธ, ประวตศาสตรไทย, (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘), น. ๘๓.

๗๓

พระพทธศาสนา จนทาใหบานเมองมความสงบรวมเยน และเปนสนตสข ดงคากลาวทวา “ใคร

ใครคามาคา ใครใครคาววคา” ซงเปนการเปดพนทใหประชาชนมอสระในการประกอบวชาชพ

การมวถชวตทเอออาทร เคารพ และใหเกยรตซงกนและกน จากวถชวตดงกลาวสะทอนใหเหน

วาพระพทธศาสนามบทบาทสาคญในฐานะเปนหลกยด อกทงสถานะของพระพทธศาสนาม

ความเจรญรงเรองในยคน ซงสะทอนผานวรรณกรรมสมยสโขทยทชอวา “นางนพมาศ หรอ

ตารบทาวศรจฬาลกษณ” ความวา

“...แลวกรงเรองไปดวยพระบวรพทธศาสนา รตนตยาธคณอนเปนนย

ยานกธรรม อาจนาสตวใหพนจากวฏฏทกข ถงซงสวรรคนพพานดวยเนอนา

บญ และในจงหวดพระนครกด แขวงเมองขนออกทวนคมคามกด พนภมภาค

ปถพ ยอมแนนเนอง ไปดวยมหาอาวาส สงฆารามใหญนอยนบบมถวน เปน

ราชอารามกม ขตตยารามกม คหบดรามกม กลประชารามกม..บรรดา

กลบตรในตระกลทงปวงกออกบรรพชาอปสมบทในพระพทธศาสนาเปนอนมาก

ทกเดอนปมไดขาด ชนมฤจฉาทฐบางกเลอมใสมานบถอพระรตนนตาตยาธ

คณเปนทพง ใหบตรนดดาออกบวชเปนภกษสามเณรกโดยมาก อนพระบวร

พทธศาสนานนรงเรอง...”๑๙

ขอความสาคญทปรากฏผานวรรณกรรมน สะทอนใหเหนถงการทพระสงฆมงมนในการ

ประกาศหลกชยของพระพทธศาสนา นาพานากลมผนาทางการเมองทกระดบชน รวมไปถง

ขาราชการ พอคา รวมไปถงประชาชนใหยดมนใน “พระรตนตรย” จนทาใหกลบตรกลธดาเขา

มาบรรพชาอปสมบทและปฏบตธรรมกนเปนจานวนมาก การทประชาชนในเมองสโขทยยดมน

ในหลกการของพระพทธศาสนายอมกอใหเกดผลในเชงบวกตอการปกครองของผนาในยคน

เชนเดยวกน

การทพระสงฆมความใกลชดกบพระมหากษตรยโดยเฉพาะดานธระพระศาสนา หนาท

หลกสาคญประการหนงทพระสงฆตองปฏบตอยเปนนจ คอ “การแสดงธรรมในวนธมมสสวนะ”

หรอ “วนพระ” ทง ๘ คา และ ๑๕ คา ดงปรากฏหลกฐานตามหลกศลาจารกหลกท ๑ วา ”...วน

เดอนดบ เดอนออก แปดวน วนเดอนเตมเดอนบาง แปดวนฝงปครเถรมหาเถรขนนงเหนอขะ

๑๙ กรมศลปากร, พระราชพงศาวดาร, ๒๕๓๑: ๑๔-๑๘.

๗๔

ดารหน สวดธรรมแกอบาสกฝงทวยจาศล...”๒๐ บทบาทดงกลาวไดกอใหเกดผลในเชงบวกตอ

พระมหากษตรยเชนกน ซงพระมหากษตรยแตละพระองคสามารถกระทาหนาทเสมอนพระสงฆ

ได ดงจะเหนไดจากการทพอขนรามคาแหงไดบอกธรรมแกประชาชนทวไปในวนพระตาม

หลกฐานในศลาจารกหลกท ๑ วา “ผใชวนสวดธรรม พอขนรามคาแหงเจาเมองศรสชนาลย

สโขทยขนนงเหนอขะดารหนใหฝงทวยลกเจา ลกขนถอบานถอเมองกน”๒๑

จะเหนวา พอขนรามคาแหงมหาราช ทรงใชศาสนาเปนอปกรณครองใจชาวเมองโดย

การเปดพนทใหพระสงฆไดเขามาทาหนาทในการอบรมสงสอนพลเมอง และผนาทางการ

ปกครอง โดยเฉพาะอยางยง พระองคทรงสรางพระแทนมนงคศลาอาสน ไวทามกลางดงตาล

เมองสโขทย เพอนมนตใหพระสงฆมาแสดงธรรมในวนพระ และแมพระองคกทรงแสดงเองอย

เนองนตย ทงน จงถอวาทรงนาพระพทธศาสนามาเปนประโยชนแกการปกครอง ถากลาววา

การเมองคอการปกครองรฐ การเมองคอความสงบสขของประชาชนแลว การสรางพระแท

นมนงคศลาอาสนของพอขนรามคาแหงกอาจไดชอวาเปน “พระแทนการเมอง”๒๒

ในขณะทรชสมยของพระมหาธรรมราชาท ๑ หรอพญาลไทนน พระสงฆไดดารง

บทบาทดงกลาวไวอยางตอเนอง ผลจากการทาหนาทของพระสงฆตอการการชแนะผนา

ทางการเมองและประชาชนนน ทาใหพญาลไทไดสนพระทยออกผนวชในพระพทธศาสนา ณ วด

ปามะมวง และแนวทางนไดกลายเปนแบบแผนปฏบตใหแกกษตรยในยคตอมาจนถงปจจบนท

ตองออกผนวชในพระพทธศาสนา พระองคไดทาหนาทเชอมสมานใหพระพทธศาสนากบ

สถาบนทางการเมองมความเกยวของและใกลชดกนมากยงขน โดยเฉพาะอยางยง การนา

หลกการพระพทธศาสนา เชน ทศพธราชธรรม ราชสงคหวตถ และจกรวรรดวตร มาออกแบบ

เปนแนวปฏบตสาหรบพระราชา หรอผปกครอง จนทาใหพระองคไดร บการขนานพระ

ปรมาภไธยวา “พระมหาธรรมราชา”๒๓

๒๐ มาตยา องคนารถและคณะ, ประวตศาสตรไทย: สมยโบราณกรงรตนโกสนทรตอนตน,

(กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙), น. ๓๔. ๒๑ บงอร ปยะพนธ, ประวตศาสตรไทย, (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘), น.๗๗.

๒๒ เทพ สนทรศารทล, พระเลนการเมอง, พมพครงท ๒, (กรงเทพฯ: บรษทประยรวงศ จากด,

๒๕๓๑), น. ๔๒-๔๓. ๒๓บงอร ปยะพนธ, ประวตศาสตรไทย, (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘), น. ๗๑.

๗๕

พระสงฆไดดารงสถานะในการแสดงบทบาทในการชแนะประชาชนมาอยางตอเนอง

ใหแกพระมหากษตรย และประชาชนตงแตสมยอยธยาจนมาถงรตนโกสนทร และบทบาท

ดงกลาวถอวาเปนบทบาททพระมหากษตรยแตละยคมความคาดหวงใหพระสงฆดาเนนการ

ในขณะทบทบาทในการอปถมภดและพระสงฆดวยปจจย ๔ น นเปนภาระหนาทของ

พระมหากษตรย ดงขอความในพระราชพงศาวดาร ไดกลาวถงการทพระเจาตากสนทรงใส

พระทยตอภกษสงฆโดยการตรสเผดยงถวายพระบรมราโชวาทตอนหนงวา

“ขอพระผเปนเจาทงปวง จงตงใจปฏบต ส ารวมรกษาในพระ

จตปารสทธศล ใหบรสทธผองใสอยาใหเศราหมอง แมนผเปนเจาจะ

ขดสนดวยจตปจจยสงใดนน เปนธระโยมจะอปฏฐากผเปนเจาทงปวง

แมนถงจะปรารถนามงสะและรธร(เนอและเลอด)ของโยม โยมกอาจ

สามารถจะเชอดเนอและโลหตออกถวายเปนอชฌตตกทานได”๒๔

จากทาทดงกลาวสอดรบกบชนชนนาทางการเมองในสมยรชกาลท ๑ อยางมนยสาคญ

ดงจะไดจากบทสรปจากงานวจยของสายชล วรรณรตนทชวา “ชนชนนาตองการใหพระสงฆ

บาเพญตนตามพระธรรมวนย เพอจะไดดารงพระปาตโมกขสงวรศลบรสทธ... ใหเอาใจใสรา

เรอนพระไตรปฎกเพอจะไดเจรญสตปญญา แลวใหสาแดงพระธรรมเทศนาแตตามวาระพระบาล

และอรรถกถาฎกาเทานน”๒๕

กรณศกษาของพระสงฆทยดมนในบทบาทของการเผยแผพระพทธศาสนาตอผนาทาง

การเมองในยครตนโกสนทรทนาสนใจอกรปคอ “การแสดงธรรมของสมเดจพฒจารย (โต)”

โดยในรชสมยพระปรเมนทรมหามกฎนน พระองคทรงดาเนนนโยบาย “การทตเชงสนต” กบพระ

หรรกษรามาธบด ประเทศกมพชา การพระองคมงหวงทจะสรางสมพนธไมตรใหแนนแฟนยง

ขนนน องคประกอบทสาคญประการหนงคอ “พระสงฆ” เพราะพระสงฆมทาททเปนมตรและไม

เลอกขางระหวางกลมคนตางๆ

๒๔ กรมศลปากร, พงศาวดาร, ๒๕๑๖: ๓๒๘. ๒๕ สายชล วรรณรตน, “พทธศาสนากบแนวคดทางการเมองในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอด

ฟาจฬาโลก (พ.ศ.๒๓๒๕-๒๓๕๒)”, วทยานพนธปรญญามหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร บณฑต

วทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๕, น.๑๐๕.

๗๖

ดวยเหตน พระองคจงมพระบรมราชโองการโปรดใหเผดยงสมเดจพระพฒาจารย (โต)

ไปแสดงธรรมโปรด ณ ประเทศกมพชา จนเปนเหตใหสมเดจพฒาจารยตงขอสงเกตวา “สมเดจ

พระนงเกลากไมใชโงแตวาใชขรวโตไมได สมเดจพระจอมเกลาฉลาดวองไว กลบมาไดใชขรวโต”

ผลทตามมานนทาใหชาวเขมรทงหลายตางยนดเตมใจ พรอมใจกนมาฟงเทศนาสมเดจกนเมอง

แนน๒๖ นอกจากนน หวขอพระธรรมเทศนาททานใชเปนบทเทศนเพอสรางสมพนธไมตรกบ

นานาประเทศในขณะนน คอ “หลกสาสนปสาสน และรฎฐปสาสน รวมถงอานสงสแหงสนตภาพ

และสามคคธรรม”

ตอมา ในตนราชกาลท ๕ ครงทสมเดจพระยามหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) ยงเปน

ผสาเรจราชการอยนน ไดมการประชมนกปราชญทกชาตทกภาษา ซงรอบรการศาสนาของตน

ทงนน ณ บานของผสาเรจราชการ และไดอาราธนาสมเดจพระพฒจารย (โต) มาแสดงธรรม

ทานไดยกหวขอวา “พจารณา มหาพจารณาๆๆๆ...” โดยกลาวในลกษณะเชนนเปนระยะเวลา

กวา ๒ ชวโมง โดยไมไดขยายความ จนทาใหสมเดจพระปราสาทไดลกขนตรสเตอนใหขยาย

ความ ซงทานไดขยายความใหเหนถงแกนทงการโลกการธรรมวาลวนขนอยกบการพจารณา

อยางรอบคอบแลวจะสาเรจประโยชนเอง เปนตน๒๗

จะเหนวา บทบาทเทศนหรอประเดนชแนะของพระสงฆกบการเมองน น มกจะสมพนธ

กบขอปฏบตทนกการเมองหรอนกปกครองจาเปนตองนาไปประยกตใชในการบรหารบานเมอง

ทงการเนนหลกทศพธราชธรรม หลกการในการดาเนนนโยบายแหงรฐ การสรางสนตภาพ และ

การบรหารใหเกดความสามคคปรองดองของประชาชนทอาศยอยรวมกนในประเทศชาต ซง

การเลอกหลกการดงกลาวมาประยกตใชนน สมเดจพฒาจารย (โต) พยายามเนนหนกใหผนา

ทางการเมองไดใชสตพจารณาอยางรอบดานแลวจงตดสนใจในการดาเนนนโยบายบรหาร

จดการรฐ

๓.๑.๔ บทบาทในการชวยเหลอกจการบานเมอง

คาวา “การชวยเหลอบานเมอง” นน จะมนยทแตกตางจากการชวยเหลอ “นกการเมอง”

เพราะเปาหมายหลกในการชวยเหลอนน เปนไปเพอความอยรอด และความเจรญรงเรองของ

๒๖ เทพย สารกบตร, อางใน วฒนนท กนทะเตยน. ‚พระสงฆกบการเมอง : แนวคดและบทบาทใน

สงคมไทยปจจบน‛, อางแลว. ๒๗ เทพย สารกบตร, อางใน วฒนนท กนทะเตยน, เรองเดยวกน, อางแลว.

๗๗

บานเมองเปนตวแปรสาคญ แทนทจะมงเนนเขาไปเสรมบทบาทของนกการเมองใหมความโดด

เดน และเปนทยอมรบนบถอมากยงขน บทบาทของพระสงฆในการชวยเหลอบานเมองในยค

สมบรณาญาสทธราชยนน สามารถแยงออกเปน ๒ ประเดนใหญๆ คอ (๑) การชวยเหลอใน

ขณะทบานเมองกาลงเผชญหนากบภาวะสงคราม และ (๒) การชวยเหลอบานเมองอยางเปน

ทางการในภาวะปกตเพอจดระเบยบการศกษา

(๑) การชวยเหลอในขณะทบานเมองก าลงเผชญหนากบภาวะสงคราม ตนแบบ

ของพระสงฆททาหนาทสาคญในการชวยเหลอบานเมองเพอตอสกบภาวะทางสงครามนน

สามารถคนแหลงอางองในเชงประวตศาสตรนน และพบวา พระสงฆททาหนาทเหลานตงแตยค

กรงศรอยธยาจนถงกรงรตนโกสนทรประกอบดวยพระมหานาค พระอาจารยธรรมโชต พระ

มหาชวย และหลวงพอแชม

พระมหานาคเปนพระสงฆรปแบบทไดรบการอางองทางประวตศาสตรวา ไดลาสกขา

ออกไปทาหนาทเพอชวยบานเมองในราชการของพระชยราชาธราช ซงกาลงทาศกอยกบทหาร

พมา ภาระหนาทสาคญททานเขาไปชวยดาเนนการคอ “การชวยขดคตงคายกนกองทพเรอของ

ทหารพมา” ในยคตอมาซงเปนปลายยคของกรงศรอยธยาสมเดจพระบรมราชาท ๓ หรอ “พระท

นงสรยามรนทร” ไดการเกดการสรบกบกองทพพมา ในพระราชพงศาวดารฉบบพระ

ราชหตถเลขาไดอธบายประวตศาสตรในคราวนวา “เมอเดอน ๓ ประกา สปตศกพวก

ชาวเมองวเศษชยชาญ เมองสงคบร ทคดจะสรบกบพมา โดยบอกกลาวชกชวนกนทกๆ บาน

โดยไดไปพงบารมของพระอาจารยธรรมโชต วดเขานางบวช และนมนตใหลงเลขยนต ลง

ตะกรด ประเจยดและมงคลทคายบานระจน”

แมวาพระธรรมโชต วดเขานางบวชจะไดสกหาลาเพศไปเปนทหารเพอตอสกบเหลา

ขาศก แตทานไดอยเบองหลงโดยการปลกเสกเครองรางของขลง และผาประเจยด เพอแจกให

เหลาทหาร และประชาชนทวไปไดใชเปนเครองมอในการสรางแรงบนดาลใจเพอตอสกบขาสก

ทาใหเกดความแกลวกลาในการสรบ จงทาการสรบกบพมาดวยความมนใจ ความมงมนจาก

อาคมดงกลาวทาใหทหารไทยไดรบความสญเสยนอยกวาทหารพมา๒๘ การแสดงออกของพระ

ธรรมโชตในลกษณะน แมวาจะไมสอดรบกบหลกการของพระธรรมวนยในพระพทธศาสนา

๒๘ กรมศลปากร, พระราชพงศาวดาร, ๒๕๑๖: ๒๗๘.

๗๘

ทงหมด แตถงกระนน ทาทดงกลาวของทานถอไดวามสวนสาคญในชวยเหลอบานเมองใน

ขณะทเผชญหนากบศกสงคราม

ในขณะทรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชนน ภายหลงท

พระองคทรงสถาปนากรงรตนโกสนทรเปนราชธานได ๓ ป ไดเกดปรากฏการณ “สงคราม ๙

ทพ” โดยทพระเจาปดงแหงพมาไดระดมพลทหารจานวน ๑๔๔,๐๐๐ นาย โดยแบงออกเปน ๙

ทพ แตทหารฝายไทยมจานวน ๗๐,๐๐๐ นายเทานน๒๙ พระเจาปดงไดแบงกองทพบางสวน

ยกทพไปตหวเมองปกษใต ซงไดแกเมองชมพร เมองไชยา และเมองนครศรธรรมราช ฝาย

ทหารพมาไดปลอยขาวในเมองนครศรธรรมวา “กรงเทพมหานครแตกพายแกกองทพพมา” จง

ทาใหเจาพระยานคร (พฒน) ตดสนใจทงเมองหนเขาไปในปาทางเสนทางเทอกเขาบรรทด และ

ซอนตวอยนอกอาเภอฉวาง เมอกองทพพมายดเมองนครศรธรรมราชสาเรจแลว จงเตรยมไพร

พลทจะตเมองพทลงและสงขลาตอไป เมอพระยาแกวโกรพ ซงเปนผวาราชการเมองพทลง

ทราบขาวจงตดสนใจหนออกจากเมองเพอเอาตวรอดเชนเดยวกน๓๐

จากสถานการณการสรบดงกลาวนน จงทาใหพระสงฆซงเปนชาวพทลงรปหนง คอ

“พระมหาชวย” ไดตดสนใจชกจงไพรพลซงเปนชาวบานทรกแผนดนบานเกดไดรวมตวกนตอส

เพอรกษาเมองพทลงจากการยดครองของกองทพทหารพมา สภาพของความเปนพระนนมกจะ

ยดโยงกบประเดนอาคม และเครองรางของขลง ดวยเหตน ทานจงจดทาพธปลกเสกผา

ประเจยด และตะกรดแจกจายใหชาวบานทมารวมตวกนเพอปองกนเมองพทลงจากการรกราน

นอกจากนน แตละคนไดจดหาอาวธ แลว แลวนมนตพระมหาชวยผอาจารยขนคานหาม ยกเปน

กระบวนทพมาจากเมองพทลง แลวเลอกหาทชยภมตงคายสกดอยในทางทพมาจะยกลงไปจาก

เมองนครศรธรรมราช

อยางไรกตาม เมอทพหลวง คอ กรมราชวงบวรสรสงหนาททราบขาววา กองทพพมาได

ยกกาลงไปตหวเมองดานปกษใต จงไดยกกาลงตดตามลงไปทไชยาและพงรบจนทหารพมา

แตกพายในทสดถงแมวาพระมหาชวยจะไมไดมโอกาสพาประชาชนสรบกบทหารพมาในสนาม

รบ แตการแสดงออกของทานไดทาใหกลมคนจานวนมากชนชมตอความกลาหาญ และเปน

๒๙ วนชย ตนตวทยาพทกษ, สงครามเกาทพ, สารคด, ๔๗ (๔) ๒๕๓๒: ๖๘-๗๒. ๓๐ วฒชย มลศลป, รกชาตยอมสละแมชว (กรงเทพฯ: ศนยพฒนาหนงสอ กรมวชาการ

กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๓๘), น. ๗๕-๗๘.

๗๙

ศนยกลางในการปองกนเมองพทลงจากขาศก ถงกระนน ในคราวตอมา พระมหาชวยได

ตดสนใจลาสกขาออกรบราชการเพอรวมพฒนาเมองพทลง ความทราบถงพระบาทสมเดจพระ

พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช จงทรงตงเปน “พระยาทกขราษฎร” ตาแหนงในกรมการเมอง

พทลง

จาเนยรกาลตอมาถงสมยรชการท ๕ พบวา ในพนทจงหวดภเกตไดมพระสงฆอกรป

หนงททาหนาทในการสรางความสงบรมเยนแกพนท โดยเปนกาลงสาคญในการศนยรวมของ

ประชาชนเพอปราบปราม “กบฏองย” ซงพระสงฆรปดงกลาว คอ “หลองพอแชม” เจาอาวาส

วดฉลอง ตนเหตสาคญททาใหหลวงพอและชาวบานรวมตวกนปราบกบฏกลมน เนองจากกลม

คนจนจานวนมากไดเขามาทาอตสาหกรรมเมองแร ขดแร และมกลมหนงทอาศยชองทางเลยง

ชวตโดยการปลนชงทรพยสนของชาวเมองภเกต ในขณะทขาราชการในพนทไมมกาลงเพยงพอ

สาหรบการตอสกบกลมกบฏดงกลาว

จากเหตผลดงกลาว จงทาใหชาวบานไดรวมตวกนไปกราบนมนตใหหลวงพอหนออกไป

อยในปากบชาวบานเพอหนภยจากการปลนฆา แตหลวงพอแชมยนยนทจะอยในวด ลกศษย

จานวนหนงจงตดสนใจอยในวดกบหลวงพอแชม ทงหมดจงเปนทมาของการวางแผนเพอรบมอ

กบกลมกบฏองย หลวงพอจงกลายเปนศนยกลางของชาวบานในการจดวางคน และเตรยม

อาวธเพอตอส ในขณะทหลวงพอพยายามทจะยาชาวบานใหเหนวา พระสงฆไมสามารถฆาสตว

ตดชวตได สวนการปองกนตวนน ใหชาวบานรวมใจกนตอสเพอรกษาชวตและทรพยสน

ผลจากการวางแผนระหวางหลวงพอกบชาวบาน ผนวกกบกาลงใจทพระสงฆไดรวมกน

ปลกเสกของขลงและมอบใหเปนเครองยดเหนยวแกชาวบาน จงทาใหชมชนชาวบานสามารถท

จะชนะกลมกบฏทเขามารกรานชาวบานได ผลสบเนองตอจากนน กลมชาวบานไดรวมกาลงกน

กบเจาหนาทรฐทไดรบการสนบสนนจากกรงเทพมหานคร ปราบปรามกลมกบฏจนหมดไปจาก

พนทจงหวดภเกต เมอความทราบถงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงเหนความด

ความชอบของหลวงพอแชม จงทรงพระกรณาโปรดเกลาแตงตงเปน “พระครวสทธวงศาญาณ

มน” ในตาแหนงพระครสงฆปราโมกขเมองภเกต และพระราชทานพดยศใบสาเกเทยบเทาเจา

คณะจงหวดภเกตในสมยนน

บทบาทของพระสงฆทเกยวของกบการชวยเหลอบานเมองเพอปองกนเมองและ

ปราบปรามฆาศกนน อาจจะไมสวดรบกบวถแหงธรรมวนยในบางประเดน แตเมอศกษาอยาง

๘๐

รอบดานจะพบวา บรบททางการเมอง และสงคมทเขามาเกยวของกบตวพระสงฆนน มอทธพล

อยางยงตอการทาใหพระสงฆไดแสดงบทบาทดงกลาว ไมวาจะเปนพระมหานาค พระอาจารย

ธรรมโชต พระมหาชวย และหลวงพอแชม ทง ๔ รปนน บางรปไดออกรบเพอเผชญหนากบ

เหลาขาศก แตบางรปไดทาหนาทอยเบองหลงในฐานะเสรมสรางกาลงใจใหแกประชาชนทพงรบ

เพอปองกนตวเอง พระสงฆเหลานอาจจะตระหนกวา การเขามาของฆาศกนนมไดหมายถง

ความสนสลายของชมชนเทานน หากแตพระสงฆซงเปนองคาพยพหนงของชมชนยอมไดรบ

ผลกระทบโดยตรงดวยเชนกน และนอาจจะเปนเหตผลสาคญทรองรบการตดสนใจทงทางตรง

และทางออมในการเขาไปชวยชาวบานรบกบขาศก

(๒) การชวยเหลอบานเมองอยางเปนทางการในดานการศกษาของชาต เชอมน

วา พระสงฆจานวนมากตงแตสมยสโขทยเปนตนมาจนถงรตนโกสนทรตอนกลางไดทาหนาท

ดงกลาวอยางตอเนอง ผานบทบาทในการชวยพฒนาพระพทธศาสนาในรปแบบการการจด

การศกษา การเขยนวรรณกรรมซงกอใหเกดคณปการแกสงคมไทย จะเหนวา ตวอยางของ

พระสงฆสองรปทมหลกฐานอยางชดแจงวาทาหนาทสาคญในการพฒนาวรรณกรรม และการ

จดระบบการศกษาของชาต คอ “พระรตนมน” และ “สมเดจพระสมณเจา กรมพระยาวชรญาณ

วโรรส” พระสงฆรปแรกนนบรรพชาอปสมบทตงแตสมยของสมเดจพระเจาตากสนมหาราช

และเปนพระสงฆทมความเชยวชาญในคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา และคมภรอนๆ ของ

พระพทธศาสนา ทานจงไดรบความไววางพระทยจากสมเดจพระเจาตากสนมหาราช โดยให

ทานลาสกขาออกมาทาหนาทเปนขาราชการในกรมอาลกษณ

เมอถงยคพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชและ พระองคไดโปรดแตงตง

ใหเปน “พระยาธรรมปรชา (แกว)” ทาหนาทสาคญในฐานะเจากรมพระอาลกษณในพระองค

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระยาธรรมปรชา (แกว) เปนผนาในการเรยบเรยงคมภรไตรภม

กถาขนใหมใหสอดคลองและครอบคลมเนอหาตามทปรากฏในคมภรตางๆ ของพระพทธศาสนา

เนองจากทานเปนผมความรท งภาษาไทยภาษาบาลอยางแตกฉาน ดงหลกฐานทปรากฏในคา

ปรารภเรองไตรภมกถาตอนหนงวา

“ครงอยมา ณ ปจอ จตวาศก (พ.ศ. 2345) ทรงพระราชปรารภดวย

พระญาณปรชาวา ไตรภมกถาท 1 แตงไวนน ปนแจกแยกกนแตงเปนสวนๆ

คารมไมเสมอกน ขนๆ ลงๆ กวากนอยเปนอนมาก ทยงวปลาสคลาดเคลอนวา

เนอความไมสมดวยพระบาล และพระอรรถกถานนกม ถาแตงขนใหมใหเปน

๘๑

คารมเดยว ชาระดดแปลงเสยใหดใหสมดวยพระบาลและอรรถกถามหาฎกา

และอนฎกา... จงมพระราชโองการดารสสงพระยาธรรมปรชา จางวางราช

บณฑต จะใหชาระดดแปลงไตรภมกถาอยางพระราชดารนน พระยาธรรมปรชา

จงกราบทลพระกรณาขอเอาพระพทธโฆษาจารยเปนผชวย พระธรรมอดมเปน

ผสอบ สมเดจพระสงฆราชาธบดเปนทปรกษาไถถามขอความทสนเทหสงสย

แรกจบการชาระดดแปลงแตงไตรภมกถาครงน ปจอ จตวาศก เดอนอาย แรม

๘ คา วนศกร เพลาบาย ๔ โมง พระพทธศกราชศาสนาลวงแลว ๒๓๔๕ พระ

วสสา เศษสงขยา ๖ เดอน กบ ๒๒ วนโดยกาหนด๓๑

ในขณะทสมเดจพระสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรสนน พระองคมคณปการอยาง

ยงตอการจดวางระบบการจดการศกษาของสงคมไทยตงแตสมยรชกาลท ๕ นอกจากนน

พระองคมบทบาทสาคญในการจดระบบการศกษาของพระสงฆ รวมไปถงการจดวางรปแบบการ

ปกครองใหสอดรบกบบรบท ทางการเมอง และสงคมใหม แมจะมลกษณะเปนการจดการศกษา

และการปกครองแบบรวมศนยกตาม ถงกระนน แนวทางดงกลาว ไดทาใหเกดความเปน

เอกภาพใหกลมของพระสงฆมากอยางยงขน แตสงทนาสนใจคอ การจดระบบดงกลาว เปนการ

วางรปแบบทไมเปนทางการตามทปรากฏในทองถนตางๆ ใหเปนทางการ โดยใชกฎหมายเปน

เครองมอสาคญในการบงคบใชเพอใหเกดความเปนเอกภาพ

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมพระราชดารทจะขยาย

การศกษาไปสหวเมองทวพระราชอาณาจกร พระองคไดทรงอาราธนาสมเดจพระมหาสมณเจา

กรมพระยาวชรญาณ วโรรส ในขณะทดารงตาแหนงเปน “พระเจานองยาเธอกรมหมนวชร

ญาณวโรรส” ใหทรงรบภาระอานวยการใหพระสงฆสงสอนกลบตร ซงพระองคทรงไดรบสนอง

พระราชประสงคดงกลาว ทรงจดการศกษาทงในสวนของระบบ การวางแผน การวางหลกสตร

จนถงจดสงคร โดยทรงปรกษาใกลชดกบกรมหมนดารงราชานภาพ อธบดกรมศกษาธการใน

ขณะนน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงขอความเหนและทรงตดตามการ

จดระบบการศกษาโดยตลอด ดงมพระราชหตถเลขาของพระจลจอมเกลาฯ ลงวนท ๒๔

กรกฎาคม ร.ศ. ๑๑๗ ตอนหนงวา “...เรองการศกษานขอใหทรงชวยคดใหมากๆ จนถง

๓๑ กรมศลปากร, พระราชพงศาวดาร, ๒๕๓๕: คานา.

๘๒

รากเหงาของการศกษาใหเมองไทย อยาตดชองไปแตการเขาวด อกประการหนงการสอนศาสนา

ในโรงเรยนทงในกรงและหวเมองจะตองใหมขน...”๓๒

หลงจากนน สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ไดวางแผนการจด

การศกษากบกรมดารงราชานภาพ แลวไดทรงตอบถวายกลบไปฉบบหนง เชน ลายพระหตถลง

วนท ๒๘ ตลาคม ร.ศ. ๑๑๗ ตอนหนงวา

“...เพราะการททรงพระกรณาโปรดใหอาตมภาพจดการศกษาหวเมอง

ฉลองพระเดชพระคณนน อาตมภาพไดปรกษากบกรมหมนด ารงราชานภาพ

รวมความเหนกนแลว รบพระราชทานเรองแผนท จะจดและรายชอพระสงฆผ

จะออกจะไปจด ถวายมาพรอมกบจดหมายฉบบน เพอไดรบพระราชทานพระ

บรมราชวนจฉย...”๓๓

นอกเหนอจากนน การเขาไปรบภาระการจดการธระทเกยวของกบพระพทธศาสนานน

ทานไดทลรายงานเพอทรงพระกรณาโปรดทราบเกยวกบการดาเนนการเปนระยะเชนเดยวกน

ดงจดหมายลงวนท ๗ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๑ ความวา

“...มแตหนงสอแสดงเรองผมบญตางๆ เมอประชาชนไดฟงเรองนนๆ

จงปลกความนยมไปในทางนน ทาใหจรตฟ นเฟอน คดจะตงตวเปนผมบญ

เชนนนบาง หรออยากจะเหนผมบญ เชนนน เมอไดสรางหนงสอแสดงขอ

ปฏบตในทางดทางชอบ ใหสงสอนกน และเกบหนงสอเลมนนเสย การพระ

ศาสนาคงจะเจรญขน และผอานวยการกาลงคดจะจดการภาระเรองนอย...”๓๔

ตวอยางของพระสงฆสองรป คอ “พระรตนมน” และ “สมเดจพระสมณเจา กรม

พระยาวชรญาณวโรรส” นน ไดแสดงใหสงคมทวไปไดตระหนกรวา พระสงฆมบทบาทสาคญใน

การทางานเพอบานเมองโดยทางานรวมกบพระมหากษตรยในยคตางๆ ทงการชาระ

วรรณกรรม และการรวมจดวางรปแบบการจดการศกษา และการปกครองคณะสงฆ เพอเปน

เครองมอในการพฒนาพลเมองของประเทศ ซงจะสงผลตอการพฒนาประเทศในดานตางๆ โดย

๓๒ มหามงกฎราชวทยาลย (รวบรวม), ประมวลพระนพนธสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยา

วชรญาณวโรรส: ลายพระหตถเกยวกบการศกษา, (พระนคร: มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๑๔), น. ๒. ๓๓ มหามงกฎราชวทยาลย, เรองเดยวกน, อางแลว, น. ๘ ๓๔ อางแลว, น. ๑๑๖.

๘๓

ภาพรวม ขอสงเกตทนาสนใจประการหนงเกยวกบประเดนนคอ “การศกษาสมยกอนนนมกจะ

ซอนตวอยในวง กอนทจะเรมขยายตวออกมาสวด” ฉะนน การทกลบตรจะไดมโอกาสศกษาหา

ความรนน จาเปนตองอาศย “วด” เปนฐาน โดยเรมตนจากการบรรพชาอปสมบทแลวศกษาหา

ความร หลงจากนน บางรปไดลาสกขาเพอออกมาทาหนาทเปนขาราชการทงในเมองและหว

เมองตอไป ดงนน บทบาทของพระสงฆในดานน จงนบวาเปนฐานสาคญในการพฒนาสงคม

และพลเมองของประเทศชาต

๓.๑.๕ บทบาทในการดอแพงตออ านาจรฐ

คาวา “การดอแพง” (Civil Disobedience) ในบรบทของงานน หมายถง “การทคน หรอ

กลมคนไดแสดงออกถงความขดขนตออานาจ หรอการสงการของบคคลใดบคคล หน ง

โดยเฉพาะอยางยง เปนการสงการบนฐานของกฎหมาย และอางความชอบธรรมของตนเอง ”

และเมอกลาวถงการดอแพงในประเดนทวาดวย “บทบาทในการดอแพงตออานาจรฐของ

พระสงฆในยคสมบรณาญาสทธราชย” นน ประกอบไปดวยการดอแพงใน ๓ ประเดนใหญ คอ

(๑) การดอแพงอนมฐานทมาจากไมขนตรงตออานาจการบรหารบานเมองจากภาวะสงคราม (๒)

การดอแพงอนมฐานทมาจากปญหาทางเศรษฐกจ และ (๓) การดอแพงอนมฐานทมาจากอานาจ

การปกครองคณะสงฆแบบรวมศนย โดยผวจยจะนาเสนอตามลาดบดงตอไปน

(๑) การดอแพงอนมฐานทมาจากไมขนตรงตออ านาจการบรหารบานเมองจาก

ภาวะสงคราม กลมคนทมบทบาทสาคญตอการดอแพงในประเดนน คอ “ชมนมเจาพระฝาง”

๓๕ ชมนมนเกดขนภายหลงทพมาไดทาสงครามกบกรงศรอยธยาจนสามารถประสบชยชนะ ผล

ทเกดขนทาใหเมองบรวารตางๆ ทเคยขนตรงตอกรงศรอยธยาไดกลายเปนเมองอสระจากการ

ยดครอง และทาใหหวเมองตางๆ ไดทาหนาทบรหารจดการบนศกยภาพของตวเอง ชมนมเจา

พระฟางกลกษณะเชนเดยวกน โดยทชมนมแหงนไดเปนอสระภายหลงการเสยกรงศรอยธยา

ครงท ๒ ในป พ.ศ.๒๓๑๐ จดเดนทนาสนใจคอ ผนาชมนมเปนพระสงฆ คอ “พระพากลเถระ”

หรอ “มหาเรอน” ซงดารงตาแหนงพระสงฆราชาแหงเมองสวางคบร (ฝาง)

๓๕ ดเพมเตมใน พระเจาบรมวงศเธอ กรมดารงราชานภาพ, พงศาวดาร เรองไทยรบพมาครงกรง

ธนบร, (พระนคร: อกษรเจรญทศน, ๒๔๗๘). พระเจาบรมวงศเธอ กรมดารงราชานภาพ, พระราชพงศาวดาร

ฉบบพระราชหตถเลขา ระหวางจลาจล จลศกราช ๑๑๒๙-๓๑๓๐, (กรงเทพฯ: ป.ป.ท., ม.ป.ป).

๘๔

พระพากลเถระ หรอ “เจาพระฝาง” เปนชาวเหนอ (เวยงปาเปา) บวชพระแลวลงมา

ศกษาเลาเรยนพระไตรปฎกทอยธยา สมยพระเจาบรมโกศ เชยวชาญไดชนมหาเรยกตามชอ

เดมวา “มหาเรอน” ตอมาพระเจาอยหวบรมโกศโปรดเกลาฯ ใหพระมหาเรอนเปนพระราชา

คณะ ทพระพากลเถระ คณะฝายอรญวาส อยวดศรโยธยาไดไมนาน กโปรดเกลาใหเปนพระ

สงฆราชาเจาคณะ และกลบไปขนจาวดอยทวดพระฝาง ณ เมองสวางคบร (เมองฝาง) มผ คน

เคารพศรทธานบถอมาก ทานเปนผสรางพระพทธรปทรงเครองสาคญไวในโบสถวดพระฝาง

สวางคบร หลงจากเมองศรอยธยาแตกในป พ.ศ. ๒๓๑๐ ทานจงไดตงตนเปนเจาทงทเปนสมณ

เพศ แตผคนกพากนนบถอเรยกกนวา “เจาพระฝาง” หรอพระเจาฝาง เนองจากชาวบานนบถอ

วา เปนผวเศษ

ครนกรงศรอยธยาเสยแกพมาในป พ.ศ.๒๓๑๐ เจาพระฝางกซองสมผคนไดหลายหว

เมอง ตงตวเปนเจา แตไมยอมสกจากพระ เปลยนสจวรเหลองเปนสแดง นบเปนการชมนมใหญ

ฝายเหนอ ประชาชนเรยกวา “เจาพระฝาง” ในป ๒๓๑๑ เจาพษณโลกผนาชมนมสาคญถงแก

พราลย พระอนทรอากรผนองขนครองเมอง เจาพระฝางยกกองทพไปตพษณโลก สรบกนสาม

เดอน ชาวเมองไมชนชอบการปฏบตหนาทของเจาพษณโลกองคใหม จงแอบเปดประตรบ

กองทพเจาพระฝางเขาเมอง เมอชนะพษณโลกได ประหารพระอนทรอากรแลว เจาพระฝางกสง

ใหทนทรพยสนจากเมองพษณโลก และอพยพผคนไปปกหลกอยทเมองสวางคบร ในสองป

ตอมา กรมการเมองอทยธาน และเมองชยนาท กราบทลพระเจากรงธนบรวา “เจาพระฝาง

ประพฤตเปนพาล และทศลมากยงขน ในขณะทหมผาเหลองเหมอนพระ แตประกอบกรรม

ปาราชก พวกพระทเปนแมทพนายกองกออกปลนขาวปลาอาหารจากราษฎรเดอดรอนกนไป

ทวไป”

ตอมาเมองสถาปนากรงธนบรเปนราชธานแลว สมเดจพระเจากรงธนบร ทรงทราบขาว

เรองทพระเจาฝางยกทพยดชมนมพษณโลก และสงกองทพไปปลนแยงชงขาวปลาราษฎรจนถง

เมองอทยธาน และชยนาท พระองคจงทรงกรณาโปรดเกลาใหยกทพไปปราบในป พ.ศ.๒๓๑๓

โดยมพระยายมราช (บญมา) เปนแมทพหนา กองทพหนาของพระยายมราชไดเขาโจมต และ

ยดเมองเมองพษณโลกไดสาเรจ หลงจากนนจงยกกองทพไปตเมองสวางคบร เจาพระฝางสได

เพยง ๓ วน เมอวเคราะหสถานการณวาไมสามารถตานทานศกษาครงนไดจงหลบหนไปอย

เมองเชยงใหม ซงขณะนนพมาปกครองอย กองทพหลวงจงสามารถยดเมองสวางคบรไดเปน

ผลสาเรจ

๘๕

ประเดนทนาสนใจเกยวกบ “เจาพระฝาง” คอ แมพงศาวดารจะอธบายพฤตกรรมของ

พระรปนเปนไปในเชงลบ แตนกวชาการบางกลมไดชนชมวา “พระฟางเปนนกกชาตกแผนดน”

ซงอาจจะบกพรองในคดธรรม และมความโดดเดนในเชงคดโลก เหตผลทนกวชาการกลมน

นามาสนบสนนคอ เมอกองทพพมาสรบจนกรงศรอยธยาแตกพาย หวเมองตางๆ ไรทยด

เหนยวและพงพา จนขาดหลกประกนในการบรหารจดการบานเมองใหมความสงบรมเยน การท

พระฟางไดเปนตงตนเปน “เจา” แลวสะสมกาลงเพอปองกนการรกรานจากขาศก และทาให

ประชาชนในสวางคบรมความสขรมเยนนน ยอมกอใหเกดผลในเชงบวกอยางแนนอน

อยางไรกตาม ประเดนทเจาพระฟางไมสามารถทจะตอบกลมคนตางๆ ไดคอ สถานะ

ของการเปนพระไมอาจจะเปดพนทให (๑) พระฟางฆาสตวตดชวตไดอยางไมยงคด (๒) ดมสรา

และเมรยเพอรวมฉลองความสาเรจในการทาศก (๓) การมวสม และรนเรงกบเหลากบสตร พระ

เจาตากสนไดอาศยเหตผลดงกลาวนนมาเปนฐานสาคญในการโจมต และยดเมองตางๆ คนจาก

พระเจาฝางไดยดครองอย รวมไปถงการรกคบขนไปแยงชงเมองเชยงใหมมาจากพมาทพระเจา

ฝางลภยการเมองไปอาศยอย

(๒) การดอแพงอนมฐานทมาจากปญหาทางเศรษฐกจ การดอแพงในลกษณะน

พระสงฆในจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยไดมสวนในการจดประเดนขนมา

ซงกลมนเรยกชอกลมวา “กบฏผบญ” กบฏผมบญเกดขนเปนครงแรกใน พ.ศ. ๒๒๔๒ ตรงกบ

รชสมยสมเดจพระเพทราชา จนถง พ.ศ. ๒๕๐๒ กบฏผบญ๓๖ (หรอกบฏผมบญ) เปนชอเรยก

กลมกบฏทกอตวขนเพอตอตานอานาจรฐอนเน องมาจากสาเหตใหญ คอ “ปญหาเรอง

เศรษฐกจ ความไมเทาเทยม และเปนธรรมระหวางกลมคน” หวหนากบฏหรอกลมผนา

ฝายกบฏตงตวเปนผมบญหรอผวเศษ เชน พระครอน วดบานหนองอตม อาเภอยโสธร ทอางตว

เปนผวเศษ ทาพธตดกรรมลางบาปใหชาวบาน พระศรอรยเมตไตรย หรอพระศรอารย ซงตาม

ความเชอของศาสนาพทธนกายเถรวาทเชอวา เปนพระพทธเจาทจะมาตรสรในอนาคต ผนา

กลมกบฏผบญบางคนไมเพยงอางเอาผมบญมาเปนเครองมอในการรวบรวมผคนเทานน

หากแตยงคงสมณเพศครองจวรอยกยงม เมอมคนมาเชอเขาเปนสมาชกหรอสานศษยมากพอก

ใชกาลงโจมตยดเมองตางๆ ดวย

๓๖ ดเพมเตมใน สวทย ธรศาสวต, กบฏผมบญ, วารสารศลปวฒนธรรมฉบบประจาเดอน

พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๙‛

๘๖

กบฏผบญไดพฒนาตวเองมาอยางตอเน องจนถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหว กรมขนสรรพสทธประสงค ขาหลวงตางพระองคมณฑลอสานไดทลกรม

หลวงดารงราชานภาพนนใหแงคดในเรองประวตศาสตรอสาน มสงหนงซงมอทธพลภายใต

ศรทธาทฝงลกของชาวนาชาวอสานขณะนน คอพระพทธศาสนาทแฝงมาในรปของ “ผมบญ” ท

เชอวาจะมาขจดทกขนานาประการให ซงความทกขดงกลาวนน สะทอนออกมาในรปของ

ปญหาความยากจน และไมไดรบการดแลจากผทมอานาจในสวนกลาง จงทาใหประชาชนเชอมน

ในผบญตามทอางองในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ในเดอนมนาคม พ.ศ. ๒๔๔๕ ไดมผวเศษชอ “องคมน” ทาการสองสมผคนแลวกอการ

กบฏขน โดยตงตวเองเปนเจาปราสาททองหรอพญาธรรมมกราชผมบญ ซงรวบรวมผคนเขา

เปนพวกไดถง ๑,๕๐๐ คน เพอเตรยมยกเขาตเมองอบลราชธาน กรมขนสรรพสทธประสงค จง

รบสงใหจดกาลงพรอมอาวธทนสมยไปปราบปรามจนทาใหฝายกบฏบาดเจบลมตายเปนจานวน

มาก ดงคาทกรมขนสรรพสทธประสงคขาหลวงตางพระองคมณฑลอสานไดอธบายวา

“...ผบญกเลยกาเรบสงใหพรรคพวกรวบรวมผคน หาเครองศตราวธเขา

เปนกองใหญวาจะยกเอาเมองอบลเปนทต งตว ใครไมยอมมาดวยกใหฆาเสย ผ

บญกกลายเปนขบถขนแตนไป ...กวารฐบาลจะปราบอายมนสาเรจ ตองระดม

ทงทหารกองทพบกและทหารพนเมอง และตองใชปนใหญยงลกกระสนปราบ

พวกผบญถงไดแตกกระจายไป”๓๗

เตช บญนาค ไดกลาวถงความเหนของพระสงฆรปหนง คอ “พระญาณรกขต” เจาคณะ

มณฑลอสาน๓๘ เอาไวอยางนาสนใจวา “พวกจลาจลเกดขนในระหวางปศก ๑๒๐ นน ตามความ

อนมานแหงอาตมาภาพเขาใจเปนขนเพราะความคบแคนขดสนนนเอง... ไมมทางหาเงนในถน

ฐานภมลาเนาของตน เพราะจางกนทางานถกเหลอเกน...” ขอสงเกตของพระญาณรกขตสอด

รบกบพรเพญ ฮนตระกล ทชชดวา “เมอป พ.ศ. ๒๔๓๘ ไดเกดความรสกในหมชาวอสานวา

ฐานะของรฐบาลตกตาไปมาก จงเปนสาเหตหนงใหเกดผบญขนความแรนแคนในภาคอสาน ซง

๓๗ ดเพมเตมใน เตช บญนาค, ขบถผมบญภาคอสาน ร.ศ.๑๒๑, (กรงเทพฯ: สงคมศาสตร

ปรทศน. ๒๕๑๐). ๓๘ ภายหลงดารงตาแหนงเปนพระอบาลคณปมาจารย (สรจนโท) เจาอาวาสวดบรมนวาส)

๘๗

เปนปญหาเศรษฐกจสงคมทประชาชนประสบอยคอปจจยสาคญเอออานวยใหเกดผวเศษและผม

บญขน ในป พ.ศ. ๒๔๔๕ เกดความลมเหลวทางดานผลผลตทางเกษตร ทงยงถกขดรดจาก

ราชการทองถน จาทาใหเดอดรอนและประกอบกบทางรฐบาลไดตกลงทาสญญากบฝรงเศส

(France-Siamese Treaty) ”๓๙

อยางไรกตาม “พระครอน” วดบานหนองอตม ไดกลายเปนหนงในจานวนของพระสงฆ

ทอยในสถานะจาเลยซงไดรบการจบกมในขอหากบฏ จะเหนวา กบฏผบญทเกดขนมาอยาง

ตอเนองตงแตสมยสมเดจพระเพทราชานน พระสงฆไดเขามามบทบาทสาคญในการตอสทาง

การเมอง เพอเรยกรองใหมการจดการเรองปญหาทางเศรษฐกจ แงมมเชนนสอดรบกบพระเจา

ฝางในประเดนทสมพนธกบ “สถานะของการเปนผนาของพระสงฆ” เพราะพระสงฆเปนผนาท

ชมชนตระหนกรวาสมพนธกบวถชวต และเขาใจความเปนไปของชมชนมากวาชนชนปกครอง

ดงนน การทพระสงฆจะชกนาไปกระทาตางๆ จงทาใหงายตอการโนมนาว และเชอมนตอ

อดมการณและการแสดงออกทางการเมอง

(๓) การดอแพงอนมฐานทมาจากอ านาจการปกครองคณะสงฆแบบรวมศนย

พระเถระทมบทบาทสาคญในการดอแพงตออานาจการปกครองในครงน คอ “ครบาเจาศรวชย”

ซงถอไดวาเปน "ผบญลานนา” หรอชาวเหนอไดเรยกขานวา “เจาตนบญ” หมายถง “พระผม

บญมาเกด” ครบาเจาศรวชยไดรบการบรรพชาอปสมบทในพระพทธศาสนาโดยไดรบฉายาวา

“สรวชโย” ตามทพระอธการขตตยะ เจาอาวาสวดบานปางตงให ดวยวตรปฏบตและปฏปทาของ

พระ “สรวชโย” จงทาใหมผศรทธาเลอมใสมาก เมอบวชแลวทานฉนเฉพาะมงสวรต เวนหมาก

พลบหร กบทงมอปนสยทชอบธดงควตรและปฏบตกรรมฐานอยเสมอ เมอพระอธการขตตยะ

มรณภาพ ทานไดมความคดทจะสรางวดขนใหมและสาเรจลงดวยด พรอมตงชอวาเสยใหมวา

“วดศรดอนชยทรายมล” ดวยภาระททานไดดแลวดดวยด

กอนทรชกาลท ๕ จะออกพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑ นน ระบบ

การปกครองสงฆในลานนาเนน “หวหมวดอโบสถ” หรอ “หวหมวดวด” เปนระบบการปกครอง

สงฆลานนาแบบเดมทสบเชอสายมาจาก “พระสมนะ” ตงแตสมยของพระเจากอนาธรรมราชา

โดยใหพระอปชฌายรปหนงจะมวดขนอยในเขตการดแลจานวนหนง เรยกวา “เจาหมวดอโบสถ”

๓๙ พรเพญ ฮนตระกล, อางใน วฒนนท กนทะเตยน, “พระสงฆกบการเมอง: แนวคดและบทบาทใน

สงคมไทยปจจบน”, อางแลว.

๘๘

คดเลอกพระทมผเคารพนบถอ และไดรบการยกยองวาเปนครบา ดงนน ครบาเจาศรวชย ซงม

ชอเสยงในขณะนนอยในตาแหนงหวหมวดอปชฌาย จงมสทธทจะบวชกลบตรไดตามจารตของ

สงฆลานนา การทครบาเจาศรวชยมสทธทจะบวชกลบตรไดตามจารตทปฏบตมาแตเดมนนถอ

เปนการขดตอพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑ (พ.ศ. ๒๔๔๖) ทเนนใหพระ

อปชฌายทจะบวชกลบตรไดตามตองไดรบการแตงตงตามระเบยบการปกครองของสงฆจาก

สวนกลางเทานน โดยถอเปนหนาทของเจาคณะแขวงนนๆ เปนผคดเลอก และเมอคดเลอกได

แลว จะนาเสนอชอเจาคณะผใหญในกรงเทพมหานคร เพอดาเนนการแตงตงใหเปนพระ

อปชฌายตอไป

การทพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑ ไดเปลยนแปลงโครงสรางการ

ปกครองคณะสงฆใหมโดยรวมอานาจการบรหารคณะสงฆเอาไวทสวนกลางในลกษณะ “รวม

ศนย” นน๔๐ ไดกอใหเกดผลกระทบตอพระสงฆกลมตางๆ ทอาศยอยในหวเมองของประเทศ

ไทย ซงหน งในน นคอ “พระสงฆลานนา” ในดนแดนลานนาน น พระสงฆมทาทตอ

พระราชบญญตฉบบน ออกเปน ๓ กลม คอ (๑) ยอมรบอานาจอยางเตมรปแบบ (๒)

ประนประนอมโดยมไดคดคานหรอสนบสนนอยางชดเจน (๓) ตอตานอานาจในการปกครอง

แบบรวมศนย และไมปฏบตตามกฏกา

ครบาศรวชยอยในกลมท ๓ ทานดาเนนการบรรพชาอปสมบทใหกลบตรเชนเดม ทาท

ดงกลาวสงผลใหครบามหารตนากร เจาคณะแขวงล จงหวดลาพน กบหนานบญเตง นายอาเภอ

ล ไดเรยกครบาเจาศรวชยไปสอบสวนเกยวกบกรณการเปนพระอปชฌายทไมสอดรบกบ

พระราชบญญต ประเดนนไดนาไปสการแจงขอหา และจบกมครบาศรเจาศรวชยในฐานกระดาง

กระเดอง และไมปฏบตตามคาสงของเจาคณะแขวงทยาเตอนใหปฏบตตามพระราชบญญต และ

ตอสทางคดใชระยะกวา ๓๐ ป และครงท ๓ ทไดรบการจบกม ครบาเจาศรวชยจงไดใหคา

รบรองตอคณะสงฆและเจาหนาทของรฐวาจะปฏบตตามพระราชบญญตลกษณะการปกครอง

คณะสงฆทกประการ หลงจากทเดนทางกลบบานเกดได ๒ ป ทานจงมรณภาพในวนท ๒๒

มนาคม ๒๔๘๑

๔๐ ดเพมเตมใน นภนาท อนพงศพฒน, “ผลกระทบของพระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ

ร.ศ.๑๒๑ ตอการปกครองคณะสงฆไทย”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๖.

๘๙

การตอสของครบาศรวชยตลอดระยะเวลา ๓๐ ปกวานน นบเปนการตอสตงแตการ

ปกครองในระบอบสมบรณาญาสทธราชยจนถงการปกครองในระบอบประชาธปไตย ถงกระนน

ในเวลาตอมา ผลการสอบสวนไดคนความยตธรรมใหแกครบาศรวชย ดงจะเหนไดจากจาก

พระราชดารวนจฉยของสมเดจพระสงฆราช (กรมพระยาวชรญาณวโรรส) ดงความตอนหนงวา

“...พระศรวชยยงไมไดทาการอนจดเปนความผดทางอาญาแผนดนหรอ

ทางพระศาสนา ยงเอาโทษไมได เมอ (ขน) เอาโทษโดยมควร นอกจากผด

ยตธรรม คนทงหลายผสงสารยอมเหนความดของเธอ (พระศรวชย) และนบถอ

มากขน ครงโบราณกาล (เหตการณ) เชนนเคยรนแรงถงเปนสาเหตใหตง

ศาสนาขนใหมกเคยมมาแลว...”๔๑

โสภา ชานะมล๔๒ ซงศกษาเกยวกบประเดนเดยวกนนชวา “มตความเปลยนแปลงใน

สงคมไดสงผลกระทบตอลานนาอยางมนยสาคญ ซงผลกระทบทเกดขนไดกอใหเกดประเดน

ความขดแยงทเกดขนนนมความสลบซบซอนมากยงขนดวย เพราะเขาไปเกยวพนกบการ

เปลยนแปลงอานาจทางการเมองและความหลากหลายทางวฒนธรรม ความขดแยงดงกลาวนน

ไมจาตองแสดงออกในรปแบบของการกอกบฏ ทใชอาวธเปนเครองมอเสมอไป กบทงชวงของ

การเปลยนแปลงทางสงคมในแตละครงนน แนวคดเรอง “ตนบญ” จะไมหยดนง แตจะถกปรบ

ใหผคนทศรทธาตอความคดนสามารถเผชญกบปญหาตางๆ ทเกดขนในชวงของการ

เปลยนแปลงทางสงคมไดดวย”

สงทเหนไดอยางชดแจงคอ ผลกระทบทเกดขนแกครบาศรวชยทพยายามจะดอแพงตอ

อานาจการปกครองคณะสงฆจากสวนกลาง และพยายามทจะปฏบตตามแนวทางของการเปน

พระอปชฌายตามธรรมเนยมนยมทสบตอกนมา แตสงหนงทแฝงเรนในประเดนของความ

ขดแยงคอ “ความหวาดระแวงทรฐมตอพระสงฆจงมผเคารพนบถอมาก และรฐเกรงวาพระสงฆ

จะใชจดแขงดงกลาวพาประชาชนกระดางกระเดองตอรฐ ” ดงทคะนงนตย จนทบตรไดให

ขอสงเกตวา “อนสนธจากเรองดงกลาวจงเปนเหตใหรฐบาลระแวงระวงพฤตกรรมของภกษสงฆ

ฉะนน เมอใดปรากฏวามพระสงฆทประชาชนเคารพศรทธามาก มกถกเพงเลงวาเปนผบญ และ

๔๑ ศวะ รณชต, ครบาศรวชย, (กรงเทพฯ: สานกพมพ ๒๒๒, ๒๕๓๘), น. ๕๐-๕๑. ๔๒ โสภา ชานะมล, “ครบาศรวชย “ตนบญ” แหงลานนา”, วทยานพนธศลปะศาสตรมหาบณฑต,

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๔, น. ๘๙.

๙๐

มเจตนาซองสมผคนเพอกอการกบฏ”๔๓ สอดรบกบนกวชาการบางทานทชวา “สงททางราชการ

หรอฝายปกครองกลวคอการทพระเขามามบทบาทสงคมอยางแทจรง โดยเฉพาะทางการเมอง

เพราะพระสามารถเปนผทดได ดวยอาศยศาสนาเปนเกราะกาบง พลงสงฆจงเปนพลงทแฝงไว

ซงอานาจมากทางบานเมองจงมความเกรงกลวพลงสงฆ”

๓.๑.๖ บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองตอผปกครอง

นธ เอยวศรวงศไดวเคราะหสถานการณความขดแยงทางการเมองระหวางชนชน

ผปกครอง และพระสงฆเอาไวในหนงสอ เรอง “ “การเมองไทยสมยพระนารายณ” วา “การ

ดาเนนโยบาย และการบรหารจดการบานเมองของพระนารายณมหาราชนน กอใหเกดความไม

พอใจตอบคคล ๓ กลมใหญ กลาวคอ พระสงฆ ขนนาง และประชาชน๔๔ ประเดนทสมพนธกบ

พระสงฆนนประกอบดวยตวแปรใหญๆ ใน ๒ ประเดนคอ

(๑) ตวแปรทวาดวยการสกพระไปเปนทหาร โดยเจาพระยาวชเยนทรซงเปน

ชาวตางชาตทเขามาทาหนาทเปนขาราชการรบใชสมเดจพระนารายณมหาราช ไดกลาวหาวา

พระสงฆจานวนหนงไดเปนทรองรบของกลมคนหนมทไมประสงคจะไปทาหนาทเปนทหารทา

การศก ซงกระบวนการในการคดกรองพระสงฆในประเดนนคอ พระยาวชเยนทรไดดาเนนการ

จด “การสอบไล” กลาวคอ สอบเพอวดความรของพระสงฆ หากภมรไมเพยงพอคณะทางาน

ของพระยาวชเยนทรจะดาเนนการจบพระรปนนสก และไลไปเปนทหารเพอรบตอไป ดงท

ปรากฏในพงศาวดารวา “การคณะสงฆไดถกบนทอนอยมาก ถงขนาดใหสกมาทางานราชการ

เปนอนมาก “และสกเอาภกษสามเณรมากระทาราชการครงนนกมาก”๔๕ พระราชพงศาวดาร

บนทกวา หลวงสรศกดมความขดแยงกบเจาพระยาวไชเยนทรอนเนองมาจากการทเจาพระยาว

ไชเยนทรไดสกเอาพระเณรมาทางานราชการ ถงแมตนเองจะนาความกราบทลพระกรณาทรง

๔๓ คะนงนตย จนทบตร, การเคลอนไหวของยวสงฆไทยรนแรก พ.ศ.๒๔๗๗-๒๔๘๔,

(กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๒๘), น. ๒๑๘.

๔๔ ดเพมเตมใน นธ เอยวศรวงศ, การเมองไทยในสมยสมเดจพระนารายณ , เอกสาร

ประกอบการสอน ณ สถาบนไทยคดศกษา, ๒๔ มกราคม ๒๕๒๓: ๔๘-๔๙. ๔๕ กรมศลปากร, พระราชพงศาวดาร, ๒๕๑๖: ๑๐๕.

๙๑

ทราบกยงไมถอโทษเอาผดกบฝรงแตประการใด ครงหนงไดชกปากเจาพระยาฯ ขณะวา

ราชการจนฟนหก ๒ ซ๔๖

(๒) ตวแปรทวาดวยการจดวางทาทตอการนบถอ และใหความสาคญแกศาสนาครสต

พระสงฆทเปนเถระผใหญ พระเถระ และกลมคนบางกลมเกดความรสกวา สมเดจพระนารายณ

มหาราชมจตใจทเอนเอยง และใหความสาคญตอศาสนาครสตทเขามาเผยแผ และชวยกจการ

บานเมองในรปแบบตางๆ รวมไปถงการสงทตไปประเทศอตาล หรอการรบนกบวช และนกสอน

ศาสนาครสตเขามาดาเนนการเผยแผศาสนาในกรงศรอยธยา

สองตวแปรดงกลาว กอใหเกดปฏกรยาในเชงลบตอสมเดจพระนารายณมหาราช จนทา

ใหพระเพทราชา และแมทพบางสวนเหนชองทางในการชกนกพระสงฆเขามารวมมอ ดง

ขอสงเกตของนธ เอยวศรวงศทวา “ทานไดพระภกษสงฆเปนพรรคพวกแลวกเกลยกลอมขนนาง

อน...ยงไดเอาใจราษฎรดวย”๔๗ ในขณะเดยวกนพระเพทราชาซงมความสนทสนมกบพระภกษ

สงฆ พระสงฆราชแหงเมองละโว และไดรวมมอกบพระสงฆทาหนาทในการประทวงตามหว

เมองตาง ๆ ทานไดพยายามชกจงประชาชนและพระสงฆเขามาเปนแนวรวมเพอตอตาน

ฝรงเศสและพระนารายณดวย บาทหลวงเดอะแบส ซงอยในเหตการณทลพบร ไดรายงานวา

พระภกษไดรวมมอกบพระเพทราชาประทวงตามหวเมองตางๆวา “ฝายประชาชนพลเมองก

คกคกไปตามสนทรกถาของพระภกษ...จงพากนจบอาวธยทธภณฑเทาทจะหาได ตาม

พระสงฆราชและพระภกษบางรปทออกนาหนา...เขาไปในพระบรมมหาราชวงซงเพทราชาได

ลวงหนาเขาไปคอยอยกอนแลว...”๔๘ ผลจากความรวมมอดงกลาว จงทาใหพระเพทราชา

สามารถกระทาการปฏวตและยดพระราชอานาจมาจากสมเดจพระนารายณมหาราชได

วฒนนท กนทะเตยนมองประเดนนวา๔๙ “พระสงฆจงมสวนรวมทจะสรางฐานอานาจให

พระเพทราชา พระสงฆจงเปนพนธมตรและเปนเหตใหพระองคไดรบชยชนะในคราวนน

สถานการณทางฝายบานเมองทมชนตางชาตเขามามอานาจ... ประกอบกบการดาเนนนโยบาย

ทางการเมองททาใหพวกฝรงมอานาจมากขนนน จงมสวนทาใหพระสงฆมความรสกรวม

๔๖ กรมศลปากร, พระราชพงศาวดาร, ๒๕๑๖: ๑๐๖. ๔๗ ดเพมเตมใน นธ เอยวศรวงศ, การเมองไทยในสมยสมเดจพระนารายณ, เอกสาร

ประกอบการสอน ณ สถาบนไทยคดศกษา, ๒๔ มกราคม ๒๕๒๓‛ ๔๘ ดเพมเตมใน นธ เอยวศรวงศ, อางแลว. ๔๙ วฒนนท กนทะเตยน, อางแลว, น. ๕๘.

๙๒

ตอตานและดาเนนการในทางกจกรรมการเมองขนมา” การตงขอสงเกตดงกลาวสอดรบกบตว

แปรทง ๒ ประเดนทผวจยไดนาเสนอในเบองตน ซงพยายามจะชวา สถานการณการประทวง

ตามหวเมองตางๆ ของพระสงฆนนมไดหมายความวาพระสงฆเปนเครองมอทางการเมองของ

พระเพทราชา หากแตพระสงฆตระหนกถงภยทเกดขนกบพระสงฆและองคกรพระศาสนาซง

กาลงไดรบภยคกคามจากการเผยแผ และขยายพนทของศาสนาครสตในคราวเดยวกน

สถานการณของการประทวงตอพฤตกรรมของผปกครองนน เกดขนอยางชดแจงอก

ครงในยครตนโกสนทร ซงนกวชาการทวไปมกจะเรยกสถานการณนวา “จดใตการเมอง”

สมเดจพฒาจารย (โต พรหมรงส) ตระหนกวา สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงเวนราชการ

แผนดน มาโปรดละครหลวง ซงมนางละครเปนเจาจอมหมอมหามเปนเนองนตย ดวยวาเมอได

ครองราชยนน มขนนางผใหญพากนนาบตรธดามาถวายเปนสนมเปนอนมาก ใครไมมลกกเอา

หลานมาถวาย อยางไรกตาม ภายใตสถานการณดงกลาว สมเดจพฒาจารยจงตดสนใจจดใตเขา

ไปเฝาในเวลาเทยงวนถงพระราชฐานเพอแสดงนยเตอนพระสตของพระจอมเกลาเจาอยหว มให

มวเมาในกามกเลสมากนก และเมอพระองคทอดพระเนตรเหนสมเดจพฒาจารยถอใตเดนเขาไป

ในพระราชฐานในยามเทยงวน แลวจงตรสวา ขรว ขารแลว ขารแลว หลงจากนน สมเดจพฒา

จารยจงไดถวายพระพรลากลบ๕๐

ยงกวานน เมอสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคต กลมคนจานวนมากตง

ขอสงเกตวาสมเดจพระยามหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) ซงเปนผสาเรจราชการแผนดนใน

รชกาลท ๕ จะดาเนนการแยงชงพระราชสมบต สมเดจพฒาจารยจงตดสนใจ “จดใตการเมอง”

อกครง แลวเดนเขาไปในบานของพระยามหาศรสรยวงศ (ชวง) ดงปรากฏตามบนทกของมหา

อามาตยตร พระยาทพโกษา (สอน โลหะนนท) ทวา

“สมเดจพระพฒาจารย (โต) ทานจดเทยนเลมใหญเขาไปในบานสมเดจ

พระยามหาศรสรยวงศ (ชวง) คอสมเดจพระปราสาทผส าเรจราชการแผนดน

สมเดจพระพฒาจารย (โต) เอาคมภรหนบรกแร ตาลปตรท าหางเสอ จดเทยบ

เลมใหญเขาไปทบานสมเดจพระปราสาทในเวลากลางวนแสกแสก เดนรอบบาน

สมเดจพระปราสาท (คลองสาร) สมเดจพระประสาทอาราธนาขนบนหอนงแลว

วา โยมไมสมดนกดอกเจาคณ อนงโยมนมใจแนนแฟนในพระพทธศาสนา

๕๐ มรกต, เรองของสมเดจพระพฒาจารย (โต พรหมรส), (พระนคร: ศลปาบรรณาคาร, ม.ป.ป.), น. ๒๖๑.

๙๓

แนนอนมนคงเสมอ อน ง โยมทะนบ ารงแผนดนโดยเทยงธรรมและตงใจ

ประคบประคองสนองพระเดชพระคณโดยตรงโดยสจรต คดถงชาตและศาสนา

พระมหากษตรยเปนทต งตรงอยเปนนตย ขอเจาคณอยาปรวตกใหยงกวาเหต

นมนตกลบได”

วไลเลขา บรณศร สรร ตน เรองวงษวาร และศวพร สนทรวภาต ๕๑ ไดนาเสนอ

รายละเอยดบทการสนทนาตามทปรากฏในหนงสอ “ประวตศาสตรไทย” วา สมเดจพระพฒา

จารย (โต) กลาวแกผสาเรจราชการแผนดนขณะนนวา “อาตมาภาพไดยนวาทกวนน แผนดน

มดมวนก เพราะมคนคดรายจะเอาแผนดน ไมทราบวาจะเทจจรงประการใด ถาแมนเปนความ

จรงอาตมาใครขอบณฑบาตเขาสกครง” แตเจาพระยาผสาเรจราชการแผนดนตอบวา “พระคณ

เจาอยาไดวตกเลย ตราบใดทกระผมมชวตอย จะไมใหแผนดนมดมวลงดวยมผ ใดแบงแผนดน

เปนเดดขาด”

จากประเดนทไดอภปรายในเบองตนนน ทาใหพบวา รปแบบในการประทวงของสมเดจ

พฒาจารย (โต) นน เปนการแสดงสญลกษณ หรอนย (Demonstration) โดยใชเครองมอคอ

“การจดใต” เปนบคลาธษฐานในการสอสาร ใหผทรบสาร (Receiver) ไดเกดการตระหนกร อน

เปนการยาเตอนใหผรบสารไดเขาใจเนอหาทแทจรง สงทนาสนใจคอ การใชวธการในลกษณะน

มกจะมนยของความสมพนธระหวางคกรณเขามาเกยวของ ซงความสมพนธดงกลาวจะนาไปส

ความไวใจทกลาจะเปดรบและยอมรบขอเทจจรงมากยงขน

๕๑ วไลเลขา บรณศร และคณะ, ประวตศาสตรไทย ๒, พมพครงท ๑๔, (กรงเทพฯ: มหาวทยาลย

รามคาแหง, ๒๕๓๙), น. ๒๒๒.

๙๔

๓.๒ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในในยคประชาธปไตย

ประเดนทควอรช เวลส นกสงคมวทยาชาวตางประเทศทศกษาเกยวกบบทบาทของ

พระสงฆกบการเมองในสงคมไทยไดสรปผลการวจยวา “สงทยยงพระสงฆใหเขามายงเกยวของ

กบการเมองไมคอยมมากนก เพราะในคณะสงฆมกฎเขมงวดกวดขน”๕๒ อาจจะไมสอดรบกบ

ความเปนจรงในทางประวตศาสตรพระสงฆกบการเมองไทย เพราะในความเปนจรงแลว พระ

ธรรมวนยหรอกฎระเบยบตางๆ ทควอรชมองวาเขมงวดนน อาจจะไมสามารถสงผลในทาง

ปฏบตได หากบรบททางสงคมและการการเมองสงผลกระทบตอวถชวตของพระสงฆ โดยเฉพาะ

อยางยง ไมสามารถสนองตอบตอความตองการของพระสงฆในสงคมไทย สงทสามารถนามา

ยนยนสมมตฐานขอน ปรากฏชดเจนยงตงแตสมยพระนารายณมหาราชทพระสงฆมสวนสาคญ

ในการเขาไปกาหนดบทบาททางการเมองของชนชนผปกครองซงมทาททกอใหเกดความไม

มนคงตอพระพทธศาสนา และประเดนเหลาน ปรากฏชดเจนมากยงขน เมอประเทศไทยได

พฒนาตนเองจากยคสมบรณาญาสทธราชยมาสยคประชาธปไตย ซงเปนยคแหงการเปดพนท

ใหพระสงฆไดมบทบาทในการแสดงออกทางการเมองชดเจนมากยงขน แมวาจะมพระธรรมวนย

หรอกฎมหาเถรสมาคมกากบไวตงแตป พ.ศ. ๒๕๑๗ และ ๒๕๔๘ กตาม

คาถามทสาคญคอ “ปรากฏการณเมนเฉยตอพระธรรมวนยและกฎเกณฑตางๆ ทมหา

เถรสมาคมไดวางแนวเอาไวคออะไร?” ปยนาท วงศศรอาจจะตอบคาถามนได แมจะไมชดเจน

มากกตาม โดยเขาพยายามจะชวา “จดแหงความเปลยนแปลงทเรมโดยคณะราษฎรไดทาการ

เปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนประชาธปไตย ซงม

พระมหากษตรยทรงอยภายใตรฐธรรมนญ จดใหมการรางรฐธรรมนญและการเลอกตงตามลาดบ

คลนแหงความเปลยนแปลงไดขยายและสงผลตอฝายศาสนาจกรอยางเตมท”๕๓ ประชาธปไตย

ทปยนาทอธบายนนไดกลายเปนแนวทางทยาเนนประเดน “สทธ เสรภาพ เสมอภาพ และ

๕๒ ควอรช เวลส, การปกครองและการบรหารของไทยสมยโบราณ, กาญน สมเกยรตกล และ

ยพา ชมจนทร แปล, (กรงเทพมหานคร: โครงการตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร สมาคมสงคมศาสตร

แหงประเทศไทย, ๒๕๑๙), น. ๓๗๕. ๕๓ ปยนาถ วงศร, อางใน อางใน วฒนนท กนทะเตยน. ‚พระสงฆกบการเมอง : แนวคดและ

บทบาทในสงคมไทยปจจบน‛, อางแลว.

๙๕

ภราดรภาพ” ซงพระสงฆรนใหมทไดรบการศกษาและเรยนรหลกการและแนวคดเหลานผาน

มหาวทยาลยสงฆและสอสารตางๆ เชนเดยวกบนกศกษาและประชาชนทวไปในสงคม ฉะนน

กระแสประชาธปไตยจงไมไดจากดตวอยในพนทรอบๆ กาแพงวดเทานน หากแตไดขยายตวเขา

ไปในพนทของวดตางๆ ในกรงเทพมหานครและทวประเทศดวยเชนกน จากอทธพลของกระแส

ประชาธปไตยดงกลาว จงทาใหพระสงฆตงแตป พ.ศ. ๒๔๗๕ เปนตนมาเขาไปแสดงบทบาท

ทางการเมองผานกจกรรมตางๆ มากมาย ซงกจกรรมทแสดงออกนน บางกจกรรมเปนกจกรรม

ทมความแตกตางกนอยางสนเชงกบบทบาททเคยแสดงออกในยคสมบรณาญาสทธราชย และ

แมวาบางกจกรรมจะมรปลกษณทคลายคลงกน แตเมอกลาวโดยเนอหาแลว มความแตกตางกน

ทงน ตวแปรสาคญคอ บรบททางการเมอง เศรษฐกจ การศกษา และสงคมทเปลยนแปลงไป

นนเอง โดยเฉพาะอยางยง โครงสรางทสาคญทสงผลตอประเดนดงกลาวนน คอ “การเมองการ

ปกครองตามระบอบประชาธปไตย”

จากการศกษาบทบาทพระสงฆกบการเมองตามระบอบประชาธปไตยตลอด ๘๑ ปท

ผานมาจนถงปจจบนนน ทาใหพบบทบาททนาสนใจใน ๗ ประเดนใหญ คอ (๑) บทบาทในฐานะ

ทปรกษาของนกการเมอง (๒) บทบาทในการชแนะและชนาทางการเมอง (๓) บทบาทในการ

สนองตอบตอนโยบายทางการเมอง (๔) บทบาทในการสนบสนนกระบวนการสรางสนตภาพ (๕)

บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองความตองการ (๖) บทบาทในการสนบสนนพรรคการเมอง

และ (๗) บทบาทในการลงสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร ทง ๗ บทบาทน

เปนบทบาททสมพนธกบสภาพทางการเมอง และสงคมอยางแยกไมออก ซงผวจยจะนาเสนอ

โดยละเอยดดงตอไปน

๓.๒.๑ บทบาทในฐานะเปนทปรกษา

“การใหคาปรกษา” ถอไดวาเปนบทบาทหลกของพระสงฆอกการหนงทพระพทธเจาได

ออกแบบเอาไว และเปนบทบาททปรากฏชดเจนระหวางพระสงฆกบพระเจาจกรพรรด ซงไดชอ

วา “ธรรมราชา” หรอ “พระราชาทประกอบดวยธรรม” ฉะนน องคประกอบของผปกครองทจะได

ชอวา “จกรพรรด” นน ตองมคณธรรมขอ “ปรปจฉา” ซงหมายถง การทผปกครองจะตองเขาไป

ขอคาปรกษาและรบคาชแนะจากสมณพราหมณ หรอพระสงฆอยเนองๆ เพอจะไดสอบทาน

ความคด ความร และแนวทางปฏบตระหวางผปกครองกบสมณพราหมณ และพระสงฆ ฉะนน

บทบาทหนงของพระสงฆตงแตสมยพทธกาลจนถงยคสมบรณาญาสทธราชย คอ “บทบาทของ

ปโรหต” หรอ “ผทใหคาชแนะตอผปกครอง”

๙๖

สงทนาสนใจประการหนงคอ รปแบบการใหคาปรกษาตงสมยพทธกาลจนถงยค

สมบรณาญาสทธราชยตามแนว “ปรปจฉา” นน ถอไดวาเปน “ธรรมบญญต” หรอเปนคณสมบต

สาคญทผปกครองจะตองยดถอและปฏบตใหสอดรบกบหลกการในจกรวรรดวตร ซงแนวทาง

ดงกลาวน ไดรบการยอมรบและปฏบตกนมาอยางตอเนองตงแตสมยสโขทยทพระญาลไทไดให

แนวทาง และกาหนดไวในหนงสอ “ไตรภมพระรวง” โดยยาใหผปกครองไดปฏบตตามแนวทาง

ดงกลาว ในขณะเดยวกน การดาเนนการตามแนวทางน ถอไดวาทาใหชองวางระหวางพระสงฆ

กบผปกครองมความใกลชดกนมากยงขน ทสาคญคอ พระสงฆสามารถทจะสะทอนและ

นาเสนอขอเทจจรงในบางประเดนไดดกวาขาราชการของพระองค เพราะพระสงฆมวถชวตท

ใกลชดกบชมชนจงสามารถสะทอนไดดวา “ประชาชนตองการ และมงหวงใหพระราชาได

สนองตอบตอความตองการอยางไรจงจะสอดรบกบความคาดหวง” นอกจากน พระสงฆในยค

กอนนนองคความรเกยวกบประเพณและแบบแผนตางๆ ทเคยปฏบตในยคตางๆ ไดด

ขอสงเกตประเดนหนงคอ การจดวางบทบาทของการเปนทปรกษานน พระมหากษตรย

บางพระองคไดกาหนดบทบาทของพระสงฆแตละรปเอาไวอยางชดเจนดงจะเหนไดจากกรณ

ของพระนารายณมหาราชทมพระสงฆเปนทปรกษาหลกจานวน ๓ รป ทครอบคลมถง

พระพทธศาสนา ประเพณดงเดม และโหราศาสตร แตเมอนาฐานคดดงกลาวมาอธบายบทบาท

การจดวางทปรกษา และการใหคาปรกษาแกผปกครองในยคประชาธปไตยนน มความแตกตาง

กนในหลายมต กลาวคอ

(๑) การใหค าปรกษาไมไดก าหนดใหเปนบทบาทหลกระหวางพระสงฆกบ

นกการเมอง ดงทไดกลาวแลว หลกการของการเปนธรรมราชานน คณสมบตประการหนงคอ

“ปรปจฉา” ซงเปนธรรมบญญตทกาหนดไวเปนแนวทางระหวางพระมหากษตรยกบพระสงฆ

หรอสมณพราหมณ แตในการบรหารบานเมองในยคประชาธปไตยนน ไมไดกาหนดกรอบ หรอ

บญญตไวเปนแนวทางอยางเปนทางการโดยใชกฎหมายเปนเครองมอ กลาวคอ ไมไดบญญต

เอาไวในกฎหมายใดทยาเตอนใหนกการเมองตองขอคาปรกษาชแนะจากพระสงฆ๕๔ ฉะนน การ

ขอคาปรกษาจงขนอยกบความสมครใจ หรอความพงพอใจของนกการเมองวาประสงคจะขอ

คาปรกษาหรอไม? ซงเปนแนวทางทคอนขางจะเปดกวางสาหรบนกการเมองในปจจบน สรป

แลว ในหลายๆ ประเดนทเกดขน นกการเมองจงเลอกทจะไมขอคาปรกษาจากพระสงฆ อาจจะ

๕๔ ประเดนนเปนคนละประเดนกบการประชาพจารณ (Public Hearing) ซงการดาเนนโครงการใดท

จะกอใหเกดผลกระทบจะตองรบฟงผมสวนไดสวนเสย

๙๗

มาจากตวแปรหลายๆ ดานดงทไดกลาวแลววา รฐไดกนพระสงฆออกจากพนทดานเนอหา แต

รกษาพระสงฆเอาไวตอบสนองดานพธการและพธกรรม ซงประเดนหลงนมรปแบบและแนวทาง

ในการจดวางคอนขางจดเจน

(๒) การแตงตงค าปรกษาด าเนนการบนกรอบของกฎหมาย กระบวนการในการ

แตงตงพระสงฆเปนทปรกษานน มชองทางทเปดพนทเอาไวคอนขางกวางวา นกการเมองจะตง

ใครหรอไม อยางไร ทงนขนอยกบศกยภาพ และความสมพนธของพระสงฆทนกการเมอง

มงหวงจะขอคาปรกษา เชน กรณของพระไพศาล วสาโลทไดรบการแ ตงตงจากรฐบาลเปน

กรรมการสมานฉนทแหงชาต พระมหาโชว ทสสนโย เปนทปรกษาของเลขานการรฐมนตร และ

พระเมธธรรมาจารย (ประสาร จนทสาโร) เปนทปรกษาของกรรมาธการ ศาสนา ศลปะ และ

วฒนธรรม

(๓) การใหค าปรกษาทวไปเนนความสมพนธและสนองตอบทางพธการ

นกการเมองสวนใหญมกจะมงเนนการขอใหคาปรกษาในลกษณะน ซงแนวทางนผวจยเรยกวา

การตรวจดวงชาตา และการทานายทายทก รวมไปถงการประกอบพธการพธกรรมตางๆ

โดยทวไปแลว นกการเมองจะมพระสงฆทาหนาทตรวจดวงชาตา และทาพธเสรมชาตาบารมอย

สมาเสมอ เพราะสงคมไทยโดยพนฐานมความเชอดานโหราศาสตร และดวงดาว ฉะนน

บทบาทนสอดรบกบบทบาททพระสงฆหลายรปไดปฏบตตงยคสมบรณาญาสทธราชย

โดยสรปแลว บทบาทในดานการใหคาปรกษาระหวางพระสงฆกบนกการเมองในยค

ประชาธปไตยนน การใหคาปรกษาไมไดเปนสงทยดโยงเปน “ธรรมบญญต”อกตอไป ซง

แตกตางจากยคสมบรณาญาสทธราชยทผปกครองไดปฏบตตามกรอบของจกรวรรดวตร ฉะนน

หนาทหนงในการทจะเขาถงอดมการณดงกลาว คอ “ปรปจฉา” ทเปนหลกการสาคญประการ

หนงซงผปกครองตองยดถอและปฏบตตาม การทผนาทางการเมองในยคประชาธปไตยไมยด

โยงอยกบกรอบดงกลาว จงทาใหชองวางระหวางพระสงฆกบนกการเมองมความแปลกแยกใน

เชงเนอหามากยงขน แตถงกระนน ยงมความสมพนธเชงพธการและพธกรรม การใหคาปรกษา

ทไดรบการยอมรบระหวางพระสงฆกบการเมองในปจจบนสมพนธกบการดดวง ทานายทายทก

และการเสรมดวงชาตาใหนกการเมองมความมนใจในการทาหนาทมากยงขน

๙๘

๓.๒.๒ บทบาทในการชแนะและชน าทางการเมอง

ในชวงแรกของการปรบเปลยนระบอบปกครองจากสมบรณาญาสทธราชยไปส

ประชาธปไตยนน รปแบบและวธการชแนะและชนาผนาทางการเมองและพลเมองทวไปนน ยง

สะทอนแงมมในเชงจารตดงทเคยปฏบตกนมา และไมไดมนยทสอแสดงถงความแปลกแยกจาก

แนวทางเดมเทาทควรจะเปน อยางไรกตาม เมอบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม

เปลยนไป ยอมนาไปสการปรบทาท และรปแบบการในชแนะ และชนาผนาทางการเมอง และ

พลเมองของชาตเชนเดยวกน ในประเดนน ผวจยจะกาหนดกรอบในการนาเสนอภายใตเนอหา

๓ ประเดน คอ (๑) สนโดษกถากบขอหาขดขวางการพฒนาประเทศ (๒) ฆาคอมมวนสตไมบาป

(๓) ธรรมกสงคมนยมสงคมเปนสข และ (๔) บทเทศนวาดวย “กณฑการเมอง”

(๑) สนโดษกถากบขอหาขดขวางการพฒนาประเทศ จดเปลยนทสาคญของการ

ปรบระบบคาสอนนน เรมเหนรองรอยของความแปลกแยกระหวางแนวคดแบบสมยใหมทเนน

การ “พฒนาวตถ หรอเนนการบรโภคนยม” ตามแนวทางการพฒนาประเทศของจอมพลสฤษด

ธนรชต ซงเปนผนารฐบาล กบพระสงฆระดบชนชนปกครอง และชนชนปญญาเรมนาหลกการ

ธรรม “ชดสนโดษ” มาชแนะ และสอนกลมคนตางๆ ในสงคม สงทช ชดประการหนงคอชดอธบาย

ของพทธทาสภกษในปณธาน ๓ ขอทเนนใหศาสนก “ถอนตวออกมาจากวตถนยม” หรอ

แมกระทงคาวา “จตวาง” กไดรบการตงคาตอบจากหมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมชเชนกนวา

“เปนสงทเปนไปไมได” ประเดนคอ การทางานดวยจตวางจะทาใหมนษยไมสามารถพฒนาได

รองรอยดงกลาว อาจจะเปนหนงในตวแปรททาใหจอมพลสฤษด ธนรชต ไดเรงรดทจะ

ปรบดลยภาพของโครงการการปกครองคณะสงฆใหม ภายหลงทมความขดแยงของพระสงฆ

ภายใตโครงสรางตามพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๘๔ อาศยเหตผลดงกลาว

จงนาไปสการแทรกแซงจากฝายอาณาจกรทงรปแบบการบรหารแบบรวมศนยมากยงขนเพอให

สอดรบกบอดมการณในการบรหารบานเมองของรฐบาล ทพยายามพฒนาจากอดมการณ

“พฒนาสงคมแบบประชาธปไตย” มาสอดมการณ “พฒนาดานเศรษฐกจ” ฉะนน นยามคาวา

“พฒนา” ของรฐบาลจงหมายถงการพฒนาในเชงกายภาพทเนนปรบฐานทางเศรษฐกจ จน

เปนมาของจดเรมตนในการพฒนาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตขน

จากตวแปรดงกลาว รฐบาลจงมองวา ระบอบประชาธปไตยอาจจะเปนอปสรรคสาคญ

ตอการพฒนา เพราะการกระจายอานาจอาจทาใหการบรหารจดการยากกวาการบรหารประเทศ

๙๙

แบบรวมศนย แนวคดดงกลาวนามาสการปรบดลภาพเกยวกบโครงการสรางการปกครองคณะ

สงฆดวยใหมลกษณะแบบรวมศนยเชนเดยวกน ทาทของรฐบาลจงนาไปสการแทรกแซง

กระบวนการในการบรหารจดการคณะสงฆ นอกจากนน กระบวนการแทรกแซงยงไดขยาย

ขอบเขตพนทไปสการแทรกแซงในการสอน หรอชแนะธรรมะของพระสงฆตอพลเมองดวย

โดยเฉพาะประเดนคาสอนเรอง “สนโดษ” ทรฐบาลมองวาเปนหลกการในการขดขวางการพฒนา

ประเทศ จงรองขอใหคณะสงฆระมดระวงทาทในการนาหลกการชดดงกลาวมาสอนแก

พลเมอง๕๕

(๒) ฆาคอมมวนสตไมบาป พระกตตวฑโฒมทศนะวา “ศตรของชาต ศาสนา และ

สถาบนพระมหากษตรย คอ คอมมวนสต ทงภายในและภายนอกประเทศ ภายในประเทศคอ

กลมการเมองฝายซายทเปนศตรรายกาจ และเปนศตรสาคญซงเปนอนตรายอยางยงยวด กลม

การเมองเหลาน คอ ขบวนการนสต นกศกษา โดยเฉพาะศนยกลางการนสตนกศกษาแหง

ประเทศไทย และขบวนการบงหนาอนๆ ทจดตงโดยขบวนการนกศกษา องคการของพระฝาย

ซายกจดอยในพวกทเปนศตรของชาต ศาสนา และสถาบนพระมหากษตรย องคการของกลม

การเมองและของพระสงฆฝายซายดงกลาวไดรบการจดตงและรบนโยบายจากคอมมวนสตใหมา

ทาลายชาต ศาสนา และสถาบนพระมหากษตรย”๕๖

นอกจากนน พระสงฆรปนไดใหความเหนวา “พระสงฆไทยควรมบทบาทตอตานศตร

ของชาตไมหยงหยอนไปกวาประชาชน เพราะพระสงฆกเปนเจาของประเทศเชนเดยวกน ดงนน

หนาทในสวนนของพระสงฆกไมตางไปจากประชาชนคอปองกนชาต ศาสนา และสถาบน

พระมหากษตรย นอกจากน พระสงฆในฐานะพทธบตร ยงมภาระรบผดชอบโดยตรงทจะพทกษ

ปกปองพระพทธศาสนา ทงน เพราะคอมมวนสตเปนศตรทรายกาจของพระพทธศาสนา” ใน

ขณะเดยวกน ทานไดชเพมเตมวา “พวกคอมมวนสตและอดมการณคอมมวนสตคอ ‘มาร’ ซงมง

ทาลายศาสนา ปฏเสธความด เปนมจฉาทฐ มแตสรางความทกขใหแกประชาชน และเปนพลง

๕๕ ดเพมเตมใน สมบรณ สขสาราญ, ความขดแยงทางการเมองและบทบาทของพระสงฆ,

(กรงเทพฯ: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, ๒๕๒๒). ๕๖ ปาฐกถาของพระกตตวฑโฒ ใน ฆาคอมมวนสตไมบาป และใน “การปฏวตของพระพทธเจา” ใน

ชอฟา ปท ๑๑ ฉบบท ๑๑-๑๒ (พฤศจกายน-ธนวาคม ๒๕๒๐)

๑๐๐

ทาลาย๕๗ ดงนนการทาลายทาคอมมวนสตจงสอดคลองกบคาสอนของพระพทธศาสนา และไม

เปนบาป๕๘

จดเปลยนทสาคญทนาไปสการปราบปรามนสต นกศกษา ประชาชนทวไป และพระสงฆ

ฝายซาย คอ ในป ๒๕๑๙ ทานใหสมภาษณหนงสอพมพอยางชดแจงวา “การฆาคอมมวนสตไม

บาป”๕๙ แมทานจะออกมาใหสมภาษณในชวงเวลาตอมาวา “ผทโจมตนนไมเขาใจพทธศาสนา

การใหฆาคอมมวนสตเพราะคอมมวนสตไมใชคน แตเปนกเลส หรอเปนมารทมงทาลายชาต

ศาสนา และสถาบนพระมหากษตรย และการฆาในลกษณะนสอดคล องกบคาสอนของ

พระพทธศาสนา”๖๐ ในทสด รฐบาลใหมภายใตการนาของธานนทร กรยวเชยร นายกรฐมนตร

ไดทาการปราบปรามฝายซายอยางรนแรง สงผลใหมการฆาฝายซายไปเปนจานวนมาก และ

ไดรบการจบกมคมขบเปนจานวนมากเชนกน ในขณะทบางกลมไดหนเขาไปในปาเพอทางาน

รวมกนกบฝายคอมมวนสต และหลบซอนทางานใตดน

(๓) ธรรมกสงคมนยมอดมสข ในชวงป พ.ศ. ๒๖๑๖ ถง ๒๕๑๙ นน กระแสแนวคด

เรอง “สงคมนยม” กระจายตามพนทตางๆ ของประเทศไทย รวมไปถงมอทธพลตอแนวคดของ

นกการเมอง ประชาชน นกศกษา และพระสงฆบางกลมดวยเชนกน ดงจะเหนไดจากท

นกการเมองกลมหนงไดมการตงพรรคการเมอง ชอวา “พรรคสงคมนยมแหงประเทศไทย” และ

พระสงฆฝายซายกลมหนงซงตงชอกลมวา “กลมยวสงฆ” ไดลงสมครรบการเลอกตงในนามของ

พรรค และเขาไปมสวนรวมในการปราศรยสนบสนน และเปนหวคะแนนตามพนทตางๆ ของ

ประเทศไทย

ทาทดงกลาว ไดทาใหเกดการตงคาถามถงทาทและจดยนพระสงฆรปหนง คอ “พทธ

ทาสภกข” ทงการแสดงออกทางความคด การพด และการกระทาวาสนบสนนหรอสงเสรม

หรอไม? อยางไร? ในฐานะทเปนพระภกษชนปญญาชน พทธทาสภกขไดปฏเสธการเขาไปม

สวนรวมทางการเมองซงเปนกจกรรมทางโลกทไมไดมนยสอดรบกบหลกคาสอนของ

พระพทธศาสนา ทานมองวา “หนาทของสงฆคอการปฏบตธรรม” ตามแนวทางทนาทาน

๕๗ “พทธศาสนากบความมนคง” น.๖-๗; “ความมนคงของชาต ศาสนา และพระมหากษตรย” น. ๘-

๑๐. ๕๘ จตรส ปท ๒ ฉบบท ๕๑ (๒๙ มถนายน ๒๕๑๙) น. ๓๑-๓๒. ๕๙ ดใน จตรส ปท ๒ ฉบบท ๕๑ (๒๙ มถนายน ๒๕๑๙). ๖๐ ดเพมเตมใน ฆาคอมมวนสตไมบาป, อางแลว.

๑๐๑

นาเสนอวา “การทางานคอการปฏบตธรรม” การสงสอนธรรมเพอยกระดบจตใจของมนษยและ

โดยตวของมนเองจะสงเสรมสงคมใหเปนสงคมทด

อยางไรกตาม ในชวงขดแยงทางความคด และอดมการณทางการเมองทวความรนแรง

มากยงขน พทธทาสภกขไดเสนอ “หลกการธรรมกสงคมนยม”๖๑ ซงสาระสาคญในหนงสอ

ดงกลาวเปนการสะทอนทาทเพอประนประนอมความคดทขดกนระหวางกลมการเมองฝายซาย

และฝายขวา แตถงกระนน นกวชาการบางทานมองวา “ขอเสนอดงกลาวยงคงมลกษณะอนรกษ

นยมทเนนหนาทความรบผดชอบของบคคลตอศาสนา พระมหากษตรย รฐบาลและเพอนมนษย

ดวยกน” ๖๒ สรปแลวหลกการนสอดรบกบ ๕ ดททานพยายามยาเนนตลอดชวงเวลาในการเผย

แผธรรม คอ “ลกทดของพอแม เพอนทดของเพอน ลกศษยทดของครอาจารย พลเมองทดของ

ชาต และสาวกทดของพระศาสนา”

(๔) บทเทศนวาดวย “กณฑการเมอง” ดงทนาเสนอในเบองตนแลววา รปแบบการ

เทศน หรอการนาเสนอธรรมสาหรบนกการเมองการปกครองนน รปแบบการนาเสนอจะม

ความแตกตางจากระบอบสมบรณาญาสทธราชย หรอราชาธปไตย เพราะระบอบราชาธปไตย

จะมระบบ แบบแผน และเปนทางการมากกวาผปกครองในระบอบประชาธปไตยดงจะเหนได

จากหลกการในจกรวรรดวตรทเนนยาใหพระมหากษตรยปฏบตตนตามแนว “ปรปจฉา” ซง

หมายถงการเขาไปปรกษาเพอขอแงคดความเหนจากสมณพราหมณ และพระสงฆเพอสอบทาน

กอนจะตดสนใจดาเนนกจกรรมทางการเมองอยางใดอยางหนงซงอาจจะสงผลตอพลเมองโดย

ภาพรวม

จะเหนวา ตวแปรสาคญ คอ วฒนธรรม ประเพณของนกการเมองในร ะบอบ

ประชาธปไตยนนมไดมความยดโยงเหมอนระบอบราชาธปไตย ประเพณตางๆ ในระบอบ

ราชาธปไตยจะเปดพนทใหพระสงฆไดทาหนาทเสนอหลกธรรมแกผนาทางการเมอง หรอชนชน

ปกครองไดอยางเปนทางการและมรปแบบทชดเจนมากยงกวา ตงแตพธการทเกยวของกบการ

ประสตจนถงสวรรคต แตเมอวเคราะหพนททเปดโอกาสใหพระสงฆไดนาเสนอหลกธรรมแก

นกการเมองในระบอบประชาธปไตยอยางเปนทางการจงมกจะไมเหนรองรอยดงกลาว และนจง

๖๑ ดเพมเตมใน พทธทาสภกข,ประชาธปไตยแบบธรรมกสงคมนยม, (กรงเทพฯ: สมใจการพมพ

, ๒๕๑๗). ๖๒ สมบรณ สขสาราญ, ความขดแยงทางการเมองและบทบาทของพระสงฆ, (กรงเทพ: สมาคม

สงคมศาสตรแหงประเทศไทย, ๒๕๒๒), น. ๒๒.

๑๐๒

อาจจะเปนเหตผลหนงททาใหกลมคนจานวนมากตงคาถามตอประเดนคณธรรมและจรยธรรม

ของนกการเมองในระบอบประชาธปไตย

ในความเปนจรงแลว รฐตามระบอบประชาธปไตยไดกนพนทของศาสนาออกจาก

การเมองมาตงแตป พ.ศ. ๒๔๗๕ เพราะรฐมองวา การเมองการปกครองเปนเรองทางโลก ใน

ขณะเดยวกนศาสนาเปนเรองโลกตระทไมควรเขามาเกยวของและสมพนธกนในเชงเน อหามาก

นก อยางไรกตาม เปนทนาสงเกตวารฐไดเปดพนทเอาไวใหศาสนาเขามาเกยวของในมมแคบๆ

นนคอ “สนองตอบพธกรรมทางการเมองในระบอบประชาธปไตย” ซงเปนไปในลกษณะนา

ศาสนามาเสรมการเมองเพอสรางการยอมรบในแงของภาพลกษณ การดาเนนการในลกษณะน

จงเปนไปในเชงรปแบบแตขาดเนอหาทแทจรง ดงจะเหนไดจากนมนตพระสงฆไปสวดมนตใน

รฐสภา การนมนตพระสงฆไปเจมปายพรรคการเมอง หรอในประเทศกมพชา คณะกรรมการการ

เลอกตงไดนมนตพระสงฆไปเปนสกขพยานในการลงสมครรบเลอกตงของสมาชกสภาผแทน

ราษฎร

คาถามมวา เมอรฐตามระบอบประชาธปไตยไมไดเปดพนทใหพระสงฆไดทาหนาท

นาเสนอหลกการบรหารการปกครองแกชนชนการปกครองอยางเปนอยางเปนทางการ พระสงฆ

ชนชนปญญาชนจะมรปแบบในการนาเสนออยางไร คาตอบคอ พระสงฆหลายรปจงนาเสนอ

หลกการเหลานผานสอ หรอเวทตางๆ เชน การใหสมภาษณวทย ทว การเขยนบทความทาง

วชาการ การเขยนหนงสอ หรอหนงสอพมพ แตถงกระนน แนวทางเหลาน ถอวาเปนการสอ

ธรรมะถงนกการเมองอยางไมเปนทางการ และในหลายสถานการณการนาเสนอธรรมะ หรอการ

ชแนะแบบไมเปนทางการทาใหเกดการเผชญหนาระหวางพระสงฆกบนกการเมอง หรอชนชน

ปกครอง จนทาใหนกการเมองบางทานตงขอสงเกตคอนขางจะรนแรงวา “ถาอยากจะเปนจะเปน

นกการเมองใหลงจากธรรมาสนมาลงสมครเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร”

แมวาจะเปนการทาหนาทแบบไมเปนทางการกตาม พระสงฆจานวนมากไดทาหนาทใน

การชแนะ และชนานกการเมองผานชองทางตางๆ เชน พทธทาสภกข ไดเขยนหนงสอเรอง

“ธรรมะกบการเมอง” ในขณะทพระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดเขยนหนงสอ เรอง

“ธรรมาธปไตยไมมา จงหาประชาธปไตยไมเจอ การสรางสรรคประชาธปไตย รฐศาสตรแนว

พทธ และนตศาสตรแนวพทธ” ในขณะทพระพรหมบณฑต (ประยร ธมมจตโต) ไดเขยน

หนงสอเรอง “พระพทธศาสนากบการสรางความปรองดองแหงชาต” พระมหาจรรยา สทธญา

โณ เขยนหนงสอเรอง “ธรรมรฐ” พระราชธรรมนเทศ (พยอม กลยาโณ) ไดเปดพนทใหกลม

๑๐๓

คนเสอแดง ททางานการเมองสมพนธกบพรรคเพอไทยไดเขาไปใชพนทของวดทากจกรรม

ทางการเมอง และไดบรรยายธรรมบนเวทดงกลาว

ถงกระนน การทพระสงฆตอการนาเสนอประเดนทเกยวของกบการเมองนน ได

กอใหเกดคาถามในเชงลบตามมาเชนกน แตพระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดชแนะวา

“...ธรรมดาพระจะไมยงเกยวกบการเมองเปนหลกการอยแลว แตวาพระสอนธรรมเกยวกบ

การเมองได เพราะธรรมะเปนเรองความจรง ความถกตองดงาม เกยวของกบทกเรองทกอยาง

...”๖๓ ในขณะทปญญานนทภกข อดตเจาอาวาสวดชลประทานรงสฤษฏ พยายามทจะตความ

ใหเกยวของในประเดนนวา “พระเปนนกการเมองทางจต”

“...การเมองคออะไร การเมองคอเรองการจดบานจดเมอง ทกคนมสวน

ทจะจดการบานการเมองใหมนดขน พระนกเปนนกการเมองเหมอนกน แตเปน

นกการเมองทางจตวญญาณ ชาวบานกเปนนกการเมองในทางวตถ เราเปน

นกการเมองแบบจดบานจดเมองใหมนเรยบรอย บานเมองจะไดอยเยนเปนสข

นนคอการเมอง การสอนใหประพฤตดประพฤตชอบ อนนจะท าใหอยกนอยางม

ความสขสบาย รจกประชาธปไตยทถกตอง ใหเลอกผแทนทถกตอง เลอก

ตวแทนทดเรองเหลานพระจ าเปนตองสอน สอนธรรมนแหละไมไดเสยหายอะไร

...”๖๔

พระราชธรรมนเทศ (พยอม กลยาโณ) แสดงทาทสนบสนนเพอเปดพนทใหพระเขามา

สมพนธกบการเมองเพอนาเสนอหลกการบรหารแกนกการเมองวา

“...คนทพดวา พระอยามายงกบการเมอง แสดงวายงไมเขาใจการเมอง

อยางถกตอง การเมองเปนเรองของสวนรวม ทกคนตองสนใจและรวมกนทา

พระไมลงไปสมครเปนผแทนหรอกแตพระจะตองทาหนาทผพทกษธรรม นา

ศาสนาไปใสไวในการเมอง เพอใหการเมองเปนเรองของความบรสทธยตธรรม

๖๓ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), รฐกบพระพทธศาสนาถงเวลาช าระลางแลวหรอยง, พมพครง

ท ๔ (กรงเทพฯ: สหธรรมก จากด, ๒๕๓๙), น. ๑๐. ๖๔ ปญญานนทภกข, ธรรมเทศนาตอนายกรฐมนตร ใน ขาวสด (๒๗ พฤศจกายน ๒๕๓๙) : น.

๑๐.

๑๐๔

ถาการเมองขาดหลกทางศาสนาแลว การเมองจะเปนเรองของความเลวราย

อยางทสด...”๖๕

นอกจากนน พระเมธธรรมภรณ๖๖ (ประยร ธมมจตโต) มองบทบาทพระสงฆกบ

การเลอกตงวา “พระสงฆสามารถชวยสอนใหประชาชนมสานกในทางการเมอง คออยานอนหลบ

ทบสทธ ตองไปลงคะแนนเสยง บทบาทนแสดงถงความเปนกลางของพระสงฆได เพราะไมไป

เปนฝกฝายขางใดขางหนง และนาเสนอ “ตาราการเลอกสมาชกสภาผแทนราษฎร” วาควรจะ

ประกอบดวยศล ความสะอาด ความกลาหาญ ความมปญญา

สรปแลว แนวทางดงกลาวนน ถอวาพระสงฆไดพยายามทจะปรบทาทและบทบาทของ

ตวเองใหสอดรบกบสถานการณทางการเมองทเปลยนไป ประเดนสาคญจงไมไดอยทวา

พระสงฆจะอยภายใตกรอบการเมองการปกครองในระบอบใด แตสงสาคญคอพระสงฆดารงตน

ในสงคมบนฐานะของการเปน “พลเมอง” ฉะนน ภายใตบรบทนจงมสทธในการนาเสนอแงมมท

เปนประโยชนตอนกการเมอง ยงไปกวานน สถานะของพระสงฆไดรบการคาดหวงวา “บรสทธ”

เพราะไมไดมผลประโยชนหรอใหคณใหโทษแกกลมการเมองพรรคการเมองพรรคหนง ฉะนน

ในขณะทประชาชนทวไป ไมวาจะเปนสอมวลชนหรอนกวชาการดานรฐศาสตรสามารถนาเสนอ

หลกการในการปกครองประเทศใด พระสงฆจงมสทธและความชอบธรรมทจะดาเนนการได

เชนกน โดยเฉพาะอยางยง แนวทางดงกลาวสอดรบกบสงทพระพทธศาสนาไดนาเสนอให

พระสงฆไดปฏบตตามแนวทางของทศ ๖ ทวางบทบาทใหพระสงฆมหนาทในการสอนกลมคน

อนๆ ในสงคม

๖๕ ไพโรจน อยมณเฑยร (ผรวบรวม), รอยคมวาทะพระพยอม: รอยล าน าจากคมปญญาของ

พระพยอม, พมพครงท ๓, (กรงเทพฯ: สานกพมพขางฟาง, ๒๕๓๖), น. ๒๑. ๖๖ ปจจบนดารงตาแหนงเปนพระราชาคณะชนพรหมท “พระพรหมบณฑต”

๑๐๕

๓.๒.๓ บทบาทในการสนองตอบตอนโยบายทางการเมอง

ขอ เทจจรงประการหน งต งแ ตสงคมไทยได เปลยนระบอบการปกครองจาก

สมบรณาญาสทธราชยไปสระบอบประชาธปไตยคอ “การทรฐพยายามจะดงกจการหรอกจกรรม

ตางๆ ทมอบใหพระสงฆดาเนนการตงแตอดตออกไปจากพระสงฆดวย” ตวอยางทเหนไดชดคอ

“การจดการศกษา” ทรฐดงออกจากวด หลงจากทวดมหรรณพารามเปนโรงเรยนแหงแรก และ

วดพระเชตพนวมลมงคลารามเปนมหาวทยาลยแหงแรก

นอกจากนน ศาลาวดทเคยเปนทประชมเพอปรกษาหารอของชาวบานไดกลายเปน

สถานทประกอบพธกรรมทางศาสนา สวนชาวบานไดเรมมการกอสรางศาลาประจาหมบาน

ขนมา ในขณะทพระสงฆเคยมบทบาทในการนาชาวบาน และเปนศนยกลางในการพฒนาชมชน

ตามแนวทาง “บวร” สถานการณไดเปลยนหมบานเปนศนยทดแทนวด จะเหนวา ในหลายๆ

พนท วดไดกลายเปนสวนแปลกแยกจากชมชน ไมวาจะเปนสงกอสราง วถคด และความเปนอย

บทสรปสดทาย วดจงกลายเปนสถานทรองรบเฉพาะพธการและพธกรรมตงแตหมบานจนถง

ระดบประเทศ

อยางไรกตาม แมวารฐพยายามทจะลดทอนบทบาทของพระสงฆตงแตระดบชมชนถง

ระดบประเทศดวยการดงกจการตางๆ ไปไวทรฐกตาม แตพระสงฆจานวนมาก ไดมความมงมน

และพยายามทจะรกษาอดมการณของพระพทธเจาทเคยใหแนวทางในการพฒนาสงคมตาม

ภายใตกรอบทวา “เธอทงหลาย จงเทยวไป เพอเกอกล เพอความสข เพออนเคราะหชาวโลก”

ดวยเหตดงกลาว วดจานวนมากในสงคมไทยซงไมไดรบงบประมาณในการสนบสนนจากรฐ

โดยตรง ไดใชตนทนทางสงคม (Social Capital) พฒนาชมชนตางๆ รวมกบหนวยงานภาครฐได

อยางนาสนใจ

มหาวทยาลยสงฆของรฐทงสองแหงคอ “มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย และ

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย” ถอไดวาเปนแหลงการศกษาทไดรบการสถาปนาขน

จากรชการท ๔ และท ๕ ตามลาดบ โดยมวตถประสงคเพอใหมหาวทยาลยทงสองเปนแหลงใน

การศกษาคนควาพระไตรปฎก และวชาการชนสง และอาศยฐานคดดงกลาวมาเปนเครองมอใน

การพฒนาชาตและสงคมตอไป จะเหนวา ผลจากการเปดพนทใหมหาวทยาลยทงสอง ทง

งบประมาณ และคน ไดทาใหมหาวทยาลยทงสองไดชวยตอบโจทย และพฒนาพลเมองของ

สงคมในหลายๆ ดาน เชน การมสวนสาคญในการพฒนาคณธรรมและจรยธรรมของนกเรยนชน

๑๐๖

ประถมศกษา และมธยมศกษา ตามโครงการครพระสอนศลธรรม ซงรฐบาลไดสนบสนน

งบประมาณปละ ๔๐๐ ลานบาท จนกอใหเกดโครงการตอเนองตามมาจานวนมาก เชน โรงเรยน

วถพทธ โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน โครงการจดทาคมอการสอนวชา

พระพทธศาสนาในโรงเรยน และโครงการอบรมจรยธรรมประจาโรงเรยน

ในขณะเดยวกน มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดเขาไปชวยรฐในการ

ผลกดนนโยบายการพฒนาประเทศไทยใหเปน “ศนยกลางพระพทธศาสนาโลก” โดยมสานกงาน

ในการดาเนนการทอย “พทธมณฑล” และแตละปรฐไดเขามาชวยสนบสนนโครงการน ซงทาให

ชาวพทธทวโลกไดมโอกาสเดนทางมาประเทศไทย และรฐไดใชโอกาสดงกลาวสรางภาพลกษณ

เชงบวกแกสงคมไทยผานวฒนธรรม ประเพณ ความเชอ และวถชวต การสงเสรมดงกลาว

สงผลตอเศรษฐกจ และการทองเทยวเชนเดยวกน

นอกจากนน มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยภายใตการดาเนนการของมหา

เถรสมาคม และรฐบาลไทย ไดรบความไววางใจจากรฐบาลไทยใหเปนหนวยงานหลกในการจด

งาน “วนวสาขบชาโลก” ภายหลงทองคการสหประชาชาตไดใหการยอมรบวนวสาขบชาเปนวน

สาคญของสหประชาชาตในป ๒๕๔๒ ซงในแตละปนน ชาวพทธทวโลกจากองคกรชาวพทธ

ตางๆ ไดเดนทางมารวมงานทประเทศไทยจานวนกวา ๕,๐๐๐ คน การดาเนนการในลกษณะน

ยอมเปนการสรางภาพลกษณในเชงบวกตอรฐบาลไทยในฐานะทใหการสนบสนนทงงบประมาณ

และขาราชการเขามาชวยดาเนนกจกรรมนานาชาตในลกษณะดงกลาว อกทงไดเปดพนทในการ

สรางความสมพนธระหวางประเทศไทยกบประเทศอนๆ โดยมศาสนาเปนแกนกลางในการเชอม

ประสาน เชน การจดงานรวมกนระหวางประเทศศรลงกากบประเทศไทยในการเฉลมฉลองใน

โอกาสครอบรอบ ๒๕๐ ป และ ๒๖๐ ป ของการประดษฐานนกายสยามวงศในประเทศศรลงกา

ในขณะทพระสงฆทวไปนน ไดเขาไปสนบสนนรฐในการชวยเหลอพลเมองในหลายๆ

มต เชน การรกษาผตดยาเสพตดของวดพระบาทนาพ การใชวดเปนสถานทบาบดและรกษาโรค

เอดส การทาโครงการสจจะออมทรพยของพระสบน การทาโรงสชมชนของหลวงพอนาน การ

สรางถนนขนดอยสเทพของครบาศรวชย การรวมมอกบรฐสงเสรมการพฒนาคณธรรม

จรยธรรมของขาราชการในหนวยงานและองคกรตางๆ รวมไปถงการจดทา “โครงการสวดมนต

ขามป วถไทย วถพทธ” ซงเปนการสงเสรมความสขของพลเมองไทยโดยรวม

๑๐๗

เมอกลาวโดยภาพรวมแลว แมวารฐจะดงบทบาทตางๆ ทพระสงฆเคยดาเนนการ

ออกไปจากวดกตาม แตในความเปนจรง บทบาทในการชวยเหลอสงคมนนถอไดวาเปนบทบาท

หลกทพระสงฆไดรบการปลกฝงและบมเพาะมาจากฐานความคดในพระพทธศาสนา เชน พรหม

วหารธรรม และสงคหวตถธรรม ฐานคดเหลานนเปนแนวทางสาคญททาใหพระสงฆจานวนมาก

ทมเททางานเพอชวยรฐในการพฒนาสงคม และพลเมอง สงทนาสนใจคอ พระสงฆเหลาจานวน

มากไมไดรบทนสนบสนนจากรฐโดยตรง แตไดใชทนทางสงคมดงทพระพทธเจาเคยยดถอและ

ปฏบต

๓.๒.๔ บทบาทในการไกลเกลยประนประนอมขอพพาททางการเมอง

สภาพทางการเมองภายหลงทจอมพลสฤษด ธนะรชต นายกรฐมนตร ไดถงแก

อสญกรรมเมอวนท ๘ ธนวาคม ๒๕๐๖นน พลเอกถนอม กตตขจร ไดขนดารงตาแหนงนายา

รฐมนตรแทนโดยไมตองลงสมครรบเลอกตง ดวยเหตทมพรรคสหประชาไทยเปนฐานในการ

รองรบความชอบธรรมทางการเมอง หลงจากนน ไดปฏวตตนเองขนเปนนายกรฐมนตร โดยการ

ยบเลกรฐธรรมนญและประกาศใชธรรมนญการปกครองชวคราวตามแบบอยางจอมพลสฤษด

และมการแตงตงสภานตบญญตแหงชาตขน เมอ พ.ศ. ๒๕๑๔ ซงทาใหเกดการเสยดลระหวาง

การพฒนาเศรษฐกจและสงคมกบการพฒนาการเมองขน และเปนปญหาทางโครงสรางทนาไปส

การลกฮอของประชาชน๖๗

ในวนท ๙ ตลาคม การประทวงขนานใหญนเรมตนทมหาวทยาลยธรรมศาสตรทลาน

โพธ และ ในวนท ๑๓ ตลาคม ผประทวงทงหมดซงประกอบดวยนสตนกศกษา นกเรยน

ประชาชน ไดเคลอนออกจากมหาวทยาลยธรรมศาสตรไปยงอนสาวรยประชาธปไตย หลงจาก

นน วนท ๑๔ ตลาคม ๒๕๑๖ ไดเกดการปะทะกนระหวางตารวจและผประทวง จนนาไปส

เสยชวตของประชาชนประมาณ ๘๐ คน อกทงไดมการเผาอาคารราชการ ทรพยสนของราชการ

และทาลายสญลกษณจราจร เปนจานวนมาก อยางไรกตาม ในชวงเวลาเดยวกนน น

พระสงฆราช สมเดจพระชนน และผลสดทายพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว ไดทรงออก

๖๗ ลขต ธรเวคน, การเมองการปกครองของไทย, (กรงเทพฯ: สานกพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร, ๒๕๔๓), น. ๑๓๘.

๑๐๘

โทรทศนรบสงวา “วนนเปนวนมหาวปโยค และไดรบสงใหทกฝายกลบไปสความสงบหยดยงการ

รบราฆาฟนกนเอง”๖๘

ประเดนทผวจยมงหวงจะวเคราะหสถานการณความขดแยงจนนาไปสความรนแรงตอ

“กรณ ๑๔ ตลาคม ๒๕๑๖” นน คอ “เบองหลงการทางานของพระสงฆเพอประนประนอมขอ

พพาทระหวางรฐบาลกบกลมนสตนกศกษา และประชาชนทวไป” ซงเอกสารหลกทผวจยจะ

นามาวเคราะหนน คอ “งานวทยานพนธของวฒนนท กนทะเตยน” เรอง “พระสงฆกบการเมอง:

แนวคดและบทบาทในสงคมไทยปจจบน”๖๙ ซงงานวจยเลมนไดสมภาษณพระธรรมราชานวตร

(กมล โกวโท) เกยวกบบทบาทของพระสงฆกบการเขาไปรวมแกไขสถานการณความขดแยงใน

กรณ ๑๔ ตลาคม ๒๕๑๖ เอาไวอยางนาสนใจหลายประเดน

พระธรรมราชานวตร เมอครงดารงตาแหนงเปนพระเทพโสภณซงทาหนาทเปน

เลขานการสมเดจพระสงฆราช (ปน ปณณสร) พรอมดวยพระเถระอกจานวน ๒ รป คอ

พระธรรมคณาภรณ๗๐ (เกยว อปเสโณ) วดสระเกศ และพระธรรมปฎก๗๑ (นยม ฐานสสโร)

วดชนะสงคราม ตระหนกรถงสถานการณความขดแยงทพฒนาไปสความรนแรงอนเกดจากการ

ทคกรณ คอ “จอมพลถนอม กตตขจร และกลมนสต นกศกษา และประชาชน” ยดมนในจดยน

เพอใหไดมาซงความตองการของตวเอง ในขณะทกลมตอตานเรยกรองใหผนารฐบาลลาออก

เพราะขาดความชอบธรรมในการดารงตาแหนงเปนนายกรฐมนตรอนเกดจากทมามชอบ แตจอม

พลถนอมมองวา การไดมาซงตาแหนงนายกรฐมนตรนนมความชอบธรรม ซงขออางทงสอง

ฝายนนลวนมเหตผลสนบสนน และรองรบการตดสนใจ

เมอการเจรจาของแตละฝายยดมนในจดยนของตวเอง (Position-Based Negotiation)

อยางแนวแน และมนคง โดยไมสนใจผลประโยชนของชาตเปนตวตง ( Interest-Based

Negotiation) จงนาไปสการหาชองทางในการทารายกลม หรอฝายทไมเหนดวย สถานการณจง

เขาสประตของความรนแรงทแตละฝายพยายามจะหาชองทางนามาใชเพอแสดงออก และรกษา

๖๘ อางแลว, น. ๑๔๕. ๖๙ ดรายละเอยดทงหมดใน วฒนนท กนทะเตยน, “พระสงฆกบการเมอง: แนวคดและบทบาทใน

สงคมไทยปจจบน”, ปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาศาสนาเปรยบเทยบ บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหดล, ๒๔๔๑. ๗๐ ตาแหนงสดทาย ดารงตาแหนงเปนสมเดจพระราชาคณะ คอ “สมเดจพระพฒาจารย” ๗๑ ตาแหนงสดทาย ดารงตาแหนงเปนสมเดจพระราชาคณะ ท “สมเดจพระมหาธราจารย”

๑๐๙

จดยนของตวเอง ประเดนจงอยทวา “กลมใดมอาวธมากกวากน” ในขณะทฝายประชาชนมอาวธ

ทถอไดวาเปนจดแขงของตวเอง ซงอาวธดงกลาวคอ “การตอสดวยสนตวธ” เพราะกลมนมองวา

“สนตวธคออาวธมชวต” นนหมายถงการพยายามทจะเรยกรอง การรวมกลม การแสดงออกผาน

ปราศรย และการนาเสนอขอมลตางๆ ในขณะทฝายรฐบาลใชอาวธเขามาแกไขปญหาเชนกน

คอ “อาวธทเกดจากอานาจรฐ และอาวธคอปน และรถถง”

พระสงฆทงสามรปดงกลาว ในฐานะทมตนทนทางสงคมสงองคกรหนงในสงคมไทย และ

ผวจยมองวา การพยายามออกมาทาหนาทดงกลาวนนมไดกระทาเปนการสวนตวในเชงปจเจก

หากแตออกมาในนามขององคกร แตเปนการทางานในเชงลกอยางไมเปนทางการ ซงมงหวง

ผลสมฤทธในการทางานมากวาการออกมาขบเคลอนอยางเปนทางการ กลยทธในการทางาน

ของทงสามนาวเคราะหเปนอยางยง ดงจะเหนจากการไมเหนดวยทจะพาพระสงฆจานวน

๑,๐๐๐ รปไปยนขวางการปะทะระหวางทหารกบกลมผชมนมในบรเวณสะพานผานฟา เพราะ

อาจจะทาใหเกดความเขาใจระหวางกลมคนทงสองผายไมวาจะเปนทหาร หรอกลมผประทวงวา

“พระสงฆเปนเครองมอมาหามนกศกษา หรอหามทหารทจะเขาไปสะสายการชมนม” เพราะใน

สถานการณของความขดแยงทขยายตวเปนความรนแรงนน ความไววางใจ และการสอสารทาง

การเมองมผลสาคญตอความเชอและการแสดงออก

กลยทธทพระสงฆทงสามรปเลอกใช คอ “การเขาไปพบคขดแยงทงสองกลม” เพอ

พบปะ พดคย และรบฟงขอเสนอเกยวกบทางออกของขอเรยกรอง ซงภาษาในการเจรจาเชนน

เรยกวา “การเขาไปรบฟงดวยใจทเปนกลางและมสต” (Take to Their Side by Mindful

Listening) การเลอกกลมทจะไปรบฟงนน เปนประเดนทนาศกษาเชนกน เพราะพระสงฆทง

สามรปเลอกทจะไปรบฟงความตองการของกลมผเรยกรองกอน คาตอบทไดรบคอ “ศนยนสตฯ

ตองการใหประกาศใชรฐธรรมนญในทนท ไมตองรอจนถงหนงปตามทรฐบาลประกาศ” และม

ขอเสนออนๆ ประกอบเขาไปดวย

หลงจากนน พระสงฆทงสามรปไดตดสนใจเดนทางไปพบจอมพลประภาศ จารเสถยร

ณ สวนรนฤด ซงเปนกองบญชาของคณะปฏวต และภายหลงทไดมการพดคยนน คาตอบทได

จากรฐบาลคอ “รฐบาลไดตกลงกบศนยนสตฯ และทาสญญาตอกน สงทเกดขนไมมอะไร เพราะ

นสตนกศกษาเปนลกหลาน และหวงดตอบานเมอง” กระบวนการขนตอไป คอ การเดนทางไป

พบคณะนกศกษาทฝายรฐบาลไดจบกมมาไวทโรงเรยนสถานตารวจบางเขน ซงนาโดยนาย

๑๑๐

ธรยทธ บญม เหตผลหนงในการเลอกนายธรยทธเพราะเคยเปนลกศษยของพระเทพโสภณใน

ขณะทเรยนอยโรงเรยนสวนกหลาบ

ประโยคสาคญในการเจรจาทคณะพระสงฆเลอกใชคอคาวา “พระเจาเปดโลก” เพราะ

อยในชวงของวนออกพรรษาทพระพทธเจาเสดจจากเทวโลกชนดาวดงส พระองคไดใชชวงเวลา

ดงกลาวเปดใหเทวดา มนษย และอบายภมไดมองเหนซงกนและกน การนาเสนอวาทกรรม

เชนนผวจยมองวา นาจะหวงผลใหคกรณเปดใจทจะยอมรบฟง และยอมรบขอเสนอระหวางกน

ซงจะสงผลใหสงคมเกดความรมเยน และสงบสขมากยงขน อนจะสงผลใหการเจรจาหาทางออก

เปนไปไดในทางปฏบต ผลจากการพดคยทาใหนายธรยทธ บญมยนดทจะรวมลงนามในสญญา

ระหวางรฐบาลกบศนยนสตฯ แตเมอทราบวาไดมการลงนามเรยบรอยแลว พระสงฆทงสามรป

และนายธรยทธจงไดแยกยายดวยความเขาใจวา การเจรจานาจะเรยบรอยแลวสถานการณจะ

กลบคนสความเปนปกตตามทแตละฝายไดตกลงกน

อยางไรกตาม ความมงหวงของพระสงฆทงสามรปมไดเปนไปตามทมงหวงอยากจะให

เปน เพราะในชวงเชาของวนท ๑๔ ตลาคม ๒๖๑๖ รฐบาลซงนาโดยจอมพลถนอม กตตขจรได

สงใหมการใชอาวธสลายกลมผประทวง จนทาใหนสต นกศกษา และประชาชนทวไปเสยชวต

กวา ๘๐ คน และบาดเจบอกเปนจานวนมาก จนทาใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดทรงออก

โทรทศนรบสงวา “วนนเปนวนมหาวปโยค และไดรบสงใหทกฝายกลบไปสความสงบหยดยงการ

รบราฆาฟนกนเอง”๗๒

ภายหลงทเหตการณเขาสภาวะปกตแลว พระสงฆทกหมเหลา ซงนาโดยสมเดจ

พระสงฆราชไดขอพระราชทานพระบรมราชานญาตจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวสวดมนต

ในพนทวดพระศรรตนศาสดาราม เพอความเปนสรมงคลใหสงคมไทยพนจากภยพบต อกทง

เปนการยาเตอนสตของสงคมไทยใหเกดกาลงใจในการตอส และดาเนนชวตตอไป จาก

ภาพรวมทงหมดจะพบความจรงทนาสนใจวา ในหนาประวตศาสตรของความขดแยงทาง

การเมองนน พระสงฆไดพยายามอยางยงทจะเขาไปชวยเปนสะพานในการสรางความปรองดอง

ใหเกดขน แมวาในทสดแลวจะไมสามารถรวมแกไขปญหาไดกตาม แตเนองจากภาวะของความ

ไมไววางใจซงกนและกนระหวางกลมขดแยง และการยดมนในผลประโยชนของแตละกลมมาก

๗๒ ลขต ธรเวคน, การเมองการปกครองของไทย , (กรงเทพฯ: สานกพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร, ๒๕๔๓), น. ๑๔๕.

๑๑๑

จนเกนไป จงทาใหคกรณไมสามารถทจะสอสารไดอยางมประสทธภาพ จนนาไปสทางพาคกรณ

เขาสทางตน และเกดความสญเสยในทสด

๓.๒.๕ บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองความตองการจากรฐ

การประทวงเปนกจกรรมของการแสดงออกตามแนวสนตวธอกประการหนง เพราะ

กจกรรมในลกษณะนเปนการแสดงออก (Demonstration) เปนกจกรรมทมงหวงใหรฐ หรอกลม

คนทมอานาจในการกาหนดนโยบายไดยน (To be hearted) และการทจะใหผคนหรอสงคมได

ยนนนไมสามารถทจะแสดงออกทางความคดแบบเงยบได จงจาเปนตองอาศยกลมคนจานวน

มาก หรอแสดงขอความเพอบงบอกถงความรสกเพอใหคนกลมอนๆ ไดเขาใจความรสก และ

สนองตอบความตองการไดสอดรบกบสงทมงหวงและเรยกรองได ทงน การนาเสนอแงมมบน

ฐานของสนตวธในลกษณะเชนน จงจาเปนตองอาศยความจรงเขามารองรบการนาเสนอและการ

แสดงออก เพอจะนาไปสความนาเชอใหกลมคนอนๆ ไดตดสนใจเขามารวม หรอตดสนใจ

ยอมรบขอเรยกรอง

การแสดงออกดวยวธการประทวงของพระสงฆตงแตป พ.ศ. ๒๔๗๕ จนถงปจจบนก

เปนไปตามเจตนารมณน เชนเดยวกน จากการศกษาคนควาประเดนทเกยวของกบการ

ประทวงของพระสงฆเพอเรยกรองใหนกการเมองยอมรบตามขอเรยกรองนน พบประเดนท

เกยวของกบการประทวงใน ๔ กรณศกษาหลก คอ (๑) การเรยกรองใหปรบปรงพระราชบญญต

การปกครองคณะสงฆ ร.ศ.๑๒๑ ใหสอดคลองกบหลกประชาธปไตย (๒) การเรยกรองใหคน

สมณศกด และความเปนธรรมแกสมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภะมหาเถระ) ในขณะทดารง

ตาแหนงพระพมลธรรม (๓) การรวมเดนขบวนกบชาวนา (๔) การประทวงประเดนบรรจ

พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต และ (๕) การรวมประทวงกบกลมการเมองเสอเหลอง

และเสอแดง ดงจะนาเสนอโดยลาดบดงตอไปน

(๑) การเรยกรองใหปรบปรงพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ร.ศ.๑๒๑ ให

สอดคลองกบหลกประชาธปไตย เมอสงคมไทยไดกาวไปสการปกครองแบบประชาธปไตย

นน ขอหวงใยประการหนงทพระสงฆกลมหนงมองวา พระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ร.

ศ. ๑๒๑ ไมสอดรบกบระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย เพราะเปนการนามาบงคบใชตง

สมยรชกาลท ๕ จงทาใหพระคณะสงฆกลมหนงไดเรยกตนเองวา “คณะปฏสงขรณการพระ

๑๑๒

ศาสนา”๗๓ กอการเคลอนไหวทจะเปลยนแปลงการปกครองคณะสงฆเสยใหม จดมงหมาย

สาคญในการเคลอนไหว นอกเหนอจากการมงหวงทจะใหพระราชบญญตฉบบใหมมความเปน

ประชาธปไตยมากยงขนแลว ยอมจะสงผลดตอการรวมนกายสงฆซงแตกแยก และขดแยงให

กลบเปนนกายเดยวกน เรยกวา “คณะสงฆใหม และคณะสงฆสยามวงศ”๗๔

สงทพระสงฆเรยกรองคอ ขอใหมการปรบปรงพระราชบญญตการปกครอง ร.ศ. ๑๒๑

ไปสพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๕ เพราะพระราชบญญตคณะสงฆฉบบ

ใหมน จะมลกษณะเปนการกระจายอานาจมากกวาการรวบอานาจ มโครงสรางแบบอนโลมตาม

การปกครองฝายอาณาจกรตามหลกประชาธปไตย๗๕ การเคลอนไหวของพระสงฆกลมนไดกอ

ตวในปลายป พ.ศ.๒๔๗๗ โดยปรากฏวาพระภกษหนมมหานกายจากวดตางๆ ในพระนคร และ

ธนบร จานวนกวา ๓๐๐ รป นดประชมทบานภทรวธม สาเหตแหงการเคลอนไหวเกดจากปจจย

สองประการ คอ ปจจยแรกเปนปจจยภายในคณะสงฆทเกยวกบการบรหารจดการภายในคณะ

สงฆ การแบงแยกนกาย และความลาหลงดานการจดการศกษาของพระสงฆ ปญหาเหลาน ได

ปะทขนมาโดยมกรณถอดถอนสมณศกด พระญาณนายก เจาอาวาสวดอดมธาน จงหวด

นครนายก เปนชวนระเบด สวนปจจยภายนอกเปนผลจากสงคมและการเมองภายหลงการ

เปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ กอใหเกดความตนตวในระบอบประชาธปไตยภายใน

คณะสงฆเอง๗๖

การเคลอนไหวดงกลาวนน พระสงฆคณะปฏสงขรณการพระศาสนาไดใชวเทโศบาย

ตางๆ เชน การยนเรองราวตอฝายบรหารคณะสงฆตามลาดบขน การใชพลงกลมรองเรยน

เรองราวทงจากภกษในกรงเทพมหานครและใสสวนภมภาค เสนอตอมหาเถรสมาคมและ

ฝายรฐบาล และทสาคญคอการใชพลงนกการเมองและสอมวลชนในรปของหนงสอพมพ

๗๓ คะนงนตย จนทบตร, “คณะปฏสงขรณการพระศาสนา: การเคลอนไหวของยวสงฆรนแรก พ.ศ.

๒๔๗๗-๒๔๘๔”, วทยานพนธปรญญาโท สาขาวชาประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใต มหาวทยาลย

ศลปากร, ๒๕๒๖. ๗๔ ธาราวงศ รกศรวงศ, กจการของคณะปฏสงขรณการพระศาสนา: การปฏวตแหงกาสาว

พสตรสงคม, (กรงเทพฯ: โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๘๒). ๗๕ ดเพมเตมใน สมบรณ สขสาราญ, ความขดแยงทางการเมองและบทบาทของพระสงฆ,

(กรงเทพ: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, ๒๕๒๒). ๗๖ สาเนาแถลงการณคณะปฏสงขรณ, ไทยใหม, ๒๒ กมภาพนธ ๒๔๗๗, ปท ๕ ฉบบท ๖๙.

๑๑๓

สนบสนน การเคลอนไหวของพระสงฆคณะปฏสง ขรณฯ ประสบปญหาและอปสรรค

นานาประการ แตดวยอดมการณทม นคง และดวยความชวยเหลอจากรฐบาลและประชนชนบาง

กลมทเลกเหนปญหา คณะปฏสงขรณฯ จงสามารถนาปญหาคณะสงฆยนตอรฐสภา และผลกดน

ใหเกดการเปลยนแปลงพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆเสยไดสาเรจ๗๗ อยางไรกตาม ผล

การเปลยนแปลงนนไดกอใหเกดการปรบฐานอานาจในชวงระยะเวลาหนงกอนทจะมการปรบ

โครงการการบรหารอนเกดจากพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ๒๕๐๕ ซงมรปแบบและ

โครงสรางคลายคลงกบพระราชบญญตการปกครอง ร.ศ. ๑๒๑

(๒) การเรยกรองใหคนสมณศกด และความเปนธรรมแกสมเดจพระพฒาจารย

(อาจ อาสภะมหาเถระ) ในขณะทด ารงต าแหนงพระพมลธรรม ดร.สมบรณ สขสาราญ

วเคราะหความสมพนธระหวางศาสนจกรกบอาณาจกรในยคนนเอาอยางนาสนใจวา “มองจาก

โครงสรางของพระสงฆกบการเมองตงแต ๒๕๐๕ เปนตนมานน ฝายศาสนจกรอยในฐานะเปน

สวนหนงของโครงสรางทางสงคมทเปนสวนตาม และเปนสวนทอยภายใตการควบคมของอานาจ

การเมองตลอดมา”๗๘ ขอสงเกตของสมบรณสะทอนผานทาทของรฐทมตอกรณของพระพมล

ธรรมไดเปนอยางด

พระสงฆกลมหนงทเรยกกลมตวเองวา “คณะยวสงฆแหงคณะสงฆไทย” ซงเปนพระ

นสตจากมหาจฬาลงกรณาชวทยาลย ภายใตการนาของพระแสวง มศร ไดออกมาเรยกรอง

ความเปนธรรมใหแกพระพมลธรรม ซงพระสงฆกลมนมองวาพระพมลธรรมไดรบการกลนแกลง

จากผนารฐบาล และพระเถระบางรป จนนาไปสการใสราย จบกม และคมขง๗๙ เมอวนท ๑๐-๑๗

มกราคม ๒๕๑๘ จงไดเรยกรองใหนสตจานวนมากมารวมตวกนทลานอโศก วดมหาธาตฯ

การชมนมประทวงในครงนนบเปนการนดชมนมของพระสงฆครงแรกทมากทสดใน

ประวตศาสตรการชมนมของพระสงฆไทย เพราะพระสงฆดงกลาวมาจากทวทกภาคของ

ประเทศไทย เหตผลหลกในการชมนมคอการเรยกรองรฐบาลคนใหคนสมณศกด และ

ความชอบธรรมใหแกพระพมลธรรม ซงถกถอดสมณศกดเมอสมยรฐบาลของจอมพลสฤษด ธนะ

๗๗ ธาราวงศ รกศรวงศ, เรองเดยวกน, อางแลว. ๗๘ ดเพมเตมใน สมบรณ สขสาราญ, ความขดแยงทางการเมองและบทบาทของพระสงฆ,

(กรงเทพ: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, ๒๕๒๒). ๗๙ ศกษารายละเอยดเพมเตมใน พระมหาศกด สลเดโช, “การเคลอนไหวของคณะยวสงฆ รนท ๒

(พ.ศ.๒๕๑๖-๒๕๒๒)” ปาจารยสาร, ป ๑๒ ฉบบท ๔ (กรกฎาคม-สงหาคม): ๔๐-๔๘.

๑๑๔

รชต ในขอหาวามการกระทาอนเปนคอมมวนสต และการชมนมไดยตลงในวนท ๑๗ มกราคม

๒๕๑๘ เมอสมเดจพระสงฆราช องคประมขของคณะสงฆไทยไดเสดจมาชแจงแกทชมนมสงฆ

วา มหาเถรสมาคมตกลงถอนอธกรณ และรฐบาลตกลงพจารณาคนสมณศกดแกอดตพระพมล

ธรรม๘๐

(๓) การรวมเดนขบวนกบชาวนา การประทวงเพอเรยกรองความตองการทถอไดวา

ทาทายอานาจทางการปกครองฝายอาณาจกร และมหาเถรสมาคมอยางมาก คอ ในชวงเดอน

พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๑๗ การทพระสงฆฝายซายกลมหนงซงเรยกตวเองวา “กลมยวสงฆ” ซง

นาโดยพระมหาจด อจลธมโม ไดรวมเดนขบวนกบชาวนาเพอเรยกรองความเสมอภาค และ

ความเปนธรรมแกสงคมไทย เจตนารมณของกลมน มงหวงใหรฐบาลเขาไปใหการชวยเหลอ

ชาวนาดวยการแกปญหาตางๆ เชน ปญหาเรองการขดรดของนายทน และการยดทดนโดยไม

ถกกฎหมายของนายทน พระสงฆบางรปในกลมนไดขนเวทอภปรายใหรฐบาลปฏบตตามคา

เรยกรองของชาวนา บางรปไดวจารณรฐบาลวาเขาขางนายทน

หลงจากรอฟงคาตอบของรฐบาลเปนระยะเวลา ๑๐ วน ทประชมจงไดตดสนใจทจะ

เดนขบวนไปทาเนยบรฐบาล โดยมการจดรปขบวนอยางเปนสญลกษณ เชน ใหพระประมาณ

๓๐-๔๐ รป อยแถวหนาสด ถดมาเปนหญงชราถอพระบรมฉายาลกษณพระเจาอยหวและพระ

ราชน แถวสดทายใหถอธงชาตไทยถดมาถอธงธรรมจกร หลงจากนน จงเปนชาวนา กรรมกร

และประชาชนทวไป สงเกตวา การจดรปขบวนประทวงในลกษณะถอวาเปนการดาเนนการท

เปนระบบ และบรณาการทงวถโลก และวถธรรมเขารวมกนอยางประสานสอดคลอง

การทพระยวสงฆไดออกมาประทวงกบชาวนาในลกษณะดงกลาว ทาใหนายสญญา ธรรมศกด

นายกรฐมนตรไดใหสมภาษณวา “พฤตกรรมของพระเปนขอทบงชวา พระพทธศาสนากาลงถก

คกคาม และทาทายอยางหนก แรงผลกดนทสาคญททาใหพระสงฆมพฤตกรรมเชนนเนองจาก

การแพรระบาดของแนวคดของฝายซาย ซงไมปรารถนาดตอพระพทธศาสนา และการใชสทธ

เสรภาพไปในทางทผด และเหนแกประโยชนสวนตว”๘๑ ในขณะเดยวกน พลเอกกฤษณ สวรา

ไดกลาวในประเดนเดยวกนนวา “พฤตกรรมของพระเหลาน เปนลางบอกเหตถงจดจบของ

๘๐ ดเพมเตมใน แสวง อดมศร, ศกสมเดจ, (กรงเทพ: อมรการพมพ, ๒๕๒๘). ๘๑ คาปราศรยของ ฯพณฯ นายกรฐมนตร ในการเปดประชมประจาปของพทธสมาคมแหงประเทศ

ไทย ครงท ๒๒ วดโสธรวรวหาร จงหวดฉะเชงเทรา วนท ๗ ธนวาคม ๒๕๑๙.

๑๑๕

ศาสนาและวฒนธรรมของชาต และไมมอะไรทจะเลวรายไปกวานแลว”๘๒ พระเถระผใหญบาง

รปมองวา การกระทาของพระยวสงฆฝายซายนนเปนกระทาทไมดตอพระศาสนา ซงเปนการนา

ความหายนะมาสศาสนา พทธศาสนกชนไมควรทาบญกบพระเหลานน๘๓

ในขณะทพระมหาจด คงสข ไดอธบายเหตผลในการออกมาเดนขบวนประทวงรวมกบ

ชาวนาวา “ตนและพระทรวมเดนขบวนมความสงสาร และเหนใจชาวไร ชาวนา ซงเปนกระดก

สนหลงของประเทศ อาบเหงอตางนาทานาเพอเลยงชาวโลก แตเปนชนชนทไมไดรบการเหลยว

แลจากรฐบาล มแตถกกดข และขดรด และไมไดรบความเปนธรรมจากสงคม ถงกระนน ชาวนา

กเปนผมอปการคณแกพระพทธศาสนา และพระสงฆไมยงหยอนไปกวาชนชนอน เมอชาวนา

ประสบความทกขยาก กเปนหนาทโดยตรงทพระสงฆจะตองชวยเหลอเพอแสดงความกตญ

กตเวทตอผมพระคณ นอกจากน ชาวนาและพระมความเกยวพนทงโดยพนธะทางสงคมและ

สายเลอด พระสงฆในฐานะลกชาวนาจงตองชวยเหลอ การกระทาในลกษณะนเปนหนาทของ

พระไมใชเรองการเมอง และไมขดตอพระธรรมวนย”๘๔

ในขณะทประชาชนทวไปมองประเดนเดยวกนออกเปน ๓ ทศนะ คอ (๑) การรวม

เดนขบวนกบชาวนาเปนกจกรรมทางการเมอง ไมใชกจของสงฆ และเปนการผดทงวนยและ

สมณะเพศ อกทงเปนการทาใหพระพทธศาสนามวหมอง (๒) พฤตกรรมการรวมเดนขบวนเปน

สงทถกตองทงทางโลกและทางธรรม ในทางธรรมเปนการแสดงออกดวยความเมตตากรณา

ชาวนาทเปนชนชนทถกขดรด และขมข นอกจากนการเดนขบวนไมไดผดพระธรรมวนยแต

ประการใด พระเปนสวนหนงของสงคม เมอสงคมเดอดรอน พระสงฆควรเขามาชวยเหลอ (๓)

พระควรมความรบผดชอบตอสงคมในทางทจะสงเสรมการกนดอยดของประชาชน และผดง

ความยตธรรมของสงคม แตการปฏบตหนาทควรอยในขอบเขตของพระธรรมวนย แตการรวม

๘๒ The Nation, ๓ ธนวาคม ๒๕๑๗. ๘๓ วารสารธรรมจกร ฉบบท ๖๐, ฉบบมหาบชา ๒๕๑๘, น. ๑๐๗-๑๐๙. ๘๔ ประชาธปไตย ๙ ธนวาคม ๒๕๑๗ และแถลงการณพเศษ แจกจายเปนการโตตอบตอการขบ

ไลพระมหาจดออกจากวดดสดาราม อางใน สมบรณ สขสาราญ, อางแลว, น. ๑๖.

๑๑๖

ขบวนกบชาวนานเปนการยงเกยวกบทางเรองทางโลกจนเกนควร บทบาทของพระสงฆควรจะ

เปนตวกลางระหวางชาวนากบรฐบาล๘๕

ถงแมวาจะมผแสดงทศนะบางกลมทสนบสนนใหพระสงฆออกมาเดนขบวนประทวงเพอ

เรยกรองความเปนธรรมใหแกชาวนา แตพระสงฆระดบผบรหารไดทาการบงคบใชกฎมหาเถร

สมาคมทออกในป ๒๕๑๗ อยางเครงครด จงสงผลใหพระมหาจด คงสข และพระผนาอกจานวน

หนงจาเปนตองออกจากวดทจาพรรษา แตไมไดมการบงคบใหทานและคณะสกจากการเปน

พระภกษแตประการใด

(๔) การประทวงประเดนบรรจพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต ประเดน

เรองการประทวงของพระสงฆตอการใหบรรจพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาตนน นบวาม

ความแตกตางกนอยางเหนไดชด เมอเปรยบเทยบกบกรณกลมพระยวสงฆทประทวงรวมกน

ชาวนาดงทไดนาเสนอในชวงตน เพราะจากการรายงานขาวพบความจรงวา “พระเถระผใหญ

ตงแตระดบกรรมการมหาเถรสมาคม พระราชาคณะระดบเจาคณะหน เจาคณะภาค พระสงฆ

นกวชาการจ านวนกวา ๖๐ รป รวมไปถงนกการเผยแผจ านวนมากไดรวมลงชอเพอเสนอความ

คดเหนประกอบการพจารณารางรฐธรรมนญทกลาวกนวาเปนรฐธรรมนญฉบบประชาชน เพอให

บรรจพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าลงในกฎหมายรฐธรรมนญ”๘๖

การออกมายนหนงสอตอสมาชกสภารางรฐธรรมนญในลกษณะดงกลาวนน เสฐยรพงษ

วรรณปกไดออกมาสนบสนนวา

“แมประเทศไทยเราจะมรฐธรรมนญตงแตฉบบแรกกตาม เมอเปนสมยราชาธป

ไตย พระมหากษตรยทรงปฏบตหนาทท ง ๒ สวน คอ ปกครองดแลทกขสขของ

ประชาชนและทรงอปถมภพระพทธศาสนารวมถงศาสนาอนๆ ตอมาเมอเปลยน

ระบบการปกครอง รฐบาลก ได ถ าย โอนอ านาจน นมาจากสถาบน

พระมหากษตรยแตรฐลมรบเอาหนาทสองมาดวย โดยรบเฉพาะหนาทในการ

ปกครองประเทศมา การพระศาสนาจงขาดการเหลยวแล ไมวาจะเปนการ

๘๕ สรปการสารวจทศนคตของประชาชนตอการเดนขบวนของพระสงฆ คณะบรรณาธการวารสาร

ดารง ปท ๑ ฉบบท ๒ (มกราคม ๒๕๑๘) และจากหนงสอพมพประชาธปไตย ฉบบวนท ๓, ๙ และ ๑๕

ธนวาคม ๒๕๑๗. ๘๖ มตชน (5 เมษายน 2540) :10.

๑๑๗

ปกครองคณะสงฆ การศกษาของสงฆ ตลอดจนศลธรรมจรยธรรมและ

วฒนธรรมอนมรากฐานมาจากพระพทธศาสนา ซงเปนความบกพรองตอหนาท

ของคณะผปกครองประเทศ การสนบสนนพระพทธศาสนาแตในใจโดยไม

ออกมาเปนการกระท ายงจะถกละเลย เพราะนโยบายทเขยนเปนอกษรยงถกลม

ได การทม พระเถระผใหญถง ๖๐ รป รวมทงองคการทางศาสนาตางๆ ทว

ประเทศถง ๑,๙๗๐ องคกรออกมาเคลอนไหว ควรทคณะ ส.ส.ร. จะรบไว

พจารณา”๘๗

ในกรณเดยวกน พระพะยอม กลยาโณ ไดวเคราะหดานทเปนประโยชนซงคาดวาจะ

ไดรบจากการบญญตขอความดงกลาวไวในรฐธรรมนญผานหนงสอพมพมตชนรายวนตอนหนง

วา “...ทาใหคนในชาตระลกไดวาไทยมศาสนาพทธเปนศาสนาประจาชาต และคนตางชาตจะไม

กลายายพทธศาสนา เพราะรวาศาสนาพทธเปนศาสนาพทธถกบญญตไวในรฐธรรมนญ ไม

สามารถละเมดได ทงน ไมไดหมายความวาเมอบรรจพทธศาสนาไวในรฐธรรมนญแลวจะ

เบยดเบยนศาสนาอน”๘๘

เมอคณะสงฆบางกลมไดพจารณาแลวพบวา “สมาชกสภารางรฐธรรมนญมแนวโนมทจะ

ไมยอมรบตามขอเรยกรองของพระสงฆและพทธศาสนกชน” จงทาใหกลมพระสงฆซงนาโดย

พระศรปรยตโมล (สมชย กสลจตโต) และคณะ ไดนาพระสงฆและพทธศาสนกชนจานวนมาก

ไปประทวงเพอกดดนในพนทดานหนารฐสภา เพอใหสมาชกสภารางรฐธรรมนญไดยนยอมตาม

ขอเรยกรองของพทธศาสนกชนทมงหวงใหเพมบทบญญตวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจา

ชาต โดยทานไดใหเหตผลวา

“การบญญตไวจะสอดคลองกบขอเทจจรงทางประวตศาสนาและวฒนธรรม

ประเพณของประเทศไทยและการพยายามน าหลกการทางพระพทธศาสนามา

เปนเปาหมายหรออดมการณในการพฒนาพลเมองหรอประเทศชาตอยาง

๘๗ เสถยรพงษ วรรณปก. พระพทธศาสนากบการเมอง. มตชน: ๑๓ เมษายน ๒๕๔๐: ๒๑.

๘๘มตชน (๗ เมษายน, ๒๕๔๐): ๑๘.

๑๑๘

จรงจงจะปรากฏความเจรญรงเรองมศกดศรสงางามและโดดเดนในสงคมโลก

อยางแนนนอน”๘๙

โดยสรปแลว ผลจากการพจารณารางรฐธรรมนญโดยสภารางฯ ซงมการถกเถยงกนใน

มาตราดงกลาวนานเกอบ ๓ ชวโมง จนในทสดนายอานนท ปนยารชน ไดยนอภปรายเหนควร

ตามรางของคณะกรรมาธการ โดยสนบสนนวา “มาตราน เปนการก าหนดทศทางการปกครอง

ของประเทศ เปนการสรางความสมานฉนทและความเปนอนหนงอนเดยวของคนในชาต

ประวตศาสตรไทยไมเคยมการโตแยงอยางรนแรงบนมลฐานของศาสนา ถาดรอบโลกแลวเหนได

วาชนชาตใดทยดตดกบศาสนา โดยไมค านงขอเทจจรงตอผลประโยชนของประเทศโดยรวม

ประเทศนนจะเกดปญหาได” และในทสดทประชมมมตใหคงตามรางของคณะกรรมาธการดวย

คะแนนเสยง ๖๖ ตอ ๗ เสยง ซงหมายความวา สมาชกสภารางรฐธรรมนญสวนใหญมมตไม

บรรจคาวา “พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต” ลงในกฎหมายรฐธรรมนญฉบบประชาชน

(๕) การรวมประทวงกบกลมการเมองเสอเหลองและเสอแดง ไชยนต รชชกล ได

อธบายปรากฏการณ “เสอเหลอง และเสอแดง” เอาไวอยางนาสนใจวา “ปญหาความขดแยงทาง

การเมองทมการใชสเหลองแดงเปนสญลกษณในการแบงฝายการเมอง ไดกอใหเกดความ

แตกแยกเปนฝกฝายในสงคมอยางลกซง และกวางขวางมากกวาความขดแยงใดๆ ใน

ประวตศาสตรการเมองไทย”๙๐ ในขณะเดยวกน กลมคนทเรยกตนเองวาเปนฝายเสอเหลองนน

สวนใหญจะเปนกลมคนชนกลางในเมอง แตกลมคนฝายเสอแดงจะเปนกลมคนชนกลางระดบ

ลาง ทงในเมองและคนรากหญาในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคเหนอของประเทศ

ไทย

ในสถานการณของความขดแยงทเกดขนในสงคมไทยระหวางเสอสองสนน ความ

ขดแยงมไดจากดวงเฉพาะในกลมชาวบานโดยทวไปเทานน หากแตไดขยายพนทเขามาภายใน

วดดวยเชนกน ดงจะเหนไดจากการทพระสงฆทงในกรงเทพมหานครและตางจงหวดไดเขา

มารวมชมนมและแสดงออกอยางชดเจนตอการเลอกขางในลกษณะดงกลาว ดงทสรพศ

๘๙ ดเพมเตมใน พระศรปรยตโมล (สมชย กศลจตโต), พทธทศนะรวมสมย, (กรงเทพฯ: มหาจฬาลง

กรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐). ๙๐ ไชยนต รชชกล “เมองนเปนเมองปา” อางใน สรพส ทวศกด, พระท าไมตองแดง: เสยว

ประวตศาสตรการตอสของสงฆไทยในสงครามแบงส, (กรงเทพฯ: ธงธรรม, ๒๕๕๔), น. ๑.

๑๑๙

ทวศกดไดตงขอสงเกตในประเดนนวา “พระสงฆในฐานะปจเจกจานวนไมนอยไดแสดงออก

อยางเปนทประจกษแกสาธารณะวาเลอกฝายทางการเมอง ทงเลอกฝายเสอเหลอง และแดง

โดยการเขาไปรวมกจกรรมในลกษณะตางๆ เชน การรวมเดนขบวน รวมปราศรย และแสดง

ความเหนฝายสอตางๆ วาเลอกทจะสนบสนนฝายใดฝายหนง”๙๑

ตวอยางของพระสงฆทเขาไปประทวงรวมกบกลมการเมองทแยงชงอานาจในการ

ปกครองนน ไดเดนทางมาถงจดเปลยนทสาคญอกชวงหนงของประวตศาสตรของพระสงฆกบ

การเมอง กลาวคอ พระสงฆรปหนงทสมมตเรยกตวเองวา “หลวงปพทธอสระ” ไดประกาศนา

มอบเพอ ตอตานกลมการเมองทมสถานะของการเปนรฐบาลภายใตการบรหารของ

นายกรฐมนตร “นางสาวยงลกษณ ชนวตร” โดยทานไดชวา “ขอใหประชาชนออกมาชมนมกน

ใหมากๆ และขอใหเตรยมพรอมปฏบตภารกจซงอาตมาจะเปนแกนนาดวยตวเอง โดยมนใจวา

จะตองประสบชยชนะ”๙๒ และ "อาตมายนดสกจากความเปนพระ หากสกแลวรฐบาลลาออกไป

ดวย ไมกงวลกบสถานภาพ หากสกแลวระบอบทกษณหายไปกยนดทา"๙๓ ในขณะเดยวกน

ทานไดนากลมประชาชนไปปดลอมสานกงานเขตหลกสเพอมใหมการนาหบบตรไปดาเนนการ

เปดใหมการลงคะแนนรบการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรดวย จนนาไปสการใชอาวธตอส

กนระหวางกลมคนทเหนดวยและไมเหนดวยตอการกระทาดงกลาว๙๔

การแสดงออกในลกษณะเชนทาใหสานกขาวเอพตงขอสงเกตวา ‚ บทบาทของหลวงปรปนกาลงทดสอบหลกตองหามของวงการพระสงฆไทย ทถอวากรณพระยงเกยวกบการเมองเปนเรองทไมเหมาะสม และไมใชกจของสงฆ‛ ในขณะทสานกงานพระพทธศาสนาแหงชาตตงขอสงเกตวา ‚พระไมควรจะยงเกยวกบการเมอง แตหลวงปพทธะอสระไมยอมยตพฤตกรรมของทาน และวา ทผานมาสานกฯไดรบการรองเรยนเรองดงกลาววาเปนพฤตกรรมทไมเหมาะสม โดยพระสงฆอาจมความรสวนตวเกยวกบมมมองทางการเมองได แตหามไปแสดงออกทาง

๙๑ สรพศ ทวศกด, อางแลว, น. ๒. ๙๒ คมชดลก (๓๐ พฤศจกายน ๒๕๕๖): ๙. ๙๓ พทธอสระ ใน http://www.manager.co.th/Home/ViewNews.aspx?NewsID=9570000005351

เขาถงเมอ ๑๕ มกราคม ๒๕๕๗.

๙๔ หนงสอพมพไทยรฐออนไลน ใน http://www.thairath.co.th/content/pol/400685 เขาถงเมอวนท

๓ กมภาพนธ ๒๕๕๗.

๑๒๐

การเมองตามกฎของสานกงานพระพทธศาสนาฯ และการกระทาของหลวงปพทธะอสระ ถอวาไดทาลายภาพลกษณของพทธศาสนาในเมองไทย‛๙๕

ในขณะทพระสงฆบางรปตงขอสงเกตวา “พทธอสระเปนพระสงฆรปแรกใน

ประวตศาสตรรตนโกสนทร” ๙๖ ทพระสงฆเปนหวหนามอบในการขบไลรฐบาลภายใตการนา

ของนายกรฐมนตร พรอมกนน มหาเถรสมาคมไดดาเนนการแจงฝายผปกครองไดดาเนนการ

ตกเตอนเพอใหพทธอสระไดหยดกระทาการในลกษณะดงกลาว เพราะเปนการกระทาทไม

เหมาะสมและไมใชกจของพระสงฆ ซงการกระทาดงกลาวจะนาไปสการแตกแยงของประชาชน

มายงขน๙๗ ถงกระนน ประชาชนบางกลมทสนบสนนพทธอสระไดสนบสนนทาทการแสดงออก

ของทานในฐานะทเปนผนาในการตอสกบความไมชอบธรรมทางการเมอง พรอมกนน ทานได

แสดงทาททไมเหนดวยตอการใชกาลงทางอาวธเพอแกไขปญหาความขดแยงทางการเมอง๙๘

เมอกลาวโดยภาพรวมเกยวกบการทพระสงฆเขาไปเกยวของในประเดนน พระมหา

วฒชย วชรเมธในฐานะนกวชาการดานพระพทธศาสนาไดออกมาใหสมภาษณในประเดนท

พระสงฆไดออกไปรวมชมนมทางการเมองรวมกบกลมประชาชนทงฝายเสอเหลองและเสอแดง

วา

“หลกการของพระสงฆทเกยวกบการเมองม ๒ หลกการ คอ (๑) พระสงฆไมควร

เลนการเมอง หรอมสวนไดสวนเสยกบผลประโยชนทางการเมอง (๒) ถาจะ

เกยวของทางการเมองจรงกสามารถเกยวไดกรณเดยวเทานนคอ การแสดง

ธรรมหรอวากลาวตกเตอนนกการเมอง หากกระท าเกนกวาน จะถอวาผดธรรม

วนยการกระท าของพระสงฆทรวมชมนมในครงน เปนหนาทของส านกงาน

พระพทธศาสนาทจะตองดแลและตดตามสถานการณอยางใกลชด สวนการ

๙๕ หนงสอพมพมตชนออนไลน ใน http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1390979462&grpid=01&catid=&subcatid= เขาถงเมอวนท ๓ กมภาพนธ ๒๕๕๗.

๙๖ พระมหานรนทร นรนโท ใน www.alittlebuddha.com เขาถงเมอ ๑ ธนวาคม ๒๕๕๖. ๙๗ คมชดลก (๓๐ พฤศจกายน ๒๕๕๖): ๙. ๙๘ หนงสอพมพไทยรฐออนไลน ใน http://www.thairath.co.th/content/pol/400685 เขาถงเมอวนท

๓ กมภาพนธ ๒๕๕๗.

๑๒๑

ลงโทษนนกขนอยกบวาพระสงฆทไปรวมชมนมดงกลาวไดกระท าผดตาม

กฎหมายของมหาเถรสมาคมหรอไม”๙๙

ในขณะทพระเมธธรรมาภรณ เลขาธการองคกรชาวพทธแหงประเทศไทย ไดอธบาย

ถงทมาซงเปนแรงจงใจใหพระสงฆเขามารวมชมนมวา

“พระสงฆกลมสงฆสามคคทชมนมกนอยทสนามหลวง ยนยนวาจะชมนมยดเยอ

เชนเดยวกบการชมนมของกลมคนเสอแดง ทงนเพอตองการคอยเตอนสตใหแก

ผชมนมไมใหทาอะไรทนอกลนอกทาง และจะมการเจรญพระพทธมนตในชวง

เชาของทกวนตลอดระยะเวลาการชมนมเพอใหเกดสนต และความสงบกลบคน

สประเทศไทย กลมสงฆสามคคทชมนมอยทสนามหลวงขณะนมประมาณ

๑,๐๐๐ รป และยงไดรบการประสานมาจากพระสงฆภาคเหนอและภาคอสานท

จะเดนทางเขามารวมชมนมอกประมาณ ๒,๐๐๐ รป อยางไรกตามยอมรบวา

การชมนมของพระสงฆมพระสงฆบางรปทมพฤตกรรมไมเหมาะสมอยบาง แต

มเพยงไมกรปเทานน”๑๐๐

อยางไรกตาม นายอ านาจ บวศร ในฐานะรองผอานวยการสานกงานพระพทธศาสนา

แหงชาตไดอธบายตอประเดนนวา “จากการทไดสงเจาหนาทสวนคมครองพระพทธศาสนาไป

คอยเฝาดพฤตกรรมของพระสงฆทเขารวมชมนมนน ทางเจาหนาทไดรายงานมาแลววา

สามารถทาไดเพยงเขาไปแจงใหพระสงฆทมพฤตกรรมไมเหมาะสม เชน ขนรถกระบะไปกบ

ขบวนผชมนมแลวแสดงพฤตกรรมทไมเหมาะสมกบ”๑๐๑

๙๙หนงสอพมพคมชดลก, ใน

http://topicstock.pantip.com/social/topicstock/2010/03/U8996451/U8996451.html, เขาถงเมอ ๑๐ สงหาคม ๒๕๕๖.

๑๐๐ หนงสอพมพคมชดลก, ในhttp://topicstock.pantip.com/social/topicstock/2010/03/U8996451/U8996451.html, เขาถงเมอ ๑๐ สงหาคม ๒๕๕๖.

๑๐๑หนงสอพมพคมชดลก, ใน http://topicstock.pantip.com/social/topicstock/2010/03/U8996451/U8996451.html, เขาถงเมอ ๑๐ สงหาคม ๒๕๕๖.

๑๒๒

การประทวงเพอเรยกรองความตองการของพระสงฆทง ๕ ประเดนดงกลาวขางตนนน

ยอมปฏเสธไมไดวา ทาทเหลานนเกดขนอนเนองมาจากระบอบการเมองการปกครองทเปดพนท

ใหพระสงฆไดแสดงออกมายงขน ถงแมวาพทธศาสนกชนบางกลม หรอพระเถระอาจจะมทาท

ในเชงลบตอการแสดงออกทางการเมองโดยทพระสงฆบางรปไดใชวธการในการประทวงเพอ

มงหวงใหรฐ หรอนกการเมองเขามารวมรและตอบสนองความตองการบางอยาง

หากมองในกรอบของการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตย การประทวงโดย

สนตวธดงกลาวถอไดวามบทบญญตรบรองในกฎหมายรฐธรรมนญ ในขณะเดยวกนจากการ

ประเมนรปแบบการประทวงของพระสงฆขางตนพบวา มไดมนยทจะกอใหเกดความรนแรงอน

จะกระทบตอความสงบเรยบรอยของพลเมองและสงคม ยกตวอยางในกรณของการบรรจให

พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจาชาต พระสงฆกลมดงกลาวทไดแสดงความประสงค และให

เหตผลประกอบเพอเปนเครองมอในการตดสนใจ แตภายหลงทไมไดร บการสนองตอบ

พระสงฆเหลานนมไดมทาทเชงลบหรอแสดงออกดวยการทารายหรอทาลายสมบตทางราชการ

เพอตอบโต

อยางไรกตาม หากวเคราะหสถานการณการประทวงเพอเรยกรองความตองการของ

พระสงฆตงแต พ.ศ. ๒๔๗๕ เปนตนมานน พบวา บรรยากาศในการประทวงของพระสงฆเรมม

แนวโนมทรนแรงมากยงขน ทงเนอหา และวธการนาเสนอเนอหาตอนกการเมอง โดยประเมน

จากคาพด ทาททางพฤตกรรม และวธคดตางๆ ทแสดงออกมาผานเวทปราศรย การให

สมภาษณ และบทความการเขยนเพอตอบโตนกการเมอง ทงน ผวจยมองวา พระสงฆเหลานน

นาจะไดรบอทธพลทงจากพระสงฆในประเทศทนบถอพระพทธศาสนาเถรวาท ทงศรลงกา พมา

และกมพชา ในขณะเดยวกน ภาพลกษณของกลมคนทวโลกทประทวงเพอเรยกรองความ

ตองการดวยทาททรนแรงกนาจะมผลตอการทาทของพระสงฆในสงคมไทยเชนเดยวกน

ขอสงเกตประการหนงทนาสนใจคอ พระสงฆในสงคมไทยไดเขาไปเกยวกบนกการเมอง

และกจกรรมของพรรคการเมองชดเจนมากยงขนตงแตยค ๑๖ ตลาคมเปนตนมา ทงการลง

สมครรบเลอกตง และการเขาไปสนบสนนพรรคการเมองพรรคสงคมนยมแหงประเทศไทยโดย

การเปนหวคะแนน และหาเสยงใหพรรคดงกลาว ถงกระนน ในชวงเวลาดงกลาว ผนาทาง

การเมองคอนขางจะมทาทในเชงลบตอการเขาไปเกยวของของพระสงฆ และตอบโตดวยทาทท

รนแรงตอพฤตกรรมดงกลาว ถงแมวาจะมประชาชนบางสวนใหการสนบสนนกตาม

๑๒๓

เมอกลาวถงลกษณะการประทวงในชวงหลงสดของพระสงฆ ทเขาไปเกยวของและ

สมพนธกบกลมชนฝายเสอเหลองและเสอแดงนน สะทอนใหเหนวา พระสงฆไทยเรมเขาไปส

การเลอกขาง หรอเลอกพรรคการเมองทตวเองชนชอบเพม ในขณะทนกการเมองในพรรค

ตางๆ กลบมไดมทาททวพากษวจารณอยางรนแรงตอพฤตกรรมดงกลาวของพระสงฆ ตวแปร

สาคญอาจจะมาจากการทพรรคการเมองตางๆ นน ไดมกลมพระสงฆทเขาไปสนบสนนอยาง

ชดเจนอยแลว อกทงการเขาไปรวมของพระสงฆทาใหภาพลกษณของพรรคการเมองดงกลาว

เปนไปในเชงบวกมากยงขนในฐานะทจะนามาอางความชอบธรรมทางการเมอง ทาทเชนนสอด

รบกระแสของพระสงฆกบการเมองในประเทศทนบถอพระพทธศาสนาเถรวาท ทงศรลงกา พมา

และกมพชา

๓.๒.๖ บทบาทในการสนบสนนพรรคการเมอง

เมอวเคราะหบทบาทในการสนบสนนพรรคการเมองนน ผวจยพบวามประเดนทควร

แยกนาเสนอดงตอไปน

(๑) การเปนหวคะแนน และหาเสยงใหพรรคการเมอง สถานการณการเมองใน ป

พ.ศ. ๒๕๑๗ ถง ๒๕๑๙ นน เปนยคการพฒนา “ประชาธปไตยแบบครงใบ” ซงเปนการ

เผชญหนาระหวางระบอบประชาธปไตยกบระบอบสงคมนยม ซงชนชนนาในระบอบ

ประชาธปไตยแบบครงใบพยายามจะแยงชงบทบาทในการนาเพอบรหารจดการประเทศ ถง

กระนน ประชาชนบางกลม รวมไปถงพระสงฆฝายซายพยายามทจะนาเสนอการบรหารจดการ

ประเทศทมความยตธรรม เทาเทยม และเปนธรรมระหวางกลมคน หรอชนชนตางๆ มากยงขน

จงทาใหกลมไมวาจะเปนประชาชนทเปนนกศกษาหวกาวหนา ประชาชน และพระสงฆพยายาม

ทออกมาดาเนนกจกรรมทางการเมองทสอดรบกบอดมการณดงกลาว

ถงกระนน การทจะขบเคลอนอดมการณเพอไปสความเปนจรงนน จาเปนตองอยบน

ครรลองของการเมองในระบอบประชาธปไตย จงทาใหพระสงฆบางกลมไดเขาไปชวยสนบสนน

และสงเสรมทงทางตรงและทางออม เพอใหพรรคการเมองทกลมตนสนบสนนสามารถครองเสยง

ขางมากในสภาเพอบรหารประเทศได พระสงฆกลมดงกลาวคอ “ศนยกลางพระภกษและ

สามเณรแหงประเทศไทย” และ “ยวสงฆแหงประเทศไทย” ไดตดสนใจเขาไปเปน “หวคะแนน”

และ “รวมรณรงคใหเลอกพรรคสงคมนยมแหงประเทศไทย” ดงหลกฐานตามทปรากฏในการ

เลอกตงซอมกลางป พ.ศ.๒๕๑๘ ณ เขตพนทเลอกตงจงหวดเชยงใหม

๑๒๔

พระสงฆจานวน ๔ รป ซงเปนผแทนจากสมาชกของศนยกลางพระภกษและสามเณร

แหงประเทศไทย และของแนวรวมยวสงฆแหงประเทศไทยไดเดนทางไดไปชวยผสมครรบ

เลอกตงพรรคสงคมนยมแหงประเทศไทยรณรงคหาเสยง ในการน พระเหลานน ไดจารกไปตาม

หมบานในเขตเลอกตง นอกจากหาเสยงใหผสมครพรรคสงคมนยมแลว ยงไดชกจงใหชาวบาน

ไดตระหนกถงความจาเปนทจะตองใหมการปฏรปทดน ภยคกคาม และความชวรายของระบบ

ทนนยม จนกระทงเจาคณะปกครองชนเจาคณะอาเภอสอบสวนเนองจากมชาวบานนาความไป

รองเรยนเจาคณะอาเภอไดสอบถามถงพฤตกรรมในการออกมาหาเสยงชวยนกการเมอง

“พระภกษสงคราม” ซงเปนแกนหลกในพระสงฆจานวน ๔ รปไดตอบคาถามวา “พระสงฆยอมม

สทธทางการเมองเหมอนกน ครนฝายบานเมองสอบสวน ภกษกลมนกกลาวอางวา แม

พระพทธเจากทรงเลนการเมองเหมอนกน”๑๐๒

นอกจากนนแลว พระสงฆทง ๔ รป ไดไปเยยมเยยนวดในทองถนพนทตางๆ ของ

จงหวด และไดขอใหประชาชนไดใหความชวยเหลอโดยการสนบสนนพรรคสงคมนยมแหง

ประเทศไทย ในขณะเดยวกน พระสงฆกลมนไดแนะนาใหพระสงฆในทองถนดอแพงโดยการ

เอาหไปนาเอาตาไปไรตอคาสงของมหาเถรสมาคม๑๐๓ จนทาใหสมเดจพระสงฆราชไดรบสง

หนงสอพมพวาเปนการกระทาทไมสมควรและเปนการ “ลมผาเหลอง”๑๐๔

(๒) สนบสนนการตงพรรคการเมอง

“สมณะโพธรกษ” สานกสนตอโศก เคยเปนพระสงฆตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.

๒๕๐๕ ซงไดรบการเรยกขานวา “พระโพธรกษ” แตเนองจากคณะสงฆไดตงขอกลาวหาพระ

โพธรกษ และคณะวาไดกระทาการประพฤตผด และกอความเสยหายตอพระพทธศาสนาใน ๗

ประเดน กลาวคอ (๑)การลวงละเมดพระวนยถงขาดความเปนภกษ (๒) การประกาศคานพระ

วนยทหามอวดคณวเศษ (๓) การลวงละเมดกฎหมายบานเมอง (๔) การบอนทาลาย

พระพทธศาสนาและความมนคงของชาต (๕) การประกาศตนเลนการเมองและเกยวของกบ

๑๐๒ คามหโณ, พระพทธเจาเคยทรงเลนการเมองหรอไม, สยามรฐสปดาหวจารณ ปท ๒๒ ฉบบ

ท ๒, ๒๕๑๘: ๑๗. ๑๐๓ ดเพมเตมใน สมบรณ สขสาราญ, ความขดแยงทางการเมองและบทบาทของพระสงฆ,

(กรงเทพ: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, ๒๕๒๒). ๑๐๔ธรรมจกษ ฉบบวสาขบชา ๒๕๑๘, น. ๑๕-๑๗ อางใน สมบรณ สขสาราญ, ความขดแยงทาง

การเมองและบทบาทของพระสงฆ, (กรงเทพ: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, ๒๕๒๒).

๑๒๕

การเมองอยางเปดเผย (๗) การมงมนทาพระธรรมวนยใหวปรต และ (๗) การประกาศแยกตวไม

ขนตอการปกครองคณะสงฆไทย

ขอกลาวหาทง ๗ ขอนน ประเดนทนาสนใจคอ “การประกาศตนเลนการเมองและ

เกยวของกบการเมองอยางเปดเผย” ซงขอหานสอดรบกบหลกฐานเชงประจกษประการหนงคอ

“การรวมเปนสวนหนงในการสนบสนนการตงพรรคการเมองในชอ “พรรคพลงธรรม” ดงถอยคา

ทปรากฏในเสยงของสมณะโพธรกษเรอง “สนตอโศกผดกฎหมายจรงหรอ” มวนท ๑ วนท

๑๙ มถนายน ๒๕๓๑ ทวา

“คราวนนะ อาตมากเปดเผยไดวา อาตมาเหนวาคณจาลองเปนคนด

คณะพรรคททางานอยในพรรค แมจะเปนกรรมการพรรคกเปนชาวอโศก...ไม

ตองเอาอะไรกนมาก บานเลขท 65/1 ทอาตมาเปนเจา บานอยนนะมนเปนเรอง

ประวตศาสตรทแปลกประหลาดทสด บานนมผสมคร ส.ส.องวดน 8 คน..นแห

ละ เราจะเรมตนแลว งานอโศกนตอไปน งานการเมองเราจะทากนจรงๆ เราจะ

ตงศนย ศสก. ศนยสนบสนนงานการเมอง นเราจะตองตง พวกชาวอโศกน

จะตองไปเปนพนกงานทแทจรง... เพราะฉะนน คณะเราจะตองลงมอแลว ถง

เวลานแลวนนะ ฟงสงมาแลว ฟาประกาศตมาแลว ตองทา อาตมาเลยงไมออก

จรงๆ อาตมายงอยากใหพวกเรานพยายามพฒนาพวกเราใหเสยสละให

มากกวาน ลดโลภโกรธหลงใหนอยกวานอก รอไป พยายามตอนๆ ไมไดแลวน

สงตมมา “อโศกตองทา ชาไมไดกวานอกแลวลงมอ” พะยะคะ รบสงเลย เงก

เซยนฮองเตแลวอาตมากตองรบสงเงกเซยนฮองเตแลว ตองทางานการเมอง

แลว ตองทางานการเมองแลว แลวอาตมาจะทางานการเมอง งาน ก า ร เ ม อ ง

อรยะ...”

การนาพระพทธศาสนามาเปนเครองมอสาคญในการสรางฐานไปสการตงพรรคการเมอง

และเขาสแนวทางในการพฒนาการเมองดงกลาวนน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดตง

ขอสงเกตเอาไวอยางนาสนใจวา๑๐๕

๑๐๕ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), กรณสนตอโศก, พมพครงท ๔, (กรงเทพฯ: มลนธพทธ

ธรรม, ๒๕๓๑), คาปรารภ.

๑๒๖

“กรณสนตโศก โดงดงขนมาในชวงเวลาทมเหตการณสาคญทาง

การเมอง คอการหาเสยงเพอรบการเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร และ

ออฉาวในลกษณะทพวพนกบพรรคการเมองซงเปนเรองของความเปนฝกฝาย

เมอมผแสดงความคดเหนวากลาวตกเตอนกน หรอแมแตพยายามแถลง หรอ

ชแจงความจรง กมการกลาวหาวาเขาขางฝายโนนเขาขางฝายน หรอเปนการ

โจมตกลนแกลงกลาวรายกน เสยงทตอบโตกนไปมาทงสองฝาย กลาวไดวาม

ทงทเปนไปดวยเจตนาดมความบรสทธใจ และทเกดจากความมงรายหรอ

แรงจงใจแอบแฝงอยางใดอยางหนง ยากทคนทวไปจะแยกไดวาใครจรงใครเทจ

ใครมงรายใครมงด อยางไรกตาม สงทนาสงสยกคอ ในทามกลางสถานการณ

เชนน ทงผแสดงและผด มใครสกกคนทเขาใจความเปนจรง และมหลกการใน

การวนจฉยเหตการณและพฤตกรรมอยางถกตอง”

ถงกระนน คามหโณ (นามแฝง) ไดนาเสนอบทความ เรอง ”พระพทธเจาทรงเลน

การเมองหรอไม?” โดยอธบายในประเดนนเอาไวคอนขางจะสอดรบกนวา๑๐๖

“การแสดงตนอยางเปดเผยของพระสงฆในดานทางการเมอง จงถอวา

ผดหลกพระธรรมวนย การตอสทางการเมองนนเปนวชาชพขนานหนง และ ได

ใหทศนะไวเมอครงทมขาวพระสงฆออกไปหาเสยงชวยนกการเมองพรรคหนง

วา การเมองนนอยางนอยม 2 ฝายซงยอมมความเหนไมตรงกน หากหาเสยง

ชวยพรรค ก.กจะกลายเปนปฏปกษตอพรรค ข. โดยจารตของพระสงฆตาม

หลกพระพทธศาสนาแลว พระสงฆยอมเปนมตรกบทกคน ไมเขาขางฝายใด

ฝายหนง ถาไปเขาขางฝายใดกจะกลายเปนขอโจมตของฝายตรงขาม และ

การเมองเปนอาชพอยางหนงของชาวบานพรสงฆจะลดตวมาอาสารบใช

ชาวบานในอาชพของเขาผดหลกพระวนย”

สถานการณทพระสงฆเขาไปเกยวของกบการเมองโดยการรวมตงพรรคการเมองนน

ถอวาเปนกรณศกษาครงแรกในประวตศาสตรของคณะสงฆไทย เพราะหากจะมอง

ประวตศาสตรหลกจากการทพระเทศไทยเขาสการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยนน

๑๐๖คามหโณ, พระพทธเจาเคยทรงเลนการเมองหรอไม, สยามรฐสปดาหวจารณ ปท ๒๒ ฉบบท

๒, ๒๕๑๘: ๑๗.

๑๒๗

พระสงฆจานวนหนงไดเขาไปเกยวของในรปแบบทไมคอยเปนทางการ ทงในเชงของการ

สนบสนนและสงเสรม โดยอาจจะเขาไปรวมกจกรรมทางการเมองในแงของการเรยกรอง และ

ชวยเหลอพรรคการเมอง แตประเดนของสมณะโพธรกษนนมความชดเจนในการเข าไป

ดาเนนการตงพรรคการเมอง และดาเนนนโยบายทางการเมองคอนขางจะชดแจง แมในยค

ปจจบนทคณะของสมณะโพธรกษจะไมไดเปนพระสงฆตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.

๒๕๐๕ แตไดดาเนนการกจกรรมทางการเมองอยางชดแจงมาโดยตลอด และถอไดวามความ

คลองตวมากยงขนในการเขารวมกจกรรมทางการเมองกบกลมการเมองอนๆ ทมอดมการณ

ทางการเมองทสอดรบกน

๒.๖.๗ บทบาทในการลงสมครรบการเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร

หลงจากมหาเถรสมาคมไดออกคาสงหามพระสงฆยงเกยวกบการเมองไมวารปแบบๆ ก

ตามไดเพยง ๗ วน หนงสอพมพไทยรฐไดนาเสนอขาววา๑๐๗ “ในวนเปดรบสมครผสมครรบ

เลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรทจงหวดนครศรธรรมราช ไดมพระรปหนงชอวา “พระผอง

จรปญโญ” ไดขอยนใบสมครรบเลอกตงดวย ในการเลอกตงคราวเดยวกนน หนวยงานรฐ

หนวยหนงไดรายงานตอรฐบาลวา พรรคสงคมนยมแหงประเทศไทย ไดตดตอกบพระภกษรป

หนงซงเปนกรรมการบรหารรบผดชอบดานการประชาสมพนธพทธศาสนกชนแหงประเทศไทย

เพอขอใหระดมกาลงสนบสนนในหมพระสงฆและประชาชนใหแกพรรค และเพอเปนการตอบ

แทนทพรรคสงคมนยมแหงประเทศไทยไดสงพระรปแบบนเปนผสมครเลอกตงในภาคอสานใน

นามพรรค๑๐๘ ในขณะเดยวกน พระผองไดใหสมภาษณหนงสอพมพวา “อดมการณสงคมนยม

เหมาะสมทสดทจะนามาใชแกไขปญหาระบบการปกครองเศรษฐกจของสงคมไทย และ

อดมการณนมไดเปนปฏปกษตอพระพทธศาสนา”๑๐๙ อยางไรกตาม ผสมครทงสองมไดรบการ

เลอกตงในครงนแตประการใด

แรงผลกดนเกดจากอดมการณทางการเมองทสอดรบกบวตถประสงคในการกอตง

“สหพนธพทธศาสนกแหงประเทศไทย” ทจดตงใน พ.ศ. ๒๕๑๗ ทเนนการตอสและผดงไวซง

ความยตธรรม รกเอกราช ประชาธปไตย และความเปนธรรม โดยกลมนพยายามจะอธบาย

๑๐๗ หนงสอพมพไทยรฐ, ๒๙ พฤศจกายน ๒๕๑๗. ๑๐๘ ขอมลจากเอกสารลบของหนวยราชการ ดเพมเตมใน สมบรณ สขสาราญ, ความขดแยงทาง

การเมองและบทบาทของพระสงฆ, อางแลว. ๑๐๙ หนงสอพมพไทยรฐ, อางแลว.

๑๒๘

ความชอบธรรมในการเขาไปดาเนนกจกรรมดงกลาววา “พระสงฆไมควรจะหนหลงใหกบสงคม

และแสวงหานพพานเฉพาะตน แตตองใหบรการแกสงคม ในสภาวะการตอสและการกดขท

รนแรง พระสงฆจะตองยนอยขางชนชนทถกกดข ซง ไดแกชาวไร ชาวนา กรรมกร และ

ขาราชการชนผนอย๑๑๐

ในประเดนขอคาถามทวา “กจกรรมทพระสงฆเขามามสวนรวมนนมลกษณะเปน

กจกรรมทางการเมอง” พระสงฆกลมนไดนาเสนอวา “การเมองเปนเรองทครอบคลมวถชวตของ

มนษยทกแงทกมม และไมมใครอยนอกการเมองได การกลาวอางวา การเมองเปนเรองทางโลก

และพระสงฆอยเหนอการเมองนนเปนการปฏเสธความรบผดชอบ และความเปนจรง”

ประเดนทนาวเคราะหคอ “ขอเปรยบเทยบระหวางการทพระสงฆไทยในยคน และ

พระสงฆประเทศศรลงกา” ซงไดชอวาเปน “พระนกการเมอง” (Political Monks) นน มรปแบบ

และวธการตอสทมความแตกตางกนตามตวแปร และบรบททางการเมองและสงคม ในขณะท

พระสงฆประเทศศรลงกาทเขาไปเกยวของกบการเปนนกการเมองนน ตวแปรสาคญคอ

“ประเดนชาตพนธ” ทมงเนนแนวทางศรลงกาเทานน (Singhalese Only) และ “ประเดนการ

ตอสทางศาสนา” ซงพระศรลงกาเหนนกการเมองไมไดมความตระหนกรทจะปกปองเพอความ

อยรอดของพระพทธศาสนา จงตดสนใจเขาสการเปนนกการเมองเตมตว เพอจะไดเขาไปทา

หนาทในการกาหนดนโยบายและนาเสนอแงมมทสะทอนความตองการของพระสงฆไดอยางเตม

รปแบบและเปนทางการมากยงขน

ในขณะทพระสงฆไทยในยคน เปนพระสงฆฝายซาย (Liberal) มความตนตวทาง

การเมองสง โดยเฉพาะอยางยง การมองเหนความไมเทาเทยม และเปนธรรมระหวางชนชน

ตางๆ ทอาศยอยรวมกนในสงคม และทนาสนใจคอ พระสงฆกลมนมภมลาเนามาจากภาคใต

และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงรบรปญหาของความไมเสมอภาค จงพยายามทจะนาเสนอ

เพอใหนาไปสการรบรของสงคม ซงจะนาไปสการแกไขรวมกนในลาดบตอไป

ถงแมวา กฎหมายรฐธรรมนญจะไมเปดพนทใหพระสงฆมสทธใ นการเลอกตง

สมาชกสภาผแทนราษฎร แตการทพระสงฆฝายซายทตดสนใจเขาสการเปนนกการเมองอยาง

เตมรปแบบนน ตวแปรสาคญททาใหพระสงฆกลมนมงมนทจะทางาน และแสดงออกในลกษณะ

๑๑๐ สมบรณ สขสาราญ, ความขดแยงทางการเมองและบทบาทของพระสงฆ, อางแลว, น. ๑๐-๑๑.

๑๒๙

เชนน คอ (๑) พระสงฆกลมนอาจจะตความความวา กฎหมายไมไดปดพนท ใหลงสมครรบ

เลอกตงเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร แมจะไมใหมสทธในการเลอกสมาชกสภาผแทนราษฎร

(๒) “บรบททางการเมองในระบอบประชาธปไตย” ซงกาลงเผชญหนากบแนวทางการปกครอง

แบบสงคมนยม เพราะพระสงฆทศกษาและมความรแนวทางดงกลาว จงมพนทในการ

แสดงออกทางความคด และการเลอกทจะตดสนใจแสดงออกทางการเมองมากยงขน

โดยเฉพาะอยางยง การตนตวของนกศกษา และกลมคนรนใหมทมงหวงใหเกดการเปลยนแปลง

ไปสระบอบประชาธปไตยทสมบรณแบบ ซงพระสงฆกลมนลวนมแนวโนมทสอดรบกบ

ประชาชนในสงคมทเรยกรองตอผนาในยคนนเชนเดยวกน

สรปแลว บทบาทของพระสงฆกบการเมองในสงคมไดแบงออกเปน ๒ ยค คอ (๑) ยค

สมบรณาญาสทธราชภายใตการปกครองของพระมหากษตรย และ (๒) ยคประชาธปไตยภายใต

การปกครองรฐโดยกลมคนทไดรบการเมองการสรรมาจากประชาชนซงเปนประชาธปไตยใน

รปแบบตวแทน (Representative Democracy) นน พบวา ทงสองยคมรปแบบการนาเสนอ

บทบาทสอดรบกนในหลายประเดน บทบาททสอดรบกบอยางมนยสาคญคอบทบาทในการเปน

ทปรกษา การชแนะ การไกลเกลยประนประนอมขอพพาท การชวยเหลอรฐ และตอบสนอง

นโยบายของรฐ ขอสงเกตทบทบาทในดานการใหคาปรกษาระหวางพระสงฆกบนกการเมองใน

ยคประชาธปไตยไมไดเปนสงทยดโยงเปน “ธรรมบญญต”อกตอไป ซงแตกตางจากยค

สมบรณาญาสทธราชยทผปกครองไดปฏบตตามกรอบของจกรวรรดวตร ภายใตหลกการ “ปร

ปจฉา” ทเปนหลกการสาคญประการหนงซงผปกครองตองยดถอและปฏบตตาม บทบาทในการ

เปนทปรกษา

ในขณะทบทบาทในการดอแพงตอผปกครอง ทงการแสดงออกดวยการประทวง หรอ

แขงขนตออานาจรฐไดปรากฏใหเหนรองรอยตงแตสมยสมเดจพระนารายณมหาราชจนถงยค

รตนโกสนทรสมยกลาง และตอเนองไปจนถงยคเปลยนผานไปสระบอบประชาธปไตย จนเขาส

ระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยตามกฎหมายแลว พระสงฆเรมเขาไปสมพนธกบการ

ประทวงเพอเรยกรองความตองการจากผนาทางการเมองชดเจนมากยงขน ทงการเรยกรอง

ความชอบธรรมใหแกพระพมลธรรม (อาจ อาสภะมหาเถระ) และการประทวงรวมกบกลม

ชาวนาเพอเรยกรองความชอบธรรม และชใหเหนถงความไมเปนธรรมทชนชนกรรมการไดรบ

การขดรดจากชนชนนายทน

๑๓๐

แนวคดในการแสดงออกเชนนทาใหเกดการปะทะกนทางความคด อดมการณและการ

แสดงออกระหวางพระสงฆสองกลม ทงกลมพระสงฆฝายซายซงนาโดยพระมหาจด และพระ

มหาผอง และพระสงฆฝายขวาซงนาโดยพระกตตวฑโฒ ซงฝายแรกไดเขารวมกบกจกรรม

ทางการเมอง ทงการสนบสนนพรรคการเมอง และการลงสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาผแทน

ราษฎร ในขณะทฝายหลงไมเหนดวยกบทาทดงกลาว เพราะมองวาเปนการสนบสนนพรรค

สงคมนยมแหงประเทศไทยทฝกฝายการเปนคอมมวนสต จนเปนทมาของคาวา “ฆา

คอมมวนสตไมบาป” และนาไปสการเปดพนทใหรฐบาลไดดาเนนการปราบปรามกลมพระสงฆ

และประชาชนทเหนตางทางการเมองอยางรนแรงในเวลาตอมา

จากรองรอยของความเหนตางทางการเมองของพระสงฆทงสองกลมทเลอกสนบสนน

อดมการณ วธคด และวธปฏบตของนกการเมองในยคนน ไดกอใหเกดพฒนาการทางความคด

และการกระทาตงแตบดนนจนถงปจจบน ในยคปจจบนน พระสงฆในสงคมไทยทงกระแสหลก

และกระแสรองมทาททเขาไปสนบสนน และรวมกจกรรมทางการเมองอยางเปดเผยกบพรรค

การเมอง หรอกลมการเมองทสอดรบกบวธคด และอดมการณของแตละกลมทเกดขนในสงคม

ทงกลมฝายซายคอกลมทอางตวเองวา “กลมเสอแดง” ทมงเนนอดมการณและความเชอตาม

ระบอบประชาธปไตย และกลมฝายขวา คอกลมทอางตวเองวา “กลมเสอเหลอง” ทมงเนน

การเมองแบบอนรกษ และเนนความเปนแบบชาตนยม

อยางไรกตาม บทบาทของพระสงฆทเขาไปเกยวของ และดาเนนกจกรรมกบ

นกการเมอง หรอกลมการเมองตางๆ นน ไดกอใหเกดคาถามในวงกวาง ในขณะเดยวกน มหา

เถรสมาคมไดออกกฎหามมใหพระสงฆเขาไปเกยวของกบการเมองในรปแบบตางๆ ถงกระนน

พระสงฆทงฝายขวา และฝายซายมไดมทาทสนองตอบตอกฎเกณฑและระเบยบดงกลาว

เทาทควรจะเปน ยงไปกวานน พระสงฆทงสองกลมพยายามทจะอธบาย และตความหลกการ

พระธรรมวนยเพอยนยนเพอใหเกดความชอบธรรมวา สามารถเขารวมกจกรรมดงกลาวได

คาถามทนาสนใจคอ “พระพทธเจาและพระสาวก” ทรงมบทบาททเกยวของกบ

นกการเมองอยางไร? และดาเนนการอยฐานคด และหลกการอะไร? ซงการเขาใจแงมมเหลาน

จะทาใหเราสามารถตอบไดวา บทบาททพระสงฆดาเนนการอยในปจจบนสอดรบกบ

พระพทธเจา และพระธรรมวนยหรอไม? และบทบาททพระสงฆกบการเมองในอนาคตควรจะ

เปนไปในทศทางใด? จงจะเหมาะสมกบสถานการณทางการเมองและสงคมในระบอบ

ประชาธปไตย

บทท ๔

บทบาทพระสงฆกบการเมองในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท

ในบทท ๒ และ บทท ๓ ผวจยไดตอบค าถามหลกเกยวกบประเดนทวา “พระสงฆใน

ประเทศ ศรลงกา พมา กมพชา และประเทศไทย” เขาไปแสดงบทบาททางการเมองในประเดน

ใดบาง ซงการตอบค าตอบดงกลาว ไดกอใหเกดแงมมในเชงบวกตอการทจะน าเสนอในบทท

๔ ซงเปนบททถอไดวา เปนตวแปรส าคญอยางยงในงานน เหตผลทบทนมความส าคญเพราะ

ผวจยก าลงจะน าเสนอกรอบ และทศทางทถอไดวาเปน “มาตรวด” และ “เกณฑส าคญ” เพอทจะ

น าหลกการในบทนไปตอบประเดนปญหา และขอสงสยของนกคด นกวชาการ และนกการเมอง

ทว ไปวา “บทบาทใดบางท เ ปนบทบาททพงประสงค และสอดรบกบขอ เทจจรงใน

พระพทธศาสนาเถรวาท” ซงหลกฐานทจะน ามายนยน และตอบปญหาดงกลาวในโลก

พระพทธศาสนาเถรวาทคอ “คมภร” ทถอไดวาเปนฐานรองรบการอธบาย และตความการแสดง

บทบาทของพระสงฆกบการเมองในบรบทตางๆ วา ถกตอง และเหมาะสมหรอไม? อยางไร?

การทจะตอบวา พระสงฆในสมยพทธกาลเขาไปแสดงบทบาททางการเมองอยางไร?

จ าเปนตองเขาใจค าวา “การเมอง” ในบรบทของพระธรรมวนยอยางรอบดาน เพอทจะจดวาง

ทาทและบทบาทของพระสงฆตอการเมองอยางถกตองและเหมาะสม อกทง จะเกดผลตอการ

น าหลกการเหลานไปตอบค าถามในประเดนอนๆ วา หากจะขยายพนทในการตความนน ควรจะ

วางอยบนเกณฑอะไร? ซงเกณฑเหลานจะเปนฐานรองรบการเขาไปสมพนธกบการเมองใน

แงมมตางๆ อกทง จะกอใหเกดการวางทาทในเชงบวก และการประยกตใชหลกการเหลานให

สอดรบกบสภาวการณของสภาพทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมในปจจบนและอนาคตตอไป

ค าถามมวา “รฐ และการเมองการปกครองในความหมายของพระพทธศาสนาคอ

อะไร?” มเนอหาคาบเกยว หรอสอดรบกบแนวคดทวไปหรอไม? อยางไร? การเขาใจในมม

เหลาน จะท าใหเราสามารถตอบค าถามไดวา พระสงฆในสมยพทธกาลไดแสดงบทบาทภายใต

บรบทเหลานอยางไร? ซงการแสดงบทบาทในแตละประเดนนน ด ารงอยบนพนฐานของพระ

ธรรมวนยในประเดนใดบาง?

๑๓๒

๔.๑ รฐ และการเมองการปกครองในความหมายของพระพทธศาสนาเถรวาท

ค าวา รฐ ตรงกบภาษาบาลวา “รฏฐ” แปลวา แวนแควน หรอประเทศ๑ เทาท

สงเกตในพระไตรปฎกโดยสวนมากแลวมกจะใชค าวา แควน เชน แบงเขตการปกครองในชมพ

ทวปแบงออกเปน ๑๖ แควน (รฐ) ไดแก องคะ มคธ กาส... อวนต คนธาระ กมโพชะ๒

นอกจากนยงมค าทใชแทนกนได ทใชในพระไตรปฎกเชน มหาชนบท ราชธาน มหานคร พระนคร

หรอ เมอง ทงหลายเหลานลวนแตเปนค าทมความหมายเดยวกนกบรฐทงสน ในเรอง

ความหมายของรฐ พระองคมไดตรสความหมายของรฐเอาไวโดยตรง แตเทาทไดประมวลจาก

บรบทแหงค าสอน โดยเฉพาะในบรบททเกยวของกบแนวคดทางการเมอง ท าใหพอสรปไดวา

รฐในทรรศนะของพระพทธเจา ไมไดเปนอะไรมากไปกวาสถานทคนหาสจธรรม และการอยดกน

ดของประชาชน๓

สวนค าวา “การเมอง” หรอ “political” ความหมายทวไปไดตกรอบใหหมายถง

“นครรฐซงเปนการรวมตวกนทางการเมองทใหญกวา ระดบครอบครวหรอเผาพนธ นครรฐใน

กรกสมยโบราณ ไดแก เมองเอเธนสและสปารตา เปนตน”๔ รวมไปถงรฐ นคร อาณาจกร หรอ

บานเมอง๕ หากน าค าเหลานมาอธบายเทยบเคยงกบคมภรพระพทธศาสนาอาจจะมนยทสอด

รบกบค าวา “รฐ ประเทศ หรอชาต” ซงตรงกบค าวา “รฐ” หรอ “แวนแควน” ในพระพทธศาสนา

และตรงกบภาษาบาล ๒ ศพท คอ รฏฐ และ วชต ดงน

๑ สชพ ปญญานภาพ, พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา ไทย-องกฤษ องกฤษ-ไทย, พมพ

ครงท ๖, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพเรอนแกวการพมพ, ๒๕๓๕), หนา ๒๑๒.

๒ อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๗๑/๒๘๘.

๓ Phramaha Chanya Khongchinda, The Buddha’s Socia-Politial Ideas, (New Delhi : Mrs. Nirmal Singal for NAVRANG, 1993), p. 72-73.

๔ Prof. S.N., Modern Comparative Politics, ( New Delhi : Prentice Hall of India Prive Ltd., 1999), p 4.

๕ รอยต ารวจเอก หมอมหลวง สนธกร วรวรรณ, “นยทางการเมองในวรรณกรรมเรองศรธนญชย”, วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาการปกครอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๒), หนา ๘.

๑๓๓

(๑) ค าวา “รฏฐ” แปลวา ประเทศ หรอ แวนแควน๖ สวนมากแลวในพระไตรปฎก

ฉบบภาษาไทยมกจะใชค าวา “แควน” มากกวาค าวา รฐ แตค าวา “รฐ” กมใชเหมอนกน เชนค า

วา “พระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐ”๗ เปนตน นอกจากน ค าวา “รฏฐ” ยงสามารถแปลไดอก

นยหนงวา “บานเมอง” วเคราะหศพทไดวา “รฐนต เอตถ นคราทโยต รฏฐ ” แปลวา พนทส าหรบ

ตงบานเมองเปนตน๘

(๒) ค าวา “วชต” แปลวา แวนแควน รฐ หรอบานเมอง สามารถวเคราะหศพทไดวา

“นาคเรห วชนตพพนต วชต ” แปลวา แวนแควนทประชาชนควรชนะอยางเดดขาด (คอ ถอ

ประชาชนเปนใหญ) ชอวา “วชตะ” ตวอยางเชน กนต อนาคตา จ อรหนโต วชต อาคจเฉยย

อาคตา จ อรหนโต วชเต ผาสวหเรยย แปลวา ท าอยางไร พระอรหนตทยงไมมา พงมาสแวน

แควนของเรา ทานทมาแลวพงอยอยางผาสกในแวนแควน๙

ดงนน ค าวา “รฐ” และ “วชตะ” ทหมายถง ประเทศ หรอแวนแควน จงมความ

หมายถงเมองใหญ ๆ ทประกอบไปดวยหมบาน ต าบาล จงหวด กลาวคอ มองคประกอบจาก

การอยรวมกนของหมมนษยจากครอบครวแลวเพมจ านวนมากขนจนเปนแวนแควน มศพททาง

ภาษาบาลมากมายทอธบายถงการอยรวมกนของมนษยในสงคม เชน คาม๑๐ นคม๑๑ นคร๑๒

และชนบท๑๓

๖ สชพ ปญญานภาพ, พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา ไทย-องกฤษ องกฤษ-ไทย, พมพ

ครงท ๖, (กรงเทพฯ : โรงพมพเรอนแกวการพมพ, ๒๕๓๕), หนา ๒๑๒.

๗ ว.มหา. (ไทย) ๑/๒๓๑/๒๔๖, ว.มหา. (ไทย) ๒/๖๑๘/๑๓๙, ว.ม. (ไทย) ๔/๕๕/๖๕, ว.ม. (ไทย) ๕/๒๔๒/๒, ว.จ. (ไทย) ๗/๒๕๐/๑๒, ข.ส. (ไทย) ๒๕/๕๕๓/๖๓๒.

๘ พระมหาสมปอง มทโต, คมภรอภธานวรรณนา, พมพครงท ๒, (กรงเทพฯ : บรษท ประยรวงศพรนตง จ ากด, ๒๕๔๗), หนา ๒๕๙.

๙ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๓๔/๘๐.

๑๐ ค าวา “คาม” หมายถง “บาน” หรอ “หมบาน” เชน “ทานพระมหาโมคคลลานะ ก าลงนงงวงอยทหมบานกลลวาลมตตคาม แควนมคธ อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๖๑/๑๑๖. หรอ “ไดเสดจถงถนคามหมบานพราหมณในแควนมลละ” ข.อ. (ไทย) ๒๕/๖๙/๓๑๗.

๑๑ ค าวา “นคม” หมายถง “หมบานใหญ” หรอ “ต าบล” เชน “แมเรากจกไปยงต าบลอรเวลาเสนานคมเพอแสดงธรรม” ว.ม. (ไทย) ๔/๓๒/๔๐, ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๔๑/๑๘๐.

๑๓๔

ค าวา ‚การเมองการปกครอง‛ ในความหมายของบาล หมายถง “รฏฐปสาสน รฏ

ปสาสโนปาย รฏฐปสาสน ประกอบขนจากค าวา รฏฐ+ปสาสน ค าวา รฏฐ แปลวา รฐ, แควน,

ประเทศ ปสาสน แปลวา ปกครอง น าค าวา รฏ สมาสกนเขาเปน รฏฐปสาสน ใชในภาษาไทย

แผลงเปนรฐประศาสน ความหมายก าหนดตามปจจบน หมายถง ‚การบรหารรฐกจ เรยกทบ

ศพทวา รฐประศาสนศาสตร วาดวยการบรหารภาครฐ, การบรหารจดการภาครฐ, การจดการ

ภาครฐ, การบรหารราชการ, การบรหารราชการแผนดน‛๑๔ รฏฐปสาสโนปาย ประกอบขนจาก

ค าวา รฏฐ+ปสาสน+อปาย รฏฐ+ปสาสน แปลตามทแปลขางตน อปาย แปลวา อบาย, วธการ,

การด าเนนการ รฏฐปสาสโนปาย แปลอทอปายสนธกบปาสนเปน ปาสโนปาย น าค าวา รฏฐมา

สมาสกนเขาเปนรฏฐปสาสโนปาย ใชในภาษาไทยแผลงเปนรฐประศาสโนบาย ความหมาย

เดยวกนกบค าวา รฏฐปสาสน

ค าวา ‚รฏฐปสาสน‛ นน าถอยค าทใชในคมภรพระพทธศาสนามาดดแปลงใช ซงใน

คมภรทานใชถอยค าแยกจากกนมไดสมาส เชน อถโข ภกขเว ราชา ขตตโย มทธาวสตโต

...ชนปท ปสาสต๑๕ แปลวา ภกษทงหลาย ครงนน … กษตราธราชผไดรบมรธาภเษกแลว ...

ทรงปกครองประชาราษฎร๑๖ ค าวา ชนปท ในขอความนมความหมายเทากบค าวา รฏฐ และอก

ประเดนคอ ปรมญจ ทส ราชา ธตรฏโฐ ปสาสต. ทกขณญจ ทส ราชา วรโฬห ตปปสาสต. ปจ

ฉมญจ ทส ราชา วรปกโข ปสาสต. อตตรญจ ทส ราชา กเวโร ตปปสาสต.๑๗ แปลวา ทาว

ธตรฐปกครองทศตะวนออก ทาววรฬหกปกครองทศใต ทาววรปกษปกครองทศตะวนตก ทาว

กเวรปกครองทศเหนอ๑๘ จากขอความนทาวมหาราชทง ๔ ปกครองดแลทศทง ๔ ประยกต

๑๒ ค าวา “นคร” หมายถง “เมอง” หรอ “กรง” เชน “กสนาราเปนเมองเลก เมองดอน เมองกง” ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๐/๑๕๘.

๑๓ ค าวา “ชนบท” หมายถง “บานเมอง” หรอ “ประเทศถนฐาน” ในทนหมายถง เขตปกครองทประกอบดวย เมอง (นคร) หลาย ๆ เมอง ตรงกบค าวา แควน หรอรฐในปจจบน เชน “เสดจจารกไปในหมบาน นคม ชนบท (แควน) และราชธานทงหลาย ท.ม. (ไทย) ๑๐/๕๕/๓๑.

๑๔ ทมา : http://th.wikipedia.org/wiki (๒๕ มกราคม ๒๕๕๓.)

๑๕ ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) ๑๑/๙๐/๕๕.

๑๖ ดรายละเอยดใน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๙๐/๖๖.

๑๗ ท.ม. (บาล) ๑๐/๓๓๖/๒๑๙-๒๒๐.

๑๘ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๓๖/๒๖๔-๒๖๕.

๑๓๕

ความหมาย กเทากบการปกครองแบบมบคคลดแลปกครองในทศทง ๔ เชนมผวาราชจงหวด ม

นายอ าเภอ ตามระบอบการปกครองในปจจบน

จะเหนวา รฐ (State) ยงมความหมายใกลเคยงกบค าวา ประเทศ และชาต ท าใหค า

ทง ๓ นมความหมายทมจดรวมกน แตในขณะเดยวกนกมจดทแตกตางกน ความส าคญของค า

วา “ประเทศ” เนนอยทดนแดนและสภาพภมศาสตร สวนค าวา “ชาต” เนนอยทประชาชน

ความรสกนกคดและผลประโยชนรวมกนของประชาชน ค าวา “รฐกจ” คอ การจดการกจการ

บานเมอง โดยอาศยอ านาจหนาทอยางใดอยางหนงทมอยด าเนนการใหบรรลเปาหมาย หรอ

ผลประโยชนของประชาชน สวนค าวา “การปกครอง” (Government) ตรงกบค าวา “ปรหาร”

หรอจะใชค าวา “ปสาสน” หมายถง การแนะน า การสงสอน การปกครอง การคมครอง

ควบคมดแลโดยการใชกฎระเบยบควบคม

สรปแลว เมอน าประเดนเรอง “รฐ และการเมองการปกครอง” มาอธบายรวมกน เรา

จะพบค าตอบทโลกของตะวนตก ตะวนออก และพระพทธศาสนาไดใหความหมายทวไป

เกยวกบรฐ และการเมองการปกครองทง ๒ ความหมาย กลาวคอ (๑) ความหมายของการเมอง

ในฐานะทเปนวธการ (Means) และ (๒) ความหมายของการเมองในฐานะทเปนเปาหมาย

(Goal) กลาวคอ กลมหนงมองวา การเมองเปนงานของรฐหรองานของแผนดนโดยเฉพาะ๑๙ ท

ตองใชเครองมอหรอวธการในการแบงปนทรพยากร การจดหรอการกระท าเพอใหคนจ านวน

มากอยกนโดยปราศจากปญหา โดยไมตองใชอาชญา๒๐ อยางมศาสตร และศลปในการบรหาร

กจการบานเมอง๒๑ โดยเนนการแสดงออกทางความคด กจกรรม และการกระท าตาง ๆ ท

เกยวพนกบการใชอ านาจเพอการบรหารรฐกจ๒๒ รวมไปถงการจดระเบยบสงคม ในฐานะเปน

๑๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), กรณสนตอโศก, พมพครงท ๖, (มปพ., ๒๕๓๑), หนา

๓๓.

๒๐ พทธทาสภกข, ธรรมะกบการเมอง, (กรงเทพฯ : การพมพพระนคร, ๒๕๒๒), หนา ๗๖.

๒๑ เดโช สวนานนท, พจนานกรมศพทการเมอง, (กรงเทพฯ : หนาตางสโลกกวาง, ๒๕๔๕), หนา ๔๑.

๒๒ สมบรณ สขส าราญ, พทธศาสนากบความชอบธรรมทางการเมอง, งานวจยล าดบท ๒๕, (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๔-๕.

๑๓๖

วธการควบคมทางสงคมอยางเปนทางการ (Formal Social Control)๒๓ ในขณะทอกกลมหนง

มองการเมองวาเปนเปาหมายส าคญอยทการกนดอย ความสงบเรยบรอย อยดวยกนโดยไมตอง

ใชอาชญา๒๔ รบผดชอบ และพงตวเองได เคารพกฎกตกา และความแตกตาง ใหเกยรต มจต

อาสา มความส านกรบผดชอบ และมสนตวฒนธรรม๒๕

ประเดนทนาสนใจเปนอยางยงคอ เมอกลาวถงการเมอง ประเดนทส มพนธกบ

การเมองอยางแยกไมออกคอ ค าวา “การปกครอง” และ “รฐ” สงทตองท าความเขาใจใน

เบองตนนน ค าวา “รฐ” กนพนทครอบคลมค าวา “การเมองการปกครอง” เพราะกจกรรม

การเมองการปกครองนนมการด าเนนการและกระท าการภายใตค าวา “รฐ” ดวยเหตน รฐจงม

องคประกอบทส าคญ ๔ ประการ คอ (๑) ประชากร (Population) (๒) ดนแดน (Territory) (๓)

รฐบาล (Government) และ (๔) อ านาจอธปไตย และความเปนอสระ (Sovereignty and

Independence)

ฉะนน “การเมอง” ทผวจยจะอธบายตอไปน จงครอบคลมทงความหมายของ

การเมองในฐานะทเปนวธการ และความหมายในฐานะทเปนเปาหมายดงรายละเอยดขางตน

ซงพระสงฆไดเขาไปแสดงบทบาทตอนกการเมอง การน าเสนอแนวทางการบรหารบานเมอง

ของผน าทางการเมอง การรวมเปนสวนหนงของรฐในการพฒนาพลเมอง รวมไปถงการน าเสนอ

หรอแสดงออกตอรฐในกรณทรฐกระท าการอยางใดอยางหนงทไมสอดรบกบธรรม

๒๓ จ านงค อดวฒนสทธ และคณะ, สงคมวทยา, (กรงเทพฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๓๓), หนา ๑๐๑.

๒๔ ดใน พทธทาสภกข, ธรรมะกบการเมอง, อางแลว.

๒๕ ปรญญา เทวานฤมตร, “การศกษาเพอความเปนพลเมอง”, ใน ความเปนพลเมองกบอนาคตของประชาธปไตยไทย, (นนทบร, สถาบนพระปกเกลา,๒๕๕๕), น. ๒๔๓-๒๖๒.

๑๓๗

๔.๒ บทบาทของพระพทธเจาและพระสาวกกบการเมองในสมยพทธกาล

ค าวา “พระสงฆ” ในหวขอหลกของการน าเสนอนน ผวจยหมายถง “พระพทธเจากบ

พระสาวก” ซงเกยวของและสมพนธกบนกการเมองการปกครองในชอของพระราชา และ

พระมหากษตรย พระองค และพระสงฆทกรปในฐานะทเปน “พลเมองของรฐ” ไดวางสถานะ

ภายใตกรอบของการสรางประโยชนใหแกสงคมใน ๓ มต คอ (๑) ประโยชนของตวเอง (๒)

ประโยชนของหมญาต และ (๓) ประโยชนของชาวโลก ซงประโยชนในขอท ๓ เปนประเดนท

พระพทธเจาไดตรสย าในมารกถาวา “เธอทงหลาย จงเทยวไปเพอเกอกล เพอความสข และเพอ

อนเคราะหชาวโลก” กลาวคอ เมอพระสงฆไดศกษาธรรม เรยนรธรรม ปฏบตธรรมแลว จงม

ภาระหนาทส าคญทถอไดวาเปน “ภารกจ หรอบทบาทหลก” คอ “การเผยแผธรรม” ๒๖ เพอน า

ธรรมไปประกาศ และน าเสนอใหแกชาวโลก ซงการเผยแผไมไดจ ากดตวอยเฉพาะการน าเสนอ

ธรรมเทานน หากแตมงเนนใหพระสงฆ หรอแมกระทงพระองคเองไดน าประชาชนเขาสวถชวต

โดยการปฏบตเพอใหเกดผลทงในชวตของตว และความสนตสขของสงคม

จะเหนว า ตลอดระยะเวลา ๔๕ พรรษาทพระองคไดตดสนใจประกาศ

พระพทธศาสนาตามค าอาราธนาของพระพรหมนน พระองคไดเกยวของกบพระราชา หรอ

พระมหากษตรยในหลายมต ทงกจกรรม การคด การแสดงออกทางพระด ารส และพฤตกรรม

จดเดนทส าคญคอ ในฐานะทพระองคเคยเปนเปนกษตรย ยอมท าใหทราบหลกการและแนวทาง

ในการทจะสอสาร และน าเสนอหลกการและแนวคดทสอดรบกบพระมหากษตรยในฐานะ

ผปกครองไดงายยงขน

จดเดนดงกลาว ไดสงผลในเชงบวกตอพระสาวกของพระองคดวยเชนกน ในขณะท

สาวกบางรปมพนฐานจากครอบครวของพระบรมวงศานวงศ จงเขาใจวฒนธรรม ประเพณ และ

วธคดของชนชนปกครองเปนอยางด ยงไปกวานน พระพทธเจาไดวางกรอบ และก าหนดทาท

เปนหลกเสขยวตร ซงถอไดวาเปน “หลกปฏบตเกยวกบการควบคมพฤตกรรม” หรอ “มารยาท

ผด” เอาไวใหพระสงฆไดใชเปนฐานในการปฏบตกบกลมคนจ านวนมากในสงคมดวยเชนกน

ซงแนวทางเหลานน ไดท าใหการน าเสนอบทบาทของพระสงฆเพยบพรอมดวยคณสมบตทาง

๒๖ ประเดนทนาสนใจเกยวกบการน าเสนอธรรม คอ พระองคทาทายกลมคนในสมยนนใหน าธรรมไปปฏบตดวยตวเอง สวนการจะยอมรบนบถอนนมไดเปนเปาหมายของพระองค ดงจะเหนไดหลกธรรมคณทพระองคทาทายวา “จงมาด และพสจนดวยการปฏบต” ตามนยบาลทวา “สวากขาโต ภควตา ธมโม สนทฏฐโก อกาลโก เอหปสสโก โอปนยโก ปจจตต เวทตพโพ วญญห”

๑๓๘

กาย (Physical) พฤตกรรม (Behavior) จตใจ (Mental) และปญญา (Wisdom) คณสมบต

เหลานจงเปนพนฐานส าคญใหพระสงฆเดนทางไปแสดงบทบาทในดานตางๆ เพอชวยเหลอ

มนษยและสงคมในสมยพทธกาลไดอยางมประสทธภาพ

ดงนน เมอกลาวถงบทบาทของพระพทธศาสนากบพระสาวกของพระพทธองคทม

ตอการเมอง๒๗ในสมยพทธกาลตลอด ๔๕ พรรษาทพระพทธเจาทรงพระชนมอยนน ประกอบ

ไปดวยบทบาททส าคญหลายประเดนดวยกน แตงานนจะตกรอบการน าเสนอบทบาทใน ๕

ประเดนหลก คอ (๑) บทบาทในการใหค าปรกษา (๒) บทบาทในการชแนะและชน าทางการ

เมอง (๓) บทบาทในการไกลเกลยประนอมขอพพาท (๔) บทบาทในการประทวงตอผน าทาง

การเมอง (๕) บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐ และ (๖)บทบาทในการน านกการเมองมา

สรางฐานมวลชนเพอแบงแยกการปกครองสงฆ ดงจะน าเสนอโดยล าดบดงตอไป

๔.๒.๑ บทบาทในการใหค าปรกษา

พระพทธเจาทรงเปนผแผขยายพระธรรมค าสงสอนททรงคนพบใหประชาชนได

เขาใจและเรยนรหลกธรรมในการด าเนนชวต ท าใหมผมาเขาเฝาเพอทลถามถงสรรพปญหาท

ประสบพบเจอในแตละวนอยตลอดเวลา ทงนพระพทธองคหาไดใหค าปรกษาเฉพาะเรอง

หลกธรรมอยางเดยวไม แตยงทรงน าหลกธรรมมาประยกตเขากบเรองของการเมองการปกครอง

และท าการแนะน าสงสอนหลกธรรมทใชในการปกครองเพอใหบานเมองประสบความสขในรม

พระธรรมดวย ดงน

(๑) บทบาทดานการใหค าปรกษาทวไป การใหค าปรกษาเปนเรองทพระพทธ

องคทรงกระท าอยเปนประจ า ดงจะเหนไดจากมพระราชาจากแควนตาง ๆ มาเขาเฝาเพอทล

ถามเรองราวตาง ๆ ททกขใจ ไมวาเรองนนจะเปนเรองเลกหรอเรองใหญ เมอไดปรกษากบพระ

พทธองคแลวกจะไดรบค าตอบทดและนาพอใจในการด าเนนชวตกลบไปทกคน ตวอยางเชน

(ก) พระเจาพมพสาร พระเจาพมพสาร ทลเลาถงเหตการณในกลางดกคนหนง ท

มเสยงประหลาดนาสะพรงกลวอยางเหลอเกนในพระราชนเวศน พระองคทรงสลดพระราชหฤทย

และทรงหวาดกลวตอเสยงนน พอรงสวางจงรบเขาเฝาเพอกราบทลพระพทธเจา ท าใหทรงทราบ

๒๗ การเมองในบรบทน ครอบคลมถง กจกรรมทเกยวของกบบรหารรฐ ผน าทางการเมอง

ผปกครองของรฐ และพลเมองภายใตการบรหารจดการของรฐดวย

๑๓๙

วา นนคอเสยงของพระญาตในอดตของพระองค ทไปเกดเปนเปรต และหวงวาพระองคจะอทศ

สวนกศลใหกบพวกเปรตนน จากนนพระเจาพมพสารจงถวายทานและอทศผลทานใหแกญาต

เหลานนไดรบสวนกศล และพนจากทกขในอบายทไดรบอย๒๘

(ข) พระเจาปเสนทโกศล พระเจาปเสนทโกศลจะเสดจมาเฝาเกอบทกวน และใน

การมาเฝาแตละครง พระองคจะมพระราชปจฉาทลถามปญหากบพระพทธเจา ทงในเรองสวน

พระองคและเรองทเกยวกบการบรหารบานเมอง เชนในคราวทพระองคทรงเสวยพระกระยาหาร

แลว อาหารไมยอยท าใหพระองครสกอดอดพระวรกาย กเสดจมาเฝาพระพทธเจาเพอขอ

ค าแนะน า พระพทธองคกทรงแนะน าใหพระองคเสวยพระกระยาหารใหนอยลง ซ งกท าให

พระองครสกสบายขนเมอทรงปฏบตตามค าแนะน าของพระพทธองค๒๙

แมในเรองทเกยวของกบความฝนไมวาจะดหรอไมกตาม พระเจาปเสนทโกศลก

ยงคงน ามาทลถามพระพทธเจาเพอความสบายพระทย เชน ทรงทลถามถงเสยงประหลาดทท า

ใหหวาดหวนสะดงพระทยวา “ท สะ นะ โส” และคดทจะท าการบชายญดวยชวตของสตวและ

มนษยจ านวนมาก พระพทธองคตรสปลอบมใหพระราชากลว โดยบอกวาเปนเสยงของสตวนรก

ทท ากรรมลามกมาเตอนสตของพระราชาไมใหท ากรรมชวดวยการไปแยงชงภรรยาของผอน

พระราชาทรงเลอมใส และตรสสงใหปลอยสตวทงหมด๓๐

ในคนหนงทรงพระสบน ๑๖ ประการ ท าใหตกพระทยตนจากพระบรรทม ครนรง

เชาจงปรกษากบพวกพราหมณปโรหต และไดรบค าแนะน าวา ใหท าพธบชายญเพอไมให

อนตรายในพระสบนเกดขนแกพระองค พระนางมลลกาเทวไดแนะน าพระองควา ใหสอบถาม

เรองนกบพระพทธเจา จงไดเสดจเดนทางเขาเฝาพรอมกน พระพทธองคตรสตอบพระสบนทละ

ขอไปตามล าดบ ท าใหทรงทราบวา ภยจากพระสบนจะไมมแกพระองค แตจะมขนในอนาคต

กาล๓๑

๒๘ ดรายละเอยดใน ข.ข.อ. (ไทย) ๓๙/๒๘๓-๒๘๔, ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๐/๑๔๐-๑๔๑, ข.เปต.อ.

(ไทย) ๔๙/๔๔-๔๖.

๒๙ ดรายละเอยดใน ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๒/๓๗๗-๓๗๙.

๓๐ ดรายละเอยดใน ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๑๕๘-๑๖๕.

๓๑ ดรายละเอยดใน ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๕๖/๒๑๖-๒๓๖.

๑๔๐

(๒) บทบาทดานการใหค าปรกษาเรองบานเมอง เมอพระพทธเจาทรงม

ความคนเคยกบพวกกษตรยเปนอนมาก ทงพระองคเองกทรงเคยอยในวรรณะกษตรยมากอน

จงมความเขาใจเรองหลกการปกครองเปนอยางด ท าใหสามารถแนะน าและใหค าปรกษาเรอง

บานเมองไดเปนอยางด บรรดากษตรยราชสกลเมอจะเดนทางไปรบ หรอท าศกสงคราม กอนอน

กจะเขาเฝาเพอขอพรและทลถามถงปญหาทจะเกดในการรบกบพระพทธองคอยเสมอ ม

ตวอยางเชน

(ก) พระเจาปเสนทโกศล ครงหนง พระเจาปเสนทโกศลทรงประสงคจะยกทพ

ออกไปในฤดฝนเพอปราบกบฏทเกดขนทเมองชายแดน ทรงด ารวา ขณะนมฝนตกทว หนทาง

ล าบาก ซอกเขา ล าธารเตมไปดวยน า ท าใหเดนทพล าบาก ควรทจะเขาเฝาพระศาสดาเพอทล

ถามถงเวลาทควรเสดจ เพราะพระศาสดาจะทรงอนเคราะหทงในอนาคตและปจจบน เมอเขาเฝา

พระศาสดาตรสวา “แมแตกอนพระราชาทงหลาย เมอจะยกทพไปครนไดฟงค าของบณฑตแลว

กไมเสดจไปสกองทพในเวลาอนไมสมควร” เมอพระราชาทรงทราบวาไมใชกาลเวลาทควรยก

ทพ เพราะจะเสอมจากประโยชน จงไดท าการยกทพกลบเขาพระนคร สวนพวกกบฏไดขาววา

พระราชาจดทพจะยกทพมาปราบปรามกพากนหนไปจนหมด๓๒

ในคราวททรงปราชยตอพระเจาอชาตศตรในการรบกนเพอแยงชงความเปนใหญ

เหนอดนแดนกาสกคามจนท าใหเสวยไมไดบรรทมไมหลบ พระพทธองคทรงมพระด ารสเกยวกบ

เรองนในทามกลางสงฆวา “ผชนะยอมกอเวร ผพายแพยอมนอนเปนทกข ผละทงความชนะ

และความพายแพไดแลว มใจสงบ ยอมนอนเปนสข”๓๓ แตหลงจากนน พระเจาปเสนทโกศล

ไดท าศกกบพระเจาอชาตศตรอกครง และพระองคประสบชยชนะ และสามารถจบพระเจา

อชาตศตรมาเปนเชลยศกษาได ซงประเดนน พระพทธเจาไดตรสย าอกครงวา “ผฆายอมไดรบ

การฆาตอบ ผโกรธยอมไดรบการโกรธตอบ” อาจจะดวยอทธพลจากหลกการดงกลาว จงท าให

พระเจาปเสนทโกศลตดสนใจปลอยพระเจาอชาตศตรกลบพรอม และตอมาภายหลงจากนน

พระเจาปเสนทโกศลจงไดตดสนใจใช “กลยทธอบายหญงงาม” โดย พระเจาปเสนทโกศลทรง

ยกพระธดา ชอวา วชรากมาร ใหเปนพระมเหสของพระเจาอชาตศตร ซงเปนผลใหสองแควนไม

มการสรบ และอยรวมกนอยางสนตสข

๓๒ ดรายละเอยดใน ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๕๗/๑๔๖-๑๕๐.

๓๓ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๒๐๑/๙๕.

๑๔๑

พระเจาปเสนทโกศลนนโดยปกตแลวมกจะปกครองหรอบรหารงานของรฐตามพทธ

ธรรมทพระองคไดสดบมาจากพระศาสดา ทรงปกครองขาราชบรพารดวยความยตธรรม

เทยงตรง ไมมอคต ทรงยกยองคนดและลงโทษผทกระท าทจรตคดมชอบ ประชาชนภายในรฐ

ของพระองคจงมเสรภาพ ประกอบอาชพอยางสงบสข๓๔ ดงนนจงท าใหประชาชนในรฐโกศลเปน

คนทมความขยนขนแขงและมความใฝธรรมเปนอยางยง

(ข) พระเจาอชาตศตร ในคราวททรงตองการจะยกกองทพไปรบกบแควนวชช

แตยงตดสนพระทยไมไดวาจะยกไปดหรอไม เพราะขณะนนแควนวชชก าลงเขมแขงกทรง

สงวสสการพราหมณเขาไปเฝาพระพทธเจา เพอทจะหยงดวาพระพทธเจาจะตรสวาอยางไรบาง

พระพทธองคมไดตรสบอกวาอยางไร เพยงแตหนไปตรสกบพระอานนทวา หากเจาลจฉว

ทงหลายยงคงปฏบตตามหลกราชอปรหานยธรรมทพระองคเคยแสดงไวอยางมนคงตราบใด

เจาลจฉวทงหลายกจะมแตความเจรญฝายเดยว ไมมทางเสอมเลย๓๕ คลาย ๆ กบเปนการตรส

เตอนหามทพมใหไปรบกน เพราะถาขนรบไปกจะมแตการเสยทง ๒ ฝาย ซงพระเจาอชาตศตรก

ไมกลายกกองทพไปจรง ๆ แตทายทสดแควนวชชกตองตกอยใตอ านาจของแควนมคธเพราะไม

ปฏบตตามหลกทพระพทธองคทรงแสดงไว คอ เกดแตกสามคคกน

ในขณะทกรณศกษาของพระสาวกนน ผวจยมองวากรณของพระอานนททให

ค าปรกษาแกพระราชาเปนประเดนทนาสนใจอยางยง พระอานนทไดรบมอบหมายใหเดนทางมา

สอนธรรมแกพวกพระสนมในพระราชวงทกวน ในเวลานน พระจฬามณของพระราชาไดหายไป

ทรงสงใหจบผรบใชฝายในทงหมดทกคนตรวจคนอยางละเอยด ท าใหทกคนในพระราชวงไดรบ

ความล าบากมาก พระอานนทจงออกอบายใหพระราชาจบเฉพาะคนทตองสงสยเทานน แลวให

แจกฟอนฟาง หรอกอนดนกบทกคน สงตอไปวา ใหน าฟอนฟางหรอกอนดนมาโยนไวตรงทแหง

หนง หากผใดเอาพระจฬามณไป ผนนกจะแอบเอาพระจฬามณซกไวในฟอนฟางหรอกอนดน

นน แลวมาโยนคนไว แตผานไป ๓ วนกยงไมมใครน ามาคน

พระเถระจงออกอบายอกครงวา ใหตงตมใหญใสน าจนเตมตงไวในวงผามาน แลวให

ทกคนเขาไปในวงผามาน ลางมอทตมกอนออกมาทละคน ดวยอบายน คนทขโมยพระจฬามณ

กลววาพระเถระจะจบได จงซอนพระจฬามณเขาไปทงไวในตมน า พระราชาจงไดของคน และ

๓๔ พระมหาจรรยา สทธญาโณ, รฐธรรม, หนา ๖.

๓๕ ดรายละเอยดใน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๓๑-๑๓๕/๗๗-๘๑.

๑๔๒

พวกรบใชฝายในกพากนยนดราเรงทพระเถระชวยเหลอใหพนจากความทกข๓๖ พระเถระจง

ไดรบการยอมรบนบถอจากพระราชาเปนอนมาก

๔.๒.๒ บทบาทในการชแนะ และชน า

พระอรรถกถาจารยอธบายวา “การสงสอนเปนประเพณของพระพทธเจา พระ

ปจเจกพทธเจา และพระโพธสตว”๓๗ บทสรปดงกลาวสะทอนจากหลกการทปรากฏในทศ ๖๓๘

ทพระพทธเจาทรงมงเนนใหพระสงฆท าหนาทส งสอนเพอหามใหกลมคนตางๆ ละเวนจากความ

ชว และใหมงมนอยในความดสอดรบกบหลกการในพระพทธศาสนาทวา “ใหละชว ท าด และท า

จตใหผองใส”๓๙ ฉะนน บนหลกการขนพนฐานดงกลาว ในสมยพทธกาลนน พระพทธเจา และ

พระสาวกจงไดทรงท าหนาทในการน าเสนอหลกการ และชดความคดเพอเปนเครองมอแก

พระราชา หรอพระมหากษตรยจ านวนมาก เชน พระเจาปเสนทโกศล พระเจาพมพสาร พระเจา

อชาตศตร และเจาลจฉวทงหลาย ซงผวจยจะยกกรณศกษามาน าเสนอบางพระองค เพอให

สอดรบกบเนอหาในประเดนน คอ

(๑) พระเจาพมพสาร: พระสหายผยงใหญในแควนมคธ พระองคมบทบาท

ส าคญในการนมนตพระพทธเจาเสดจมาประกาศ “โอวาทปาตโมกข” ซงเปนครงแรกภายหลง

การตรสรทพระพทธเจาไดประกาศ “หลกการ และอดมการณของพระพทธศาสนา” ใหแก

ชาวโลกไดทราบจดยน และจดเดนของพระพทธศาสนา รวมไปถงการประกาศวธการในการเผย

แผพระพทธศาสนาแกเหลาพระสงฆจ านวน ๑,๒๕๐ รปวาควรจะมรปแบบและวธการน าเสนอ

พระพทธศาสนาแกประชาชนทวไปอยางไร? ซงการประกาศโอวาทปาตโมกขนนถอไดวาเปน

การน าเสนอทมงเนน “ความตาง” (Differentiation) ระหวางพระพทธศาสนากบศาสนาอนๆ

พระเจาพมพสารจงถอไดวาเปนพระมหากษตรยมบทบาทส าคญตอการสนบสนน

และสงเสรมอดมการณดงกลาว พระเจาพมพสารทรงมความคนเคยกบพระพทธเจามาตงแต

๓๖ ดรายละเอยดใน ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๕๖/๓๒๘-๓๓๑.

๓๗ “ โอวาทาน มาเมต พทธปจเจกพทธสาวกโพธสตนาน ปเวณ”.( ข.ชา.อ. (บาล) ๕/๔๐๖/๑๖๑).

๓๘ ว.จ. (ไทย) ๗/๓๔๗/๒๐๘.

๓๙ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๙๐/๕๐-๕๑.

๑๔๓

กอนทจะตรสร และเคยเสนอทจะแบงพระราชสมบตครงหนงแกพระพทธองคในตอนทเสดจออก

ผนวชใหม ๆ แตพระพทธองคทรงปฏเสธ เพราะเปาหมายของพระพทธองคนนอยทการ

แสวงหาโมกขธรรม มไดมพระประสงคจะมอ านาจทางการเมอง พระเจาพมพสารทรงมความ

เลอมใสและทลขอพรไววา ถาหากวาพระพทธเจาตรสรธรรมแลวกขอใหเสดจมาโปรด พระพทธ

องคกทรงรบปฏญาณ และหลงจากตรสรธรรมแลวกไดเสดจมาโปรดจนท าใหพระเจาพมพสาร

ไดมดวงตาเหนธรรมเปนพระโสดาบน พรอมดวยขาราชบรพารและประชาชนอกจ านวนมาก

และไดถวายวดเวฬวนให เ ปนวดแรกในพระพทธศาสนา ทรงใหการ อปถมภบ าร ง

พระพทธศาสนาเปนอยางดยง

ในขณะเดยวกน แควนมคธเปนเมองใหญมผคนอาศยอยเปนจ านวนมาก และเปนท

อยอาศยของเจาลทธทง ๖ ผเปนเจาหมเจาคณะมบรวารมาก ไดแก ปรณะกสสปะ, มกขลโคสาล

, อชตะ เกสกมพล, ปกธะ กจจายนะ, สญชยเวลฏฐบตร และนครนถนาฏบตร๔๐ บงบอกไดวา

กรงราชคฤหเปนเมองทเปดกวาง มอสรเสรภาพ และเปนศนยรวมของผคนทสามารถนบถอลทธ

ความเชอใด ๆ กได ดวยเหตน พระพทธเจาจงทรงมพระประสงคจะประดษฐานพระศาสนาไวท

แควนมคธนเปนสถานทแรก

หากพจารณาถงคราวทพระเจาพมพสารพาขาราชบรพารจ านวน ๑๒ นหต หรอ

๑๒๐,๐๐๐ คนมาเขาเฝาเพอฟงธรรมทลฏฐวนสวนตาลหนม หลงจากฟงธรรมเทศนาจบลง

ธรรมจกษไดเกดขนแกพระเจาพมพสาร และขาราชบรพารถง ๑๑ นหต สวนทเหลออก ๑ นหต

กไดแสดงตนเปนอบาสกในพระพทธศาสนา๔๑ ดวยการแสดงธรรมเพยงหนเดยวน ท าใหพระ

ศาสนาหยงรากลงในแวนแควนมคธไดอยางรวดเรว จ านวนคนเรอนแสนในแควนมคธน ยงเปน

เพยงชนสวนนอยกลมหนงเทานน

เน องจากแควนมคธมผคนอาศยอย เ ปนจ านวนมาก จงท าใหมบคคลผม

ความสามารถมากตามไปดวย ดวยเหตนจงมความจ าเปนจะตองตงหลกฐานใหมนคงในแควน

มคธเสยกอน และการทจะสถตประดษฐานพระพทธศาสนาใหตงมนไดอยางรวดเรว จ าเปน

จะตองท าใหผน าหรอกษตรยผเปนใหญในแควนนน ๆ หนมานบถอพระพทธศาสนา เมอผม

๔๐ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๒๓๘/๒๘๐.

๔๑ ดรายละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๔/๕๕-๕๖/๖๖-๖๘.

๑๔๔

อ านาจในบานเมองหนมาเคารพนบถอพระศาสดาแลว กจการทางพระศาสนากจะแผไพศาล

ออกไปไดอยางกวางขวางมากยงขน

(๒) พระเจาปเสนทโกศล: พระราชาผยงใหญในแควนโกศล พระพทธเจาทรง

หยงรากเผยแพรพระศาสนาทเมองสาวตถ แควนโกศลนานทสด พระพทธองคประทบอยทเมอง

นถง ๒๕ พรรษา๔๒ เนองจากเมองสาวตถเปนเมองทสงบสข มความเจรญมงคง ภกษาหารอดม

สมบรณหาไดงาย มสถานทสงบเหมาะแกการปฏบตสมณธรรม ทส าคญคอมพระราชาผเลอมใส

ในพระพทธศาสนาอยางยง คอ พระเจาปเสนทโกศล รวมไปถงมประชาชนทศรทธาในพระ

รตนตรยอยเปนจ านวนมาก เชน อนาถบณฑกเศรษฐ และนางวสาขามหาอบาสกาเปนตน ท าให

พระพทธศาสนามความมนคงและแผไพศาลในเมองนไดอยางยาวนาน

พระเจาปเสนทโกศล เปนพระราชาทมความเคารพนบถอในพระพทธเจาเปนอยาง

สงยง ครงหนงมาเขาเฝาพระพทธเจา ไดเขามาหมอบกราบแทบพระบาทของพระพทธเจา

พระพทธองคจงตรสถามวา ท าไมจงแสดงความรกความเคารพตอตถาคตถงเพยงน๔๓ ทงทม

พระ ชนมายเทากน คอ ๘๐ พรรษา๔๔ พระเจาปเสนทโกศลกราบทลวา มความเลอมใสในพระผ

มพระภาคเจา เลอมใสในพระธรรม และเลอมใสในพระสงฆ เนองจากพระพทธองคไดทรง

บ าเพญประโยชนอนยงใหญแกชาวสาวตถ ทรงท าใหมหาชนตงอยในกศลและท าความดเปน

นตย

(๓) เจาวชช: นครแหงความรงเรอง แควนวชชปกครองดวยระบบสามคคธรรม

ในการปกครองแบบสามคคธรรมนน กษตรยหรอผปกครองมไดมอ านาจเดดขาดเพยงผเดยว

แตใชวธทวามชนชนปกครองจ านวนหนง ซงมากทเดยวอาจถง ๗,๗๐๗ องค หมนเวยนกน

ขนมาปกครอง๔๕ เหตทปกครองดวยระบบนอาจจะมสาเหตเนองมาจากวา มราชวงศทมอ านาจ

อยมากมายหลายราชวงศ การทจะสถาปนาราชวงศใดราชวงศหนงขนเปนกษตรยนนไม

๔๒ ม.ม.อ. (ไทย) ๑๘/๔๓๒.

๔๓ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๖๖/๔๕๒.

๔๔ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๗๔/๔๕๘.

๔๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), จารกบญ-จารกธรรม, พมพครงท ๑๔, (กรงเทพฯ : บรษท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๒), หนา ๕-๖.

๑๔๕

สามารถทจะท าได เพราะจะท าใหราชวงศอน ๆ ไมพอพระทยและจะท าการแยงชงอ านาจกน

ราชวงศทเปนกษตรยกจะมวแตปกปองอ านาจอยจนไมมเวลาไปบรหารราชการแผนดน ดงนน

การปกครองแบบสามคคธรรมทเปดโอกาสใหกษตรยทกราชวงศเขามามอ านาจในการบรหาร

ประเทศรวมกนกจะกอใหเกดความสมดลทางอ านาจขน

พระพทธเจาเสดจมายงแควนวชชครงแรก โดยการทสภาแหงรฐวชชไดมมตให

กษตรยอาวโสของวชชชอวา มหาล เปนผมาอาราธนานมนตในขณะทพระพทธองคประทบอยท

รฐมคธ เมอพระพทธองคเสดจมาถงกรงเวสาลแลวกไดรบสงใหพระอานนทท าการสวด

รตนสตร๔๖ ซงเปนสตรทกลาวถงคณคาของพระรตนตรย อนเปนพนฐานของผนบถอ

พระพทธศาสนา และทรงแสดงหลกรฐศาสตรหรอหลกในการปกครองตามแนวพทธส าหรบการ

ปกครองแบบสามคคธรรม ซงเรยกวา “หลกอปรหานยธรรม” ซงจากการททรงแสดงหลกธรรม

ส าหรบการปกครองใหเจาลจฉวน าไปปฏบตน ปรากฏวาในชวงแรกเจาลจฉวไดน าไปปฏบตตาม

เครงครด ท าใหรฐวชชมความเขมแขง มความเจรญรงเรองในดานตาง ๆ อยางมากมาย

ทกครงทพระพทธองคเสดจมายงแควนวชช กษตรยลจฉวทงหมดจะนมนตพระองค

ใหทรงแสดงธรรมในรฐสภาวชช เมอกษตรยอาวโสสนสดการฟงธรรมแลว ยวกษตรยทอยในวย

ศกษาศลปะวทยา กจะมาเฝาเพอฟงธรรมตอไป “ดวยการอบรมอยางใกลชดทงในดานรฐกจและ

ดานคณธรรมมาตงแตเยาววย กษตรยลจฉวจงเพยบพรอมดวยคณภาพและคณธรรม บรหารรฐ

กจอยางมประสทธภาพ”๔๗ แตในตอนหลงถกพระเจาอชาตศตรแหงรฐมคธสงวสสการพราหมณ

เขามายแหยจนเกดแตกสามคคกน ท าใหรฐวชชถงกบลมสลายไปในทสด

นอกเหนอจากการทพระพทธเจา และพระสาวกไดแสดงบทบาทในการ “ชแนะ”

โดยการแสดงธรรมใหกษตรยจ านวนมากเขาไปศกษา และปฏบตธรรมตามกรอบของ

พระพทธศาสนาแลว พระองคไดมบทบาทส าคญในการสรางแรงจงใจโดยการ “ชน า” ให

พระมหากษตรย หรอพระราชาไดยกระดบการพฒนาตนไปสการเปน “ธรรมราชา” และ

“พระเจาจกรพรรด” โดยทพระองคพยายามทจะชน าวา นกปกครองทดมใชนกปกครองเกงกลา

สามารถโดยการใชอาวธประหตประหารเพอเอาชนะกลมคนและแวนแควนตางๆ ในอนทจะ

ไดมาซงอ านาจในการปกครอง แตนกปกครองทดนนหมายถงบคคลททรงธรรม และท าให

๔๖ ข.ส.อ. (ไทย) ๔๗/๑๖.

๔๗ พระมหาจรรยา สทธญาโณ, รฐธรรม, (กรงเทพ ฯ : ธรรมสภา, ๒๕๔๑), หนา ๘.

๑๔๖

ประชาชนเกดความพงพอใจโดยธรรม โดยไมตองใชอาชญา หรอศาสตราเขาไปแยงชงเพอ

ครอบครอง หรอใหไดมาซงอ านาจในการปกครอง ผปกครองในลกษณะน พระองคเรยกชอวา

“ธรรมราชา”

เมอกลาวถงค าวา “ธรรมราชา” ไดปรากฏหลกฐานทกลาวถงประเดนนในจกกวตต

สตร และธรรมราชาสตร และในมหาปทานสตรซงทง ๓ สตรนไดกลาวเอาไววา

“พระเจาจกรพรรดพระนามวา “ทฬหเนม ผทรงธรรม ทรงเปนพระราชาโดย

ธรรม ทรงเปนใหญในแผนดนมมหาสมทรทงสเปนขอบเขต ทรงไดรบชยชนะ

มราชอาณาจกรมนคง สมบรณดวยแกว ๗ ประการ ไดแก (๑) จกรแกว (๒) ชาง

แกว (๓) มาแกว (๔) มณแกว (๕) นางแกว (๖) คหบดแกว (๗) ปรณายกแกว ม

พระราชโอรสมากกวา ๑,๐๐๐ องค ซงลวนแลวแตกลาหาญ มรปทรงสมเปนวร

กษตรย สามารถย ายศตรได พระองคทรงชนะโดยธรรม ไมตองใชอาชญา ไม

ตองใชศสตรา ครอบครองแผนดนมสาครเปนขอบเขต”

ในขณะทหลกฐานทางคมภรอกแหงปรากฏค าวา “ธรรมราชา” ในธมมราชาสตร ดง

ประโยคทวา

“พระเจาจกรพรรดผทรงธรรม เปนธรรมราชาในโลกน ทรงอาศยธรรมเทานน

สกการะธรรม เคารพธรรม นอบนอมธรรม เชดชธรรม ยกยองธรรม มธรรมเปน

ใหญ ทรงจดการรกษา ปองกน และคมครองชนภายในโดยธรรม...”๔๘

นอกจากน ในมหาปทานสตรไดกลาวถง “ธรรมราชา” วา

“ถาครองเรอนจะไดเปนพระเจาจกรพรรดผทรงธรรม เปนพระราชาโดยธรรม

เ ปนใหญในแผนดน มมหาสมทรทง ๔ เ ปนขอบเขต ทรงชนะแลว ม

ราชอาณาจกรมนคง... มพระราชโอรสมากกวา ๑,๐๐๐ องค ซงลวนแลวแตกลา

๔๘ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๓๓/๒๑๔.

๑๔๗

หาญ มรปทรงสมเปนวรกษตรย สามารถย ายศตรได พระองคทรงชนะโดยธรรม

ไมตองใชอาชญา ไมตองใชศสตรา ครอบครองแผนดนมสาครเปนขอบเขต”๔๙

สงทนาสนใจคอ ทงหลกฐานอยางนอย ๓ แหงน สามารถอธบายไดถงค าวา “ธรรม

ราชา” ทแสดงถงคณลกษณะส าคญประการหนงของบคคลทไดชอวาเปน “พระเจาจกรพรรด” ท

จะตองไดรบการเรยกขานวา “ทรงธรรม” และ “พระราชาโดยธรรม”๕๐ ค าวา “โดยธรรม” ในค า

วา “ยงคนอนใหพงพอใจโดยธรรมธรรม” ทพระพทธเจาตรสแสดงเพอเปนแนวทางในการ

บรหารกจการบานเมองทดเพอท าใหมหาชนเกดความยนดพงพอใจจนเรยกขานผปกครอง

เหลานนวา “ราชาผทรงธรรม” และ “ธรรมราชา”

จากการศกษาจากคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา และฎกาตางๆ พบค าตอบท

นาสนใจวา ค าวา “ธรรมะ” ในค าวา “ราชา” หรอ “ธรรมราชา” นน สะทอนหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนาใน ๕ กลมใหญๆ ทพระราชา และผปกครอง หรอผปกครองทวไป จะตองยด

เปนขอปฏบตในการปกครองเปนส าคญ (๑) กศลกรรมบถ และ ศล ๕ (๒) จกรวรรดวตร ๑๒

(๓) สงคหวตถ ๔ (๔) ราชสงคหวตถ ๔ และ (๕) หลกทศพธราชธรรม หมวดธรรมทง ๕ กลมน

แบงออกเปน ๒ ชด คอ ชดทเปนขอปฏบตของพระเจาจกรพรรดตามทปรากฏในจกกวตตสตร

และชดทเปนขอปฏบตของพระราชาตามทปรากฏในมหาหงสชาดก

จะเหนวา “หลกการทศพธราชธรรม” นอกจากจะสะทอนแงมมทเปนเครองมอส าคญ

ในการประพฤตตงแตสมยพทธกาลไปจนถงในยคของพระเจาอโศกมหาราชแลว หลกการ

ดงกลาวมอทธพลส าคญตอพระญาลไทธรรมราชาดวยเชนกน ดงจะเหนไดจากการทแงมม

ดงกลาวปรากฏในไตรภมโลกวนจฉยไดอธบายในประเดนนเอาไวอยางนาสนใจวา

“เหตควรตามนยพระอรรถกถาจารย ผรพทธาธบาย แลบรมกษตรย

ทงหลายผรปฏบตในจกรวรรดวตร ๑๒ ประการ น เดมทใหประพฤตในกศล

กรรมบถ ๑๐ ประการ ใหบรบรณในพระบวรราชสนดานกอน... บรมกษตรยผ

บ าเพญจกรวรรดวตรนน พงปฏบตทศกศลกรรมบถนใหบรบรณ พงค ารพย า

เกรงในทศกศลกรรมบถ ตงพระทยใหสมครรกใครสรรเสรญสาธการซงทศกศล

๔๙ ท.ม. (บาล) ๑๐/๓๓/๑๔.

๕๐ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๓๓/๒๑๔. อง.ปญจก. (บาล) ๒๒/๑๓๓/๑๔๐.

๑๔๘

กรรมบถ บชาซงทศกศลกรรมบถ ดวยดอกไมแลของหอมเปนตน พงต าเตยซง

ตนกระท าอญชลนบนอบนมสการซงกศลกรรมบทนนทกเพลาเชาเพลาค า ทก

อรยาบถนง นอน ยน เทยว อยาลมอยาหลง พงยกธงคอกศลกรรมบถไวในเบอง

หนา พงเงอหอกแกววชราวธ คอทศกศลกรรมบททบรบรณนนขนไวในทเฉพาะ

พระพกตร อยาละวาง พงตงทศกศลกรรมบถไวในทเปนอสรยาธบด แลวล าดบ

นนจงปฏบตในจกรวรรดวตร ๑๒ ประการสบตอไป”๕๑

จากขอความขางตนจะเหนวา การทนอมน าหลกจกรวรรดวตรมาปฏบตนน จ าเปน

อยางยงทจะตองปรบทาททางกาย วาจา และใจใหสะอาดบรสทธ โดยการน าหลกกศลกรรมบท

มาเปนฐานในการปฏบตเบองตนกอน สงทนาสนใจอยางยงคอ พนฐานของกศลกรรมบถคอศล

๕ ซงเปนจรยธรรมเบองตนในพระพทธศาสนา ซงความเชอมโยงในลกษณะดงกลาวน ในจกก

วตตสตร “กษตราธราช” จงไดใหโอวาทแกเหลาพระราชาจากแควนตางๆ ทมาเฝาวา “พวกทาน

ไมพงฆาสตว ไมพงถอเอาสงของทเจาของมไดให ไมพงประพฤตผดในกาม ไมพงพดค าเทจ ไม

พงดมน าเมา”๕๒ โอวาทดงกลาวนน หมายถง “ศล ๕” ทเปนหลกปฏบตข นพนฐานในการอย

รวมกนของประชาชนทวไป

ผลจากการน าเสนอชดอธบายทวาดวย “นกปกครองแบบธรรมราชา” และพฒนา

ไปสการเปนพระเจาจกรพรรดตามกรอบของจกรวรรดวตรนน ไดท าใหนกปกครองจ านวนมากท

เปนกษตรย พระราชาในสมยพทธกาลไดเขามาศกษา เรยนร และน าหลกการดงกลาว และ

หลกการอนๆ ไปประยกตใชในการบรหารจดการบานเมอง เพอใหพลเมองเกดความพงพอใจ

ดงจะเหนไดจากตวอยางของกษตรยดงตอไปน

(๑) โรชะมลละกษตรย โรชะมลละกษตรยเปนสหายของพระอานนท ท าการรบ

เสดจพระพทธเจาอยางสมเกยรต แตทจรงแลวทานท าการตอนรบอยางดเพราะท ากตกากนไว

พวกญาตวา “ผใดไมตอนรบพระผมพระภาคเจาจะถกปรบสนไหม ๕๐๐ กหาปณะ” ทานมไดนบ

ถอพระพทธเจาดวยใจจรง แตเพราะกลวเสยทรพยจงจ าเปนตองท าการตอนรบ ท าใหพระ

อานนทไมพอใจการกระท าเชนนน จงเขาไปกราบทลพระศาสดาเพอทจะหาทางท าใหโรชะมลละ

๕๑ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก, ไตรภมโลกวนจฉยกถา (กรงเทพฯ: กรม

ศลปากร, ๒๕๒๐), น.๒-๓.

๕๒ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๘๕/๖๓.

๑๔๙

กษตรยเกดความเลอมใสในพระธรรมวนย เมอพระพทธองคแผเมตตาจต และท าการเทศนาสง

สอนธรรมเปนทเรยบรอยแลว ท าใหโรชะมลละกษตรยกลบใจมานบถอพระพทธศาสนาอยาง

หมดใจได๕๓

(๒) พระเจาอชาตศตร พระเจาอชาตศตรหลงจากทท าการปลงพระชนมพระราช

บดาไปแลว ทรงส านกผดและมความเดอดรอนพระทย จงรบสงใหหมอชวกโกมารภจจพาไปเขา

เฝาพระพทธองค๕๔ พระพทธองคทรงแสดงธรรมแกพระเจาอชาตศตร ท าใหพระองคทรง

เลอมใสในพระพทธศาสนา ขอถงพระรตนตรยเปนสรณะ ในทสดกทรงเปนพทธมามกะถวาย

บ ารงอปถมภค าชพระศาสนาดวยดตลอดมา๕๕

(๓) อภยราชกมาร อภยราชกมาร ผเปนพระราชโอรสของพระเจาพมพสาร แตเดม

เปนศษยของนครนถนาฏบตร ถกยยงใหเขาไปเฝาพระพทธเจาเพอทลถามปญหาตามทนครนถ

นาฏบตรเสยมสอนมา ดวยความหวงวาพระพทธองคจะตอบไมไดและจะไดท าการขมข

พระพทธศาสนา เมอพระพทธองคตรสตอบปญหาดงกลาวแลว อภยราชกมารจงไดปฏญาณตน

ขอถงพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ประกาศตนเปนอบาสกผถงสรณะตลอด

ชวต๕๖

(๔) สหเสนาบด สหเสนาบดเปนสาวกคนส าคญของนครนถนาฏบตร นงประชม

ในสนถาคารกลางเมองเวสาล ไดมความคดจะไปเขาเฝาพระพทธเจา แตนครนถนาฏบตรไม

ยอม จงตดสนใจไปเขาเฝาโดยไมบอกลานครนถนาฏบตร และไดท าการสนทนาธรรมกบพระ

พทธองค ทายทสดกหนมานบถอพระพทธศาสนาโดยประกาศตนเปนอบาสกผเขาถงสรณะ

ตลอดชวต แตพระพทธองคกตรสแนะน าใหสหเสนาบดเปนทพงอปถมภพวกนครนถตอไป

ไมไดหวงหามใหถวายทานเฉพาะพระภกษในพระพทธศาสนาเทานน๕๗

๕๓ ดรายละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๕/๓๐๑-๓๐๒/๑๓๓-๑๓๖.

๕๔ ดรายละเอยดใน ท.ส. (ไทย) ๙/๑๕๗-๑๕๘/๕๐-๕๑.

๕๕ ท.ส. (ไทย) ๙/๒๕๐/๘๕.

๕๖ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๘๓-๘๗/๘๔-๘๙.

๕๗ ดรายละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๕/๒๙๐-๒๙๓/๑๐๘-๑๑๓.

๑๕๐

นอกจากนนแลว พระองคทรงมบทบาทส าคญในการอบรมบมนสยพระราชกมาร

ของเจาลจฉว แควนวชช พระนาม “เจาทฏฐลจฉว” ใหเปนคนดบนพนฐานของพระศาสนามาก

ยงขน เพราะพระราชกมารผมนสยมกโกรธ ดราย หยาบคาย เปนเหมอนอสรพษทถกตแลวไม

ตาย ไมมใครสามารถจะอบรมสงสอนเขาไดเกน ๒-๓ ค า แมแตพระบดา พระมารดา พระประยร

ญาต และพระสหาย ตางกไมสามารถทจะอบรมเขาได พระพทธเจาตรสสอนดวยโอวาทเพยง

ครงเดยวเทานน กท าใหพระราชกมารทงมานะ ไรพยศ เปนคนมจตออนโยน ตอมาเมอเขาถก

ดาถกต กมไดโกรธหรอผกโกรธ เปนเหมอนงทถกถอนเขยว ปถกหกกาม และโคตวผถกตด

เขา๕๘

ในขณะทสาวกของพระพทธเจาไดน าหลกการทพระพทธเจาไดใหกรอบไวไปแสดง

บทบาทในการชแนะและชน าพระราชาผปกครองแวนแควนใหหนกลบมานบถอพระพทธศาสนา

ไดอยางนาอศจรรยใจ พระสงฆสาวกจงมหนาทในการประกาศพระศาสนาเพอนอมน าผคนทม

ความเหนผดใหหนกลบมานบถอพระพทธศาสนาดวย ดงจะเหนไดจากตวอยางดงตอไปน

(๑) เจาปายาส ผครองเมองเสตพยะ พระกมารกสสปะเดนทางจารกอยในแควน

โกศล พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๕๐๐ รป ถงเมองเสตพยะของเจาปายาสผม

ความเหนผด หรอมจฉาทฏฐวา “โลกอนไมม โอปปาตกสตวไมม ผลวบากแหงกรรมทท าดและ

ท าชวไมม” เจาปายาสทราบขาวพระเถระเดนทางมาจงท าการเดนทางไปหาพระกมารกสสปะ

เพอถามปญหาททรงสงสยหลายขอ พระเถระกตอบดวยการอปมาอปไมยไดอยางนาอศจรรยทก

ประการ ทายทสดเจาปายาสตรสวา ตนเองเขาใจตงแตอปมาโวหารขอแรกแลว แตตองการจะ

ฟงปฏภาณตอบปญหาอนวจตรจากพระเถระ จงไดโตแยงคดคาน แลวสรรเสรญพระเถระท

แสดงธรรมไดไพเราะจบใจ และประกาศตนเปนอบาสกผเขาถงสรณะตลอดชวต๕๙

(๒) พระเจาโกรพยะ พระราชาแควนกร พระรฐบาลสนทนากบพระเจาโกรพยะ

ซงเปนพระราชาของแควนกร ถงเรองความเสอม ๔ ประการทผคนประสบเขาแลว จกยอมออก

๕๘ ดรายละเอยดใน ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๕๖/๕๙๘-๖๐๐.

๕๙ ดรายละเอยดใน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๔๐๖-๔๓๗/๓๔๑-๓๖๘.

๑๕๑

บวชเปนบรรพชต เมอพระรฐบาลสามารถอธบายใหพระราชาไดร บฟงถงหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนาแลว กหนมานบถอและบ ารงพระศาสนาเปนอยางด๖๐

(๓) พระเจาอเทน กอนทพระเจาอเทนจะนบถอพระพทธศาสนานน พระองคเคย

พบกบพระปณโฑลภารทวาชเถระในขณะททรงเมาอย พระองคทรงกรวพระเถระทมาในอทยาน

ของพระองค ท าใหเหลานางสนมเขาไปนงฟงธรรมโดยไมสนใจพระองค จงโกรธเคองตอพระ

เถระท าการเดดรงมดแดงมงหมายจะใหมดแดงกดพระเถระ ดวยจตอนเคราะหทไมตองการให

พระราชาท าบาป พระเถระจงเหาะขนสอากาศหนออกจากอทยานนน พระเจาอเทนจงถก

เหลาสนมต าหนถงการถวายของทไมสมควร เมอพระองคส านกผดจงคดหาโอกาสเขาหาพระ

เถระอกครงหนง ครนพระเถระแสดงธรรมถวายแกพระราชาแลว ท าใหพระองคเขาถงพระ

รตนตรยตลอดชวต๖๑

จากภาพรวมของบทบาทในการชแนะและชน าของพระพทธเจาและพระสาวก

นน พบวา กรอบแนวคดในการน าเสนอเปนสงทมความส าคญ โดยเฉพาะอยางยง การชแนะ

และชน าพระราชาและพระมหากษตรยทเปนผน าทางการเมองสงสดในรฐนน จ าเปนอยางยง

ตองมกรอบและทศทางในการน าเสนอหลกการทชดเจน และสอดรบกบการประพฤตปฏบตเพอ

บรหารกจการบานเมองทด ซงผลเชงบวกทจะเกดนน จะน าไปสการสรางความพงพอใจแก

ประชาชน โดยหลกการทพระองคทรงออกแบบใหเปนเครองมอในการสรางความพงพอใจนน

ประกอบดวยหลกการทส าคญหลายประการ เชน ราชสงคหวตถธรรม จกรวรรดวตร และ

ทศพธราชธรรม

๔.๒.๓ บทบาทในการไกลเกลยประนประนอมขอพพาท

การไกลเกลย (Mediation) เพอประนประนอม (Compromising) ขอพพาท

(Dispute) เปนกระบวนการสนบสนน (Facilitation) ใหคขดแยงไดศกษา เรยนร และท าความ

เขาใจซงกนและกน เพอจะไดรวมกนแสวงหาทางออกทเหมาะสมมากยงขน จะเหนวา การไกล

เกลยจงไมใชการเกลยกลอมคกรณ เพอใหฝายใดฝายหนงยอมรบขอตกลงโดยผไกลเกลยเปนผ

ก าหนดขนแตเพยงฝายเดยวโดยทคกรณไมไดมสวนรวม ซงในสมยพทธกาลนน พระพทธเจา

๖๐ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๐๔-๓๐๖/๓๖๒-๓๖๙.

๖๑ ดรายละเอยดใน ข.ส.อ. (ไทย) ๔๗/๗๐๒-๗๐๔.

๑๕๒

ไดแสดงบทบาทดงกลาวในการท าหนาทเปนผไกลเกลยประนประนอมขอพพาทของผน าทาง

การเมองทก าลงเผชญหนากบความขดแยงจนน าไปสความรนแรง โดยผ วจยจะน าเสนอ

กรณศกษาเกยวกบขอพพาทใน ๓ ประเดนดงตอไปน

(๑) การไกลเกลยขอพพาทในกรณสงครามน า ‚สงครามน า‛๖๒ เปน

สงครามเกดจากการแยงชงทรพยากรน าระหวางชาวศากยะ และโกลยะ ซง ‚ทมา‛ ของสงคราม

กคอ ‚ทาสและกรรมกร‛ ทอางสทธในการใชทรพยากรน าในแมน าโรหณ ในขณะททรพยากรม

จ านวนนอย แตความตองการของประชาชนทงสองกลมมมากกวา ฉะนน เมอทงคไมไดน าเอา

‚ผลประโยชน‛ มาเปนตวตง แตกลบยนอยบน ‚จดยน‛ ของตวเองอยางเหนยวแนน การเจรจา

ตอรองเพอผลประโยชนทางทรพยากรน าจงเกดความ ‚ลมเหลว‛ และผลจากความลมเหลว

ดงกลาวจงท าใหสถานการณลกลามไปสความรนแรงดวยการทะเลาะววาท และท ารายรางกาย

ซงกนและกน และโดยเฉพาะอยางยง การน าประเดนเรอง ‚ชาตพนธ‛ ของกษตรยแตละฝายมา

เปน ‚ตวชวย‛ สถานการณขดแยงไมได ‚จ ากดวง‛ อยในกลมของทาสและกรรมกรเทานน

หากแตไดขยายวงจากกรรมกรไปสอ ามาตย เสนาบด และกษตรยของทงสองแควนดวย จงท า

ใหกษตรยทงสองแควนตดสนใจน า ‚ก าลงรบ‛ ทงทางบกและทางน าเพอท า ‚สงคราม‛ ระหวาง

กน

ในขณะท ‚สงครามน า‛ ก าลงด าเนนไปอยนน พระพทธเจาทรงวเคราะห

สถานการณความขดแยง (Conflict Analysis) ตงแตชวงเชาตร ในกรงสาวตถ แควนโกศล ซงไม

ไกลจากสถานทดงกลาว และพบวาประเดน ( Issue) ของความขดแยงคอ ‚น า‛๖๓ ใน

ขณะเดยวกน ความขดแยงทบซอนกคอประเดนเรอง ‚ชาตพนธ‛ สงทท าหนาทชกใยอย

เบองหลงพฤตกรรมดงกลาวกคอ ‚ตณหา ทฏฐ และมานะ‛๖๔

๖๒ ดเพมเตมใน ข.ส.อ. ๒/๓๖๒/๑๗๖-๑๗๗, ข.ชา.อ. ๘/๕๓๖/๓๐๘-๓๑๒.

๖๓ ข.ส.อ. ๒/๓๖๒/๑๗๖, ข.ชา.อ. ๒/๗๖/๑๑๘.

๖๔ ในอรรกถามองวา ตวทอยเบองหลงคอ ตณหา และทฏฐ แตผวจยมองวา เมอวเคราะหจากตอนทายของคาถาจะพบวา มประเดนเรองมานะเขาไปเกยวของคอนขางชดเจน และโดยเฉพาะอยางยงประเดนนเกยวของกบประเดนปญหาเรองการถอตวของกษตรยทงสองฝาย ดเพมเตมในทณฑสตร ข.ส. (บาล) ๒๕/๙๔๒-๙๖๑/๕๑๘-๕๒๐, ข.ม. (บาล) ๒๙/๑๗๐-๑๘๙/๓๓๖-๓๗๖, ข.ส.อ. ๒/๙๔๒-๙๖๑/๔๑๐-๔๑๔.

๑๕๓

ในฐานะนกเจรจาไกลเกลยคนกลาง เมอพระองคทรงทราบประเดนทชดเจน

แลว จงทรงเรมตนดวยวเคราะหคกรณ (Party) ทงสองฝาย ซงไดแกแควนศากยะ และแควนโก

ลยะเกยวกบ ‚ตวแปร‛ ทท าใหคกรณเกดความขดแยง และปญหากคอวา ‚เมอเราไปหาม การ

ทะเลาะนจะระงบหรอไมหนอ‛๖๕

สงทสามารถยนยนขอสมมตฐานเกยวกบการวเคราะหคกรณกคอ การท

พระองคออกแบบ คดสรร และเลอกชดของวธทจะน าไปจดการขอพพาทวา ‚ควรจะเลอกวธ

หรอชดของวธใดจงจะดทสด และเหมาะแกบคคล และสถานการณมากทสด และทายทสดแลว

พระองคทรงตดสนพระทย (Decision Making) ใชชดของแนวคดตางๆ ๓ ชด เพอจดการความ

ขดแยงใน ๓ ขนตอน ซงรายละเอยดจะน าเสนอขางหนา

เมอพระองคสามารถ ‚คดกรอง‛ ชดวธทใชเปนเครองมอในการจดการขอพพาท

แลว จงตดสนพระทยเดนทางไปยนประทบอยทามกลางกษตรยทงสองแควน สงทนาสนใจกคอ

พระองคไดใชกระบวนการ ‚สานเสวนาประชาลมน าโรหณ‛ (Rohinee’s Dialogue) โดยการ

สนทนาพดคยอยางมเปาหมายเพอแสวงหาขอเทจจรง (Fact Finding) เกยวกบทมาและ

แรงจงใจในการท าสงครามของกษตรยทงแควน ดงจะเหนไดจากประเดนของการสนทนาทวา

‚ดกอนมหาราชทงหลาย เพราะเหตใด พวกทานจงมาทน‛๖๖ ทง ๆ ทพระองคทอดพระเนตร

เหนวามอาวธทกองเรยงรายอยขางกายของกษตรยเหลานน

เมอวเคราะหประเดนทพระพทธเจาเปดประเดนการสนทนาดวยค าถามพบวา

เปนการถามน าเพอใหพระญาตของพระองคเปดเผยประเดนตาง ๆ ออกมาเอง แลวน าค าตอบ

ทไดรบนนมาขยายผลตอ ‚หมอมฉนไมไดมาทนเพอจะดแมน า เพอตองการเทยวเลน และก

ไมไดทนเพอดความรมรนของปาไม หากแตมาเพอตองการเรมสงคราม‛๖๗ จากการตอบ

ค าถามของพระพทธองคกท าใหเราทราบชดวา ความราวฉานทเกดขนนนมไดมสาเหตหลกมา

จากน า เพราะหมญาตถวายบงคมทลวา ‚ไมไดมาทนเพอจะดแมน า‛๖๘

๖๕ ข.ชา.อ. ๘/๕๓๖/๓๐๙.

๖๖ ข.ชา.อ. ๘/๕๓๖/๓๑๐.

๖๗ ข.ชา.อ. ๘/๕๓๖/๓๑๐.

๖๘ เรองเดยวกน, หนา ๓๑๐.

๑๕๔

เมอพระองคทราบชดวาการมาทนของเหลากษตรยกเพอท า ‚สงคราม‛

พระองคจงถามตอไปวา ‚กแลวพวกเธอทะเลาะกนเพราะเรองอะไรเลา‛๖๙ การถามในลกษณะน

เปนการถามเพอเสาะหาสาเหตทแทจรงของการทจะท า ‚สงคราม‛ เพราะวาล าพงเพยงแคการ

ทะเลาะววาทกนคงไมสามารถท าใหเกดสงครามขนมาได

แตเมอถกซกถามในลกษณะน กษตรยทงหลายกพากนงงงนและเงยบงน

เพราะหากบอกวาความราวฉานเกดมาจากการทตวเองถกดหมนดแคลนเกยวกบทมาของการ

เกดขนแหงขตตยวงศกจะท าใหถกตงขอสงเกตวา เปนการกอสงครามดวยเหตผลทไม

สมเหตสมผล และอาจถกแยงไดวาขอมลดงกลาวนนมไดเปนขอมลทเกนเลยไปจากแงมมทาง

ประวตศาสตรแตประการใด

แตหากกษตรยเหลานนตอบวา ‚ทะเลาะ หรอราวฉานกนเพราะน า‛ กท าให

เกดการตงค าถามเชนเดยวกนวา ‚จรง ๆ แลว กษตรยเหลานนทะเลาะกนเพราะน าจรงหรอไม?

เพราะวาจากสถานการณทเกดขนนนท าใหเราเหนวา ทาสและกรรมกรของแควนทงสองทะเลาะ

กนเพราะการแบงปนทรพยากรน าเปนเหตผลทกษตรยซงมวฒภาวะทสงกวานาจะสามารถ

หาทางออกดวยการไกลเกลยได แตสถานการณกลบด าเนนไปในลกษณะทวา กษตรยเปนผม

สวนสนบสนนขอพพาทดงกลาว

อยางไรกตาม ในประเดนดงกลาว พระอรรถกถาจารยบางแหงไดชใหเหนวา

เมอกษตรยถกถามวา ‚ทะเลาะกนเพราะอะไร‛๗๐ กษตรยจงพากนตอบอยางฉบพลนทนทวา

‚ทะเลาะกนเพราะน า‛๗๑ แตผวจยมองวา การตอบในลกษณะนเปนการตอบเพอปกปดปมดอย

ของตนเองมากกวา โดยการน าเอาประเดนเรองน ามากลบเกลอนประเดนปญหาเรองทมาของ

กษตรย เพราะเมอพจารณาจากบรบทตาง ๆ พบวา ในความเปนจรงแลว กษตรยเหลานนก

ไมไดทะเลาะกนเพราะการแยงชงทรพยากรน าแตประการใด หากแตถกพาดถงในเชงดหมน

เกยวกบทมาของพระราชวงศดงจะเหนไดจากถอยค าทวา ‚พวกเราจกแสดงเรยวแรงและก าลง

ของเหลาชนผทอยรวมกบพวกพสาวนองสาว‛ และ ‚พวกเราจกส าแดงเรยวแรงและก าลงของ

๖๙ เรองเดยวกน, หนา ๓๑๐.

๗๐ เรองเดยวกน, หนา ๓๑๐.

๗๑เรองเดยวกน, หนา ๓๑๐.

๑๕๕

เหลาชนผอยทตนกระเบา‛ เมอพจารณามตของถอยค าของกษตรยทงสองแควนพบวา มไดม

รองรอยของการทะเลาะกนเพราะประเดนเรองน า

ฉะนน เมอกษตรยไมกลาตอบปญหาของพระพทธเจา เนองจากเหตผลเหตผล

ดงทไดกลาวแลวในเบองตน ค าตอบทเหลากษตรยมองวานาจะเหมาะกบบรรยากาศเชนนกคอ

ค าวา ‚ไมทราบ‛ แมการตอบในลกษณะนอาจจะถกต าหนไดวา สถานการณทท าใหเกดภาวะ

สงคราม โดยกษตรยทงสองแควนไดพากนยกทพ และขนอาวธยทโธปกรณมากมายขนาดน จะ

ไมทราบสาเหตทแทจรงไดอยางไร

พระพทธเจากลบมไดตอกย าถงปมดอยดงกลาวแตประการใด เพราะการถาม

เพอจไปทจดดอยในบรรยากาศเชนนนอาจท าใหกษตรยเหลานนเกดความอบอาย และการสราง

ความสมานฉนทใหเกดขนในหมพระญาตท าไดยากยงขน ดวยเหตนพระองคจงกลบเกลอน

ประเดนดงกลาวดวยการถามตอไปวา ‚บดนใครจกทราบ‛ สถานการณของความตงเครยดได

ทเลาเบาบางลง เมอจะตองมการมองหาบคคลทท าใหเกดความราวฉาน เมอซกถามไปโดย

ล าดบตงแตอปราชลงไปเปนทอด ๆ สดทายผทไมสามารถจะหนความรบผดชอบไปไดกคอ

‚ทาสและกรรมกร‛ ถอไดวา ‚เปนเจาภาพ‛ ทแทจรงในความผดดงกลาว

เมอพระองคได ‚วตถดบ‛ หรอ ‚ขอมล‛ จากการ ‚สานเสวนา‛ อยางเพยงพอ

แลว จงไดน าเสนอกระบวนการในการสรางทางเลอกทดทสด (Best Alternative) แทนการ

แกปญหาดวยการใชความรนแรง ดงจะเหนไดจากการตงค าถามของพระองควา ‚น าตราคา

เทาไร‛ ถงแมค าตอบทไดรบวา ‚มราคานอย‛ ‚กษตรยทงหลาย มราคาเทาไร‛ ‚ขนชอวา

กษตรยทงหลายหาคามได‛ จากการตอบค าถามดงกลาวท าใหพบวา ทางเลอกทดทสดแทนการ

แกปญหาดวยความรนแรงกคอ ‚การททานทงหลาย ยงพวกกษตรยซงหาคามไดใหฉบหาย

เพราะอาศยน า ซงมประมาณนอย ควรแลวละหรอ‛

ประโยคเหลาน ถอไดวาเปน ‚ชดของถอยค า‛ ทถกสรางขนมาเพอ ‚ฉดปญญา‛

ของกษตรยเหลานนใหกลบคนมาอกครง กษตรยเหลานนกยอมรบในประเดนน หากวเคราะห

แลวพบวา เปนการยอมรบตงแตเรมแรกของความราวฉานแลววา ‚น ามคาสกษตรยไมได‛ แตท

กษตรยยอมไมไดกเพราะ ‚มานะ และทฐ‛ ทถกสรางขนมาจากเมฆหมอกของ ‚อวชชา‛

๑๕๖

ขนตอนตอไปซงถอไดวาเปนขนตอนทส าคญทสดของของพระพทธเจาในฐานะ

‚นกเจรจาไกลเกลยคนกลาง‛ กคอ การน าเสนอชดของแนวคดทได ‚คดสรร‛ และ ‚ตระเตรยม‛

มาตงแตชวงใกลรง ดงตอไปน๗๒

(๑) ชดของแนวคดทใชระงบความขดแยง ชดของวธนประกอบไปหลกการ

ตามทปรากฏอยใน ‚๓ ชาดก‛ ซงไดแก ผนทนชาดก๗๓ ทททภชาดก๗๔ และลฏกกชาดก๗๕ ซง

เปาหมายของชดนกเพอทจะซอมแซมความรสกของทงสองฝายทก าลงท าสงคราม และ

เสรมสราง ‚สนตภายใน‛

(๒) ชดของแนวคดทสรางความสามคค และสมานฉนทใหเกดขนแกทง

สองฝาย ชดของวธนประกอบไปดวยหลกการตามทปรากฏใน ‚๒ ชาดก‛ กลาวคอ รกข

ชาดก๗๖ และวฏฏกชาดก๗๗ เปาหมายส าคญของชดนคอการเสรมสราง ‚สนตภายนอก‛

๗๒ ข.ชา.อ. ๘/๕๓๖/๓๐๙.

๗๓ ชาดกนเนนเรองราวทเกยวกบรกขเทวดาและหมซงทะเลาะววาทกนครงแลวครงเลา แตในทสดไมตะครอทรกขเทวดาอาศยอยกกลายเปนลอเกวยน โดยมหนงหมหมลอ ข.ชา.อ. ๖/๔๗๕/๑๔๔-๑๔๘ โดยพระองคไดสรปวา ‚ดกอนมหาราชทงหลาย ขนชอวา การหายใจคลอง เพราะเหตทะเลาะววาทกนไมมเลย‛

๗๔ ชาดกนเนนเรองราวของกระตายทนอนอยใตตนมะตม ในขณะทนอนหลบนน ผลมะตมสกไดลนลงไปถกใบตาล จงเขาใจวา แผนดนถลม จงสงสญญาณใหกระตายตว และสตวอนๆ ไดรบร ผลทเกดขนกคอ สตวทงหลายพากนวงหน และบาดเจบเปนจ านวนมาก ข.ชา.อ. ๔/๓๒๒/๒๗๙-๒๘๓ พระองคจงสรปวา ‚ดกอนมหาราชทงหลาย เกดมาเปนคนไมควรหนไปตามเหตทถงของบคคลอน (คอไมควรเกบเอาเรองของคนอนมาคด)‛

๗๕ ชาดกนเนนเรองราวของความบาดหมางระหวางชางกบนกไส ทชางไดฆาลกของเธอตาย เธอจงแกลงท าดกบกา แมลงวนและกบเพอใหกาเจาะตาชาง แมลงวนเขาไปไขใส และกบไปยนรองทปากเหวเพอใหชางตกไปตาย ข.ชา.อ. ๔/๓๕๗/๓๘๙-๓๙๒ พระองคจงสรปวา‚ดกอนมหาราชทงหลาย บางคราวผทมก าลงนอยกวากหาชองท าลายผทมก าลงมากได บางคราวผทมก าลงมากกไดชองท าลายผทมก าลงนอยได แมแตนางนกไซยงฆาพญาชางตวประเสรฐได‛

๗๖ ชาดกนชใหเหนถงเทวดาสองกลม คอกลมทพากนไปอาศยอยในปารงทประสานกนแนน กบกลมทพากนไปอยตามตนไมใหญทตงอยตนเดยว เมอพายเกดขนไดท าลายตนไมใหญทตงอยโดดเดยวลมลง แตลมพายไมสามารถทจะท าลายปารงทเกาะประสานกนอยเปนกลมเดยวกนได ข.ชา.อ. ๒/๗๔/๑๑๘-๑๒๐ ดวยเหตนพระองคจงสรปวา‚มหาบพตรทงหลาย ทานทงหลายไดนามวาเปนญาตกน ควรจะสมครสมานสามคครวมใจกน เพราะวา เมอญาตทงหลายยงสามคคกนอย หมปจจามตร (ขาศก) ยอมไมมโอกาส‛

๑๕๗

(๓) แนวคดถอนรากเหงาของตณหา ทฏฐ และมานะ แนวคดนปรากฏอย

ใน ‚อตตทณฑสตร‛๗๘ อนเปนการแกไขปญหา ‚ความอยากในเรองน า‛ ‚การยดมนในความ

คดเหนของแตละคน‛ และ ‚ปญหาเรองชาตพนธ‛

ภายหลงทพระองคไดน าเสนอ ‚แนวคดทง ๓ ชด‛ ดงกลาวแลว กษตรย และ

ประชาชนทงสองแควนไดพากน ‚ยตสงครามน า‛ จากการท าหนาทเปน ‚นกเจรจาไกลเกลยคน

กลาง‛ ของพระพทธเจานน มประเดนทนาศกษาวเคราะหเพมเตมใน ๒ ประเดนใหญคอ การใช

‚วธการ‛ เพอเปนเครองมอในการด าเนนกลยทธของพระองค และปจจยส าคญทท าให

กระบวนการจดการความขดแยงบรรลผลส าเรจ

(ก) การใช “วธการ” เพอเปนเครองมอในการด าเนนกลยทธ จากการ

วเคราะหวธการทพระองคไดน าไปใชในการจดการความขดแยงนนพบวาประกอบไปดวยวธการ

ดงตอไปน

(๑) กลยทธในการเผชญหนากบคกรณทงสองฝาย ในสถานการณน

พระองคทรงเรมตนดวยการเขาไปเผชญหนากบสถานการณความขดแยงโดยตรง เพอแสวงหา

ทางออกรวมกนกบกษตรยทงสองฝาย แตจดออนของวธนกคอ หากความสมพนธของคกรณ

กบผไกลเกลยไมดแลว อาจจะท าใหเกดปญหาตามมาในหลายๆ ดานได

(๒) กลยทธในการโนมนาว (Persuasion) เปนวธการทพระพทธเจา

เนนหนก และใหความส าคญสงมากในการเขาไปเจรจาไกลเกลย ดงจะเหนไดจากกรณน หรอ

กรณอน ๆ ทจะน าเสนอตอไป จดเดนของวธการนคอ การสรางความเขาใจเกยวกบผลเสยทจะ

เกดขนแกคกรณ และโนมนาวใหคกรณไดเหนถงความส าคญของความสามคค แตจดออนคอ

‚ทนทางสงคม‛ ของผไกลเกลยวาจะสงผลตอความนาเชอถอของการสอหรอไม

๗๗ ชาดกนชใหเหนถงกรณทนกกระจาบแกงแยงกน และอวดดวาตวเองเกง จงท าใหขาดความเปนเอกภาพ และท าใหนายพรานจบไดทงฝง ข.ชา.อ. ๒/๑๑๘/๒๖๐ ดวยเหตนพระองคจงสรปวา ‚ดกอนมหาราชทงหลาย เมอฝงนกกระจาบพรอมเพรยงกนอย นายพรานกไมอาจหาชองท ารายได ตอเมอใดฝงนกกระจาบเกดการแกงแยงขน เมอนน บตรนายพรานคนหนงจงท าลายเอานกกระจาบเหลานนไปเสย‛

๗๘ พระสตรนย าใหเหนวา การทะเลาะววาทไมไดเกดผลดแกบคคลใด และยงจะสงผลใหเกดภยตางๆ ทมาของภยกคอ ‚ตณหา และทฏฐ‛ อนท าใหหมชนโกรธเคองกนและกน ฉะนน มนยอมไมกลาวยกยองตนในบคคลทเสมอกน ผต ากวา ผสงกวา มนนนเปนผสงบปราศจากความตระหน ยอมไมยดมนถอมน

๑๕๘

(ข) ปจจยส าคญทท าใหกระบวนการจดการความขดแยงบรรลผลส าเรจ

ผวจยมองวา การทพระพทธเจาสามารถท าใหคกรณยตความขดแยงนน เกดจากปจจยทส าคญ

บางประการดงตอไปน

(๑) สรางความสมพนธกบคกรณ จากการศกษาวเคราะหบรบทตาง ๆ ของ

พระองคนนท าใหเราประจกษความจรงประการหนงวา พระพทธองคทรงม ‚ตนทนทางสงคม‛

สงมาก กลาวคอ สถานะทางสงคมกอนทจะบวชพระองคทรงเปนพระมหากษตรยเชนเดยวกน

กษตรยศากยะและโกลยะ แมวาพระองคจะทรงเจรญวยในแควนศากยะ และมพระบดาเปนชาว

ศากยะ

ประเดนทมองขามคอพระองคทรงมพระมารดาเปนชาวโกลยะ ดวยเหตน

เลอดเนอเชอไขของพระองคประกอบดวยความเปนวงศของกษตรยทงในแควนศากยะและโกล

ยะ ฉะนน ความเปน ‚กลมเดยวกน‛ หรอ ‚ชาตพนธเดยวกน‛ ระหวางพระองคกบกษตรย

เหลานนจงเปนสงทไมสามารถทจะหลกได การน าเสนอหรอเปดฉากใหกษตรยเหลานน

ไววางใจในพระองคไดเปนประเดนแรก ๆ ของการไกลเกลยกคอ การบอกใหเขาเหลานนได

ทราบวา ‚เราเปนกลมชาตพนธเดยวกน‛

นอกจากนนแลว การไปปรากฏตวของพระองคเปนการด ารงอยทามกลางกลม

ชนทงสองแควน ทก าลงขดแยงกนโดยการ ‚ประทบนงโดยบลลงกในอากาศ ณ ทามกลางแมน า

โรหณ‛ ท าใหมวลทงสองแควนไดบงเกดความเขาใจวาพระองคมไดฝกไฝฝายใดฝายหนง

หากแตพระองคด ารงตนอยในสถานะของ ‚ผเจรจาไกลเกลยคนกลาง‛ (Mediator) เพอท าให

เกดความเปนเอกภาพในหมญาต

(๒) การสรางความเชอมน และความรวมมอจากคกรณ ตนทนทส าคญอก

ประการหนงกคอ ‚สถานะของความเปนพระพทธเจา‛ ทพระองคมอยเหนอบคคลเหลานน และ

บคคลเหลานนมไดมในสงทพระองคม ในประเดนนพระองคมกจะตรสอยเสมอวา ‚ในหมชนท

ถอตระกลเปนใหญ กษตรยประเสรฐทสด สวนทานผเพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ จดได

วาประเสรฐทสดในหมเทวดาและมนษย‛ ๗๙

๗๙ ท.ส. (ไทย) ๙/๒๗๗/๙๙.

๑๕๙

การประกาศในลกษณะนมนยทชใหเหนวา แมวากษตรยจะไดชอวาประเสรฐ

ทสดในหมมนษย พระองคกมสถานะเปนกษตรยเชนเดยวกน แตสถานภาพของความเปน

กษตรยทพระญาต หรอพระองคมนน จดไดวาเปนสถานะทางสงคมชนนอก มไดเปนสถานะท

สงสดแตประการใด หากแตสงทสงสดคอผทเพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ คณสมบตขอน

ถอไดวาเปนสถานะภายในทพระองคม แตพระญาตของพระองคไมม

อยางไรกตาม สงทสามารถยนยนขอเทจจรงอกประการหนงวาพระองคอย

เหนอกษตรยอน ๆ ในโลกดวย ‚พวกศากยะเปนผใกลชด และอยในอ านาจของพระราชาปเสนท

โกศล… กพวกศากยะยอมท าการตอนรบ ท าการอภวาท ลกขนยนรบ ท าอญชลกรรมและ

สามจกรรมในพระราชาปเสนทโกศล… พวกศากยะกระท าการตอนรบเปนตน แกพระราชา

ปเสนทโกศลอยางไร พระราชา ปเสนทโกศลยอมท าการตอนรบเปนตน แกตถาคตอยางนน‛๘๐

ซงกรณนปรากฏชดในสงครามฆาลางเผาพนธดงทไดกลาวแลว

อยางไรกตาม จากคณสมบตภายในและภายนอกดงกลาวนน สงทสามารถ

สะทอนใหเหนจากพฤตภาพขอกษตรยของทงสองแควนทเหนพระวรกายของพระองคเทานน‛ ก

ไดพากนทงอาวธ และถวายการบงคม‛ กลาวโดยสรป ไมปรากฏพระด ารสตอนใดเลยททรง

แนะน าใหกษตรยไดทราบถง ‚วธจดสรร หรอการแบงปนทรพยากรน า‛ วาควรจะท าอยางไร วา

สาเหตทเปนเชนนกเพราะปญหาทแทจรงไมไดเกดจากปจจยภายนอก หากเกดจากปจจย

ภายใน เมอปจจยภายในไดรบการแกไข จงไมมความจ าเปนตองกลาวถงปจจยภายนอกซง

ส าคญนอยกวา ฉะนน ‚ความสามคค‛ จงเปนตวขบเคลอนทท าใหเกดกระบวนการตางๆ ไมวา

จะเปนการแสวงหาเวทเพอแลกเปลยนเรยนรขอมล และพรอมทจะแบงปนความตองการ ความ

รก และความเขาใจระหวางกนและกน อนสงผลใหเกดสงคมแหงสนตได

(๒) ไกลเกลยประนประนอมขอพพาทเกยวกบสงครามฆาลางเผาพนธ

กรณของพระเจาวฑฑภะ๘๑ทฆาลางเผาพนธของเจาศากยะ มปรากฏชดอยในคมภรหลายแหง

ดวยกนคอ วฑฑภวตถ๘๒ อรรถกถาวฑฑภวตถ อรรถกถาธรรมเจตยสตร๘๓ อรรกถาสนท

๘๐ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๙๑/๕๑.

๘๑ กรณศกษาเกยวกบพระเจาวฑฑภะกบฮตเลอรมความสอดคลองทส าคญประการหนงกคอ ทงค มปมดอยตงแตเดก

๘๒ ข.ส. (บาล) ๒๕/๔๗/๒๕, ข.ส. (ไทย) ๒๕/๔๗/๔๑,

๑๖๐

รยสตร๘๔ ปราภวสตร๘๕ และอรรกถาปราภวสตร๘๖ ซงบคคลทเขามาเกยวของ(Stakeholder)

กบเหตการณน ประกอบไปดวยพระพทธเจา พระเจาปเสนทโกศล๘๗ เจาศากยะ๘๘ ทฆการาย

นะ๘๙ วฑฑภะ๙๐ และนางวาสภขตตยา๙๑ ประเดนทนาสนใจคอ พระพทธเจาไดเขามา

เกยวของกบสงครามการฆาลางเผาพนธไดอยางไร และเพราะเหตไร พระองคจงไมเขาไป

เจรจาไกลเกลย (Mediation) เพอหยดยงสถานการณดงกลาว ซงเกยวของกบญาตของพระองค

ดวย

ปฐมบทของความขดแยงนน เรมจากการทพระเจาปเสนทโกศลนน ตองการ

สรางความคนเคย หรอเปนพระญาตกบพระพทธเจา๙๒ พระองคจงสงทตไปขอพระธดาของเจา

๘๓ ม.ม.อ.๒/๓๗๔/๒๕๖.

๘๔ ในอรรถกถาของพระสตรน เรยกพระเจาวฑฑภะวา ‚วฏฏโภ‛. ข.อ.อ._/๘/๓๘๓.

๘๕ ข.ส. (บาล) ๒๕/๑๐๔/๓๕๖, ข.ส. (ไทย) ๒๕/๑๐๔/๕๒๖.

๘๖ ข.ส.อ ๑/๑๐๕/๑๗๖.

๘๗ พระองคเปนโอรสของพระเจามหาโกศล และเปนพชายของพระนางเวเทหซงเปนพระชายาของพระเจาพมพสาร และเปนพระเจาลงของพระเจาอชาตศตร ทรงเปนผปกครองประจ าแควนโกศล ซง เมองหลวงมชอวา ‚สาวตถ‛ ส .ส.ฏ. ๑/๑๒๕/๑๙๘.

๘๘ ดประวตและความเปนมาของเจาศากยะ บทเดยวกน

๘๙ ทฆการายนะนน เปนหลานของพนธละเสนาบด ซงพนธลเสนาบดนน พระเจาปเสนทโกศล ไดสงใหทหารลอบฆาพรอมกบลกๆ จ านวน ๓๒ คน เนองจากพระองคระแวงวาพนธลเสนาบดจะแยงชง พระราชสมบตของพระองค แตเมอสงสายลบไปสบแลว กลบพบความจรงวา นางมลลกาเทวซงเปนภรรยาของพนธลเสนาบดและลกสะใภไมไดมความคด และพฤตกรรมในลกษณะดงกลาว ดวยความส านกผดพระองคจงไดตงหลานของพนธลเสนาบดขนด ารงต าแหนงเสนาบดในโอกาสตอมา.

๙๐ เปนพระราชโอรสของพระเจาปเสนทโกศล และนางวาสภขตตยา

๙๑ เปนลกสาวของนางทาสทอยในการดแลของพระเจาศากยะมหานามะ

๙๒ พระเจาปเสนทโกศลไมสบายพระทยกรณทพระองคนมนตใหพระภกษจ านวน ๕๐๐ รปไปรบนตยภตจากพระองคทกวน แตเมอผานไปได ๗ วนพระองคทรงลมออกมาถวายอาหาร เนองจากพระองคไมไดสงไว จงไมมใครกลาถวายอาหารบณฑบาตแทนพระองค พระภกษจงไมรอรบอาหารบณฑบาต เมอพระองคนกไดจงออกมาถวายอาหาร แตพบพระอานนทรปเดยวเทานน จงไปถามพระพทธเจาวา เพราะเหตไร? พระภกษ ๕๐๐ รปจงไมใหความส าคญแกพระองค พระพทธเจาไดทรงชใหเหนวา พระภกษไมมความคนเคยกบพระองค จงไมรอรบอาหารบณฑบาต

๑๖๑

ศากยะมาเปนมเหส เนองจากเจาศากยะไมสามารถปฏเสธการรองขอดงกลาว เพราะพระ

เจาปเสนท-โกศลนนทรงมอทธพลทางทหาร และการเมองระหวางประเทศตอกรงกบลพสด ดงท

พระพทธเจาไดเคยตรสวา ‚พวกศากยะเปนผใกลชด และอยในอ านาจของพระราชา

ปเสนทโกศล… กพวกศากยะยอมท าการตอนรบ ท าการอภวาท ลกขนยนรบ ท าอญชลกรรม

และสามจกรรมในพระราชา ปเสนทโกศล‛๙๓ ขอเทจจรงดงปรากฏชดในขณะทเจาศากยะ

สนทนากนในทประชมวา ‚พระราชาเปนฝายอน ถาพวกเราไมใหแลวไซร ทาวเธอจกท าใหเรา

ฉบหายได‛ จงมอบนางวาสภขตตยาใหแกทตแทนพระธดาองคใดองคหนงของตวเอง เหตผล

ส าคญมากประการหนงทเจาศากยะมวาระซอนเรน (Hidden Agenda) ตอประเดนดงกลาว กคอ

ประเดนปญหาเรอง ‚ชาตพนธ‛ โดยมองวา ‚กเมอวาโดยสกลแลว ทาวเธอไมเสมอกบเราเลย‛

ซงเหตผลประเดนหลงนเองทท าใหเกดสงครามการฆาลางเผาพนธของเจาศากยะ

พระเจาวฑฑภะไดประสบกบเหตการณทส าคญ ๔ ประการดวยกน เหตการณ

ดงกลาวไดกลายเปนแรงผลกดนใหพระองคฆาลางเผาพนธของเจาศากยะ กลาวคอ

(๑) พระองคสงเกตเหนวา เดกคนอน ๆ มกจะไดรบของฝากจากญาตทอยเมอง

อน ๆ แตพระองคกลบไมไดรบของฝากจากเจาศากยะเลย จงมความสงสยในสมพนธภาพ

ระหวางพระองคกบเจาศากยะ

(๒) เมอพระองคเดนทางไปเมองกบสพสด เจาศากยะไดน าพระกมารทอาย

นอยไป อยตางจงหวด เพราะเกรงวากมารศากยะทอายนอยกวาจะตองไหวเจาชายวฑฑภะ

ซงเปนบตรนางทาส

(๓) ในขณะทก าลงเสดจกลบ มหาดเลกคนลมอาวธจงไดกลบเขาไปในเมอง

กบลพสด ขอเทจจรงเกยวกบประเดนปญหาเรองชาตพนธจงปรากฏขน เมอมหาดเลกไดยน

เสยงนางทาสของเจาศากยะดาพระเจาวฑฑภะวา ‚น เปนแผนกระดานทบตรของนางทาส

ชอวาสภขตตยานง‛ และประเดนส าคญกคอ นางทาสไดน าน านมไปลางแผนกระดานทพระ

กมารนง จงน าเหตการณดงกลาวไปเลาใหไพรพลดวยกนฟงจนท าใหสถานการณบานปลาย

ออกไปอก

๙๓ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๙๑/๕๑.

๑๖๒

(๔) พระเจาปเสนทโกศลทรงทราบความจรงดงกลาว กพโรธทเจาศากยะมอบ

นางทาสใหแกพระองค จงรบเครองบรหารทงหมดจากนางทาสและบตร และใหการดแลทงค

เทาทฐานะของทาสและทาสควรจะไดรบ

จากเหตการณทง ๔ ประการดงกลาวนน ท าใหพระเจาวฑฑภะคดแกแคนเจา

ศากยะ ‚เจาศากยะเหลานน จงลางแผนกระดานทเรานงดวยน าเจอดวยน านมกอน แตในกาล

ทเราด ารง ราชสมบตแลว เราจกเอาเลอดในล าคอของเจาศากยะเหลานน ลางแผนกระดานท

เรานง‛

ทฆการายตนะซงหาชองทางในการทจะแกแคนแทนพนธลเสนาบด ไดใช

โอกาสท พระเจาปเสนทโกศลเขาไปเฝาพระพทธเจา น าเครองพระราชกกธภณฑทง ๕๙๔ ท

พระองคฝากเอาไวไปใหพระเจาวฑฑภะ และอภเษกพระเจาวฑฑภะเปนพระราชาครองนคร

สาวตถแทน๙๕ แตพระเจาปเสนทโกศลกไมสามารถทจะแยงชงพระราชสมบตกลบคนมาได

เพราะเสดจสวรรคตเสยกอน

เมอพระเจาวฑฑภะไดครองพระราชสมบตแลว จงไดยกทพหลวงออกไปฆา

เจาศากยะ แตพระพทธเจาไมเหนดวยกบการกระท าของเจาศากยะตงแตตน ทรงใชความ

พยายาม ๓ ครงในการเขาไปท าหนาทในการเจรจาไกลเกลยพระเจาวฑฑภะไมใหตดสน

๙๔ เครองประดบเกยรตของพระเจาแผนดนม ๕ อยางคอ แสจามร มงกฎ พระขรรค ธารพระกร และฉลองพระบาท แตบางแหงวา พระขรรค เศวตฉตร มงกฎ ฉลองพระบาท แบะพดวาลวชน

๙๕ ประเดนการแยงชงราชสมบตน พระเจาวฑฑภะไมไดมสวนรเหน และรวมวางแผนตงแตแรก เพราะจากหลกฐานในคมภรอรรถกถาไดพยายามทจะบอกวาพระองคกไมทราบเรองราวทเกดขน จงไดถาม การายนะเสนาบดวา ‚พระชนกของขาพเจาไปแลวหรอ‛ ในขณะทเสนาบดพยายามทจะใชเหตผลเชงจตวทยา ดวยการบอกวา ‚ถาทานไมรบต าแหนงพระราชา ขาพเจาจะเปนพระราชาเอง‛ พระเจาวฑฑภะจงยนยอมทจะรบต าแหนงดงกลาว (ม.ม.อ. ธรรมเจตยสตร ) ผวจยมองวา มเหตผลสองประการทท าใหพระองคจ าเปนตองรบต าแหนงดงกลาว

(๑) เหตผลในเชงการเมองการปกครอง ต าแหนงพระราชานนเปนของเสดจพอของพระองค พระองคจงไมสามารถทจะปฏเสธได เพราะหากพระองคปฏเสธกจะกลายเปนวาวงศของพระเจาปเสนทโกศลกจะสญไป

(๒) เหตผลในเชงความแคนสวนตว ประเดนนนาจะเปนเหตผลส าคญทเปนแรงผลกใหพระองคจ าเปนตองรบต าแหนงดงกลาว เพราะพระองคเคยตงพระทยแลววาหากด ารงราชสมบตเมอใดจะด าเนนการ แกแคนเจาศากยะ ฉะนน พระองคจ าเปนตองรบต าแหนงในสถานการณเชนน

๑๖๓

พระทยท าเชนนนโดยเหตผลทพระพทธเจาพยายามจะตรสบอกกคอ ‚ชอวา เงาของหมพระ

ญาตเปนของเยน‛

‚ตนไมซงมเงาโปรง ‛ ดงกลาวตงอย ในเขตแดนของเจาศากยะ แตใน

ขณะเดยวกน ตนไมซงอยใกล ๆ กนนน เปนตนไมทมใบหนา และมเงาทบ แตสงทนาสนใจก

คอ ตนไมดงกลาวนตงอยในเขตแดนของพระเจาวฑฑภะ พทโธบายเชนนจดเปนกลยทธในการ

สรางจดเดน หรอจดสนใจ และท าใหเกดการตงค าถามไดงาย

จะพบวา เมอพระเจาวฑฑภะยกทพหลวงเดนทางผานบรเวณดงกลาวไดถาม

พระองควา ‚ขาแตพระองคผเจรญ เพราะเหตไร พระองคจงประทบนงแลวทโคนไมเงาปรโปรง

ในเวลารอนเหนปานน, ขอพระองคไดโปรดประทบนงทโคนไทร มเงาอนสนทนนเถดพระเจาขา‛

ซงพระพทธเจาตรสตอบทนทวา ‚ชางเถด มหาบพตร ชอวาเงาของหมพระญาตเปนของเยน‛

ประเดนนอธบายไดวา แมพระองคจะนงใตตนไมรอนเพยงใดกตาม หากเปน

ตนไมทอยในเขตของพระญาตจดไดวาพระญาตคอเงาทสามารถท าใหเกดความเยนได ตางจาก

ประทบนงใตตนไมเยนทมเงาหนาทบ แตตนไมดงกลาวไมใชของพระญาต แมจะเยนเพยงใดก

ยงจดไดวารอนกวาเงาของพระญาต ทาทเชนนพระเจาวฑฑภะกประจกษเปนอยางดดงจะเหน

ไดจากการด ารของพระองควา ‚พระศาสดาเสดจมาเพอประสงคจะรกษาหมญาต‛ อยางไรก

ตาม เนองจาก ‚ตนทนทางความเกลยดชง‛ ทฝงแนนมาอยางยาวนานท าใหพระองคตดสน

พระทยยกทพหลวงออกไปเพอท าสงครามฆาลางเผาพนธเจาศากยะอก แตพระพระพทธเจาก

เสดจไปไกลเกลยถง ๓ ครงดวยกน เมอถงครงท ๔ พระพทธเจาตดสนพระทยทจะยตบทบาท

ของพระองค จงท าใหพระเจาวฑฑภะไดมโอกาสท าสงครามฆาลางเผาพนธของเจาศากยะใน

ทสด

(๓) ไกลเกลยความขดแยงระหวางพระเจาปเสนทโกศลกบพระมเหส

เมอครงทพระเจาปเสนทโกศลปลดพระนางวาสภขตตยา และวฑฑภะราชกมาร

ออกจากต าแหนง และพระราชทานเพยงสงของททาสและทาสจะพงไดรบ พระพทธเจาทรง

ทราบกเสดจไปยงพระราชนเวศน ประทบนงแลวตรสบอกแกพระเจาปเสนทโกศลวา พวกเจา

ศากยะท ากรรมไมสมควร เมอจะให กควรใหพระราชธดาทมชาตเสมอกน แตพระนางวาสภขตต

ยากเปนพระราชธดาทไดรบการอภเษกในพระราชมณเฑยรของขตตยราชแลว ฝายวฑฑภะราช

กมารกทรงอาศยขตตยราชเกดขนมา พรอมตรสเตอนวา โคตรของมารดาไมเปนประมาณ แต

๑๖๔

โคตรของบดาตางหากทส าคญ ท าใหพระเจาปเสนทโกศลเขาพระทยดวาโคตรของบดาส าคญ

กวา จงพระราชทานต าแหนงและสงของคนให๙๖

ในเรองน ผวจยมความเหนเปน ๒ อยาง คอ พระพทธเจาทรงเขามาคลาย

ความโกรธเกรยวของพระเจาปเสนทโกศล และคลายความโกรธแคนใหกบวฑฑภะราชกมาร

ดงน

(ก) พระพทธเจาทรงเขามาไกลเกลยคลคลายปญหาทเกดขนในครอบครวของ

พระเจา ปเสนทโกศลดวยความเออเฟอ และทรงเหนวาเปนเรองทพระพทธองคมสวนเกยวของ

อยบาง กลาวคอ พระพทธเจาทรงเปนชาวศากยะ สวนพระเจาปเสนทโกศลทรงเปนชาวโกศล

ไดท าการขอพระราชธดาชาวศากยะมาจากแควนสกกะเพอปรารถนาทจะเปนญาตกบพระ

ศาสดา เมอพวกเจาศากยะประทานนางทาสมาให จงนบวาเปนความผดของพวกเจาศากยะ

พระพทธองคแมเปนชาวศากยะโดยก าเนด กมไดทรงเขาขางพวกเจาศากยะ แตกลบตรสต

เตยนวาเปนกรรมทไมสมควรกระท า เมอพระพทธองคเสดจมาตรสเชนน ยอมท าใหพระเจา

ปเสนทโกศลคลายความโกรธเกรยวตอพวกเจาศากยะลงไดบาง

(ข) สวนวฑฑภะราชกมารทมความโกรธแคนพวกเจาศากยะ ภายหลงจาก

กลบมาสแควนโกศลกถกรบต าแหนงและทรพยสมบตทควรจะม จงยงมความโกรธแคนพวกเจา

ศากยะเปนทวคณ ครนพระพทธองคเสดจมาตรสใหพระเจาปเสนทโกศลทราบวา สายเลอดของ

บดาส าคญสายเลอดของมารดา เปนเหตใหพระปเสนทโกศลพระราชทานต าแหนงและทรพย

สมบตคนใหแกราชกมาร นบเปนการดบความโกรธแคนของวฑฑภะราชกมารใหเบาบางลง

พรอมทงยงเปนการสรางบญคณใหราชกมารส านกถงความกตญญทควรมอบใหแกพระเจา

ปเสนทโกศล แมในทายทสด ความแคนจะมก าลงมากกวาความกตญญกตามท

๙๖ ดรายละเอยดใน ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๒๖-๒๗, ข.ชา.อ. (ไทย) ๖๐/๑๑๕-๑๑๖.

๑๖๕

๔.๒.๔ บทบาทในการประทวงตอผน าทางการเมอง

สนตวธ หรอวธการจดการความขดแยงโดยสนตในโลกน แบงออกเปน ๒ ชด

ใหญ คอ (๑) วธการในการจดการความขดแยงโดยสนต (Peaceful Means) และ (๒) วธการ

ทกทวง หรอประทวงโดยการปฏบตการแบบไรความรนแรง (Non-Violent Action)๙๗ จากกรอบ

น ผวจยเหนวา พระพทธเจาใชกระบวนการสนตวธโดยวธการทกทวง หรอประทวงตามหลก

อหงสา หรอ “การปฏบตการโดยไมใชความรนแรง” (Non-Violent Action) ซงเนนการน าเสนอ

ความจรงแกบคคลทมความเชอ และการกระท าทแตกตางบนฐานของความรก เคารพ และให

เกยรตตอเพอนมนษยโดยไมใชความรนแรง

การประทวงตามหลกอหงสา หรอ “การปฏบตการโดยไมใชความรนแรง” ใน

บรบทของพระพทธศาสนา หมายถง ‚การคว าบาตร‛๙๘ (ปตตนกชชนกรรม) ลกษณะของการ

คว าบาตรคอนขางจะสอดคลองกบแนวคดตะวนตกในแงของถอยค า แตเมอกลาวในรายละเอยด

พบวา เปนการลงโทษททรงอนญาตใหสงฆท าแกคฤหสถ ผกลาวให (ประสงค)รายตอพระ

รตนตรย โดยสงฆประกาศใหพระภกษทงหลายไมใหคบหา ไมรบบณฑบาต ไมรบนมนต และ

ไมรบไทยธรรมของคฤหสถนน จนกวาเขาจะรสกถงโทษทตวเองไดกระท าแลวหนกลบมา

ประพฤตตวด สงฆจงประกาศระงบโทษใหพระภกษทงหลายไดคบหาอก เรยกวา‛ปตตอกกชชน

กรรม‛ คอ ‚การหงายบาตร‛ ซงวธการน พระสงฆไดกระท าครงแรกตอวฑฒลจฉว แควนวชช

จะเหนวา ลกษณะ ‚การเรยกรอง‛ ตามแนวทางแหงวนยน ไมไดมนยเพอมงผลประโยชนเปน

การสวนตน หรอกลมคน หากแตมงเมอความผาสกของหมสงฆ และสงคมโดยรวม ซง

แตกตางจากเปาหมายของการประกาศคว าบาตรตามแนวคดของตะวนตกบางประเทศทใชใน

ปจจบนน

กรณศกษาทนาสนใจอกประเดนคอ พระพทธเจาและพระสาวก ไดรบความ

เดอดรอนจากกลมคนอนๆ ในสงคมซงไมเคารพในสทธของการอยรวมกนอยางสนตสข พระองค

จงเรมตนดวยการสงพระสาวกไปเจรจาพดคยเพอแสวงหาทางออกรวมกน แตเมอขอเสนอ

๙๗ ดเพมเตมใน วนชย วฒนศพท, คมอเกยวกบความขดแยง: หลกการ และเครองมอแกปญหา, (กรงเทพฯ: ศนยสนตวธและธรรมาภบาล, ๒๕๔๗). และพระมหาหรรษา ธมมหาโส, “รปแบบการจดการความขดแยงโดยพทธสนตวธ: ศกษากรณลมน าแมตาชาง จ.เชยงใหม”, อางแลว.

๙๘ ว.จ. (บาล) ๗/๓๓๖-๓๓๘/๑๒๓-๑๒๖, ว.จ. (ไทย) ๗/๓๓๖-๓๓๘/๑๘๐-๑๘๕.

๑๖๖

ดงกลาวมไดไดรบการตอบรบในเชงบวก พระองคจงตดสนใจใชกระบวนการการปฏบตการโดย

ไมใชความรนแรง ซงหนงในวธการนคอ “จ านวน” จ านวนคนมผลในทางจตวทยาตามหลกของ

การประทวงทวา “ใหเขา หรอผมอ านาจไดยน” (To be hearted) เพราะการไปคนเดยวยอมเปน

การยากทผมอ านาจจะสนใจขอเรยกรอง แตการเดนทางไปไปหาผมอ านาจดวยจ านวนเสยง

หรอคนจ านวนมาก จะกอใหเกดปฏกรยาในเชงบวกซงผน าจะตองรบฟง

ตวแปรส าคญในเร องน เกดจากการทพระพทธเจาเรมตนเผยแผ

พระพทธศาสนาในแควน โกศลยคเรมแรก ซงกษตรยโดยทวไปยงมไดยอมรบในบทบาทและ

สถานะของพระองค เจาปเสนทโกศลในฐานะผน าทางการเมองทรงเคยรบสนบนจากพวก

เดยรถย เพอขอสรางวดขนใกลกบพระเชตวน เนองจากพวกเดยรถยเลงเหนวา ถาวดอยใน

ท าเลทดซงจะรบความสะดวกสบายและไดรบลาภสกการะเชนเดยวกบพระพทธเจา ขณะทมการ

ลงมอกอสราง ไดกอเสยงดงอกทกตลอดเวลา พระพทธเจาทรงเหนวาจะเปนภยตอการเผยแผ

พระพทธศาสนาและการอยรวมกนของศาสนาทงสอง จงใหพระอานนทพรอมดวยหมภกษใหไป

ทลพระราชาเพอใหรอออกไป ภกษเหลานนไปยนอยทประตหลวงเพอแจงความประสงค แต

พระราชาไมเสดจออกไปพบเพราะไดรบสนบนไวแลว ถดจากนน พระพทธเจาไดตดสนพระทย

ใหอครสาวกทงสอง คอ “พระสารบตรและพระโมคคลลานะ” ไปเจรจาปญหาเรองความเดอดรอน

อกครงหนง แตพระราชากยงไมยอมออกไปพบเชนเคย

เมอพระองคส งพระสาวกไปด าเนนการเจรจาแลว แตไมบรรลผล

พระพทธเจาจงตดสนพระทยไดเสดจไปพรอมดวยภกษผตดตาม จ านวน ๕๐๐ รป ประทบยนท

ประตหลวง เมอพระราชาสดบวาพระพทธองคเสดจมา จงรบออกไปตอนรบและกราบทลใหเขา

มาในพระราชนเวศน พระพทธองคตรสพระธรรมเทศนาทเปนเหตแหงการทะเลาะกนของพวก

บรรพชต ท าใหพระราชาทรงไดสต และคดไดวา เราท ากรรมทไมสมควร จงสงใหพวกเดยรถย

ออกจากเขตนน แลวท าการสรางวหารชอ “ราชการาม” ถวายพระพทธเจาและภกษสงฆ๙๙

ในเรองน ผวจยมความเหนวา พระพทธเจาทรงใชกระบวนการปฏบตการท

ไรความรนแรง ตอพระเจาปเสนทโกศลในฐานะผน าทางการเมอง และทรงท าอยางเปนขนตอน

โดยเรมจากการสงพระอานนทพรอมดวยพระสงฆสาวกไปกอน จากนนจงคอยสงพระอครสาวก

ไปอกครง แตทง ๒ ครงไมเปนผล จงตองเสดจไปดวยพระองคเอง ท าใหพระราชาตองรบ

๙๙ ดรายละเอยดใน ส .ม.อ. (ไทย) ๓๑/๓๐๗-๓๑๐.

๑๖๗

ออกมาตอนรบและรบสงใหขบไลพวกเดยรถยออกไปจากเขตนน สาเหตทพระพทธเจาทรงเขา

ไปยงเกยวในเรองน เพราะมความเกยวของกบพระสงฆโดยตรง หากพวกเดยรถยสามารถสราง

วดจนเสรจสมบรณได จะกอใหเกดปญหาตามมาอกมากมาย ท าใหการอยประพฤตธรรมไม

บงเกดความผาสก ทงยงอาจจะเกดการทะเลาะเบาะแวงขนจากนกบวชทง ๒ ฝายดวย ท าให

พระพทธเจาตองเขามาแกปญหาดงกลาวดวยพระองคเอง นบวาเปนการปฏบตการโดยไรความ

รนแรงตอพระราชาเพอสรางดลยภาพใหกบสงคมไดมความสงบสขรวมกน

๔.๒.๕ บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐ

พระพทธเจาทรงมองวา พระองคทรงเปนหนงในพลเมองของรฐ ฉะนนหากม

ประเดนใดทสามารถคลอยตามรฐได แตไมเสยธรรมนน พระองคทรงวางกรอบใหพระสงฆ

สามารถไดด าเนนการได ดงแนวทางทพระองคไดตรสอนโลมไววา ภกษทงหลาย เราอนญาตให

คลอยตามพระราชา”๑๐๐ จะเหนวา การคลอยตามตองไมมความเสอมเสยแกพวกภกษ เชน การ

เลอนวนเขาพรรษาออกไป ไมท าใหพวกภกษล าบากหรอเดอดรอนเพมมากขน เพราะถง

อยางไรพวกภกษกตองเขาพรรษาอยด เพยงแตเลอนระยะเวลาออกไปเทานน ดวยเหตน ภกษ

จงควรอนวตร หรอคลอยตามในกรรมทเปนธรรมเทานน สวนกรรมทไมเปนธรรมกไมควรคลอย

ตาม๑๐๑

ประเดนทวาดวยการคลอยตามนน ไดสงผลตอแงมมอนๆ ทพระพทธเจา

ตระหนกวา หากด าเนนการคลอยตาม หรอด าเนนการตามนโยบายแหงรฐแลว มไดท าให

พระพทธศาสนาไดรบผลกระทบ หรอกระทบตอหลกการของพระพทธศาสนาแลว พระพทธเจา

ไดทรงปฏบตใหเปนแบบอยางแกพระสาวก ซงหนงในกรณนน คอ “การเขาไปชวยเหลอรฐใน

การพฒนาพลเมอง ” พระพทธเจามไดทรงมงหวงใหพทธศาสนกชนเปน “คนดของ

พระพทธศาสนา” เทานน หากแตหลกการหลายขอทพระพทธเจาไดออกแบบและน าเสนอตอ

สงคมนน สงผลในเชงบวกตอการพฒนาพลเมองของรฐดวย

จากฐานคดดงกลาว พระพทธเจาและพระสาวกจงมบทบาททส าคญตอสงคมคอ

การท าใหศาสนกชนเปนคนด และสงทจะท าใหทกคนเปนคนดไดกคอ “การมธรรมะ” การสอน

๑๐๐ “อนชานาม ภกขเว ราชนง อนวตตตง” ว.ม. (ไทย) ๔/๑๘๖/๒๙๔-๒๙๕.

๑๐๑ ว.ม.อ. (ไทย) ๖/๕๑๖.

๑๖๘

หลกธรรมใหกบผคนจงเปนการชวยพฒนาจตใจไดเปนอยางด หลกธรรมทสามารถท าใหเปนคน

ดในการด าเนนชวต เชน ศล ๕ ในฐานะทเปนเครองมอก ากบและควบคมพฤตกรรมของพลเมอง

หลกสบปรสธรรม ๗๑๐๒ ในฐานะเปนเครองมอในการบรหารจดการของผน า หลกทศ ๖ ใน

ฐานะเปนเครองมอในการปฏบตหนาทตามกฎเกณฑของสงคม

จะเหนวา การทพระองคน าเสนอชดปฏบตวาดวยศล ๕ นน เปนการวางแนวปฏบตใหพลเมอง

ไมเอารดเอาเปรยบซงกนและกน ลดการเบยดเบยนกน ลดการท ารายหมายมงเอาชวตซงกน

และกนใหไดรบความเดอดรอน ดงพทธพจนทวา “ศลเปนสงทดงาม ศลเปนสงทยอดเยยมใน

โลก”๑๐๓ เมอทกคนเปนคนดมศลธรรม กถอเปนการชวยเหลอการเมองในทางออม ท าใหนก

ปกครองเกดความสะดวกสบายในการบรหารปกครอง เนองจากผคนทมศลจะคด ท า และพดใน

สงทดทงตอตนเองและผอน เปนการลดอาชญากรรมทจะเกดขน และเพมสตบรษใหแกสงคม

ดวย

ในหลายกรณทพลเมองในสงคมเกดความเดอดรอน พระพทธเจามองวา ทกข

ของพลเมองในรฐ ไดกลายเปนภาระส าคญทพระพทธองคไดเสดจเขาไปท าหนาทในการปลด

เปลอง ดงเชน ในสมยทพระเจาพมพสารเปนกษตรยแควนมคธ ทรงมความคนเคยเปนอยางด

กบพวกกษตรยลจฉวแควนวชช เมอครงหนงแควนวชชถกภย ๓ ประการ คอ ทพภกขภย

อมนษยภย และโรคภยเบยดเบยน พวกเจาลจฉวจงสงมหาลลจฉว ซงเปนผทพระเจาพมพสาร

โปรดปราน ใหเดนทางไปขอรองพระเจาพมพสารเพอทลอาราธนาพระพทธเจาใหเสดจไปโปรด

ทกรงเวสาล พระพทธองคไดเดนทางไปถงแลวรบสงใหพระอานนทท าการสวดรตนสตรทกรง

เวสาล ท าใหภยทง ๓ ประการหายไปปราศจากเมองจนสน๑๐๔ แสดงใหเหนถงความสมพนธอน

ดระหวาง ๒ แควนใกลเคยงกน และการเกอกลแกมหาชนดวยพทธมนตทสามารถดบทกขเขญท

เกดขนในกรงเวสาลใหหมดสนไปดวย

ในอกกรณหนง เมอชาวบานในกรงสาวตถมาประชมกนอยทประตพระราชวง

ของพระเจา ปเสนทโกศล สงเสยงดงออองเพอเรยกรองใหพระราชาชวยก าจดโจรองคลมาลผ

๑๐๒ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๓๐/๓๓๓, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๕๗/๔๐๐.

๑๐๓ “สล กเรว กลยาณ สล โลเก อนตตร ” ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๘๘๖/๓๖.

๑๐๔ ดรายละเอยดใน ข.ส.อ. (ไทย) ๔๗/๑๑-๑๖.

๑๖๙

หยาบชา ฆาคนแลวตดเอานวมอมารอยเปนพวงมาลย พระราชาทรงรบปากพวกชาวบานดวย

หวงความผาสกของปวงชน จงท าการยกทพไปดวยเสนาหมใหญเพอก าจดโจรองคลมาล ทก

ครงทจะไปรบ พระราชาจะเสดจเขาเฝาพระพทธเจากอนเสมอ ในครงนพระราชาพบองคลมา

ลบวชเปนพระภกษประพฤตธรรมนงอยไมไกลจากพระศาสดา ท าใหพระราชาทรงตกพระทย

และตรสชนชมพระศาสดาทสามารถปราบพยศขององคลมาลใหเขามาบวชในพระศาสนาได

สวนพระพทธองคกอาศยความเกอกลทมตอปวงชนและพระราชาจงเสดจเขาไประงบ

อาชญากรรมทก าลงจะเกดขน โดยการเสดจไปโปรดองคลมาลผเปนอาชญากรซงฆาประชาชน

เปนจ านวนมากใหเขามาบวชในพระศาสนา๑๐๕

ทาทของพระพทธเจาทมตอพลเมองในลกษณะดงกลาว สงผลใหพระเจา

ปเสนทโกศลในฐานะผน าของรฐ ทรงมความเคารพนบถอในพระพทธเจาเปนอยางสงยง และ

เมอใดกตามทพระองคพบพระพทธเจา พระองคจะหมอบเขาไปกราบแทบพระบาทของ

พระพทธเจา จงเปนเหตใหพระพทธองคตรสถามวา เพราะเหตใด? พระองคจงแสดงความรก

ความเคารพตอตถาคตถงเพยงน๑๐๖ ทงทมพระชนมายเทากน คอ ๘๐ พรรษา๑๐๗ พระเจา

ปเสนทโกศลกราบทลวา พระองคมความเลอมใสในพระผมพระภาคเจา เลอมใสในพระธรรม

และเลอมใสในพระสงฆ เนองจากพระพทธองคไดทรงบ าเพญประโยชนอนยงใหญแกชาวสาวตถ

ทรงท าใหมหาชนตงอยในกศลและท าความดเปนนตย”

๔.๒.๖ บทบาทในการน าการเมองมาเปนฐานสรางความเปนใหญ

ในบรรดาพระสงฆสาวกทงหมดในสมยพทธกาล ผทไดชอวา “เลนการเมอง”

อยางเตมรปแบบมอยเพยงรปเดยว คอ “พระเทวทต” ทานเปนราชโอรสของพระเจาสปปพทธะ

ผเปนกษตรยครองเมองเทวทหะ ทานไดบวชเปนพระภกษและส าเรจฌานสมาบตอนเปน

โลกยวสย แตเนองดวยความรษยาทมตอพระสงฆสาวกทานอน ๆ จงไดท าการเกลยกลอม

อชาตศตรราชกมารใหมาอปการะตน และดวยความคดมกใหญใฝสงของทาน จงเกดความคดท

จะปกครองบรหารคณะภกษสงฆเสยเอง ทงยงท าการยยงเสยมสอนอชาตศตรราชกมารใหชง

๑๐๕ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๕๐-๓๕๑/๔๒๕-๔๒๗.

๑๐๖ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๖๖/๔๕๒.

๑๐๗ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๗๔/๔๕๘.

๑๗๐

ราชสมบตจากพระเจาพมพสาร เพอทจะตงตนเปนพระราชา สวนพระเทวทตเองกจะปลงพระ

ชนมพระศาสดา แลวตงตนเปนพระพทธเจาเสยเอง๑๐๘

ถงแมอชาตศตรราชกมารจะลอบปลงพระชนมพระเจาพมพสารไมส าเรจกตาม

แตดวยความรกในพระโอรส ท าใหพระเจาพมพสารทรงพระราชทานราชสมบตใหกบอชาตศตร

ราชกมารในทสด ท าใหทานไดเปนกษตรยครอบครองแควนมคธตงแตนนเปนตนมา แตถงอยาง

นน พระเทวทตกยงคงยยงพระเจาอชาตศตรใหปลงพระชนมพระราชบดาใหได ท าใหพระเจา

อชาตศตรท าปตฆาตฆาพระราชบดาของตนเองในทสด

สวนพระเทวทตไดท าการลอบปลงพระชนมพระพทธเจาหลายครง ทงจางวาน

นายขมงธน กลงกอนหนใหญใหไหลลงมาจากยอดเขาคชฌกฏ และปลอยชางนาฬาครให

ออกไปท ารายพระพทธเจา แตเปาหมายของพระเทวทตกไมประสบผลส าเรจดงทหวงไว๑๐๙

พวกชาวบานไดรบรและเหนเหตการณทเกดขนในกรงราชคฤหอยตลอดเวลา จงโจษจนกนวา

เพราะเหตใด? พระเจาอชาตศตรผเปนกษตรยจงสมคบคดและอปถมภพระเทวทตอยางน ท าให

พระเจาอชาตศตรเกดความละอาย ทรงสงใหตดการบ ารงอปถมภพระเทวทต และสงหามมให

พระเทวทตเขาเฝาอกตอไป

ในเรองนผวจยมความเหนวา พระเทวทตท าการแทรกแซงทางการเมองอยาง

เดนชดมาก ทงมการยยง และเสยมสอนกษตรยผปกครองบานเมองใหใชพระราชอ านาจไป

ในทางไมชอบ และใชอ านาจในการเออประโยชนใหกบตนเอง ท าใหสถานการณบานเมองใน

ขณะนนเขาขนวกฤต แตพวกชาวบานทไดรบรและเหนเหตการณทงหมดท าการกดดนพระเจา

อชาตศตรใหเกดความละอาย และเลกสมคบกบพระเทวทตในทสด เนองดวยกษตรยในสมย

พทธกาลจะตองไดรบความยนยอมและพรอมใจจากชาวเมองในการแตงตงใหเปนกษตรย พวก

ชาวบานจงยงคงมบทบาทในการสอดสองดแลการกระท าและการปกครองของพระราชาวาม

ความชอบธรรมหรอไม หากไมมความชอบธรรม พวกชาวบานสามารถรวมกนถอดถอนกษตรย

ออกจากต าแหนงได

๑๐๘ ว.จ. (ไทย) ๗/๓๓๙/๑๘๕.

๑๐๙ ดรายละเอยดใน ว.จ. (ไทย) ๗/๓๔๐-๓๔๒/๑๘๗-๑๙๗.

๑๗๑

สงนแตกตางจากในปจจบนอยางสนเชง เนองจากในปจจบนใชระบอบการ

ปกครองแบบประชาธปไตย จรงอยทการปกครองระบอบน ประชาชนเปนผมสทธเลอก

ผปกครองเขามาท าหนาทบรหารปกครองประเทศแทนประชาชน แตเมอผปกครองมปญหาใน

การท างาน ประชาชนกลบไมมอ านาจในการถอดถอนและตรวจสอบการท างานของผปกครองได

อยางทวถงและโปรงใสอยางเพยงพอ ท าใหเกดปญหาในการใชอ านาจในการท างาน และอ านาจ

ทแทจรงกมไดอยกบประชาชนเชนในครงอดต

๔.๓ บทบาทของพระสงฆกบการเมองในสมยหลงพทธกาล

การเผยแพรพระศาสนานบวาเปนหวใจส าคญของพระพทธศาสนา เพราะเปนการ

ท าใหผคนรบรถงรสแหงธรรมไดอยางดทสด ไมวายคใดสมยใด การเผยแพรหลกธรรมกม

ความส าคญตอพระศาสนามาโดยตลอด แมกระทงยคหลงพทธกาลทพระพทธเจาปรนพพาน

แลว พระสงฆสาวกกยงปฏบตหนาทของการเผยแพรศาสนาอยางแขงขน และมไดท าการ

เผยแพรเฉพาะในชมพทวปเทานน แตยงไดแพรขยายออกไปสภมภาคตาง ๆ ทวโลกอกดวย

ในชวงแรกของยคหลงพทธกาล พระพทธศาสนาไดแพรขยายหลกธรรมไปทว

ชมพทวป พระสทธรรมยงคงแผไพศาลไปดจกงลอแหงธรรมทเคลอนไปขางหนาอยางไมหยดยง

หลกการส าคญของพระพทธศาสนาจะไดผลอยางดตองอาศยทงบคคลภายในและภายนอกพระ

ศาสนา กลาวคอ บคคลภายในหมายถงพระภกษผเปนศาสนทายาท สวนบคคลภายนอก

หมายถงเหลาทายกทายกาผมจตศรทธาตงมนตอพระศาสนา ดวยเหตน พระพทธศาสนาจะแผ

ขยายไดอยางรวดเรวมใชอาศยแตเพยงพระภกษฝายเดยวเทานน ยงตองอาศยเหลาคฤหสถผ

เปนฆราวาสชวยเหลอกจของสงฆดวย พระพทธศาสนาในยคหลงพทธกาลจงเนนการเผยแพร

ธรรมใหกบบคคลผมอ านาจในการปกครองบานเมองเปนอนดบแรก ดงจะเหนไดจาก การท าให

พระเจาอโศกหนมาศรทธานบถอพระพทธศาสนาได

ระยะแรกทขนครองราชย พระเจาอโศกทรงบรจาคทานตงนตยภตไวแกพวก

พราหมณ และแกตาปะขาว และปรพาชกเปนตน ตามพระเจาพนทสารพระชนกเคยทรงกระท า

มา๑๑๐ ภายหลงจากไดทอดพระเนตรเหนนโครธสามเณร ผมกรยามารยาทเรยบรอย มอนทรย

สงบ สมบรณดวยอรยาบถ ก าลงเดนผานไปทางพระลานหลวง จงเกดความเลอมใสใน

๑๑๐ ว.มหา.อ. (ไทย) ๑/๘๐.

๑๗๒

พระพทธศาสนา๑๑๑ ตงแตนนเปนตนมาจงรบไตรสรณคมน และเบญจศล ด ารงมนอยใน

พระพทธศาสนา

แมแตการไปประกาศพระศาสนายงตางแดนกตองอาศยการเผยแพรหลกธรรมส

บคคลผอ านาจทางการปกครอง เชน พระมหนทเถระตองไปประกาศศาสนายงตมพปณณทวป

แตกลบรอคอยเวลาจนกวาพระเจามฏสวะผเปนพระราชาของตมพปณณทวปสวรรคต และรอให

พระราชโอรสพระนามวา เทวานมปยตสสะ ขนครองราชยแทน๑๑๒ เมอพระเถระเดนทางมาถง

ทวปน กเทศนาสงสอนธรรมใหแกพระราชาเทวานมปยตสสะ ในทสดทาวเธอกด ารงอยใน

ไตรสรณคมน๑๑๓ ถอเปนการเผยแพรธรรมทมจดเรมตนมาจากพระมหากษตรยผปกครอง

บานเมองเชนเดยวกน

นอกจากตวอยางขางตนแลว ยงมกรณอนทเปนลกษะเดยวกนเพมเตมอก เชน

กรณของพระนาคเสนผเปนพหสตทรงพระไตรปฎกไดเดนทางไปสาคลนครอนเปนทประทบของ

พระเจามลนทผเปนกษตรยของแควนโยนก๑๑๔ ไดทรงแสดงพระธรรมเทศนาจนพระเจามลนท

ยอมรบนบถอพระพทธศาสนา และประกาศตนเปนอบาสกผเขาถงพระรตนตรยตลอดพระชนม

ชพ

สรปความวา การเผยแพรหลกธรรมดงกลาวขางตนทงหมด มสงทเหมอนกนอย

หน งอยางคอ การเผยแพรหลกธรรมใหกบบคคลผมอ านาจทางการปกครอง หรอ

พระมหากษตรยนนเอง เนองจากพระมหากษตรยเปนผมอ านาจในการปกครอง และมผคนใน

บรวารเปนจ านวนมาก หากสามารถท าใหพระราชาหนมานบถอพระศาสนาได ผคนทเปนบรวาร

กจะหนมาเคารพนบถอพระศาสนาดวยเชนกน ดงนนการเผยแพรพระศาสนาในยคหลง

พทธกาล จงมงเนนไปทการท าใหเจาผครองเมองตาง ๆ หนมานบถอพระศาสนาเปนส าคญ

๑๑๑ ว.มหา.อ. (ไทย) ๑/๘๓.

๑๑๒ ว.มหา.อ. (ไทย) ๑/๑๒๐.

๑๑๓ ว.มหา.อ. (ไทย) ๑/๑๓๔.

๑๑๔ ปย แสงฉาย, มลนทปญหา ฉบบพรอมดวยอรรถกถา ฎกา, (กรงเทพฯ : โรงพมพ ลก ส.ธรรมภกด, ๒๕๒๘), หนา ๒๘.

๑๗๓

๔.๔ ธรรมวนย: เกณฑในการแสดงบทบาทของพระสงฆกบการเมอง

ในขอน ผวจ ยจะตอบค าถามทไดตง เอาไวในบทน าของบทท ๔ วา การท

พระพทธเจาและพระสาวกแสดงออกบทบาททสมพนธกบการเมองในมตตางๆ กลาวคอ การให

ค าปรกษา การชแนะ และชน า การประทวง การไกลเกลยประนประนอมขอพพาท และการดง

ผน าทางการเมองมาสรางฐานอ านาจเพอแยกคณะสงฆนน จะตองอยบนฐานคด หรอเกณฑ

ตามทพระพทธเจาไดออกแบบและก าหนดเอาไวในพระธรรมวนย เพอเปนคมอส าคญให

พระสงฆทเขาไปแสดงบทบาทไดใชเปนกรอบในการศกษา เทยบเคยง และประยกตใชในการ

ท างานอยางมประสทธภาพตอไป

กลาวโดยรวมแลว การบญญตสกขาบทในสมยพทธกาลนน พระพทธเจามไดทรง

บญญตใหเสรจในคราวเดยวกน แตจะบญญตตอเมอมพระภกษกระท าความผดจากหลกการท

ทรงวางเอาไว พระพทธองคจะทรงประชมคณะสงฆทกครง เพอพจารณาความผดทเกดขน เมอ

ทประชมสงฆเหนชอบอยางไร พระพทธองคจะทรงบญญตสกขาบทและโทษตามความผดนน ๆ

พระวนย หรอสกขาบท เปนธรรมนญการปกครองทพระพทธองคทรงบญญตขนใช

กบคณะสงฆ แตกสามารถเทยบเคยงไดกบหลกกฎหมายทางอาณาจกร อยางนอยกสะทอน

แนวความคดทวา พระพทธเจาทรงยอมรบวา กฎหมาย มความจ าเปนในการปกครอง ไมวาจะ

ในสวนของคณะสงฆหรอฝายบานเมอง

พระพทธองคทรงวางระบบสงคมสงฆบนพนฐานของการมสวนรวมกนของพระภกษ

ทกรป พระองคมไดมพระประสงคจะรวบอ านาจการปกครองทพระองคเองหรอพระอรหนตสาวก

รปใดรปหนง เพราะผทมคณสมบตทเหมาะสมจะปกครองสงฆนน นอกจากพระพทธองคแลว ก

มเพยงพระอครสาวกทงสอง คอ พระมหาโมคคลลานะ และพระสารบตรเทานน ดงพระพทธ

ด ารสทมาในจาตมสตร วา “ความจรง เรา สารบตร หรอโมคคลลานะเทานน ควรบรหารภกษ

สงฆ” ๑๑๕ ถงแมวาพระอครสาวกทงสองมคณสมบตทเหมาะสมทสด พระองคกมไดทรงมอบให

พระอครสาวกทงสองปกครองสงฆ ทรงมอบอ านาจใหสงฆมอ านาจหนาทในการปกครองและ

บรหารงานในขอบเขตของพระธรรมวนย

๑๑๕ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๑๖๐/๑๘๒.

๑๗๔

ในตอนแรกพระองคยงไมทรงบญญตพระวนย เพราะผบวชมจ านวนนอยและเปนผ

ทบวชดวยศรทธาจรง ๆ บางครงกส าเรจเปนพระอรหนตกอนทจะบวช บางครงกเปนพวกทได

ดวงตาเหนธรรมแลวบวช เมอบวชแลวกบ าเพญเพยรจนส าเรจเปนพระอรหนตเสยสวนมาก แต

ตอมาผบวชมมากขน พระองคจงทรงมอบอ านาจใหสงฆเปนใหญในสงฆกรรม โดยมพระ

อปชฌายเปนผน าเขาหม ผทบวชเขากมหลายประเภท คนทไมมศรทธาหรอบวชดวย

วตถประสงคอยางอนกสามารถบวชเขามาได ซงกลมนนนเองทกอใหเกดความยงยากขนในสงฆ

เมอเปนดงน พระองคจงทรงบญญตพระวนยโดยสมควรแกเหตนน ๆ และทรงวางโทษไวเปน

พทธอาณา ดวยการปรบอาบตหนกบาง เบาบาง ตามสมควรแกโทษแกผทลวงละเมด เพอ

ปองกนความประพฤตเสยหาย นอกจากนยงทรงแตงตงขนบธรรมเนยมซงเรยกวา อภสมาจาร

เพอชกน าความประพฤตของภกษสงฆใหดงาม พระพทธบญญตและอภสมาจารทง ๒ ประการน

รวมเรยกวา พระวนย เปนระบอบในการปกครองสงฆตงแตสมยพทธกาลเปนตนมา

พระพทธบญญตททรงตงไวเดมเรยกวา มลบญญต ททรงเพมเตมในภายหลง

เรยกวา อนบญญต ทงสองประการนพระพทธองคทรงบญญตและแกไขดวยพระองคเอง ไมม

สาวกองคใดกลาทจะเปลยนแปลงแกไข ถงแมวากอนทพระองคจะเสดจดบขนธปรนพพานได

ทรงประทานอนญาตไววา “ถาสงฆปรารถนาจะถอนสกขาบทเลกนอยเสยบาง กถอนได”๑๑๖ แต

กไมมพระสงฆสาวกรปใดทจะถอน แมในคราวปฐมสงคายนาพระอรหนตสาวกทงหลายกมมตท

จะไมถอน พระสงฆรนหลง ๆ กไดรบปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบน อ านาจในการปกครอง

สงฆนนเปนอ านาจทไดรบมาจากพระธรรมวนย จดประสงคหลกของการปกครองสงฆกเพอ

รกษาพระธรรมวนย และเพอประโยชนแกสงคมสงฆเองตลอดถงสงคมภายนอกคอ หม

ประชาชนทวไปอกดวย

๔.๔.๑ พระวนย: เกณฑในการแสดงบทบาทของพระสงฆกบการเมอง

พระวนยทมาในพระปาตโมกขทงหมด ๒๒๗ สกขาบทน หากพจารณาอยางถถวน

แลวจะพบวา ไมมสกขาบทใดทวาดวยเรองของ “การเมอง” โดยตรงเลย แตมบางสกขาบทท

แสดงถงเรองของ “การอยในกองทพ” ซงมความเกยวของกบเรองของการเมองอยบาง ปรากฏ

อยในอเจลกวรรค ปาจตตยกณฑ ทงหมด ๓ สกขาบท ดงน

๑๑๖ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๖/๑๖๕.

๑๗๕

(๑) อยยตตเสนาสกขาบท พระเจาปเสนทโกศลทรงยกกองทพออกรบ พวกภกษ

ฉพพคคยกออกไปเพอชมกองทพทก าลงเคลอนขบวนออกรบ พระเจาปเสนทโกศล

ทอดพระเนตรเหนพวกเธอแตไกลจงตรสสงใหเรยกมาตรสถามวา พวกทานมาท าไมกน พวก

ภกษฉพพคคยถวายพระพรวา มาเยยมชม พระเจาปเสนทโกศลรบสงวา ไมมประโยชนใดเลยท

พวกทานมาเยยมชมเรองการรบ พวกทานควรไปเขาเฝาเยยมชมพระพทธเจามใชหรอ? พวก

พลรบจงต าหนตเตยนทมาเยยมชมกองทพ พวกภกษทราบขาวกตเตยนและแจงใหพระพทธเจา

ทรงทราบ พระพทธองคกทรงตเตยน และบญญตสกขาบทวา “ภกษใดไปดกองทพทเคลอน

ขบวนออกรบ ตองอาบตปาจตตย” ๑๑๗

(๒) เสนาวาสสกขาบท พวกภกษฉพพคคยมธระตองเดนผานกองทพ ไดพกแรม

อยในกองทพเกน ๓ คน จงถกพวกพลรบต าหนตเตยนในเรองทมาพกแรมอยในกองทพ พวก

ภกษทราบขาวกตเตยนและแจงใหพระพทธเจาทรงทราบ พระพทธองคกทรงตเตยน และ

บญญตสกขาบทวา “เมอภกษมเหตผลจ าเปนตองไปในกองทพ ภกษนนพงพกแรมอยในกองทพ

ไดเพยง ๒-๓ คน ถาพกแรมอยเกนก าหนดนน ตองอาบตปาจตตย” ๑๑๘

(๓) อยโยธกสกขาบท พวกภกษฉพพคคยพกแรมอยในกองทพ ๒-๓ คน ไปท

สนามรบบาง ทพกพลบาง ทจ ดขบวนพลบาง ไปดกองทพทจดเปนขบวนแลวบาง ภกษ

ฉพพคคยรปหนงไปทสนามรบแลวถกยงดวยลกศร พวกชาวบานไดยนเขาจงพากนเยาะเยยถง

การเขาไปยงสถานทอนไมสมควร พวกภกษทราบขาวกตเตยนและแจงใหพระพทธเจาทรง

ทราบ พระพทธองคกทรงตเตยน และบญญตสกขาบทวา “ถาภกษพกอยในกองทพ ๒-๓ คน

เทยวไปในสนามรบกด ทพกพลกด ทจดขบวนทพกด ไปดกองทพทจดเปนขบวนแลวกด ตอง

อาบตปาจตตย”๑๑๙

เมอพนจพเคราะห ๓ สกขาบทขางตนอยางถถวนแลว จะเหนไดวา ในพระ

ปาตโมกขอนเปนสกขาบททเปนกรอบแหงความประพฤต และขอยกเวนไมใหปฏบตของ

พระสงฆจะเปนเรองเกยวกบกองทพทงสน เชน หามมใหไปดกองทพ หามมใหพกคางแรมใน

๑๑๗ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๒/๓๑๑/๔๕๑-๔๕๒.

๑๑๘ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๒/๓๑๗-๓๑๘/๔๕๕-๔๕๖.

๑๑๙ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๒/๓๒๒-๓๒๓/๔๕๘-๔๕๙.

๑๗๖

กองทพโดยไมมเหตอนควรเปนตน แตกมไดมสกขาบทใดทหามเกยวกบเรอง “การเมอง” ไว

อยางชดเจน ดวยเหตน พระวนยทมาในพระปาตโมกขจงไมอาจชชดตดสนไดวา พระสงฆควร

ยงเกยวกบการเมองไดมากนอยแคไหน

และหากพจารณาเพมเตมในสวนของ “อนาปตตวาร” หรอ การไมตองอาบตของ

ภกษในสกขาบทขางตนน มขอหนงทแสดงไวเหมอนกนทง ๓ สกขาบทวา “เมอคราวม

เหตขดของ”๑๒๐ หรอภาษาบาลวา “อาปทาส” หมายถง “เมอมอนตรายแหงชวต และอนตราย

แหงพรหมจรรย ไมเปนอาบตแกภกษผไปดวยคดวา เราไปในกองทพนจกพนไปได”๑๒๑ อธบาย

ความไดวา หากพระภกษรสกถงอนตรายแหงชวต หรอพรหมจรรย จะสามารถอาศยอยใน

กองทพไดโดยไมเปนอาบต และไมผดวนย หากพนจพเคราะหเพมเตมถงค าวา “พรหมจรรย”

จะบงบอกถงนยส าคญอกอยางหนงได

เนองจาก “พรหมจรรย” เปนอกชอหนงของพระศาสนา ดงค าทกลาววา “ทรง

ประกาศพรหมจรรย คอ สกลศาสนา”๑๒๒ จงหมายความวา หากภกษตองการทจะรกษาชวต

หรอพระศาสนา สามารถอยในกองทพได การอยในกองทพน อาจเปนการชวยยดอายของ

พระภกษเอง หรอตอเตมอายของพระศาสนาใหยนยาวเพมมากขนกได ไมเปนอาบตแก

พระภกษทปฏบตตามหลกดงกลาวแตอยางใด พระภกษจ าเปนจะตองรกษาพระวนยอยาง

เครงครดชดเจน เพ อเปนการตออายพระศาสนา ดงค าทวา “พระวนยเ ปนอายของ

พระพทธศาสนา เมอพระวนยยงตงอย พระพทธศาสนาจดวายงด ารงอย”๑๒๓ เมอพระภกษรกษา

พระวนยไดอยางถกตองแลว จะท าใหเกดความแกลวกลาในการกระท ากจของสงฆอยางมนใจ

อยางไรกตาม แมสกขาบททง ๓ ในอเจลกวรรค ทมสวนเกยวของกบการอยใน

กองทพของภกษ จะไมสามารถอธบายถงเรองราวทเกยวกบการเมองได แตหากพจารณาให

๑๒๐ ว.มหา. (ไทย) ๒/๓๑๖,๓๒๑,๓๒๕/๔๕๔,๔๕๗,๔๖๐.

๑๒๑ อาปทาสต ชวตพรหมจรยนตราเยส สต เอตถ คโต มจจสสามต คจฉโต อนาปตต, (ว.มหา.อ. (ไทย) ๔/๖๒๑).

๑๒๒ ม.ม.อ. (ไทย) ๑๘/๔๙๗.

๑๒๓ มหามกฏราชวทยาลย, ปฐมสมนตปาสาทกา แปล เลม ๑, พมพครงท ๙, (กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๙), หนา ๑๙.

๑๗๗

ถถวนแลวจะพบวา มบางสกขาบททบญญตขนมาจากสาเหตทพระสงฆเขาไปมสวนเกยวของ

กบพระราชาผปกครองแวนแควน ตวอยางเชน

(๑) มหานามสกขาบท พระเจามหานามศากยะมเภสชเหลอเฟอ จงปวารณา

ถวายเภสชแกสงฆตลอด ๔ เดอน แตพวกภกษออกปากขอเภสชกะพระเจามหานามเพยง

เลกนอยเทานน ท าใหเภสชยงมเหลอเฟออกมาก จงปวารณาถวายเภสชแกสงฆออกไปอก ๔

เดอน แตพวกภกษกยงมาขอเภสชกนนอยอยเชนเดม ท าใหพระราชาเปลยนมาปวารณาถวาย

เภสชตลอดชวต

ครงนน พวกภกษฉพพคคยนงหมไมเรยบรอย และมอากปกรยาไมนาเลอมใส

พระเจามหานามจงวากลาวตกเตอนพวกทานเรองการนงหมไมเรยบรอย ท าใหพวกภกษ

ฉพพคคยแคนเคองพระราชาจงออกอบายวา จะไปขอเนยใสอนเปนเภสชจากพระราชา ๑

ทะนาน พระราชาเหนวาเปนเภสชจ านวนมาก จงขอผดผอนไปในวนรงขน เปนเชนนถง ๓ ครง

พวกภกษฉพพคคยจงโวยวายวา ถาท าไมไดแลวจะปวารณาท าไม สวนพระเจามหานามกแยง

วา ไดขอรองใหพระคณเจารอในวนถดไป ท าไมพระคณเจาจงไมรอกอน เมอพระพทธเจาทราบ

ความจงต าหนพวกภกษฉพพคคย และบญญตสกขาบทวาดวย “ภกษไมเปนไข พงยนดการ

ปวารณาดวยปจจยเพยง ๔ เดอน เวนไวแตปวารณาอก เวนไวแตปวารณาเปนนตย ถายนดเกน

กวาก าหนดนน ตองอาบตปาจตตย” ๑๒๔

ผวจยมความเหนวา ถงแมสาระส าคญของสกขาบทนจะเกยวกบการปวารณาถวาย

เภสช ๔ เดอน แตสาเหตใหทรงบญญตสกขาบททแทจรงแลวมาจากความโกรธแคนของพวก

ภกษฉพพคคยทมตอพระเจามหานามศากยะ หากไมมความโกรธเปนตนเหตแลว พวกภกษ

ฉพพคคยคงจะไมขอเภสช ๑ ทะนานแนนอน เพราะเปนเภสชจ านวนมาก และรอยแลววา

พระราชาจะหาใหไมไดตามก าหนดเวลา ถงแมพระราชาจะหาใหไดตามก าหนดเวลากตาม พวก

ภกษฉพพคคยกคงจะขอเภสชเพมจ านวนมากกวานอยางแนนอน เพราะตองการจะหาเรองให

พระราชาเสยหนา ดงนน สาเหตทแทจรงของการบญญตสกขาบทน กคอ ความโกรธแคนของ

ภกษทมตอพระราชา

๑๒๔ ว.มหา. (ไทย) ๒/๓๐๖/๔๔๘.

๑๗๘

(๒) อนเตปรสกขาบท พระอานนทไดรบมอบหมายจากพระพทธเจาใหเขาไป

สอนธรรม ณ ต าหนกพระสนมของพระเจาปเสนทโกศล จงเดนทางเขาไปถงพระราชนเวศนแต

เชา ขณะนน พระเจาปเสนทโกศลประทบอยในหองบรรทมกบพระนางมลลกาเทว พระนาง

ทอดพระเนตรเหนพระเถระมาแตไกลจงรบลกขน เปนเหตใหพระภษาเลอนหลดจากพระวรกาย

พระอานนทจงรบเดนทางกลบทนท พวกภกษต าหนพระเถระทไมไดแจงลวงหนากอนทจะเขา

ไปในพระราชฐานชนใน๑๒๕ เมอพระพทธเจาทราบความจงต าหนพระเถระ แลวแสดงโทษของ

การเขาไปในพระราชฐานชนใน ๑๐ อยาง๑๒๖ คอ

(๑) พระราชาประทบอยกบพระมเหสในพระราชฐานชนใน ภกษเขาไปในทนน

พระมเหสเหนภกษ หรอภกษเหนพระมเหส ตางท าความยมแยมใหกน พระราชากทรงระแวงได

วา คนทง ๒ ไดท าอะไรกนแลวหรอจกท าเปนแน

(๒) พระราชาทรงมพระราชกจมาก เสดจไปหาพระสนมคนหนงแลวทรงลม

พระสนมตงครรภขน พระราชากจะทรงระแวงบรรพชตทเขาไปในทนนได

(๓) ของมคาอยางใดอยางหนงในพระราชฐานชนในสญหายไป พระราชากจะ

ทรงระแวงบรรพชตทเขาไปในทนนได

(๔) ความลบทางราชการทปรกษากนในพระราชฐานชนในรวไหลออกไป

ภายนอก พระราชาจะทรงระแวงบรรพชตทเขาไปในทนนได

(๕) พระราชโอรสทหวงจะปลงพระชนมพระราชบดา หรอพระราชบดาทหวงจะ

ปลงพระชนมพระราชโอรส ทง ๒ พระองคจะทรงระแวงบรรพชตทเขาไปในทนนได

(๖) พระราชาทรงเลอนขาราชการต าแหนงต าขนต าแหนงสง พวกทไมพอใจ

เรองนจะคดวา พระราชาทรงคลกคลกบบรรพชต คงจะเปนการกระท าของบรรพชตเปนแน

(๗) พระราชาทรงลดต าแหนงขาราชการทอยในต าแหนงสงลงต าแหนงต า พวก

ทไมพอใจในเรองนกจะคดระแวงบรรพชตได

๑๒๕ ว.มหา. (ไทย) ๒/๔๙๖/๕๘๗.

๑๒๖ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๒/๔๙๗/๕๘๘-๕๙๐.

๑๗๙

(๘) พระราชารบสงใหยกกองทพไปในเวลาไมควร พวกทไมพอใจในเรองนกจะ

คดระแวงบรรพชตได

(๙) พระราชารบสงใหยกกองทพไปในเวลาอนควร แลวรบสงใหยกทพกลบเสย

ในระหวางทาง พวกทไมพอใจในเรองนกจะคดระแวงบรรพชตได

(๑๐) พระราชฐานชนในเปนสถานทคบคงดวยชาง มา รถ และรป เสยง กลน

รส โผฏฐพพะทเปนเหตแหงความก าหนด ลวนเปนของไมเหมาะแกบรรพชตทงนน

ครนพระพทธเจาต าหนพระอานนทแลว ทรงบญญตสกขาบทนวา “ภกษใดไมไดรบ

แจงลวงหนา กาวลวงธรณประตเขาไปในต าหนกทบรรทมของพระราชาผเปนกษตรยทไดรบ

มรธาภเษกแลว ทพระราชายงไมเสดจออก ทนางรตนะยงไมเสดจออก ตองอาบตปาจตตย” ๑๒๗

ผวจยมความเหนวา สาระส าคญของสกขาบทนอยท “การไดรบแจงลวงหนาหรอไม”

ตามปกตแลว เมอภกษจะเขาไปยงบานเรอนของผใดกตามท บคคลผเปนเจาของบานจะตอง

ออกมาตอนรบเสยกอน หากเจาของบานไมสะดวกทจะตอนรบดวยตนเอง จะใชใหผอนหรอ

บรวารตอนรบแทนกได หากไมมผใดมาคอยตอนรบเลย ภกษกไมควรจะเขาไปยงบานเรอนของ

เขาโดยพลการ เพราะอาจถกต าหนไดหลากหลายประการ

ความคดเหนขางตนของผวจ ยน เปนเพยง “บานเรอน” เทาน น แตหากเปน

พระราชวงอนเปนทประทบของพระราชาแลว ภกษผจะเขาไปสพระราชวงได จะตองมราช

อ ามาตย มหาดเลก หรอนายทหารน าทางเขาสพระราชวงแนนอน ภกษจะเขาไปสพระราชวง

โดยล าพงไมไดเปนแน เนองจากพวกนายทหารอาจคดวา ภกษอาจเปนอนตรายตอพระราชา

แตในสกขาบทน กลบมเรองแปลกใจเกดขนได กลาวคอ พระอานนทเปนถงวรรณะกษตรย เหต

ใดจงไมทราบราชพระประเพณในการเขาพระราชวง และเหตใดพวกทหารจงไมหามหรอไมเดน

ตามพระอานนทในขณะทเขาไปสพระราชฐานชนใน

ในเรองน ผวจยมความเหนวา พระอานนทอยในวรรณะกษตรย ตองมความรและ

ความเขาใจในราชประเพณในการเขาพระราชวงอยางแนนอน และดวยความทรราชประเพณ

เปนอยางดนเอง จงไดรบความไววางใจใหเปนผมาเทศนาสงสอนในพระราชวงเปนประจ า

ในชวงแรกของการเขามาเทศนาธรรมทพระราชวงน พระอานนทจ าเปนตองมเหลาทหารเปน

๑๒๗ ว.มหา. (ไทย) ๒/๔๙๗/๕๙๐.

๑๘๐

ผน าทางไปสสถานทแสดงสงสอนธรรมแกเหลานางพระสนมของพระเจาปเสนทโกศลอยาง

แนนอน แตเมอมาสพระราชวงหลายครงเขา จงรและจดจ าเสนทางไปสทแสดงธรรมได พวก

ทหารกมความคนเคยกบพระเถระผมาสพระราชวงเปนประจ า จงไมตองคอยน าทางและเปนหวง

พระเถระ ท าใหพระเถระสามารถเดนทางเขาออกพระราชฐานชนในไดอยางสะดวก และเพราะ

ความคนเคยทมากเกนไปนเองทท าใหเปนสาเหตใหบญญตสกขาบทนขน

(๓) วกาเลคามปเวสนสกขาบท พวกภกษฉพพคคยเขาหมบานในเวลาวกาล นง

ในทชมนม สนทนาตรจฉานกถา๑๒๘ ตาง ๆ คอ ถอยค าทพดถงเรองพระเจาแผนดน โจร มหา

อ ามาตย กองทพ ภย การรบ ขาว น า ผา ทนอน พวงดอกไม ของหอม ญาต ยาน บาน นคม

เมอง ชนบท สตร บรษ คนกลาหาญ ตรอก ทาน า คนทลวงลบไปแลว เรองเบดเตลด โลก ทะเล

และเรองความเสอมความเจรญ

มนษยทงหลายกพากนต าหนตเตยนวา ท าไมพระสมณศากยบตรเขาบานในเวลา

วกาล นงสนทนาเรองดรจฉานกถาตาง ๆ เหมอนพวกคฤหสถผบรโภคกาม พวกภกษไดยนเขา

กพากนต าหนพวกภกษฉพพคคยแลวกราบทลใหพระพทธเจาทราบ จงไดบญญตสกขาบทวา

“ภกษใดเขาหมบานในเวลาวกาล ตองอาบตปาจตตย” ๑๒๙

ผวจยมความเหนวา สาระส าคญของสกขาบทนทพระพทธเจาทรงบญญตไว คอ

การเขาหมบานในเวลาวกาล ซงเปนเวลาทไมควรจะอยในหมบานกบพวกมนษย เมอตองอยกบ

พวกมนษยในเวลาค ามดและตองนงสนทนากน หวขอทจะคยกบพวกชาวบานกตองเปนเรองท

ชาวบานมความถนดและคนเคย หรอทเรยกวาเรองของชาวบานนนเอง

เมอภกษตองมาคยเรองของชาวบานมากเขากถกต าหน ดงนน พระพทธเจาจงทรง

แนะน าใหภกษพดคยกบชาวบานในเรองกถาวตถ ๑๐ ประการ คอ เรองความมกนอย สนโดษ

ความสงด ความไมคลกคล การปรารภความเพยร เรองศล สมาธ ปญญา วมตต และความเหน

๑๒๘ ตรจฉานกถา คอ ถอยค าอนขวางทางไปสสวรรคหรอนพพาน หมายถง เรองราวทภกษไม

ควรน ามาเปนขอถกเถยงสนทนากน เพราะท าใหเกดฟงซาน และหลงเพลนเสยเวลา

๑๒๙ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๐๘/๕๙๙-๖๐๑.

๑๘๑

แจงในวมตต๑๓๐ หากภกษยกกถาวตถทง ๑๐ ประการขนมากลาวกจะท าใหเรองทกลาวม

ประโยชนและมสาระเหมาะแกพวกชาวบานมากยงขน

ในเรองน ผวจยมความเหนวา สาเหตทแทจรงทบญญตสกขาบท คอ เรองการเขา

หมบานในเวลาวกาล ไมใชเรองการพดคยกนในมตของตรจฉานกถา และเมอพจารณาถง

เรองราวตาง ๆ ในตรจฉานกถาแลวจะพบวา มเรองทเกยวของกบพระเจาแผนดน กองทพ การ

รบ และบานเมองอยดวย แตในขณะเดยวกน พระพทธเจากทรงแสดงหลกธรรมทเกยวของกบ

การปกครองไวอยางมากมาย เชน ทศพธราชธรรม จกกวตตสตร และราชสงคหวตถเปนตน

ดวยเหตน ผวจยจงมความเหนวา เรองราวทพดคยกนกบพวกชาวบานน หากเปนเรองทม

ประโยชนประกอบไปดวยหลกธรรมทเหมาะสมแกพวกชาวบานแลว กนาจะพดคยกบพวก

ชาวบานได แตหากเรองทพดคยกบพวกชาวบานเปนเรองทไมประกอบไปดวยประโยชน กไม

ควรพดคยกบพวกชาวบาน

แตล าพงพระวนยเพยงอยางเดยว บางครงกมอาจใหค าตอบทนาพอใจได เนองจาก

พระวนยบางขอยงไมชดเจนเพยงพอ จงจ าเปนตองพจารณาเพมเตมดจากหลกเกณฑทสามารถ

ใชในการตดสนธรรมวนย เพอชวยในการก าหนดแนวทางปฏบตของพระสงฆใหถกตอง

หลกธรรมวนยตอไป

๔.๔.๒ พระธรรม: เกณฑในการแสดงบทบาทของพระสงฆกบการเมอง

ตลอดชวงระยะเวลา ๔๕ พรรษาทพระพทธเจาไดทรงเผยแผพระธรรมค าสงสอนแก

เหลาเวไนยสตว พระพทธองคไดทรงวางระเบยบแบบแผนไวเปนขอบญญตเพอความเสมอภาค

กนของเหลาสาวก แตเมอกาลเวลาเปลยนไป พระบญญตบางขออาจไมสามารถใหค าตอบทนา

พอใจได พระพทธองคจงไดทรงวางหลกการใหญ ๆ เพอเปนหลกเกณฑชวยในการตดสนพระ

ธรรมวนยไว ๕ รปแบบ คอ มหาปเทส ๔ ,ลกษณะตดสนพระธรรมวนย ๘ ประการ, คณสมบต

ของผแสดงธรรมแกผอน, การอนเคราะหแกมหาชนตามหลกทศ ๖ และการพจารณาถงสงทเปน

ประโยชนตอพระศาสนา ๑๐ ประการ ดงน

๑๓๐ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๖๙/๑๕๒.

๑๘๒

(๑) มหาปเทส ๔ หลกเกณฑทใชในการตดสนพระธรรมวนยโดยใช “มหาปเทส

๔” เปนหลกทชวยในการพจารณาถงถอยค า หรอค าพดทไดรบฟงมาจากภกษอนแลวพจารณา

วา สงทไดฟงมาน เปนธรรม เปนวนยหรอไม มหลกในการพจารณา ๔ ประการ ไดแก

(ก) ภกษในธรรมวนยนพงกลาวอยางนวา ‘ผมอาย ขาพเจาไดสดบรบมาเฉพาะพระ

พกตรพระผมพระภาควา นเปนธรรม นเปนวนย นเปนสตถสาสน’ เธอทงหลายยงไมพงชนชม

ยงไมพงคดคานค ากลาวของผนน พงเรยนบทและพยญชนะเหลานนใหด๑๓๑ แลว พงสอบดใน

สตร เทยบดในวนย ถาบทและพยญชนะเหลานนสอบลงในสตรกได เทยบเขาในวนยกได พงลง

สนนษฐานวา “นเปนพระด ารสของพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนนแนนอน

และภกษนรบมาดวยด”

(ข) ภกษในธรรมวนยนพงกลาวอยางนวา ‘ในอาวาสชอโนน สงฆอยพรอมดวย

พระเถระ พรอมดวยปาโมกข ขาพเจาไดสดบรบมาเฉพาะหนาสงฆนนวา นเปนธรรม นเปนวนย

นเปนสตถสาสน’ เธอทงหลายยงไมพงชนชม ยงไมพงคดคานค ากลาวของผนน พงเรยนบทและ

พยญชนะเหลานนใหดแลว พงสอบดในสตร เทยบดในวนย ถาบทและพยญชนะเหลานนสอบลง

ในสตรกได เทยบเขาในวนยกได พงลงสนนษฐานวา “นเปนด ารสของพระผมพระภาคอรหนต

สมมาสมพทธเจาพระองคนนแนนอน และสงฆนนรบมาดวยด”

(ค) ภกษในธรรมวนยนพงกลาวอยางนวา ‘ในอาวาสชอโนนมภกษผเปนเถระอย

จ านวนมาก เปนพหสต เรยนจบคมภร๑๓๒ ทรงธรรม๑๓๓ ทรงวนย๑๓๔ ทรงมาตกา๑๓๕ ขาพเจาได

สดบรบมาเฉพาะหนาพระเถระเหลานนวา นเปนธรรม นเปนวนย นเปนสตถศาสน’ เธอทงหลาย

ยงไมพงชนชม ยงไมพงคดคานค ากลาวของผนน พงเรยนบทและพยญชนะเหลานนใหดแลว

พงสอบดในสตร เทยบดในวนย ถาบทและพยญชนะเหลานนสอบลงในสตรกได เทยบเขาใน

๑๓๑ พงเรยนบทและพยญชนะเหลานนใหด หมายถง การเรยนทสามารถรวา ตรงนแสดงบาลไว ตรงนแสดงอรรถาธบายไว ตรงนแสดงอนสนธไว ตรงนแสดงเบองตนและเบองปลายไว

๑๓๒ คมภร หมายถง นกาย ๕ คอ ทฆนกาย มชฌมนกาย สงยตตนกาย องคตตรนกาย และขททกนกาย

๑๓๓ ธรรม หมายถง พระสตตนตปฎกและอภธมมปฎก

๑๓๔ วนย หมายถง พระวนยปฎก

๑๓๕ มาตกา หมายถง มาตกา ๒ คอ ภกขวภงค และภกขนวภงค

๑๘๓

วนยกได พงลงสนนษฐานวา “นเปนด ารสของพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองค

นนแนนอน และพระเถระเหลานนรบมาดวยด”

(ง) ภกษในธรรมวนยนพงกลาวอยางนวา ‘ในอาวาสชอโนนมภกษผเปนเถระอยรป

หนง เปนพหสต เรยนจบคมภร ทรงธรรม ทรงวนย ทรงมาตกา ขาพเจาไดสดบรบมาเฉพาะ

หนาพระเถระรปนนวา นเปนธรรม นเปนวนย นเปนสตถสาสน ’ เธอทงหลายยงไมพงชนชม ยง

ไมพงคดคานค ากลาวของผนน พงเรยนบทและพยญชนะเหลานนใหดแลว พงสอบดในสตร

เทยบดในวนย ถาบทและพยญชนะเหลานน สอบลงในสตรกได เทยบเขาในวนยกได พงลง

สนนษฐานวา “นเปนด ารสของพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนนแนนอน และ

พระเถระรปนนรบมาดวยด”๑๓๖

มความเหนวา หลกของมหาปเทส ๔ เปนหลกในการพจารณาถงสงทเปนธรรม

เปนวนย โดยพจารณาจากค าพดทไดรบฟงมาจากภกษอนวา ทานฟงค าพดนนมาจากไหน

มความนาเชอถอหรอไม และบคคลททานไดรบฟงมานนเปนใคร ดวยเหตน ผวจยจงแบงบคคล

ผกลาวถอยค าทนาเชอถอออกเปน ๔ จ าพวก ดงน (๑) ภกษผกลาวถอยค าน ฟงพระด ารสมา

เฉพาะพระพกตรพระศาสดา (๒) ภกษผกลาวถอยค าน ฟงค าพดมาจากคณะสงฆผเปนพระ

เถระ และเปนหวหนาผมความรความสามารถ (๓) ภกษผกลาวถอยค าน ฟงค าพดมาจากพระ

เถระจ านวนมากผเปนพหสต ทรงจ าพระธรรมวนยไดมาก และ (๔) ภกษผกลาวถอยค าน ฟง

ค าพดมาจากพระเถระ ๑ รปผเปนพหสต ทรงจ าพระธรรมวนยไดมาก

บรรดาภกษ ๔ จ าพวกขางตน ภกษผกลาววาฟงพระด ารสมาจากพระศาสดา

โดยตรงน ในปจจบนคาดวาคงจะไมมเปนทแนนอน เนองจากพระพทธเจาดบขนธปรนพพาน

ลวงมาแลว ๒,๕๐๐ ป สวนถอยค าของภกษอก ๓ จ าพวกทเหลอตองน ามาพจารณาเพมเตม

โดยมหวใจหลกในการพจารณา ๔ ขนตอน ดงน (๑) เมอไดฟงถอยค าจากผใดกตามท ไมพงชน

ชม และไมพงคดคานค ากลาวของผนน (๒) พงเรยนรถงบทและพยญชนะเหลานนใหด (๓) พง

ตรวจสอบดในพระสตร และเทยบเคยงดในพระวนย และ (๔) หากบทและพยญชนะเหลานนตรง

กบพระสตร และพระวนย กตดสนไดวา นเปนพระด ารสของพระศาสดาแนนอน

ขนตอนการพจารณาของมหาปเทส ๔ ขางตน นบวาเปนวธการทแยบคายมากใน

การตรวจสอบวาสงทไดยนไดฟงมาน เปนธรรม เปนวนยหรอไม โดยเรมตนจากการฟงแลวไม

๑๓๖ ดรายละเอยดใน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๘๘/๑๓๔-๑๓๗, อง.จตก. (ไทย) ๒๑/๑๘๐/๒๕๓-๒๕๖.

๑๘๔

ยนด และไมคดคานตอถอยค านน แตน ามาถอยค านนมาเรยนรและตรวจสอบดวา อยในพระ

สตรหรอพระวนย หากถอยค าดงกลาวปรากฏมอยในพระสตรหรอพระวนย กแสดงวาถอยค าน

เปนพระพทธพจนของจรงและควรคาแกการน าไปปฏบตตาม

(๒) ลกษณะตดสนพระธรรมวนย ๘ ประการ ลกษณะตดสนพระธรรมวนย

เปนเกณฑการพจารณาทพระพทธเจาไดตรสไวกบพระนางมหาปชาบดโคตมเมอครงทพระนาง

ปรารถนาจะบรรพชาเปนภกษณ พระพทธองคทรงแสดงหลกเกณฑในการตดสนพระธรรมวนย

เพอใหพจารณาวา สงทเปนธรรม เปนวนย เปนสตถศาสนมลกษณะดงตอไปน

(๑) ธรรมเหลานเปนไปเพอความคลายก าหนด ไมเปนไปเพอความก าหนด

(๒) ธรรมเหลานเปนไปเพอความพราก ไมเปนไปเพอความประกอบไว

(๓) ธรรมเหลานเปนไปเพอการไมสะสม ไมเปนไปเพอความสะสม

(๔) ธรรมเหลานเปนไปเพอความมกนอย ไมเปนไปเพอความมกมาก

(๕) ธรรมเหลานเปนไปเพอความสนโดษ ไมเปนไปเพอความไมสนโดษ

(๖) ธรรมเหลานเปนไปเพอความสงด ไมเปนไปเพอความคลกคลหมคณะ

(๗) ธรรมเหลานเปนไปเพอปรารภความเพยร ไมเปนไปเพอความเกยจคราน

(๘) ธรรมเหลานเปนไปเพอความเปนคนเลยงงาย ไมเปนไปเพอความเปนคนเลยง

ยาก๑๓๗

เมอเปนเชนน จะพบวา การพจารณาสงทเปนธรรม เปนวนย ควรพจารณาจากสง

นนเปนไปเพอความคลายก าหนด ไมสะสม มกนอย สนโดษ มความสงดจากหมหรอไม หาก

พจารณาแลวเปนไปในลกษณะดงกลาว คอ มงหวงความสขสงบทประกอบไปดวยธรรมแลวก

ถอไดวา เปนธรรม เปนวนยทพระพทธองคทรงบญญตไว

(๓) คณสมบตของผแสดงธรรมแกผอน การแสดงธรรมถอเปนการเผยแพร

ธรรมทดทสด เพราะสามารถถายทอดหลกพระธรรมค าสงสอนใหแกผอนไดอยางรวดเรว แต

หลกของการแสดงธรรมทดนน หาใชการพดในสงทอยากพดไม การแสดงธรรมทดตองม

หลกการทชดเจนตามทพระพทธองคไดตรสไวกบพระอานนทถงเรองการแสดงธรรมวา

๑๓๗ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๐๖/๓๒๔.

๑๘๕

“การแสดงธรรมแกผอนมใชท าไดงาย ภกษเมอจะแสดงธรรมแกผอน พงตง

ธรรม ๕ ประการไวในตนแลวจงแสดงธรรมแกผอน คอ ๑) เราจกแสดงธรรมไป

ตามล าดบ๑๓๘ ๒) เราจกแสดงอางเหต ๓) เราจกแสดงธรรมอาศยความ

เอนด๑๓๙ ๔) เราจกเปนผไมเพงอามส๑๔๐แสดงธรรม และ ๕) เราจกไมแสดง

ธรรมกระทบตนและผอน๑๔๑”๑๔๒

หลกการแสดงธรรมทง ๕ ประการนเปนสงทมคณปการและมความส าคญตอผแสดง

ธรรมเปนอยางมาก เนองจากการแสดงธรรมมใชของงาย ดงนน บคคลผจะแสดงธรรมจงตอง

ท าการศกษาใหเกดความเขาใจอยางถองแทดวยตนเองเสยกอน จากนนจงคอยน าหลกธรรมไป

เผยแผสสาธารณชนได หลกการแสดงธรรมขางตนน ขอทมความส าคญทสดกคอ การแสดง

ธรรมไมกระทบตนและผอน เพราะเปนการแสดงทประกอบไปธรรม มความเมตตา และเปน

ประโยชนอยางแทจรง

นอกจากหลกการแสดงธรรมทดแลว ภกษผควรมคณสมบตของการเปนผพดทด

โดยสามารถเรยนรเพมเตมไดจากคณสมบตของทต ๘ อยาง ประกอบไปดวย “การรจกฟง,

สามารถพดใหผอนฟงได, ใฝการศกษา, ทรงจ าไดด, เปนผรไดเขาใจชด, สามารถพดใหผอน

เขาใจได, ฉลาดในสงทเปนประโยชน และไมกอความทะเลาะววาทไมเปนประโยชน”๑๔๓

๑๓๘ อนปพพกถ กเถสสาม, แสดงธรรมไปตามล าดบ หมายถง แสดงธรรมใหมล าดบ ไมตดลด

ใหขาดความ โดยยกล าดบแหงเทศนาอยางนวา ศลในล าดบทาน สวรรคในล าดบศล, อง.ปญจก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๔.

๑๓๙ อนททยต ปฏจจ, อาศยความเอนด หมายถง การอนเคราะหดวยคดวา เราจกเปลองสตวทงหลายผถงความยากล าบากมากใหพนจากความยากล าบาก, อง.ปญจก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๕.

๑๔๐ น อามสนตโร, ไมเหนแกอามส หมายถง ไมมงหวงลาภคอปจจย ๔ เพอตน, อง.ปญจก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๕.

๑๔๑ อตตานญจ ปรญจ อนปหจจ, ไมแสดงธรรมกระทบตนและผอน หมายถง ไมแสดงธรรมยกตนขมทาน, อง.ปญจก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๕.

๑๔๒ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๕๙/๒๖๓.

๑๔๓ ว.จ. (ไทย) ๗/๓๔๗/๒๐๘.

๑๘๖

หากท าไดเชนน ภกษผเขาสชมชนทโตเถยงกนอยางรนแรงกจะไมสะทกสะทาน ไม

ท าค าพดใหเสยหาย ไมปกปดขาวสาสน ชแจงอยางไมมขอสงสย และเมอถกยอนถามกไมโกรธ

ดวยเหตน ลกษณะทส าคญทสดของภกษผท าหนาททต คอ ตองพดและท าในสงทเปนประโยชน

และไมพดในสงทไมเปนประโยชนอนเปนเหตกอความเดอดรอนวนวายได

(๔) การอนเคราะหแกมหาชนตามหลกทศ ๖ พระสงฆควรมหลกปฏบตตอพวก

ชาวบานตามหลกทศ ๖ ทแสดงถงการอนเคราะหของสมณพราหมณผเปนทศเบองบนตอ

มหาชนดวยกจ ๖ ดาน เมอคฤหสถในตระกลเปนผไมประมาทกระท าการนอบนอมสมณ

พราหมณดวยความเคารพ กจกประสบแตความเจรญไมมความเสอม ดงน

(๑) หามไมใหท าความชว ทางกาย วาจา ใจ อนเปนอกศลกรรมบถ ๑๐ การหาม

ไมใหกลบตรท าความชวเปนกจของสมณะในพระพทธศาสนาจะตองกระท าเปนประจ า เพราะ

เปนกจของทานโดยตรง

(๒) ใหตงอยในความด คอ สงสอนกลบตรใหตงอยในความด คอประพฤตด ปฏบต

ด ปฏบตชอบ ทานเรยกวา สจรต ๓ ควรบอกอรยทรพย หรอขมทรพยอนประเสรฐใหแกกลบตร

ดวยความอนเคราะห

(๓) อนเคราะหดวยน าใจอนดงาม คอ ประกอบดวยน าใจ เมตตา ปราน ปรารถนา

แตจะใหไดรบความสขทวกน เหนโอกาสทจะชวยไดโดยสถานใด ซงไมผดจากท านองคลอง

ธรรม กชวยใหบรรลผลนน ๆ โดยเฉพาะผลแหงคณความด

(๔) ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง สงทยงไมเคยฟงในทนหมายถง หลกธรรมค าสงสอน

ขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา อนสขมลกซง ทมาในพระไตรปฎก

(๕) อธบายสงทเคยฟงแลวใหเขาใจแจมแจง แมสงทเคยฟงมาแลว แตยงคลมเครอ

ไมเขาใจหรอยงก าหนดจดจ าไมได กด ารหาค าอธบายมอทาหรณอางเหตผลทเหมาะแกภม

ปญญาของผฟง มาแสดงจนเขาใจตลอดใหสนความสงสย

๑๘๗

(๖) บอกทางสวรรคให คอ บอกวธการท าบญกศลเปนเหตใหไปสสวรรค อนไดแก

บญกรยาวตถ คอ หลกการท าบญ ๓ ประการ คอ ทานมย สลมย ภาวนามย เมอท าตามนชอวา

ยอมมสคตเปนทไปในเบองหนาอยางแทจรง๑๔๔

การอนเคราะหดวยน าใจอนงามของพระภกษทมตอมหาชนทง ๖ ขอน แสดงใหเหน

ถงหลกทคลองจองกบโอวาทปาตโมกขทง ๓ ขอ คอ การหามไมใหท าความชว การแนะน าให

ท าความด และการท าจตใจใหผองแผว หากพวกชาวบานท าไดดงทกลาวมาขางตน ยอมเปนผ

หางไกลจากอบายอนเปนทกข และมความสขอนเปนทางสวรรครออยทจดหมายปลายทาง

(๕) การพจารณาถง สง ท เ ปนประโยชนตอพระศาสนา ๑๐ ประการ

พระพทธเจาทรงบญญตสกขาบทเอาไว เพอเอาผดกบผฝาฝน และในขณะเดยวกนกม

จดมงหมายอน ๆ ดวย ดงพระพทธองคตรสกบพระอบาลการแสดงปาตโมกขแกเหลาสาวกดวย

อาศยอ านาจประโยชนทมตอพระศาสนาวา

“ตถาคตบญญตสกขาบท แสดงปาตโมกขแกเหลาสาวกโดยอาศยอ านาจ

ประโยชน ๑๐ ประการ คอ ๑) เพอความรบวาดแหงสงฆ ๒) เพอความผาสก

แหงสงฆ ๓) เพอขมบคคลผเกอยาก๑๔๕ ๔) เพอความอยผาสกแหงเหลาภกษผ

มศลดงาม ๕) เพอปดกนอาสวะทงหลายอนจะบงเกดในปจจบน ๖) เพอก าจด

อาสวะทงหลายอนจะบงเกดในอนาคต ๗) เพอความเลอมใสของคนทยงไม

เลอมใส ๘) เพอความเลอมใสยงขนไปของคนทเลอมใสแลว ๙) เพอความตงมน

แหงสทธรรม ๑๐) เพอเออเฟอวนย”๑๔๖

๑๔๔ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๗๒/๒๑๖.

๑๔๕ บคคลผเกอยาก ในทนหมายถงบคคลผทศลทก าลงลวงละเมดสกขาบท หรอลวงละเมดสกขาบทแลวกไมละอาย ไมยอมรบ ทงยงรกรานสงฆวา ทานเหนหรอ ทานไดยนหรอ ขาพเจาท าผดอะไร พวกทานยกอาบตอะไรขนขมขาพเจา

๑๔๖ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๓๑/๘๑.

๑๘๘

ในวตถประสงคทง ๑๐ ขอน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดจดหมวดหม

เหลอเพยง ๕ หมวด๑๔๗ คอ

(๑) เพอประโยชนแกสวนรวมหรอแกคณะสงฆ แบงไดเปน ๒ ประการ คอ (ก)

สงฆสฏฐตาย เพอความยอมรบวาดแหงสงฆ คอ เพอความดงามของสถาบนสงฆโดยสวนรวม

ทจะมความเรยบรอย อยกนดวยด ดวยการตงวนยขนมาบนพนฐานแหงการยอมรบรวมกน คอ

พระพทธเจาไมทรงใชอ านาจโดยการบงคบฝนใจ แตทรงบญญตสกขาบทเพอผลดรวมกนและ

โดยความยอมรบรวมกน และ (ข) สงฆผาสตาย เพอความอยผาสกแหงสงฆ หรอสวนรวม

(๒) เพอประโยชนแกบคคล ประกอบดวย (ก) ทมมงกน ปคคลาน นคคหาย เพอ

ก าราบคนหนาดาน และ (ข) เปสลาน ภกขน ผาสวหาราย เพอความอยผาสกของภกษผมศล

เปนทรก เพอสงเสรมคนประพฤตดและก าราบคนประพฤตชว

(๓) เพอประโยชนแกประชาชนทวไปทเปนสงคมใหญ เพอผลดแกจตใจของ

ประชาชน ท าใหคนมจตใจผองใส ดวยอาศยความดงามของพระสงฆเปนสอ (ก) อปปสนนาน

ปสาทาย เพอความเลอมใสของประชาชนทยงไมเลอมใส และ (ข) ปสนนาน ภยโยภาวาย เพอ

ความเลอมใสยงของประชาชนทเลอมใสอยแลว สองขอนมงเพอประโยชนของประชาชนเอง

เพราะวาความสมพนธระหวางศาสนากบประชาชนมจดเรมตนอยทท าใหเขามจตใจสงบ แชมชน

เบกบาน สบาย ผองใส เกดศรทธาปต และความสขเปนพนฐานทจะน าไปสคณความดทสง

ยงขนไป

(๔) เพอประโยชนแกชวตมนษยเอง คอ ค านงถงผลดและผลรายทจะเกดขนกบชวต

ของมนษย เชน เรองของความด ความชวเปนตน โดยมงทจะสรางสภาพทเออตอชวตทดงาม

(ก) ทฏฅธมมกาน อาสวาน ส วราย เพอปดกนผลเสยหายทจะเกดขนในปจจบน (ข)

สมปรายกาน อาสวาน ปฏฆาตาย เพอปองกนผลเสยหายทจะเกดขนในอนาคต

(๕) เพอประโยชนแกพระศาสนา ประกอบดวย (ก) สทธมมฏฅตยา เพอใหพระ

สทธรรมด ารงอยไดอยางมนคงยงยน และ (ข) วนยานคคหาย เพออนเคราะหพระวนย เพอชวย

๑๔๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), นตศาสตรแนวพทธ, พมพครงท ๖, (กรงเทพฯ :

บรษท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๐), หนา ๕๖-๕๗.

๑๘๙

ค าจนใหระเบยบแบบแผนและระบบการตาง ๆ ใหเกดมในการปฏบตตามหลกการอยางหนก

แนนมนคง เปนไปตามวตถประสงคอยางยงยน

จะเหนวา พระองคบญญตพระวนยนน ขอ ๑-๒ มจดมงหมายเพอประโยชน

สวนรวมของคณะสงฆเอง ขอ ๓-๔ เพอประโยชนแกบคคล ขอ ๕-๖ เพอประโยชนแกความ

บรสทธ ขอ ๗-๘ เพอประโยชนแกประชาชน ขอ ๙-๑๐ เพอประโยชนแกพระศาสนาโดยรวม ซง

ขนตอนและวธการในการบญญตสกขาบท พระพทธเจาทรงทราบดวา เมอใดควรจะบญญต โดย

ค านงถงหลก ๓ ประการน (๑) สงฆตงไดเปนเวลายาวนานพอสมควร (๒) สงคมขยายใหญขน

และ (๓) มผลประโยชนมากขน

จากแนวทางทง ๓ ประการนเอง จงกอใหเกดการบญญตพระวนย หรอกฎหมาย

คณะสงฆขน โดยมจดมงหมาย ๑๐ ประการดงกลาวแลว โดยเฉพาะอยางยง ขอท ๑๐ นน

หมายเอาเพอเกอหนนการปกครอง๑๔๘ ถอวาเปนประโยชนตอพระศาสนาโดยตรง เนองจาก

“พระวนยเปนอายของพระพทธศาสนา เมอพระวนยยงตงอย พระพทธศาสนาจดวายงด ารง

อย”๑๔๙ เพราะฉะนน หนาทในการธ ารงรกษาไวซงพระศาสนาจงจดเปนสาระส าคญนบตงแต

สมยพทธกาลเปนตนมา เพอเปนการตออายพระศาสนาใหยนยาวสบไปในอนาคตกาล

การเกยวของกบการเมองตองยดถอพระธรรมวนยเปนหลก โดยใหพจารณาจาก

หลกของพระวนยททรงบญญตไวกอน แลวจงพจารณาอกครงวาสงนนประกอบไปดวย

หลกธรรมทเหมาะสมหรอไม หากสงทจะท าไมขดตอหลกพระวนยและประกอบไปดวย

หลกธรรมรองรบชดเจน พรอมทงกอประโยชนใหเกดแกมหาชนหมมากแลว กสมควรท าสงนน

ได ดงนน การยดถอหลกพระวนยและพระธรรมในการปฏบตเรองราวตาง ๆ จงมความจ าเปน

เพราะจะท าใหภกษไมตองอาบตโดยไมจ าเปน เปนผบรสทธในการงาน และแกลวกลาในการ

จดการกจธระดวยความมนคง

เมอกลาวโดยสรปแลว การแสดงออกบทบาทของพระพทธเจากบการเมองนน ถอ

ไดวาเปนการปฏบตหนาททยดโยงกบธรรม และมธรรมเปนพนฐานส าคญในการปฏบตหนาท

เพราะพระพทธเจามองวา บทบาทหลกของพระสงฆภายหลงจากการศกษาธรรม และการ

๑๔๘ เรองเดยวกน, หนา ๖๑.

๑๔๙ มหามกฏราชวทยาลย, ปฐมสมนตปาสาทกา แปล เลม ๑, พมพครงท ๙, (กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๙), หนา ๑๙.

๑๙๐

ปฏบตธรรม คอ การน าธรรมทไดจากการศกษา และปฏบตไปสการเผยแผพระพทธศาสนา ซง

การน าหลกธรรมไปเสนอแกผน าทางการเมอง หรอชนชนปกครองจงเปนบทบาทหลกท

พระพทธเจามงหมายจะใหเปน ดงจะเหนไดจากการประกาศเปน “ปฐมบรมพทโธวาท” วา

“พวกเธอจงจารกไป เพอเกอกล เพอความสข และเพอประโยชนแกชนจ านวน

มาก อยาไปโดยทางเดยวกนสองรป จงแสดงธรรมมความงามในเบองตน ม

ความงามในทามกลาง และมความงามในทสด จงประกาศพรหมจรรย พรอมทง

อรรถและพยญชนะบรสทธบรบรณครบถวน สตวทงหลายทมธลในตานอย มอย

ยอมเสอมเพราะไมไดฟงธรรม จกมผรธรรม ภกษทงหลาย แมเรากจกไปยง

ต าบลอรเวลาเสนานคมเพอแสดงธรรม”๑๕๐

จะเหนวาการแสดงธรรมทงดงามในเบองตน ทามกลาง และทสดนนเปนหนาท

ส าคญทพระพทธเจาทรงย าเนน แตอยางไรกตาม ในบรบทน พระพทธเจาทรงเนนย ากบพระ

สาวกกลมแรกวา การแสดงธรรมนนจะตองกอใหเกดประโยชนสขแกคนจ านวนมาก ซงสอดรบ

กบหลกการ “โลกตถจรยา”ฐานคดชดนสามารถถอดออกมาเปนหมวดธรรมไดอยางนอยสองชด

คอ “หลกพรหมวหารธรรม และสงคหวตถธรรม” ซงเนนการท าหนาทบนฐานของความรก ความ

เอาใจใส ความยนด และวางใจเปนกลางตอเพอนมนษยรวมโลก อกทงอนเคราะหเพอนมนษย

ดวยการการมอบดวงตาแหงธรรม การน าเสนอธรรมดวยไมตรจต การมงบ าเพญประโยชนท

เปนธรรม และการวางใจของตนใหเสมอตนเสมอปลายจนสญเสยธรรม

สงทนาสนใจ คอ การแสดงธรรม หรอเผยแผธรรมเปน “หนาท” ของพระองค และ

พระสาวก ดงจะเหนไดจากหลกการทปรากฏในทศ ๖ ทพระองคทรงมงเนนใหพระสงฆท าหนาท

หามปรามไมใหท าความชว ทางกาย วาจา ใจ ใหตงอยในความด อนเคราะหดวยน าใจอน

ประกอบดวยเมตตา ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง อธบายสงทเคยฟงแลวใหเขาใจแจมแจง และ

บอกทางสวรรคใหโดยการชวาอะไรด ไมด หรอควรไมควร๑๕๑ ภายใตการท าหนาทตามครรลอง

ทไดเปดพนทเอาไวใหนน พระองคไดท าใหแนวทางเกยวกบการน าเสนอธรรมะเอาไววา “การ

๑๕๐ “จรถ ภกขเว จารก พหชนหตาย พหชนสขาย โลกานกมปาย อตถาย หตาย สขาย

เทวมนสสาน มา เอเกน เทว อคมตถ เทเสถ ภกขเว ธมม อาทกลยาณ มชเฌกลยาณ ปรโยสานกลยาณ สาตถ สพยญชน เกวลปรปณณ ปรสทธ พรหมจรย ปกาเสถ” (ว.ม. (ไทย) ๔/๓๒/๔๐).

๑๕๑ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๗๒/๒๑๖.

๑๙๑

แสดงธรรมแกผอนมใชท าไดงาย ภกษเมอจะแสดงธรรมแกผอน พงตงธรรม ๕ ประการไวในตน

แลวจงแสดงธรรมแกผอน คอ (๑) เราจกแสดงธรรมไปตามล าดบ๑๕๒ (๒) เราจกแสดงอางเหต

(๓) เราจกแสดงธรรมอาศยความเอนด๑๕๓ (๔) เราจกเปนผไมเพงอามส๑๕๔แสดงธรรม และ (๕)

เราจกไมแสดงธรรมกระทบกระทงตนและผอน๑๕๕”๑๕๖

ยงกวานน ในการแสดงบทบาทเพอปฏบตหนาทเผยแผธรรมนน พระองคทรง

ชแนะวา “ผทท ารายผอน ไมชอวาเปนบรรพชต ผเบยดเบยนผอน ไมชอวาเปนสมณะ ดวยเหต

น การเผยแผธรรมจะตองไมไมกลาวรายผอน การไมเบยดเบยนผอน ความส ารวมในปาตโมกข

ความเปนผรจกประมาณในอาหาร การอยในเสนาสนะทสงด การประกอบความเพยรในการ

พฒนาจตอยางตอเนอง” และทรงย าวา “นคอค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย”๑๕๗

ถงกระนน ในความทพระองคทรงมวสยทศน (โลกวท) และมงหวงผลใหเกดการ

ปฏบตในระยะยาว เพอเปนฐานรองรบการแสดงบทบาทในชวงเวลาทพระพทธปรนพพานไป

แลวดงทพระองคตรสวา “โดยการลวงไปแหงเรา ธรรมวนยจะเปนศาสดาของเธอทงหลาย”

พระองคจงไดวางหลกการ “มหาปเทส ๔ ประการ” ซงเปนหลกการการพจารณาถงถอยค า

หรอค าพดทไดรบฟงมาจากภกษอนแลวพจารณาวา สงทไดฟงมาน เปนธรรม เปนวนยหรอไม

และหลกการทวาดวย “เกณฑตดสนพระธรรมวนย ๘ ประการ” เพอเปนเครองมอในการการ

๑๕๒ อนปพพกถ กเถสสาม, แสดงธรรมไปตามล าดบ หมายถง แสดงธรรมใหมล าดบ ไมตดลด

ใหขาดความ โดยยกล าดบแหงเทศนาอยางนวา ศลในล าดบทาน สวรรคในล าดบศล, อง.ปญจก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๔.

๑๕๓ อนททยต ปฏจจ, อาศยความเอนด หมายถง การอนเคราะหดวยคดวา เราจกเปลองสตวทงหลายผถงความยากล าบากมากใหพนจากความยากล าบาก, อง.ปญจก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๕.

๑๕๔ น อามสนตโร, ไมเหนแกอามส หมายถง ไมมงหวงลาภคอปจจย ๔ เพอตน, อง.ปญจก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๕.

๑๕๕ อตตานญจ ปรญจ อนปหจจ, ไมแสดงธรรมกระทบตนและผอน หมายถง ไมแสดงธรรมยกตนขมทาน, อง.ปญจก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๕.

๑๕๖ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๕๙/๒๖๓.

๑๕๗ น ห ปพพชโต ปรปฆาต สมโณ โหต ปร วเหฅยนโต

อนปวาโท อนปฆาโต ปาฏโมกเข จ ส วโร มตตญญตา จ ภตตสม ปนตญจ สยนาสน อธจตเต จ อาโยโค เอต พทธานสาสน (ท.ม. (ไทย) ๑๐/๙๐/๕๐-๕๑).

๑๙๒

พจารณาสงทเปนธรรม เปนวนย ควรพจารณาจากสงนนเปนไปเพอความคลายก าหนด ไม

สะสม มกนอย สนโดษ มความสงดจากหมหรอไม หากพจารณาแลวเปนไปในลกษณะดงกลาว

คอ มงหวงความสขสงบทประกอบไปดวยธรรมแลวกถอไดวา เปนธรรม เปนวนยทพระพทธ

องคทรงบญญตไว

ในขณะเดยวกน การแสดงบทบาทของพระสงฆตอการเมองในอกมมหน ง

จ าเปนตองสมพนธกบ “พระวนย” ซงเปนหลกปฏบตทอยบนพนฐานของ “ธรรม” พระวนยท

ไดร บการออกแบบตงแตสมยพทธกาล เชน ขอปฏบตทเกยวกบการอยในกองทพ การ

เกยวของกบการประจบคฤหสถ และการเขาไปในบานเรอนยามวกาลทอาจจะน าภยในส

พระสงฆ ตวอยางของขอปฏบตหรอขอหามเหลาน เปนการสะทอนสภาพบรบทการเมอง

เศรษฐกจ และสงคมในสมยพทธกาล แตเมอถงจดเปลยนแหงยคสมย ถงกระนน การอธบาย

และตความจ าเปนตองใหสอดรบกบธรรม ทงน ค าวาสอดรบกบธรรมนนหมายถง “สอดรบกบ

บทบาทและหนาท หรอธรรมชาตทควรจะเปนของพระสงฆเอง”

บทท ๕

แนวโนมของบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา

ทศทางการน าเสนอในบทท ๕ น ผวจยจะเรมตนดวยการบรณาการบทบาททางการ

เมองตามทปรากฏและเปนอยในประเทศตางๆ ตามขอบเขตทไดก าหนดเบองตนคอ บทบาท

ของพระสงฆกบการเมองในประเทศศรลงกา ประเทศพมา และประเทศกมพชา หลงจากนน จง

น ากรอบดงกลาวมาเปนแนวทางในการศกษาวเคราะหบทบาทของพระสงฆกบการเมองใน

ประเทศไทย เพอทจะชใหเหนถงความสอดคลอง หรอแตกตางกน ในขณะเดยวกน ผวจยได

อธบายใหเหนถงความเชอมโยงบทบาทเหลานนกบบทบาททปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา

วาสอดรบกนหรอไม? อยางไร?

ในขณะเดยวกน การทพระสงฆจะปรบเปลยนบทบาทใหสอดรบกบสถานการณในอก

๒๐ ปขางหนาเกดจากตวแปรในดานใดบาง? ซงตวแปรเหลานนจะเปนแรงผลกดนใหพระสงฆ

วางบทบาทของตนเองในอนาคต อยางไรกตาม ในอนาคตนน บทบาทของพระสงฆกบการเมอง

จะยงคงอยในกรอบหลก ๓ ประการ คอ (๑) กรอบของพระธรรมวนย (๒) กรอบของวฒนธรรม

ประเพณ และ (๓) กรอบของกฎหมาย ดงจะเหนไดจากการทผวจยไดบรณาการบทบาทดงทได

กลาวขางตนเปนแผนภมในหนาถดไป

๑๙๔

๑๙๕

จากแผนภมดงกลาวขางตนนน บทบาทพระสงฆกบการเมองในศรลงกา พมา และ

กมพชา ประกอบไปดวยบทบาททนาสนใจหลายประการดวยกน กลาวคอ (๑) บทบาทในการ

เปนทปรกษา (๒) บทบาทในการชแนะและชน า (๓) บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองจากรฐ

(๔) บทบาทในการใชสทธการเลอกตง (๕) บทบาทในการคมครองประเทศและศาสนา (๕)

บทบาทในการไกลเกลยขอพพาท (๖) บทบาทในการสนบสนนสงเสรมกจการภาครฐ (๗)

บทบาทในการสนบสนนพรรคการเมอง (๘) บทบาทในการเปนนกการเมอง

ในขณะทบทบาทพระสงฆกบการเมองในสงคมไทยตงแตอดตจนถงปจจบนนน

ไดสะทอนบทบาททสมพนธกบการเมองในหลายมต กลาวคอ (๑) บทบาทในการเปนทปรกษา

(๒) บทบาทในการสนบสนนกระบวนการสรางสนตภาพ (๓) บทบาทในการชแนะและชน าผน า

ทางการเมอง (๔) บทบาทในการชวยเหลอกจการบานเมอง (๕) บทบาทในการสนองตอบตอ

นโยบายแหงรฐ (๖) บทบาทในการดอแพงตออ านาจรฐ (๗) บทบาทในการประทวงรฐเพอ

เรยกรอง (๘) บทบาทในการสนบสนนพรรคการเมอง (๙) บทบาทในการลงสมครเปน

สมาชกสภาผแทนฯ

ถงกระนน เมอน าบทบาทเหลานนมาเปนฐานในการศกษาวเคราะหบทบาทของ

พระสงฆกบการเมองในคมภรพระไตรปฎก ท าใหพบค าตอบทนาสนใจ และความสอดรบกบใน

หลายแงมม กลาวคอ (๑) บทบาทในการใหค าปรกษา (๒) บทบาทในการชแนะและชน า

ทางการเมอง (๓) บทบาทในการไกลเกลยประนอมขอพพาท (๔) บทบาทในการประทวงตอ

ผน าทางการเมอง (๕) บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐ และ (๖)บทบาทในการน า

นกการเมองมาสรางฐานมวลชนเพอแบงแยกการปกครองสงฆ

โดยสรปแลว เมอน าบทบาทดงกลาวมาบรณาการจะพบวา พระสงฆไดเขามบทบาทสมพนธกบการเมองในมตตางๆ ทงสน ๑๒ บทบาท กลาวคอ (๑) บทบาทในการเปนทปรกษา (๒) บทบาทในการไกลเกลยขอพพาท (๓) บทบาทในการเปนทตสนตภาพ (๔) บทบาทในการเชอมสมานความขดแยง (๕) บทบาทในการชแนะและชน า (๖) บทบาทในการชวยเหลอกจการบานเมอง (๗) บทบาทในการตอบสนองนโยบายแหงรฐ (๘) บทบาทในการดอแพงตออ านาจรฐ (๙) บทบาทในการประทวงผปกครอง (๑๐) บทบาทในการสนบสนนพรรคการเมอง (๑๑) บทบาทในการลงสมครรบการเลอกตง และ (๑๒) บทบาทในการเปนนกการเมอง

๑๙๖

ค าถามทส าคญในล าดบตอมาทผวจยไดตงโจทยเอาไวคอ “การทพระสงฆจะสามารถ

ขบเคลอนบทบาทของตวเองไปสรางความสมพนธกบการเมอง” นน ควรจะมตวแปรใดบางเปน

แรงสนบสนนและผลกดน และเมอศกษาคนควาท าใหพบค าตอบทนาสนใจวา ประกอบไปดวย

ตวแปร ๒ ตวคอ (๑) ตวแปรภายใน เขน โครงสรางของการบรหารพระสงฆ ความตองการของ

พระสงฆ และ การแยกยอยของส านกตางๆ และ (๒) ตวแปรภายนอก เชน นกการเมองไมใสใจ

ศาสนา การรกคบของลทธ และความเชอของศาสนาอน และสทธทางการเมองตามระบอบ

ประชาธปไตย

จากตวแปรทงภายนอกและภายในดงกลาว ท าใหเราสามารถวเคราะหแนวโนม

เกยวกบบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนาใน ๓ กรอบใหญ คอ (ก)

บทบาทของพระสงฆกบการเมองตามกรอบของประเพณ (ข) บทบาทของพระสงฆกบ

การเมองตามกรอบของพระธรรมวนย (ค) บทบาทของพระสงฆกบการเมองตามกรอบ

ของกฎหมาย

กระบวนการขนตอนตอไปนน ผวจยไดน าบทบาทของพระสงฆกบการเมองทง ๓ กลม

ใหญ กลาวคอ (๑) บทบาทของพระสงฆกบการเมองตามกรอบของประเพณ (๒) บทบาทของ

พระสงฆกบการเมองตามกรอบของพระธรรมวนย (๓) บทบาทของพระสงฆกบการเมองตาม

กรอบของกฎหมาย มาออกแบบเปน (ราง) แนวโนมบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยใน

สองทศวรรษหนา ดงแผนภมในหนาถดไป

๑๙๗

๑๙๘

จะเหนวา จากแผนภมนน ผวจยไดออกแบบออกเปน (ราง) แนวโนมบทบาทของ

พระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา โดยไดแบงบทบาทของพระสงฆกบการเมอง

ออกเปน ๕ บทบาทใหญ ซงเปนบทบาททผวจยมองวานาจะสอดคลองกบสถานการณทางการ

เมองและสงคมในสองทศวรรษหนา บทบาทดงกลาวประกอบดวย

(ก) บทบาทในฐานะทปรกษา ประกอบดวย (๑) บทบาทในการเปนทปรกษา (๒)

บทบาทในการประกอบท าพธกรรมทางการเมอง และ (๓) บทบาทในการเปนโหราศาสตร (ข)

บทบาทในการชแนะและชน าทางการเมอง ปะกอบดวย (๑) บทบาทในการอบรมสงสอน

นกการเมอง (๒) บทบาทในการอบรมสงสอนพลเมอง (ค) บทบาทในฐานะนกสนตวธ

ประกอบดวย (๑) บทบาทในการไกลเกลยขอพพาท (๒) บทบาทในการแทรกแซงการปฏบต

หนาทของนกการเมอง และ (๓) บทบาทในการเชอมสมานความรนแรงทางการเมอง (ง)

บทบาทในการชวยเหลอกจการบานเมอง ประกอบดวย (๑) บทบาทในการบรหารกจการ

ศาสนาในฐานะเจาพนกงานของรฐ และ (๒)บทบาทในการตอบสนองนโยบายแหงรฐ และ (จ)

บทบาทในการมสวนรวมทางการเมองตามระบอบประชาธปไตย ประกอบดวย (๑)

บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองจากรฐ (๒) บทบาทในการใชสทธในการเลอกตง และ (๓)

บทบาทในการเปนนกการเมอง

กระบวนการขนตอนสดทายทผวจยไดด าเนนการคอ การเขาไปสมภาษณนกวชาการ

(In-depth Interview) และนกปฏบตการผมประสบการณ งานเขยน งานวจย และเกยวของกบ

พระสงฆในมตตางๆ ทงการเมอง การปกครอง และการศกษา โดยเฉพาะอยางยง การพบปะ

พดคย และแลกเปลยนมมมองกบ “นกศกษาในหลกสตรการเมองการปกครองในระบอบ

ประชาธปไตยส าหรบผบรหารระดบสง รนท ๑๕ สถาบนพระปกเกลา” ซงประกอบดวย

สมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกรฐสภา ขาราชการระดบสงทงภาครฐ และเอกชน รวมไปถง

นกการทต และผบรหารระดบสงของมหาวทยาลย

หลงจากนน จงน าประเดนทไดจากการสมภาษณประมวลผลแลวน าเขาสการประชม

กลมยอย (Focus Group) เพอแลกเปลยนมมมองกบนกวชาการดานพระพทธศาสนา จ านวน

๑ ครง และสมมนากลมยอยจ านวน ๒ ครง ภายใตกรอบการท างานทปรชา ชางขวญยนได

ก าหนดทศทางในการท างานรวมกนวา “งานนตองตอบใหไดวาบทบาททเดนๆ นาจะเปน

๑๙๙

อะไรบาง? ในสงคมทศาสนาอาจเสอมคลายลง หรอหากจะใหมบทบาทเดนๆ เชนนน จะตองน า

ศาสนากลบมามบทบาทอยางไร? จงจะสอดรบกบคนในสงคมขางหนา ซงแนวทางนนตองเลอก

บทบาททจะเปนหรอควรจะเปนในสองทศวรรษหนา บทบาทเชนนนจะเกดดวยเงอนไข และ

ปจจยอะไร บทบาทใดมากอนหลง และจะพฒนาไปสบทบาทเชนนนไดอยางไร?”๑ ในทสดแลว

จงท าใหผวจยคนพบ “แนวโนมบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา” ดง

ปรากฏในแผนภมในหนาถดไป

๑ สมภาษณทศทาง และก าหนดกรอบในการท างานกบ ศ.กตตคณปรชา ชางขวญยน, ผอ านวยการ

ศนยพทธศาสนศกษา, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๓ สงหาคม ๒๕๕๖.

๒๐๐

๒๐๑

จากแผนภมดงกลาวนน พบวา แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองในสองทศวรรษ

หนานน ควรจะประกอบไปดวยบทบาททพงประสงค และควรจะเปนดงตอไปน

๕.๑ บทบาทในฐานะวศวกรจดการความขดแยงโดยพทธสนตวธ

๕.๒ บทบาทพระสงฆกบการชแนะน าและชน าทางการเมอง

๕.๓ บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐตามระบอบประชาธปไตย

๕.๔ บทบาทในการใชสทธวพากษวจารณนกการเมองและนโยบายแหงรฐ

๕.๕ บทบาทในการชมนมเพอเรยกรองความตองการทางการเมอง

๕.๖ บทบาทในการใชสทธเลอกตงนกการเมอง

แนวโนมบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนาทง ๖ ประเดนนน

ผวจยจะน าเสนอขอมลดวยวธการพรรณนา (Descriptive) ประกอบเหตผล โดยการน าขอมลท

ผานการสมภาษณ การประชมกลมยอย การสมมนายอย การสงเกต และพดคยแบบมสวนรวม

ทงทเปนทางการ และไมเปนทางการบรณาการขอมลเหลานนกบเอกสาร หนงสอพมพ หนงสอ

วชาการ บทความทางวชาการ งานวจย และคมภรทางพระพทธศาสนามารวมอธบาย ตความ

บรณาการ และสงเคราะห ซงจะเปนการน าเสนอตามล าดบความส าคญทสอดรบกบสถานการณ

ความเปนไปของสภาพทางสงคม และการเมองดงตอไปน

๒๐๒

๕.๑ บทบาทในฐานะวศวกรจดการความขดแยงโดยพทธสนตวธ

ภายหลงทคณะกรรมการอสระตรวจสอบและคนหาความจรงเพอการปรองดองแหงชาต

(คอป.) ไดท าหนาทในการตรวจสอบ เพอคนหาความจรงเกยวกบการใชความรนแรงทาง

การเมองตอผเสยชวตในป ๒๕๕๓ นน ประเดนทนาสนใจอยางยง คอ ขอเสนอแนะทมตอ

สถาบนศาสนาวา “ทกฝายควรใหความส าคญกบการฟนฟหลกศลธรรมและจรยธรรม และ

สนบสนนใหสถาบนศาสนาเขามามบทบาทในการลดความขดแยง และยตการใชความรนแรง ”

โดยเสนอให “บคลากรทางศาสนาควรเพมบทบาทในการลดความแตกแยก สงเสรมสนตภาพ

และแกไขความขดแยงในสงคมโดยสนตวธ อกทงสถาบนศาสนาควรรกษา และแสดงออกถง

ความเปนกลางในการแสดงธรรม หรอค าสอนทางจรยธรรม และพงละเวนการของเกยวกบการ

ชมนมเรยกรองทางการเมอง”๒ จากทาทดงกลาวท าใหพบความจรงทนาสนใจวา “พลงทาง

ศาสนาเปนทนทางสงคม” ทกลมคนตางๆ ไดใหความส าคญตอการน าเสนอทางออกใหแกสงคม

ในวกฤตการณตางๆ

จะเหนวา เมอวเคราะหจากฐานของพระพทธศาสนานน บทบาททเปนจดแขง และเปน

บทบาททโดดเดนขององคกรสงฆซงน าโดยพระพทธเจากคอ “บทบาทในฐานะวศวกรจดการ

ความขดแยงโดยพทธสนตวธ” ซงพระพทธเจาไดเขาไปท าหนาทไกลเกลยนกการเมองซง

ก าลงเดนหนาเขาส “การท าสงครามน า” เพอแยงชงทรพยากรน าไปใชในพชผลทางการเกษตร

ระหวางพลเมองรฐศากยะ และรฐโกลยะ บทสรปของการเขาไปท าหนาทน น พระพทธเจา

สามารถโนมนาวกษตรยใหเกดความปรองดอง และกลบมาฟนคนความสมพนธดวยประโยค

ทวา “น ากบกษตรยสงใดมคามากกวากน” การเหนคณคาของชวตวามมากกวานนท าให

กษตรยระมดระวงในการใชชวตของตนเอง และรวมมอกนโดยการไมเบยดเบยนทรพยสนของ

คนอนๆ ทอยรวมกนในสงคม

ในขณะเดยวกน พระพทธเจาเขาไปสรางสนตภาพดวยการตดสนใจแทรกแซงผน าทาง

การเมองดวยการเขาไปหามทพมใหพระเจาวฑฑภะท า “สงครามฆาลางเผาพนธ” อนเปนการ

ลางเผาพนธของรฐศากยะ ซงเปนรฐทพระพทธเจาประสตและเตบใหญในฐานะเปนแผนดน

๒ รายงานฉบบสมบรณ คณะกรรมการอสระตรวจสอบและคนหาความจรงเพอการปรองดอง

แหงชาต (คอป.) ๒๗๕

๒๐๓

มารดาและบดา แตถงแมวาพระองคจะพยายามท าหนาทหามทพ ๓ ครง และเมอไมบรรลผล

จงท าใหพระองคตดสนใจทจะไมเขาไปแทรกแซงผน าทางการเมองมใหท าลายลางเพอนมนษย

ได อยางไรกตาม แมวาจะไมบรรลผลส าเรจตามทพระองคมงหวง ถงกระนน พระองคได

พยายามอยางสดก าลงทจะสรางสนตภาพใหเกดขนระหวางสองรฐ

จะเหนวา บทสรปหนงทเราพบจากประเดนนคอ ปญหาความขดแยงและความรนแรง

ในขนสดทายนน ไมไดขนอยกบประชาชน หากแตขนอยกบผน าทางการเมอง หรอผน าของรฐ

วาจะตดสนใจ หรอด าเนนการเลอกเสนทางใดในการหาทางออก การเลอกของผน าทาง

การเมอง หรอนกการเมองจงมผลโดยตรงตอความอยรอดของประชาชน อาจจะเปนเพราะเหต

น จงมการออกแบบการเมองภาคพลเมองมาคานงดกบการเมองภาคนกการเมอง สวนจะ

ส าเรจผลหรอไมนน ขนอยกบจตส านกโดยรวมของพลเมองกลมตางๆ ทอาศยอยรวมกนใน

สงคมนน

บทบาทการสรางสนตภาพโดยการแทรกแซงของพระสงฆตอผน าทางการเมองท

เกดขนในสงคมไทยนน ปรากฏขนอกครงในกรณของสมเดจพระนพรตน วดปาแกว และ

พระราชาคณะ ๒๕ รป ในสมยสโขทย ทพยายามจะเขาไปแทรกแซงโดยการขอบณฑบาตชวต

ของทหารทไมสามารถตามก าลงทพพระนเรศวรมหาราชเพอไปรบกบทหารพมาไดทนเวลา จง

ท าใหพระองคทรงกรวและตดสนใจสงประหารชวตทหารกลมดงกลาว บทสรปทไดจากการขอ

บณฑบาตคอ “ชวตของมวลทหาร” อนเปนการเปดพนทใหม “อภยทาน” และไมมสถานการณ

การท าปาณาตบาตแกชวตของทหารเหลานน

นบตงแตบดนนเปนตนมา จากการศกษาเอกสาร และหลกฐานตางๆ พบวา พระสงฆ

รปหนงคอพระอบาลคณปมาจารย ทยดมนในหลกการสนตภาพตามหลกพระพทธศาสนา ทาน

แสดงอาการไมเหนดวยกบการตดสนพระทยของรชกาลท ๖ ททรงประกาศสงครามกบฝาย

อกษะและเขาสสงครามภาคพนยโรป โดยการเทศนตอหนาพระพกตรวา “ทหารเปนอาชพนา

รงเกยจทสด เพราะตองท าปาณาตบาตโดยอาชวะเลยทเดยว” ผลกระทบทเกดตามมาคอ

๒๐๔

รชกาลท ๖ ไดกกบรเวณทานใหอยจ าเพาะในวดบรมนวาสเชนกบทเกดขนกบนางออง ซาน ซจ

จนทายทสดพระองคไดถอนพระบรมราชโองการ๓

การด าเนนการของพระอบาลคณปมาจารยจดไดวาเปนการเขาไปแทรกแซงการ

ตดสนใจของผน ารฐ หรอผน าทางการเมองเชนเดยวกน แมในทสดจะไมสามารถทดทานไดก

ตาม แตหลงจากเหตการณทางการเมองครงน ไมพบวามพระสงฆในสงคมไทยรปใดเขาไป

ด าเนนการสรางสนตภาพดวยการแทรกแซงทางการเมองในลกษณะดงกลาว ทงในยคสม

บรณาญาสทธราช และในการปกครองตามระบอบประชาธปไตย ทยงไปกวานน ในบางยค

พระสงฆไดกลายเปนเครองมอส าคญในการประทบความชอบธรรมใหรฐ หรอผน าทางการเมอง

ตดสนท าลายลางประชาชน ดงจะเหนไดจากวลของพระสงฆชอดงรปหนงในสมย ๖ ตลาคม

๒๕๑๖ วา “ฆาคอมมวนสตไมบาป”

หลงจากนนมา “ยคพฤษภาคมทมฬ” ในป พ.ศ. ๒๕๓๔ และ “ยคเมษาเลอด” หรอ

“สงกรานตเลอด” ในป พ.ศ. ๒๕๕๑ ผน าทางการเมองไดสงการ และด าเนนนโยบายสลายกลม

ผชมนมทางการเมองจนท าใหประชาชนทรวมชมนมทางการเมองบาดเจบลมตายจ านวนมาก

แตสงหนงทชนชนปญญาชนไดตงค าถามตอสถาบนสงฆและพระสงฆคอ “บทบาทในการเขาไป

แทรกแซงทางการเมองและหามปรามทหารดงทพระพทธเจาเคยแสดงเปนแบบอยางมาแลว”

ดงทโคทม อารยาไดตงค าถามวา “ผมกแปลกใจเหมอนกนวา ท าไมบางเรองพระสงฆทาน

ออกมาแสดงบทบาททางการเมองไดอยางเตมท เชน การชมนมเรยกรองใหบญญตในรฐธรรม

ใหพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต แตการแสดงบทบาททางการเมองทเปนการใหสตแก

รฐบาล ใหสตแกประชาชนทกฝายไมใชความรนแรงตอกน ท าไมพระสงฆหรอองคกรสงฆทาน

ไมท า หรอมขอจ ากดมากทจะท า”๔ สอดรบกบประมวล เพงจนทรทเสนอวา “สถาบนสงฆควร

แสดงบทบาทในเชงประกาศฉนทามตในนามคณะสงฆทงหมดใหสงคมเหนวาในสถานการณ

๓ นธ เอยวศรวงศ, การเมองทพระยงยงไมได, ฉบบวนท ๑๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๒ ปท ๒๙

ฉบบท ๕๐๐ ใน http://info.matichon.co.th/weekly/member/wk_txt.php?srctag=MzMxNTA1NTI= เขาถง

เมอวนท ๑๐ กนยายน ๒๕๕๖.

๔ โคทม อารยา, อางใน สรพศ ทวศกด, พระท าไมตองแดง, อางแลว, น. ๔๙-๕๐.

๒๐๕

ความแตกแยกหรอวกฤตทเกดขน จดยนทางศลธรรมของพทธศาสนาหรอคณะสงฆตองการให

สงคมสงบสข มความถกตองเปนธรรมคออะไร”๕

ยงไปกวานน รฐไทยในยคตอมาซงน าโดยนางสาวยงลกษณ ชนวตรไดประกาศใน

นโยบายแหงรฐวาจะด าเนนการสรางความปรองดองใหเกดขนแกสงคมไทย และหลงจากนน จง

ด าเนนการตงกรรมการ และสนบสนนใหเกดกระบวนการสรางความปรองดองใหเกดขน จน

สดทายไดมการเชญทกทานใหพดคยกนในนามคณะกรรมการปฏรป ซงรฐไดเชญกลมคนตาง

มารวมหาทางออกจ านวนมาก แตสงทปรากฏชดคอ เมอเกดสถานการณความขดแยง และรฐ

มงมนทจะน าสงคมเขาสกระบวนการปรองดอง “รฐไมไดนมนตพระสงฆ หรอในนามของสถาบน

สงฆเขารวมในกรรมการชดดงกลาวอยางเปนทางการ” ในการพบปะ พดคย แลกเปลยน และ

หาทางออกทพงประสงฆซงเสนอโดยคณะสงฆไทย

ในขณะเดยวกน รฐบาลไทยจงตดสนใจเชญนกพรซลลา เฮยเนอร ทปรกษาศนยเสวนา

เพอมนษยธรรม (เอชดซ) นายมารต อารตซาร อดตประธานาธบด ฟนแลนด เจาของรางวล

โนเบลสนตภาพ เมอป ๒๕๕๑ และโทน แบลร อดตนายกรฐมนตรองกฤษ มากลาวปาฐกถา

เพอน าเสนอทางออกใหแกสงคมไทยทก าลงเผชญหนากบสถานการณความขดแยงและความ

รนแรง ในเวลาใกลเคยงกน นายกรฐมนตรไดสงรฐมนตรไปเปนทตเพอเชญฝายตางๆ มารวม

กนหาทางออกใหแกประเทศในนามของคณะกรรมการปฏรป ซงบคคลทไดรบเชญนน ประกอบ

ไปดวยอดตนายกรฐมนตร รฐมนตร นกการเมอง หมอ นกธรกจ และขาราชการ

“ปญหาของไทยทสดแลวจะแกไขไดดวยคนไทยเทานน ไมใชคนขางนอก”๖ (Only Thai

people must fix their own problems; outsiders must not watch the process) เปนประโยค

ทนายโทน แบลร อดตนายกรฐมนตรองกฤษไดประกาศตอหนานางสาวยงลกษณ ชนวตร

นายกรฐมนตรของประเทศพรอมทงคณะรฐมนตร และชนชนปกครองจ านวนมากทเขารวมรบ

ฟงในงานปาฐกถาพเศษ เรอง “ผนกก าลงสอนาคต : เรยนรรวมกนจากประสบการณ” สนทร

๕ ประมวล เพงจนทร, อางใน สรพศ ทวศกด, พระท าไมตองแดง, อางแลว, น. ๔๘-๔๙.

๖ โทน แบลร, ถอดบทเรยน 3 กรระดบโลกแกปญหาปรองดอง จากเวท “ผนกก าลงสอนาคต :

เรยนรรวมกนจากประสบการณ, ใน

http://www.matichon.co.th/news_detail.php?newsid=1378122595&grpid=01&catid=01 เขาถงเมอ ๑๐

กนยายน ๒๕๕๖.

๒๐๖

พจนของเขาก าลงชน าวา “ความขดแยงจากคนไทย ถาจะดบปญหาตองดบทคนไทย” หลกการ

เชนนสอดรบกบแนวทางทพระพทธเจาตรสไว ๒๕๐๐ กวาปมาแลววา “ธรรมทงหลาย เกดแต

เหต พระตถาคตเจาตรสบอกถงเหตแหงธรรมเหลานน พรอมทงความดบแหงเหตของธรรม

เหลานน พระมหาสมณเจามปกตตรสสอนอยางน”๗

ค าถามมวา เพราะเหตใด รฐในฐานะทเปนผใหการสนบสนนสถาบนสงฆ และ

พระพทธศาสนาตามกฎหมายรฐธรรมนญจงไมนมนตพระสงฆเขารวมกจกรรม หรอเปน

กรรมการเพอรวมมอขอรบค าแนะน า ชแนะ หรอปรกษา โดยเฉพาะอยางยง ในสถานการณ

ความขดแยงทผานมา จากหลกฐานตางๆ รฐไทยไมเคยขอใหสถาบนสงฆเขาไปชวยหาทาง

ออกตอวกฤตการณ “อยางเปนทางการ” เพอใหพระสงฆไดเขามาชวยรบเปนภาระการจดการ

ความขดแยงและสรางความปรองดองใหแกสงคมไทยรฐอปถมภพระสงฆ ทงในการวจย การ

เปนผน าในการสรางเวทเพอพดคย และการสนบสนนใหสถาบนสงฆจดกจกรรมเกยวกบการ

สรางสนตภาพ และความปรองดองใหเกดขนแกสงคมไทย

ตวแปร หรอเหตผลส าคญนน เราสามารถวเคราะหและตความไดจากแงมมตางๆ วา

อาจจะเกดจากปจจยดงตอไปน

(๑) รฐมองวา การเมอง หรอความขดแยงทางการเมองไมใชเรองของพระสงฆ

รฐไมประสงคใหพระมาเกยวของ ดวยเหตนจงกนพระสงฆออกไปจากพนทของกระบวนการ

สรางความปรองดอง ประเดนนอาจจะมองไดวารฐ และชนชนปกครองไดกนพนททางทางดาน

ศาสนา และศลธรรมออกจากการเมองมาตงแตการปฏรประบอบการปกครองจากระบอบสม

บรณาญาสทธราชมาสระบอบประชาธปไตย เราไมสามารถกนพนททางศลธรรมออกจากพนท

ทางการเมอง เพราะหากเราจะนบวาพนททางการเมองเรมตนเมอวนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๕

ตามการอธบายของ มรว. คกฤทธ ปราโมทย ชนชนปกครองพยายามกนพนทของศลธรรมออก

จากพนททางการเมองอยางเปนทางการตงแตบดนนเปนตนมา ความจรงเปนสงทเปนไปไมได

เพราะจะท าใหพนททางการเมองปลอดจากพลงศลธรรม เพราะเมอใดทการเมองปลอดจากพลง

ศลธรรม การเมองนนมงไปสการเอารดเอาเปรยบ และท ารายซงกนและกน การแยงชง

ผลประโยชนและความตองการโดยไรเมตตากรณาตอเพอนมนษย ขาดหรโอตปปะ เกดการ

ทจรตคอรรปชน ใชวาจาสอเสยด ทมแทง จนน าไปสการเกลยดชงซงกนและกนมากยงขน

๗ “เย ธมมา เหตปปะภะวา เตสง เหตง ตถาคโต เตสญจ โย นโรโธ จ เอวง วาท มหาสมโณ”

๒๐๗

(๒) รฐกนพระใหอยเหนอความขดแยง รฐอาจจะมองวา พระสงฆเปนเพศสงสด จง

ควรทพงทางใจ จงกนพระใหอยเหนอความขดแยง รวมไปถงคขดแยง เพราะเมอพระสงฆเขา

ไปมสวนเกยวของกบความขดแยง คขดแยงอาจจะดงพระสงฆเขาไปเปนเครองมอเพอสราง

ความชอบธรรมใหแกตวเอง หรอกลมของตวเอง ฉะนน ทางเลอกทดทสดคอกนออกไปจาก

เวทนใหสถาบนสงฆตอบสนองไดเพยงดานพธการเทานน ไมวาจะเปนการท าบญในท าเนยบ

หรอการสวดมนตประจ าปเพอความเปนสรมงคล และการสวดมนตในรฐสภา ซงเปนการ

แสดงออกซงความปรองดองในเชงสญลกษณเทานน

(๓) รฐมองวาพระบางรปเปนคขดแยง การทพระสงฆบางรปเขาไปเกยวของกบ

สถานการณความขดแยงในชวงทผานมา ไมวาจะเปนกลมพระทเลอกสนบสนนเสอแดง หรอ

เสอเหลองกตาม จงท าใหรฐไมกลาทจะตดสนใจนมนตพระสงฆเขาไปรวมกระบวนการสราง

ความปรองดองดงกลาว เพอปองกนค าถามทจะเกดขนจากพระสงฆกลมตางๆ รวมถงกลมคน

ทรวมสนบสนนพระสงฆเหลานนดวย

(๔) รฐมองวาสถาบนสงฆขาดเครองมอ และขาดประสบการณในการจดการ

ประเดนน เมอเทยบเคยงกบนกจดการความขดแยงในระดบโลก เชน โทน แบลร ซงม

ประสบการณในการจดการความขดแยงทไอรแลนดเหนอ และนายมารต อารตซาร ม

ประสบการณในนามเบย และอาเจะหจนไดรบรางวลโนเบลสนตภาพแลว สถาบนสงฆ หรอ

พระสงฆในสงคมอาจจะขาดประสบการณในดานน แตค าถามกมเชนกนวา กลมคนจ านวนไม

นอยทไดรบเชญไมไดมประสบการณ อกทงเปนคขดแยงกบกลมอนๆ เชนเดยวกน

(๕) รฐมองวาสถาบนสงฆอยภายใตการก ากบดแลของรฐ ตวรฐเองอาจจะมองวา

สถาบนสงฆนนอยภายใตการก ากบของรฐ ทรฐใหการสนบสนนงบประมาณ กจกรรมและ

โครงการตางๆ ฉะนน การเปดพนทใหองคกรทางศาสนาเขาไปน าเสนอ หรอขอค าปรกษาแบบ

เปนทางการหรอไมเปนทางการนน อาจจะน าไปสการเปดชองใหองคกรทางศาสนาไดน าเสนอ

ในกรณอนๆ ตอไป การปดพนทเชนน รฐนาจะมองวาเปนคณแกรฐในระยะยาว มฉะนน รฐ

อาจจะตองเปดพนทใหศาสนา และองคกรทางศาสนาอนๆ เรยกรองสทธในการเขาไปมสวนรวม

ตอกจกรรมน หรอกจกรรมอนตอไป

(๖) สถาบนสงฆแสดงทาทไมประสงคจะเขาไปเกยวของกบการสรางความ

ปรองดอง ในประเดนน ผวจยมองวา อาจจะเปนไปไมได เพราะสถาบนสงฆในฐานะทไดรบ

๒๐๘

การอปถมภจากรฐ ยอมเปนไปไดยากทจะไมสนองตอบตอเจตนารมณของรฐ หากรฐมง

ประสงคจะใหสถาบนสงฆเขาไปรวมกจกรรมเพอสรางความปรองดองโดยเปนกรรมการในชด

ตางๆ จะเหนวา หากเปนกรรมการทสนองตอบดานพธการ รฐจะนมนตพระสงฆเขาไปรวมเปน

กรรมการ แตหากเปนประเดนทเกยวของกบโครงสรางของสงคม รฐมกจะกนพระสงฆออกจาก

พนทดงกลาว

อยางไรกตาม การกนพระสงฆ หรอองคกรทางศาสนาออกจากพนทของการสรางความ

ปรองดองดงกลาวนน น าไปสการละเลยจดแขงบางประการขององคกรสงฆ และพระสงฆไปใน

หลายมต เชน พระพทธศาสนามภมปญญา และภมธรรมในการจดการความขดแยงและสราง

ความปรองดองได เพราะพระพทธศาสนาไดชอวาเปนศาสนาสนต๘ อกทงพระสงฆนนเปนกลม

คนทมตนทนทางสงคม เพราะสามารถเขาถงพลเมองทกระดบชน ในบางสถานการณพระสงฆ

สามารถใชพธกรรมมาเปน กศโลบายในการสรางความเชอมนและสรางความปรองดอง

ระหวางกน ในฐานะทพระสงฆคอสญลกษณแหงสนตดงทพระพรหมบณฑตไดน าเสนอใน

ประเดน “พทธธรรมกบการสรางสมานฉนท” วา

“พระสงฆตองเปนผร ผตน ผเบกบาน ทานตองน าสงคมโดยไมจมกบ

ปญหาของชาวบาน เมอชาวบานแตกออกเปนฝกฝายเพราะปญหาทางการ

เมองในขณะน พระสงฆตองพยายามประสานคนทแตกแยกใหปรองดองกน

๘ ค าวา “ศาสนาแหงสนต” น ผวจยสรปและประเมนจาก ๓ หลกการใหญ กลาวคอ (๑) หลกการ

แหงสนตเชงปรมตถทช ใหเหนวา “สขอนยงกวาความสงบไมม” (นตถ สนตปร สข ), ข.ธ. (บาล) ๒๕/๒๐๒/

๕๒(๒)หลกการแหงสนตเชงสงคม หรอเชงสมมตทไมเหนดวยกบการบาดหมาง การทะเลาะ ววาท อาฆาต

ท าลายซงกนและกน (บาล) ๒๕/๗๘๗-๗๙๔/๔๘๘-๔๙๐, ข.ส. (ไทย) ๒๕/๗๘๗-๗๙๔/๖๙๐-๖๙๑,

โดยเฉพาะอยางยงการน าเสนอหลกการทวา “บคคลทจะชอวาประเสรฐทงกาย วาจา และใจ หรอเปนคนดนน

ไมใชเพราะการเบยดเบยนสตวทงหลาย (อหสา สพพปาณาน )”, (บาล) ๒๕/๒๗๐/๖๓. ข.ธ. (ไทย) ๒๕/

๒๗๐/๑๑๖. ข.อปทาน. (บาล) ๓๒/๒๑/๓๕๘, (ไทย) ๓๒/๒๑/๔๘๖ และ (๓) องคการสหประชาตยกยองใหวน

วสาขบชาเปนวนส าคญสากลของสหประชาตเพราะเปนศาสนาแหงสนตภาพใน ๒๕๔๑. ดเพมเตมใน พระ

มหาหรรษา ธมมหาโส, “รปแบบการจดการความขดแยงโดยพทธสนตวธ: ศกษากรณลมน าแมตาชาง จ.

เชยงใหม”, ปรญญาพทธศาสตรดษฏบณฑต, สาขาพระพทธศาสนา, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๘.

๒๐๙

ไมใชซ าเตมตอกลมใหคนแตกแยกกนมากยงขน ... พระสงฆตองชวยกน

ประกาศเผยแผหลกการสาราณยธรรมเพอสรางสนตภาพในสงคมไทย”๙

นอกจากน พระสงฆมศกยภาพในการทจะเชอมวดใหเขากบบานและโรงเรยน ใน

ขณะเดยวกน สถาบนสงฆมมหาวทยาลยสงฆทงสองแหงทพรอมจะท าหนาทในการสราง

เครอขายกบกลมคนตางๆ ในชมชนและสงคมใหเขามารวมมอกนในการสรางความปรองดองใน

ขณะทสงคมก าลงเผชญหนากบความแตกแยกดงทสรพศ ทวศกดไดสรปบทเรยนจากการวจย

วา

“พระสงฆไมควรเขาไปเกยวของกบการเมองทตอสเพอใหไดมาซงอ านาจรฐ

การแยงชงผลประโยชนของกลมการเมอง แตควรเขาไปเกยวของในมตของการสรางประโยชน

สขใหแกประชาชน การพฒนาการเมองไปสความเปนธรรม และเสรมสรางไมใหเกดความ

แตกแยก และความรนแรงในสงคมโดยการใชหลกธรรมของพระพทธศาสนาปองกนความ

รนแรง เพอยนยนแนวทางสนตวธ และสนตภาพ”๑๐

ความคาดหวงของนกวชาการ และนกปฏบตการดานพระพทธศาสนาทมงหวงให

พระสงฆไดแสดงบทบาทในการเปน “วศวกรสนตภาพ” นน ตวอยางทถอไดวาพระสงฆมได

ละเลยตอบทบาทน คอ สมเดจพระมหารชมงคลาจารย (ชวง วรปญโญ” ในฐานะประธาน

คณะผปฏบตหนาทสมเดจพระสงฆราช ไดแสดงขอหวงใยตอสถานการณความขดแยงทาง

การเมองระหวางคณะกรรมการประชาชนเพอเปลยนแปลงประเทศไทยใหเปนประชาธปไตยท

สมบรณอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (กปปส) กบรฐบาลซงน าโดยนางสาวยงลกษณ

ชนวตร๑๑ เอาไวอยางนาสนใจวา

๙ พระพรหมบณฑต, “พระพทธศาสนากบความสมานฉนทแหงชาต” ในวารสารสนตศกษา

ปรทรรศน ปท ๑ ฉบบท ๑ (๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๕๖) พระมหาหรรษา ธมมหาโส บรรณาธการ,

(กรงเทพฯ: เมองไทยรายวน, ๒๕๕๖), น. ๑๒-๒๑. ๑๐ สรพศ ทวศกด, พระท าไมตองแดง: เสยวประวตศาสตรการตอสของสงฆไทยในสงคราม

แบงส, อางแลว, น. ๑๓๘. ๑๑ หนงสอพมพคมชดลกออนไลน ใน

http://www.komchadluek.net/detail/20131203/174078.html เขาถงเมอวนท ๓ ธนวาคม ๒๕๕๖.

๒๑๐

“คนไทยเราอยเหมอนครอบครวเดยวกน แตหากเราไมมสามคคกน ไม

เมตตา ทะเลาะกน ตรนฟนแทงกน กจะอยรอนนอนทกข ท าใหขยายวงกวาง

ไปยงต าบล อ าเภอ จงหวด และประเทศชาต ในฐานะคณะสงฆ และ

พทธศาสนกชนชาวไทย ขอใหระลกถง พระมหากรณาธคณ และหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนา พรอมทง ตงใจดวยสนต สามคค ไมตรนฟนแทงกน ไมท าทก

อยางในทางทไมด เสอมเสยแกประเทศชาตบานเมอง “๑๒

ค าถามในประเดนนคอ ในชวงเวลาสองทศวรรษน พระสงฆจะเขาไปมบทบาทส าคญใน

การสรางความปรองดองระหวางคขดแยงทางการเมองอยางไร จงจะท าใหสงคมไทยอยรวมกน

ดงทประเทศไทยไดรบการเรยกขานวา “สยามเมองยม” และกลมการเมอง หรอคขดแยงทาง

การเมองสามรถอยรวมกนอยางสนตสข ดงทนกวชาการดานสนตวธตงขอสงเกตวา “องคกร

สงฆมพลงอยางเพยงพอในการทจะขบเคลอนใหพระพทธศาสนามความหมายตอการสรางสนต

สขหรอสนตภาพในสงคมได”๑๓ ซงสอดรบกบงานวจยของสภา อทโท ในเรอง “บทบาท

พระสงฆไทยใน ๒ ทศวรรษหนา (๒๕๔๑-๒๕๖๐)” ทชวา “พระสงฆควรประสานงานทกฝายไม

วาจะเปนประชาชน เจาหนาทรฐ หรอเจาหนาทเอกชน อกทง พระสงฆควรเปนกลางทางการ

เมอง และพรอมทจะเขาไปชวยไกลเกลย เพราะในอนาคตยงจะเกดปญหาความขดแยงทาง

ความคดเหนทางการเมองของคนในสงคม หรอปญหาการแยงชงทรพยากรธรรมชาตเพม

สงขน”๑๔

ตวแปรส าคญทจะท าใหพระสงฆทงในเชงสถาบน และเชงปจเจกสามารถท าหนาท

ดงกลาวไดนน ผวจยมองวาควรจะประกอบดวยองคประกอบทเรยกวา “CAP Model”

ดงตอไปน

(๑) การปรบฐานองคความรดานสนตวธและสนตภาพของพระสงฆ (Cognitive)

ควรจะสรางฐานความรดานน หรอเปดพนใหมการศกษาวจยประเดนนใหเพมมากยงขน โดย

๑๒

หนงสอพมพคมชดลกออนไลน ใน

http://www.komchadluek.net/detail/20131201/173956.html เขาถงเมอวนท ๓ ธนวาคม ๒๕๕๖.

๑๓ โคทม อารย, อางใน สรพศ ทวศกด, พระท าไมตองแดง, อางแลว, น. ๔๙-๕๐. ๑๔ สภา อทโท, “บทบาทพระสงฆไทยใน ๒ ทศวรรษหนา (๒๕๔๑-๒๕๖๐), วทยานพนธพฒนา

ชมชนมหาบณฑต, คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๑, น. ๙๔.

๒๑๑

การน าองคความรดานความขดแยง ความรนแรง และแนวทางในการสรางสนตภาพใน

พระพทธศาสนาออกมาขยายผลใหเกดการเรยนร และน าไปปฏบตอยางกวางขวางทงในวด

ชมชน โรงเรยน และขยายผลไปสสงคมในระดบกวางมากยงขน การปรบฐานความรความ

เขาใจในพระพทธศาสนาหมายถง “ปรบตวสมมาทฐ” หรอ “Right Understanding” อนเปนการ

เรยนรและวเคราะหวา (๑) ความขดแยงและความรนแรงคออะไร (ทกข) ความขดแยงและ

ความรนแรงเกดจากสาเหตอะไร (สมทย) (๓) การพฒนาสนตภาพทงภายในและภายนอกให

เกดขนในชวตและสงคม (๔) การแสวงหาทางเลอกทพงประสงคในการจดการความขดแยงและ

ความรนแรงใหสอดรบกบบรบท และตวแปรตางๆ ดงทปรากฏตามแผนภมในหนาถดไป

ศาสตรพนฐานทวาดวยการขยายทางเลอกจดการความขดแยงให

กวางขน

มอะไรผดปกตบาง

ทางทฤษฏ

มทางแกไขอยางไร

ทางปฏบต

ขนท ๑ วเคราะหปญหา

ขน ๒ วเคราะหสาเหต

ปญหาทเกดมอะไร มกประเภท สถานการณเปนอยางไร ปรากฏชดเจนหรอไม

จ าแนกสาเหตแตละชนด ผลกระทบของแตละสาเหต เกยวของกนอยางไร อปสรรคในการแกคออะไร

กลยทธทเปนไปไดมอะไรบาง แนวคดทางทฤษฏมอะไรบาง หลกปฏบตการมอะไรบาง วธแกอนๆ มหรอไม? อยางไร?

ขน ๓ หาแนวทางแกไข

ขน ๔ แนวคดทน าไปปฏบตได ควรท าอะไร ควรท าอยางไร ควรทไหนกอน

ควรท าเมอไร ขนตอนคออะไร?

จากเครองมอตามทปรากฏในแผนผงขางตน จะเหนวา ควรทจะใชทงหลกทฤษฎเปน

ฐานในการวเคราะห และน าไปสการประยกตหลกการทางทฤษฎไปเปนเครองมอในการหา

ทางออกในเชงปฏบต ดงนน การแสวงหาทางทางเลอกส าหรบสอสารในภาวะวกฤตจ าเปนตอง

เรมตามขนตอนดงตอไปน

๒๑๒

(๑) ขนวเคราะหปญหา ในเบองตนกอนทจะสอสารในภาวะวกฤตจ าเปนตอง

วเคราะหกอนวา ปญหาทเกดขนมอะไรบาง ปญหาหลกคออะไร ปญหารองคออะไร หลงจาก

นนจงวเคราะหตอไปวา ปญหาดงกลาวมกประเภท และแตละประเภทสถานการณเปนอยางไร

ปญหาแตละชนดปรากฏชดมากนอยเพยงใด

(๒) ขนวเคราะหสาเหตของปญหา ในขนนจะมความส าคญมากทสด เพราะถาเรา

ไมสามารถทจะหาสาเหตไดอยางชดเจนและครอบคลมในทกระดบแลว เรากไมสามารถทจะ

แสวงหาวธทดทสดเพอน ามาจดการปญหาตางๆ ได ฉะนน แมวาเราจะทราบปญหาวาคออะไร

แตสงทจ าเปนตองท าใหไดกคอ อะไรคอสาเหตของปญหา และแสวงหาวธมาจดการกบสาเหต

มใชจดการกบปญหา ดวยเหตน เราจงจ าเปนตองจะตองแสวงหาสาเหตแตละชนด สาเหต

ภายในและภายนอกเกดจากอะไร ผลกระทบของแตละสาเหตเปนอยางไร กนพนทของ

วกฤตการณมากนอยเพยงใด ในขณะเดยวกน สาเหตแตละขอนนมความสมพนธกนอยางไร

และอปสรรคตอการแกไขสาเหตนนมอะไรบาง

(๓) ขนหาแนวทางในการแกไขปญหา การทราบสาเหตทแทจรงจะท าใหเกดผลใน

เชงบวกตอการแสวงหาทางเลอกทดทสดทจะน ามาแกไขปญหา ฉะนน ค าถามทจะท าใหเราได

ทางเลอกทดกคอ กลยทธทเปนไปไดคออะไร มแนวคดในทางทฤษฏและทางปฏบตอะไรบางท

เคยผานการน าไปใชมากอน นอกจากน มวธการอนๆ อกหรอไม ทจะน ามาประกอบเปน

เครองมอในการแกปญหา

(๔) ขนน าแนวคด และหลกการไปปฏบต เมอเราวเคราะหปญหา สาเหต และได

ทางเลอกทดทสดทจะน าไปแกไขวกฤตการณแลว ประเดนขนสดทายกคอ ขนน าไปปฏบต

ฉะนน สงทจะตองตอบค าถามใหไดกอนน าไปปฏบตกคอ เราควรท าอะไร ท าเมอใด ท าสงใด

กอนหรอท าสงใดหลง การลงมอปฏบตการนน มกข นตอน และแตละขนตอนตองท าอยางไร

ท าทไหน และหากเกดผลดานลบในเชงปฏบตเราจะปรบเครองมออยางไร เพอใหไดผลในเชง

บวก

จากการทพระสงฆสรางความรและความเขาใจเกยวกบแนวทางดงกลาว จะท าให

เราไดเขาถงจดยนของพระสงฆเองวา ยนอยตรงจดใด และจะรวมหาทางออกใหแกสถานการณ

ความขดแยงอยางไรจงจะมประสทธภาพอยางไรกด ดงทปรากฏในแผนภมดานลาง

๒๑๓

ปจจบนเราอยตรงไหน?

จะแกปญหาอยางไร?

เปาหมายอยตรงไหน?

ปญหาเกดจากอะไร?

ปญหาคออะไร?

เราไปถงจดนนแลวหรอไม?

จะแกดวยวธใด?

การวเคราะหตามแผนภมดงกลาวจะท าใหเราสามารถสอสารในภาวะวกฤตไดอยาง

รดกมและชดเจนอยางรอบดาน อนจะท าใหบคคลหรอกลมบคคลในสงคมสามารถอยรวมกน

อยางสนตสขตอไป

(๒) การปรบเจตคตของพระสงฆตอการเขาไปสรางความปรองดอง

(Attitude) เปดพนททางความคดและจนตนาการใหแกพระสงฆอนเปนแนวทางในการพฒนาให

พระสงฆมสมมาความคดตอการจดการความขดแยง และน ากลมคนตางๆ เขาสพนทของความ

รก และความปรองดอง หลกการนจะสอดรบกบหลกการในพระพทธศาสนาในประเดน “สมมา

สงกปปะ” หรอ “Right thought” แนวทางนจะท าใหพระสงฆเกดการตระหนกรวา ความขดแยง

เปนธรรมชาตของมนษยและสงคม และเมอเกดความขดแยงแลว จะท าใหพระสงฆมงเนนใน

การท าหนาทเขาไปรวมวเคราะหและจดการความขดแยงและความรนแรงในมตตางๆ หนาท

ส าคญไมใชหลกหนความขดแยง แตพรอมทจะเดนเขาไปสรางทางเลอกในการจดการความ

ขดแยงรวมกนกลมคนตางๆ ทอาศยอยรวมกนในสงคม ดงแผนภมในหนาถดไป

๒๑๔

ค าถามทผวจยมตอประเดนนคอ (๑) เราควรจะด าเนนการขบเคลอนสนตวธอยางไร จง

มประสทธภาพ และประสทธผล (๒) เราควรมกลไกการขบเคลอนสนตวธอยางไร จงจะท าให

กระบวนการท างานไหลลน และไมตดขด ค าถามทหนงสมพนธกบ "ตวเนอแทของสนตวธ" ทง

แนวคดและเครองมอ และ "ผใชสนตวธ" ทควรเรยนร เขาใจ และสามารถประยกตใชเครองมอ

ดงกลาวไดอยางมประสทธภาพ และประสทธผล สวนค าถามทสองสมพนธกบขนตอนและ

แนวทางในการขบเคลอนสนตวธทควรมกลไกไมซบซอน และงายตอการน าเครองมอไป

ประยกตใชใหสอดรบกบสถานการณตางๆ ทเกดขนในชวตและสงคม

การตอบค าถามดงกลาวนน ไมไดสงผลในเชงบวกตอการปฏบตการสนตวธ และการ

ด าเนนชวตของมนษยในเชงปจเจกเทานน แตจะกอใหเกดสนตภาพมนษย และสงคมในมต

ตางๆ ทงในระดบประเทศและระดบโลก นกสนตวธมกไมคอยมค าถาม หรอสงสยตอ "สนตวธ"

ในหลายๆ สถานการณทสนตวธไมสามารถส าแดงศกยภาพในการขบเคลอนพลงออกมา

ชวยเหลอสงคมในขณะกลมคนตางๆ ในสงคมก าลงเผชญหนากบสถานการณความขดแยงและ

๒๑๕

ความรนแรง เพราะเขาใจดวา "ความส าเรจหรอลมเหลวนนประกอบดวยตวแปรและเงอนไขท

แตกตางกน"

อยางไรกดในหลายๆ สถานการณ กลมคนทมความโนมเอยงในการใช "ความรนแรง

เปนเครองมอในการจดการความขดแยง" มกจะตงขอสงเกต และสงสยตอการใชสนตวธวา "ตว

สนตวธอาจจะไมใชทางเลอกทดทสดในการจดการกบความขดแยงและความรนแรงบางกรณ"

และ "ผใชสนตวธ หรอนกสนตวธเปนผขดขวางตอกระบวนการจดการความขดแยง โดยเฉพาะ

อยางยง การท าใหระยะเวลาในการจดการความขดแยงตองยาวนานเกนไป อกทงไมสามารถ

ประกนความส าเรจได"

ดวยเหตน พระสงฆจ าเปนทจะตองปรบตวเองใหมทศนคตเชงบวกตอประเดน "ตว

สนตวธ" และ "ผใชสนตวธวา ในความเปนจรงแลว ปญหาและอปสรรคเกดขนจากสองประเดน

ดงกลาวหรอไม อยางไร เพราะการท าความเขาใจในสองประเดนน จะมผลตอการตอบค าถามทวา

"อะไรเปนปจจยและเงอนไขตอความส าเรจของสนตวธ"

ปจจยและเงอนไขทจะท าใหสนตวธท างานอยางมประสทธภาพ และประสทธผลนน

ไมไดขนอยกบตวสนตวธแตเพยงประการเดยวเทานน ถงแมวาเราจะยอมรบวาสนตวธคอ

ทางเลอกทดทสดในการจดการความขดแยงไดอยางยงยน แตประเดนทควรใสใจมากยงขนคอ

“ผใชสนตวธ” ค าถามสวนใหญทเรามกจะถามคอ “สนตวธเปนวธทดทสดจรงหรอ?” แตเรามก

ไมใสใจทจะถามวา “ผใชสนตวธมความรและเขาใจตอสนตวธมากเพยงใด” และ “สามารถ

ประยกตใชเครองมอใหสอดรบกบสถานการณความขดแยงทเกดขน ในบรบทตางๆ ไดอยางม

ประสทธภาพไดอยางไร?”

(๓) การปรบทาทของพระสงฆตอการเขาไปสรางความปรองดอง (Performance)

พระสงฆควรปรบทาททงวธพด และวธกระท า (Right Action) ตอสถานการณความขดแยง และ

กลาทจะเผชญหนากบความขดแยง และพากลมคนตางๆ เขามารวมเวทเพอหาทางออก อกทง

พรอมทจะวพากษวจารณ รฐหรอกลมคนทสรางเงอนไขใหเกดความรนแรงอยางตรงไปตรงมา

ในขณะเดยวกน พระสงฆตองไมพาตวเองเขาไปสวงจร หรอเปนกลมคนทอาจจะสรางเงอนไข

ใหเกดความขดแยง ฉะนน พระสงฆเองกควรปรบทาททางการคด การพด และการแสดงออก

ทางกายใหเกดบรรยากาศของการพดคยและยอมรบซงกนและกนมากยงขน

การทพระสงฆจะปรบทาทใหสอดรบกบสถานการณความขดแยงทเกดขนในสงคมไทย

นน พระสงฆจ าเปนทจะตองเปดพนทของวธคด และมมมองดงทไดน าเสนอในขอท (๑) และ

๒๑๖

(๒) ทเปนตวแปรแรกๆ ในการเขาใจเนอหาและกลไกการท างานของสนตวธ ดงแผนภม

ดานลาง

จากแผนภมดงกลาวจะพบวา ม ๓ ชดหลกในการเปดพนทใหพระสงฆไดจดวางสถานะ

ของตวเอง เพอทจะท าใหการท างานดานนมประสทธผลมากยงขน (๑) เรมตนปรบวธคดและ

ความเขาใจ (Cognitive) (๒) ปรบเจตคต (Attitude) และ (๓) ปรบทาท (Performance) อนเปน

แสดงทาทเชงบวกตอความขดแยง (Right Action) ซงจะสงผลตอการออกแบบวธการในการจด

ความขดแยงใหสอดรบกบบรบทตางๆ ดงรายละเอยดดงน

๒๑๗

(๑) วธคด วธคดในบรบทน หมายถง ความเขาใจทมตอตวสนตวธ และการมอง

สถานการณความขดแยงทเกดขนในบรบทตางๆ ผเขยนมสมมตฐานวา “ความเขาใจทแตกตาง

น าไปสกระบวนการคดและปฏบตทแตกตาง” ประเดนคอ การทบคคล หรอกลมบคคลมความ

เชอ และความเขาใจตอสนตวธในมมมองทแตกตางกน โดยเฉพาะอยางยงการเขาใจ

ความหมายของสนตวธทแตกตางกน ดงจะเหนไดจากตวอยางตางๆ ทเกดขนในสงคมจะพบวา

ในขณะทรฐมองวาสนตวธหมายถงการเคารพกฎหมาย และการไมกอความวนวาย แต

ประชาชนมองวา สนตวธคอการประทวงเพอเรยกรองความตองการ และการทรฐจะยนยอมตาม

เงอนไขการเจรจานนมกขนอยกบจ านวนปรมาณของ จ านวนประชาชนทรวมตวกนเพอ

เรยกรองผลประโยชนและความตองการ ฉะนน เมอสองกลมเขาใจสนตวธในแงมมทแตกตางกน

ยอมสงผลตอการปฏบตทท งสองกลมแสดงออกตอกน

(๒) วธแสดงออกตอกนและกน ผเขยนมองวา ในสถานการณความขดแยงทน าไปส

ความรนแรงในมมตางๆ ของโลกนน ประเดนปญหามกไมไดเกดจากการทมนษยชาตขาด

เครองมอในการจดการความขดแยงจงท าใหความขดแยงขยายตวอยางตอเนอง แตปญหาท

ปรากฏชดในสถานการณปจจบนคอ “ทาททคขดแยงแสดงออกตอกน” ไมวาจะเปนการพด หรอ

กลาวพาดพงถงคกรณในสถานการณตางๆ ทมลกษณะของการเหนบแนม หรอสอเสยดคกรณ

จะเหนวา ทาททไมเปนมตรดงกลาว ท าใหชองวางของความสมพนธของคกรณเกดภาวะ

สญญากาศมากยงขน และท าใหกระบวนการสรางความปรองดองยากยงขนเชนเดยวกน

(๓) วธการในการจดการความขดแยง ดงทไดน าเสนอในเบองตนวา “ในการจดการ

ความขดแยงนน ปญหาส าคญอาจจะไมไดเกดจากตวสนตวธทขาดประสทธภาพ” แตปญหา

สวนใหญทมกปรากฏในสงคมคอ “นกสนตวธ หรอผใชสนตวธ” ไมสามารถใชหลกการและ

เครองมอใหสอดรบกบตวแปรตางๆ กลาวคอ สอดรบกบสาเหตของสถานการณและความ

เปนไปของความขดแยง สอดรบกบสาระและผลอนเกดจากสาเหตของความขดแยง สอดรบและ

เหมาะสมกบตนเองทงในดานความร และความสามารถในการใชเครองมอจดการความขดแยง

สอดรบกบหลกของความพอด และเหมาะสมของการใชเครองมอ สอดรบกบจงหวะและเวลา

ของการเขาไปใชเครองมอ สอดรบกบการปรบตนและแกไขตนใหเหมาะกบสภาพของกลมและ

ชมชนมสวนไดสวนเสยตอสถานการณของความขดแยง และสอดรบกบการปฏบตตนให

เหมาะสมกบบคคล หรอกลมบคคลทมความแตกตางกนทงความคด คานยม และโครงสราง

๒๑๘

จากประเดนในขอน พระสงฆสามารถออกแบบวธการทสอดรบบรบทในการจดการความขดแยง

ดงแผนภมในหนาถดไป

สรปแลว บทบาทตอไปในอก ๒๐ ปขางหนาของพระสงฆนน จ าเปนตองเขาเกยวของ

กบสถานการณของความขดแยงและความรนแรงเพมมากยงขน ในฐานะทโลกและสงคมไทย

เปนหนงเดยวกน ไมสามารถแยกออกจากกนได พระสงฆจ าเปนตองพฒนาโลกภายใน เพอ

เขาถงสนตภาพภายใน และในขณะเดยวกนพระสงฆจ าเปนตองปรบบทบาทเพอศกษา เรยนร

และเขาใจโลกภายนอกเพมมากยงขน เพอทขยายพนทสนตภาพภายในมาสการรวมมอกบกลม

คนตางๆ ทก าลงเผชญหนากบความขดแยงเพอสรางสนตภาพภายนอก แมวาสนตภาพ

ภายนอกจะขนกบเงอนไขและปจจยตางๆ แตการทพระสงฆน ากลมคนทก าลงขดแยงกนได

๒๑๙

สมผสกบสนตภาพในชวงระยะเวลาหนงไดนน ยอมท าใหคนเหลานนไดมโอกาสสมผสกบค าวา

“สนต” ทเปนหลกการ และเปนชอเรยกของพระพทธศาสนา และการท าหนาทดงกลาวยอมเปน

การสนองตอบตอพทธประสงคทพระพทธเจาทรงย าเตอนตงแตเรมแรกของการประกาศ

พระพทธศาสนาทวา “เธอทงหลาย จงเทยวไป เพอเกอกล เพอความสข และเพออนเคราะห

ชาวโลก”

๕.๒ บทบาทพระสงฆกบการชแนะและชน าทางการเมอง

กตต ประเสรฐกล นกรฐศาสตร ไดสรปบทเรยนเกยวกบสถานการณทางการเมองใน

สงคมไทยตลอดระยะเวลา ๑๐ ปทผานมาเอาไวอยางนาสนใจวา

“มความเสยงทจะเกดความเสอมถอย และลมสลายของสถาบนทาง

การเมอง.. . อนเปนผลมาจากการพฒนา สภาพสงคมและการเมองท

เปลยนแปลงไป... ปฏเสธไมไดวา วกฤตการเมองในปจจบนสรางความ

สนคลอนใหแกสถาบนทางการเมอง และสงคมทงในเชงกวาง และเชงลกอยาง

ไมเคยปรากฏมากอนในประวตศาสตรไทย... แมกระทงสถาบนครอบครวท

สมาชกมทรรศนะและความคดเหนทางการเมองไมลงรอยกน”๑๕

จากความเสยงและความเสอมถอยของสถาบนทางการเมองอนเนองมาจากวกฤตการณ

การแยงชงผลประโยชนและความตองการของกลมการเมอง หรอชนชนน าทางการเมอง ปญหา

ทจรตคอรปชนของนกการเมอง รวมไปถงการบรหารจดการบานเมองทก าลงเผชญหนากบ

วกฤตการณตางๆ นน ค าถามมวา “พระสงฆในฐานะทเปนพลเมองของรฐจะเขาไปมบทบาทตอ

สถานการณความเสอมถอยทางการเมองเหลานอยางไร?” จงจะกอใหเกดพลงในการพฒนา

ชมชน สงคม และประเทศชาต เพอใหพลเมองทอาศยอยรวมกนในรฐมความร ตนและเบกบาน

ทงในวถโลกและวธธรรม

พทธทาสภกขเคยพยายามทตอบปญหานมากอน ดงขอเสนอแนะทปรากฏใน

หนงสอ “ธมมกสงคมนยม” วา

๑๕ กตต ประเสรฐสข, เมองไทยสองเสยง: สภาพปญหา แนวโนม และทางออกจากวกฤต

การเมองไทย (กรงเทพฯ: มปพ., มปป), น. ๗-๘.

๒๒๐

“ระบบการปกครอง นบต งแตปกครองหมบาน บานเมอง

ประเทศชาต หรอวาถาใครจะท าไดสกคนหนงกปกครองโลก นเปนระบบการ

ปกครองซงหมายถงการแกปญหาทเกดมาจากคนหมมาก ถาระบบการ

ปกครองถกตองกยงตองเกยวกบศลธรรม จนกระทงเปนตวศลธรรมอนหนงไป

เลย ดงนน ระบบการปกครองกคอระบบศลธรรมในความหมายหนงนนเอง น

ค าพดมนชวนกนเกดขนมาแลวกแยกแขนงไปตามความมงหมายสวนหนง ๆ

ตามความรหรอสตปญญา หรอการเพงเลงของบคคลผกลาวนน”๑๖

ทานมองวา การเสอมถอยของสถาบนทางการเมองนน จ าเปนตองอาศย “ศลธรรม”

มาเปนเครองมอในการหาทางออก เพราะศลธรรมกบการเมองเปนสงทแยกออกจากกนไมได

ดงททานเสนอเพมเตมในหนงสอ “ธรรมะกบการเมอง” วา “การเมองมประโยชนหรอเปนสง

สงสด กเพราะวาประกอบอยดวยธรรมะ ดงนน จงตองสนใจค าวาธรรม หรอพระธรรม กนเปน

พเศษ ใหถกตองเตมทแลวกเอามาใชกบการเมอง หรอเอามาเปนหลกของการเมองเสยกได

ปญหากจะหมดไป”๑๗

พระธรรมโกศาจารย๑๘ (ปญญานนทภกข) สะทอนแงมมทคลายคลงกนวา “ศาสนา

ตองมสวนรวมสมพนธเกยวของกบบคคลผเปนนกการเมอง ถานกการเมองไมมศาสนาจะพา

ประเทศชาตลมจม เพราะไมมศลธรรมประจ าใจ จงตองมศาสนาเปนหลกใหญ”๑๙ ดวยเหตน

การเมองกบศลธรรมแยกออกจากกนจงท าใหบานเมองมปญหาอยางทเหนในปจจบน ศลธรรม

ระดบพนฐานมปญหาไมสามารถตอบสนองความตองการของสงคมได สวนการเมองกขาดมต

ทางสงคม ถาศาสนากบการเมองรวมมอกนประเทศชาตจะไดประโยชนมาก อ านาจทส าคญใน

สงคมคออ านาจทางศลธรรม อ านาจทางการเมองและสงคม และอ านาจทางเศรษฐกจ ถาอ านาจ

ทงสามประการนด าเนนไปดวยกน สงคมกจะสงบสข เพราะคนมศลธรรม มความมนคงและม

กนนนเอง”๒๐

๑๖พทธทาสภกข, ธมมกสงคมนยม,(กรงเทพฯ : สขภาพใจ,๒๕๔๘), หนา ๗๒. ๑๗พทธทาสภกข, ธรรมะกบการเมอง,(กรงเทพฯ : สขภาพใจ, ๒๕๕๔), หนา ๒๑ - ๒๒. ๑๘สมณศกดกอนมรณภาพ คอพระพรหมมงคลาจารย

๑๙ พระธรรมโกศาจารย (ปญญานนทภกข) อางใน วฒนนท กนทะเตยน, “พระสงฆกบการเมอง : แนวคดและบทบาทในสงคมไทยปจจบน”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๑), หนา ๑๓๙–๑๔๐.

๒๐เรองเดยวกน,

๒๒๑

จะเหนวา ตวแปรส าคญทนกวชาการดานศาสนาและสงคมใหความสนใจคอ “ความ

เสยงทางการเมอง” จะเกดขนไมไดเลย หากน า “หลกศลธรรม” มาเปนบาทฐานในการประพฤต

ปฏบตของนกการเมอง หรอกลมบคคลทเกยวของกบการเมอง ทงน ทงศลธรรมและการเมอง

เปนสงทสมพนธอยางแยกไมออก แตเพราะการทรฐพยายามจะกนพนทของศาสนาออกไปจาก

พนททางการเมองตงแตป พ.ศ.๒๔๗๕ เปนตนมา จงท าใหกลมผลประโยชนทเกยวของกบ

การเมองประสบกบวกฤตการณ และเผชญหนากบความเสยงมาโดยตลอด ค าถามมวา “อะไร

หรอใครทเปนตวแปรส าคญทจะเขามาท าหนาท หรอมบทบาทในการสรางภมคมกนเพอปองกน

ความเสยงทจะเกดขนในปจจบนและอนาคต” เพอท าใหศาสนาและการเมองมสวนส าคญในการ

เสรมสรางความสขใหเกดขน ซงจะท าใหสงคมอยรวมกนดวยด เพอความอยด และเปนอยอยาง

สนตสข๒๑ พระสาสนโสภณ (พจตร ตวณโณ) เจาอาวาสวดโสมนสราชวรวหารไดตอบ

ค าถามนเอาไวอยางนาสนใจวา “แนวโนมในอนาคตพระสงฆไมควรอยนงเฉย ควรแนะน า

หลกธรรมดานการเมองและชน าแนวทางทถกตองแกนกการเมองและประชาชนได” ๒๒

ค าถามคอ หากพระสงฆจะตองเขาไปท าหนาทในการชแนะ และชน าตอประเดนทาง

การเมอง หรอตอนกการเมองนน พระสงฆจ าเปนทจะตองใสใจในรายละเอยดเกยวกบประเดนน

อยางไรบาง? นกคด และนกการศาสนาจ านวนหนงไดใหแนวทางในประเดนนเอาไวอยาง

นาสนใจ

(๑) พระสงฆไมควรเขาไปชแนะเพอประโยชนของตน หรอกลมตน พระเมธ

ธรรมาภรณ๒๓ (ประยร ธมมจตโต) ไดเตอนพระสงฆทเขาไปท าหนาทชแนะเอาไวอยาง

นาสนใจวา “บทบาทของพระสงฆคอการแนะน า ไมมบทบาทเขาไปจดการ ซงเมอพจารณาจาก

ค าสอนหรอขอปฏบตของพระพทธเจาเอง จะพบวามขอบเขตของพระวนยอยในเรองน เพราะ

การเขาไปใกลชดสนทสนมกบกลมนนๆ เปนเรองของการประจบตระกลเปนฝกเปนฝาย

กลายเปนวาตวเองไดประโยชน พระสงฆจงอยในบทบาทแคการใหค าสอนแนะน า”๒๔ ทาน

ขยายความเพมเตมวา “พระสงฆควรท าหนาทเหมอนปโรหต” คอเปนทปรกษาทางศาสนาแก

พระเจาแผนดน เปนทปรกษาเรองธรรมเพอใหเกดคณคาแกการบรหารจดการบานเมอง ฉะนน

๒๑เรองเดยวกน, หนา ๑๔๐ – ๑๔๓. ๒๒สมภาษณวนท ๒๒ มนาคม ๒๕๕๕ ๒๓ ปจจบนด ารงต าแหนงเปนพระราชาคณะชนพรหมท “พระพรหมบณฑต” ๒๔ พระเมธธรรมาภรณ, พระพทธศาสนากบประชาธปไตย, อางแลว, น.๓-๔.

๒๒๒

พระองคไมไดเขาไปจดการเงอนไขทางสงคม หรอไมไดเปนพลงทางสงคมทจะ ท าการ

เปลยนแปลงโดยตรง บทบาทของพระองคจงอยในลกษณะผชทาง

(๒) พระสงฆควรน าเสนอบนครรลองของเหตและผล ในการชแนะ และชน า

นกการเมองหรอกลมคนอนเกยวของกบการเมองนน พระธรรมโกศาจารย (ปญญานนทภกข)

ชแนะในประเดนนวา “พระสงฆมหนาทส งสอนอบรมคนทวไปใหรจกพระพทธศาสนา ใหปฏบต

ตามค าสอนของพระสมมาสมพทธเจา ใหน าคนไมหลงไมงมงาย ไมออกไปนอกลนอกทาง แต

จะตองชวนคนใหเดนตรงตามหลกค าสอนของพระพทธเจา”๒๕ ซงพระราชธรรมนเทศ๒๖

(ระแบบ ฐตญาโณ) ย าเตอนในประเดนเดยวกนนใหพระสงฆระมดระวงทาทของตนเอง โดย

ทานไดก าหนดกรอบเอาวาอยางนาสนใจวา “ขอบเขตจรง ๆ ของพระสงฆทางการเมองอยทการ

ชแนะ ชน าใหเหตผลในทางทถกทควร ไมเปนมอปนรบจาง ไมตกเปนเครองมอของผอน

เพราะพระสงฆตองมความชดเจนในพระธรรมวนย ไมเชนนนกตองอาบต”๒๗ จะเหนวา การ

วางทาทท งการคด พด และแสดงออกบนฐานของหลกการในพระพทธศาสนานน จะเปนเกณฑ

ชวดทส าคญตอการก าหนดทาทของพระสงฆไมใหเลยกรอบของพระธรรมวนย อกทงสามารถท

จะท าใหนกการเมองหรอคนทเกยวของไววางใจตอการท าหนาทของพระสงฆตอบทบาทในการ

ชแนะ และชน าทางการเมอง

(๓) พระสงฆควรชแนะและชน าบนฐานของธรรม ในประเดนน พระพศาล

ธรรมพาท (พยอม กลยาโณ) ซงเปนพระภกษรปหนงทไดรบผลกระทบจากการแสดงออกทาง

การเมอง ไดพยายามทจะสรปในประเดนนวา การน าเสนอประเดนทเกยวของกบการเมอง ควร

“กระทบธรรม แตอยากระทบคน” มฉะนน อาจจะท าใหผรบฟงปฏเสธเนอหาทพระสงฆพยายาม

จะน าเสนอ โดยทานชวา “การมบทบาทของพระสงฆตองอยในขอบเขตทเรยกวาเขาไป

ตกเตอนสงสอน ไมเขาขางพรรคใดพรรคหนง ไมต าหนฝายคาน ไมชนชมรฐบาล อยาเสยความ

เปนกลาง พระสามารถเทศนต าหน ตกเตอนสงสอนนกการเมองใหอยในกรอบของศลธรรม

เหลานถอวาเปนหนาท แตพระโดยทวไปไมอยากท า เพราะอาจเปนโทษเปนภยแกตน”๒๘

๒๕วฒนนท กนทะเตยน, “พระสงฆกบการเมอง : แนวคดและบทบาทในสงคมไทยปจจบน”,

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๑), หนา ๑๓๙–๑๔๐. ๒๖สมณศกดปจจบน คอ พระธรรมเมธาภรณ

๒๗เรองเดยวกน, หนา ๑๔๕ – ๑๔๘. ๒๘เรองเดยวกน, หนา ๑๔๘ – ๑๕๐.

๒๒๓

ยงกวานน การชแนะไมควรมนยทเชยรจนท าใหฝายใดฝายหนงไดประโยชน ฉะนน ทางออกคอ

“การเตอนสตนกการเมองบนฐานของธรรม”๒๙

(๔) พระสงฆควรใหสตแกนกการเมองและสงคม แงมมเกยวกบการทพระสงฆ

ควรมบทบาทในการใหสตแกนกการเมองและสงคมน โคทม อารยา๓๐กบปรชา ชางขวญ

ยน๓๑ มขอสงเกตทนาสนใจในประเดนนวา “ทจรงในอดตกเคยมพระสงฆใหสตแกรฐ เชน

สมเดจพฒาจารยโต ในปจจบนผมคดวาพระสงฆทานนาจะท าเชนนนได โดยเฉพาะองคกร

สงฆทานนาจะมบทบาทเตอนสตรฐและประชาชนในสงคมมากกวาน... องคกรสงฆควรท า

หนาทในการแสดงบทบาททางการเมองทเปนการใหสตแกรฐบาล และใหสตแกประชาชน”

อยางไรกตาม พระมหาวฒชย วชรเมธ (ว.วชรเมธ) พยายามย าเตอนพระสงฆม

หนาทส าคญในการใหสต แตไมควรขาดสตจนท าใหสญเสยความเปนกลาง ดงค ากลาวของทาน

ทวา “บางครงทคนเขาสสงครามเพราะขาดสตพอขาดสตกเหนวาผลประโยชนมคามากกวาคน”

จะเหนวา “ในสมยพทธกาลมพระพทธเจาคอยเปนสตของสงคมแตในปจจบนนแมไมม

พระพทธเจาแตหากเรามสต สงนกคอพระพทธเจาเราจะตองรวมกนเปนสตของสงคม แลวสง

สญญาณวาไมตองการความรนแรง”๓๒ ซงทววฒน บณฑรกววฒน เหนสอดคลองกนวา

“พระสงฆนาจะท าหนาทเปนสตใหแกสงคม พระสงฆเกยวของกบการเมองได แตตองในแงของ

การใหสตแกผชมนม ชน าดานหลกธรรม ชแนวทางสนตใหแกสงคมมากกวาการไปเขาฝกเขา

ฝายเพราะการเขาฝกเขาฝายจะท าใหสถานการณเลวรายลง”๓๓

ค าถามมวา จากขอสงเกตของนกคด และนกปฏบตการดานศาสนาทมองการชแนะ

และชน าของพระสงฆในยคปจจบนนน แนวโนมในอกสองทศวรรษนน พระสงฆควรจะม

บทบาทในการชแนะและชน าทางการเมองอยางไร จงจะถกตองและเหมาะสม จากการศกษา

เอกสาร และคมภรตางๆ ในพระพทธศาสนาเกยวกบประเดนน จ าเปนอยางยงทผวจยจะตอง

มองยอนกลบไปศกษา และวเคราะหแบบอยางเกยวกบ “ลกษณะของการชแนะ และชน า” ของ

๒๙ พระพยอม กลยาโณ, ข าข า อ าการเมอง (กรงเทพฯ: ส านกพมพปราชญ, ๒๕๕๕), น. ๒๒. ๓๐ โคทม อารยา, อางใน สรพศ ทวศกด, พระท าไมตองแดง, อางแลว, น. ๔๙-๕๐. ๓๑ ปรชา ชางชวญยน, อางใน สรพศ ทวศกด, อางแลว, น. ๕๑-๕๑.

๓๒มองพระสงฆ, ออนไลน, แหลงขอมล :http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid=

TUROaWRXUXdNVEk0TURNMU13, [๑๖ พฤษภาคม ๒๕๕๕] ๓๓เรองเดยวกน.

๒๒๔

พระพทธเจาในสมยพทธกาล เพอทจะน ามาเปนกรอบในการสรางบทบาทนแกพระสงฆใน

สงคมไทย เพอทจะเปนหลกปฏบตในปจจบนและอนาคตตอไป

(๑) การน าเสนอหลกปฏบต แตอยเหนอผลประโยชน สวรรณา สถาอานนท ได

ตงขอสงเกตตอการจดวางสถานะระหวางศาสดาของแตละศาสนากบรฐในประวตศาสตรของ

มนษยชาตเอาไวอยางนาสนใจวา๓๔ (ก) อ านาจรฐก าจดศาสดาทงไป เชน กรณโสเครตส หรอ

พระเยซ (ข) อ านาจรฐพยายามไปท ารายตวศาสดา แตทายทสดไมสามารถก าจดไดส าเรจดงจะ

เหนไดจากกรณของขงจอ (ค) ศาสดาเดนออกไปจากอ านาจรฐดงจะเหนไดจากเหลาจอ (ง)

ศาสดาท าใหอ านาจรฐเปนสวนหนงของศาสนาดงจะเหนไดจากศาสดาในศาสนาอสลาม และ

(จ) ศาสดาไดวางระยะหางจากรฐอยางประสานสอดคลอง ไมใกลชดเกนไป และไมหางไกล ดง

จะเหนไดจากศาสดาในพระพทธศาสนา

การน าเสนอหลกปฏบตนน พยายามทจดวางสถานะของพระองคเอาไวในฐานะของ

ผทเสนอแนะหลกปฏบต แตจะไมเขาไปกาวกายการปฏบตหนาทของผน าทางการเมอง

พระองคใชตวแปรภายนอก หรอสถานการณทเกดขนจรงมาเปนฐานในการน าเสนอหลกปฏบต

จะเหนหลายครงทพระองคน าเสนอหลกการเหลานแกผน าทางการเมอง เชน ทรงย าเตอนวา

ผน าทางการเมองทดนนจะตองมหลกการในการบรหาร และควบคมอารมณตวเอง หลกในการ

บรหารในเชงกายภาพนนผน าจ าเปนตองมหลกราชสงคหวตถ ๔ ประการ ไดแก ฉลาดในการ

บ ารงธญญาหาร การสงเคราะหบ ารงขาราชการ การสงเสรมอาชพ และการพดจาออนหวานให

เกยรตผอน สวนในการบรหารตวเองในเชงจตภาพนน ทรงย าใหผน าใชหลกทศพธราชธรรม

ซงเปนหลกธรรมทจะท าใหผน าสามารถสรางความพงพอใจใหแกผอน ในขณะเดยว การทรฐ

จะมความเปนปกแผน และเกดความปรองดองในรฐจ าเปนผน าทางการเมองจะตองใชหลกการ

วชชอปรหานยธรรม นอกจากน พระองคไดทรงน าเสนอแนวทางในการปราบปรามเสยน

หนามของผปกครอง โดยเสนอวา “โจรทแทจรงไมใชคนแตเปนความยากจน หากแกปญหา

ความยากจนได ยอมสามารถปราบโจรไดเชนกน” ซงแนวทางน พระองคไดน าเสนอไวในกฏ

ทนตสตรเพอย าเตอนผน าตามแนวทางของการพฒนาเศรษฐศาสตรการเมอง

ค าถามคอ พระสงฆยคใหมควรมทาทตอการน าเสนอหลกการเหลานอยางไร?

แนวทางของพระพทธเจาย าเตอนใหพระสงฆไมเขาไปพวพนกบผลประโยชนและอ านาจอนจะ

๓๔ อางใน หมอนไม, พระสงฆกบอ านาจรฐ: ไมใกลเกนไป ไมเดนหน และไมรวมกน, เนชนสด

สปดาห ๑๑, ๕๒๙ (๒๒-๒๘ กรกฎาคม ๒๕๔๕), น. ๒๒.

๒๒๕

เกดขนจากการบรหารกจการบานเมอง ดงทปรากฏในอรรถกถาธรรมบท เรอง “ภเขาทอง” ซง

ในขณะทพระองคมองเหนวาผน าทางการเมองบางรฐปกครองบานเมองดวยความไมเปนธรรม

พระองคด ารขนวาเพราะเหตใด จงไมเขาไปด าเนนการจดการปรบสภาพสงคมแลวเปน

พระราชาเพอบรหารจดการใหพลเมองอยอยางรมเยนเปนสข เมอมารทราบความคดของ

พระองคจงเขาไปยยงใหพระองคตดสนใจกระท าการ เพราะพระองคมฤทธเดช สามารถทจะ

กระท าการดงกลาวได แตพระองคตรสวา “ไมตองมายเราหรอก ตอใหเนรมตภเขาลวนดวย

ทองค าขนมา มนกไมสามารถจะตอบสนองความตองการของมนษยทไมรจบได วธแกปญหาคอ

ควรแกทใจคอแกความทกขทใจ เราจะไมเขาไปเกยวของในลกษณะทเพมความโลภ ความโกรธ

และความหลงของคน คอ ออกไปยง หรอจดการเหมอนกบนกการเมอง”

แนวทางดงกลาว ถอวาเปนกรอบทดทวางเปนแนวทางใหพระสงฆระมดระวงทาทใน

การเขาไปเกยวของกบการเมอง การน าเสนอหลกปฏบตจงเปนหนาทของพระสงฆโดยตรง

ตามแนวทางทพระพทธเจาทรงย าเตอนวา “พระองคเปนแตเพยงผบอกธรรม” สวนการปฏบต

ธรรมทสมควรแกธรรมนน ถอไดวาเปนหนาทของนกการเมองโดยตรง พระสงฆจงควรมหนาท

ทจะน าเสนอทางเลอกใหแกนกการเมอง ซงหนาทดงกลาวเปนสทธโดยสมบรณตามธรรมวนย

และกฎหมายบานเมองตราบเทาทไมไดกอใหเกดผลเสยแกบคคลอน ฉะนน การน าเสนอหลก

ปฏบตของพระสงฆแกผน าทางการเมองยอมเปนประโยชนตอประชาชนโดยตรง เพราะ

พระสงฆสามารถสอสาร หรอสะทอนความตองการของพลเมองใหแกผน าทางการเมองไดอยาง

อสระ ดงทศาสตราจารยจ านงค ทองประเสรฐไดชวา

“พระพทธเจาไดทรงด าเนนการพระศาสนาอยางอสระ ไม

ขนตอพรรคการเมองใดๆ หรอระบอบการปกครองใดๆทงสน

เพราะฉะนนพระองคทรงสามารถประกาศพระศาสนาไปไดทกประเทศ

แวนแควนไมเลอกวาแควนนนๆจะมการปกครองในระบอบใด พระ

ศาสนาสามารถช าแรกเขาสจตใจของประชาชนไดทกชาตชนวรรณะ

และทกเพศทกวย ในระยะ เวลา ๔๕ ป ทพระองคทรงประกาศพระ

ศาสนา พระองคไดเสดจจารกจากแควนโนนมาแควนน จากแควนน

ไปสแควนโนนตลอดเวลา การด าเนนการเผยแผศาสนาของพระองค

และบรรดาสาวกทงหลายมไดถกแทรกแซงจากผปกครองประเทศและ

นกการเมองใดๆทงสน พระองคทรงท างานอยางเปนอสระจรงๆ ทงนก

ไดรบความอปถมภจากบรรดาผปกครองและประชาชนดวยด แตเปน

๒๒๖

การใหความอปถมภอยางบรสทธใจมไดมการเมองมาปะปนเลย การ

เผยแผพระศาสนาจงด าเนนไปดวยดและบรสทธผดผองยง ในสมยนน

ไมมนกการเมองใดทใชพระศาสนาเปนเครองมอในการรกษาอ านาจ

หรอในการหาเสยงเลย พระศาสนาจงสามารถทรงตวอยไดดวยด และ

อยางบรสทธผดผองตลอดมา"๓๕

การจดวางสถานะของพระองคในลกษณะของผทน าเสนอหลกการและหลกปฏบตแต

ไมเขาไปเกยวของกบการใชอ านาจรฐ หรอผลประโยชนทพงมพงไดจากรฐนน ท าใหพระองค

สามารถน าองคกรของพระองคใหเปนทพงของกลมคนตางๆ อยางแทจรง และเปนทพงของทก

กลมการเมอง หรอผน าทางการเมอง ดวยเหตน พระสงฆจ าเปนทจะตองระวงบทบาทไมให

ตวเอง หรอองคกรของตวเองเปนทพงพาของกลมผลประโยชนกลมใดกลมหนง มฉะนน ใน

ระยะยาวอาจจะกอใหเกดผลเสยตอตวพระสงฆ และองคกรสงฆ ในขณะทกลมขวอ านาจอนท

เปนปฏปกษเขามาท าหนาทในการบรหารรฐ ดงทพระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต) ย า

เตอนในประเดนนวา “ถาเราไปเขาขางฝายใดฝายหนง ถาฝายทพระสนบสนนสอบตก พอฝาย

อนชนะขนมากเปนศตรกบพระ พระจะไปสอนอะไรกไมได บอกอะไรกไมได”๓๖

(๒) การชแนะทางออกจากปญหาและอปสรรค หลกการชแนะทพระพทธเจา

ทรงออกแบบและน ามาใชงานตลอด ๔๕ พรรษานน พระองคทรงใชหลกการชโทษ (อาทนวะ)

ชคณ (อสสาทะ) และชทางออก (นสสรณะ) ดงจะเหนไดจากกรณศกษาทพระองคใหคตเตอนใจ

ตอพระมหากษตรยสองพระองคทท าสงครามแยงชงทรพยากรธรรมชาต คอ พระเจาอชาตศตร

และพระเจาปเสนทโกศล สงครามครงท ๑ นน พระเจาปเสนทโกศลประสบความพายแพจง

ไมไดเขาไปเฝาพระพทธเจาดงธรรมเนยมทเคยปฏบต เมอพระองคทราบเหตผลดงกลาว จง

ตรสเตอนกษตรยทงสองพระองค วา “ผชนะยอมกอเวร ผแพยอมนอนเปนทกข บคคลผละ

ความชนะและพายแพเสยแลว จงสงบระงบ (เวร) นอนเปนสข ” แตทงสองพระองคไมไดใส

พระทยตอค าเตอนดงกลาว จงรบกนครงทสอง ในการรบครงนพระเจาปเสนทโกศลประสบชย

ชนะ และจบพระเจาอชาตศตรได แตพระองคทรงปลอยไปดวยเหตทพระเจาอชาตศตรเปนพระ

ญาตของพระองค ซงครงท ๒ น พระพทธเจาไดตรสย าอกครงภายหลงททราบเหตการณท

๓๕ จ านงค ทองประเสรฐ, พระพทธศาสนากบสงคมและการเมอง, (กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), น. ๑๖๑. ๓๖ พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), พระพทธศาสนากบประชาธปไตย, อางแลว, น.๒๕.

๒๒๗

เกดขนวา “คนพาลยอมส าคญวาเปนเปนสข เมอบาปยงไมใหผล ถาบาปใหผลเมอใด คนพาล

ยอมไดรบทกขเมอนน ผฆายอมไดรบการฆาตอบ ผชนะยอมไดร บการชนะตอบ ผดายอมไดรบ

การดาตอบ ผโกรธยอมไดรบการโกรธตอบ เพราะความหมนเวยนแหงธรรม”

จะเหนวา ค าชแนะของพระพทธองคนนไมไดมทาทผกขาด หรอกระตนใหผน า

ทางการเมองตองปฏบตตามแนวทางดงกลาว ทงน การเลอกทจะออกจากกบดกนนขนอยกบ

นกการเมองโดยตรง ในบางสถานการณ กษตรยบางพระองคไดเดนทางเขามาขอใหพระองค

อภยโทษตอการกระท าผด ดงจะเหนไดจากกรณของพระเจาอชาตศตรทท ารายพระบดาเพอ

แยงชงราชสมบตจนท าใหพระเจาพมพสารสนพระชนม พระเจาพมพสารอยในฐานะทเปนพระ

สหายของพระพทธเจา ในทสดพระเจาอชาตศตรส านกผดตอผลกรรมทไดกระท าขน จงเดนทาง

ไปขออภยโทษจากพระพทธเจา ถงกระนน พระองคไมไดตรสต าหนพระเจาอชาตศตรดวยทาท

ทรนแรง และเปดพนทใหพระเจาอชาตศตรไดพฒนาตนเอง จะเหนวา ภายหลงทพระองค

ปรนพพาน พระเจาอชาศตรไดเขามาท าหนาทในการถวายการอปถมภแกพระสงฆในการท า

สงคายนาครงท ๑ ทมพระมหากสสปะเปนประธาน

ทาทในการชแนะของพระองคทนาสนใจอกประการหนง คอ การใชทาทในการโนม

นาวเพอใหผน าทางการเมองทเปนพระญาตของพระองคกลบมาฟนคนความสมพนธ ซงวาท

กรรมทพระองคเลอกใชนนสอดรบกบสถานการณทเกดขน ดงพระด ารสทกระตกใจของพระ

ญาตของพระองคทวา “น ากบกษตรยสงใดมคามากกวากน” ซงเปนการตอกย าวา “น ากบเลอก

สงใดคนกวากน” หลงจากนน พระองคไดน าเสนอชดความคดในการโนมนาวอกหลายชด เชน

ประเดนเรองกระตายตนตม สงครามความแคนระหวางชางกบนกนางไส และความยอยยบของ

นกกระจาบทแตกความสามคค

กระบวนการในการน าเสนอทางออกโดยการโนมนาวของพระองคนน อยบนฐานของ

หลกการทนาสนใจ คอ (๑) พระองคทรงชแจงใหแยกแยะ อธบาย และแสดงเหตผลใหผฟง

เขาใจราวกบเหนกบตา (สนทสสนา) (๒) พระองคทรงชวนใจใหเหนคณคา จนซาบซงใจ อยาก

รบขอเสนอไปปฏบต (สมาทปนา) (๓) พระองคทรงปลกเราใจใหอาจหาญเกดแรงจงใจให

กระตอรอรนทจะท าใหได (สมตเตชนา) และ (๔) พระองคทรงปลอบประโลมใจใหสดชน เหน

ประโยชนทจะไดรบ และมความหวง (สมปหงสนา) หลกการและวธการในการชแนะทง ๔

ขนตอนนนนบเปนการจดวางกระบวนการและขนตอนการน าเสนอทแยบคาย และมความลกซง

ตามล าดบ

๒๒๘

การทพระสงฆจะพฒนาบทบาทในการใหการชแนะผน าทางการเมองนน จ าเปน

อยางยงทจะตองใชกระบวนการในการน าเสนออยางเปนขนเปนตอนตามแนวทางดงกลาว

พระสงฆมอาจจะวางใจวาตนเองเปนผน าทางจตวญญาณ ยอมมสทธโดยชอบธรรมในการ

น าเสนอ หรอชแนะไดทกจงหวะ และโอกาสแตประการใด ทงน ผน าทางการเมองบางทาน

อาจจะมอตตา ทยดมนในขอคด ความเหน และแนวทางของตนเอง ฉะนน การน าเสนอของ

พระสงฆจงควรจดวางทาทใหสอดรบกบหลกการสปปรสธรรม คอ ดเหต ผล ตน ประมาณ กาล

บคคล และชมชน มฉะนน จะกลายเปนการเผชญหนาระหวางผน าทางการเมองกบพระสงฆ ซง

จะน าไปสผลเสย และไมยอมรบขอเสนอในทสด แมวาขอเสนอ หรอค าชแนะนนจะเปนสงทด

และมประโยชนมากเพยงใดกตาม

(๓) การใหค าปรกษา ในหลายกรณทพระพทธเจาใหค าปรกษาแกผน าทางการเมอง

ในสมยพทธกาล จดเดนของการใหค าปรกษาคอ “การแสดงออกอยางเปนทางการ” และ “การ

การน าเสนอในลกษณะสวนตว” ซงผน าทางการเมองจะรสกวาไมไดรบการบบคนจากผน าทาง

ศาสนาเพอใหเลอกวาจะด าเนนตามหรอไมด าเนนการ การด าเนนการในลกษณะจะสงผลดใน

เชงการรกษา และพฒนาความสมพนธระหวางผน าทางศาสนา และนกการเมองไดดกวา

ตวอยางทเหนไดงายนาสนใจมากคอ พระเจาปเสนทโกศลขอค าปรกษาจากพระพทธเจาในการ

รกษาโรคอวน พระพทธเจาทรงใหค าแนะน าแกพระเจาปเสนทโกศลวา “ใหนบเมลดขาวทกครง

ในการเสวยพระกระยาหาร” ซงถอไดวาเปนการจ ากดการเสวยของพระองค ซงในทสด

พระองคทรงมพระวรกายแขงแรงมากยงขน

ในอกกรณหนงทนาสนใจทพระองคใหค าปรกษาคอ “กรณการท าสงครามกบแควนวช

ช” โดยพระเจาอชาตศตรทรงสงวสสการะพราหมณไปถามพระพทธเจาเกยวกบการท าสงคราม

เพอหาชองทางในการเอาชนะ เพราะแควนวชชมกองก าลงทเขมแขงมากจงเปนการยากทพระ

เจาอชาตศตรจะเอาชนะได พระองคไมไดตรสตอบวสสการะพราหมณวา ควรเอาชนะดวยวธ

ใด แตพระองคทรงถามพระอานนทวา “ชาววชชไดประพฤตตามวชชอปรหานยธรรมมากนอย

เพยงใด” แตเมอพระอานนทตรสตอบถงการทพลเมองในแควนแหงนยงยดมนในวชชอปรหานย

ธรรมอย พระองคจงชวา “ตราบใดทกลมชนเหลานยดมนในวชชธรรม” ยอมเปนการยากทจะ

ท าใหแควนนประสบความพายแพได ซงวชชอปรหานยธรรมประกอบดวยไปหลกการทท าให

เกดความไมเสอมของชาววชช ๗ ประการ เชน พรอมกนประชม พรอมกนเลกประชม และ

พรอมกนท ากจทควรท า การใหค าแนะน าในลกษณะนอาจจะเปนทงเชงบวกและเชงลบได

๒๒๙

เชนกน เพราะพระเจาอชาตศตรอาจจะมองวาพระพทธเจาทรงไมเหนดวยตอการรกรานรฐอน

แตในขณะเดยวกน พระเจาอชาตศตรไดพยายามทจะถอดรหสจากบทสนทนาของพระองค

กบวสสการะพราหมณจงท าใหพระองคไดชองทาง

อยางไรกตาม จดเดนของการน าเสนอในบทสนทนานของพระองคกบวสสการะ

พราหมณนน คอ การทพระองคพยายามทน าเสนอหลกการ โดยการเอาธรรม หรอการน าเสนอ

ใหเหนถงจดเดนของวชชอปรหานยธรรม เพราะหากชาววชชยดมนในหลกการชดนยอมเปนไป

ไมไดทพระเจาอชาตศตรจะสามารถเอาชนะสงครามในครงน แตเพราะผน าทางการเมองของวช

ชไมใสใจตอทาทดงกลาวของพระองคจงใหประสบความพายแพในทสด จะเหนวา พระพทธเจา

ทรงมจดยนทส าคญในการใหค าแนะน า และใหค าปรกษา โดยวางทาทอยบนฐานของการ

น าเสนอหลกการทสอดรบกบธรรม และหากผน าทางการเมองกลมใดยดมนในธรรม ยอมเปนท

ประจกษวาธรรมะจะรกษาผน าทางการเมองกลมนน

ทาทเชนน สะทอนวาพระพทธเจาท าหนาทประดจ “มคคเทศก” หรอเปน “ปโรหต” ท

คอยใหค าปรกษาแกพระมหากษตรยอยางตอเนอง สงทนาสนใจคอ แนวทางเหลานยอมสงผล

โดยตรงตอพระสงฆทจะเขาไปท าหนาทในการใหค าปรกษาแกผน าทางการเมองในยคตางๆ

จะเหนวา ตวอยางทนาสนใจประการหนง คอ “กรณสมเดจนพรตน วดปาแกว” ทไดขอชวตของ

ทหารจ านวน ๒๐ นายจากสมเดจพระนเรศวรมหาราช โดยเปรยบเทยบประเดนทพระพทธเจา

ทเผชญกบพญามาร กบสมเดจพระนเรศวรมหาราชทเผชญกบขาศก และสามารถเอาชนะมาได

ดวยพระบารมทยงใหญ หรอแมกระทงประเดนทสมเดจพระพฒาจารย (โต) ทเขาวงเพอ

เตอนสตพระเจาแผนดน และเตอนผส าเรจราชการคอเจาพระยาบรมมหาศรส รยวงศ ซงม

อ านาจมากเกนไปและมทาททจะยดอ านาจ

บทเรยนเหลาน เปนแนวทางทพระสงฆในปจจบนและอนาคตจ าเปนจะตองศกษา

เรยนร และวเคราะห เพอน ามาเปนเครองมอในการวางทาทตอผน าทางการเมองในยคตอไป

ซงทาทเชนนจ าเปนจะตองอาศยทงศาสตรและศลปในการเขาไปแสดงออกทางการคด การพด

และการกระท า ซงจะสงผลโดยตรงตอความตงมนและยงยนของพระพทธศาสนาตอไป

๒๓๐

๕.๓ บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐตามระบอบประชาธปไตย

ตลอดระยะเวลา ๒,๔๐๐ กวาปทพระสงฆในพระพทธศาสนาไดเขาไปสมพนธกบ

การเมองการปกครองตามระบอบสมบรณาญาสทธราช หรอระบอบราชาธปไตย ตวแปรทชชด

คอพระพทธเจาทรงมฐานะกอนออกผนวชเปนพระมหากษตรย พระสหายของพระองคท

เกยวของและสมพนธกอนผนวชคอกษตรยเชนกน และเมอพระองคออกผนวชแลว พระองคทรง

เขาไปเกยวของกบพระมหากษตรยทงทางตรงและทางออมในหลากหลายมตและสถานการณ

ในขณะเดยวกน สาวกบางกลมทเขามาบรรพชาอปสมบทในองคกรพระพทธศาสนามสถานะ

ของการเปนกษตรย

จากตวแปรในลกษณะดงกลาว จงเปนทมาของการออกแบบหลกธรรม การวางทาท

และพธกรรมทสอดรบกบบรบทของการปกครองในระบอบราชาธปไตย ดงจะเหนไดจาก (๑)

การจดวางธรรมะเพอเปนหลกปฏบตส าหรบพระราชา เชน หลกจกกวตตสตร หลก

ทศพธราชธรรม และหลกราชสงคหวตถธรรม ในขณะทการปรบพฤตกรรมและทาทของ

พระสงฆในการด าเนนชวตเพอใหสอดรบกบสงคมของพระราชานน พระองคไดทรงออกแบบ

หลกการเสขยวตรเพอเปนแนวในการวางทาท หรอกลาวอกนยหนงคอ “คณสมบตผด” ส าหรบ

พระสงฆทจะเขาไปสสงคมชนสง อนจะน ามาซงความเคารพและศรทธาในวตรปฏบต เพราะ

พระสงฆกลมหนงมาจากกลมคนทเปนชนชนทาส และจณฑาล

จะเหนวา ความสมพนธระหวางพระสงฆกบกษตรยตามระบอบราชาธปไตยนนมความ

ผสมกลมกลนทงในหลกการด าเนนชวต การจดวางสถานะ และการจดวางพธกรรม แนวทางใน

ลกษณะนถอวาเปนการเขาไปชวยสงเสรมบทบาทระหวางกนและกนมากยงขน เพราะเมอ

ศกษาจากประวตศาสตรในบางยคจะพบวา ความเจรญและความเสอมของพระพทธศาสนานน

ขนอยกบความสมพนธระหวางพระสงฆกบพระราชา ไมวาจะเปนพระเจาพมพสาร พระเจาป

เสนทโกศล พระเจาอชาตศตร พระเจาอโศกมหาราช พระเจาเทวานมปยตสสะ รวมไปถง

พระราชาในประเทศศรลงกา ประเทศพมา ประเทศกมพชา และประเทศลาว

ในขณะทสงคมไทยนน ระบอบราชาธปไตยนนเปนตวแปรส าคญตอความเจรญรงเรอง

ของพระพทธศาสนา โดยเรมตนตงแตพอขนรามค าแหงทนมนตพระศรลงกามาจากจงหวด

นครศรธรรมราชใหมาจ าพรรษาทสโขทย และประกาศพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศ การ

พฒนาศาสนสถาน ศาสนวตถ ศาสนพธ และศาสนบคคล รวมไปถงการยกยองศาสดา น าไปส

๒๓๑

ความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนาในมตตางๆ ในขณะเดยวกน กษตรยของประเทศไทย

ตงแตยคสโขทยไดศกษาพระพทธศาสนาเขาใจอยางแจมชดจนน าไปสการพระราชนพนธคมภร

พระพทธศาสนาทส าคญดงจะเหนไดจากไตรภมพระรวงจนเปนทมาของการสรางชดความคด

แบบ “ไตรภมพระรวง” ในการกอสราง การออกแบบ ประตมากรรม และจตรกรรมทมอทธพล

ตอสงคมไทยจนมาเสอมลงในยคทวทยาศาสตรเฟองฟในสมยรชกาลท ๔

พระสงฆกบพระมหากษตรยไทยมความสมพนธกนมากยงขน เมอรชกาลท ๕ พยายาม

ทจะขบเคลอนแนวคดเรอง “ชาตนยม” เพอตอสกบลทธคอมมวนสต และการลาอาณานคมจาก

ประเทศมหาอ านาจ จงเปนทมาของการรวมศนยการบรหารจดการบานเมอง และพระสงฆได

กลายเปนตวชวยทส าคญในการสรางฐานคดดงกลาว ดงจะเหนไดจากการทพระองคโปรดให

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส และกรมพระยาด ารงราชานภาพรวมศนย

การบรหารคณะสงฆโดยออกพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑ ขนมา เพอให

การจดการศกษา การบรหาร การปกครอง ในหวเมองเปนไปอยางมเอกภาพมากยงขน

หลกการดงกลาวไดรบการพฒนาตอเนองมาจนถงสมยรชกาลท ๗

อยางไรกตาม จดเปลยนทส าคญของโฉมหนาทางประวตศาสตรขององคกรสงฆ คอ

การเผชญหนากบการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตย ในอกมมหนง พระสงฆยงตอง

รกษาความสมพนธกบระบอบราชาธปไตยทงในแงของการน าเสนอหลกการปฏบต พธกรรม

และความสมพนธในมตตางๆ ในขณะทอกดานหนง พระสงฆมความจ าเปนทจะตองจดวาง

สถานะขององคกร และเชงปจเจกตอระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย จะเหนวา ไม

จ าเพาะองคกรสงฆ หรอตวพระสงฆเองทพยายามตงหลกวาจะวางสถานะตอระบอบใหม และ

ผปกครองในระบอบใหมอยางไร แตผปกครองในระบอบใหมคอ คณะราษฎรกสบสนเชนกนวา

จะจดวางพระสงฆ และองคกรสงฆอยางไร ตวอยางทเหนไดชดเจนคอ “พระสงฆกบสทธในการ

เลอกตง” ในขณะทพระสงฆเปนพลเมองตามระบอบประชาธปไตย แตรฐไดกนพระสงฆออกไป

ใหมสทธในการเลอกตง

ในขณะทพระสงฆกลมหนงเมอเรมปรบตวได จงพากนตงขอสงเกตตอพระราชบญญต

คณะสงฆ รศ.๑๒๑ วา “ไมเปนประชาธปไตย” เพราะมลกษณะรวมศนย และไมเนนการกระจาย

อ านาจ (Decentralization) จงรวมตวกนไปปรกษาหารอกบผบรหารบานเมอง เพอใหมการออก

พระราชบญญตฉบบใหมใหเปนประชาธปไตยมากยงขน และจงเปนทมาของพระราชบญญต

คณะสงฆฉบบใหมทสอดรบกบการบรหารบานเมองใหมการแบงแยกอ านาจนตบญญต บรหาร

๒๓๒

และตลาการ ทแยกออกจากกนตามการบรหารบานเมอง ปรากฏการณเชนน จงถอเปน

จดเรมตนของการปรบตวใหสอดรบกบวถประชาธปไตยของพระสงฆในยคเรมตนของระบอบ

ประชาธปไตยตงแตป ๒๔๗๕

จะเหนวา ตงแตยค ๒๔๗๕ เปนตนมาทเขาสระบอบประชาธปไตย พระสงฆได

พยายามทจะจดวางสถานะของตวเองใหสอดประสานและลงตวมากทสด ทงในระบอบเดม และ

ระบอบใหม อยางไรกตาม ในยคฟนฟของระบอบประชาธปไตย พระสงฆมกจะไดรบการตง

ขอสงเกตจากผบรหารในระบอบประชาธปไตยอยเนองๆ เชนกนวา “สอนหลกการใน

พระพทธศาสนาทไมสอดรบกบการพฒนาประเทศ” และจดวางสถานะของตวเองจนท าใหผน า

ทางการเมองเกดความหวาดระแวงตออ านาจ และการใชอ านาจ จนเปนทมาของใหพระสงฆ

ไดรบขอการกลาวหาในคดอาญา และใหสกหาลาเพศจากสมณะ

นอกจากนน ในวถประชาธปไตยทเปดกวาง จงท าใหพระสงฆบางรปไดเขารวมกบรฐ

และน าเสนอหลกการทสนบสนนรฐดงวลทวา “ฆาคอมมวนสตไมบาป” จงท าใหรฐไดใชหลกการ

ดงกลาวปราบปรามประชาชนทมอดมการณและความเชอทางการเมองทแตกตาง จนเปนทมา

ของการสญเสยชวตและทรพยสนของประชาชนเปนจ านวนมาก

ความตองการของประชาชนทมตอการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยทเพม

สงขน จงเปนทมาของ “รฐธรรมนญฉบบประชาชน” และค าวา “ความเปนพลเมอง” จงเปนค าท

เรมใชมากขนในชวง ๒ ทศวรรษของการเปลยนแปลงทางการเมองทหลงจากประชาชนใน

สงคมไดรวมตวกนเขารวมขบเคลอน กดดนใหเกดการเปลยนแปลงทางการเมอง และเปน

อ านาจทางการเมองทเปนอสระจากอ านาจรฐ จนเกดการเมองของพลเมองทมการขยายตวและ

ท างานในรปแบบตางๆ โดยไมตองพงพาอ านาจจากรฐ เชน องคกร สมาคม องคกรพฒนา

เอกชน ทท างานดานสงแวดลอม สาธารณสข สอสาธารณะ การศกษา เปนตน๓๗

ในขณะกระแสประชาธปไตยก าลงเปนทยอมรบทงในทวโลก และสงคมไทย เพราะ

การเมองมองการปกครองในระบอบนมความเชอวา “ประชาธปไตยเปนระบอบการปกครองท

อ านาจสงสดของประเทศเปนของประชาชน ประเทศไทยปกครองดวยระบอบประชาธปไตย

ประชาชนจงมฐานะเปนเจาของประเทศ เพราะประชาชนเปนเจาของอ านาจสงสดของประเทศ

๓๗ ทพยพาพร ตนตสนทร, “วถไทยกบการเสรมสรางความเปนพลเมองในสงคมประชาธปไตย” ใน

ความเปนพลเมองกบอนาคตประชาธปไตย (กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา, ๒๕๕๕) น. ๓๗.

๒๓๓

ประชาชนจงเปนเจาของประเทศ ดวยเหตน การปกครองในระบอบประชาธปไตยไมเพยงแต

ตองมกตกา หรอรฐธรรมนญทจะก าหนดรปแบบหรอระบบทใชในการปกครองประเทศภายใต

หลกการดงทไดกลาวมาแลวเทานน สงส าคญไมนอยไปกวากนคอ “คน” หรอประชาชน ผซง

เปนเจาของประเทศทมสทธเสรภาพอยางเสมอกน จะตองมความสามารถในการปกครองกนเอง

ระบอบประชาธปไตยทเปนการปกครองโดยประชาชน หรอการปกครองทประชาชนปกครอง

ตนเองจงจะประสบความส าเรจได

ค าวา “คน” หรอ “ประชาชน” ในกรอบของระบอบประชาธปไตย หมายถง “พลเมอง”

และระบอบนมความเชอวา ตวแปรส าคญทจะท าใหระบอบประชาธปไตยไดรบการพฒนาอยาง

ยงยน คอ “ตองพฒนาพลเมอง” เพราะพลเมองคอรากฐานของประชาธปไตย ความเปน

พลเมอง (Citizenship) ของระบอบประชาธปไตยจงหมายถง การเปนสมาชกของสงคมทม

อสรภาพ ควบคไปกบความรบผดชอบ และมสทธเสรภาพควบคกบหนาทโดยมความสามารถ

ในการยอมรบความแตกตาง และเคารพกตกาในการอยรวมกน พรอมทงมสวนรวมตอความ

เปนไปและการแกปญหาของสงคมของตนเอง๓๘

จากกระแสของการพฒนาระบอบประชาธปไตยใหเตบโตอยางยงยนโดยเรมตนจากการ

พฒนาพลเมองในรฐดงกลาว จงท าใหนกรฐศาสตร นกการเมองการปกครอง และกลมคน

จ านวนมากเรมหนกลบมาวเคราะหวถประชาธปไตยดงเดมของสงคมไทยทอยบนฐานของความ

เชอแบบไทยดงจะเหนไดจากขอสงเกตทวา๓๙

“คณคา วถชวต และความเปนอยของผคนในสงคมไทย นบเปนปจจย

ส าคญในการสงเสรมความเปนพลเมองในสงคมไทย ทงน เพราะการสงเสรม

แนวคดความเปนพลเมองใหเกดขนในสงคมหนงๆ ขนอยกบวฒนธรรมและ

คานยมของคนในชาตนนๆ อยไมนอย วาจะสนบสนนแนวคดดงกลาวให

ประสบความส าเรจในประเทศนนไดมากนอยเพยงใด ดงทมการตงค าถาม

เกยวกบวฒนธรรมของสงคมไทยวา สอดรบกบแนวคดเรองพลเมองหรอไม

การศกษาวถชวตและวฒนธรรมในบทบาทสงคมประชาธปไตย จงอาจเปนอก

๓๘ Bryan S. Turner, “Contemporary problems in the theory of citizenship”, Citizenship and

Social Theory, 2000. ๓๙ ดใน สถาบนพระปกเกลา, ความเปนพลเมองกบอนาคตของประชาธปไตยไทย, (กรงเทพฯ:

ส. เจรญ การพมพ, ๒๕๕๕).

๒๓๔

หนทางหนงทจะชวยใหการสงเสรมความเปนประชาธปไตยและคณลกษณะ

ความเปนพลเมองในสงคมไทยมแนวทางทเหมาะสมโดยตงอยบนฐานของ

สงคมไทยเอง”

ฉะนน การสรางความเปนพลเมองในสงคมไทยทสงเสรมความเปนประชาธปไตย หรอ

ความเปนพลเมองระบอบประชาธปไตยของไทย ยอมตองสอดคลองกบวฒนธรรมของ

สงคมไทย หากไมสอดคลองแลว ความเปนพลเมองดงกลาวกไมมความหมาย หรอไมเปนท

ยอมรบของคนในสงคม ดงนน การสรางความเปนพลเมองในระบอบประชาธปไตยของไทย จง

ตองกระท าควบคไปกบการสรางวฒนธรรมไทยทสอดคลองกบความเปนพลเมองในระบอบ

ประชาธปไตยของไทยดวย

จากตวแปรดงกลาวนนเอง จงท าใหเกดการตงขอสงเกตวา “คณคาและวถชวตทจะเปน

ปจจยในการพฒนาพลเมองในสงคมไทย” มฐาน และทมาจากแหลงใดบาง? ซงคนจ านวนมาก

มองวาฐานอนเปนทมาของคณคาและวถแบบไทยคอ “พระพทธศาสนา” ดงจะเหนไดจากวชย

ตนศรทเขยนไวในหนงสอ “วฒนธรรมพลเมอง” และอธบายถงความส าคญของพระพทธศาสนา

วา “ศาสนาพทธเปนศาสนาทมความแตกตางจากศาสนาอนๆ ทมขนตธรรมและเชอในเหตผล

ตามหลกวทยาศาสตร มองโลกแบบผรกสนตภาพ จงอยรวมกบศาสนาอนๆไดโดยไมมความ

ขดแยง เพราะพทธศาสนาไมไดเนนการเปลยนศาสนาของผอน การสอนพทธศาสนามแตบวก

กบบวกในสงคม อนทจรงความสขของสงคมไทยน น มรากฐานมาจากค าสอนของ

พระพทธศาสนา”๔๐

ในขณะทศาสตราจารยสายชล สตยานรกษช ให เหนถงความส าคญของ

พระพทธศาสนาตอการพฒนาพลเมองวา “ค าสอนของพระพทธศาสนา ซงเปนศาสนาของคน

สวนใหญในสงคมไทย อาจจะเนนในแงทพทธศาสนาสอนใหเมตตากรณา ไมกดขเอารดเอา

เปรยบกน ความคดเรองความเมตตาน เราเคยเนนความเมตตาทคนใน “ทสง” มตอคนใน “ท

ต า” หรอความเมตตาระหวาง “ผใหญ” กบ “ผนอย” เรากสามารถจะเปลยนมาเนนความเมตตา

ระหวางคนทเสมอภาคกน หรอเนนความเมตตาทมนษยพงมตอกน เนนการใชปญญาในการเขา

ใจความเปนไปตางๆ และจดการปญหาดวยสตปญญา การเผชญหนากบความผนผวนและ

ความเสยงตางๆ อยางมสตและปญญา การตระหนกในความเปนอนจจงของทกสง ทกคน ทก

๔๐ วชย ตนศร, วฒนธรรมพลเมอง, (กรงเทพฯ: สถาบนนโยบายศกษา, ๒๕๕๑), ๕๒.

๒๓๕

สถาบน ทไมมอะไรเทยงแท แนนอน หรอหยดนงตายตว การปรบเปลยนความหมายบางสวน

หรอทงหมดของทกสงทกอยาง จงเปนเรองปรกตธรรมดาทสามารถเกดขนได ” และพระสงฆ

สามารถชวยกนเปลยนวฒนธรรมทเนนการแบงชนชนทางสงคมไปสสงคมทเนนแนวราบทให

ความส าคญแกความเสมอภาพ และความเปนธรรมได

อยางไรกตาม ศาสตราจารย ดร. สมบต จนทรวงศ นกวชาการดานรฐศาสตร มองวา

“พระพทธศาสนาไมใชศาสนาทเนนสอนเรองพลเมอง (Civic Religion) เพอใหพลเมองพฒนา

ตนเองไปสวถประชาธปไตยได” สงทเขาพยายามจะน ามาสนบสนนสมมตฐานคอเหตผลเชง

ประจกษเกดขนในสงคมไทยทวา (๑) พระพทธศาสนาสอนใหคนเปนคนดเพอไปสการหลดพน

เฉพาะตว (๒) มงเนนแงมมเชงโลกตระไมสมพนธกบความจรง/สขทกขของสงคม และ (๓)

หลงลมมตทางสงคม/มตความเปนพลเมองทด๔๑ ขอสงเกตของเขาสอดรบกบนกคดตะวนตก

บางทานทพยายามจะน าเสนอในลกษณะเดยวกน แมกซ เวเบอร (Max Weber) เวเบอรมอง

วา “ความหลดพนเปนเรองของความเพยรจ าเพาะตว ไมมใครและโดยเฉพาะไมมสงคมไหน

สามารถชวยเขาได ความเขาใจเชนนไดท าใหเกดการปฏบตอยางสดเหวยง ”๔๒ สอดรบกบ

บารดเวลล แอล. สมธ (Bardwell L.Smith) ทมองวา “จดหมายพนฐานดงเดมของ

พระพทธศาสนาไมใชสงคมทยตธรรม…แมพระโพธสตวกไมไดมหนาทในฐานะผปฏรปสงคม

หากแตเปนผสงเสรมใหเกดการเปลยนแปลงในแตละบคคลทอยในสงคมเทานน”๔๓

นอกจากนน ดร. มรต (T.R.V.Murti) นกวชาการชาวอนเดย กมความเหนสอดคลอง

กนวา “พระอรหนตพงพอใจกแตความหลดพนเฉพาะตว ทานไมสนใจความเปนอยของผอน

อดมคตแหงพระอรหนตสรางขนจากแนวคดแบบอตนยม ทานกลวจนกระทงวาโลกจะจบตว

๔๑ สมบต จนทรวงศ, บรรยายหลกสตรการเมองการปกครองในระดบประชาธปไตยส าหรบผบรหาร

ระดบสง, สถาบนพระปกเกลา, ๔ กมภาพนธ ๒๕๕๕. ๔๒Max Webber, Religion of India : The Sociology of Hinduism and Buddhism (New

York: The Free Press, 1958), pp. 206, 213. ๔๓ Bardwell L. Smith, “Sinhalese Buddhism and the Dilemmas of Reinterpretation,” The

Two Wheels of Dhamma : Essays on the Theravada Tradition in India and Ceylon, ed., By

Smith (Pennsylvania: American Academy of Reeligion, 1972), p. 106.

๒๓๖

ทานไวหากทานตองปรากฏในโลกนานเกนไป”๔๔ วนสตน แอล. คง (Winston L. King) ได

วจารณหลกค าสอนและการเผยแผพทธธรรมในยคตนคอนขางแรงวา “ไมมความรสกตนตว

(insensitivity) ในความอยตธรรม(ทางสงคม)‛ ดวยเหตผล ๓ ประการ คอ (๑) มงหวงแตพระ

นพพาน เพอใหตนหลดพนจากการเกดใหมในสงสารวฏ (๒) รงเกยจแนวคดในการเรยกรอง

ความยตธรรม เพราะเหนวาเปนสาเหตแหงการสรางเวรกรรม ดงคาถาธรรมบททวา “ชนเหลา

ใดเขาไปผกเวรวา ‘คนนไดดาเรา ไดฆาเรา ไดชนะเรา และไดลกสงของของเราไป ’ เวรของชน

เหลานน ยอมไมสงบระงบ”๔๕ และ (๓) การเรยกรองความยตธรรมเปนความเชอทผด

เพราะความยตธรรมมอยแลวในกฎแหงกรรม แมอาจจะตามสนองชาไปบาง แตจะตองตาม

สนองอยางแนนอน หลกกรรมเปนระบบความความยตธรรมทสมบรณ ผลของความเชอแบบน

คอ “เมอสงคมถกมองในฐานะเปนเพยงผลรวมแหงกรรมของปจเจกบคคล การพดถงการ

ปรบปรงหรอการปฏรปสงคมในวถทางแบบสวนรวม (collective way) ยอมไรประโยชน สงคม

ใด ๆ กตาม จะสามารถเปลยนแปลงได กดวยวถทางแหงการแกไขปรบปรงเปนรายบคคลไป ” ๔๖

จากขอสงเกตทกลมนกคด และนกปฏบตทงสองกลมขางตนนน ท าใหพบประเดนท

นาสนใจวากลมทหนงพยายามทจะมองวาพระพทธศาสนามจดเดนส าคญทเออตอการน า

หลกการและหลกปฏบตมาอธบาย และตความเพอใหสอดรบการพฒนาพลเมองตามระบอบ

ประชาธปไตย ในขณะทกลมทสองมองวา พระพทธศาสนาไมไดมมตของหลกการและหลก

ปฏบตทจะน าไปสพฒนา และประยกตใชใหเออตอการพฒนาพลเมองได ฉะนน การทพระสงฆ

จะเขาไปมบทบาทในการพฒนาพลเมองใหเออตอการอยรวมกนตามระบอบประชาธปไตย จง

จ าเปนตองตอบปญหาดงกลาวใหชดเจนวา พระพทธศาสนามมตของการเปนศาสนาเพอการ

พฒนาพลเมองหรอไม? และหากยนยนวามแนวหลกการดงกลาวอยจรง พระสงฆจะรวมมอกบ

รฐโดยการน าหลกการดงกลาวไปพฒนาพลเมองอยางเปนขนเปนตอนอยางไร จงจะท าใหเปน

“คนดของศาสนาไปสการเปนพลเมองทดของชาตตามระบอบประชาธปไตย” และพฒนาความ

๔๔T.R.V. Murti, The Central Philosophy of Buddhism (London: George Allen and

Unwin Ltd., 1955), p. 263. ๔๕ ด ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๔/๒๕. ๔๖ Winston L. King, “Judeo-Christian and Buddhist Justice,” Journal of Buddhist Ethics

2 (1995) : 75.

๒๓๗

เปนพลเมองทดของชมชมไปสการเปนพลเมองทดของชาต พลเมองอาเซยน และพลเมองของ

โลกไดอยางยงยน

ค าถามมวา พระสงฆในฐานะทเปนพลเมองของชาตจะเขาไปรวมเปนสวนหนงในการ

พฒนาพลเมองอยางไร จงจะท าใหการอยรวมกนในระบอบประชาธปไตยสอดรบกบหลกการ

ประชาธปไตยทเนน “สทธ เสรภาพ เสมอภาพ และภราดรภาพ” การทจะท าใหพระสงฆเปน

สวนหนงในการรวมพฒนาพลเมองใหสามารถอยรวมกนอยางสนตสขในระบอบประชาธปไตย

นน จ าเปนตองเปดพนทใหพระสงฆสามารถด าเนนบทบาทนในกรอบดงตอไปน

ก. พระพทธศาสนามมตตอการเปนศาสนาเพอพฒนาพลเมองตามระบอบ

ประชาธปไตยหรอไม? การทจะตอบวาพระพทธศาสนามมตของการเปนศาสนาเพอพฒนา

พลเมองหรอไม? นน จ าเปนตองกลบไปวเคราะหหลกการหรอหวใจของสงทถอไดวา

“คณลกษณะของการเปนพลเมองทดตามวถประชาธปไตยประกอบดวยคณสมบตอะไรบาง?”

และจากการศกษาพบวา พลเมองในระบอบประชาธปไตยตองประกอบไปดวยคณสมบต ๖

ประการ คอ (๑) รบผดชอบตนเองและพงตนเองได (๒) เคารพสทธผอน (๓) เคารพความ

แตกตาง (๔) เคารพหลกเสมอภาค (๕) เคารพกตกา (๖) มสวนรวมแกไขปญหาโดยเรมตนท

ตนเอง๔๗

ในขณะทนกคดดานประชาธปไตยบางทานมองวา ลกษณะพลเมองในส งคม

ประชาธปไตยทเปนสากลเพอเตรยมเขาสศตวรรษท ๒๑ นนประกอบไปดวย๔๘ (๑) การม

ความร การศกษา และความสามารถทจะมองเหนและเขาใจในสงคมของตนเองสงคมโลกเฉก

เชนสมาชกของโลก (๒) มความสามารถทจะท างานรวมกนผอนและรบผดชอบทงตอตนเองและ

ผอนในบทบาทสวนตน และตอสงคม (๓) มความสามารถทจะเขาใจ ยอมรบ และอดทนตอ

ความแตกตางทางวฒนธรรม (๔) มความสามารถทจะคดวเคราะหอยางมเหตผลและเปนระบบ

(๕) มความเตมใจทจะแกไขปญหาความขดแยงดวยทาทสนต ไมใชความรนแรง (๖) มความ

เตมใจทจะเปลยนการใชชวต และอปนสยการบรโภคเพอรกษาสงแวดลอม (๗)มความสามารถ

๔๗ ปรญญา เทวานฤมตรกล, การศกษาเพอสรางพลเมอง (Civic Education): พฒนาการเมองไทย

โดยสรางประชาธปไตยท “คน” ใน http://www.fnfthailand.org/node/85. เขาถงเมอ ๕ ตลาคม ๒๕๕๖. ๔๘ John J.Cogan, Multidimensional Citizenship: Educational Policy for the Twenty-First

Century, and Executive Summary of the Citizenship Education Policy Study, Tokyo, Japan, 1977.

๒๓๘

ทจะเขาใจและปกปองสทธมนษยชน (๘) มความเตมใจและมความสามารถทจะเขาไปมสวนรวม

ในทางการเมอง ทงในระดบทองถน ระดบชาต และระดบนานาชาต

ดวยเหตน ความเปนพลเมองในความหมายใหมจงควร เปนพลเมองทมสวนเปน

ผกระท า มจตสาธารณะ เหนแกประโยชนสวนรวม มความรบผดชอบ และพรอมทจะเสยสละตอ

สวนรวม มศกดศรในความเปนมนษย มความเปนอสระ และเคารพในความเสมอภาพไมวาจะผ

นนจะยากดมจนมากเพยงใดกตาม๔๙ ฉะนน พลเมองของระบอบประชาธปไตยจงมอสรภาพใน

การเลอกชวต และมสทธเสรภาพอยางเสมอภาคกน แตถาทกคนตางใชสทธเสรภาพของตนโดย

ไมรบผดชอบ ไมค านงถงสทธของเจาของประเทศคนอน ไมค านงถงสวนรวม หรอเหนแต

ประโยชนของตนเอง สงคมจะเตมไปดวยความวนวาย มแตปญหา และประชาธปไตยหรอการ

ปกครองตนเองของประชาชนกยอมไปไมรอด เพราะประชาธปไตยมใชระบอบการปกครองตาม

อ าเภอใจ หรอใครอยากจะท าอะไรกท าไดโดยไมค านงถงสวนรวม อสรภาพของพลเมองจงมใช

อสรภาพตามอ าเภอใจ หากเปนอสรภาพทควบคกบความรบผดชอบ คอรบผดชอบตอตนเอง

ผอน และตอสงคม๕๐

จากหลกการดงกลาว เมอศกษาวเคราะหภายใตกรอบของพระพทธศาสนาจะพบ

ประเดนทนาสนใจวา หลกการและแนวทางในการพฒนาเมองใหมวถชวตตามวถประชาธปไตย

นนสอดรบกบหลกการและแนวทางทปรากฏในพระพทธศาสนาอยางมนยส าคญ เพราะ

พระพทธศาสนาเปนศาสนาทเนน และใหความส าคญตอการพฒนาพลเมองของรฐตงแตอดต

จนถงปจจบน โดย (๑) เนนการพฒนาพลเมองในระดบราบทเนนความเสมอภาคโดยปฏเสธ

ระบบวรรณะทใหคณคาตอมนษยในเชงดงอนสะทอนถงการปฏบตตอกนอยางไมเทาเทยมและ

เทยงธรรม (๒) เนนใหพลเมองปฏบตตามหนาทภายใตบรรทดฐาน (Norm) ทางสงคมตามหลก

ทศ ๖ (๓) เนนใหพลเมองมจตส านกสาธารณะชวยเหลอผอนโดยไมไดแบงแยกความยากดมจน

ตามหลกสงคหวตถ (๔) เนนใหพลเมองไมเบยดเบยนเพอนมนษยในสงคมตามหลกศล ๕ (๖)

เนนใหประชาชนพงพาตนเองไมเปนภาระแกคนอนๆ ในสงคมตามหลกการตนแลเปนทพงแหง

๔๙ วชย ตนศร อางใน ทพยพาพร ตนตสนทร, “วถไทยกบการเสรมสรางความเปนพลเมองในสงคม

ประชาธปไตย” อางแลว, น.๔๐. ๕๐ ปรญญา เทวานฤมตรกล, “การศกษาเพอความเปนพลเมอง: แกปญหาการเมองไทยโดยสราง

ประชาธปไตยทคน” ใน ความเปนพลเมองกบอนาคตประชาธปไตย (กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา,

๒๕๕๕) น. ๒๕๑.

๒๓๙

ตน๕๑ และ (๗) เนนใหประชาชนเคารพคนอนหรอสงอนๆ ไมวาจะเปนระเบยบ กตกา หรอ

กฎหมายบานเมองตามหลกคารวธรรม

จากตวแปรดงกลาว แมวาพระพทธศาสนาจะสมพนธกบผน าตามระบอบราชาธปไตย

มากวา ๒,๔๐๐ ป แตพระพทธศาสนาไมไดยนยนวาระบอบใดดทสด แตเนนสอนวา ผปกครอง

เชนใดดทสด และเหมาะทจะปกครองคนอนๆ ฉะนน ภารกจหลกของพระองคคอการเปนสวน

หนงในการพฒนาคนดใหเปนพลเมองดของรฐ จะเหนวาหลกการ และหลกปฏบตทพระองค

ออกแบบและจดวางนน มเปาหมายเพอใหเปนคนดทต งมนอยในศลธรรม เคารพ ใหเกยรต ไม

เบยดเบยนคนอน และอยรวมกบเพอนมนษยในฐานะพลเมอง โดยเนนการแกปญหาความ

ขดแยงและความรนแรงโดยสนตวธ

สรปแลว พระพทธศาสนาเปนศาสนาทมหลกการและวธปฏบตซงเนนการพฒนา

พลเมอง ไมวาพลเมองน นจะอยในระบอบใดกตาม เพราะดงทน าเสนอในเบองตนวา

พระพทธศาสนาไมไดเนนทตวระบอบ หากแตเนนพฒนาคนทอยในระบอบ หากจะกลาวถง

การพฒนาพลเมองตามระบอบประชาธปไตย หลกการทมอยในพระพทธศาสนายอมสามารถท

จะเปนฐานส าคญในการน ามาเปนแนวทางในการพฒนาพลเมองใหสามารถอยรวมกนอยางสนต

สขภายใตระบอบน

ข. การน าเสนอคานยมรวม (Common Values) ทสมสมย สามารถปฏบตไดอยาง

เปนรปธรรม และสอดรบกบวถการพฒนาพลเมองในระบอบประชาธปไตย ประชาธปไตยทด

และยงยนนนควรมองคประกอบทส าคญ ๒ ประการ คอ (๑) ความเปนคนทดบนฐานของ

หลกการทางศาสนา และ (๒) การเปนพลเมองทดบนฐานของการน าหลกการทางศาสนา

คานยม วฒนธรรม ประเพณ และการออกแบบกฎเกณฑและกตกาทดมาบรณาการเปน

หลกการใหพลเมองภายในรฐไดประพฤตปฏบตรวมกนภายใตการยอมรบและเหนชอบรวมกน

ส าหรบคานยมรวม (Common Values) ทพระสงฆควรน าไปเปนหลกการและออกแบบเปน

เครองมอในการประยกตใชรวมกนในสงคมนน ควรจะประกอบดวยไปสวนผสมทส าคญทงความ

เปนคนด และพลเมองทดดงแผนภมตอไปน

๕๑ “อตตา ห อตตโน นาโถ โก ห นาโถ ปโร สยา” ตนแลเปนทพงของตน คนอนใครเราเปนทพง

ใหแกเราได (ถาวร)

๒๔๐

จากแผนภมดงกลาวนน พระสงฆอาจจะใชหลกการทางศาสนามาเปนฐานในการพฒนา

และฝกอบรมใหกลมคนตางๆ เปน “คนด” ซงอาจจะเนนความเปนคนดเฉพาะตว หลงจากนน

จงขยายพนทของความเปนคนดไปสการเปนพลเมองทดของสงคมตอไป

(๑) ความเปนคนด พระสงฆมบทบาทหลกในการพฒนาและฝกอบรมบคคลหรอกลม

บคคลเปนคนด การท าหนาทในลกษณะนจดไดวาเปนภารกจหลกของพระพทธศาสนาท

พระพทธเจาทรงเนนย าใหพระสงฆเทยวไปเพอเกอกล เพอความสข และเพออนเคราะหเพอน

รวมโลก ดวยเหตน “คนด” ในความหมายเบองตนของทางศาสนาควรประกอบดวยหลกการ

ตอไปน คอ ความเปนคนมศลธรรม มสต มมนษยธรรม มสจจะ รจกเสยสละ มเมตตายมแยม

ใชชวตพอเพยง มน าใจ และใหอภยเพอนมนษยทประพฤตผดพลาดบกพรอง

(๒) ความเปนพลเมองทด พระสงฆควรขยายพนทในการพฒนาและฝกอบรมบคคล

และกลมบคคลทเปนคนดตามความมงหมายของศาสนาใหกาวไปสเปนพลเมองทดตามระบอบ

ประชาธปไตย ซงความเปนพลเมองทดนนประกอบดวยเกณฑชวดดงตอไปน คอ การสามารถ

๒๔๑

พงตวเองไดโดยไมเปนภาระใหแกคนอนๆ ในสงคม การมอสรภาพทางการคด พด และ

แสดงออกตราบเทาทไมสรางผลเสยแกสงคมและคนอน การรจกเคารพสทธผอน เคารพ

ความเหนตาง เคารพกฎกตกา มสวนรวมทางการเมองและกจกรรมตางๆ ในชมชน การมความ

ส านกรบผดชอบตอตนเองและผอน โดยท าหนาทในการตอบแทนชมชนและสงคม รกและหวง

แหนสมบตสาธารณะของชมชนโดยการปกปองผลประโยชนของชมชนและสงคม จะเหนความ

เขมแขงของพลเมองคอความเขมแขงของระบอบประชาธปไตย และพระสงฆในฐานะพลเมอง

ของรฐควรเขามามสวนรวมในการพฒนาสรางความเขมแขงใหแกระบอบประชาธปไตยโดยการ

พฒนาพลเมองใหมคณภาพ แนวทางนจะสอดรบกบงานวจย เรอง “บทบาทพระสงฆไทยใน ๒

ทศวรรษหนา (๒๕๔๑-๒๕๖๐)“ ของพระมหาสภา อทโท ทน าเสนอวา “พระสงฆควรสงเสรม

การใหความรเรองประชาธปไตยแกประชาชน เพราะในอนาคต การเมองจะมลกษณะทเปน

ประชาธปไตยมากยงขน เชน ประชาชนจะมอ านาจในการปกครองตนเองมากขน มบทบาทใน

การตรวจสอบการกระท าของเจาหนาทรฐและนกการเมองมากยงขน”๕๒

ถงกระนน คานยมรวม (Common Values) ทถอไดวาเปนจดรวมระหวางคนดกบ

พลเมองทด อนจะกอใหเกดพลงของการสรางประชาธปไตยทดและยงยนนน จ าเปนตองมจด

รวมใน ๕ ประเดนหลก คอ (๑) สจรตธรรม ทมงเนนการไมทจรตคอรปชนสมบตสาธารณะท

ไมควรมควรไดชมชนหรอสงคมทตวเองไดอยอาศย (๒) คารวธรรม มงเนนใหพลเมองเคารพ

กฎ กตกา และกฎหมาย ทชมชน หรอสงคมไดรวมกนออกแบบและยอมรบเปนแนวทางปฏบต

รวมกน (๓) สงคหธรรม มงเนนใหกลมคนตางๆ ทอาศยอยรวมกนมจตส านกสาธารณะ

ชวยเหลอกลมคนทดอยโอกาส และตองการความชวยเหลอ (๔) ขนตธรรม มงเนนใหกลมคน

ตางมความอดทนตอปญหาทเกดจากความขดแยง เปดใจกวางใหสามารถยอมรบความแตกตาง

ทางความเชอ วฒนธรรม ศาสนา ภาษา และคานยมอนๆ (๕) สนตธรรม มงเนนพลงของ

สนตภาพ รวมกนจดการกบความขดแยงไมใหขยายตวไปสความรนแรง โดยการเปดพนทใหม

การพบปะ พดคย และปรกษาหารอกนอยางสมานฉนท อนจะน าไปสการอยรวมกนของระหวาง

กลมคนตางๆ ดวยการเคารพ ยกยอง และใหเกยรตซงกนและกน

ค. การเปนศนยกลางของชมชนพฒนาพลเมองบนฐานคดของ “บวร” พระสงฆ

ควรท าหนาทเปนแกนกลางของชมชน เพอพฒนาพลเมองทอาศยอยรวมกนในชมชนตางๆ ไม

๕๒ สภา อทโท, “บทบาทพระสงฆไทยใน ๒ ทศวรรษหนา (๒๕๔๑-๒๕๖๐), วทยานพนธพฒนา

ชมชนมหาบณฑต, คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๑, น. ๘๘.

๒๔๒

วาจะเปนชมชนชนบท หรอชมชนเมอง เพราะชมชนเปนฐานรากทส าคญของสงคม บทบาทใน

ลกษณะน เปนบทบาททพระพทธเจา และพระสาวกในสมยพทธกาลไดพยายามทจะท าหนาท

ในการเขาไปพฒนาชมชนผานค าสอน พธกรรม หรอกจกรรมตางๆ ดงจะเหนไดจากการท

พระพทธเจามองวา เปนพทธกจทพระองคจ าเปนตองกระท าในทกเชาของทกวนโดยการ

เดนทางไปโปรดพลเมองทอาศยอยในชมชน การทพลเมองในรฐตางๆ เชน วชช โกศล หรอ

มคธด ารงตนอยบนฐานของหลกการทพระพทธเจาใหแนวทางไว ไมวาจะเปนหลกของศล ๕

หลกสงคหวตถ หลกทศ ๖ หรอหลกฆราวาสธรรม ท าใหผน าในรฐตางๆ สามารถบรหารจดการ

พลเมองในรฐไดเรยบงายมากยงขน

จดเดนของชมชนทเออตอการเขาไปสรางบทบาทนของพระสงฆคอ ชมชนโดยทวไปอย

รวมกนเปนกลม มความเปนพเปนนองกนสง และความเปนสงคมทแคบยอมท าใหการชวยเหลอ

กนเปนไปอยางทวถงมากยงขน แตตวแปรทส าคญทจะท าใหพระสงฆด ารงบทบาทนไดอยางม

ประสทธภาพนน คอ การเขาใจมตของการพฒนาพลเมองตามวถของประชาธปไตย การเขาใจ

มตการเมองการปกครองทซบซอนมากยงขน เพราะในชมชนตางๆ มการกระจายอ านาจและ

ความรบผดชอบ ทงในแงมมของผใหญบาน และองคการบรหารสวนต าบล การเขาใจกลไก

เหลานจะมผลตอการเขาไปท าหนาทในการเชอมสมานกลมคนในสงคมไดอยางทวถงและลกซง

มากยงขน งานวจยของรอยเอกธนพ นาควลย ไดท าวจย เรอง “บทบาทของพระสงฆในการ

พฒนาประชาธปไตย: ศกษาความเหนของพระสงฆทศกษาอยในมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย”

พบค าตอบทนาสนใจในประเดนน วา “พระสงฆรนใหมไมเหนดวยทพระสงฆจะเขาไปยง

เกยวกบการชมนมกบกลมการเมอง แตหากมองในมตของการเขาไปเกยวของกบการเมองใน

ประเดนการพฒนาประชาธปไตย พระสงฆควรเขาไปเกยวของและรวมพฒนาพลเมองของ

รฐ”๕๓

ตวแปรทส าคญอกประการหนงทท าใหพระสงฆสวนใหญสามารถเขาไปรวมพฒนา

พลเมองไดคอ “บทบาทของการเปนผให” และไมลอยตวออกจากฐานของชมชน การเตมเตม

ชมชนโดยการใหทงว ตถ การน าชมชนไปสส งคมแหงการชวยเหลอ และแบงสขแบงทกข

ระหวางกน การใหความรทจ าเปนตอการพฒนาชมชน รวมไปถงการเปดพนทใหชมชนใชสนต

๕๓ รอยเอกธนพ นาควลย, “บทบาทของพระสงฆในการพฒนาประชาธปไตย: ศกษาความเหน

ของพระสงฆทศกษาอยในมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย”, ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขารฐศาสตร บณฑต

วทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๔๒, น. ๘๖.

๒๔๓

วธในการจดการกบปญหาความขดแยงทเกดขน ยอมเปนตวแปรทส าคญทจะท าใหพระสงฆ

สามารถกลบไปเปนศนยรวมในการมสวนรวมการพฒนาพลเมองในชมชนตางๆ แนวทางน เดก

ไคล (Durkheim) ไดชใหเหนจดเดนของพระสงฆวา “พระสงฆมบทบาทส าคญในการกลอมเกลา

เหนยวรงจตใจ สรางแบบอยางทด เราคงปฏเสธไมไดวา พระสงฆมบทบาทและใกลชด

ประชาชน ตงแตเกดจนถงตาย๕๔ โดยแนวทางน พระสงฆจงมทงหนาทตามพระธรรมวนยท

จะตองชวยเหลอประชาชน และสอดรบกบหลกการของประชาธปไตยทพระสงฆจะตองเขาไป

ชวยเหลอรฐบาลในการพฒนาพลเมองโดยการอบรมสงสอนใหเปนพลเมองทด๕๕

ทงน รฐจ าเปนตองอาศยศกยภาพดานนของพระสงฆเขามาชวยสนบสนนรฐในการ

พฒนาพลเมองโดยไมกนพระสงฆใหหลดออกจากชมชน ซงจะท าใหรฐสญเสยพลงทางสงคม

(Social Energy) ของพระสงฆแทนทจะดงมาเปนสวนหนงในการพฒนาชมชนใหเขมแขง

เพราะการทพลเมองเขมแขงยอมสงผลตอการเขมแขงของชมชน เมอชมชนตางๆ เขมแขงยอม

ท าใหสงคมโดยภาพรวมเขมแขง ความเขมแขงดงกลาวยอมสงผลในเชงบวกตอการบรหาร

จดการรฐไดดมากยงขน

(ง) การยกระดบพลเมองแหงการตนรไปสประชาธปไตยแหงการตนร พระ

พรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ใหแนวทางในการพฒนาพลเมองใหสอดรบกบระบอบ

ประชาธปไตยวา๕๖

“คณภาพของประชาธปไตยขนตอคณภาพของประชาชน ถาประชาชน

มคณภาพด ประชาธปไตยกมคณภาพดดวย ถาประชาชนมคณภาพต า

ประชาธปไตยกจะเปนประชาธปไตยอยางเลวดวย เพราะวาคณภาพของ

ประชาธปไตยขนตอคณภาพของประชาชน แลวคณภาพของประชาชนขนตอ

อะไร กขนตอการศกษา”

๕๔ ดเพมเตมใน E. Durkheim, The Elementary from the Religious Life (New Jersey: Rutgers

University, 1962). ๕๕ดเพมเตมใน ถนอม กตตขจร, สาสนของนายกรฐมนตรถงพระธรรมทต (กรงเทพฯ: ราชบพธการ

พมพ, ๒๕๑๒). ๕๖ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), กระบวนการเรยนรเพอพฒนาคนสประชาธปไตย (กรงเทพฯ:

สหธรรมก, ๒๕๔๓), น.๓-๔.

๒๔๔

ทานมนใจวา๕๗ (๑) การศกษาจะเปนเครองมอส าคญทจะท าใหพลเมองสามารถควบคม

พฤตกรรมตนเองไมใหเบยดเบยนกลมคนอนๆ ทอยรวมกนในชมชนและสงคม อกทงจะท าให

พลเมองเคารพระเบยบ วนย และกฎเกณฑตางๆ ของสงคม (๒) การศกษาจะท าใหพลเมองม

จตใจทเปดกวาง ยอมรบความแตกตาง และยดมนในความจรง (๓) การศกษาจะท าใหพลเมอง

มปญญาในการจ าแนกแยกแยะวาอะไรถก อะไรผด สงใดควรกระท า หรอไมควรกระท า จาก

แนวทางดงกลาวจะท าใหพลเมองสามารถพฒนาตวเองไปสเปาหมายทส าคญทถอไดวาเปน

อดมการณประชาธปไตย กลาวคอ ความยดมนในเสรภาพ ความเสมอภาพ และภราดรภาพ

การทจะพฒนาพลเมองใหเกดการตนรซงจะน าไปสการพฒนาประชาธปไตยแหงการ

ตนรนน ตวแปรทส าคญประการหนงคอ พระสงฆจะตองมบทบาทในการประยกต และน าเสนอ

หลกการเหลานไปสการปฏบตของพลเมองทงในระดบชมชน และสงคม เพราะโดยเนอแทแลว

ประชาธปไตยแหงการตนรจะเกดขนไมไดหากเราไมสามารถทจะพฒนาพลเมองใหเกดการตนร

ซงการตนรนนประกอบดวยลกษณะส าคญ ๒ ประการ คอ ภาวะแหงการตน กบภาวะแหงการร

ค าวา “ร” หมายถง “การทพลเมองมวฒภาวะทสามารถจ าแนกแยกแยะไดวา อะไรควรไมควร

อะไรดอะไรชว อะไรถก อะไรผด อะไรทท าได อะไรทท าไมได” ในขณะทการตนนน เปนภาวะท

พลเมองตนตวตอการความส านกรบผดชอบตอความเปนไปของชมชนและสงคม การตนตวท

พรอมจะเขาไปชวยเหลอเพอนมนษย ความตนตวทพรอมจะปฏบตตามกฎ กตกา และกฎหมาย

พระสงฆจงควรมบทบาทส าคญในการชวยรฐท าหนาทพฒนาพลเมองใหเกดการตนรซง

ผลทจะเกดขนตามมาคอประชาธปไตยแหงการตนร ตวแปรส าคญทจะท าใหพระสงฆสามารถ

เขาไปบทบาทในการท าหนาทชวยเหลอรฐในลกษณะน คอ (๑) รฐจ าเปนทจะตองเปดพนทให

พระสงฆทอยในชมชนตางๆ เขามาชวยรบภาระในการพฒนาพลเมองใหเกดการตนร โดยการ

สนบสนนทงงบประมาณ และองคความรใหมใหแกพระสงฆเพอใหสามารถท าหนาทไดอยางม

ประสทธภาพมากยงขน (๒) พระสงฆจ าเปนทจะตองตระหนกรในบทบาททสอดรบกบวถ

ประชาธปไตยโดยการปรบทศนคต และปรบทศทางการน าเสนอหลกธรรมทเออตอการพฒนา

พลเมองในระบอบประชาธปไตยมากยงขน (๓) มหาวทยาลยสงฆทงสองแหงอาจจะเขามาชวย

เปนผสนบสนนใหเกดกระบวนการเหลาน โดยมรฐใหการสนบสนนงบประมาณ และการวจย

เพอทจะไดปรบปรงแนวทางในการพฒนาเมองของพระสงฆใหมประสทธภาพมากยงขน

๕๗ เรองเดยวกน, น. ๑๓-๑๕.

๒๔๕

ขอสงเกตทนาสนใจในประเดนนคอ ตวอยางทดซงพระสงฆไดเขาไปชวยรฐเขาไป

บทบาทในการเขาไปชวยรฐพฒนาพลเมองในชมชนตางๆ ในสงคมไทยนน มไดเปนเรองท

แปลกใหม หรอไมเคยเกดขนมากอนในสงคมไทย เพราะจากการวจยของพระไพศาล วสาโล

เกยวกบความสมพนธระหวางรฐและพระสงฆในประเดน “ชวยรฐสรางชาต” วา “ในยครชกาลท

๕... รฐมไดมงหมายทจะเขามาควบคมคณะสงฆ และกจการดานศาสนาเพยงเพราะตองการให

เกดความเปนหนงเดยวเทานน หากแตยงมงหมายใหคณะสงฆชวยสงเสรมการสรางชาตในดาน

อนๆ ดวย”๕๘ และประเดนทนาสนใจคอ รปแบบทพระสงฆเขามาชวยรฐอยางเปนทางการนนได

เรมกอในยคน

“การทคณะสงฆสนองนโยบายของรฐอยางปรากฏผลเปนรปธรรมนน

กลาวไดวาเพงปรากฏในสมยของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชร

ญาณวโรรส สาเหตส าคญประการหนงกเพราะมระบบราชการทแผคลม และยด

โยงกบพระสงฆทวราชอาณาจกร ระบบราชการนเองทเปน “มอไม”ใหรฐและ

พระสงฆสามารถผลกดนนโยบายของรฐใหบงเกดผลได ยงกวานน บานเมองก

มระบบราชการของตนซงคขนานกบระบบราชการของคณะสงฆ การประสาน

และผลกนโยบายใหคณะสงฆน าไปปฏบตจงเปนไปไดงายยงขน”๕๙

แนวทางดงกลาวมไดขด หรอยอนแยงกบหลกการในพระธรรมวนยทพระพทธเจาทรง

มงเนนใหพระสงฆยดโยงกบชมชน กบทรฐจะเขามาเปดพนทใหพระสงฆเขารวมพฒนาพลเมอง

ดงกลาวยอมเปนแนวทางทสอดรบกบเจตนารมณของพระพทธเจาอยางชดเจนอยแลว เพราะ

ตวแปรหนงทเหนไดชดทพระพทธเจาทรงพยายามจะตอกย าใหพระสงฆยดโยงกบชมชนคอ

“รปแบบการออกแบบจวร” ทพระองคตรสใหพระอานนทออกแบบจวรใหเหมอนกบคนนาของ

ชาวมคธ “อานนท เธอเหนนาของชาวมคธ ซงเขาพนดนขนเปนคนนาสเหลยม พนคนนาทงดาน

ยาว และดานกวาง... เธอสามารถแตงจวรของภกษทงหลายใหมรปอยางนนไดหรอไม? ”

เจตนารมณของการออกแบบทแทจรงนน พระองคมไดมงเพยงเพราะการเยบผาทไมเปน

ระเบยบ หรอโจรไดลกขโมยผาของพระภกษ แตการทใหออกแบบจวรยดโยงกบผนนาของชาว

มคธกทรงหวงทจะใหพระสงฆสมพนธกบชมชน ยดโยงกบชมชนทพระสงฆไดอยอาศยปจจย ๔

๕๘ พระไพศาล วสาโล, พทธศาสนาไทยในอนาคต: แนวโนมและทางออกจากวกฤต, (กรงเทพฯ:

มลนธสดศร-สฤษดวงศ, ๒๕๔๖), น. ๖๖. ๕๙ เรองเดยวกน, น. ๖๘.

๒๔๖

จากชมชน แลวทรงมงหวงใหพระสงฆสนองตอบชมชนดวยการพฒนาพลเมองในชมชนตางๆ

ดงทพระพรหมคณาภรณไดมองถงความสมพนธระหวางรฐกบคณะสงฆในบทบาททพระสงฆ

เขาไปชวยรฐพฒนาพลเมองวา

“ในเมอพระสงฆปฏบตชอบ ไดท าหนาทเผยแพรสงสอน

ประชาชนใหรอะไรดอะไรชว อะไรถกอะไรผดแลว ประชาชนมศลธรรม ม

คณภาพจตด มปญญาเจรญงอกงาม และกอยรวมกนดวยด การปกครอง

ไดผลดในแงน กเปนการทถกตอง สวนการปกครองใหงายโดยวตถประสงค

เพอประโยชนสวนตน เรากลาวไดวาพระพทธศาสนาหรอพระสงฆเปน

เครองมอแสวงหาผลประโยชน แตถาปกครองใหงายโดยทวาใหประชาชนไดม

ความรมเยนเ ปนสขอย ในศลธรรม ก ถอวา เ ปนการปกครองทอาศย

พระพทธศาสนา อาศยหลกธรรม อาศยคณะสงฆโดยทางทชอบเพอเปนเครอง

เอออ านวยประโยชนสขแกประชาชน กมเขตแดนกนอยระหวางการทวาเปน

เครองมอหาผลประโยชน หรอเปนเครองมออ านวยสข การทวาเปนสงเกอกล

ในการปกครอง ไมจ าเปนจะตองถอวาเปนเจตนารายทจะเปนเครองมอเสมอ

ไป”๖๐

สรปวา การพฒนาระบอบประชาธปไตยของไทยใหยงยนนน จ าเปนอยางยงทจะตอง

พฒนาพลเมองใหรบกบวถประชาธปไตย โดยการพฒนาลกษณะทส าคญของพลเมอง เชน การ

มจตส านกสาธารณะตอสวนรวม การเคารพความแตกตาง กฎกตกา กฎหมาย และกฎเกณฑ

ของสงคม การรบผดชอบตอตวเองและสงคม และการใชแนวทางสนตวธในการจดการกบความ

ขดแยงและความรนแรงทเกดขนในชมชนและสงคม

พระพทธศาสนาจงควรเปนทางเลอกทส าคญประการหนงในการทจะเขามาชวยรฐเพอ

เสรมแรงการพฒนาพลเมองโดยเรมตนจาก “คนด” ไปส “การเปนพลเมองทด” ทงน

พระพทธศาสนามจดเดนทส าคญในฐานะมหลกการ และแนวทางทเออตอการพฒนาพลเมอง

เชน หลกศล ๕ หลกทศ ๖ และหลกสงคหวตถ พระสงฆในฐานะเปนพลเมองของรฐจ าเปน

จะตองเขามารวมมอกบรฐในการอธบาย และตความหลกการเหลานไปสภาคปฏบตอยางเปน

๖๐ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), รฐกบพระพทธศาสนาถงเวลาช าระลางแลวหรอยง, พมพครง

ท ๔ (กรงเทพฯ: สหธรรมก จ ากด, ๒๕๓๙), น. ๒๔-๒๕.

๒๔๗

รปธรรม และน าหลกการเหลานนไปรวมพฒนาพลเมองในชมชนตางๆ ใหสามารถอยรวมกน

อยางสนตสขตามหลกการทพระพทธเจาทรงย าวา “พฒนาประโยชนตน ประโยชนของญาต

และเผยแผพระพทธศาสนาเพอประโยชนของชาวโลก”

๔.๔ บทบาทในการใชสทธวพากษวจารณนกการเมองและนโยบายแหงรฐ

เราไมสามารถกนพนททางศลธรรมออกจากพนททางการเมอง หากเราจะนบวา

พนททางการเมองเรมตนเมอวนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๕ ตามการอธบายของคกฤทธ

ปราโมทยทวา ชนชนปกครองพยายามกนพนทของศาสนาอนเปนสญลกษณของศลธรรมออก

จากพนททางการเมองอยางเปนทางการตงแตบดนนเปนตนมา ความจรงเปนสงทเปนไปไมได

เพราะจะท าใหพนททางการเมองปลอดจากพลงศลธรรม เพราะเมอใดทการเมองปลอดจากพลง

ศลธรรม การเมองนนมงไปสการเอารดเอาเปรยบ และท ารายซงกนและกน การแยงชง

ผลประโยชนและความตองการโดยไรเมตตากรณาตอเพอนมนษย ขาดหรโอตปปะ เกดการ

ทจรตคอรรปชน ใชวาจาสอเสยด ทมแทง จนน าไปสการเกลยดชงซงกนและกนมากยงขน

ดวยเหตผลดงกลาวขางตนนน พระสงฆในฐานะเปนตวแปรส าคญในการศกษาธรรม

ปฏบตธรรม และน าหลกธรรมไปเผยแผแกกลมคนทวไป รวมไปถงนกการเมองเพอใหเกดผลใน

เชงของการรกษาธรรม เพอใหธรรมรกษานกการเมองทท าหนาทในการบรหารบานเมองอยางม

ธรรมาภบาล ฉะนน บทบาทหลกประการหนงของพระสงฆคอการเทศน หรอ “เทศนาทาง

การเมอง” เพอใหเกดผลในเชงบวกตอการมหรโอตตปปะตอการทจรตคอรรปชน และท าลาย

ประหตประหารซงกนและกนในทางการเมอง อนน าไปสความขดแยงและความรนแรงดงท

เกดขนในสงคมไทยในชวง ๑๐ ปทผานมา

อยางไรกตาม การท าหนาทของพระสงฆตอการแสดงธรรมทางการเมองนน ในบาง

สถานการณไดกอใหเกดความไมพงพอใจแกนกการเมองดงเชนทพระสงฆไดวพากษวจารณ

การด าเนนนโยบาย และการปฏบตหนาทของอดตนกการเมองทานหนง แตบทสรปทเกดขนก

คอ อดตนกการเมองดงกลาวไดออกมาตงค าถามตอการท าหนาทของพระสงฆวา “การเลน

การเมองไมใชกจของสงฆนน และหากประสงคจะเลนการเมองควรสละจวรตงพรรคเพอลง

สมครรบเลอกตง” จงท าใหพระสงฆจ านวนหนงตองออกมาตงขอสงเกตตออดตนกการเมองวา

““รฐบาลแขงเกนไป พอพระจะเทศน กไลใหทงจวร” โดยพระศรปรยตโมล (สมชย กสลจตโต)

ไดชวา

๒๔๘

"หลกส าคญของประชาธปไตย คอการตองมศลธรรม การท

พระสอนศลธรรมนกการเมอง กเพอท าใหการเมองดขน ถอเปนการ

วางรากฐานทางการเมอง เพราะถาศลธรรมไมด การปฏรปการเมองก

ไมไดผล มองคกรอสระมาตรวจสอบกท าอะไรไมได เพราะคนไมม

หรโอตตปปะ (ความละอายตอบาป) การเมองไมมศาสนามนกหายนะ

และพระกตองสอนการเมองถกตองใหกบประชาชน มฉะนนจะท าใหม

การคอรรปชนอยางสมบรณแบบ นโยบายประชานยมกอยาสดโตง

มากนก ถาวางรากฐานได ประชาธปไตยกจะเขมแขง เหมอนอยาง

อนเดย รฐธรรมนญใชมาเปนระยะเวลานานมากแลว คนมความตนตว

ทางการเมอง ไมมการซอเสยง เพราะการเมองของเขาพฒนามาจาก

ศลธรรม”๖๑

ในขณะทพระกตตศกด กตตโสภโณ ประธานคณะกรรมการกลมเสขยธรรมตง

ขอสงเกตตอการหามพระเทศนวพากษวจารณการปฏบต และนโยบายทางการเมองของ

นกการเมองวา

“ในระบอบประชาธปไตย เราควรจะไวใจหรอไม หากบคคลผ

นน บกพรองทางศลธรรม หากมการหามพระเทศนเพราะเกยวกบ

การเมอง กจะน าไปสประเดนอนๆ การใชพระพทธธรรมจะถก

แทรกแซง การท าหนาทผเสยสละถกเปลยนด าเปนขาวดวยวาทกรรม

ทไมรบผดชอบ ถายงเปนอยางน ตอไปสงคมจะเหลอแตผผลต

ผบรโภค ผคาก าไร ดงนน ในการเลอกตงในอนาคต ศาสนกชนท

พยายามรกษาพระพทธศาสนา ตองแสดงพลงวา เราจะปลอยใหกลม

คนทสนบสนนอบายมข ตระบดสตย เปลยนด าเปนขาวใหควรไดรบ

ความไววางใจมาท างานอกหรอไม”๖๒

๖๑ พระศรปรยตโมล, พระสงฆควรพดเรองการเมองหรอไม, นสพ.ขาวสด ฉบบวนท ๒๗ กรกฎาคม

พ.ศ. ๒๕๔๗ ปท ๑๔ ฉบบท ๔๙๘๙

๖๒ พระศรปรยตโมล, พระสงฆควรพดเรองการเมองหรอไม, นสพ.ขาวสด ฉบบวนท ๒๗ กรกฎาคม

พ.ศ. ๒๕๔๗ ปท ๑๔ ฉบบท ๔๙๘๙

๒๔๙

ประเดนเดยวกนน นธ เอยวศรวงศไดตงขอสงเกตตอการเทศนวพากษวจารณ

นกการเมองของพระสงฆวา

“...พระในสงคมไทยไดรบความเคารพนบถอและเชอฟงมาก

อ านาจทางวฒนธรรมของพระจงมสง... เราไมอาจแยกอ านาจทาง

ศลธรรมออกไปจากอ านาจทางการเมองหรอเศรษฐกจหรออะไรอนได

เชนเดยวกบการแยงอ านาจทางการเมองกมมตทางศลธรรมแฝงอย

อยางส าคญ (ทการเมองไทยแยอยางนกเพราะมตนมนแทบไมไดแฝง

อยเลย) เนองจากกตกาทางกฎหมายหรอแรงกดดนทางสงคมอยาง

เดยวไมเพยงพอ เปนตนวาการไมซอเสยงไมไดเกดจาก กกต. ท

เขมแขงเพยงอยางเดยว แตเกดจากความเลอมใสสงทถกตองและเปน

ธรรมซงเปนความรสกทางศลธรรมทงของคนซอและคนขายดวย

เหตดงนน พระจงควรยงเกยวกบการเมองอยางยง แตยงเกยวเพอ

น าเอาธรรมะเขาไปสการเมอง เชนเดยวกบพระควรยงเกยวกบการท า

ธรกจ, การสอสาร, การบรโภค, การพลงงาน, การศกษา,

ศลปวฒนธรรม, กามารมณ หรอความสมพนธทางสงคมทกชนด ฯลฯ

เพราะทงหมดเหลานนลวนมมตทางศลธรรมทเราควรพจารณาทงสน

ความเสอมโทรมของสงเหลานนในเมองไทยนนสวนหนงกมาจากการท

เราตดมตทางศลธรรมออกไปโดยสนเชง และพระไมคอยยอมเขาไปยง

เกยวกบสงเหลานนเอาเลย เทศนาของทานจงลอยอยในสญญากาศ

ฟง "เอาบญ" โดยไมสามารถเอาไปใชเพอใหเกดบญทแทจรงขนได...

ผมคดวาพระควรยงเกยวใหมากกบการเมองและเร องอนๆ ในเชง

สงคม แตตองมสตก ากบวายงท าไม แลวจงจะรวาควรยงอยางไร”๖๓

ค าถามคอ ในประเดนน เราจะหาเกณฑใดมาตดสนการท าหนาทดงกลาวของพระสงฆ

วาสอดรบกบพระธรรมวนย หรอหลกการอนๆ ทสอดรบกบกฎหมายรฐธรรมนญ หรอประกาศ

ของมหาเถรสมาคม เมอวเคราะหหลกการทปรากฏในพระไตรปฎกจะพบประเดนทนาสนใจวา

พระพทธเจาเคยเทศนกบพระภกษโดยอางองกรณพระเจาอชาตศตรยกทพไปตแควนกาส พระ

๖๓ นธ เอยวศรวงศ, พระกบการเมอง, มตชนรายสปดาห วนท ๖ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ ปท ๒๔

ฉบบท ๑๒๕๑ หนา ๓๖.

๒๕๐

เจาปเสนทโกศลไดยกทพไปปองกน แตประสบพายแพกลบมาวา “ภกษทงหลาย วนนพระเจา

ปเสนทโกศล ทรงแพมาแลวอยางน จะบรรทมเปนทกขตลอดคนน” และอาศยเหตจากการพาย

แพสงครามเทศนสอนพระสงฆและพทธบรษท เปนคตเตอนใจวา “ผชนะยอมกอเวร ผแพยอม

นอนเปนทกข บคคลละความชนะและความแพเสยแลว จงสงบระงบ (เวร) นอนเปนสข” แตเมอ

รบกนอกครง พระเจาปเสนทโกศลทรงประสบชยชนะบาง พระพทธองคตรสวา “คนพาลยอม

ส าคญวาเปนสข เมอบาปยงไมใหผล ถาบาปใหผลเมอใด คนพาลยอมไดรบทกขเมอนน ผฆา

ยอมถกฆาตอบ ผชนะยอมไดรบการชนะตอบ ผดายอมถกดาตอบ ผโกรธยอมไดรบการโกรธ

ตอบ เพราะความหมนเวยนแหงกรรม”

การเทศนาทางการเมองของพระพทธศาสนานน ยอมสงสญญาณไปถงคกรณทงสองท

พยายามรบเพอแยงชงผลประโยชนและความตองการ จากแนวทางดงกลาว หากพระสงฆ

สามารถเทศนาวพากษวจารณนกการเมอง หรอผปกครองรฐดวยใจทเปนกศล ใชหลกเมตตา

มโนกรรม เมตตาวจกรรม และเมตตากายกรรม ไมสอเสยด หรอกอใหเกดความเสยหาย และ

ท าใหผอนเกลยดชงนกการเมอง โดยมจดมงหมายเพอสอแสดงใหนกการเมองไดตระหนกรถง

พฤตกรรมทเหมาะสม และด าเนนนโยบายทเปนไปเพอประโยชนของพลเมองยอมเปนสงท

พระสงฆสามารถทจะท าได โดยเฉพาะอยางยง หากพระสงฆสามารถใชหลกทศ ๖ ในการ

วพากษวจารณ เพอใหการแนะน า หามปรามจากความชว ใหตงมนอยในความด อนเคราะห

ดวยน าใจอนงาม ใหฟงสงทไมเคยฟง และบอกทางสวรรคให บนฐานของ “อนปวาโท อนฆาโต”

คอ “การไมโจมต และการไมบฑา”

นอกจากน กฎหมายรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา ๕๐ ไดเปดชองทาง

เอาไววา “บคคลยอมมเสรภาพในทางวชาการ การศกษาอบรม การเรยนการสอน การวจย และ

การเผยแพรงานวจยตามหลกวชาการ ยอมไดรบการคมครอง ทงน เทาทไมขดตอหนาทของ

พลเมอง หรอศลธรรมอนดของประชาชน” ฉะนน แมวามหาเถรสมาคมไดออกค าสงเรองหาม

พระภกษสามเณรเกยวของกบการเมอง พ.ศ. ๒๕๓๘ ไวในหนงสอแถลงการณคณะสงฆ เลม

๓๘ ตอนท ๑ วนท ๒๕ มกราคม พ.ศ.๒๕๓๘๖๔ ในขอท ๗ วา “หามพระภกษสามเณรรวม

อภปราย หรอบรรยายเรองเกยวกบการเมอง ซงจดตงขนทงในวดหรอนอกวด” แตหากพระสงฆ

๖๔ นพนธ ศรตระกล, “ความสมพนธระหวางพระสงฆกบนกการเมองทองถนในระบบการ

เลอกตง : กรณศกษาเขตเทศบาลนครเชยงใหม”, วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชา

การเมองและการปกครอง มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๙), ภาคผนวก ง หนา ๗๖.

๒๕๑

เทศนาวพากษวจารณบนฐานของเจตนาทดอนจะกอใหเกดผลในเชงบวกตอนกการเมองและ

นโยบายสาธารณะ เชอมนวา การกระท าดงกลาวยอมมนยทสอดคลองทงกบธรรมวนย

กฎหมายรฐธรรมนญ และค าสงมหาเถรสมาคม

สรปแลว พระสงฆในสงคมไทยจงควรมบทบาทส าคญในการทจะเทศนาเพอ

วพากษวจารณพฤตกรรมของนกการเมอง รวมถงนโยบายสาธารณะ เพอใหนกการเมองและ

นโยบายสาธารณะไดรบการตรวจสอบความโปรงใส และประสทธภาพรวมถงความส าเรจของ

โครงการตางๆ ดงทพระราชปญญาเมธ (สมชย กสลจตโต) พยายามจะเนนในประเดนของการ

วพากษวจารณเกยวกบประเดนทางการเมองวา

“พระสงฆเปนคนไทย ยงไมบรรลธรรม โดยพนฐานยงเปน

ปถชน มรก มโลภ โกรธ หลง เพราะฉะนน การทจะพดเรองการเมองก

เ ปนไปเพอภกด และปกปองสถาบนทงสาม คอ ชาต ศาสนา

พระมหากษตรย แตพดในฐานะคนทเปนคนไทย พระจงมสทธทจะพด

ในหลวงฯ เคยตรสวา ขอใหสทธทจะวจารณการเมองหนอย เพราะใน

ฐานะททานเปนคนไทย ถงแมทานจะเปนประมข อยเหนอกฎหมาย

อยเหนอการเมอง แตทานกเปนมนษยคนหนง จงขอสทธวจารณ

การเมอง นเปนเรองสทธ สทธและหนาทของพระสงฆทางการเมอง

ตองอยภายใตกฎหมายรฐธรรมนญ รฐธรรมนญระบวา พระไมมสทธ

เลอกตง แตสทธในการพด การแสดงออกไมมหามไว ดวยเหตน

พระสงฆจงมสทธในการพดทางการเมอง”๖๕

สอดรบกบแนวทางทชาญณรงค บญหนนทสนบสนนใหพระสงฆแสดงบทบาทนวา

“พระสงฆนาจะด ารงอยในฐานะผวพากษวจารณทางการเมองและจรยธรรมของรฐเปนหลก ซง

ถาจะใหมประสทธภาพภาพจรงๆ บทบาทในการวพากษวจารณจรยธรรมของรฐตองท าในระดบ

ทเปนทางการ สวนการท าในระดบปจเจกบคคลนนจะมผลเฉพาะเมอปจเจกบคคลมบารมมาก

พอ”

๖๕ วฒนนท กนทเตยน, พระสงฆกบการเมอง: แนวคดและบทบาทในสงคมไทยปจจบน, น.

๑๕๒.

๒๕๒

ค าถามมวา ปจจย หรอตวแปรทจะน าไปสการพฒนาบทบาทนใหเกดขนในสอง

ทศวรรษหนานนควรเรมตนจากประเดนอะไรบาง? ผวจยมองวา นาจะตองมองคประกอบท

ส าคญอยางนอย ๔ ประการ ดงตอไปน

(๑) ประเดน (Issues) ในการวพากษวจารณรฐตองชดเจน ไมวาจะเปนประเดน

สวนตวของนกการเมอง หรอผน าทางการเมองทขาดคณธรรมจรยธรรม แลวประพฤตผด

บดเบอนตอการใชอ านาจหนาทเกนกรอบของกฎหมายและศลธรรม รวมไปถงการท

นกการเมอง ผน า หรอรฐด าเนนนโยบายสาธารณะแลวสรางผลเสยตอประชาชน ชมชน สงคม

และประเทศชาต

(๒) ความรความเขาใจ (Understanding) ของพระสงฆ หรอสถาบนสงฆ พระสงฆ

จ าเปนตองศกษา และเรยนรกลไกการท างานของรฐหรอนกการเมอง เพอทจะไดเขาใจ

กระบวนการท างาน การด าเนนนโยบายสาธารณะ รวมไปถงผลกระทบทงในเชงลบและเชงบวก

เมอไดขอมลเปนทประจกษชดแลว ยอมสามารถทจะวพากษวจารณผลเสยทจะเกดได

(๓) ความสามารถในการทจะสอสารทางการเมอง (Political Communication)

พระสงฆจ าเปนตองเรยนร และมทกษะในการสอสารทางการเมอง โดยเขาใจวธการและ

กระบวนการสอสารทงระบบตามหลก SMCR กลาวคอ (๑) ผสง (Source) ตองเปนผทมทกษะ

ความช านาญในการสอสาร โดยมความสามารถในการเขารหส (encode) เนอหาขาวสาร มเจต

คตทดตอผรบเพอผลในการสอสาร มความรอยางดเกยวกบขอมลขาวสารทจะสง และควรจะม

ความสามารถในการปรบระดบของขอมลนนใหเหมาะสมและงายตอระดบความรของผรบ

ตลอดจนพนฐานทางสงคม และวฒนธรรมทสอดคลองกบผรบดวย (๒) ขอมลขาวสาร

(Message) เกยวของทางดานเนอหา สญลกษณ และวธการสงขาวสาร (๓) ชองทางในการ

สง (Channel) หมายถงการทจะสงขาวสารโดยการใหผรบไดรบขาวสารขอมลโดยผานประสาท

สมผสทง 5 หรอเพยงสวนใดสวนหนง คอ การไดยน การด การสมผส การลมรส หรอการได

กลน (๔) ผรบ (Receiver) ตองเปนผมทกษะความช านาญในการสอสารโดยมความสามารถ

ใน ‚การถอดรหสสาร‛ (decode) เปนผทมเจตคต ระดบความร และพนฐานทางสงคม

วฒนธรรม เชนเดยวหรอคลายคลงกนกบผสงสารจงจะท าใหการสอความหมายหรอการสอสาร

นนไดผล

(๔) การเปดใจ (Open Mind) รบฟงจากรฐ ผน า หรอนกการเมอง นกการเมอง

ควรเปดพนท หรอเวทใหพระสงฆไดมโอกาสไดน าเสนอ หรอเสนอแนะขอคดเหนทงในเวทท

เปนทางการและไมเปนทางการ เพราะพระสงฆในอกบทบาทหนงหมายถงพลเมองของชาต

๒๕๓

เชนเดยวกบประชาชนกลมอนๆ การทพระสงฆอยในพนทตางๆ ของชมชน ยอมมโอกาสไดรบ

ฟงขอคดความเหนจากประชาชนทเขาไปเกยวของ และปรบทกขกบพระสงฆ เพราะประชาชน

บางกลมไมมศกยภาพ หรอพลงการตอรองเพยงพอในการทจะสอสารกบนกการเมอง ฉะนน

นกการเมองอาจจะใชจงหวะ และโอกาสดงกลาวรบฟง เพอใหพระสงฆไดสะทอนมมมอง

เกยวกบการบรหาร และการจดการรฐ อนจะเกดผลตอการน าแงมมเหลานนไปปรบใชในการ

บรหารใหมประสทธภาพตอไป ดงนน พระสงฆอาจจะเขาไปน าเสนอทงในสภาตางๆ ไมวาจะ

เปนเศรษฐกจ สภาวฒนธรรม หรอสภาชมชนกได ทงน ขนอยกบการทรฐจะจดวางบทบาท

พระสงฆใหเหมาะกบสภาใดสภาหนง

๕.๕ บทบาทในการชมนมเพอเรยกรองความตองการทางการเมอง

ผวจยจ าเปนตองตกรอบการน าเสนอเอาไวในเบองตนวา การชมนมทางการเมอง

และการประทวงทางการเมองนน ผวจยจะอธบายใน ๓ กรอบใหญๆ คอ (๑) ประเดนท

เกยวของกบผลกระทบทพระสงฆไดร บผลกระทบจากรฐทสงผลตอความอย รอดของ

พระพทธศาสนา (๒) ประเดนทเกยวกบการทรฐ ผน า และนกการเมองมพฤตกรรมทฉอฉล

ทจรต วปรตจากศลธรรมอนดงาม และการด าเนนนโยบายสาธารณะทสงผลในเชงลบตอชมชน

สงคม และประเทศชาต (๓) ประเดนทเกยวของกบการทพระสงฆบางกลมเขารวมชมนมทาง

การเมองในประเดนทเปนขอขดแยงระหวางพรรคการเมองจนน าไปสการแบงฝกแบงฝายอยาง

ชดเจน

เมอวเคราะหพฒนาการของการประทวงซงเปนปฏบตการโดยการไมใชความรนแรง

ในประวตศาสตรของพระพทธศาสนาตอผน าทางการเมองนน ไดเคยมการเปดพนทใหปฏบต

และมการปฏบตใน ๓ กรอบมาแลวตงแตอดต คอ วนย ประเพณ และกฎหมาย ดงจะเหนได

จากแผนภม

๒๕๔

ในปลายสมยพระนารายณ ตามค ารายงานของบาทหลวงฝรงเศสคนหนง ภกษสงฆทเมองลพบรไดจดเดนขบวนประทวง ตอนโยบายการเปดประเทศใหทหารฝรงเศส และแสดงทาทไมเหนดวยตอการเปดพนทใหศาสนาอนๆ เขามาเผยแผศาสนา

การคว าบาตรของพระสงฆ (นกกชชยกมม)

โดยการคว าบาตรของพระสงฆนนมทมาจาก

ศพทในจลวรรคพระวนยปฎก ทกลาวถงการ

ทพระพทธ เจาทรงอนญาตใหพระสงฆ

สามารถมมตลง โทษคว าบาตรอบาสก

อบาสกาไดเพอใหมสตส านกผดในความผดท

กระท าตอพระพทธศาสนา การคว าบาตร

ในทางพระวนยจงถอเปนการตกเตอนดวย

ความปรารถนาด

วนย

Principle

ร ฐ ธ ร ร ม น ญ แ ห ง ร า ช อ าณ า จ ก ร ไ ท ย

พทธศกราช 2550 มาตรา 63 บญญตวา

“บคคลยอมมเสรภาพในการชมนมโดยสงบ

และปราศจากอาวธ การจ ากดเสรภาพตาม

วรรคหนงจะกระท ามได เวนแตโดยอาศย

อ านาจตามบทบญญตแหงกฎหมาย เฉพาะใน

กรณการชมนมสาธารณะ และเพอคมครอง

ความสะดวกของประชาชนทจะใชทสาธารณะ

หรอเพอรกษาความสงบเรยบรอยในระหวาง

เวลาทประเทศอยในภาวะสงคราม หรอใน

ระหวางเวลาทมประกาศสถานการณฉกเฉน

หรอประกาศใชกฎอยการศก”

กฎหมาย

Law

ประเพณ

Tradition

พระวนย ประเพณ

และกฎหมาย

รฐธรรมนญทเปด

พนทเกยวกบการ

ประทวง

๒๕๕

จากแผนภมดงกลาวนน สามารถเหนประเดนของการประทวงทเคยเกดขนแลว และ

แนวโนมทเกดขนแลวในปจจบน และในอนาคตอยางตอเนอง ไมวาจะเปนการประทวงตอการใช

อ านาจพระพทธเจาและพระสาวกตอพระเจาปเสนทโกศล การประทวงตอการด าเนนนโยบาย

ทางการเมองทกระทบตอความตงมนของพระพทธศาสนาตอพระนารายณมหาราช การประทวง

ของพระสงฆตอการปรบแกกฎหมาย การประทวงตอผน าทางการเมองตอกรณสมเดจพระ

พฒาจารย (อาจ อาสภะมหาเถระ) การประทวงของพระสงฆรวมกบกลมชาวนา หรอแมกระทง

การประทวงเพอใหบรรจพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต และประเดนทนาสนใจคอ ใน

ยคปจจบนน กฎหมายรฐธรรมนญ พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๖๓ ไดเปดพนทใหพลเมองประชาชน

ชมนมโดยสนตวธ

อยางไรกตาม แมในอดตทผานมา รปแบบการประทวงจะยดโยงเกยวกบ

ผลประโยชนทมงปกปอง และสงเสรมพระพทธศาสนา แตในอนาคตแนวโนมทจะเกดมาก

ยงขนคอ การประทวงตอด าเนนนโยบายแหงรฐการสนบสนนกจกรรมและความเชอทางศาสนา

ของกลมพระสงฆทมความเชอแบบศาสนานยมผนวกกบความเปนชาตนยมทมงเนนความเปน

ศาสนาและเผาพนธเดยวดงทเกดขนในประเทศศรลงกาทเนนแนวทาง “Singhalese Only” วา

"ธรรมยทธเพอปกปองศาสนาพทธและชนชาตสงหล”

คณะพระภกษ ซงเปนสถาบนทไดรบความเคารพอยางสงจากชาวพมา ประกาศ "ปฐม

นคหกรรม" ไมรบบณฑบาตจากผทเกยวของกบรฐบาลทหารพมา ทหาร และครอบครว และ

เรยกรองใหทางการพมา ขอโทษองคกรสงฆอยางเปนทางการภายในวนท ๑๗ กนยายน แต

ไมไดรบการตอบสนอง ภกษสงฆจงเรมเขารวมการประทวงดวย ตงแตวนท ๑๘ กนยายน เมอ

รวมผประทวงแลวมากกวา 1 แสนคน การประทวงตอตานรฐบาลเผดจการครงนจงนบวาเปน

การประทวงตอตานครงใหญทสดตงแตการประทวงเมอป พ.ศ. ๒๕๓๑ ซงมผเสยชวตกวา

๓,๐๐๐ คน ในการใชก าลงทหารเขาสลายการประทวง

จดเดนของการด าเนนกจกรรมทางการเมองในลกษณะน อาจจะกอใหเกดผลดตอ

พระพทธศาสนาและสงคมโดยรวมดงทพระสงฆประเทศพมา และกมพชาพยายามจะ

ด าเนนการคอ การคว าบาตรตอนกการเมองททจรต คอรปชน และไมสนใจตอความสขความ

ทกขของประชาชนในประเทศและสงคม เพอใหนกการเมองมความยบยงชงใจและเกรงกลวตอ

การประทวงดงกลาว นอกจากนน การประทวงอาจจะท าใหเกดผลดตอการยบยงนโยบายแหง

๒๕๖

รฐทรฐพยายามจะตดสนใจด าเนนการโดยขาดกระบวนการสรางการมสวนรวมจากพระสงฆและ

ประชาชน

กลมคนจ านวนมากอาจจะมทศนคตตอพระสงฆทด าเนนการประทวงในเชงลบ

แตถงกระนน หากประเดนการประทวงเปนประเดนทเกยวของกบสถานการณบานเมองและ

พระพทธศาสนา เชน การเรยกรองใหบรรจพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต และการ

ประทวงการน าเบยรเขาตลาดหน กลมคนตางๆ มทาททเปนไปในเชงบวกตอประเดนการ

ประทวงในลกษณะน แมวาบางสวนอาจจะมองประเดนเรองความเหมาะสมดงทพระคร

ปลดสมพพฒนวรยาจารย (สเทพ) ไดชประเดนวา

“ชาวพทธใชวฒนธรรมชาวพทธไปพดคยกบผทไดรบการศกษาจาก

ตะวนตก จงพดกนคนละภาษา ท าใหสอสารกนล าบาก หากจะมองวา ท าไม

พระสงฆจงออกจากวดเขาไปนอนในโลงรอวนตาย อาจจะมองวาทานท าเกน

เหต แตหากศกษาใหด ทานอาจจะมอง เหนวาภยอนตรายก าลงคบคลานเขา

มาใกล จนทนอยไมได ตองออกมาเคลอนไหว เหมอนมดออกจากรงเพราะ

รวาจะมฝนตกหนกเปนตนซงเปนสญชาตญาณอยางหนง พระสงฆถกสงคม

ลดรอนสทธ ลดบทบาท ลดสถานะลงมากเกนไป ถาขนทนอยเฉยอาจจะถก

รกรานมากขน จงตองออกมาเรยกรองเพอท าใหสงคมเหนวาพระยงมตวตนอย

ในสงคม”๖๖

แตประเดนการประทวงทถอไดวา ท าใหเกดการตงขอสงเกตอยางรนแรงตอพระสงฆ

ในสงคมไทย คอ “การชมนมประทวงทางการเมองกบกลมคนทเรยกตวเองวาเสอเหลองและเสอ

แดง” กจกรรมการประทวงเชนนน อาจจะท าใหกลมคนบางกลมตงค าถามตอความเหมาะสมได

เชนกน เพราะอาจจะขดกบภาวะของความเปนสมณะ ซงหมายถงการเปนผสงบ ทไมกลาวราย

การไมท ารายดวยรางกายและค าพด ดงเชนประมวล เพงจนทร ตงขอสงเกตวา “การประทวง

มกมความหมายในเชงกอใหเกดความรมรอน เชน การกดดนคนอนใหท าตามทเราตองการดวย

การท าตวเองใหล าบากเปนทกข มนกสรางความรมรอนแกทงเขาและเรา ซงไมเหมาะแกภาวะ

๖๖สมมนาทางวชาการเรอง “พระสงฆกบการเมอง” ศนยพทธศาสนศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เมอวนท ๒๒ มถนายน ๒๕๕๐ ณ หองประชม ๗๐๗ อาคารบรมราชกมาร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

๒๕๗

ของพระสงฆทเปนผสงบสนต มเมตตาธรรม มงขดเกลาจตใจใหพนจากความรมรอนของโลภ

โกรธ หลง”๖๗

ในขณะทสมเดจพระมหารชมงคลาจารย๖๘ เจาอาวาสวดปากน าภาษเจรญ ให

ค าตอบทคอนขางชดเจนวา “การทพระสงฆไดไปเขารวมเคลอนไหวทางการเมอง ถอเปนเรอง

ไมเหมาะสม ดวยบทบาทของพระสงฆไมควรเกยวของกบการเมองทงสน เรองนไดออกเปน

ค าสงมหาเถรสมาคม หามพระภกษสามเณรเกยวของกบการเมอง ซงประกาศใชตงแต พ.ศ.

๒๕๓๘ เปนตนมา ดงนน ไมควรไปละเมดกฎระเบยบ ทส าคญ ประชาชนจะตเตยนและเสอม

ศรทธาในสถาบนสงฆ”

บทสรปดงกลาวสอดรบกบสมเดจพระวนรต๖๙ รกษาการเจาคณะใหญคณะธรรมยต

และกรรมการมหาเถรสมาคมทมองวา “การทพระสงฆจะไปรวมชมนมในทางการเมอง ไมวาจะ

เปนกลมใดกตาม ยอมไมเหมาะสมอยางยง ดวยมระเบยบมหาเถรสมาคมก าหนดชดเจนหาม

พระสงฆย ง เกยวกบการเมอง ” ดร.อ านาจ บว ศ ร๗๐ รองผอ านวยการส านกงาน

พระพทธศาสนาแหงชาตไดยนยนในประเดนเดยวกนนวา “ ระเบยบมหาเถรสมาคมระบไว

ชดเจนหามพระสงฆยงเกยวการเมอง หากพระสงฆรปใดละเมด เจาคณะผปกครองสามารถ

เรยกไปตกเตอน หากยงไมเชอฟง จ าเปนตองโทษทางพระธรรมวนย ถายงไมเชอฟงอก

สามารถขบออกจากวดได อยางไรกตาม เมอไปอยวดอน ยงมพฤตกรรมดงกลาวอก กจะถกขบ

ออกจากวดอก สดทายกจะกลายเปนพระเรรอน และจะตองลาสกขาในทสด”

๖๗ อางใน สรพส ทวศกด, พระสงฆท าไมตองแดง, น. ๑๒๒.

๖๘ วนท 28 มนาคม พ.ศ. 2553 ปท 19 ฉบบท 7059 ขาวสดรายวน มองพระสงฆ-สามเณร กบการชมนมทางการเมอง http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid=TUROaWRXUXdNVEk0TURNMU13

๖๙ วนท 28 มนาคม พ.ศ. 2553 ปท 19 ฉบบท 7059 ขาวสดรายวน มองพระสงฆ-สามเณร กบ

การชมนมทางการเมอง hวนท 28 มนาคม พ.ศ. 2553 ปท 19 ฉบบท 7059 ขาวสดรายวน มองพระสงฆ-

สามเณร กบการชมนมทางการเมอง

http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid=TUROaWRXUXdNVEk0TURNMU13ttp://www.kha

osod.co.th/view_news.php?newsid=TUROaWRXUXdNVEk0TURNMU13 ๗๐ วนท 28 มนาคม พ.ศ. 2553 ปท 19 ฉบบท 7059 ขาวสดรายวน มองพระสงฆ-สามเณร กบ

การชมนมทางการเมอง

http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid=TUROaWRXUXdNVEk0TURNMU13

๒๕๘

พระมหาวฒชย วชรเมธ แมจะไมตดสนวาการประทวงทางการเมองผดหรอไม แต

ไดตงขอสงเกตวาพระสงฆควรวางตนเปนกลางหากจะออกมาเคลอนไหว “การทพระสงฆ

ออกมาเคลอนไหว อาตมาอยากใหวางตวเปนกลาง เรยกรองความสงบสนต จากทกฝายจากทง

รฐบาลและกลมผชมนมเอง” ถงกระนน ทานเองไมไดสรปประเดน “ความเปนกลาง” หมายถง

พระสงฆไมควรออกมารวมชมนมกบกลมตางๆ เพอเรยกรองความตองการทางการเมองหรอไม

เมอศกษาจากงานวจยจ านวนหนง เชน การมสวนรวมทางการเมองของสถาบนสงฆ

ไทยของ ดร.กตตทศน ผกาทอง๗๑ ความเหนของพระสงฆในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอทม

การชมนมทางการเมองของพระสงฆ ของนายปรชา บญทว๗๒ พระสงฆกบสทธการมสวนรวม

ทางการเมองไทย: กรณศกษาพระสงฆอ าเภอโนนสะอาด จงหวดอดรธาน ของ ดร.สพตรา

จตตเสถยร๗๓ และพระสงฆไทย:ความเชอและบทบาททางการเมองในปจจบน ของนายถนด

เหมโส๗๔ และบทบาทของพระสงฆในการพฒนาประชาธปไตย: ศกษาความเหนจากพระสงฆ

ทศกษาในมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ของรอยเอกธนพ นาควลย๗๕ พบค าตอบทสอดรบใน

ทศทางเดยวกนวา “ผตอบแบบสอบถามสวนใหญไมเหนดวยทพระสงฆจะเขารวมชมนมทาง

การเมองกบกลมการเมองใดกลมการเมองหนง เพอแนวแสดงออกดงกลาวเปนการเลอกขางใด

ขางหนง ซงไมสามารถทจะท าใหปญหาความขดแยงจบลงได”

ถงแม ดร.ทววฒน ปณฑรกววฒนจะมความเหนสอดรบกบการแสดงออกทาง

การเมอง แตไดตงขอสงเกตถงทาทในการชมนมเอาไวอยางนาสนใจวา

“ในฐานะประชาชนคนหนงพระสงฆจงมสทธในการแสดงความ

คดเหนทางการเมอง หรอแสดงออกดวยการรวมชมนมทางการเมองตาม

๗๑ ดร.กตตทศน ผกาทอง, “การมสวนรวมทางการเมองของสถาบนสงฆไทย”, สถาบนวจยพทธ

ศาสตร , มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. ๗๒ นายปรชา บญทว, “ความเหนของพระสงฆในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมการชมนมทาง

การเมองของพระสงฆ”, วทยาลยสงฆนครพนม, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. ๗๓ ดเพมเตมใน ดร.สพตรา จตตเสถยร, “พระสงฆกบสทธการมสวนรวมทางการเมองไทย:

กรณศกษาพระสงฆอ าเภอโนนสะอาด จงหวดอดรธาน”, อางแลว. ๗๔ ดเพมเตมใน ถนด เหมโส, “พระสงฆไทย:ความเชอและบทบาททางการเมองในปจจบน”,

อางแลว. ๗๕ รอยเอกธนพ นาควลย, “บทบาทของพระสงฆในการพฒนาประชาธปไตย: ศกษาความเหน

จากพระสงฆทศกษาในมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย”, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๔๒.

๒๕๙

กรอบของรฐธรรมนญ ดงนน การรวมชมนมกบฝายพนธมตรของสมณะ

สนตอโศก หรอการรวมชมนมกบฝาย นปช. ของพระนสตมหาจฬาฯ

รวมทงการขนเวทปราศรยทางการเมอง จงนบเปนการแสดงความคดเหน

หรอการแสดงออกทางการเมองทชอบดวยกฎหมาย แตในฐานะบรรพชต

แหงพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาแหงสนตและอหงสา การแสดงออกทาง

การเมองของพระสงฆนน ควรจะมงเนนไปในแนวทางแหงสนตวธและ

ความเมตตากรณา เพอลดระดบของอณหภมทางการเมองใหผอนคลาย

และสงบเยนลง”

อยางไรกตาม พระครปลดสวฒนจรยคณ๗๖ (ประสาร จนทสาโร) ไดพยายามตอบ

ค าถามในประเดนทพระสงฆบางกลมเขาไปรวมชมนมทางการเมองเอาไวอยางนาสนใจวา

พระสงฆทรวมชมนมพยายามมงแสวงหาทางออกของบานเมองมากกวาเปนเครองมอทาง

การเมอง

“การออกมาเคลอนไหวทางการเมองของพระสงฆแตละครง

ลวนแลวแตมสาเหตของการกระท า ไมวาจะเปนแรงจงใจ หรอมอะไร

เปนตวแปรหรอเงอนไขในแตละครง เชน การชมนมของกลมคนเสอ

แดงทผานมา พระสงฆสวนใหญเดนทางมาจากภาคเหนอและภาค

อสาน ซงแสดงใหเหนถงการเกอหนนแบบพงพาระหวางพระสงฆกบ

ชาวบาน ทพระสงฆมบทบาททส าคญตงแตอดตจนถงปจจบน ถง

อยางไรกตาม พระสงฆเองตองตระหนกถงภาวะและบทบาทของทาน

เองใหชดเจน ตองตระหนกในอวโรธนะ คอ ความบรสทธ และความถก

ตองมงแสวงหาทางออกของบานเมองมากกวาเปนเครองมอทาง

การเมอง และขอใหพงระลกวา ผากาสาวพตรคอธงชยของพระ

อรหนต ตองเปนหลกใหสตใหธรรมะ เพอเยยวยาสงคมใหหลดพนจาก

วกฤตใหได”๗๗

แงมมขางตนนน วชระ งามจตรเจรญ และบรรจบ บรรณรจ ไดใหขอสงเกตท

นาสนใจเกยวกบกจกรรมการประทวงวา “การประทวงถอไดวาเปนกจกรรมหนงทพระสงฆ

๗๖ ปจจบนด ารงต าแหนงเปนพระราชาคณะชนสามญท “พระเมธธรรมาจารย” ๗๗ ดเพมเตมใน สรพศ ทวศกด, พระสงฆท าไมตองแดง, อางแลว.

๒๖๐

จ าเปนตองแสดงออกในกรณทนกการเมองด าเนนนโยบายสาธารณะกระทบตอความอยรอด

ของพลเมองภายในชาต และสงผลกระทบตอการตงมนยงยนของพระพทธศาสนา ฉะนน หาก

พระสงฆออกมาประทวงในประเดนน ถอวาเปนการแสดงออกทางการเมองทมความชอบธรรม

และสามารถตอบค าถามสงคมไดวา เพราะเหตใดพระสงฆจงด าเนนการในลกษณะน”๗๘

การทจะหาแนวทางปฏบตทพงประสงคนน จ าเปนอยางยงทจะตองมองยอนกลบไปหา

หลกการทพระพทธศาสนาอธบายไวตอการเขาไปเกยวของกบกจกรรมการชมนมทางการเมอง

เมอศกษาจากหลกการของวนยในพระพทธศาสนาไมไดมประเดนใดทอธบายเอาไวอยางชด

แจงวา “หามมใหพระสงฆเขาไปรวมชมนมกบพรรคการเมอง หรอแสดงกจกรรมทางการเมอง”

ดงทไดอธบายเอาไวในบทท ๓ ท ปรากฏในวนย คอ ในปาจตตย อเจลกวรรค สกขาบทท

๘ “ภกษดกองทพทยกไปเพอรบกน เปนปาจตตย”๗๙ ในปาจตตย อเจลกวรรค สกขาบทท

๙ “ภกษอยในกองทพเกน ๓ คน เปนปาจตตย”๘๐ ในปาจตตย อเจลกวรรค สกขาบทท ๑๐ ม

วา “ภกษดการบ การตรวจพล การจดทพและทพทจดเปนขบวนเสรจแลว เปนปาจตตย”๘๑ แต

กทรงยกเวนส าหรบบางกรณจ าเปนเชน มญาตปวยอยในกองทพ กทรงอนญาตใหเขาไป

กองทพได แตพกไดไมเกน ๓ คน และระหวาง ๓ คนนน กทรงไมใหพระสงฆเขาไปยงเกยวกบ

การเตรยมกองทพ

อยางไรกตาม จากเนอหาขางบนน เมอวเคราะหตามตวอกษรจะปรากฏวา “ไมให

พระสงฆเขาไปยงเกยวกบกองทพ” ซงไมมประโยคใดเลยทอธบายถงพระสงฆกบการเมองไว

แตเมอวเคราะหตามเจตนารมณเพอเทยบเคยงกบวนยขอน อาจจะท าใหเราสามารถตความ

เทยบเคยงกนได ดงทผวจยไดน าเสนอเปนแผนภมในหนาถดไป

๗๘ ขอมลจากกระบวนการพดคยในกลมยอยเกยวกบประเดน “แนวโนมบทบาทของพระพทธศาสนา

กบการเมองในสองทศวรรษหนา” หอง ๓๐๙, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, วดมหาธาตฯ ทา

พระจนทร, ๒๗ ตลาคม ๒๕๕๖. ๗๙ (ว. มหา. (ไทย) 2/562-566/496-499) ๘๐ (ว. มหา. (ไทย) 2/567-570/500-501) ๘๑ (ว. มหา. (ไทย) 2/571-574/502-504)

๒๖๑

หามพระสงฆเขา

ไปเกยวของกบ

กองทพ

“ภกษใดไปดกองทพทเคลอนขบวน

ออกรบ ตองอาบตปาจตตย”

ขออางวนย

กบการเมอง

ถาภกษพกอยในกองทพ ๒-๓ คน เทยว

ไปในสนามรบกด ทพกพลกด ทจด

ขบวนทพกด ไปดกองทพทจดเปน

ขบวนแลวกด ตองอาบตปาจตตย

เมอภกษมเหตผลจ าเปนตองไปใน

กองทพ ภกษนนพงพกแรมอยใน

กองทพไดเพยง ๒-๓ คน ถาพกแรมอย

เกนก าหนดนน ตองอาบตปาจตตย

ตความตามตวอกษร

ตความตามเจตนารมณ

เทยบเคยงการเมอง

พระสงฆสามารถเขาไปยง

เกยวไดเพราะ...

สถานทชมนมไมใช

กองทพ และไมใชสถานท

ของทหาร

สถานทชมนมเปนสถานท

ของพลเมองไมใชทอยของ

กองทพ

ขอเทจจรงพระเจาปเสนท

โกศลตรสวา “ไมมประโยชน

อนใดทจะมาเยยมเรองการ

รบ พวกทานควรเขาไปเฝา

พระพทธเจาไมดกวาหรอ?

อาจจะสะทอนวา

๑. ไมใชทอยของพระสงฆ

๒. ไมใชกจของสงฆ (ทจะมาดกองทพ)

๓. พระสงฆควรอยกบพระพทธเจา

๔. พระสงฆควรศกษา/ปฏบตธรรมในวด

๕. ไมเปนทเลอมใส

๖. กลมคนต าหนตเตยน

“อนาปตตวาร” หรอ การไมตองอาบต

ของภกษในสกขาบทขางตนน มขอหนง

ทแสดงไวเหมอนกนทง ๓ สกขาบทวา

“เมอคราวมเหตขดของ”๑ หรอภาษาบาล

วา “อาปทาส” หมายถง “เมอมอนตราย

แหงชวต และอนตรายแหงพรหมจรรย

ไมเปนอาบตแกภกษผไปดวยคดวา เรา

ไปในกองทพนจกพนไปได”

ขอยกเวน

ไมมประโยชนอนใดทจะมา

เยยมเรองการรบ แตม

ประโยชนในการสงเสรมการม

สวนรวมทางการเมอง

๒๖๒

จากแผนภมดงกลาว สามารถอธบาย และตความเทยบเคยงไดทงสองประเดน เพราะ

หากตความตามตวอกษรยอมไมเหนรองรอยของการหามพระสงฆใหไปชมนมทางการเมอง แต

หากหนกลบมาวเคราะหประเดนเรองเจตนารมณโดยวเคราะหจากพระด ารสของพระเจาปเสนท

โกศลทวา “ขอเทจจรงพระเจาปเสนทโกศลตรสวา “ไมมประโยชนอนใดทจะมาเยยมเรองการรบ

พวกทานควรเขาไปเฝาพระพทธเจาไมดกวาหรอ” อาจจะสะทอนใหเราไดเขาใจแงมมบาง

ประการทวา (๑) ไมใชทอยของพระสงฆ (๒) ไมใชกจของสงฆ (ทจะมาดกองทพ) (๓) พระสงฆ

ควรอยกบพระพทธเจา (๔) พระสงฆควรศกษา/ปฏบตธรรมในวด (๕) ไมเปนทเลอมใส (๖)

กลมคนต าหนตเตยน ประเดนเหลานอาจจะอธบายเทยบเคยงกบประเดนเรองการเมองได

เชนเดยวกน

เราอาจจะเหนภาพของความนาจะเปนมากยงขน หากน าหลกการบางอยางมารวม

อธบาย และหาทางออกในประเดนน (๑) วตถประสงคในการบญญตวนย 10 ประการ ซงม

ใจความส าคญทเกยวกบประเดนนคอ เพอความเรยบรอยดงามของคณะสงฆ เพอความ

เลอมใสของชมชนทยงไมเลอมใส และเพอความเลอมใสยงขนของชมชนทเลอมใสแลว๘๒ (๒)

หลกมหาปเทส 4 สงใดไมไดทรงหามไววาไมควร แตเขากนไดกบสงทไมควรและขดกบสงท

ควร สงนนไมควร แตสงใดไมไดทรงหามไววาไมควร แตเขากนไดกบสงทควรและขดกบสงทไม

ควร สงนนควร๘๓ (๓) หลกตดสนพระธรรมวนย ๘ ประการ ทเนนวา ธรรมเหลาใดเปนไป

เพอความคลายก าหนด ความหมดเครองผกรด ความไมพอกพนกเลส ความมกนอย ความ

สนโดษ ความสงด การประกอบความเพยร และความเลยงงาย ธรรมเหลานเปนค าสอนของ

ศาสดา๘๔

การชมนมทางการเมองในบรบทตางๆ ทเกดขนในสงคมไทยนน สามารถสะทอนแงมม

ดงกลาวไดเปนอยางด วาสอดรบกบหลกการทปรากฏในพระธรรมวนยทพระพทธศาสนาไดวาง

กรอบและทศทางเอาไวใหพระสงฆไดปฏบตตาม ค าถามทพระสงฆในอนาคตทจะตดสนใจ

ประทวงดวยเหตผลอยางใดอยางหนงตองตอบใหไดคอ จะด าเนนการประทวงอยางไร จงจะไม

ขดตอหลกการของความเปนผสงบ การประทวงทไมเปนไปดวยการสรางอารมณแหงการขนมว

หรอกอใหเกดการเกลยดชงระหวางเพอนมนษยดวยกนเอง การประทวงอาจจะเปนไปเพอการ

๘๒ ว. มหา. (ไทย) ๑/๒๐/๓๗. ๘๓ ว. มหา. (ไทย) ๕/๙๒/๑๓๑. ๘๔ ว. จล. (ไทย) ๗/๕๒๓/๓๓๑.

๒๖๓

น าเสนอขอมลทงภาพ และกจกรรม (Demonstration) เพอใหกลมคนตางๆ ในสงคมเขามา

สนใจ และรวมหาทางออกตอประเดนดงกลาว ดวยเหตน ทางออกทเหมาะสมทควรจะเปนใน

อนาคตตอประเดนนปรากฏในแผนภมหนาถดไป

คว าบาตรตอรฐ หรอนกการเมองทด าเนนนโยบายกระทบตอวถชวตของพลเมองและวถธรรมของชมชน สงคม และศาสนา เพอรกษาผลประโยชนและวฒนธรรมอนดงามของสงคมไทย

พระสงฆควรระมดระวงการเขารวมการชมนม

ทางการเมองกบกลมการเมองในเชงปจเจกท

ไ ม ส ม พ น ธ ก บ ก า ร ค ว า บ า ต ร ใ น

พระพทธศาสนา อกทงระมดระวงทาทการ

แสดงออกทางกาย วาจา และใจทอาจจะ

แสดงออกดวยความรนแรงภายใตอทธพลของ

ความโลภ ความโกรธ และความหลง ซงจะ

สงผลตอการเลอกขาง แบงฝก แบงฝาย ให

คณ ใหโทษตอกลมการเมอง อนจะขดตอ

หลกการทศาสนาหามมใหประจบตระกล

เพอใหไดมาซงลาภ ยศ สรรเสรญ ซงจะสงผล

เสยตอความอยรอดพระพทธศาสนาในรปของ

องคกรในระยะสน และระยะยาว

แนวโนมทควรจะ

เปนในปจจบน

และอนาคตตอ

การชมนมทาง

การเมอง

บทบาททควรจะ

เปนตอการคว า

บาตร

บทบาททควร

ระวงทาทใน

ขณะทมการคว า

บาตร

พระสงฆสามารถด าเนนการประกาศคว า

บาตรดวยมตของสงฆ ทงระดบหมบานจนถง

ระดบประเทศตอกลมบคคลทกระท าผดตอ

พระพทธศาสนา ทงการพด การแสดงออก

หรอการด าเนนนโยบายทกระทบ หรอขดกบ

หลกธรรมวนย อนจะน าไปสความด ารงอย

ของพระพทธศาสนาอยางยงยน เพอตกเตอน

ดวยความปรารถนาดใหหยดพฤตกรรมตางๆ

บทบาททควรจะ

เปนตอการคว า

บาตร

๒๖๔

กลาวโดยสรปคอ การชมนมทางการเมองสามารถทด าเนนการไดใน ๒ ลกษณะใหญ

คอ (๑) การประทวงหรอคว าบาตรพระสงฆสามารถด าเนนการประกาศคว าบาตรดวยมตของ

สงฆ ทงระดบหมบานจนถงระดบประเทศตอกลมบคคลทกระท าผดตอพระพทธศาสนา ทงการ

พด การแสดงออก หรอการด าเนนนโยบายทกระทบ หรอขดกบหลกธรรมวนย อนจะน าไปส

ความด ารงอยของพระพทธศาสนาอยางยงยน เพอตกเตอนดวยความปรารถนาดใหหยด

พฤตกรรมตางๆ และ (๒) คว าบาตรตอรฐ หรอนกการเมองทด าเนนนโยบายกระทบตอวถชวต

ของพลเมองและวถธรรมของชมชน สงคม และศาสนา เพอรกษาผลประโยชนและวฒนธรรมอน

ดงามของสงคมไทย

จากการตงขอสงเกตของพระสงฆฝายปกครอง นกการศาสนา นกวชาการ งานวจย

จ านวนมากชวดไปในทศทางทสอดรบกนวา พระสงฆควรระมดวงการเขารวมการชมนมทาง

การเมองกบกลมการเมองในเชงปจเจกทไมสมพนธกบการคว าบาตรในพระพทธศาสนา อกทง

ระมดระวงทาทการแสดงออกทางกาย วาจา และใจทอาจจะแสดงออกดวยความรนแรงภายใต

อทธพลของความโลภ ความโกรธ และความหลง ซงจะสงผลตอการเลอกขาง แบงฝกแบงฝาย

ใหคณใหโทษตอกลมการเมอง อนจะขดตอหลกการทศาสนาหามมใหประจบตระกล เพอให

ไดมาซงลาภ ยศ สรรเสรญ ซงจะสงผลเสยตอความอยรอดพระพทธศาสนาในรปขององคกรใน

ระยะสน และระยะยาว

จากขอหวงใยตอการเขารวมกจกรรมทางการเมองของพระสงฆของกลมตางๆ ในสงคม

ดงทกลาวขางตนนน จากทาทของพระสงฆทแสดงบทบาทในการรวมชมนมทางการเมอง

ดงกลาว สรพศ ทวศกดพยายามจะน าเสนอวา “พระสงฆกบความคดเหนทางการเมอง หรอ

การรวมชมนมทางการเมอง จะตองหาความเหมาะสมใหไดเนองจากพระสงฆถอเปนอดมเพศ

ขณะเดยวกนกถอวาเปนพลเมองไทย ทตองอยภายใตกฎหมาย ไดรบผลกระทบทางการเมอง

เชนเดยวกบประชาชนทวไป” ดวยเหตน “จงควรมการศกษาเพอแสวงหาแนวทางปฏบตท

เกยวกบการแสดงบทบาททางการเมองเพอประโยชนสขของประชาชนของพระสงฆ” ๘๕

ขอสงเกตของสรพศในลกษณน เมอประเมนจากการใหสมภาษณของนกคด นกวชาการ และ

นกการเมอง พบค าตอบทนาสนใจ พระสงฆควรทจะเขารวมกจกรรมทางการเมองควรทจะ

ตระหนกรและวางตนอยบนฐานของเกณฑชวดดงทปรากฏในหนาถดไป

๘๕ ดเพมเตมใน สรพศ ทวศกด, พระท าไมตองแดง, อางแลว.

๒๖๕

เกณฑชวดตามกรอบของ “๓ Con” กลาวคอ “Concept Content และ Context” จง

นาจะเปนกรอบส าคญทจะท าใหพระสงฆทจะเขารวมกจกรรมทางการเมองจ าเปนตองศกษาและ

๑. เนอหาในการน าเสนอ

๒. ขอบเขตของเนอหา

๓. ความนาจะเปนของเนอหา

๔. คณและโทษอนจะเกดจากเนอหา

๕. รายละเอยดของเนอหา

๖. ความนาเชอถอของเนอหา

๗. แหลงอางองของเนอหา

๘. วธการน าเสนอของเนอหา

๑. ประเดนขอเรยกรอง

๒. เจตนารมณในการเรยกรอง

๓. หลกการสอดรบกบธรรมวนย

๔. วตถประสงคหลก/รอง

๕. เหตและผลในการเรยกรอง

๖. ทมาของแนวคดในการเรยกรอง

๗. ความคด/ความเชอ/แบงฝาย

๘. ผลประโยชนและความตองการ

Concept

แนวคด

๑. ความเปนมาและความส าคญของปญหา

๒. ประวตศาสตรของการชมนม

๓. คนหรอกลมคนทเกยวของกบการชมนม

๔. สถานทในการจดการชมนม

๕. เวลา/จงหวะในการเขารวมการชมนม

๖. สถานการณการชมนม

๗. สภาพการเมอง/เศรษฐกจ

๘. ทาทของชมชนและสงคม

Context

บรบท

Content

เนอหา

เกณฑชวดการ

เขาไปรวมชมนม

ทางการเมอง

ของพระสงฆ

๒๖๖

วเคราะหอยางรอบดาน เพอเปดพนทใหพระสงฆไดเขาใจทงแนวคด เนอหา และบรบทของการ

ชมนม ซงจะท าใหพระสงฆมทาททถกตองและเหมาะสมตอการเขาไปเกยวของกบกจกรรมการ

เรยกรองทางการเมอง ถงกระนน สงทจ าเปนตองตระหนกรคอ ควรน าเกณฑดงกลาวไป

วเคราะหเทยบเคยงกบพระธรรมวนยของพระสงฆดงทกลาวในเบองตนดวย เพราะความจรงท

คนพบคอ กลมคนจ านวนมากเกดความกงวลตอทาททพระสงฆเขาไปรวมกบกลมการเมอง

และไมประสงคทจะเหนพระสงฆเขารวมกบกลมการเมองใดกลมการเมองหนง หรอแสดงออก

เกยวกบกจกรรมทางการเมองรวมกบกลมการเมอง พระสงฆควรด ารงตนอยบนฐานของความ

เปนกลาง แมจะอางวาความเปนกลางทอยบนฐานของธรรม แตเพราะธรรมทไปสมพนธกบ

กลมการเมองอาจจะท าใหพระสงฆสญเสยความนาเชอถอตอกลมการเมองทเปนคขดแยง

ทางออกทพระสงฆสามารถท าไดโดยตรงคอ “การประกาศเจตนารมณของกลมพระสงฆเอง” ทง

ในเชงปจเจกและองคกร ซงพระสงฆสามารถตดสนใจและกระท าการไดโดยตรง เพอชแจงและ

อธบายใหนกการเมองไดตระหนกรถงขอหวงใจของพระสงฆตอการเมอง โดยทไมตองเขาไป

สมพนธหรอใชฐานของพรรคการเมองใดพรรคการเมองหนงเปนเครองมอในการรองรบการ

ประกาศเจตนารมณของพระสงฆเอง

๕.๖ บทบาทในการใชสทธเลอกตงนกการเมอง

ในขณะทประเทศศรลงกา และกมพชาไดบญญตไวในกฎหมายรฐธรรมนญโดยการ

เปดพนทใหพระสงฆมสทธในการเลอกตงนกการเมองทกระดบทงระดบประเทศและระดบ

ทองถน ถงกระนน ประวตศาสตรของทงสองประเทศนนเปนตวชว ดประการหนงทท าให

พระสงฆสามารถใชสทธดงกลาวได แตสงคมไทยมทงกลมทเหนดวย และไมเหนดวยตอการ

เปดพนทใหพระสงฆมสทธในการเลอกตง ค าถามมวา เพราะเหตใด ประเทศพมาซงเปน

ประเทศทพระสงฆเคยมบทบาทส าคญทางการเมองในการเรยกรอง และเปนผน าในการตอตาน

ลทธลาอาณานคม และตอตานการเผยแผศาสนาครสต จงปดพนทไมใหพระสงฆไดมสทธใน

การเลอกตงนกการเมอง และเพราะเหตใด ประเทศศรลงกา และประเทศกมพชา จงเปดพนให

พระสงฆมสทธในการเลอกตง

ในชวงป ๒๔๖๓ ไมมนกการเมองคนใดทจะประสบความส าเรจไดหากไมมพระสงฆ

ใหการสนบสนน ฉะนน พระสงฆจงมกจะรวมปราศรยในชวงหาเสยงเลอกตง แตการเขาไปยง

๒๖๗

เกยวกบการเมองของพระสงฆพมาท าใหเกดกระแสวพากษวจารณในหมของพทธศาสนกชนท

มความเหนวาเปนการขดตอพระธรรมวนยและระเบยบปฏบตของพระสงฆทมความเหนกนทง

ในการตอสเพอเอกสารและการตอสเกยวกบอดมการณทางการเมอง

การตอสของพระสงฆในพมาจงเปนการตอสกบผน า หรอนกการเมองทมความเหน

แตกตางกน ตงแตยคนายกรฐมนตรอน นายพลเนวน นายพลซอหมอง จนท าใหผน าทางการ

เมองบางทานเรยกรองใหแยกศาสนาออกจากการเมองโดยเดดขาด และจากการทพระสงฆ

พมาเขาไปเกยวของกบการเมองในบรบทตางๆ นน จงท าใหหลงการเลอกตงทวไป ๒๕๕๓-

ปจจบน รฐธรรมนญฉบบใหมจงประกาศหามมใหพระสงฆเขาไปยงเกยวกบการเมอง และไมม

สทธในการเลอกตง

พระสงฆในประเทศพมาไดเขาไปแทรกแซงกระบวนการบรหาร และมอทธพลตอการ

ปรบนโยบายของผน า รวมถงการทพระสงฆบางกลมเลอกขางอยางชดเจนในการทจะสนบสนน

นางออง ซาน ซจใหไดรบการปลอยตวเปนอสระจากการคมขงของผน ารฐบาล รฐบาลพมาได

บญญตไวในรฐธรรมนญชวคราวหามใชศาสนาและองคการศาสนาเพอวตถประสงคทาง

การเมอง หามสมาชกขององคกรทางศาสนาเปนผแทนราษฎร หากนกการเมองใชศาสนามา

เปนเครองมอเพอบรรลวตถประสงคดงกลาวจะน าไปสการถอดถอน

ในขณะทเหตผลในการเขาไปเกยวของกบศรลงกามลกษณะทสอดรบกนกบประเทศ

พมาทเรมตนดวยอดมการณชาตนยมเพอตอตานชนชาตอนเดยตอนใตทนบถอศาสนาฮนด

และการตอตานการเผยแผครสตศาสนาในยคลาอาณานคม ประกอบกบการทนกการเมองศร

ลงกาไมไดมความสนใจและใสใจกจการการเผยแผ และการคมครองพระพทธศาสนา จงท าให

พระสงฆรวมตวกนสนบสนนพรรคการเมองทใหความส าคญกบพระพทธศาสนา ถงกระนน

พระสงฆบางกลมไดออกมาตงพรรคการเมองเอง โดยทานพระสมงคลา หวหนาผสมครในกรง

โคลมโบเหนวา “การเลอกตงเปนเพยงสงครามธรรม (Dhamma Yuddhaya) หรอธรรมยทธ

เพอปกปองศาสนาพทธและชนชาตสงหล”

กมพชามเหตผลในการเปดพนทใหแกพระสงฆไดเขาไปเกยวของกบการเมองทงใน

ทางตรง และดานพธกรรม การท าพธเพอใหการเลอกตงเปนไปดวยความบรสทธยตธรรม

โดยกลมนกการเมองไดพยายามดงพระสงฆซงเปนผน าทางจตวญญาณเขาไปสนบสนนพรรค

การเมองของตนเอง ดงจะเหนไดจากสมเดจฮน เซน นายกรฐมนตรไดกระท าการสถาปนา

สมเดจเทพวงศใหมสถานะทสงกวาสมเดจบวคล เพอหวงผลในการด าเนนกจกรรมทางการเมอง

๒๖๘

ค าถามทส าคญคอ จากแนวโนมเกยวกบบทบาทพระสงฆตอการเลอกตงทไดศกษา

จาก ๓ ประเทศนน พระสงฆในสงคมไทยควรมบทบาท หรอควรไดรบการจดวางบทบาทตอ

การเลอกตงอยางไร การตอบค าถามดงกลาว จ าเปนตองกลบไปวเคราะหบรบทความเปนมา

เกยวกบประวตศาสตรของพระสงฆกบนกการเมอง และประเพณทเคยปฏบตในสงคมไทยตงแต

ยคสโขทยจนถงปจจบน และน าแงมมเหลานนมาวเคราะหรวมกบความตองการของสงคมไทย

ในยคปจจบนตอบทบาทน

การทจะท าใหเหนภาพทชดเจนมากยงขน จ าเปนตองวเคราะหประวตศาสตร

เกยวกบระบอบการปกครองในสงคมไทย เรมตนตงแตสมยพทธกาลจนถงวนท ๒๗ มถนายน

๒๔๗๕ พระสงฆไดยดโยงกบผน าของรฐในฐานะทเรยกวา “กษตรย” ตามระบอบสมบรณาญา

สทธราช แตหลงจากวนท ๒๗ มถยายน ๒๔๗๕ เปนตนมา พระสงฆไดรบการจดวางใหอยใน

ครรลองของการเมองในระบอบประชาธปไตย ซงเปนการบรหารโดยนกการเมองทมาจากการ

เลอกตงของประชาชน ซงกลมแรกทเขามาด าเนนการในการจดวางความสมพนธระหวางรฐ

หรอนกการเมองกบรฐคอ “คณะราษฎร” แรกเรมนน รปแบบความสมพนธระหวางพระสงฆ

ประเทศไทยจะมลกษณดงน

จากรปแบบดงกลาวนน หากมองในมมของพระพทธศาสนา สามารถอธบายไดวา

พระสงฆท าหนาทในการเชอมประสานระหวางชาตซงหมายถงราษฎรและพระมหากษตรยให

อยรวมกนอยางประสมกลมเกลยวและพงพาอาศยกนโดยมธรรมเปนแกนกลางในการประพฤต

ปฏบต แตเมอรปแบบการปกครองเปลยนไประบอบประชาธปไตย รปแบบในการจดวางสถานะ

ของพระสงฆจ าเปนตองมองใน ๓ มต คอ ชาต ศาสนา พระมหากษตรย และนกการเมอง

พระสงฆ พระมหากษตรย นกการเมอง

๒๖๙

สงทนาสนใจอยางยงคอ คณะราษฎรทราบดวา ตามประเพณนยมแลว พระสงฆม

ความใกลชดกบสถาบนพระมหากษตรยมาตงแตสมยพทธกาล ฉะนน รปแบบของวฒนธรรม

ประเพณ วถชวต และหลกการในการปฏบตนน พระพทธศาสนามความประสมกลมกลนกบ

ระบอบกษตรย สงทบ งชดคอ การใชค า เรยกวา “ราชา” “กษตรย” หรอช อของ

พระมหากษตรย เชน พระเจาทรงธรรม และพระบรมไตรโลกนาถ และหลกธรรมทใชปฏบต

มกจะสอดรบกบค าวา “ราชา” เชน ทศพธราชธรรม และราชสงคหวตถธรรม ประเดนส าคญคอ

“คณะราษฎร” จะจดวางสถานะของพระสงฆเอาไวอยางไร? จงจะท าใหพระสงฆ หรอ

พระพทธศาสนากบสถาบนพระมหากษตรยสามารถด ารงอยไดอยางประสมกลมกลนกลบ

สงคมไทย และประเดนส าคญตอมาคอ คณะราษฎรจะจดวางบทบาทพระสงฆในฐานะสถาบน

หลกของชาตอกประการหนงกบระบอบประชาธปไตยอยางไร? จงจะท าใหพระสงฆ และ

พระพทธศาสนากบระบอบประชาธปไตยไมขบเหลยมกน

ค าตอบสดทายทนาสนใจมากคอ คณะราษฎรตดสนใจกน หรอจดวางบทบาท

พระสงฆไมใหเขามายงเกยวกบการเมองในระบอบประชาธปไตยในเชงวถชวต ผลจากการ

ตดสนใจดงกลาว จงท าใหบทบาทพระพทธศาสนาไดรบการกนใหออกหางจากเขตแดนของ

ระบอบการเมองการปกครองตงแตบดนนเปนตนมา ฉะนน ความสมพนธระหวางพระสงฆกบ

นกการเมองในระบอบประชาธปไตยจงเปนไปในลกษณะไมเปนทางการ และพระสงฆจงท า

หนาทหลกในการตอบสนองแงมมทางประเพณทางการเมองใหแกนกการเมองเปนดานหลก

ชาต

พระสงฆ พระมหากษตรย นกการเมอง

๒๗๐

หลกฐานเชงประจกษทคณะราษฎรไดกนพระสงฆใหออกจากพนทของระบอบ

ประชาธปไตยนนสามารถวเคราะหและประเมนไดจากการทรฐบาลไดออกพระราชบญญตวา

ดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในระหวางทใชบทบญญตเฉพาะกาลในรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรสยาม พทธศกราช ๒๔๗๕ ประกาศในราชกจจานเบกษา วนท ๒๑ ธนวาคม

๒๔๗๕ เลม ๔๙ หนา ๕๕๔ ตามทปรากฏในมาตรา ๔ วา ราษฎรผมสทธออกเสยงเลอกตง

ผแทนต าบลตองมคณสมบตดงตอไปน

๑. มสญชาตเปนไทยตามกฎหมาย

๒. มอายยสบปบรบรณแลว

๓. ไมเปนบคคลวกฤตจรต หรอมจตตฟ นเฟอนไมสมประกอบ

๔. ไมเปนผตองคมขงอยโดยหมายของศาลในขณะมการเลอกตง

๕. ไมเปนภกษสามเณร นกพรตหรอนกบวชในขณะมการเลอกตง

๖. ไมถกศาลพพากษาใหเพกถอนสทธออกเสยง

แตเมอยอนกลบไปวเคราะหพระราชบญญตธรรมนญการปกครองแผนดนสยาม

ชวคราว พทธศกราช ๒๔๗๕ ทประกาศในราชกจจานเบกษา เลม ๔๙ วนท ๒๗ มถนายน

๒๔๗๕ หนา ๑๖๖ ถง ๑๗๙ ใน มาตรา ๑๔ วา ราษฎรไมวาเพศใด เมอมคณสมบต

ดงตอไปน ยอมมสทธออกเสยงลงมตเลอกผแทนหมบานได คอ

๑. มอายครบยสบปบรบรณ

๒. ไมเปนผไร หรอเสมอนไรความสามารถ

๓. ไมถกศาลพพากษาใหเสยสทธในการออกเสยง

๔. ตองเปนผทมสญชาตเปนไทยตามกฎหมาย

หลกฐานชนนแสดงใหเหนวา หลงจากทคณะราษฎรไดกระท าการปฏวต และ

เปลยนแปลงระบอบการเมองการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชมาสระบอบ

ประชาธปไตยนน ตงแตเดอนมถนายน จนถง เดอนธนวาคม ๒๔๗๕ รวมทงสน ๗ เดอนนน

คณะราษฎรไดใชเวลาดงกลาวด าเนนการปรกษาหารอกบคณะสงฆ หรอกลมคนทของกบการ

บรหารคณะสงฆตามพระราชบญญตลกษณะการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑ เพอแสวงหา

แนวทางในการจดวางบทบาทของพระสงฆตอการใชสทธการเลอกตง ฉะนน ผลสรปทปรากฏ

๒๗๑

ชดกคอ การตราพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในระหวางทใช

บทบญญตเฉพาะกาลในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม พทธศกราช ๒๔๗๕ โดยก าหนด

ไวในมาตรา ๔ ขอ ๕ มใหภกษสามเณร นกพรตหรอนกบวชในขณะมสทธในการเลอกตง

หลงจากนนเปนตนมา การปกครองในระบอบประชาธปไตย รฐไดกนพระสงฆไมให

เขาไปเกยวของกบการเมองอยางเปนทางการ โดยเฉพาะอยางยง รฐธรรมนญป ๒๕๕๐ ได

บญญตไวในมาตรา ๑๐๐ วา บคคลผมลกษณะดงตอไปนในวนเลอกตง เปนบคคลตองหามมให

ใชสทธเลอกตง

๑. เปนภกษ สามเณร นกพรต หรอ นกบวช

๒. อยในระหวางถกเพกถอนสทธเลอกตง

๓. ตองคมขงอยโดยหมายของศาล หรอค าสงทชอบดวยกฎหมาย

๔. วกฤตจรต หรอมจตฟ นเฟอนไมสมประกอบ

แมวากฎหมายรฐธรรมนญจะบญญตมใหพระสงฆมสทธในการเลอกตงตงแตป

๒๔๗๕ จนถงปจจบน แตถงกระนน เมอถงจดเปลยนแหงยคสมยไดมพระสงฆ และนกวชาการ

กลมหนงไดเสนอแนะวา อาจจะถงวาระทจะบญญตใหพระสงฆมสทธในการเลอกตง

ในชวง ๑๕ ปทผานมานนพระสงฆ นกวชาการ และนกคดบางกลมไดแสดงความไมเหน

ดวย หากพระสงฆจะแสดงออกซงสทธในการเลอกตงนกการเมองโดยตรง โดยทานเหลานนไดให

เหตผลทงทางพระธรรมวนย ประเพณปฏบต และในเชงกฎหมายเอาไวอยางนาสนใจ

พระธรรมโกศาจารย๘๖ (ปญญานนทภกข) มองวา “พระสงฆไมควรจะไปยงกบ

การเมอง เชน ไปมสทธในการเลอกตง เพราะจะท าใหเกดความล าเอยงเขาขางพรรคนนพรรคน

จะเปนความเสยหาย พระสงฆควรวางตนเปนกลาง ไมเกยวของกบพรรคการเมอง ใครผดตองต

ใครท าดตองชม จงจะถกตอง”๘๗ ในขณะทพระพศาลธรรมพาท (พะยอม กลยาโณ)๘๘ พระ

๘๖ ด ารงต าแหนงเปนพระราชาคณะชนสดทายท พระพรหมมงคลาจารย และไดมรณภาพแลว ๘๗วฒนนท กนทะเตยน, “พระสงฆกบการเมอง : แนวคดและบทบาทในสงคมไทยปจจบน”,

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๔๑), หนา ๑๓๙–๑๔๐.

๘๘ เรองเดยวกน, อางแลว, น. ๑๔๘ – ๑๕๐.

๒๗๒

พจตรธรรมพาท (ชยวฒน ธรรมวฒโน)๘๙ และพระมหาตวน สรธมโม๙๐มมมมองทสอดรบกน

วา พระสงฆไมควรเลนการเมอง โดยเฉพาะอยางยง การไมลงเลอกตง โดยการเขาขางพรรคใด

พรรคหนง ซงพระมหาวฒชย วชรเมธชน าในประเดนนในทศทางเดยวกนวา “พระสงฆไมควร

เลนการเมอง หรอมสวนไดสวนเสยกบผลประโยชนทางการเมอง ถาจะเกยวของทางการเมอง

จรงกสามารถเกยวไดกรณเดยวเทานนคอ การแสดงธรรมหรอวากลาวตกเตอนนกการเมอง

หากกระท าเกนกวาน จะถอวาผดธรรมวนย”๙๑

พระสงฆบางรป คอ พระเทพกตตปญญาคณ (กตตวฑโฒ ภกข)๙๒ พระราชธรรม

นเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ)๙๓ และพระราชปญญาเมธ (สมชย กศลจตโต)๙๔ มองวา ตวแปร

ส าคญทท าใหพระสงฆไมเขาไปเกยวของกบการเมอง และเปนปจจยทเออตอพระสงฆในเชง

บวกคอ “ประเดนขอกฎหมายทบญญตไวในรฐธรรมนญตงแตอดตจนถงปจจบน” ขอเทจจรง

เชนน พระสงฆทงสามรปมองวา กฎหมายไดเขามาท าหนาทในการปกปองไมใหพระสงฆขาม

พนบทบาททควรจะเปนโดยพระราชธรรมนเทศ (ระแบบ ฐตญาโณ) ชวา

“สทธและหนาทของพระสงฆนน กฎหมายไดบงคบไวแลว

กฎหมายไมไดใหเกยรตพระสงฆ โดยเอาไปปนกบคนบาใบ คนพการ

ทบงคบไมใหพระสงฆเกยวของกบการเมอง แตการบงคบของขอ

กฎหมายกถอวาเปนคณส าหรบพระสงฆ เพราะเมอพจารณาดประเทศ

เพอนบานทขาดความนาเชอถอในพระสงฆ เชน กมพชา และศรลงกา

เพระพระสงฆไดเขาไปเกยวของกบการเมองลกเกนไป... พระสงฆควร

๘๙ เรองเดยวกน, อางแลว, น. ๑๕๐-๑๕๑. ๙๐ เรองเดยวกน, อางแลว, น. ๑๕๓-๑๕๔.

๙๑ พระมหาวฒชย วชรเมธ, พระสงฆกบการการเมอง, ในhttp://topicstock.pantip.com/social/topicstock/2010/03/U8996451/U8996451.html เขาถงเมอวนท ๑๐ กนยายน ๒๕๕๖.

๙๒ วฒนนท กนทะเตยน, เรองเดยวกน, อางแลว, น. ๑๔๓-๑๔๔. ๙๓ เรองเดยวกน, หนา ๑๔๕ – ๑๔๘. ๙๔ เรองเดยวกน, หนา ๑๕๑-๑๕๓.

๒๗๓

วางตวเปนกลาง เปนทพงทงสองฝาย ถาเราไปฝกใฝฝายใดฝายหนง

แลวจะไมมใครเปนหลก”๙๕

แต เมอกลาวถงยคปจจบน น นกคด นกวชาการ และนกปฏบตการดาน

พระพทธศาสนาอกกลมนมทศนะตอประเดนดงกลาวแตกตางออกไป เดเมยน คโอน (Damien

Keown) ศาตราจารยประจ ามหาวทยาลยลอนดอน (University of London) และ มหนทะ น

ลงกาละ พระสงฆชาวศรลงกา ซงเปนศาสตราจารยประจ ามหาวทยาลยบาท สปา (University

of Bath Spa) ประเทศองกฤษ ไดแสดงความแปลกใจทประเทศไทยมไดเปดพนทใหพระสงฆม

สทธในการเลอกตงในทกระดบของประเทศไทย ทงสองมองวา “ผดหลกการสทธมนษยชน”

(Human Right) เพราะการเลอกตงเปนสทธข นพนฐานของพลเมองทกคนภายในรฐ ความจรง

แลว พระสงฆทกรปเปนพลเมองของรฐ ฉะนน พระสงฆตองมสทธในการเลอกตง กฎหมายจะ

แบงแยกผหนงผใดไมใหมสทธในการเลอกตงไมได อยางไรกตาม ดร.มหนทะ ไดใหขอสงเกต

วา ประเดนนอาจจะเกดจากวฒนธรรม (Tradition) ของสงคมไทยเองทท าใหพระสงฆไมมสทธ

ในการเลอกตง และวฒนธรรมของไทยกบศรลงกานนมความแตกตางกน จงไมสามารถน ามา

เทยบเคยงกนได๙๖

แนวทางดงกลาวสอดรบประเดนท ศ.ดร.ฐาปนา บญหลา ทปรกษาประธาน

คณะกรรมาธการศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมไดเสนอใหกระทรวงวฒนธรรมไปศกษาความ

เปนไปไดวา พระภกษสงฆในประเทศไทย ควรทจะสามารถเลอกตงไดเหมอนกบ นกบวช

ศาสนาอน เชน ศรลงกา นกบวชสามารถเขาไปเลนการเมองได อยากใหกระทรวงวฒนธรรม

ศกษารายละเอยดวามความเปนไปไดหรอไม ทจะใหพระภกษสงฆสามารถเลอกตงไดเพราะ

นกบวชของไทย กไดรบการคมครองตามกฎหมายรฐธรรมนญเหมอนกบประชาชนทวไป๙๗

๙๕วฒนนท กนทะเตยน, เรองเดยวกน, อางแลว, น. ๑๔๕-๑๔๖. ๙๖ ขอมลทไดจากการพดคยในการประชมกลมยอย, เดเมยน คโอน และมหนทะ นลงกาละ, ๑๐

พฤศจกายน ๒๕๕๖. ๙๗ ฐาปนา บญหลา, พระสงฆกบสทธในการเลอกตง ใน

http://www.manager.co.th/QOL/ViewNews.aspx?NewsID=9550000100516 เขาถงเมอ ๑๐ กนยายน

๒๕๕๖.

๒๗๔

ในขณะทพระมหาโชว ทสสนโย ในฐานะพระสงฆทมบทบาทส าคญตอการ

แสดงออก และมสวนรวมทางการเมองกบนกการเมอง ไดตงเสนอแนะในประเดนนวา

“พระสงฆควรมสทธเลอกตง เพราะเวลาเขาคหากาบตรเลอกตงก

ไมไดเปดเผยวาเลอกพรรคนนพรรคนจงไมใชเรองทเสยหายอะไร ดกวาปลอย

ใหประชาชนทวไปเลอกกนเองตามล าพง การทพระสงฆควรมสทธทาง

การเมองจะท าใหสามารถทกทวงบางเรองทกระทบตอศลธรรมได ปจจบน

พระสงฆไมมสทธทางการเมอง นกการเมองจงไมสนใจและไมใหความส าคญ

กบพระสงฆเพราะถอวาไมใชฐานคะแนนเสยง และไมเหนดวยกบรฐธรรมนญ

มาตรา ๑๐๐ ทจดพระภกษ สามเณรไวรวมกบกลมของคนวกลจรต และเหนวา

รฐธรรมนญมความลกลนในการก าหนดกลมบคคล เพราะเหมอนจงใจจะจ ากด

สทธเฉพาะนกบวชในพระพทธศาสนา คอ พระภกษ สามเณร และแมช แตไม

ครอบคลมถงผน าศาสนาบางศาสนา”๙๘

ทานย าในประเดนนวา “การเมองบบพระสงฆ โดยการออกกฎหมายทกระทบตอความ

อยรอดของพระพทธศาสนา ไมวาจะเปนกฎหมายทดน หรอกฎหมายทเปดพนทศาสนาอนๆ

เขาไปกนพนทในเชงภมศาสตร และในเชงการเมอง ตวแปรส าคญทท าใหนกการเมองละเลย

ตอพระพทธศาสนา เพราะพระสงฆเลอกตงไมได เพราะสงฆเปนกลมคนทไมมสทธไมมเสยง

(Voiceless) ฉะนน ตอไปน ตองใหพระสงฆมสทธในการเลอกตง เพอเลอกคนทเขาใจ

พระพทธศาสนาเขามาท าหนาท”๙๙

ขอสงเกตของพระมหาโชว ทสสนโย สอดรบกบขอเสนอ ทววฒน ปณฑรกววฒน ท

ชวา

“การหามพระสงฆไมใหไปใชสทธออกเสยงเลอกตง จงนาจะขดตอ

รฐธรรมนญและมชอบดวยกฎหมาย ดงมาตรา ๖ ทวา รฐธรรมนญเปน

กฎหมายสงสดของประเทศ บทบญญตใดของกฎหมาย กฎ หรอขอบงคบ ขด

หรอแยงตอรฐธรรมนญน บทบญญตนนเปนอนใชบงคบมได ขออางโดยทวไป

ทหามมใหพระสงฆไปใชสทธออกเสยงในการเลอกตงกคอ พระสงฆไมควรจะ

ยงเกยวกบการเมอง เนองจากพระสงฆเปนผทบรสทธ สวนการเมองเปนเรอง

๙๘สมภาษณวนท ๒๓ มนาคม ๒๕๕๕ ๙๙ สมภาษณ, พระมหาโชว ทสสนโย, ๑๗ ตลาคม ๒๕๕๖.

๒๗๕

สกปรก พระสงฆจงไมควรเขาไปแปดเปอนกบความสกปรกของการเมอง ถา

หากขอสมมตฐานทวา การเมองคอสงสกปรก (ไรจรยธรรม) เปนจรงแลว

พระสงฆซงเปนสญลกษณของจรยธรรม กยงจะตองเขาไปเกยวของใหมาก

เพอทจะช าระลางการเมองทสกปรกใหเปนการเมองทสะอาดใหได อาจถอเปน

หนาทโดยตรงของพระสงฆดวยซ าไป”

ในฐานะผน าทางจรยธรรม พระสงฆมหนาทอบรมสงสอนศลธรรมแกประชาชน

รวมทงแกนกการเมองดวย ปจจบนการสงสอนอบรมทางวาจาอยางเดยวไม

เพยงพออกตอไป โดยเฉพาะอยางยงแกนกการเมอง จ าเปนจะตองสงสอน

อบรมดวยการปฏบตในเชงโครงสรางดวย การทพระสงฆมสทธออกเสยง

เลอกตง จะเปนอกทางหนงทท าใหนกการเมองตองฟงพระสงฆมากขน

พระสงฆซงมอ านาจทางจรยธรรมอยในมอ กจะมสวนชวยใหการเมองม

จรยธรรมมากขน ในฐานะผน าชมชน พระสงฆอาจใชอ านาจทางจรยธรรมของ

ตน ชวยแกปญหาการซอเสยง หรอการทจรตเลอกตงในรปแบบอนๆ เมอ

พระสงฆและชมชนรวมตวกนและมพลงในเชงจรยธรรม นกการเมองกจะคดถง

จรยธรรมมากขน และการเมองกจะพลอยมจรยธรรมเพมขนดวย”

ในสงคมไทยนนศาสนากบการเมองสมพนธกนอยางแยกไมออกมาโดยตลอด

ในอดตรฐเขาไปจดการปญหาของคณะสงฆ เชน รฐเปนผแตงตงผน าคณะสงฆ

ตรวจสอบพระธรรมวนยของพระสงฆ และจบผปลอมปนมาบวชใหสกออกไป

เปนตน ปจจบนนกการเมองเปนฝายเขาไปควบคมกจการของคณะสงฆ เชน

นายกรฐมนตรและรองนายกรฐมนตร เปนผดแลส านกงานพระพทธศาสนา

แหงชาตโดยตรง รฐมนตรวาการกระทรวงวฒนธรรมเปนผดแลกรมการศาสนา

เปนตน เมอนกการเมองเปนผควบคมดแลกจการของคณะสงฆแลว คณะสงฆ

กนาจะมสทธเลอกนกการเมองเหลานนดวยโดยผานกระบวนการเลอกตง

อกประการหนงนกบวชหรอเจาหนาทในศาสนาอน แมจะท าหนาทนกบวช เชน

บาทหลวงในศาสนาครสต หรอโตะอหมามในศาสนาอสลาม เปนตน กลวน

แลวแตมสทธออกเสยงเลอกตงทงสน ท าใหนกการเมองมความเกรงใจนกบวช

หรอเจาหนาททางศาสนาเหลานน ตรงกนขามพระสงฆซงเปนนกบวชใน

๒๗๖

พระพทธศาสนาอนเปนศาสนาของคนไทยสวนใหญ กลบถกละเลยสทธอน

ชอบธรรมนไป ท าใหนกการเมองไมเกรงใจหรอไมฟงเสยงของพระสงฆ เพราะ

พระสงฆไมมอ านาจในการควบคมตรวจสอบนกการเมองโดยผานการเลอกตง

การใชสทธออกเสยงเลอกตงเปนคนละสงกบการเลนการเมอง การทพระสงฆม

สทธออกเสยงเลอกตง (ดงเชนในประเทศพมา) มไดหมายความวาพระสงฆจะ

สมครเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร”

แงมมของนกวชาการดานพระพทธศาสนาท งสองท านน น สอดรบกบพระ

เมธธรรมาจารย รองอธการบดฝายประชาสมพนธ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยท

เนนวา “ในยคปจจบนน ไดเวลาแลวทจะตองแกกฎหมายใหพระสงฆมสทธในการเลอกตงได

เหมอนกบพลเมองไทยทวไป มฉะนนแลว พระพทธศาสนาจะไมมทอยอกตอไป เพราะขณะน

ศาสนาอนๆ บบคน และรกทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม ในขณะทนกการเมองมไดสนใจ

ความอยรอดของพระพทธศาสนาแตประการใด ดวยเหตน พระสงฆจงตองเขามาสนใจ

การ เมอ ง และมบทบาทในการก าหนดกล มคนทจ ะไปท าหนาทดและ และรกษา

พระพทธศาสนา”๑๐๐

การใหเหตผลดงกลาวสอดรบอยางมนยส าคญกบบรรจบ บรรณรจ๑๐๑ทเหนวา “หาก

พระพทธศาสนาไดรบผลกระทบจากการรกรานจากการด าเนนนโยบายของรฐ และศาสนาอนๆ

จ าเปนอยางยงทจะตองเปดพนทใหพระสงฆเขามารวมก าหนดความเปนไปของตวเอง โดยการ

ใหพระสงฆเขามารวมเปนสวนหนงในกจกรรมทางการเมอง ดงกรณพระสงฆในประเทศศร

ลงกาทพระสงฆมสวนส าคญในการรกษาพระพทธศาสนา” ถงกระนน บรรจบยนยนวา หากไมม

ประเดนดงกลาว พระสงฆกไมควรทจะเขาไปเกยวกบกบการเมองในการใชสทธเพอเลอกตง

ขอสงเกตทนาสนใจคอ “ประเดนเรองความมนคงของพระพทธศาสนา” มอทธพลตอ

การเปดพนทใหพระสงฆไดมสทธในการเลอกตงนกการเมอง ประเดนนสอดรบกบทงประเทศ

ศรลงกา และประเทศไทยอยางมนยส าคญ ตวแปรส าคญในประเดนนคอ “นกการเมอง” เพราะ

กลมนจะมองวา หากนกการเมองไมสนใจตอความอยรอดของพระพทธศาสนาโดยการไมเอาใจ

๑๐๐ สมภาษณ, พระเมธธรรมาจารย (ประสาร จนทสาโร), ๑๑ ตลาคม ๒๕๕๖. ๑๐๑ สมภาษณ บรรจบ บรรณรจ, อาจารยประจ าคณะอกษรศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๗

ตลาคม ๒๕๕๖.

๒๗๗

ใส ไมปกปอง และไมคมครองแลวอยางมประสทธภาพ จนเปดพนทใหมการคกคามทงนโยบาย

สาธารณะ และศาสนาอนๆ ยอมจะท าใหขออางในประเดนนมน าหนกมายงขน

ในขณะเดยวกน ขออางทเปนไปได แตอาจจะมน าหนกนอยลงมาคอ “ความ

บรสทธทสมพนธกบเสยงบรสทธ” ดร.ทววฒน ดร.วฒนนท กนทะเตยน และ ดร.ศศวรรณ

ก าลงสนเสรม อาจารยบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยใหความเหน

ทสอดคลองกนวา “พระสงฆควรมสทธในการเลอกตง เพราะเสยงของพระสงฆถอวาเปนเสยง

บรสทธ แตตองไมขดกบพระธรรมวนย”๑๐๒

ถงกระนน ขออางของทววฒนเพอรองรบการสนบสนนใหพระสงฆมสทธในการ

เลอกตงนน นาสนใจวา เปน (๑) เหตผลทเกดจากความจ าเปนภายใน และ (๒) เหตผลทเกด

จากตวแปรภายนอกเขามาก าหนดความเปนไป ตวแปรทส มพนธกบคณคาภายในของ

พระสงฆเองนนคอความเปนคนด เปนผบรสทธ และมมาตรฐานทางคณธรรมและจรยธรรมสง

กวาบคคลทวไป รวมถงการเปนผน าของชมชน ฉะนน การทพระสงฆมสทธในการเลอกตงยอม

ท าใหผทไดรบเลอก และยอมสงผลตอกลมคนทเปนลกศษยทจะสงผลตอจ านวนคะแนนเสยง

ซงจะท าใหผท ไดเลอกใสใจความตองการ และขอกงวลของพระสงฆตอความเปนไปของศาสนา

และสงคมมากยงขน ในขณะทตวแปรภายนอกนนเกดจากการทนกการเมองจะเขามาท าหนาท

ในการบรหารกจการคณะสงฆ ท าหนาทก ากบและสนบสนนกจการดานศาสนา ฉะนน พระสงฆ

จงมสทธโดยชอบธรรมทจะเลอกนกการเมองเขามาก ากบการท าหนาทของตนเอง เพราะจะท า

ใหสามารถตรวจสอบการท าหนาทไดอยางมประสทธภาพมากยงขน ถงกระนน ขออางประการ

หนงทพระมหาโชว ทววฒน และฐาปนาพยายามจะน าเสนอมาเปนฐานในการสนบสนน

ขอเสนอคอ พระสงฆควรมสทธในการเลอกตงเชนเดยวกบนกบวชของศาสนาอนๆ และสงท

นาจะน ามาเทยบเคยงไดคอการทพระสงฆในประเทศอนๆ เชน ศรลงกา หรอกมพชาสามารถ

เลอกตงนกการเมองไดโดยตรง

๑๐๒สมภาษณในการพดคยกลมยอย, วฒนนท กนทะเตยน และศศวรรณ ก าลงสนเสรม, ๒

เมษายน ๒๕๕๕.

๒๗๘

ดงนน เมอกลาวโดยสรปแลว เราสามารถทจะสรปแงมมเกยวกบยกขออางเพอให

เหตผลตอการสนบสนนใหพระสงฆมสทธในการเลอกตง และพระสงฆไมควรมสทธในการ

เลอกตง ปรากฏตามรายละเอยดในหนาถดไป

เหตผลทพระสงฆควรมสทธเลอกตงและไมควรมสทธในการเลอกตง

๑. แยงชงผลประโยชน/แยงชงอ านาจ ๒. การล าเอยง แบงขาง แบงฝาย ๓. การเปนหวคะแนน เปนมอปนรบจาง ๔. การขดแยงระหวางพระสงฆทเลอกสนบสนน ๕. การใหคณใหโทษแกกลมใดกลมหนง ๖. สงคมขาดหลกในการพงพาหากพระสงฆเลอกขาง ๗. พระสงฆขาดความเปนกลาง ๘. พระสงฆเปนเครองมอของนกการเมอง ๙. การเลอกตงเปนโลกยวสย ๑๐. การเลอกตงไมใชหนาทของพระสงฆ ๑๑. พระธรรมวนยไมเปดชองใหพระสงฆ ๑๒. กฎหมายไมเปดชอง ๑๓. ไมสอดรบกบประเพณปฏบตของสงคมไทย

๑. พระสงฆเปนอดมเพศ ๒. พระสงฆเปนกลมคนดมคณภาพ ๓. พระสงฆเปนกลมคนทซอสตย ไมเหนแกประโยชน ๔. การเลอกตงเปนการก าหนดชาตากรรมพระสงฆ ๕. การเลอกตงเปนเครองมอปกปองพระพทธศาสนา ๖. การเลอกตงเปนสทธของพลเมองทกคน ๗. ประเทศนบถอพระพทธศาสนาใหพระสงฆเลอกตงได

พระสงฆควรมสทธ

ในการเลอกตง

พระสงฆไมควรม

สทธในการ

เลอกตง

๒๗๙

ขอสงเกตทนาสนใจคอ ในอดตกลมพระสงฆ และพทธศาสนกชนสวนใหญไมเหน

ดวยทจะใหพระสงฆมสทธในการเลอกตง แตในปจจบนนเรมมกลมพระสงฆ นกวชาการ และ

นกการเมองจ านวนมากทเหนวาควรเปดพนทใหพระสงฆมสทธในการเลอกตง ทงน อาจจะเกด

จากบรบททางสงคม และการเมองเปลยนไป มความเปนประชาธปไตยมากขน

จากทาทเหลานน ท าใหเราสามารถอธบายไดวา แนวโนมทพระสงฆไทยจะมสทธใน

การเลอกตงนกการเมองไดโดยตรงซงจะเกดขนใน ๒๐ ปตอไปนนน อาจจะเปนไปไดทงสอง

ทางเลอก สงทจะสามารถน ามาสนบสนนความเปนไปไดและความเปนไปไมไดทพระสงฆจะ

ไดรบโอกาสใหสามารถมสทธในการเลอกตงนกการเมองนนเกดจากเงอนไข ๓ ขอดงทไดกลาว

เบองตน กลาวคอ

(๑) ปจจยทเกดจากการด าเนนนโยบายของรฐตอพระพทธศาสนา ขอสงเกตใน

ประเดนน เกดจากการทพระสงฆกลมหนงมกจะตงค าถามตอการทรฐบาลใหการสนบสนนตอ

การจดตงธนาคารอสลามแหงประเทศไทย แตรฐบาลไทยไมไดมความมงมนทจะด าเนนการ

จดตงธนาคารพระพทธศาสนาตามทพระสงฆบางกลมตองการ จนท าใหพระสงฆบางกลมทเปน

แกนน าออกมาประกาศวา หากรฐไมมความจรงใจและด าเนนการใหส าเรจอาจจะน าไปสการ

แตกหกดวยการด าเนนการอยางใดอยางหนง หรอในกรณทกรงเทพมหานครออกมาประกาศ

ใหมการเรยนการสอน และสนบสนนกจกรรมของบางศาสนา ท าใหพระบางกลมตงขอสงเกตตอ

ความไมเทาเทยม จนกลายเปนทมาของการตงขอสงเกตวา ผน าทางการเมองมงเนนทจะขยาย

ฐานเสยงไปสศาสนกของศาสนาอนๆ เพอใหมาซงคะแนนเสยงในการเลอกตงในระดบตางๆ

(๒) ปจจยทเกดจากการตระหนกรของนกการเมองตอชะตากรรมของ

พระพทธศาสนา การทนกการเมองมองวาพระสงฆไมมสทธในการเลอกตง ฉะนน พระสงฆจง

ไมใชฐานเสยงทจะสนบสนนนกการเมองเพอเขาสต าแหนงทางตรง จงท าใหนกการเมองไม

สนใจความอยรอดของพระสงฆ หรอพระพทธศาสนามากกวาความอยรอดของตนเอง จงท าให

นกการเมองไมสนใจตอขอเรยกรองของพระพทธศาสนา ดงจะเหนไดจากการสนบ สนน

พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต การสนบสนนงบประมาณในการพฒนาและเผยแผ

พระพทธศาสนาอยางเปนรปธรรม การไมรวมผลกดน และหาทางออกใหแกประเดนแมช

ภกษณ หรอขอกฎหมายเกยวกบสทธตางๆ ของพระสงฆ

(๓) ปจจยทเกดจากการด าเนนนโยบายของศาสนกและศาสนาอนๆ ท

พระสงฆและพทธศานกชนบางกลมมองวาอาจจะกระทบตอพระพทธศาสนา เชน การ

จดตงศาสนสถานในจงหวดตางๆ ทประชาชนบางกลมมองวามไดสรางการมสวนรวมจาก

๒๘๐

ประชาชนในพนท ความเหนทแตกตางเกยวกบการแตงชดของศาสนาเขาไปศกษาในโรงเรยน

ของวด และการทบคคลบางกลมทอางตนวาเปนชาวมสลมฆาภกษและเผาวดในพนทสาม

จงหวดชายแดนภาคใต

ฉะนน การทจะส าเรจหรอไมนน ขนอยกบตวแปรทจะน าไปสการผลกดนใหพระสงฆ

กาวไปสการมบทบาทในการมสทธในการเลอกตง คอ

(๑) ตวแปรทเกยวของกบสถาบนสงฆ หรอพระสงฆในเชงปจเจกซงสมพนธกบ

แนวทางทปรากฏในธรรมวนยวาเปดชองใหไดมากนอยเพยงใด แตหากมองในมตของพระธรรม

วนย ไมไดมหลกฐานชนใดทชชดวา หามมใหพระสงฆมสทธในการเลอกตง หรอยงเกยวกบ

การเมอง แมบางกลมจะพยายามตความประเดนการหามเขาไปเกยวของกบกองทพ การจด

กระบวนทพ การยกทพ การซอมรบ และการรบ ซงพระพทธเจาออกแบบวนยขอนเอาไวเพอ

ปองกนมใหผปกครองหรอประชาชนทวไปตงขอสงเกตตอความเหมาะสมทพระสงฆจะเขาไป

ปฏบตศาสนกจในพนทดงกลาว จะเหนวา หากมกจอนสมควรพระสงฆกจะสามารถใชพนท

ดงกลาวปองกนตนเองจากภยรายทจะเกดกบพระสงฆได

(๒) ตวแปรทเกยวของกบวฒนธรรม และประเพณทปฏบตสบตอกนมาในฐานะท

สงคมไทยไดจดวางใหพระสงฆมบทบาทในการเปนทปรกษา การสงสอนพลเมองของชาตไทย

และชวยเหลอสงคมในมตอนๆ ยกเวน การเขามาเกยวของกบการเมอง ฉะนน การท

นกการเมอง กลมคนชนน าในสงคมไทย และสงคมไทยจะเปดพนทใหแกพระสงฆใหมสทธใน

การเลอกตงนน จ าเปนตองวเคราะหความตองการของพระสงฆ ความยอมรบของสงคมไทย

และบรบททางสงคม และการเมองทเปลยนไปตามยคสมยวา เหมาะสม หรอพรอมเพยงใดทจะ

เปดพนทดงกลาว

(๓) ตวแปรทเกยวของกบการกลบมาพจารณาขอกฎหมายทหามมใหพระสงฆมสทธ

ในการเลอกตง ซงเปนตวแปรถดจากตวแปรขอท (๒) เพราะหากพระสงฆ และสงคมไทย

โดยรวมตระหนกวา ไดเวลาสมควร หรอสมสมยทจะเปดพนทใหมสทธในฐานะทเปนพลเมองท

มสทธเทาเทยมกน โดยอางองจากหลกการประชาธปไตยทเนนสทธ เสรภาพ เสมอภาพ และ

ภราดรภาพ กลมคนตางๆ ในสงคมไทย ไมวาจะเปนมหาเถรสมาคม พระสงฆ นกการเมอง

และนกกฎหมายจะเขามาท าหนาทในการจดวางสถานะของพระสงฆตอบทบาทในการมสทธ

เลอกตงนกการเมองตอไป.

บทท ๖

บทสรป และขอเสนอแนะ

การศกษาเรอง “แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา

(๒๕๕๖-๒๕๗๖)” นน ผวจยไดก าหนดวตถประสงคไว ๓ ประเดน คอ (๑) เพอศกษาวเคราะห

บทบาทของพระสงฆกบการเมองไทย (๒) เพอศกษาวเคราะหบทบาทของพระสงฆกบ

การเมองทปรากฏในพระพทธศาสนาเถรวาท และ (๓) เพอน าเสนอแนวโนมบทบาทพระสงฆกบ

การเมองไทยในสองทศวรรษหนา จากการศกษาวเคราะห อธบาย ตความ และสงเคราะห

ประเดนตางๆ อยางรอบดานแลว ท าใหการศกษาครงนพบค าตอบทนาสนใจหลายประเดน

ดวยกน

ส าหรบวธการในการศกษาเพอตอบวตถประสงคดงกลาวนน ม ๒ ลกษณะ คอ

การศกษาภาคเอกสาร (Documentary Research) โดยการศกษาเอกสารจากคมภร

พระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา อนฎกา และหนงสออน ๆ ทเกยวของกบงานวจยเรองน เชน

วทยานพนธ งานวจยหนงสอพมพ เปนตน รวมไปถงสอดานอน ๆ เชน อนเตอรเนต และ

โทรทศน เปนตน และการศกษาภาคสนาม (Field Research) โดยผวจยไดเขารบการศกษาใน

หลกสตรการเมองการปกครองส าหรบผบรหารระดบสง รนท ๑๕ ของสถาบนพระปกเกลา

(ปปร.๑๕) นกศกษาประกอบดวยกลมนกการเมองทงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชก

วฒสภา ขาราชการระดบสง ผน าองคกรเอกชน ภาคเอกชน และนกวชาการเขารวมศกษาใน

หลกสตรดงกลาว จ านวน ๑๔๐ ทาน ซงไดกอใหเกดผลเชงบวกตอการวจยผานการสงเกต การ

สมภาษณ การสนทนากลม และสมมนาเวทตางๆ ทเกยวของและเชอมโยงกบประเดนท

ด าเนนการศกษาวจยเพอหาค าตอบจากการท าวจยครงน

๖.๑ บทสรป

การศกษาวจยเกยวกบ“แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสอง

ทศวรรษหนา (๒๕๕๕-๒๕๗๕)” ดวยวธการดงกลาวนน ท าใหพบประเดนค าตอบทสอดรบ

กบวตถประสงคทต งเอาไวทงสามประการอยางนาสนใจ ดงตอไปน

๖.๑.๑ จากการศกษาวเคราะหบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยตงแต

อดตจนถงปจจบน ผวจยไดเรมตนศกษาบรบทเกยวกบบทบาทของพระสงฆกบการเมองใน

๒๘๒

ประเทศตางๆ คอ ศรลงกา ประเทศพมา และประเทศกมพชา ในฐานะทประเทศทงสองนบถอ

พระพทธศาสนาเถรวาท และมรปแบบการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตย

เชนเดยวกบประเทศไทย ซงการศกษาบรบทจากประเทศเหลานน ไดท าใหเกดคณปการตอ

การน าบทเรยนดงกลาวมาเปนกรอบในการศกษาบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทย และ

สามารถวเคราะหคาดการณถงแนวทางทจะเกดขนในประเทศไทยอก ๒๐ ปขางหนาไดชดเจน

มากยงขน

จากการศกษาวเคราะหเกยวกบบทบาทพระสงฆกบการเมองในศรลงกา, พมา และ

กมพชา ประกอบไปดวยบทบาททนาสนใจหลายประการดวยกน กลาวคอ (๑) บทบาทในการ

เปนทปรกษา (๒) บทบาทในการชน าและชน า (๓) บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองจากรฐ

(๔) บทบาทในการใชสทธการเลอกตง (๕) บทบาทในการคมครองประเทศและศาสนา (๕)

บทบาทในการไกลเกลยขอพพาท (๖) บทบาทในการสนบสนนสงเสรมกจการภาครฐ (๗)

บทบาทในการสนบสนนพรรคการเมอง (๘) บทบาทในการเปนนกการเมอง

ขอสงเกตทนาสนใจอกประการหนงคอ พระสงฆในตางประเทศดงเชนศรลงกานน ได

พฒนาสถานะของตนเองจากพระสงฆทเคยสมพนธกบการเมอง ( Interaction between Monks

and Politicians) ไปสการเปนพระนกการเมอง (Political Monks) ผวจยมองวา การด าเนน

บทบาทในลกษณะดงกลาว ถอวาเปนการพฒนาบทบาทของตนเองกบการเมองเกนขอบเขตท

ปรากฏในพระธรรมวนย โดยตความธรรมวนยใหสอดรบกบบรบททางสงคมและการเมอง หรอ

จะกลาวอกนยหนง คอ เปนการตความความธรรมวนยโดยมฐานของสงคม และการเมองเปนตว

ตง ซงเปนการเนนไปทบรบทของสงคมและการเมอง แลวตความพระธรรมวนยใหสอดรบและ

เปนฐานรองรบบรบททางการเมองและสงคม แนวทางดงกลาวอาจจะสามารถเทยบเคยงไดกบ

พระสงฆไทยบางรปทพยายามจะอธบายวา “ฆาคอมมวนสตไมบาป” เพอตอบสนองบรบททาง

การเมองทปรากฏในสมยนน สอดรบกบการทพระสงฆชาวศรลงกาบางรปพยายามจะปลอบโยน

พระเจาทฏฐคามนอภยทสญเสยก าลงใจจากการผดศลเนองจากการฆาชาวทมฬจ านวนมากวา

“พระองคอยากงวลไปเลย การฆาบคคลทเปนมารของศาสนาไมถอวาเปนบาป”

จะเหนวา บรบทของสงคม การเมอง และความอยรอดของชาตพนธนน มผลตอการ

ตความหลกธรรมวนยไปรบใชอดมการณเหลานน แนวทางนกปรากฏชดในประเทศพมา

เชนเดยวกนดงจะเหนไดจากกรณจากโรฮงญา ทพระสงฆบางรปไดน าหลกการทาง

พระพทธศาสนามากระตนใหชาวพทธฆาลาง และท าลายบานเรอนของชาวโรฮงญา ซงท าให

เกดการบาดเจบ และลมตายเปนจ านวนมาก

๒๘๓

นอกจากการตความหลกพระธรรมวนยไปรบใชสงคม การเมอง และชาตพนธแลว

ปรากฏการณหนงทเกดขนในประเทศศรลงกาและพมาคอ “การรกษาพระพทธศาสนาใหอยรอด

จากคนตางลทธและศาสนาอน” ยคลาอาณานคมไดเขาไปยดครองพนทของประเทศทงสอง

พรอมกบการน าศาสนาเขาไปเผยแผเพอยดครองจตใจของคนในพนท จงท าใหคนในพนทของ

ทงสองประเทศซงมความเชอมน ศรทธา รกและหวงแหนพระพทธศาสนาไดกระท าการปกปอง

พระพทธศาสนาดวยวธการตางๆ ดงจะเหนไดพระสงฆของทงสองประเทศไดเปนผน าในการจบ

อาวธขนมาลอบท ารายทหารของประเทศทเขามารกราน รวมไปถงการโตวาทเพอหกลางเหตผล

และความเชอกบกลมคนศาสนาอน

การทพระสงฆบางรปเปนผน าในการกระตนกลมคนใหจบอาวธเพอฆากลมคนทรกราน

ทางการเมอง และมความความเชอทแตกตางนน มไดปรากฏเฉพาะในประเทศศรลงกาและพมา

เทานน หากแตปรากฏการณเชนนไดเคยขนในประเทศไทยเชนเดยวกน ดงจะเหนไดจากพระ

เจาฝางซงตงกกของพระขนมา แลวน าชาวบานฆากลมคนทพยายามจะแยงชงพนทการปกครอง

เพอความอยรอดของบานเมอง จะเหนวา ในทสดแลว พระสงฆในประเทศตางๆ ทเผชญหนากบ

วกฤตการณทางสงคม การเมอง ศาสนา และชาตพนธนน หากจ าเปนตองเลอกแลว กลม

พระสงฆเหลานน จะค านงถงความอยรอดของสงคม การเมอง และชาตพนธ โดยน าหลกธรรมท

ปรากฏในศาสนามาเปนเครองมอส าคญในการตความเพอรองรบอดมการณและความอยรอด ซง

ถอไดวาเปนการบดเบอน (Abuse) เพอความอยรอด จะเหนวา ประสบการณการตอสของ

พระสงฆนน หลกการในศาสนาจะเปน “ทางเลอก” ทจะปฏบต มากกวาเปนการยนหยดบนฐาน

ของธรรม ทงน ตวแปรส าคญคอ “ความอยรอด” ของสงคม ศาสนา การเมอง และชาตพนธ

ในขณะทบทบาทพระสงฆกบการเมองในสงคมไทยตงแตอดตจนถงปจจบนนน

ไดสะทอนบทบาททสมพนธกบการเมองในหลายมต กลาวคอ (๑) บทบาทในการเปนทปรกษา

(๒) บทบาทในการสนบสนนกระบวนการสรางสนตภาพ (๓) บทบาทในการชแนะและชน าผน า

ทางการเมอง (๔) บทบาทในการชวยเหลอกจการบานเมอง (๕) บทบาทในการสนองตอบตอ

นโยบายแหงรฐ (๖) บทบาทในการดอแพงตออ านาจรฐ (๗) บทบาทในการประทวงรฐเพอ

เรยกรอง (๘) บทบาทในการสนบสนนพรรคการเมอง (๙) บทบาทในการลงสมครเปน

สมาชกสภาผแทนฯ

บทบาททมการสอดรบกนของพระสงฆกบการเมองทง ๔ ประเทศนน ประเดนแรกคอ

“บทบาทในฐานะเปนทปรกษาของผน าทางการเมอง” โดยเฉพาะอยางยง การเปนทปรกษา

ใหแกพระมหากษตรยตามระบอบราชาธปไตย การจดวางบทบาทในลกษณะนมลกษณะท

๒๘๔

คลายคลงกบเปน “ปโรหตดานจตวญญาณ” ใหแกพระมหากษตรย และในขณะเดยวกน

พระสงฆไดท าหนาทเปนผน าทาง หรอ “มคคเทศก” ซงการน าทางนนขนอยกบบรบททแตกตาง

กนของแตละประเทศ พระสงฆศรลงกา พมา และไทยในบางยคมความโนมเอยงในการน าทาง

ผน าทางการเมองทเขาไปเกยวของกบสงครามและความขดแยงประเดนเรอง “ชาตพนธ” และ

ความอยรอดทางการเมองของนกการเมองและตวพระสงฆเอง ในขณะทพระสงฆกมพชานน

แมจะด ารงอยในสถานะของการเปนผถกกระท าจากกลมการเมองตางๆ ทเขามามอ านาจ แตถง

กระนน พระสงฆประเทศน ไดด ารงตนในฐานะทเปนทปรกษาทมความใกลชดกบสมเดจเจาส

หนจนเปนทมาของอดมการณ “พทธสงคมนยม”

บทบาททนาสนใจอกประการหนงทพระสงฆทง ๔ ประเทศเขาไปเกยวของกบการเมอง

ในลกษณะทสอดรบกนคอ “บทบาทในการประทวงเพอเรยกรองความตองการ” ความสอดรบกน

ดงกลาวลวนอยบนฐานคดทคอนขางจะคลายคลงกนคอ “การด าเนนโยบายสาธารณะของรฐ” ท

กระทบตออารมณ ความรสก และความอยรอดของสงคม การเมอง ชาตพนธ รวมไปถงศาสนา

พระสงฆในประเทศศรลงกา และพมาคอนขางจะมความชดเจนในประเดนของชาตพนธ ฉะนน

นโยบายใดทไดรบการออกแบบโดยนกการเมองแลวกระทบตอความรสกของพระสงฆและ

ประชาชนโดยรวม พระสงฆมกจะออกมาประทวงเพอใหร ฐเปลยนแปลงนโยบาย ใน

ขณะเดยวกนบางนโยบายทกระทบตอวถชวตและวฒนธรรมทดงาม อกทงขดตอหลกการของ

ศาสนา พระสงฆของทงสองประเทศมกจะแสดงออกถงการไมเหนพองตองกบรฐโดยการออกมา

ประทวง

ในขณะทพระสงฆในสงคมไทยไดออกมาประทวงตอรฐในลกษณะเดยวกน แตเหตผลใน

การประทวงนน มกจะมงเนนไปทประเดนเรองความอยรอดของพระพทธศาสนาในลกษณะ

ตางๆ ไมวาจะเปนประเดนของการเรยกรองใหบญญตพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต

หรอประเดนการตงกระทรวงพระพทธศาสนา รวมไปถงประเดนการทพระสงฆบางรปเชน

สมเดจพฒาจารย (อาจ อาสภะ มหาเถระ) ทไดรบผลกระทบจากผน าทางการเมอง พระสงฆ

ไทยจะรวมตวกนเพอเรยกรองความเปนธรรม แนวทางการประทวงในลกษณะสอดรบกบ

ปรากฏการณทเคยเกดขนในยคสมเดจพระนารายณมหาราช ทพระสงฆไมเหนดวยทพระองค

เปดพนทใหศาสนกของศาสนาอนปฏบตการในทางทไมเหมาะสมตอพระพทธศาสนาจนเปน

ทมาของการหวาดระแวงทาทดงกลาวของพระองค

นอกจากนน สงทนาสนใจ คอ พระสงฆในกลมประเทศ “TMSC” ซงประกอบ ไทย

(Thailand) พมา (Myanmar) ศรลงกา (Sri Lanka) และกมพชา (Cambodia) มบทบาททสอด

๒๘๕

รบกนอกประการหนงคอ “การเขาไปมสวนรวมทางการเมองโดยการประทวงรวมกบกลม

การเมอง” พระสงฆทง ๔ ประเทศไดเขาไปมบทบาทคอนขางจะชดเจนในการเลอก และเขา

รวมกบกลมการเมองทพระสงฆแตละกลมเหนวาสอดรบกบแนวทางการท างานและอดมการณ

ของตนเอง ในประเทศศรลงกานนเปนทประจกษชดวา พระไดกลายเปนหวคะแนน และขนเวท

เพอโนมนาวใหประชาชนเลอกพรรคของนายกรฐมนตรราชปกษา ในขณะทประเทศพมา

พระสงฆบางกลมไดเขารวมกบพรรคของนางออง ซาน ซจ พระสงฆในประเทศกมพชาไดเขา

รวมกบนายกรฐมนตรฮนเซน และบางกลมไดเขารวมกบผน าพรรคฝายคาน สวนพระสงฆใน

ประเทศไทยนน บางกลมใหการสนบสนนกลมเสอแดง และบางกลมสนบสนนกลมเสอเหลอง

อยางไรกตาม พระสงฆกระแสหลกของแตละประเทศ ซงเปนพระสงฆทมความใกลชดกบอ านาจ

รฐนน พยายามทจะวางตนเองเปนกลางไมแสดงทาททชดเจนอยางเปนทางการวาสนบสนน

กลมการเมองใด

อยางไรกตาม บทบาททพระสงฆของประเทศศรลงกามความแตกตางจากประเทศอนๆ

อยางสนเชง คอ “บทบาทในการเปนพระนกการเมอง” (Political Monks) ซงเขาไปเกยวของกบ

การเมองโดยตรงในฐานะเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร เหตผลส าคญทพระสงฆกลมนพยายาม

ทจะยกขนมากลาวอางการเขาสการเมองคอ “การปกปองความเปนชาตนยมสงหล” (Sinhalese

Only) และการท าหนาทในฐานะเปนผปกปองพระพทธศาสนาทจะไดรบผลกระทบจากนโยบาย

สาธารณะ รวมไปถงการสงเสรมพระพทธศาสนาในมตตางๆ ซงการเขาไปเกยวของในลกษณะ

น พทธศาสนกชนกระแสหลก และพระสงฆกระแสหลกมทาททไมเหนดวยตอบทบาทดงกลาว

ดงจะเหนไดจากการใหสมภาษณของมหานายกะรปหนงของนกายสยามวงศทชวา “พระสงฆ

ควรอยในวด ไมใชอยในบาน” แงมมนทานพยายามจะชน าวา “หากพระสงฆรปใดประสงคจะ

เลนการเมองควรออกไปอยในสภา หรอในบานเหมอนฆราวาส แตถามาอยในวดไมควรเขาไป

เกยวของกบบทบาทดงกลาว”

๖.๑.๒ จากการศกษาวเคราะหบทบาทของพระสงฆกบการเมองทปรากฏใน

พระพทธศาสนาเถรวาท ผวจย และนกวชาการจ านวนมากมกจะตงค าถามวา เพราะเหตใด?

พระสงฆบางรป หรอบางกลมจงเขาไปมบทบาทตอการด าเนนกจกรรมทางการเมองทงทางตรง

และทางออม ซงบทบาททพระสงฆในประเทศตางๆ เขาไปเกยวของกบการเมองนน สอดรบ

พระธรรมวนยทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนามากนอยเพยงใด เมอศกษาโดยใชกรอบ

บทบาทของพระสงฆในกลมประเทศ “TMSC” พบประเดนค าตอบทนาสนใจวา บทบาทของ

พระสงฆกบการเมองในคมภรพระไตรปฎก ประกอบไปดวยบทบาททโดดเดนดงตอไปน

๒๘๖

(๑) บทบาทในการใหค าปรกษา (๒) บทบาทในการชแนะและชน าทางการเมอง (๓) บทบาทใน

การไกลเกลยประนประนอมขอพพาท (๔) บทบาทในการประทวงตอผน าทางการเมอง (๕)

บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐ (๖)บทบาทในการน านกการเมองมาสรางฐานมวลชนเพอ

แบงแยกการปกครองสงฆ

๖.๑.๓ การน าเสนอแนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษ

หนา การทจะตอบวา “แนวโนมของพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนาจะมรปโฉม

อยางไร?” นน ผวจยมองวา ประเดนแรกทจะตองท าความเขาใจคอ การอธบายในมตของค าวา

“การเมอง” ใหครอบคลมและรอบดาน เพราะโดยความเปนจรงแลว นกคด และนกวชาการ

จ านวนมากอธบาย และตความค าวา “การเมอง” ในมตทแตกตางกนบนฐานของแงมม และ

ประสบการณทตวเองเขาไปเกยวของในบรบททแตกตางกน การเขาใจการเมองอยางรอบดาน

จะท าใหเราสามารถทจดวางบทบาทของพระสงฆใหเขาไปสมพนธกบการเมองในมตทสอดคลอง

และเหมาะสม อกทง ไมกอใหเกดผลเสยตอพระสงฆและพระพทธศาสนาในระยะยาว

จากการศกษาในประเดนของค าวา “การเมอง” ผวจยมองวา สามารถแบงออกมาเปน

สองความหมาย กลาวคอ (๑) การเมองในฐานะทเปนเปาหมาย (Politics as a Goal) กบ

(๒) การเมองในฐานะทเปนเครองมอ (Politics as a Tool)

(๑) การเมองในฐานะทเปนเปาหมายนน เปนการใหคาตอการเมองในฐานะเปนงาน

ของรฐ หรองานของแผนดนทด าเนนการบรหารจดการโดยมวตถประสงคเพอความสงบ สนตสข

และอยดวยกนอยางเรยบรอย มการเคารพในกฎกตกา ความแตกตาง และศกดศรความเปน

มนษย เนนเสรภาพ เสมอภาพ และภราดรภาพ ใชหลกสนตวธในการแกไขปญหา รวมไปถง

การมจตส านกสาธารณะ และรบผดชอบตอตวเองและสงคม

(๒) การเมองในฐานะทเปนเครองมอนน จะมงเนนการจดการหรอการกระท าใหคน

หมมากอยดวยกนโดยไมตองใชอาชญา การแสวงหาความยตธรรม การสรางโอกาส และการ

แบงปนผลประโยชนและความตองการอยางทวถง เทาเทยม และเทยงธรรม และเปนการเมองท

อยบนฐานของศลธรรม น าหลกธรรมมาเปนเครองมอในการสรางภมคมกน หลอหลอม และ

เสรมสรางพลเมองกบนกการเมอง แทนทจะใชการเมองไปเปนเครองมอในการแสวงหาอ านาจ

และผลประโยชนเพอพวกพอง และกลมการเมองของตน รวมไปถงการไมใชการเมองเปน

เครองมอในการแขงขนโดยใชวตถนยม และบรโภคนยมเปนแรงจงใจของพลเมองโดยไม

ตระหนกรถงผลเสยทจะตามมาในระยะยาว

๒๘๗

ผวจยมองวา หากเราสามารถทจะนยามค าวา “การเมอง” อยบนฐานของความหมายใน

๒ มตดงกลาว ยอมเปนหลกประกนไดวา พระสงฆสามารถทเขาไปเกยวของ และสมพนธกน

โดยไมสญเสยหลกของธรรมวนย เพราะเกณฑในการตดสนทางธรรมวนยเปดพนทใหพระสงฆ

ไดเขาไปเกยวของกบการเมองในเชงบวก ทงเปน “การเมองสขาว” หรอเปน “การเมองแหง

ความเมตตากรณา” หลกการทเขามารองรบการพฒนาบทบาทของพระสงฆรวมกบการเมองส

ขาว และการเมองแหงความเมตตากรณานน ประกอบไปดวยหลกทศ ๖ ทเปดพนทใหพระสงฆ

สามารถใหค าแนะน า และชแจงขอกงวล รวมไปถงความหวงใยของพระสงฆและพลเมองตอผน า

ทางการเมองได ทงน ใหมงประโยชนทง ๓ ประการ คอ ประโยชนชมชนของตน ของญาต และ

เพอประโยชนแกชาวโลก โดยทรงย าเตอนใหพระสงฆเทยวจารกไปเพอเกอกล ความสข และ

เพออนเคราะหชาวโลก

อยางไรกตาม พระธรรมวนยทปรากฏในพระพทธศาสนาได “ปดพนทการแสดงออก

ทางการเมองของพระสงฆ” ในกรณทพระสงฆเขาไปเกยวของ และสมพนธกบการเมองใน

ลกษณะดงตอไปน (๑) การเขารวมกบกลมการเมองเพอแยงชงผลประโยชน และแยงชงอ านาจ

(๒) การล าเอยง แบงขาง แบงฝาย (๓) การเปนหวคะแนน (๕) การใหคณใหโทษแกกลมใดกลม

หนง และ (๖) การแสดงบทบาทและทาททขาดความเปนกลาง เหตผลส าคญทสามารถอธบาย

ผลกระทบทจะตามมากคอ (๑) สงคมขาดหลกในการพงพาหากพระสงฆเลอกขางการขดแยง

ระหวางพระสงฆทเลอกสนบสนน (๒) พระสงฆจะกลายเปนเครองมอของนกการเมอง ทงการ

เปนหวคะแนน และฐานเสยง และ (๓) พระสงฆจะขาดความนาเชอถอจากกลมคนทมความคด

และอดมการณทางการเมองทแตกตาง

เมอวเคราะหประเดน “พระสงฆกบการเมองในสงคมไทย” โดยการจ าแนกค าวา

“การเมอง” ในระบอบสมบรณาญาสทธราชและระบอบประชาธปไตย พบวา แมวาระบอบการ

ปกครองจะเปลยนแปลงไป แตพระสงฆกบพระมหากษตรยไดเกยวของและสมพนธกนทงมต

วฒนธรรม และประเพณอยางประสานสอดคลอง แมวาในป พ.ศ. ๒๔๗๕ จะเปลยนรปแบบการ

ปกครองไปสระบอบประชาธปไตย กฎหมายรฐธรรมนญไดยอมรบสถานะความสมพนธระหวาง

พระสงฆกบพระมหากษตรยจนน าไปสการบญญตเอาไวอยางเปนทางการในกฎหมาย

รฐธรรมนญ พทธศกราช ๒๕๕๐ มาตราท ๙ วา “พระมหากษตรยทรงเปนพทธมามกะ” ในทาง

กลบกน บทบาทของพระสงฆกบนกการเมองในระบอบประชาธปไตย กลบมไดมการออกแบบ

ทงมตกฎหมาย ประเพณ และวฒนธรรมทจะสรางพนธสญญาใหเกดขนระหวางนกการเมองใน

ระบอบประชาธปไตยและพระสงฆทงในเชงพธการและเชงปฏบต

๒๘๘

ค าถามมวา การทจะพฒนาบทบาทพระสงฆกบการเมองในระบอบประชาธปไตยให

เปนทยอมรบและสนองตอบตอความตองการของสงคมนน ควรจะจดวางบทบาทของพระสงฆให

สมพนธกบการเมองอยางไร? ผวจยไดเรมตนตอบปญหานดวยการกลบไปศกษาวเคราะห

บทบาทของพระสงฆในประเทศศรลงกา พมา กมพชา และคมภรพระไตรปฎกมาบรณาการกบ

บทบาทของพระสงฆในสงคมไทยภายใตกรอบทส าคญ ๓ ประการคอ (๑) บทบาทตามประเพณ

(๒) บทบาทตามกฎหมาย และ (๓) บทบาทตามพระธรรมวนย

หลงจากนน จงไดน า (ราง) แนวโนมบทบาทพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษ

หนาไปสมภาษณนกวชาการ (In-depth Interview) และนกปฏบตการผมประสบการณ งาน

เขยน งานวจย และเกยวของกบพระสงฆในมตตางๆ ทงการเมอง การปกครอง และการศกษา

และน าประเดนทไดจากการสมภาษณประมวลผลแลวน าเขาสการประชมกลมยอย (Focus

Group) เพอรบฟงความคดเหนเปนครงสดทาย และอธบายเทยบเคยงเอกสารทางวชาการ

หนงสอพมพ หนงสอวชาการ บทความทางวชาการ งานวจย และคมภรทางพระพทธศาสนา

ผนวกเขากบบทสมภาษณอนๆ ทนกวชาการ พระสงฆฝายปกครอง และนกการเมองไดแสดง

ทศนะตอบทบาทของพระสงฆกบการเมอง ท าใหผวจยคนพบค าตอบวา “แนวโนมบทบาทของ

พระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษหนา ” ทผานการจดล าดบความส าคญ (Set

Priority) นน ประกอบไปดวยบทบาททส าคญดงตอไปน

(๑) บทบาทในฐานะวศวกรจดการความขดแยงโดยพทธสนตวธ ในขณะท

ส งคมไทยก าลงเผชญหนากบสถานการณของความขดแยง และความรนแรง กลมคนท

เกยวของกบวกฤตการณดงกลาวประกอบไปดวยกลมคน และกลมผลประโยชนจ านวนมาก

ในขณะทกลมการเมองซงเปนกลมคนทมบทบาทส าคญในการสรางความกระบวนการปรองดอง

มไดมทาทในเชงบวก หรอตอบรบตอแนวทางดงกลาว ฉะนน สงคมไทยจงไมใชสงคมท

สามารถอยรวมกนอยางสนตสขในชวงสองทศวรรษหนาน จากตวแปรดงกลาว จงท าใหสงคม

กลบมาตงค าถามตอองคกรศาสนาวาจะเขาไปมบทบาทในการจดการความขดแยงเพอสราง

ความปรองดองใหแกสงคมไดอยางไร ในประเดนน คณะกรรมการอสระตรวจสอบและคนหา

ความจรงเพอการปรองดองแหงชาต จงพยายามจะเรยกรองวา “บคลากรทางศาสนาควรเพม

บทบาทในการลดความแตกแยก สงเสรมสนตภาพ และแกไขความขดแยงในสงคมโดยสนตวธ”

บทบาทในการเปนวศวกรจดการความขดแยงโดยพทธสนตวธ จงถอไดวาเปนบทบาท

ส าคญทพระสงฆจ าเปนจะตองเขาไปมสวนรวมกบหนวยงาน ทงองคกรภาครฐ และเอกชน เพอ

๒๘๙

แสวงหาแนวทางในการจดการความขดแยงและความรนแรงทก าลงเกดขนในสงคมไทย เพราะ

พระสงฆมตนทนทางสงคม (Social Capital) สงมากเพอเปรยบเทยบกบองคกรอนๆ ในสงคม

เพราะบนฐานของพระธรรมวนย พระพทธเจาไดทรงออกแบบใหสงคมสงฆอยเหนอสภาวะการ

แยงชงผลประโยชนและอ านาจการปกครองของกลมชนชนน าทางการเมอง อยางไรกตาม

ตนทนทางสงคมของพระสงฆอาจจะไมสามารถกอใหเกดคณคาตอพระสงฆในการเขาไปชวย

จดการความขดแยง หากพระสงฆขาดศกยภาพ และเครองมอในการเปนวศวกรสนตภาพ เพอ

ท าหนาทสนบสนนกระบวนการในการสรางสนต (Peace-Building Process) ในสงคมไทย

จากเหตผลดงกลาว มความจ าเปนเรงดวนทองคกรสงฆ ภาครฐ และภาคเอกชนควรเขา

รวมพฒนาใหพระสงฆศกษา เรยนร และพฒนาศกยภาพในการท าหนาทเปนวศวกรสนตภาพ

อยางมประสทธภาพ ดงทคณะกรรมการอสระตรวจสอบและคนหาความจรงเพอการปรองดอง

แหงชาตพยายามเสนอในประเดนนวา “ทกฝายควรใหความส าคญกบการฟนฟหลกศลธรรม

และจรยธรรม และสนบสนนใหสถาบนศาสนาเขามามบทบาทในการลดความขดแยง และยตการ

ใชความรนแรง” ถงกระนน เชอมนวา ตนทนทางสงคมผนวกกบศกยภาพของพระสงฆ จะ

น าไปสการเสรมสรางพลงสนตสขใหเกดขนแกสงคมไทยในปจจบนและอนาคต

(๒) บทบาทพระสงฆกบการชแนะน าและชน าทางการเมอง พระสงฆตงแตอดต

จนถงปจจบนเปนกลมคนทถอไดวา ผน าทางการเมองใหความไววางใจ และเชอมนศรทธาทงตอ

วตรปฏบต และองคธรรมทเปนแนวทางในการประพฤตปฏบต จากฐานความเชอในลกษณะน

จงท าใหนกการเมองตงแตอดตจนถงปจจบนหมนเขาไปปรกษาหารอแนวทางการบรหารกจการ

บานเมองอยอยางตอเนอง ซงแนวทางน คอ “ปรปจฉา” ทปรากฏอยในหลกการของจกรพรรด

วตร ซงเนนสอนใหผน าทางการเมองเปดใจของตนเองในการปรกษาหารอ สอบถามปญหากบ

สมณพราหมณ ผประพฤตด ปฏบตชอบ ผทไมประมาทมวเมา อยเสมอตามกาลอนควรเพอใหร

ชด และสอบถามเกยวกบแนวทางในการบรหารกจการบานเมอง

บทบาทน ยงมความจ าเปนทพระสงฆจะตองรกษาและพฒนาแนวทางในการให

ค าปรกษา (Counseling) ทมประสทธภาพมากยงขน ถงกระนน จดเดนของพระสงฆประการ

หนงคอ “การเปนนกฟงทด” (Mindful Listening) อกทงความเปนผทไมมสวนไดสวนเสยกบ

กลมตางๆ จงสามารถเขาไปท าหนาทในการใหค าปรกษาแกผน าทางการเมองไดด อยางไรก

ตาม บทบาทในการเปน “ปโรหต” หรอ “มคคเทศก” นนจ าเปนตองน าเสนอหลกการและหลก

๒๙๐

ปฏบตทอยเหนอผลประโยชนทางการเมอง อกทงไมหวงประโยชนสวนตนจนท าหนาทหมนเหม

อนเปนทมาของการ “ประจบตระกล” ซงขดกบหลกการในพระพทธศาสนา

(๓) บทบาทในการพฒนาพลเมองของรฐตามระบอบประชาธปไตย การ

ปกครองในระบอบประชาธปไตยมความเชอวา “การปกครองระบอบประชาธปไตยทดม

จดเรมตนมาจากพลเมองทด” ซงพลเมองทดนนประกอบดวยคณลกษณะทส าคญหลายประการ

เชน การรบผดชอบตอตนเองและสงคมได การมจตส านกสาธารณะ การรจกเคารพกฎกตกา

ระเบยบ และขอกฎหมายตางๆ ทเปนแนวปฏบตของสงคม และการรจกจดการความขดแยงท

เกดขนดวยหลกการสนตวธ จะเหนวา การพฒนาประชาธปไตยทงมไดเนนเฉพาะ “รปแบบ”

แตเนนหนกไปท “การพฒนาคน” ดวย เพอใหคนในเชงปจเจกกลายเปนพลเมองทดของชาต

อาเซยน และของโลก

แมวาพระสงฆจะเปนนกบวชในพระพทธศาสนา แตในอกบทบาทหนงนน พระสงฆถอ

วาเปนพลเมองของประเทศชาต และอยภายใตกฎหมายของประเทศเชนเดยวกน แนวโนมท

เกดขนในอนาคตนน พระสงฆจงควรทจะเขาไปท าหนาทในการชวยรฐพฒนา “คนด” ในมตของ

ศาสนา ใหกลายเปน “พลเมองทด” ของประเทศชาต และของโลก ซงหลกการใน

พระพทธศาสนาเออตอแนวทางในการพฒนาดงกลาว ไมวาจะเปนหลกสงคหวตถธรรม หลก

สจรตธรรม หลกคารวธรรม หลกเมตตาธรรม และหลกสนตธรรม ดวยเหตน พระสงฆจงควร

ศกษาและประยกตหลกการดงกลาวมาใชเปนเครองมอในการชวยรฐ ทงน จ าเปนอยางยงทรฐ

จะตองเรมตนพฒนาศกยภาพของพระสงฆใหเรยนรและเขาใจมตดานนมากยงขน และเปด

พนทใหพระสงฆเขาไปท าหนาทดงกลาว อกทงชวยสนบสนนโครงการและกจกรรมตางๆ ทงใน

แงงบประมาณและเครองมอตางๆ

ขอสงเกตในประเดนนคอ ไมมเหตผลอนใดทรฐจะไมด าเนนการสนบสนนใหพระสงฆ

มบทบาทตามแนวทางน เพราะการทพลเมองเปนคนดมศลธรรม ยอมสงผลตอการบรหาร

จดการรฐไดอยางมประสทธภาพ ดงแนวทางทพระพทธเจาเคยเสนอไวในกฏทนตสตรทวา

“ศตรของรฐไมใชโจรผราย หากแตเปนความยากจน” ความยากจนไมไดมมตของกายภาพ

เทานน หากแตหมายถงความสขทเกดขนในคนของรฐดวย ฉะนน การสนบสนนใหพระสงฆท า

หนาทน จงถอวาเออตอการพฒนาประชาธปไตยใหตงมนและยงยนตอไป

สรปในประเดนนคอ ระบอบประชาธปไตยเปดกวาง และพฒนาเตบโตมากขนเพยงใด

พระพทธศาสนาในรปแบบขององคกรสงฆจะตองน าหลกธรรมไปพฒนาใหสอดรบกบการพฒนา

๒๙๑

ประชาธปไตยมากขนเพยงนน ประชาธปไตยในยคปจจบนน รฐไมสามารถทจะกนพนทของ

พระพทธศาสนา โดยเฉพาะอยางยง พนททางศลธรรมออกจากพนทของการเมองไดอกตอไป

ในขณะเดยวกน จ าเปนอยางยงทจะตองเปดพนทใหพระสงฆไดเขาไปชวยท าหนาทในพฒนา

คณธรรมจรยธรรมของนกการเมอง และน าหลกการของพระพทธศาสนาไปประยกตใชในการ

สรางการมสวนรวมและพฒนาพลเมองไปสการเปนพลเมองทดของระบอบประชาธปไตยให

สมบรณตอไป

(๔) บทบาทในการใชสทธวพากษวจารณนกการเมองและนโยบายแหงรฐ การ

วพากษวจารณอยางสจรตนนอาจจะสอดรบกบบทบาทของสอมวลชน หรอนกวจารณทวไป แต

ถงกระนน พระสงฆบางรปไดออกมาท าหนาทในการวพากษวจารณ (Commentator) การเมอง

ในหลายมต เชน การวจารณพฤตกรรมผน าทางการเมอง หรอนกการเมอง การวจาร ณ

แนวนโยบายแหงรฐวาอาจจะน าไปสการสญเสยทงชวต และทรพยสน หรอนโยบายบางอยาง

ของรฐอาจจะกอใหพลเมองในสงคมไทยเปนนกวตถนยมและบรโภคนยมมากยงขน

การวพากษวจารณในลกษณะน พระพทธเจาชวา “ประดจการชขมทรพย” จาก

กรณศกษาทเกดขนในอดตนนจะพบวา แมวาพระสงฆจะท าหนาทในการชขมทรพย แต

นกการเมอง หรอผน าทางการเมองบางคนมทาทในเชงลบตอการวจารณดงกลาว ซงมหาเถร

สมาคมในฐานะเปนองคกรบงคบบญชาสงสดของพระสงฆตระหนกรในประเดนนเปนอยางด จง

ไดออกประกาศมหาเถรสมาคมเกยวกบการเทศน หรอแสดงธรรมทางการเมอง เพอปองกนการ

กระทบกระทงระหวางพระสงฆกบผน าของรฐ อยางไรกตาม พระสงฆจ านวนหนงไดท าหนาทใน

การชขมทรพยแกนกการเมองอยางตอเนอง

ค าถามมวา “พระสงฆควรจะวพากษวจารณทางการเมองอยางไร? จงจะไมท าใหผน า

ทางการเมองมทาทในเชงลบตอค าวพากษวจารณของพระสงฆ” ปจจย หรอตวแปรทจะน าไปส

การพฒนาบทบาทนใหเกดขนในสองทศวรรษหนานนควรองคประกอบทส าคญอยางนอย ๔

ประการ (๑) ประเดน (Issues) ในการวพากษวจารณรฐตองชดเจน (๒) ความรความเขาใจ

(Understanding) ของพระสงฆ หรอสถาบนสงฆตอการด าเนนนโยบายสาธารณะ รวมไปถง

ผลกระทบทงในเชงลบและเชงบวก เมอไดขอมลเปนทประจกษชดแลว ยอมสามารถทจะ

วพากษวจารณผลเสยทจะเกดได (๓) ความสามารถในการทจะสอสารทางการเมอง (Political

Communication) พระสงฆจ าเปนตองเรยนร และมทกษะในการสอสารทางการเมอง โดยเขาใจ

วธการและกระบวนการสอสารทงระบบตามหลก SMCR ประกอบดวย ผสง (Source) ขอมล

๒๙๒

ขาวสาร (Message) ชองทางในการสง (Channel) และผรบ (Receiver) และ (๔) การเปดใจ

(Open Mind) รบฟงจากรฐ ผน า หรอนกการเมองดวยใจทเปนกศล

ในขณะเดยวกน แนวทางวาจาสภาษตนาจะเปนอกค าตอบหนงทนาจะมาเปนเกณฑใน

การวพากษวจารณได กลาวคอ (๑) ประเดนทน าเสนอทอยบนพนฐานของความเปนจรง ซง

สงคมโดยทวไปรบรไดวาพฤตกรรมหรอนโยบายนนอาจจะมขอบกพรองอย (๒) การน าเสนอนน

ควรจะวางภาษา และทาทใหเหมาะสม เพราะปญหาทเกดขนหลายครงมไดหมายความวา

เนอหาในการน าเสนอไมด หรอไมมประโยชน แตประเดนอยทวธการและทาทในการน าเสนอท

ไพเราะและใหเกยรต (๓) การน าเสนอนนจ าเปนทจะตองสอดรบกาลเวลาทเหมาะสม (๔) การ

วพากษวจารณจะตองอยบนฐานของการเชอมสมานสามคค ทงผพด หรอผทไดรบการวจารณ

รวมไปถงกลมคนทสนบสนน (๕) สงทวพากษวจารณนนจะตองกอใหเกดประโยชนแกชมชน

สงคม และประเทศชาต โดยเฉพาะอยางยง อาจจะกอใหเกดประโยชนแกผน าทางการเมองทจะ

ไดรบทางเลอกในการปฏบตทหลากหลายและรอบดานมากยงขน (๖) การวพากษวจารณควรจะ

ด ารงอยบนฐานของเมตตาธรรม โดยเฉพาะอยางยง เจตนารมณในการสอสารนน ควรมงท

กอใหเกดผลในเชงบวก ควรหลกเลยงการสอสารทจะอาจจะกอใหเกดความขดแยงจนน าไปส

ความรนแรงทงการพด และการแสดงออก

(๕) บทบาทในการชมนมเพอเรยกรองความตองการทางการเมอง ในปจจบนและ

อนาคตนน การด าเนนกจการทางการเมองของพระสงฆตามแนวทางน แมวาประเพณใน

สงคมไทย พระธรรมวนย และกฎหมายรฐธรรมนญจะเปดพนทให (ก) พระสงฆสามารถ

ด าเนนการประกาศคว าบาตรดวยมตของสงฆ ทงระดบหมบานจนถงระดบประเทศตอกลม

บคคลทกระท าผดตอพระพทธศาสนา ทงการพด การแสดงออก หรอการด าเนนนโยบายท

กระทบ หรอขดกบหลกธรรมวนย อนจะน าไปสความด ารงอยของพระพทธศาสนาอยางยงยน

เพอตกเตอนดวยความปรารถนาดใหหยดพฤตกรรมตางๆ (ข) คว าบาตรตอรฐ หรอนกการเมอง

ทด าเนนนโยบายกระทบตอวถชวตของพลเมองและวถธรรมของชมชน สงคม และศาสนา เพอ

รกษาผลประโยชนและวฒนธรรมอนดงามของสงคมไทย

อยางไรกตาม การแสดงออกในลกษณะดงกลาว พระสงฆควรระมดวงการเขารวมการ

ชมนมทางการเมองกบกลมการเมองในเชงปจเจกทไมสมพนธกบการคว าบาตรใน

พระพทธศาสนา อกทงระมดระวงทาทการแสดงออกทางกาย วาจา และใจทอาจจะแสดงออก

ดวยความรนแรงภายใตอทธพลของความโลภ ความโกรธ และความหลง ซงจะสงผลตอการ

๒๙๓

เลอกขาง แบงฝกแบงฝาย ใหคณ ใหโทษตอกลมการเมอง อนจะขดตอหลกการทศาสนาหามม

ใหประจบตระกล เพอใหไดมาซงลาภ ยศ สรรเสรญ ซงจะสงผลเสยตอความอยรอด

พระพทธศาสนาในรปขององคกรในระยะสน และระยะยาว

ส าหรบเกณฑชวดการเขาไปรวมชมนมทางการเมองของพระสงฆ จ าเปนตองประเมน

ทง (๑) แนวคด (Concept) อนเปนทมาของขอเรยกรอง เจตนารมณในการเรยกรอง

วตถประสงคในการเรยกรอง เหตและผลในการเรยกรอง ทมาของแนวคดในการเรยกรอง

ผลประโยชนและความตองการ (๒) เนอหา (Content) เนอหาในการน าเสนอ ขอบเขตของ

เนอหา ความนาจะเปนของเนอหา คณและโทษอนจะเกดจากเนอหา รายละเอยดของเนอหา

ความนาเชอถอของเนอหา แหลงอางองของเนอหา วธการน าเสนอของเนอหา และ (๓) บรบท

(Context) ความเปนมาและความส าคญของปญหา ประวตศาสตรของการชมนม คนหรอกลม

คนทเกยวของกบการชมนม สถานทในการจดการชมนม เวลาและจงหวะในการเขารวมการ

ชมนม สถานการณการชมนม สภาพการเมอง/เศรษฐกจ และทาทของชมชนและสงคม ทงน

เกณฑชวดทง ๓ ประการนน จ าเปนอยางยงตองสอดรบกบหลกการพระธรรมวนย ประเพณ

และกฎหมายทเปนกรอบในการพระพฤตปฏบตของพระสงฆในสงคมไทย

ขอสงเกตทกลมคนจ าเปนมากใหแนวทางคอ การทพระสงฆจะชมนมเพอเรยกรองความ

ตองการทางเมองนน ไมมความจ าเปนอนใดทพระสงฆจะเขารวมกบกลมการเมองกลมใดกลม

หนง เพราะจะน าไปสการแบงฝาย และจะท าใหสญเสยภาพความเปนกลางของพระสงฆ ถา

พระสงฆไมเหนดวยกบแนวคด หรอการกระท าอยางใดอยางหนงของผน าทางการเมอง

พระสงฆสามารถประกาศเจตนารมณไดโดยตรงอยแลว โดยไมจ าเปนตองเขาขางฝายใดฝาย

หนง เพราะอาจจะท าใหพระสงฆเปนเครองมอใหกลมการเมองอางความชอบธรรมในการเขา

รวมของพระสงฆตอการเรยกรองของกลมการเมองเอง กรณศกษาทชดเจนตอผลเสยอนเกด

จากการเขารวมกบพรรคการเมองของพระสงฆบางรปดงกลาว สามารถประเมนผลเสยไดจาก

ประเทศศรลงกา และพมา ซงท าใหผน าทางการเมองมไดตระหนกรวา พระสงฆทเขารวมเปน

ทรพยากรของพระพทธศาสนาในภาพรวม หากแตเปนกลมคนทฝกใฝทางการเมองของกลม

ผลประโยชนทางการเมองอกดานหนง

(๖) บทบาทในการใชสทธเลอกตงนกการเมอง ในขณะรฐของประเทศศรลงกา

และประเทศกมพชาไดเปดพนทใหพระสงฆไดท าหนาทในการใชสทธในการเลอกตงนกการเมอง

ในทกระดบเพอเขาไปท าหนาทในรฐสภา แตกฎหมายรฐธรรมนญของประเทศไทยตงแตป พ.ศ.

๒๙๔

๒๔๗๕ ไดกนพนทในการใชสทธเลอกตงของพระสงฆออกไปจากการเมอง แมกฎหมายจะ

บญญตเอาไว การเลอกตงเปนหนาทไมใชสทธกตาม การจ ากดสทธในการเลอกตงไดท าใหเกด

การถกเถยงในสงคมไทยทงในเชงบวกและเชงลบ ซงขอถกเถยงดงกลาวมเหตผล และชด

อธบายทแตกตางกน

กลมทสนบสนนใหพระสงฆไดใชสทธในการเลอกตงไดใหเหตผลทนาสนใจวา

(๑) พระสงฆเปนกลมคนดมคณภาพ (๒) พระสงฆเปนกลมคนทซอสตย ไมเหนแกประโยชน

(๓) การเลอกตงเปนการก าหนดชะตากรรมพระสงฆ (๔) การเลอกตงเปนเครองมอปกปอง

พระพทธศาสนา (๕) การเลอกตงเปนสทธของพลเมองทกคน (๖) ประเทศนบถอ

พระพทธศาสนาใหพระสงฆเลอกตงได จะเหนวา ชดวธในการอธบายเพออางเหตผลใหพระสงฆ

สามารถใชสทธในการเลอกตงไดนน สวนหนงเกดจากคณภาพเสยงของพระสงฆเอง แตใน

ขณะเดยวกน บางกลมไดยกขออางจากประเทศทนบถอพระพทธศาสนาทไดเปดพนทให

พระสงฆ

อยางไรกตาม กลมทไมสนบสนนใหพระสงฆมสทธในการเลอกตง ไดยกเหตผล และ

ความนาจะเปนมาอางเชนกนวา (๑) การเมองเปนการแยงชงผลประโยชน และอ านาจ (๒) การ

เลอกตงเปนการแสดงออกถงการเลอกขางใดขางหนง แมวาขางนนจะมความโดดเดนเชง

คณภาพกตาม (๓) การเลอกตงมแนวโนมทพระสงฆจะพฒนาตนเองไปเปนหวคะแนน และเปน

มอปนรบจางนกการเมอง (๔) จะกอใหเกดความขดแยงระหวางพระสงฆทเลอกสนบสนนกลม

การเมองตางๆ (๕) การใหคณใหโทษแกกลมใดกลมหนง (๖) สงคมขาดหลกในการพงพาหาก

พระสงฆเลอกขาง (๗) พระสงฆจะตกเปนเครองมอของนกการเมอง (๙) การเลอกตงเปนโลกย

วสยทพระสงฆไมควรเขาไปเกยวของ (๙) การเลอกตงไมใชหนาทของพระสงฆ (๑๐) พระธรรม

วนยไมเปดชองใหพระสงฆสามารถเลอกตงได (๑๑) กฎหมายไมเปดชอง และ (๑๒) การ

เลอกตงไมสอดรบกบประเพณปฏบตทเปดโอกาสใหพระสงฆเลอกตงได

หากจะวเคราะหจากขออางทพาดพงถงบทบาทในการเลอกตงของพระสงฆในประเทศ

ศรลงกาและประเทศกมพชา จะพบประเดนทนาสนใจวา ในยคปจจบนน พระสงฆกระแสหลก

ของทงสองประเทศนนมไดมความยนดพรอมใจทจะมบทบาทในการใชสทธในการเลอกตง และ

จากการสมภาษณจะพบวา หากเลอกไดนน พระสงฆเหลานนเลอกทจะไมไปใชสทธในการ

เลอกตงนกการเมอง เพราะสภาพการณทางการเมองนนชชดวา นกการเมองไดใชพระสงฆไป

เปนเครองมอในการไดมาซงการเลอกตง ทงการสญญาวาจะให การนมนตพระสงฆไปท าหนาท

๒๙๕

ในการกลาวสนบสนน หรอพระสงฆบางรปไดกลายเปนหวคะแนนใหแกนกการเมอง ผลกระทบ

บางสวนทตามมาคอ พระสงฆในวดเกดความขดแยง เพราะอดมการณทางการเมองของ

พระสงฆในแตละวดมความแตกตางกน

อยางไรกตาม เมอวเคราะหแนวโนมในอนาคตตอบทบาทนของพระสงฆในสงคมไทย

ขอมลของประเทศตางๆ รวมถงประเทศไทยชชดไปในทศทางเดยวกน “ตวแปรส าคญทจะท า

ใหพระสงฆเรยกรองบทบาทในการใชสทธเพอเลอกตงนกการเมอง” จะเกดขนจากปจจย

ดงตอไปน (๑) การด าเนนนโยบายของรฐตอพระพทธศาสนาทขาดความเขาใจ และไมสนบสนน

พระพทธศาสนาอยางจรงจง แมวาประชาชนสวนใหญของสงคมไทยจะนบถอพระพทธศาสนาก

ตาม (๒) การขาดการตระหนกรของนกการเมองตอชะตากรรมของพระพทธศาสนา ทงในเชง

พฤตนยและนตนย (๓) การด าเนนนโยบายของศาสนกและศาสนาอนๆ ทกระทบตอความรสก

ของพทธศาสนกชน หรอการไมสามารถทปองกนมใหศาสนาหรอศาสนกของศาสนาอนๆ ท า

ราย หรอกระท าการณทบ นทอนพระพทธศาสนาในลกษณะตางๆ

บทเรยนทนาสนใจทเปนเครองมอในการจดประกายใหพระสงฆชกน าตวเองเขาไปสการ

ขอใชสทธในการเลอกตง รวมไปถงการขอใชสทธเพอลงสมครรบเลอกตงเปนนกการเมองนน

“ตวแปรส าคญจงขนอยกบนกการเมอง หรอผน าทางการเมองขาดการตระหนกร และใส

ใจตอความอยรอดของศาสนาทงในแงของการรกษาธรรม และการด ารงอยของศาสนา”

สงทสามารถน ามายนยนสมมตฐานดงกลาว คอ พระสงฆประเทศศรลงกาไดตงพรรคการเมอง

ชอ “Jathika Hela Urumaya: JHU” พระสมงคละ หวหนาผสมครในกรงโคลมโบเหนวา “การ

เลอกตงเปนเพยงสงครามธรรม (Dhamma Yuddhaya) หรอธรรมยทธ เพอปกปองศาสนาพทธ

และชนชาตสงหล” พระเมตตานนทะและ ทานธรรมโลกาชวา “รฐบาลลมเหลวในการ

ปกปองศาสนาพทธ จนท าใหพระสงฆตองออกมาตอสเพอใหไดกฎหมายปองกนการเปลยน

ศาสนาโดยไรจรรยา... ดงนน พระสงฆจ าเปนตองสมครรบเลอกตง เพอปองกนประเทศ และปด

กนไมใหนกการเมองกระหายอ านาจเขามา แสวงหาประโยชนและสงผลกระทบตอ

พระพทธศาสนา”

พระสงฆและนกวชาการดานพระพทธศาสนาจ านวนหนงชชดวา ตวแปรส าคญ

ประการหน งทน าไปสความเจรญหรอความเสอมของพระพทธศาสนาน น สมพนธกบ

นกการเมองทท าหนาทในการก าหนดนโยบาย และการบรหารบานเมอง ถงกระนน แรงบบคน

จากตวแปรภายนอกทมาจากการรกรานทางศาสนา ประเดนปญหาเรองชาตพนธ และการ

ด าเนนนโยบายทางการเมองของนกการเมอง ไดกลายเปนปจจยส าคญทท าใหพระสงฆใน ๔

๒๙๖

ประเทศจ าเปนตองออกมาท าหนาทในการแสดงออกทางการเมองโดยการเรยกรอง การใชสทธ

ทางการเมอง และการเปนนกการเมอง เพอปกปองความอยรอดของพระพทธศาสนา ถงแมวา

บางครงอาจจะท าใหเกดการตงค าถามตอการใชศาสนาเปนขออาง แตเมอวเคราะหจากปจจย

ภายนอกตางๆ แลว ท าใหการเคลอนไหวทางการเมองของพระสงฆเหลานนมน าหนกมากยงขน

๖.๒ ขอเสนอแนะจากการวจย

พระพทธศาสนากบการเมองเปน “สญลกษณของความรวมมอในการพฒนารฐมา

อยางตงแตสมยพทธกาลจนถงปจจบน” การพฒนารฐนน การเมองเปนตวแปรส าคญในการ

พฒนากายและวตถ และเพอใหการพฒนากายและวตถเปนไปอยางประสานสอดคลอง จงม

ความจ าเปนตองจดวางระเบยบและกฎเกณฑตางๆ เพอใหพลเมองอยรวมกนไดอยางมความสข

และเคารพในความเปนมนษยของกนและกน ซงเหตผลน จงท าใหพระพทธศาสนาเขามาชวย

รบภาระในการพฒนาจตใจโดยการน าศลธรรมทเปนความจรงของธรรมชาตมาออกแบบใหสอด

รบกบกฎ กตกา ระเบยบ กฎหมาย และวถชวตของพลเมอง ฉะนน พระพทธศาสนากบ

การเมองจงเปนประดจ “เหรยญสองดานของการพฒนารฐ” ซงเปนการพฒนาทงมตของกายและ

จตใจ

การศกษาวจยครงน สามารถสรปเปนขอเสนอแนะพระสงฆทเขาไปแสดงบทบาทตอ

การเมอง นกการเมอง และองคกรตางๆ ทเกยวของ เพอเปนแนวทางในการปฏบตทถกตองและ

เหมาะสมทงตอพระสงฆและนกการเมองในตอไป ดงน

๖.๒.๑ ขอเสนอแนะตอพระสงฆในเชงปจเจก

(๑) การเขารวมกบกจกรรมทางการเมอง จงควรมจดยนทถกตอง และ

เทยงธรรม พระสงฆไมควรเขาไปสนบสนน หรอตอตานระบอบการเมอง กลมการเมอง หรอ

นกการเมองใดๆ ทตนชนชอบและเกลยดชงเปนการสวนตน แตควรมเมตตา และอเบกขา

พระสงฆอาจจะท าหนาทเปน “มคคเทศก” ในการชแนะแนวทางแกนกการเมองทมภมคมกนทาง

คณธรรมและจรยธรรมทบกพรอง และพรอมทจะมอบธรรม และค าแนะน าทเหมาะสมแกระบบ

การเมอง กลมการเมอง และนกการเมองตางๆ ในเวลาทถกตองและเหมาะสม และสอดรบกบ

ความตองการและสถานการณทางสงคม เศรษฐกจ และการเมอง

(๒) อนตรายทพระสงฆควรระวงเมอเขาไปเกยวของกบการเมอง กคอ

ลาภ เงนทอง เกยรตยศ ชอเสยง สงเหลานจะท าใหเกดอคต ขาดความเปนกลาง และขาด

๒๙๗

อสรภาพในการชน าทางจตวญญาณ เพราะแทนทจะท าหนาทเปนสญลกษณแหงคณธรรม และ

ผน าทางวญญาณของประชาชน และนกการเมองทวไป แตจะกลายเปนเครองมอและบรวารของ

นกการเมอง และกลมผลประโยชนนกการเมอง

(๓) สถานการณบางอยางสะทอนวา แมกฎหมายจะหามพระสงฆไมใหเขา

ไปใชสทธในการเลอกตงทางการเมอง แตในเชงพฤตนยพระสงฆไดใหการสนบสนนนกการเมอง

หรอกลมการเมองคอนขางชดเจน ดงจะเหนไดจากการทนกการเมองบางกลมเขาไปรวม

กจกรรม และสนบสนนกจกรรมของบางวด ผลเสยทจะตามมาคอ ส านกตางๆ อาจจะค านกถง

ความอยรอดของตวเองโดยไมใสใจตอความอยรอดของพระศาสนา เมอพรรคการเมองทเปน

คแขงเขามามอ านาจบรหารจดการรฐ กจกรรมทส มพนธกบนกการเมองจะลดลง และให

ความส าคญนอยลง ฉะนน การวางตนเปนกลางไมวาจะชอบหรอไมชอบนกการเมอง กลม

การเมอง หรอพรรคการเมองกตาม โดยไมแสดงออกในเชงของการใหคณและใหโทษแก

นกการเมอง และพรรคการเมองยอมเปนตวแปรส าคญทจะรกษาพระพทธศาสนาเอาไวในระยะ

ยาว

๖.๒.๒ ขอเสนอแนะตอสถาบนสงฆ

(๑) จากขอเสนอของนกวชาการทคาดหวงตอสถาบนสงฆเพอเขาไปมสวน

ส าคญในการเสรมสรางสนตสขใหแกประชาชนและสงคมนน ผวจยเหนวา เหนควรจดตงสถาบน

หรอกลมงานดานจดการความขดแยงในทกๆ จงหวด โดยก าหนดให ๑ จงหวด ๑ ศนยจดการ

ขอพพาททงประเดนสงแวดลอม ครอบครว วด ชมชน วฒนธรรม และมตอนๆ ในจงหวดนน

เพอเปนศนยกลางในการศกษา และวเคราะหภมปญญาทองถนในการจดการความขดแยง และ

เปนศนยกลางในการจดการความขดแยงระหวางนกการเมองทงในระดบทองถนและระดบชาต

ไดอยางมประสทธภาพตอไป

(๒) จากความคาดหวงของนกวชาการ และนกประชาธปไตยในสงคมไทย

มงหวงใหพระสงฆเขาไปรวมมอกบรฐ และภาคเอกชนตางๆ เพอพฒนาประชาธปไตยตงแตฐาน

รากโดยเรมจากชมชนนน สถาบนสงฆควรปรบทศทางการพฒนาพระสงฆใหเรยนรและเขาใจ

การเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยเพมมากยงขน โดยอาจจะจบมอกบหนวยงาน

ภาครฐจดหลกสตรประกาศนยบตรเกยวกบพระสงฆยคใหมกบการพฒนาประชาธปไตย แลวให

พระสงฆไดเขาไปท าหนาทในการพฒนาพลเมองทพงประสงคในพทธศตวรรษท ๒๖ ตงแต

ระดบชมชนฐานราก

๒๙๘

(๓) ปจจบนน พระสงฆบางรปเขาไปด าเนนกจกรรมกบนกการเมองอยาง

ชดเจนมากยงขน โดยเฉพาะกรณการขนเวทเพอแสดงความเหน และวพากษวจารณกลม

การเมองตางๆ ซงจะสงผลกระทบตอสถาบนสงฆในวงกวาง ในกรณทพระภกษเขาไปแสดงออก

ทางการเมองแลวกอใหเกดค าถามถงความถกตองและเหมาะสมนน สถาบนสงฆซงเปน

พระสงฆกระแสหลก และมพระภกษนกวชาการท เขาใจ และเชยวชาญในหลกการ

พระพทธศาสนา เหนควรใหน าพระสงฆเหลานนมาเปนคณะท างานในชดอนกรรมการเพอรวม

หาทางตอบค าถามสอมวลชน หรอคนควาท าวจยเพอหาแนวทางในการจดการกบประเดน

เหลานน

๖.๒.๓ ขอเสนอแนะตอนกการเมอง และผน าทางการเมอง

(๑) จากกรณทพระสงฆ และนกวชาการดานพระพทธศาสนาจ านวนมาก

ไมมนใจในทาท และแนวทางการพฒนาพระพทธศาสนาใหอยรอด และมนคงได จงเปนผลให

พระสงฆ และนกวชาการเหลานน ออกมาเรยกรองเพอเขามามสวนรวมทางการเมองเพมมาก

ยงขน โดยเฉพาะอยางยง กรณการใชสทธในการเลอกตงนกการเมอง เพอเขาไปท าหนาทใน

การปกปอง และคมครองพระพทธศาสนา จงเปนการสมควรอยางยงทนกการเมอง หรอชนชน

ปกครองจะตองอธบาย และหาแนวทางพฒนาพระพทธศาสนาใหสอดรบกบความตองการของ

พระสงฆ และนกวชาการจ านวนมากทหวงใย ซงการเขาไปศกษา และพฒนาใหสอดรบกบขอ

เรยกรองจะเปนการปดพนทไมใหพระสงฆไดใชขออางดงกลาวเขามาส การเขารวมกจกรรม

การเมองกบกลมตางๆ ซงจะใหการแกไขปญหาตางๆ ยากยงขนไปดวย

(๒) จากขอสงเกตตอกฎหมายรฐธรรมนญ มาตรา ๑๐๐ ทปดพนทมให

พระสงฆแสดงออกทางการเมองโดยการใชสทธเลอกตงสมาชกรฐสภานน แนวทางดงกลาวถอ

ไดวาเปนการสอดรบกบวฒนธรรม หรอประเพณทางการเมองทเคยปฏบตตงแต ป พ.ศ.

๒๔๗๕ แตเมอยคสมยเปลยนไป รฐจะมชดอธบายอยางไร จงจะท าใหพระสงฆรนใหมท

เรยกรองมใหมการจ ากดสทธดงกลาว เพราะการจ ากดเชนนน ถอวาเปนการท าใหกฎหมาย

รฐธรรมนญมการยอนแยงกนเอง การรางกฎหมายรฐธรรมฉบบใหมในอนาคต เชอมนวา

พระสงฆรนใหมจะเรยกรองใหมการปรบเปลยนประเดนกฎหมายในลกษณะดงกลาว จงเสนอ

ใหผน าทางการเมองเปดเวทเพอรบฟงความคดเหนในประเดนนอยางรอบดาน และเมอแตละ

ฝายยอมรบเปนฉนทามตแลว ยอมจะท าใหการอธบายเหตผลเพอสนบสนนตางๆ มความชอบ

ธรรมมากยงขน

๒๙๙

(๓) จากทนกการเมองตงขอสงเกตของพระสงฆตอการวพากษนกการเมอง

และกลาวหาวา “ไมใชกจของพระสงฆ” และมทาทในเชงลบตอพระสงฆนน จงเปนการสมควรท

นกการเมองจะตองเปดพนทใหพระสงฆไดท าหนาทดงกลาวเชนเดยวกบพลเมอง หรอ

สอมวลชนโดยทวไป และในขณะเดยวกน หากมการวพากษวจารณโดยไมสจรตจนกอใหเกด

การหมนประมาท นกการเมองสามารถฟองรองไดอยแลว ความจรงแลว นกการเมองควรนอม

รบตอทาทดงกลาว และด าเนนตามกรอบ “ปรปจฉา” คอ การเขาไปหาสมณะเพอแลกเปลยน

ประสบการณและมมมองตางๆ อนจะเกดประโยชนตอการด าเนนนโยบายทางการเมองมาก

ยงขน

(๔) จากการทกลมคนตางๆ วพากษวจารณตอประเดนทนกการเมองชกจง

หรอโนมนาวพระสงฆใหท าหนาทเปน “หวคะแนน” เพอใหไดมาซงผลในการเลอกตงจาก

ประชาชนนน จงเสนอวา นกการเมองจ าเปนตองระมดระวงบทบาทและทาทดงกลาว เพราะ

การด าเนนการเชนนนอาจจะไดรบการเลอกตงอนเปนผลประโยชนสวนตน แตอาจจะน าไปสผล

เชงลบตอพระสงฆ และสถาบนสงฆในระยะยาวมากยงขน เพราะพระสงฆหรอวดในชมชนมได

เปนสมบตสวนตวของนกการเมองหากแตเปนสมบตสาธารณะททกพรรคการเมองจ าเปนตอง

รกษาเอาไว เพอใหพระสงฆเปนทพงทระลกอยางแทจรงของทกกลมในสงคมและชมชนตาม

เจตนารมณของพระพทธเจาทวา “สงฆง สรณง คจฉาม”

(๕) นกการเมองควรประสานความรวมมอกบพระสงฆในการพฒนา

พลเมอง สนบสนนทงงบประมาณ และเครองมอในการพฒนา โดยเรมตนการศกษาท าความ

เขาใจพทธธรรมใหถองแท โดยมพระสงฆเปนพเลยงคอยแนะน าใหค าแนะน า ทงในดาน

การศกษา และปฏบต นกการเมองมปจจยเพยบพรอม ถวายความสะดวกใหแกพระสงฆโดย

ตงใจวา “พระสงฆรปใดทยงไมมากขอใหมา ทมาแลวขอใหบ าเพญสมณธรรมอยางสนตสข ”

โดยการถวายความปลอดภย และอ านวยความสะดวกแกทาน เพอเปดพนทใหพระสงฆไดท า

หนาทในการพฒนาพลเมองรวมกบนกการเมอง

(๖) ภายใตสถานการณความขดแยงและความรนแรงทางการเมองเพอชวง

ชงอ านาจในการบรหารบานเมอง จนน าไปสการแบงฝาย และเกลยดชงซงกนและกนตามท

ปรากฏในชวง ๑๑ ปทผานมา (๒๕๔๕-๒๕๕๗) นกการเมองไมควรทจะอาศยชวงจงหวะ

ดงกลาวดงพระสงฆทงในเชงองคกร และปจเจกบคคลเขามาเปนแนวรวม หรอเปนสญลกษณ

เพอสรางความยอมรบ และความชอบธรรมทางการเมอง ผทเกยวของกบการแยงชงอ านาจ

ทางการเมองการปกครองควร “กน” พระสงฆออกจากพนทดงกลาว โดยการเปดพนทให

๓๐๐

พระสงฆไดแสดงบทบาทในการเรยกรอง หรอสรางความปรองดองของประชาชนในชาตอยาง

เปนรปธรรม และเปนระบบภายใตการสนบสนนจากฝายตางๆ

(๗) จากขอสงเกตของนกวชาการ และพระสงฆจ านวนมากทชชดวา ตงแต

พ.ศ. ๒๔๗๕ เปนตนมา รฐ หรอผน าทางการเมองไดกนพนทของศาสนา หรอศลธรรมออกจาก

การเมอง คงเหลอไวเฉพาะการใหศาสนาเปนเครองมอตอบสนองพธกรรมทางการเมองเทานน

ผลเสยทตามมาจงท าใหนกการเมอง หรอผน าทางการเมองขาดคณธรรมจรยธรรมจนน าไปส

การทจรตคอรปชนในกจกรรมและโครงการตางๆ จงเหนสมควรใหผน าทางการเมองไดเรง

สนบสนนและสงเสรมใหมการปรบบรณาการศลธรรมกบประมวลจรยธรรมของสมาชกรฐสภา

ไปสการปฏบตทมประสทธผลมากยงขน และน าหลกการดงกลาวมาพฒนาใหเปน “วถชวต” ท

นกการเมองตองปฏบตใหสอดรบกบการบรหารกจการบานเมองทดตอไป

๖.๒.๕ ขอเสนอแนะตอส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

จากขอเรยกรองของพทธศาสนกชนจ านวนมากทเกดความกงวล และมความสงสยตอ

พฤตกรรมของพระสงฆทเขาไปประทวงกบกลมการเมองตางๆ ซงท าใหพระสงฆสญเสย

ภาพลกษณของการเปนทพงทแทจรงของพทธศาสนกชน และท าใหประชาชนจ านวนมากไม

เชอมนและศรทธาในพระพทธศาสนา โดยภาพรวม จง เปนการสมควรทส านกงาน

พระพทธศาสนาแหงชาตด าเนนตามมาตรการตอไปน

(๑) มาตรการระยะสน ควรตงอนกรรมการแบบพหภาค ซงประกอบดวย

สดสวนจากส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต และคณะท างานทงฝายพระสงฆนกวชาการ และ

ผเชยวชาญทเปนผแทนจากสวนงานตางๆ ทเกยวของ เชน มหาวทาลยสงฆ ส านกงานต ารวจ

แหงชาต ฝายขาวกรอง สอมวลชน และนกกฎหมาย เพอท าหนาทในการตอบค าถาม ทงมตของ

พระพทธศาสนาและแผนด าเนนการทวไปของฝายบานเมองตอขอเรยกรองดงกลาว ซงจะท าให

สามารถตอบค าถาม และด าเนนการจดการกบปญหาไดอยางบรณาการ และครอบคลมมาก

ยงขน

(๒) มาตรการระยะยาว ควรศกษาวเคราะห และวางแนวทางในการจดการ

กบประเดนปญหาดงกลาวใหสอดรบกบความเปนจรง และความตองการของพทธศาสนกชน

แลวน าเสนอแผนในการบรหารจดการประเดนดงกลาวใหมหาเถรสมาคมไดพจารณาสงการให

ฝายตางๆ ไดด าเนนการอยางมประสทธภาพตอไป

๓๐๑

๖.๒.๖ ขอเสนอแนะตอมหาวทยาลยสงฆ

จากการทนกวชาการและประชาชนบางกลมตงขอสงเกตตอมหาวทยาลยสงฆวา เมอ

เกดความขดแยงจนน าไปสความรนแรงทางการเมอง ไมเปนทปรากฏวามหาวทยาลยสงฆซ ง

เปนศนยกลาง หรอเปนหวใจของการชแนะขอมลทถกตองไมสามารถตอบค าถาม หรอออกมา

น าเสนอทางออกใหแกสงคมไดอยางเปนรปธรรมได

(๑) แมวาปจจบนน คณาจารยของมหาวทยาลยจะรบภาระในการน าเสนอ

ขอมลตางๆ ใหแกสงคมบางแลวแตเปนไปในลกษณะเอกเทศ จากแนวทางนมหาวทยาลยสงฆ

ทงสองแหงอาจจะมคณะท างานทเปนทางการ และไดรบการตงจากมหาวทยาลยใหกระท าการ

ตอบค าถาม หรอชแจงประเดนค าถามตางๆ ทเกยวของกบการเมอง หรอผน าทางการเมองซง

สงผลกระทบตอวถชวตของพลเมองโดยรวม อกทงกระทบตอศลธรรมอนดงามของประชาชน

(๒) มหาวทยาลยสงฆควรเปนฐานขอมลทางวชาการ เพอน าเสนอขอมลท

ถกตองในประเดนตางๆ ใหแกผน าทางการเมอง และพลเมอง ฉะนน การทจะไดมาซงขอมล

ดงกลาวอยางรอบดานน น ควรจะตองมการเปดพนทใหมการวจ ยเกยวกบประเดน

พระพทธศาสนากบการเมองในมตอนๆ ทงดานหลกธรรม ดานการบรหารจดการบานเมองทด

และโครงสรางทางการเมองในวถพทธบรณาการควรจะเปนไปในลกษณะใด? อนจะท าให

สงคมไทยมทางเลอกในการพฒนาระบบการเมองทสอดรบกบวถไทยมากยงขน

๖.๒.๖ ขอเสนอแนะตอสอมวลชน

จากการทประชาชนจ านวนมากขาดความเชอมนในภาพลกษณของพระสงฆใน

ภาพรวมอนเนองมาจากพระสงฆบางรปเขาไปเกยวของกบกจกรรมทางการเมองรวมกบพรรค

การเมองนน การน าเสนอภาพลกษณของพระสงฆผานสอตางๆ นน

(๑) การน าเสนอขาวควรจะเปนไปเพอการพฒนาใหพระสงฆ หรอองคกร

ของพระสงฆไดใชแงมมดงกลาวไปปรบปรงการบรหารจดการองคกรพระสงฆ ซงการน าเสนอ

นน ควรจะสะทอนแงมมทเปนความจรง และไมน าเสนอขาวเพมสสนอนจะน าไปสการไดมาซง

ผลประโยชนตอการด าเนนธรกจมากกวาความอยรอดของพระพทธศาสนา

(๒) ในสถานการณของความขดแยงทางการเมอง ควรรวมมอกบองคกร

สงฆเพอกระตนเตอนใหสงคมไดเหนทางออกของความขดแยง โดยการน าเสนอ และสอสาร

ภาพลกษณในเชงบวกทเกยวของกบวถชวตทเปยมสขผานกจกรรมตางๆ เชน การสวดมนต

การบ าเพญสมาธ และการสงเสรมแนวทางเสรมสรางสงคมสนตสขทพระสงฆไดรวมกนท ากบ

๓๐๒

ชมชนตางๆ ซงการน าเสนอในลกษณะนจะกอใหเกดภาพในเชงบวกตอการอยรวมกน

ทามกลางความแตกตางๆ ของศาสนา ภาษา วฒนธรรม และชาตพนธ

๖.๒.๗ ขอเสนอแนะตอพทธศาสนกชนทวไป

(๑) จากการทพระสงฆบางรป หรอบางกลมออกไปประทวงจนท าให

ประชาชนจ านวนมากเกดความรสกขาดศรทธาตอทาทดงกลาวน น จงเสนอวา พระ

พทธศาสนกชนควรเปดใจทจะมองการออกไปท าหนาทของพระสงฆแฝงดวยวตถประสงคท

แทจรงอยางไร? เพราะการเรยกรองบางอยางนนพระสงฆบางรปมองวาเปนไปในเชงบวกตอ

สงคม เชน ประทวงการน าเหลาเขาตลาดหน การเปดเสรหวยเถอน และเปดบอนคาสโนใน

สงคมไทย ซงประเดนเหลาน เปนการประทวงทสอดรบกบมาตรฐานทางจรยธรรมในสงคมไทย

ทพระสงฆในฐานะเปนเครองหมายของจรยธรรมจ าเปนตองออกมาเรยกรองตอประเดนดงกลาว

(๒) จากการทพระสงฆเขารวมกจกรรมทางการเมองกบพรรคการเมอง

หรอแสดงอดมการณทางการเมองกบกลมตางๆ จนท าใหสงคมมองประเดนเรองความเปนกลาง

ทางการเมองของพระสงฆนน พทธศาสนกชนจ าเปนตองยดมนใน “หลกธรรม” มากกวา

“พระสงฆ” ทแสดงออกมา โดยใหพจารณาประเดนทพระสงฆเขาไปเกยวของวาเปนไปเพอ

เกอกล เพอความสข และเพออนเคราะหมหาชนในภาพรวมหรอไม? หรอวาเปนไปเพอการ

ตอบสนองอดมการณของพระสงฆในเชงปจเจก หากกระท าการเ ปนไปในเชงลบ

พทธศาสนกชนควรจะหามาตรการทางสงคม (Social Sanction) เพอใหพระสงฆไดปรบตวเขาส

วถ และบทบาททควรจะเปนของพระสงฆตอไป

๖.๒.๗ ขอเสนอแนะเพอการท าวจยครงตอไป

การศกษาวจยเรอง “แนวโนมบทบาทของพระสงฆกบการเมองไทยในสองทศวรรษ

หนา” ในครงน พบประเดนปลกยอยจ านวนมากทผวจยมองวา สมควรทจะมการศกษาวเคราะห

เพอตอยอดองคความรใหกวางขวางตอไป ดงจะเหนไดจากตวอยางบางประเดนตาม

รายละเอยดดงตอไปน

(๑) ควรศกษาวจยเรอง “รปแบบและแนวทางการพฒนาประชาธปไตยเชงพทธ

บรณาการทสอดคลองกบสงคมไทยในพทธศตวรรษท ๒๖” ซงองคประกอบส าคญในการศกษา

ประเดนนคอ ประชาธปไตยในยคปจจบนเปนแตเพยงรปแบบทเราลอกเลยนแบบมาจากสงคม

ตะวนตก แตขาดเนอหาทสะทอนความเปนประชาธปไตยวถไทย ประชาธปไตยในรปแบบควร

๓๐๓

ศกษาทงโครงสรางและเนอหาวาควรจะเปนไปในรปแบบใด? และสถาบนสงฆ หรอพระสงฆควร

จะไดรบการจดวางใหสอดรบกบโครงสรางประชาธปไตยแบบใหมอยางไร? เพราะรปแบบการ

ปกครองของประชาธปไตยตงแต ๒๔๗๕ ไดกนพระสงฆออกจากพนทของระบอบ

ประชาธปไตยจนกลายเปนความแปลกแยกระหวางพระสงฆกบการเมองในบางมต

(๒) ควรศกษาวจย เรอง “รปแบบและแนวทางการพฒนาพลเมองเชงพทธ

บรณาการในวถของการพฒนาประชาธปไตยทพงประสงค” ในวถประชาธปไตยนน พลเมองถอ

ไดเปนตวแปรส าคญในการผลกดนใหกาวไปสการมคณภาพของระบอบประชาธปไตย จะเหนวา

“คณภาพของประชาธปไตยขนอยกบคณภาพของพลเมอง” ฉะนน การศกษาในรปแบบน ควร

ศกษาวเคราะห และแสวงหารปแบบทพงประสงคตอการพฒนาพลเมอง ประเดนทส าคญ

บางสวนในงานน ควรจะเสนอวา พระสงฆควรมชองทาง หรอมพนทในการเขาไปชวยพฒนา

พลเมองอยางไร? จงจะท าใหพระสงฆมไดมสถานะเพยง “สวนเกน” ในระบอบประชาธปไตยและ

การพฒนาพลเมองไทยในยคปจจบน

(๓) ควรศกษาวจย เรอง “ความเปนไปไดในการเลอกตงของพระสงฆในพทธ

ศตวรรษท ๒๖: ปญหา อปสรรค และทางออกทพงประสงค” แนวทางการศกษาเรองน นาจะ

เปนการน าเสนอประเดนปญหา อปสรรค ขอเรยกรอง ประวตศาสตร กฎหมาย และพระธรรม

วนยตอความเปนไปไดในการใชสทธเลอกตงของพระสงฆในสงคมไทย เพอเปนขอมลในอนาคต

ในกรณทจะหยบประเดนนมาน าเสนอ และถกเถยงกนในสงคม เพราะทผานมานน การศกษา

ดานการเมองการปกครองขาดขอมลสวนนจ านวนมาก การศกษานาจะตอบประเดนค าถาม

หลายๆ ขอได

(๔) ควรศกษาวจย เรอง “บทบาทและสถานะทพงประสงคของสถาบนสงฆ

ภายใตระบอบประชาธปไตยในพทธศตวรรษท ๒๖” ประเดนในการศกษานน ควรจะมงหา

ค าตอบใหไดวา ในพทธศตวรรษท ๒๖ น ทามกลางกระแสของความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ

สงคม และการเมองนน สถาบนสงฆในฐานะทเปนสถาบนหลกทเปนศนยรวมใจของประเทศชาต

ควรจะไดรบการจดวางอยางไร จงจะสามารถบรหารจดการไดสอดรบกบพทธประสงคและ

สนองตอบตอความตองการของชมชน สงคม ประเทศชาต และสงคมโลกได

การศกษาวจยเพอตอบประเดนเหลาน ผวจยมองวา นาจะท าใหเหนภาพของพระสงฆ

กบการเมองในมตอนๆ ทเปนการสมพนธในดานเนอหามากกวาพธการ หรอรปแบบ ค าตอบท

จะไดรบยอมกอใหเกดคณปการตอพระพทธศาสนาในฐานะทเปนองคกร อกทงจะท าให

๓๐๔

พระพทธศาสนาไดกลายเปนวถชวต และลมหายใจของสงคมในมตตางๆ มากยงขน และเมอ

นน สงคมจงจะสามารถตอบไดวา “เพราะเหตใด? สงคมจงจ าเปนตองมพระพทธศาสนา

เพอเปนศนยรวมใจของชมชน สงคม การเมอง ประเทศชาต และสงคมโลกตอไป”

๓๐๕

บรรณานกรม

ก. เอกสารชนปฐมภม

๑.เอกสารภาษาบาล

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฎก .

กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๐๐.

๒. เอกสารภาษาไทย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณ

ราช- วทยาลย. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๓๙.

มหามกฎราชวทยาลย. พระไตรปฎกและอรรถกถา ฉบบมหามกฏราชวทยาลย. พมพครง

ท ๔.กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย. ๒๕๔๓.

ข. เอกสารชนทตยภม

๑. เอกสารภาษาบาล

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. อรรถกถาภาษาบาล ฉบบ ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา. พมพครง

ท ๑. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๓๒.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ฎกาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พมพครง

ท ๑. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๓๖.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ปกรณวเสสภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พมพครง ท ๑. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๓๘.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ฎกาปกรณวเสสภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย. พมพครงท ๑. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๓๖.

๓๐๖

๒. เอกสารภาษาไทย

กตต ประเสรฐสข. เมองไทยสองเสยง: สภาพปญหา แนวโนม และทางออกจากวกฤตการ

เมองไทย. กรงเทพมหานคร: มปพ., มปป.

คณะกรรมการกลมผลตชดวชาสงคมศกษา ๖. สงคมศกษา ๖ (รฐศาสตรส าหรบคร) หนวยท

๑-๘. นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช, ๒๕๒๗.

ควอรช เวลส. การปกครองและการบรหารของไทยสมยโบราณ. กาญน สมเกยรตกล และ

ยพา ชมจนทร แปล. กรงเทพมหานคร: โครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร

สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, ๒๕๑๙.

คกฤทธ ปราโมช. กฤษฎาภนหารอนบดบงมได กรงเทพมหานคร : โรงพมพสยามรฐ, ๒๕๑๙.

คามหโณ. พระพทธเจาเคยทรงเลนการเมองหรอไม. สยามรฐสปดาหวจารณ ปท ๒๒ ฉบบท ๒.

๒๕๑๘.

จนทมา เกษแกว. การเมองการปกครอง. กรงเทพมหานคร: สถาบนราชภฏสวนดสต, ๒๕๔๐.

จ านงค ทองประเสรฐ. พระพทธศาสนากบสงคมและการเมอง. กรงเทพมหานคร: แพรพทยา

, ๒๕๒๐.

จ านงค ทองประเสรฐ. พระพทธศาสนากบสงคมและการเมอง. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

จ านงค อดวฒนสทธ และคณะ. สงคมวทยา. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๓๓.

ฉตรสมาลย กบลสงห และคณะ. หนงสอเรยนสงคมศกษารายวชา ๐๔๑ พทธศาสนาใน

ประเทศไทย. กรงเทพมหานคร: องคการคาครสภา, ๒๕๒๔.

ชลธชา ศาลคปต. สงคมและการเมอง. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ ว. เซอรวส, ๒๕๓๙.

ชาญวทย เกษตรศร. พมา: ประวตศาสตรและการเมอง พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพธรรมศาสตร, ๒๕๕๒.

ชศกด ทพยเกสร .พระพทธศาสนาในศรลงกา. กรงเทพมหานคร: เชนปรนตง, ๒๕๕๑.

ชศกด ทพยเกษร. พระพทธศาสนาในศรลงกา.พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : หาง

หนสวนจ ากดเชนปรนตง, ๒๕๕๑.

เตช บญนาค. ขบถผมบญภาคอสาน ร.ศ.๑๒๑. สงคมศาสตรปรทศน. กรงเทพมหานคร.

๒๕๑๐.

๓๐๗

ถนอม กตตขจร. สาสนของนายกรฐมนตรถงพระธรรมทต. กรงเทพมหานคร: ราชบพธการ

พมพ, ๒๕๑๒.

ดนย ปรชาเพมประสทธ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในประเทศศรลงกา.

กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๕๕.

ดานภา ไชยพรธรรม. การเมองการปกครอง (ฉบบชาวบาน). กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ

มายก, ๒๕๓๗.

ดลยภาค ปรชารชช. ผาการเมองพมา ความขดแยง ความมนคงในโลกทไรพรมแดน.

กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร, ๒๕๕๑.

เดวด แชนดเลอร. ประวตศาสตรกมพชา ( A HISTORY OF CAMBODIA).

กรงเทพมหานคร: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, ๒๕๔๐.

เดโช สวนานนท. พจนานกรมศพทการเมอง. กรงเทพมหานคร: หนาตางสโลกกวาง,

๒๕๔๕.

ทพยพาพร ตนตสนทร. “วถไทยกบการเสรมสรางความเปนพลเมองในสงคมประชาธปไตย” ใน

ความเปนพลเมองกบอนาคตประชาธปไตย. กรงเทพมหานคร: สถาบน

พระปกเกลา, ๒๕๕๕.

เทพ สนทรศารทล. พระเลนการเมอง. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : บรษทประยรวงศ

จ ากด, ๒๕๓๑.

ธาราวงศ รกศรวงศ. กจการของคณะปฏสงขรณการพระศาสนา: การปฏวตแหงกาสาว

พสตรสงคม. กรงเทพมหานคร: โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๘๒.

นงเยาว พระตานนท. การเมองการปกครอง. กรงเทพมหานคร: สถาบนราชภฏสวนดสต,

๒๕๔๑.

นธ เอยวศรวงศ. พระพทธศาสนาในความเปลยนแปลงทางสงคมไทย. กรงเทพมหานคร :

มลนธโกมลคมทอง,๒๕๔๓.

นธ เอยวศรวงศ. การเมองไทยในสมยสมเดจพระนารายณ . เอกสารประกอบการสอน ณ

สถาบนไทยคดศกษา. ๒๔ มกราคม ๒๕๒๓: ๔๘-๔๙.

นธ เอยวศรวงศ. การเมองไทยสมยพระเจากรงธนบร. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร:

ส านกพมพมตชน, ๒๕๓๙.

นธ เอยวศรวงศ. พระกบการเมอง. มตชนรายสปดาห วนท ๖ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ ปท ๒๔

ฉบบท ๑๒๕๑.

๓๐๘

น น เมยนต. พมากบการตอตานจกรวรรดนยมองกฤษ ค.ศ. ๑๘๘๕-๑๘๙๕. แปลโดย

ฉลอง สนทราวาณชย. กรงเทพมหานคร: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและ

มนษยศาสตร, ๒๕๔๓.

ปรญญา เทวานฤมตรกล. “การศกษาเพอความเปนพลเมอง: แกปญหาการเมองไทยโดยสราง

ประชาธปไตยทคน ” ใน ความเปนพลเมองกบอนาคตประชาธปไตย.

กรงเทพมหานคร: สถาบนพระปกเกลา, ๒๕๕๕.

บงอร ปยะพนธ. ประวตศาสตรไทย. กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร, ๒๕๓๘.

ปยะนาถ (นโครธา) บนนาค. ประวตศาสตรและอารยธรรมของศรลงกา สมยโบราณถง

กอนสมยอาณานคม และความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางศรลงกากบไทย.

กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๔.

ปย แสงฉาย. มลนทปญหา ฉบบพรอมดวยอรรถกถา ฎกา. (กรงเทพมหานคร: โรงพมพ ลก

ส.ธรรมภกด, ๒๕๒๘.

พรศกด ผองแผว. รฐศาสตร พฒนาการและแนวการศกษา. กรงเทพมหานคร: โรงพมพศร

อนนต, ๒๕๒๔.

พฤทธสาณ ชมพล. ระบบการเมอง : ความรเบองตน. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร:

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙.

พระกตตวฑโฒ. “การปฏวตของพระพทธเจา” ในชอฟา ปท ๑๑ ฉบบท ๑๑-๑๒ (พฤศจกายน-

ธนวาคม ๒๕๒๐).

พระเจาบรมวงศเธอ กรมด ารงราชานภาพ. พงศาวดาร เรองไทยรบพมาครงกรงธนบร.

(พระนคร: อกษรเจรญทศน. ๒๔๗๘).

พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต). กรณสนตอโศก. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: มลนธ

พทธธรรม. ๒๕๓๑.

พระมหาศกด สลเตโช. “การเคลอนไหวของคณะยวสงฆ รนท ๒ (พ.ศ.๒๕๑๖-๒๕๒๒)” ปา

จารยสาร. ป ๑๒ ฉบบท ๔ (กรกฎาคม-สงหาคม): ๔๐-๔๘.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) .กรณสนตอโศก. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร, มลนธ

พทธธรรม, ๒๕๓๑.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). จารกบญ-จารกธรรม. พมพครงท ๑๔. กรงเทพมหานคร:

บรษท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๒.

๓๐๙

พระพรหมบณฑต. “พระพทธศาสนากบความสมานฉนทแหงชาต” ในวารสารสนตศกษา

ปรทรรศน ปท ๑ ฉบบท ๑ (๑ มกราคม – มถนายน ๒๕๕๖). พระมหาหรรษา

ธมมหาโส บรรณาธการ. กรงเทพมหานคร: เมองไทยรายวน, ๒๕๕๖.

พระพยอม กลยาโณ. ข าข า อ าการเมอง. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพปราชญ, ๒๕๕๕.

พระมหาจรรยา สทธญาโณ. รฐธรรม. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๑.

พระมหาสมปอง มทโต. คมภรอภธานวรรณนา. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: บรษท

ประยรวงศพรนตง จ ากด, ๒๕๔๗.

พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต). มองสงคมไทย. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร:

อมรนทร พรนตงกรพ, ๒๕๓๖.

พระเมธธ รรมาภรณ (ประยร ธ มมจต โต ) . พระพทธศาสนากบประชาธปไตย .

กรงเทพมหานคร: คณะกรรมการศาสนาเพอการพฒนา, ๒๕๓๕.

พระมหาประยทธ ปยตโต. บทบาทของพระสงฆในสงคมไทยปจจบน. กรงเทพมหานคร:

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๑๒.

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก. ไตรภมโลกวนจฉยกถา. กรงเทพมหานคร: กรม

ศลปากร, ๒๕๒๐.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). นตศาสตรแนวพทธ. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร:

บรษท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๐.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พระพทธศาสนาในอาเซย.กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

พระพทธศาสนาของธรรมสภา, ๒๕๕๕.

พระไพศาล วสาโล. พทธศาสนาไทยในอนาคต: แนวโนมและทางออกจากวกฤต.

กรงเทพมหานคร: มลนธสดศร-สฤษดวงศ, ๒๕๔๖.

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). รฐกบพระพทธศาสนาถงเวลาช าระลางแลวหรอยง. พมพครง

ท ๔. กรงเทพมหานคร: สหธรรมก จ ากด, ๒๕๓๙.

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) . กระบวนการเรยนร เ พอพฒนาคนสประชาธปไตย .

กรงเทพมหานคร: สหธรรมก, ๒๕๔๓.

พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต). นตศาสตรแนวพทธ. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร:

สหธรรมก, ๒๕๓๙.

พระราชหตถเลขา ระหวางจลาจล จลศกราช ๑๑๒๙-๓๑๓๐. กรงเทพมหานคร: ป.ป.ท., ม.ป.ป.

๓๑๐

พระศรปรยตโมล. พระสงฆควรพดเรองการเมองหรอไม. นสพ.ขาวสด ฉบบวนท ๒๗

กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ ปท ๑๔ ฉบบท ๔๙๘๙.

พเศษ เจยจนทรพงษ. ศาสนาและการเมองกรงสโขทย. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ

เจาพระยา, ๒๕๒๘.

พพฒน พสธารชาต. รฐกบศาสนา บทความวาดวยอาณาจกร ศาสนจกร และเสรภาพ.

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพศยาม, ๒๕๔๕.

พทธทาสภกข. ธรรมะกบการเมอง. กรงเทพมหานคร: การพมพพระนคร, ๒๕๒๒.

พทธทาสภกข. เมอธรรมครองโลก. กรงเทพมหานคร : การพมพพระนคร, ๒๕๒๓.

พทธทาสภกข.ประชาธปไตยแบบธรรมกสงคมนยม. กรงเทพมหานคร: สมใจการพมพ,

๒๕๑๗.

พทธทาสภกข. ธมมกสงคมนยม. กรงเทพมหานคร: สขภาพใจ, ๒๕๔๘.

ไพโรจน อยมณเฑยร (ผรวบรวม). รอยคมวาทะพระพยอม: รอยล าน าจากคมปญญาของพระ

พยอม. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพขางฟาง, ๒๕๓๖.

มหามงกฎราชวทยาลย (รวบรวม). ประมวลพระนพนธสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ

ยาวชรญาณวโรรส: ลายพระหตถเกยวกบการศกษา. พระนคร: มหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๑๔.

มรกต. เรองของสมเดจพระพฒาจารย (โต พรหมร ส). พระนคร: ศลปาบรรณาคาร, ม.ป.ป,.

มาตยา องคนารถและคณะ. ประวตศาสตรไทย: สมยโบราณกรงรตนโกสนทรตอนตน.

กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร, ๒๕๒๙.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร:

บรษทนานมบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมศพทปรชญาองกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน.

กรงเทพมหานคร: อรณการพมพ, ๒๕๔๐.

คณะกรรมการอสระตรวจสอบและคนหาความจรงเพอการปรองดองแหงชาต, รายงานฉบบ

สมบรณ คณะกรรมการอสระตรวจสอบและคนหาความจรงเพอการปรองดอง

แหงชาต (คอป.).หนา ๒๗๕.

ลงกากมาร. กรณพระสงฆศรลงกาเลนการเมอง รจนาโดย พระวลโปละ ราหลเถระ.

กรงเทพมหานคร: สหมตรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๕๓.

๓๑๑

ลขต ธรเวคน. การเมองการปกครองของไทย. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร, ๒๕๔๓.

วชระ งามจตรเจรญ . พทธศาสนาเถรวาท . กรง เทพมหานคร : ส านกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๕๒.

วชย ตนศร. วฒนธรรมพลเมอง. กรงเทพมหานคร: สถาบนนโยบายศกษา, ๒๕๕๑.

วไลเลขา บรณศร และคณะ. ประวตศาสตรไทย ๒. พมพครงท ๑๔. กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๓๙.

วฒชย มลศลป. รกชาตยอมสละแมชว. กรงเทพมหานคร: ศนยพฒนาหนงสอ กรมวชาการ

กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๓๘.

ศวะ รณชต. ครบาศรวชย. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ ๒๒๒, ๒๕๓๘.

สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ .พระประวตสมเดจพระนเรศวรมหาราช .

กรงเทพมหานคร: เจรญรตนการพมพ, ๒๕๑๗.

สมบต จนทรวงศ. บรรยายหลกสตรการเมองการปกครองในระดบประชาธปไตยส าหรบ

ผบรหารระดบสง. สถาบนพระปกเกลา. ๔ กมภาพนธ ๒๕๕๕.

สมบ ร ณ ส ข ส า ร าญ . ความขดแ ย งทางการ เมอ งและบทบาทของพระสงฆ .

กรงเทพมหานคร: สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, ๒๕๒๒.

สมบรณ สขส าราญ. พทธศาสนากบความชอบธรรมทางการเมอง. งานวจยล าดบท ๒๕.

กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ๒๕๓๕.

สมบรณ สขส าราญ. เอกสารประกอบวชาการหมายเลข ๓ เรอง หนงศตวรรษของ

พระพทธศาสนาในสงคมไทย.

สาวตร สวรรณสถตย. ศรลงกา สนตภาพทรอคอย. (กรงเทพมหานคร : ประพนธสาสน.

๒๕๔๙). หนา ๑๖๕ -๑๙๔.

ส าเนาแถลงการณคณะปฏสงขรณ. ไทยใหม. ๒๒ กมภาพนธ ๒๔๗๗. ปท ๕ ฉบบท ๖๙.

สน สภาวส. ทางรอดของมนษยชาต. กรงเทพมหานคร : โรงพมพอกษรสมย, ๒๕๒๖.

สรพศ ทวศกด. พระท าไมตองแดง : เสยวประวตศาสตรการตอสของสงฆไทยใน

สงคราม แบงส.กรงเทพมหานคร : ธงธรรม, ๒๕๕๔.

สชพ ปญญานภาพ. พจนานกรมศพทพระพทธศาสนา ไทย-องกฤษ องกฤษ-ไทย. พมพ

ครงท ๖. กรงเทพมหานคร: โรงพมพเรอนแกวการพมพ, ๒๕๓๕.

๓๑๒

สเทพ พรมเลศ. คมภรมหาวงศ ภาค ๑ แตงโดย พระมหานามเถระและคณะบณฑต.

พระนครศรอยธยา : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

สรพล สยะพรหม. การเมองกบการปกครองของไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗.

สวทย ธรศาสวต. กบฏผมบญ. วารสารศลปวฒนธรรมฉบบประจ าเดอน พฤศจกายน.

กรงเทพมหานคร, กระทรวงวฒนธรรม, ๒๕๔๙.

แสวง อดมศร. ศกสมเดจ. กรงเทพมหานคร: อมรการพมพ, ๒๕๒๘.

เสถยรพงษ วรรณปก. พระพทธศาสนากบการเมอง. มตชน: ๑๓ เมษายน ๒๕๔๐: ๒๑.

โสภา ชานะมล. ครบาศรวชย “ตนบญ” แหงลานนา. วทยานพนธศลปะศาสตรมหาบณฑต

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๔.

หมอนไม. พระสงฆกบอ านาจรฐ: ไมใกลเกนไป ไมเดนหน และไมรวมกน. เนชนสด

สปดาห ๑๑. ๕๒๙ (๒๒-๒๘ กรกฎาคม ๒๕๔๕).

อทย หรญโต. สารานกรมศพททางรฐศาสตร. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพโอเดยนสโตร,

๒๕๒๔.

สมภาษณ

สมภาษณ เดเมยน คโอน, อาจารยประจ ามหาวทยาลยลอนดอน, ๑๐ พฤศจกายน ๒๕๕๖.

สมภาษณ ปรชา ชางขวญยน, ศ.กตตคณ. ผอ านวยการศนยพทธศาสนศกษา. จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. ๒๓ สงหาคม ๒๕๕๖.

สมภาษณ บรรจบ บรรณรจ. อาจารยประจ าคณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ๒๗

ตลาคม ๒๕๕๖.

สมภาษณ พระมหาโชว ทสสนโย, ผอ านวยการส านกงานสงเสรมพระพทธศาสนาและบรการ

สงคม มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๑๗ ตลาคม ๒๕๕๖.

สมภาษณ มหนทะ นลงกาละ. อาจารยประจ ามหาวทยาลบบาท สปา ประเทศองกฤษ. ๑๐

พฤศจกายน ๒๕๕๖.

สมภาษณ วชระ งามจตรเจรญ, อาจารยประจ าคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

๒๗ ตลาคม ๒๕๕๖.

๓๑๓

สมภาษณ วฒนนท กนทะเตยน, อาจารยประจ าคณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร

มหาวทยาลยมหดล, ๒ เมษายน ๒๕๕๕.

สมภาษณ วษณ เครองาม, อาจารยบรรยายประจ าสถาบนพระปกเกลา หลกสตรการเมองการ

ปกครองส าหรบผบรหารระดบสง, ๒๓ มกราคม ๒๕๕๕.

สมภาษณ พระเมธธรรมาจารย (ประสาร จนทสาโร), รองอธการบดฝายประชาสมพนธ

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๑๑ ตลาคม ๒๕๕๖.

สมภาษณ สมบต จนทรวงศ, อาจารยบรรยายประจ าสถาบนพระปกเกลา หลกสตรการเมองการ

ปกครองส าหรบผบรหารระดบสง, ๒๓ มกราคม ๒๕๕๕.

สมภาษณ ศศวรรณ ก าลงสนเสรม, อาจารยประจ าบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลง

กรณราชวทยาลย ๒ เมษายน ๒๕๕๕.

สมภาษณ ประชมกลมยอย และสนทนากลม นกศกษาหลกสตรการเมองการปกครองในระบอบ

ประชาธปไตยส าหรบผบรหารระดบสง สถาบนพระปกเกลา จ านวน ๑๓๙ คน, ตงแต

๑๖ กนยายน ๒๕๕ ถง ๒๗ มถนายน ๒๕๕๖.

งานวจยและวทยานพนธ

กตตทศน ผกาทอง. “การมสวนรวมทางการเมองของสถาบนสงฆไทย”. งานวจยสถาบนวจย

พทธศาสตร, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

คะนงนตย จนทบตร. “คณะปฏสงขรณการพระศาสนา: การเคลอนไหวของยวสงฆรนแรก พ.ศ.

๒๔๗๗-๒๔๘๔”. วทยานพนธปรญญาโท สาขาวชาประวตศาสตรเอเชยตะวนออก

เฉยงใต มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๒๖.

ถนด เหมโส. พระสงฆไทย:ความเชอและบทบาททางการเมองในปจจบน. หนองบวล าภ:

ส านกงานวฒนธรรม, ๒๕๕๔.

ธนพ นาควลย. “บทบาทของพระสงฆในการพฒนาประชาธปไตย: ศกษาความเหนจากพระสงฆ

ท ศ ก ษ า ใ น ม ห า จ ฬ า ล ง ก ร ณ ร า ช ว ท ย า ล ย ” . บ ณ ฑ ต ว ท ย า ล ย

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๔๒.

๓๑๔

นพนธ ศรตระกล. “ความสมพนธระหวางพระสงฆกบนกการเมองทองถนในระบบการเลอกตง :

กรณศกษาเขตเทศบาลนครเชยงใหม”. วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต,

สาขาวชาการเมองและการปกครอง มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๙.

นภนาท อนพงศพฒน. “ผลกระทบของพระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ ร.ศ.๑๒๑ ตอ

การปกครองคณะสงฆไทย ๒๕๔๖”. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต,

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๖.

ปรชา บญทว. “ความเหนของพระสงฆในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมการชมนมทาง

การเมองของพระสงฆ”. วทยาลยสงฆนครพนม, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๕๓.

พลศกด จรไกรศร. “ความเชอในพทธธรรม สถานภาพในสถาบนสงฆ และความเชอทาง

การเมองของพระสงฆไทย”. ปรญญารฐศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชารฐศาสตร,

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๗.

พระสเธย สวณณเถโร (ยนต). "การศกษาของคณะสงฆในราชอาณาจกรกมพชา". วทยานพนธ

พทธศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๕๓.

พระสมพงษ พลผล. “บทบาทของพระสงฆในการผลกดนใหมการบญญตพระพทธศาสนาเปน

ศาสนาประจ าชาต พ.ศ. ๒๕๓๗-๒๕๕๐”. ปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต แขนง

วชาการเมองการปกครอง, มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๓.

มยรา อรเคนทร. “พระพทธศาสนากบการเมอง: กรณศกษาการปฏบตตนของนกการเมอง

ปจจบน”. ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๒.

รตนาภรณ พงษพฒนา “การใชศาสนาสรางความชอบธรรมทางการเมองของรฐบาลพมา ”.

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๗.

วชรนทร ปญญาประเสรฐ. “พระพทธศาสนากบการพฒนาประชาธปไตยในประเทศไทย”.

ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตรฐศาสตร (รฐศาสตร), มหาวทยาลยรามค าแหง,

๒๕๓๘.

วฒนา สมมา. “บทบาทพระสงฆกบการสรางวฒนธรรมทางการเมองแบบประชาธปไตยของ

ไทย: กรณศกษาในจงหวดกระบ”. ปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต แขนงวชาการ

เมองการปกครอง, มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๔.

๓๑๕

วทยา ดาบสพาย. “รฐกบองคกรสงฆ: ศกษาเฉพาะกรณการปฏรปการบรหารองคกรสงฆ

๒๕๐๕ ถง ปจจบน”. ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑตรฐศาสตร (รฐศาสตร),

มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๘.

วฒนนท กนทะเตยน. “พระสงฆกบการเมอง : แนวคดและบทบาทในสงคมไทยปจจบน”.

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล,

๒๕๔๑.

สมบรณ เออมอารวงศ. “พระพทธศาสนากบการเมองใหม: แนวคด ทฤษฎ และการปฏบต”.

สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, บณฑตวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๕๕.

สมยศ จนทะวงษ. “ความคดทางการเมองของพระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต)”. สารนพนธ

รฐศาสตรมหาบณฑต, สาขาการปกครอง คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

๒๕๓๕.

สมศกด เนยนเลก. “วเคราะหความคดทางการเมองของพทธทาสภกข”. วทยานพนธปรญญา

ศลปะ ศาสตรมหาบณฑต (รฐศาสตร, สาขาวชารฐศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง

, ๒๕๔๔.

สนธกร วรวรรณ. “นยทางการเมองในวรรณกรรมเรองศรธนญชย”. วทยานพนธปรญญา

รฐศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการปกครอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๒.

สพตรา จตตเสถยร. พระสงฆกบสทธการมสวนรวมทางการเมองไทย : กรณศกษาพระสงฆ

อ าเภอโนนสะอาด จงหวดอดรธาน. อดรธาน: ราชภฏอดรธาน, ๒๕๕๕.

สภา อทโท. “บทบาทพระสงฆไทยใน ๒ ทศวรรษหนา (๒๕๔๑-๒๕๖๐). วทยานพนธพฒนา

ชมชนมหาบณฑต, คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๑.

สนย เศรษฐบญสราง. “อดมการณทางการเมองในพระพทธศาสนาศกษากรณแนวคดของส านก

สนตอโศก”. วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต, คณะรฐศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๓.

สธรรม บญตด. “บทบาทของพระสงฆทมตอการสงเสรมจรยธรรมทางการเมอง : ศกษากรณ

อ าเภอพรหมคร จงหวดนครศรธรรมราช”. สารนพนธ หลกสตรศาสนศาสตรมหา

บณฑต, สาขาวชารฐศาสตรการปกครอง, มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๕๐.

๓๑๖

๓. หนงสอภาษาองกฤษ

Jerrold Schecter. The new face of Buddha: Buddhism and Political power in

Southeast Asia. London:Victor Gollancz LTD, 1967.

Max Webber. Religion of India : The Sociology of Hinduism and Buddhism. New

York: The Free Press, 1958.

Bardwell L. Smith. “Sinhalese Buddhism and the Dilemmas of Reinterpretation.” The

Two Wheels of Dhamma : Essays on the Theravada Tradition in India and

Ceylon. ed.. By Smith. Pennsylvania: American Academy of Religion, 1972.

T.R.V. Murti. The Central Philosophy of Buddhism. London: George Allen and Unwin

Ltd., 1955.

Winston L. King. “Judeo-Christian and Buddhist Justice.” Journal of Buddhist Ethics 2.

1995 : 75.

John J.Cogan. Multidimensional Citizenship: Educational Policy for the Twenty-First

Century. and Executive Summary of the Citizenship Education Policy

Study. Japan: Tokyo: 1977.

Phramaha Chanya Khongchinda. The Buddha’s Socia-Politial Ideas. New Delhi : Mrs.

Nirmal Singal for NAVRANG, 1993.

S.N.. Modern Comparative Politics. New Delhi : Prentice Hall of India Prive Ltd., 1999.

Iselin Frydenlund. The Sangha and Its Relation to the Peace Procss in Sri Lanka:

A Report for the Norwegian Ministry of Foreign Affairs. International

Peace Research Institute: Oslo, 2005.

Walpola Rahula. The Heritage of the Bhikkhu. Newyork : Grove Press.[๑๙๔๖] ๑๙๗๔.

E. Durkheim. The Elementary from the Religious Life. New Jersey: Rutgers

University, 1962.

Carton Clymer. International Political Science. New York : Harper & Row

Publishers,1983.

Adler. M. J.. Aristotle for Everybody : Difficult thought Made Easy. Toronto: Bantam

Books, 1985.

๓๑๗

Sylvia Gil. The Role of Monkhood in Contemporary Myanmar Society. Specialist on

South East Asia and Theravada Buddhism.

David I. Steinberg. BURMA/MYANMAR: What everyone needs to know. USA: Oxford

University Press, 2010.

David I. Steinberg. BURMA/MYANMAR: What everyone needs to know. USA: Oxford

University Press, 2010.

Melford Spiro. Buddhism and Society: the GreatTradition and its Burmese

Vicissitudes. second expanded edition. USA: University of California Press,

2010.

Juliane Schober. Colonial Knowledge and Buddhist Education in Burma. in Buddhism.

Power and Political Order. ed. by Ian Harris. New York: Routledge. 2007.

Heinz Bechert. To be a Burmese is to be a Buddhist: Buddhism in Burma. in The World

of Buddhism: 149.

Swapna Bhattacharya (Chakraborti). A Close View of Encounter between British

Burma and British Bengal. Paper Presented at ๑๘th European Conference

on Modern South Asian Studies. Panel No. 19. (Lund. Sweden. 6-9 July

2004). (Mimeographed) :24.

Heinz Bechert. To be a Burmese is to be a Buddhist: Buddhism in Burma. in The World

of Buddhism: 25.

Sylwia Gil. The Role of Monkhood in Contemporary Myanmar Society. Poland:

Warsaw, 2008.

Heinz Bechert. To be a Burmese is to be a Buddhist: Buddhism in Burma. in The World

of Buddhism: 105.

U Pyinya Zawta (02 January 2009) ใน Leading saffron monk's memoir แหลงทมา

http://www.mizzima.com/edop/commentary/1497-leading-saffron-monks-

memoir.html accessed 3 February 2013.

Phramaha Chanya Khongchinda. The Buddha’s Socia-Politial Ideas. New Delhi : Mrs.

Nirmal Singal for NAVRANG, 1993.

Ian Harris. Editor. Buddhism. Power and Political Order. Oxford: Routledge. 2007.

๓๑๘

Rechard F. Gombrich. Theravadha Buddhism: A social history from ancient Benares

to modern Colombo. USA: Routledge, 2006.

K.M. de Silva. A History of Sri Lanka. Colombo: Vijithayapa Publications, 2008.

Mahinda Deegalle . Politics of the Jathika Hela Urumaya Monks. Contemporary

Buddhism. Vol. 5. No. 2, 2004: 93.

Joe Kainz. Playing Politics. http:// www. lankalibrary.com/ [25/2/2012].

AFP news. 24 oct. 2005.http://www. buddhistchannel.tv/index.php?id.[25/2/2012].

Iselin Frydenlund. The Sangha and Its Relation to the Peace Process in Sri

Lanka. ( A Report for the Norwegian Ministry of Foreign Affairs.

International Peace Research Institute. Oslo. 2005.

Dhammavihara Thera . Critical Studies on The Early History of Buddhism in Sri

Lanka. Dehiwela: Global Graphics & Printing. 2003.

S.N.. Modern Comparative Politics. New Delhi : Prentice Hall of India Prive Ltd., 1999.

Heinz Bechert. “To be a Burmese is to be a Buddhist: Buddhism in Burma”. in The

World of Buddhism. eds. by Heinz Bechert and Richard Gombrich. New York:

Thames & Hudson. 2007.

Bryan S. Turner. “Contemporary problems in the theory of citizenship”. Citizenship and

Social Theory. 2000.

๓๑๙

ประวตของผวจย

ชอ พระมหาหรรษา

ฉายา ธมมหาโส

นามสกล นธบณยากร

ต าแหนงทางวชาการ รองศาสตราจารย/อาจารยประจ าบณฑตวทยาลย

การศกษา

นกธรรมเอก, เปรยญธรรม ๖ ประโยค พทธศาสตรบณฑต (ปรชญา) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ศลปศาสตรมหาบณฑต (พทธศาสนศกษา) มหาวทยาลยธรรมศาสตร พทธศาสตรดษฏบณฑต (พระพทธศาสนา) มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย หลกสตรประกาศนยบตรแนวคดพนฐานเกยวกบการจดการความขดแยง

ดานนโยบายสาธารณะดวยสนตวธ รนท ๒ สถาบนพระปกเกลา ประกาศนยบตรหลกสตรการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตย

ส าหรบผบรหาระดบสง รนท ๑๕ สถาบนพระปกเกลา

ต าแหนง ผชวยอธการบดฝายวชาการ

ผอ านวยการสถาบนภาษา

ผอ านวยการหลกสตรปรญญาโท สาขาสนตศกษา

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

สถานทตดตอ โครงการปรญญาโท สาขาสนตศกษา วงนอย จ.พระนครศรอยธยา

hansa_d@hotmail.com

www.ps.mcu.ac.th