indian astronomy in vedic times

54
 Mstr`j`g y fj Tlkfo [fgls .Fjkfmj Mstr`j`gy Eld`rl O`gg`j Lrm& U*J*Fyljbmr Cmfj \jfvlrsfty( Emjbmh`rl .UJ*FyljbmrAcmfjujfvlrsfty*mo*fj & R`risn`p `j Qr`g`tfjb Nfst`ry `d _ofljol fj Fjkfm FF[ Bmjknfjmbmr =4 tn Gmron 51=?

Upload: narayana-iyengar

Post on 11-Feb-2018

219 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 1/54

 Mstr`j`gy fj Tlkfo [fgls

.Fjkfmj Mstr`j`gy Eld`rl O`gg`j Lrm&

U*J*Fyljbmr Cmfj \jfvlrsfty( Emjbmh`rl

.UJ*FyljbmrAcmfjujfvlrsfty*mo*fj&

R`risn`p `j

Qr`g`tfjb Nfst`ry `d _ofljol fj Fjkfm

FF[ Bmjknfjmbmr =4tn Gmron 51=?

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 2/54

 Mstr`j`gy fs wfklhy ij`wj

Eut wnmt fs Tlkfo [fgls- 

HMBMKNM‖_ TLKMJBM CV@[F_NM GLJ[F@J_ [NM[ [NL

RFJ[LU _@H_[FOL

_[MU[_ RNLJ _\J F_ M[ [NL _[MU[ @D KNMJF_N[NMJMI_NM[UM

TMUMNM GFNFUM GLJ[F@J_ [NM[ K\UFJB NF_ [FGL

\[[MUMVMJM _[MU[LK RF[N _\J M[ ¸ @D

\[[MUM_NMKNM E\[ FJ MJOFLJ[ [FGL_ .`d Qmrmsnmrm&

R*_* RM_ M[ [NL _[MU[ @D KNMJF_N[NM

TMUMNM GFNFUM HFTLK K\UFJB <1<'<61 MK*

NLJOL [NL KM[L @D TLKMJBM CV@[F_NM

OMJ EL _N@RJ [@ EL

=511'=?21 EOL[NF_ R@\HK MH_@ EL [NL KM[L @D QMUM_NMUM

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 3/54

?

NLUL F[ F_ _MFK [NM[ RFJ[LU _[MU[LK RNLJ _\J RM_ M[

[NL GFK'Q@FJ[ @D KNMJF_N[NM* [NF_ RM_ Q@__FEHL K\UFJB

=411'=>11 EO

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 4/54

LMU[N G@[F@J ' QULOL__F@J @D [NL L]\FJ@^L_*gplb

nttps3//www*y`utuel*o`g/wmton0v7N@QzjUUfR@b

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 5/54

<

QUL_LJ[

KMV

KNU\TM

5111 OL

 MJOFLJ[KNU\TM fj

?111 EOL

Kul t`

prlolssf`j `d 

lqufj`x tnl

emoibr`ujk

stmrs sllg t`snfdt* [nlrl

wms j` vfsfehl

dfxlk erfbnt

Q`hlstmr 

.Knruvm&

kurfjb

'=<11 t` )<11

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 6/54

4

_fkknmjtfo Gmtnlgmtfomh Mstr`j`gy k`ls j`t rlo`bjfzl „Knruvm‖ ms m vfsfehl stmr

dfxlk mt tnl J`rtn Olhlstfmh p`hl*

Eut EUMNGMJKM( TF_NJ\ $ @[NLU Q\UMJM_ klsorfel Knruvm ms m vfsfehl stmr

mt tnl ljk `d m o`jstlhhmtf`j wftn =; stmrs ij`wj ms _nfsnugmrm tnmt fs mj mjfgmh

dfburl hfil Bnmrfmh/Q`rp`fsl/Rnmhl

[nl o`ggljtmt`r `j T*Q* stmtls tnmt tnfs _nfsnugmrm fs ms plr tnl Tlkms*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 7/54

2

@fh Gf

G`kl

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 8/54

>

[nl g`vlgljt `d suj mjk `tnlr olhlstfmh e`kfls fs lxphmfjlk ms fjkuolk 

dr`g Knruvm( wn` rlsfkls mt tnl tmfh `d tnl œ f řugčrm*

Hfil tnl hugp `d ohmy fj tnl gfkkhl `d tnl p`ttlr‖s wnllh g`vls sh`why sfttfjb mt 

tnl jmvlh( Knruvm r`tmtls* Knruvm g`vls fj ofrohls kmy mjk jfbnt o`jsfstfjb `d 

?1 gunũrtms fj tnl gfkkhl `d tnl tw` kfrlotf`js .j`rtn mjk s`utn&* Hfil tnl jmvl`d tnl p`ttlr‖s wnllh stmys fj tnl smgl phmol( s` mhs` Knruvm sn`uhk el ij`wj

t` el r`tmtfjb tnlrl ftslhd*

.On 5=*v 6;( 6<(64&

Hfstlj t` tnfs .lxphmjmtf`j `d gfjl& wnfon fs rlmh mjk `eslrvmehl eut gystfdyfjb 

 pl`phl* Nl( wn` fs mt tnl tmfh `d tnl .o`jstlhhmtf`j& h``ifjb hfil m řf řugčrm9

Knruvm tnl s`j `d \tt čjmpčkm( nms elo`gl tnl gmfj pfv`t `d tnl p`hl fj tnl

siy* Tlrfhy( nl r`tmtls tnl suj( tnl g``j mjk tnl phmjlts o`jtfju`ushy* [nl

stmrs d`hh`w nfg wn` fs nfgslhd g`vfjb hfil m wnllh* .On 55*v<( 4(2&

œf řugčrm glmjs Rnmhl ̀ r K`hpnfj `r Bnmrfmh 

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 9/54

6

FJ MJ@[NLU QHMOL KNU\TM F_ O@GMQULK [@ [NL QFT@[ @D [NL

OLJ[UMH Q@HL @D [NL [UMKF[F@JMH @FH QUL__ .[MFHM'QFKM'

ONMIUMTM[&* [NL MJ@H@BV F_ [NM[ [NL QHMJL[_ MUL KUFTLJ HFIL

E\HH@OI_ EV KNU\TM RN@ _QFJ_ M[ [NL OLJ[UL [NU@\BN

FJTF_FEHL HFBN[ UMV_* [NF_ QUL_\QQ@_L_ [NL „TM[MUMCC\‖ @U MFU

_[UFJB_ $ „QUMTMNM‖ @D HM[LU _FKKNMJ[M M_[U@J@GV* [NLO@JOLQ[ @D @EHF]\F[V F_ FGQHFLK FJ [NF_ G@KLH*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 10/54

=1

Jmgls `d tnl

=; stmrs `d tnl_nfsnugmrm

o`jstlhhmtf`j

mjk tnl

o`rrlsp`jkfjb

e`ky pmrts

gmifjb up tnl

mjfgmh dfburl

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 11/54

==

Fj tnfs dmsnf`j mhh tnl olhlstfmh e`kfls g`vl elfjb e`ujk t` Knruvm* Fj tnl siy nl

fs .fj& tnl stmrry œ f řugčrm* [nfs œ f řugčrm sn`uhk el ij`wj ey fts snmpl mjk 

kfvfsf`js*

utt čjmpčkmstmsy čtnm vfcýlymn   s`ttmr č nmjun   |ymcý`knmrmstu vfcýly` knmrg` gũrknčjmgčřrftmn   ||

nr   kf jčr čymj  mn   sčkny` mřvfj`u pũrvm pčkmy`n   |vmruj  mřomrymgčomfvm pmřofgl tmsym smitnfjĩ  ||řf řjmg smgvmtsmrmstmsym gftrmřompčjmgčsrftmn   |

 puoonl mbjf řomgmnljkrmřom gčr ĩ omn   imřymp` knruvmn   ||t črmi čn   řfsugčrmsym jčstmg y čtf omtuřt   mymg ||

mbjĩ jkrm imřympčjmg t` omrmg`‖smu knruvmn   sgr   tmn   ||.On 5? v*=15'=12&

Nfs . œf řugčrm‖s& upplr cmw sn`uhk el ujklrst``k ms \tt čjmpčkm*

Vmcým .Irmtu& fs ij`wj ms tnl h`wlr cmw mjk Knmrgm ms tnl nlmk* Mt tnl nlmrt fs J čr čymj  m ._čknym&* [nl twfj Mřvfjs `ooupy tnl

d`rl hlbs wnfhl Tmrujm mjk Mrymgč mrl mt tnl nfjk hlbs*

_mgvmtsmrm fs tnl bljftmh mjk Gftrm `ooupfls tnl slmt* Fj tnl tmfh 

mrl Mbjf( Gmnljkrm( G čr ĩ om'Imřympm mjk Knruvm* [nl .prlvf`us&

d`ur stmrs `d tnl œf řugčrm jlvlr slt* Knruvm fs rlglgelrlk ms

tnl hmst ̀ jl mdtlr M jf Fjkrm mjk Imř m m*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 12/54

_NF_N\

GMUM

=; _[MU_

JMGLK @J[NL DFB\U

Qurmjm Jmgls3

=*Knmrgm3 Nlmk

5*\ttmjmpmkm3 \pplr 

Cmw

?*Irmtu3 H`wlr Cmw

;*Jmrmymjm3 Nlmrt

<*_mgvmtsmrm3

Bljftmh

4'2 Msnvfjs3

D`rlhlbs

>'6* Mrymgm'Tmrujm3

Nfjk hlbs

=1*Gftrm3 _lmt

==*Mbjf3 [mfh'=

=5*Fjkrm3 [mfh oljtrl

=?*Imsnympm3 [mfh'?

=;*Knruvm3 [mfh ljk*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 13/54

 MENMVM7

KNU\TM

 M[ [NL

LJK

OLHL_[FMH

 MJFGMH DFB\UL

GLKF[M[F@J @J

[NL

O@J_[LHHM[F@J

FJ [NL LTLJFJB

F_ LJC@FJLK EV

[NL TLKFO [L^[

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 14/54

=;

.[mf* Mrmjymim `d Vmcurvlkm FF*=6*=&

…*knmrg` gũrknčjmg ermng`ttmr čnmjun   ymcý`‖knmr čvfs  j  urnr   kmymg smgvmtnsmrmn   prmcmjmjmg mřvfjmu

 pũrvmpčk čvmtrfrgmknymg gftr čvmruj  mvmpmrmpmkmu mbjfn   puoonmsym prmtnmgmg i čj  k   mg tmtm fjkrmstmtn   prmc č pmtfrmenmymg

omturtnmg sm v č ls  m kfvymřřčivmrmř' řf řugčrmn  ……*knruvmstvmgmsf knruvmsym is  ftmgmsf tvmg

enũt čjčgmknfpmtfrmsf tvmg enũt čjčgřrls  t   n`‖sf tv čg

enũt čjyupmpmry čvmrtmjtl……řf řuiugčr čym jmgmn  ||

…*Knmrgm fs tnl nlmk ( Ermngm fs tnl upplr cmw ( Vmcým fs tnl

h`wlr cmw( Tfs  j  u fs tnl nlmrt ( _mgvmtsmrm fs tnl bljftmh ( Mřvfjs

mrl tnl d`rl hlbs( Mtrf fs tnl oljtlr ( Gftrm mjk Tmruj      m mrl tnl nfjkhlbs* Mbjf fs tnl dfrst stlg `d tnl tmfh ( tnlj Fjkrm( tnlj Qrmc č pmtf 

mjk  Menmymg fs tnl d`urtn* [nfs fs tnl snfjfjb olhlstfmh 

œ f řugčrm……*V`u mrl Knruvm( y`u mrl tnl phmol `d 

Knruvm……V`u mrl tnl H`rk `d tnl Elfjbs .Enũt čn   &9 y`u mrl tnl

elst mg`jb tnlg* Elfjbs b` mr`ujk y`u ……

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 15/54

=<

Fj mj`tnlr Tlkfo mooljtlk tlxt Li čbjf'i čj  k   m mhs`

elh`jbfjb t` tnl Ir   s  j  m'ymcurvlkm( nygjs `d tnl

gmrrfmbl rftumh mrl bfvlj* [nl nygj d`r `eslrvfjb mjk

mkkrlssfjb Knruvm fs

knruvmis  ftfn   knruvmy`jfn   knruvmgmsf 

knruvmtmstnftmg | tvmg jmis  mtr čj  čg gltnymsf sm

gčg pčnf pr   tmjymtmn   || .F*6&

Nlrl tnl qumhfty `d Knruvm ms m stmr fs smfk t` el dfxlk*

Knruvm fs prmfslk ms tnl gltnf `r tnl dfxlk o`hugj t`wnfon tnl jmis  mtrms mrl e`ujk* [nl o`ggljtmt`r 

Nmrmkmttm lxphmfjs tnl w`rk gltnf ms inmhlv čhf ( m tnfoi

w``klj plb dfxlk fj tnl br`ujk( t` wnfon mjfgmhs mrl

tflk s` tnmt tnly k` j`t strmy mwmy*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 16/54

J@U[NLUJ _IV _LLJ DU@G I\U\I_NL[UM MU@\JK ?<11 EO

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 17/54

=2

O`jstlhhmtf`j Krmo`* _iy pfoturl wftn [nuemj ms tnl Q`hl _tmr .o 5>11 EO&

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 18/54

=>

wl blt tnl kmtl `d ν'Krmo`jfs elfjb tnl Q`hl _tmr ms

?511'5;11 EOL* Fj tnfs h`jb plrf`k( tnl klohfjmtf`j `d 

tnfs stmr vmrflk dr`g >21 <4‖ t` >21?4‖( rlmonfjb >61<?‖ fj

5>?1 EOL*

[nl jmgfjb `d tnl Tlkfo stmr  Menmym .J`'dlmr& ms

Knruvm .Dfxlk( Olrtmfj& fj tnl œf řugčrm sn`uhk nmvl

nmppljlk kurfjb tnfs plrf`k( wnfon bfvls m er`mk

rlhmtfvl onr`j`h`by*

Ey =611 EOL tnl slpmrmtf`j `d Knruvm dr`g JOQ

fjorlmslk t` <1 mjk tnl ofrougp`hmr jmturl `d tnl stmr w`uhk nmvl ellj lvfkljt t` `eslrvlrs `d tnl jfbnt siy*

[nus( m o`jslrvmtfvl h`wlr lstfgmtl d`r tnl j`rtn stmr t`

nmvl moqufrlk tnl jmgl Knruvm w`uhk el o 5;11 EOL*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 19/54

=6

Gmftrmymjf Mrmjymim`d tnl Vmcurvlkm9

G`vlglj

`d Knruvm

Rl nmvl

sllj tnmt

tnfs tlxt

elh`jbs t`=>11 EOL

emslk `j

tnl wfjtlr 

s`hstfol mt

gfkkhl'`d'

knmjfsntnm

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 20/54

51

[nl klohfjmtf`j onmjblk t` jlmrhy >51 ey =<11 EOL mjk

tnl krfdt `d tnl stmr mwmy dr`g tnl JOQ sn`uhk nmvl

ellj bhmrfjbhy lvfkljt d`r `eslrvlrs fj Fjkfm*

Fj tnl Gmftr čymj  ĩ .Gmftr  ĩ & \pmjfs mt .F*;& `jl `d tnlfgp`rtmjt qulstf`j p`slk ey Ifjb Er  nmkrmtnm t` _mbl

œčičymjym wms(

wny Knruvm krfdts( wny tnl mfr strfjbs n`hkfjb tnl

olhlstfmh e`kfls kfp 0

.ifg…**knruvmsym prmomhmjmg…v čtmrmcc ũjčgjfgmccmjmg&*

Fgphfomtf`j3 tnl J`rtn _tmr ujklrst``k ey us ms dfxlk nms

onmjblk fts p`sftf`j9 mj ujgfstmimehl rldlrljol t` tnl

lddlot `d prlolssf`j ms j`tlk ey Ifjb Er   nmkrmtnm

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 21/54

5=

KNU\TM F_ _\QQ@_LKHV DF^LK*

E\[ _NFD[FJB @D KNU\TM

F_ GLJ[F@JLK FJ _LTLUMH MJOFLJ[ [L^[_*

Gmnmenmrmtm

EM_LK @J [NL QHMJL[ Q@_F[F@J_ MJK LOHFQ_L_ GLJ[F@JLK FJ

GE [NL KM[L @D [NL GE OMJ EL DF^LK M_

=;6?'=;;? EO

NLJOL ‘KNU\TM ‘ RM_ J@[ M[ [NL J@U[N OLHL_[FMH Q@HL FJ

[NL ME@TL QLUF@K( NMTFJB _NFD[LK R*U*[ @[NLU ULDLULJOL

@ECLO[_

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 22/54

55

Rnftjly wr`tl ‘…*mjy stmr j`t t`` kfstmjt dr`g tnl p`hl w`uhk nmvl

smtfsdflk e`tn tnl jlwhy wlkklk w`gmj mjk tnl lxnfeft`r9 tnlrl fs j`

jllk `d mssugfjb tnmt tnl oust`g fs `jl nmjklk k`wj dr`g tnl rlg`tl

plrf`k wnlj ν'Krmo`jfs wms rlmhhy vlry oh`sl t` tnl p`hl( mor`ss mj

fjtlrvmh `d tw` ̀ r tnrll tn`usmjk ylmrs kurfjb wnfon tnlrl fs j` gljtf`j

`d p`hl'stmr( lftnlr fj Tlkm `r fj Er čngmjm*‗

Uld3 YR*K* Rnftjly .=>6<& @j m rloljt mttlgpt ey Cmo`ef mjk [fhmi t` kltlrgfjl `j

 Mstr`j`gfomh Lvfkljol tnl Kmtl `d tnl lmrhflst Tlkfo Qlrf`k ms ;111 EO* [nl Fjkfmj

 Mjtfqumry( 5;( ?4='?46W

Ilftn( o`ggljtlk `j tnl Nfjku gmrrfmbl rftumh

‘…tnl mrbugljt dr`g tnl p`hl stmr mssugls mj moourmoy fj tnl klgmjks `d tnl

prfgftfvl Fjkfmj wlkkfjb rftumh wnfon fs wn`hhy ujjmturmh*‗ Nl o`jtfjulk ‘…**m

pmssmbl wnfon o`jsfsts `d d``hfsn rlms`js d`r prldlrrfjb `jl `r `tnlr `d tnl

Jmismtrms9 wl mrl fj tnl smgl rlbf`j `d p`puhmr elhfld ms wnlj fj tnl _utrmhftlrmturl tnl lxfstljol `d Knruvm( m dfxlk p`hmr stmr( fs mhhlblk*‗ Nl mkklk m

d``t j`tl( ms tn`ubn j`t smtfsdflk wftn nfs mrbugljts .p 26&9 ‘[nl p`hl stmr(

Knruvm( mpplmrs fj tnl Brnym _utrms `jhy*‗

Uld3 YE*Ilftn .=65<& [nl Ulhfbf`j mjk Qnfh`s`pny `d tnl Tlkm mjk \pmjfsnmksNmrvmrk

\jfv* Qrlss( \_M*W

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 23/54

5?

O@J[UMUV [@ [NL C\KBLGLJ[_ @D ILF[N MJK RNF[JLV

KNU\TM M_ M DF^LK J@U[N _[MU RF[N [NL KL[MFH_ @D

[NL O@J_[LHHM[F@J _NF_N\GMUM [@ RNFON KNU\TM

ELH@JBLK NM_ ELLJ \JL]\FT@OMHHV QUL_LUTLK FJ

[NL TLKFO MJK Q\UMJM [L^[_*

Rl nmvl t` moolpt( mt tnl hlmst gfjfgug( tnmt v`tmrfls

`d m pmrtfouhmr Tlkfo br`up fj Fjkfm elnlhk mjk prlslrvlk

m

siy pfoturl `d m K h̀pnfj/Bnmrfmh hfil dfburl wftn d`urtllj

stmrs(

tnl hmst stmr `j tnl tmfh h``ifjb dfxlk wftn`ut mjy`eslrvmehl g`tf`j wftn rlsplot t` `tnlr stmrs(

s`gl tfgl fj ?511'5>11'5;11 EOL

QMJONMTFG_‖M EU āNGMJM @D [NL

_ āGMTLKM GLJ[F@J_ _‖MUIMUM _ āGMJ M__@OFM[LK RF[N

_‖F_‖\G āUM M_ NLHQD\H FJ OU@__FJB [NL @OLMJ_

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 24/54

5;

Ermngmjkm purmjm

enmis  črtnmg mgr   tmg s`gmn   p`urj  mgčsy čg upčsmtl |

li čg r čtr ĩ g surmfn   smrvmfn   pftr   enfn   smrs  fenfn   smnm ||

s`gmsym ir   s  j  m'pmis  čkmu enčsimr čenfguinmsym tu |

 prmis  ĩ ymjtl pftr   'klvmfn   pĩ ymgčjčn   imh č'irmgčt 

trmym řom trfg řmtm řomfvm trmymn  'trfg řmt tmtnmfvm om |

trmym řom trf'smnmsr čřom klv čn   s`gmg pfemjtf vmf ||ftyltmfn   pĩ ymgčjmsym ir   s  j  č vmrknmjtf vmf imh čn   |

is  mymjtf tmsgčt řuih čřom ir   s  j  č č py čymymjtf om || .F' 5?*44'46&

G``j fs mppr`monlk ey mhh tnl klftfls( gmjls mjk r   s  fs d`r m jfbnt `j Duhh g``j( d`r 

 pmrtmifjb mgr   tm* Dr`g tnl elbfjjfjb `d tnl kmri d`rtjfbnt( pmrts `d g``j dmofjb suj(

klorlmsl elfjb kruji ey pftr   'klvmt čs kfbft ey kfbft*

[nrll nujkrlk mjk tnrll( tnlj tnfrty'tnrll mjk mbmfj tnrll tn`usmjk mjk tnrll b`kskrfji s`gm* .??)?1?)?11?7???6& Elfjb kruji tnfs wmy( tnl kmri kfbfts fjorlmsl wftn

o`rrlsp`jkfjb klorlmsl fj tnl erfbnt kfbfts*

[nl me`vl jugelr fs tnl jugelr `d Tfsnvlklvmn .Mhh'b`ks& `d tnl Ufbvlkm - [nlsl

mrl fgp`rtmjt fj rftumhs o`jjlotlk wftn mjolstrmh rftls*

[nl rftumhfstfo o`rrlhmtf`j eltwllj g``j mjk pftrs fs wlhhij`wj eut tnl mstr`j`gfom

hfji fs fjtrfbufjb- 

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 25/54

5<

[nl o`ujt stmrtlk `j m Duhh G``j t` pr`ollk tfhh mgčv čsym mjk

st`pplk tfhh tnl jlxt Duhh G``j( t` rlplmt mbmfj fj tnl smgl dmsnf`j

wftn bmps fj tnl erfbnt d`rtjfbnt*

[nfs jugelr fs tnl o`ujt `d tftnf s fj tnl kmri d`rtjfbnts sugglk up ms

???6 slquljtfmhhy d`r m splofmh purp`sl*

Fd e`tn tnl d`rtjfbnts wlrl t` el fjohuklk( tnfs o`ujt w`uhk el

???6x57442> tftnf s*

442>/?1 7 555*4 hujmtf`js( wnfon fj r`ujk dfburls fs tnl lohfpsl oyohl

`d 55? syj`kfo g`jtns*

Tlkfo g`jtns wlrl hujmr eut tnl ylmr wms s`hmr* Ft fs ij`wj dr`g tnl

Tlkčŋbm Cy`tfs m `jl s`hmr ylmr wms tmilj t` nmvl ?2= tftnf s*

???6x57442>7 ?2=x=>

Nljol ???6 fs m pr`xy d`r tnl => ylmr lohfpsl plrf`k*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 26/54

54

[UMKF[F@JMHHV UT NVGJ_ MUL GLMJ[ [@ EL FJ[LUQUL[LK FJ [NULL

RMV_

MKNFVMCJM( MKNFKMFTM $ MKNVM[GM*

MKNFVMCJM3 _MOUFDFOFMH( UF[\MH GLMJFJBMKNFKMFTM3 GLMJFJB M_ B@K_( OLHL_[FMH_

MKNVM[GM3 QNFH@_@QNFOMH( L_@[LUFO( GV_[FO

_@GM FJ [NL MKNFKMFTM GLMJFJB F_ [NL G@@J

Omjkrmgč vmf s`g` klvčjčgmjjmg tč

p`urj mgčsyčgmenfs uj vmjtf .œm* Er* ==*=*<*?&

.V  ā_IM‖_ JFU\I[M ==*;'<&

mtnm mknfkmfvmtmg|

s`gmg ymg ermngčj  ̀ vfkun   omjkrmgmsmg   jm tmsym m řjčtf 

im řomjm klvm ftf||s`g` r ũ pmvf  řls  mfn   `s  mknfn   omjkrmgč v č

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 27/54

52

Kmrsnm'purjmgčsm Fsntf mhs` omhhlk KQ'Vmbm nms kfrlot mstr`j`gfomh o`jjlotf`j

wftn tnl G``j*

Kmrsnm7Jlw G``j

Qurjmgčsm7Duhh G``j

[nl rftumh fs `rkmfjlk t` el `eslrvlk ujklr tnl _nrmutm systlg wnfon fs vlry wlhh

rlo`rklk fj tnl Tlkfo Imhpm tlxts*

RL _LL [NM[ KQ'F_N[F RM_ J@[ @JHV M VMCJM/VMBM E\[

RM_ [MILJ [@ EL QUL_OUFELK EV [NL UFBTLKM MJK [NL

VMC\UTLKM* [NL GMJ[UM_ \_LK FJ KQ MQQLMU FJ [NL IVT (

[MF[[FUFVM EUMNGMJM [L^[ L^[LJ_FTLHV*

E\[ RNM[ ME@\[ [NL UFBTLKFO O@JJLO[F@J0

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 28/54

5>

KQ V āBM FJ QU@BUL__

@E_LUTL [NM[ [NLUL F_

J@ DFUL FJ [NL MJ[MUTLKF

@JHV KMUENM BUM__ F_

_QULMK*

Qt* T*U* QMUMJCMQL

GV_@UL

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 29/54

56

[NL KQ'TLKF F_ OMHHLK MJ[MUTLKF FJ [NL _NU@\[M QUMV@BM @U QUMO[FOMH E@@I_

[NF_ F_ EL[RLLJ [NL MNMTMJFVM MJK [NL BčUNMQM[VM MH[MU_*

MNMTMJFVM F_ [@ [NL LM_[ ME@TL [NL KQ'TLKF*

BčUNMQM[VM F_ [@ [NL RL_[ ELH@R [NL KQ'TLKF*

TLKFO _VGE@HF_G

B āUNMQM[VM F_ [NL LMU[N ._‖m*Er 2*=*=*=?&

 āNMTMJFVM F_ [NL _IV ._‖m*Er* >*5*=*5&

KQ'TLKF F_ FJ EL[RLLJ* [NM[ F_ [NL MJ[MUTLKF*

.[nfs fs cust m rlbf`j `d spmol fj tnl siy&

[NF_ _VGE@HF_G QU@TFKL_ [NL OH\L [NM[ [NL KQ'TLKF F_ _@GL [VQL @D

ULQUL_LJ[M[F@J D@U [NL G@@J* NLJOL [NL DFB\UL F_ OMHHLK K āU_NFIF @U

KMU_*M'Q\UJ*MG ā_M TLKF FJ [NL _\HEM [L^[_*

RNM[ QNV_FOMHHV @E_LUTMEHL _IV QFO[\UL O@\HK NMTL HLMK [NL 

 MJOFLJ[_ [@ [NF_ ULQUL_LJ[M[F@J @D [NL G@@J0 

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 30/54

?1

O@J_[U\O[F@J @D KQ'TLKF M_ QLU [NL _‖\HEM _\[UM_

M K

OE

;>

4;

Lmst

Rlst

LR764 mjbuhm

MEOK7<?24 sqmjbuhm

J`tnfjb splofmh -

Eut tnfs fs

rlkuolk fj m vlry

plouhfmrklhfelrmtl

dmsnf`j*

DFU_[ MJ F_@_OLHL_

[UMQLSF\G_VGGL[UFOMHHV HMFK

@\[ ME@\[ L'R HFJL

F_

O@J_[U\O[LK*

?1UJ FVLJBMU'EMJBMH@UL

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 31/54

?=

RF[N O$K DF^LK Q@FJ[ D

F_ ON@_LJ _\ON [NM[

KD7OD7OK

QLUQLJKFO\HMU [@ OK*MJ MUO @D M OFUOHL

RF[N OLJ[UL M[ D F_

KUMRJ QM__FJB

[NU@\BN O MJK K* [NF_

F_ ULQLM[LK @J [NL

J@U[NLUJ _FKL* MH_@

@J [NL @[NLU [R@_FKL_ [@ BL[ [NL

QLO\HFMU K@HH _NMQLK

DFB\UL* RNV [NF_ _NMQL

MJK ULK\O[F@J FJ

MULM0 KO'KD7ODUJ FVLJBMU'EMJBMH@UL

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 32/54

?5

KQ TLKF

Kmisnfjmbjf

Bmrnmpmtym

 ānmvmjfy

[NL MULM @D [NL O\[ @\[ MUO ULBF@J 7 .ρ/4 ' ∓?/;& OK5

[nl hljbtn `d tnl sfkl OK fs 64⅟ ujfts( wnfon fs shfbnthy g`rl tnmj tnl nlfbnt `d tnl trmplzfug*

[nl mrlm out `ut ̀ j tnl d`ur sfkls `d tnl trmplzfug omj el d`ujk t` el 554= ujfts*

NLJOL [NL L^MO[ MULM @D [NLKQ'TLKF DFB\UL F_ 7 ?==< sq* mjbuhm

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 33/54

??

[nl me`vl L^MO[ vmhul fs emslk `j tnl prlsljthy ij`wj moourmtl vmhuls `d tnl

frrmtf`jmh jugelrs ρ mjk ∓?*

N`wlvlr fj tnl Tlkfo plrf`k tnl prflsts nmjkhlk tnlsl frrmtf`jmh jugelrs rmtnlr

mppr`xfgmtlhy mjk plrnmps o`gputlk tnl mrlm `d tnl mro ey kfvfkfjb ft fjt` squmrls

mjk trfmjbhls*

Rnmt mrlm tnl gmjumhs mfglk mt d`r tnl KQ'mhtmr0

[nl elst `d tnl mjofljt mppr`xfgmtf`js wlrl

ρ 7 ?*1>>< mjk ∓? 7 54/=< .Uld3 _lj mjk Emb&

Nljol tnl mrlm tnly fgphflk t` rlg`vl dr`g tnl trmplzfug wms lqumh t` 51?5

squmrl ujfts gmifjb tnl mrlm `d tnl mhtmr t` el ???; t` ??;< ujfts*

[nfs rlsuht fs rlgmrimehl sfjol tnl mvlrmbl `d tnl tw` vmhuls

nmppljs t` el ???6( m jugelr stmtlk twfol fj tnl U bvlkm

d`r fjv`ifjb m splofmh mbjf omhhlk _M\OFIM'MBJF ey m br`up

`d klftfls omhhlk TFœTLKLT āN  d`r m olhlstfmh smorfdfol hfjilk

wftn tnl G@@J*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 34/54

?;

Nygj .=1*<=& fs fj tnl d`rg `d m o`jvlrsmtf`j eltwllj klv čn    m̯jk mbjf( wnlrl fj .v*5&(

mbjf w`jklrs „n`w gmjy b`ks nmvl ohlmrhy elnlhk gy d`rg‖ * [nlrl fs mhs` mj mhhusf`j( hfil

fj UT .?*6& o`jsfklrlk prlvf`ushy( t` mbjf nfkfjb fj slorlt phmols* [nl hlbljk `uthfjlk fj

tnl nygj fs erfldhy ms d`hh`ws*  Mbjf nmk tnrll lhklr er`tnlrs wn` wlrl k`fjb tnl w`ri `d 

omrryfjb smorfdfofmh `ddlrfjbs t` b`ks* [nl tnrll kflk kul t` tnl nmrsn vms mt   s`ujks uttlrlk

kurfjb tnl smorfdfols* Nljol tnl y`ujblst dfrl ij`wj ms _muo ĩ im dlmrfjb tnl smgl

trlmtgljt wfhh eldmhh nfg wms nfkfjb fj wmtlrs( tfhh vf řvlklv čn  d`ujk nfg mjk rlqulstlknfg t` o`gl `ut mjk nlhp fj omrryfjb smorfdfofmh `ddlrfjbs t` b`ks*

TFœTLKLT āN O@\J[LK M_

???6 FJ [NF_

NVGJ

[nl jugelr ???6

mpplmrs fj UT ?rk

E``i9 fj tnl UT'

Infhmsuitms9

_nuihm VT

mjk tnl [mfttfrfym

Ermngmjm*_yge`hfsg

prlslrvlk prlofslhy

fj tnl purmjms

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 35/54

?<

[R@ @D [NL NVGJ_ \_LK FJ [NL KQ'UF[L_ MUL MH_@ DU@G [NL

_M\OFIM NVGJ_ @D [NL UFBTLKM =1[N E@@I

FJ [NL UF[\MH J@ DFUL F_ HF[ @J [NL KQ'TLKF*

F[ F_ _QLOFMHHV OULM[LK D@U FJT@IFJB [NL QF[U_ .MJOL_[@U

KLF[FL_&( MJK TFœTLKLT āN  * KMUENM BUM__ F_ _QULMK D@U [NL

FJT@ILK KLF[FL_ OMHHLK EMUNF_NMKM*

[NL ME@TL Q@FJ[_ QU@TFKL M RMV [@ \JKLU_[MJK [NL

KQ'TLKF FJ [NL KQ'UF[\MH

MJK F[_ M_[U@J@GFOMH EMOIBU@\JK B@FJB EMOI [@ [NL UFBTLKM

*

_M\OFIM NVGJ_ .UT =1*<=( <5( <?& MUL ME@\[ MBJF( TFœTLKLT āN  ($ _@GM [NM[ F_ G@@J

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 36/54

?4

F[ F_ G@_[ HFILHV [NL O@\J[ @D [NL KMUI JFBN[_ RM_ ILQ[ @J 

[NL BU@\JK RF[N QLEEHL_ @U _[@JL_ MQQU@^FGM[LHV GMUIFJB

[NL Q@_F[F@J @D [NL G@@J M_ _LLJ FJ [NL _IV*

]\F[L _\UQUF_FJBHV FJ [NL _@HMU LOHFQ_L KL_OUFQ[F@J FJ [NL

UFBTLKM .UT <*;1& [NLUL F_ M ULDLULJOL [@ M[UF EUFJBFJB[@BL[NLU _[@JL_ [@ ULHLM_L [NL _\J DU@G [NL _NMK@R(

[NL TMUFM[F@J FJ [NL KLOHFJM[F@J @D [NL G@@J

RNFON _RFJB_ DU@G => KLBULL_ [@ 56 KLBULL_

BFTL_ [NL QLO\HFMU _NMQL* [NF_ OMJ EL LM_FHV

TLUFDFLK

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 37/54

?2

Q`sftf`j `d g``j fj tnl siy ph`ttlk wftn

tnl Olhlstfmh Lqumt`r ms tnl

L'R hfjl o`vlrfjb =>*4 ylmrs `r 5?1

hujmtf`js

Q`sftf`j `d g``j d`r ???6

o`jsloutfvl jfbnts `jhy fj tnl

kmri d`rtjfbnts stmrtfjb dr`g

2tn _lpt 5114 m hujmr lohfpsl

@j =>tn _lpt 515; m hujmr

lohfpsl fs p`ssfehl

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 38/54

?>

*

[NL _\[UM_ [NM[ KL_OUFEL [NL O@J_[U\O[F@J @D

[NL KQ'TLKF MUL MH_@ _FHLJ[ @J [NL _LOUL[ ELNFJK

F[_ _NMQL MJK MULM*

E\[ [NL UT _M\OFIM NVGJ_ $ [NL ???6 TFœTLKLT āN \JMGEFB\@\_HV Q@FJ[ @\[ [NL MUONMFO M_[U@J@GV

ELNFJK [NL KQ'TLKF*

F[ F_ _\UGF_LK [NL _M\OFIM N\GJ_ @D UT ULDHLO[ M

D@UB@[[LJ _OFLJOL [NM[ RM_ IJ@RJ K\UFJB F[_

QLUF@K*

[NL EUFNMKKLTM[M _MV_ D@U[V _LLU_ .RF[N JMGL_BFTLJ& IJLR [NL _LOUL[ ELNFJK [NL TFœTLKLT āN *

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 39/54

QMUM_NMUM [MJ[UM _MGNF[M .=;11 EOL&

[nl wfjtlr slms`j řf řfrm'r   tu stmrtlk wftn suj mjk g``j mt tnl elbfjjfjb `d stmr

kfvfsf`j řrmvfs  t   nč mhs` ij`wj ms knmjfs  t   nč*

_ugglr stmrtlk wnlj suj wms mt tnl gfkkhl `d čřhls  č*

[NL ME@TL _LM_@J Q@_F[F@J @D _\J FJKFOM[L_ [NM[ [NL FJF[FMH LUM @DQ_ F_ O =;11 EO9 _MGL M_ D@U TLKMJBM CV@\[F_NM @D HMBMKNM*

Q_ BFTL_ FJD@UGM[F@J ME@\[ _\J( G@@J(UMN\( QHMJL[_( IL[\(

GL[L@U_(…*

'''''

 wÆnqÆÆxrÆÆ oÆh_èqÆxÆxfÆfÆÆì MiÆàwƶì oÆÆÈ_frÆxrÆÆÇpÆgÆÛÊlÆfÆqÆÆRÕùÎMÆoÆÆrÆÆàÎ| xÆgfÆ_zÆ § ÆrÆÆì_zÆgÆÂoÆÈ  § ÆÂzÆfÆâ qÆÆÇxÆGøÆÈhÆ oÆìh_Æìx § ÆÀÇnÆ 

 ÈuÆxÆÊhiÆ mÆéRùnÆÆÈhÆ|@ur tlmonlrs smfk3 g``j blts lohfpslk mt sfx g`jtns

mjk tnlj suj mt sfx'mjk'nmhd g`jtns fjtlrvmh* _lvljtllj(

tnfrtllj mjk tnfrty'dfvl g`jtnhfls mrl tnl tnrll Tfsmjknf 

lohfpsls `d g``j*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 40/54

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 41/54

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 42/54

[nl slvlj pmtns `d Qmrmsnmrm

nmrg`jfzl wftn tnl slvlj

vfsfefhfty wfjk`ws `d Glroury fj

m ylmr*

Klpljkfjb `j tnl ylmr 

elbfjjfjb tnlrl w`uhk el ? `r ;

vfsfefhftfls fj tnl g`rjfjb `r 

lvljfjb*

[nl jmilk lyl vfsfefhfty plrf`ks

mrl rmrlhy lqumh*

[nl kmy'jugelrs bfvlj ey

Qmrmsnmrm fd mssfbjlk t` lmon

jmisnmtrm ms gljtf`jlk ey nfg

mkk up t` ?4; kmys( o`vlrfjb m

duhh ylmr*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 43/54

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 44/54

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 45/54

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 46/54

Tmrmnm'gfnfrm klrfkls tnl phmjlt'h̀ rl `d mjofljts suon ms me`vl

ey Qmrmsnmrm ms d̀ j` vmhul*D`rtujmtlhy \tpmhm rlhmtls tnl st`rfls ms me`vl `d Mbmstym mjk m

dlw `tnlr olhlstfmh e`kfls*

[nl nlhfomh rfsl `d Mbmstym nms ellj m plt pr`ehlg fj hmtlr 

 Mstr`j`gy* Enmtt̀ tpmhm smys Qmrmsnmrm‖s o`jkftf`j mrl „\tpmtm‖ `r

mj`gmh̀ us* Eut d`r o =;11 EOL Qmrmsnmrm wms o`rrlot-

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 47/54

;2

Nmstm

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 48/54

;>

U`nfjf 

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 49/54

;6

_\GGMUV

RL NMTL _LLJ [NM[ MU@\JK =<11 EOL [NLUL RM_

KNU\TM OLJ[LULK OFUO\HMU G@[F@J G@KLH_ D@U

QHMJL[_( _\J MJK G@@J*

F[ F_ OLU[MFJHV Q@__FEHL [NLFU G@TLGLJ[ R@\HKNMTL ELLJ @E_LUTLK OMULD\HHV*

QMU ā_NMUM ‟[MJ[UM'_MGNF[M QU@TFKL_ LTFKLJOL D@U

@E_LUTM[F@J @D TLJ\_( GLUO\UV MJK @[NLU

QHMJL[_* MH_@ _[MU MBM_[VM $ M DLR O@GL[_*

[NF_ [L^[ F_ MTMFHMEHL @JHV M_ ]\@[M[F@J_ EVTMU āNM'GFNFUM( \[QMHM $ EMHHMHM _LJM* TMU āNM $

\[QMHM BLJLUMHHV _MV [NM[ QMU ā_NMUM‖_

_[M[LGLJ[_ MUL RU@JB*

E\[ D@U [NL [FGL MJK QHMOL @D @E_LUTM[F@J

QMU ā_NMUM RM_ O@UULO[-

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 50/54

<1

H\JMU J\GELU ???6 @D [NL UFBTLKM

_VGE@HF_G F_ RLHH QUL_LUTLK M_ [NL J\GELU @D

KLF[FL_ KUFJIFJB _@GM .KLOULM_FJB QNM_L_ @D G@@J&

[NL _NMQL $ MULM @D [NL D\HHG@@J MH[MU

_VJONU@JFSL RF[N [NF_ J\GELU

[NF_ J\GELU FJ [\UJ F_ M H@JB O@\J[ @D [F[NF_ FJ [NL

KMUI D@U[JFBN[_

ULQUL_LJ[FJB [NL

_@ OMHHLK _MU@_ @D 55? _VJ@KFO G@J[N_

~=>'VLMU_

RU@JBHV M[[UFE\[LK [@ [NL ONMHKLMJ_ EV GMFJ 

_[ULMG NF_[@UFMJ_ $ _OFLJ[F_[_*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 51/54

<=

 M_[U@J@GV FJ TLKFO [FGL_ RM_ KNU\TM OLJ[UFO

_fx Qnmsls `d Knruvm'_‖fs‖ugčrm

=* Knruvm mppr`monfjb tnl p h̀l ._‖fs‖ugčrm fj UT =*==4*=>&

5* Dfxlk Knruvm o 5>11 EOL3 [mfttfrfym ārmjymim Qlrf`k

?* Knruvm sllj t` el r`tmtfjb3 o 5;11 EOL* Lmrtn'Glru G`klh*Qrlslrvlk fj tnl Ermngčjkm( Tfsnju Qur čjm* Ličbjfičjkm `d VT

;* Knruvm sllj t` krfdt3 5111'=;11 EOL( Gmftr čymjf \pmjfsnmt(

Gmnmenmrmtm( Qmr čsnmrm'tmjtrm'smgnftm( Ulglgelrlk

rftumhfstfomhhy fj tnl Brfnym _utrms*

<* Knruvm onfhk `d \ttčjmpčkm( jlmr Tfsnju'pčkm3 =111EOL'Lvlj

J`w-

4* Knruvm mt JOQ d`rb`ttlj mjk tmilj ms m p f̀jt `j tnl spnlrl*2* Qmkgmjčenm o=<11 MK kfso`vlrs ft ms ν'\*Gfj`r fj Knruvm'

Gmtsym( j`t fj tnl Tlkfo _‖fs‖ugčrm -

 Mhelrujf fj ==tn Oljtury wrftls tnmt `rtn`k`x Nfjkus elhflvl tnmt

tnlfr Q`hl _tmr Knruvm fs fj tnl o`jstlhhmtf`j Krmo` ij`wj ms

_‖fs‖ugčrm fj Fjkfm mjk ms susgmr fj Qlrsfm*

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 52/54

<5

[NMJI_ [@ @\U MJOFLJ[_ D@U [NL

O\H[\UL @D

_OFLJ[FDFO JM[\UMHF_G

[NMJI V@\

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 53/54

Mstr`j`gy fj Tlkfo [fgls

.Fjkfmj Mstr`j`gy eld`rl O`gg`j Lrm&

U*J*Fyljbmr 

Oljtrl d`r Mjofljt Nfst`ry mjk OuhturlCmfj \jfvlrsfty( Emjbmh`rl

.UJ*FyljbmrAcmfjujfvlrsfty*mo*fj&

Mestrmot

Mstr`j`gy p`puhmrhy glmjs ij`whlkbl me`ut stmrs( phmjlts( suj( g``j( lohfpsls( o`glts mjk tnlrloljt jlws gmilrs jmglhy( mstlr`fks mjk gltl`rftls* Mjofljt pl`phl olrtmfjhy ijlw s`gltnfjb

me`ut mhh `d tnl me`vl tn`ubn j`t fj tnl smgl d`rg `r kltmfh ms wl ij`w j`w* [nl qulstf`j

rlgmfjs wnmt kfk tnly ij`w mjk wnlj* [` m hmrbl lxtljt d`r tnl _fkknčjtfo plrf`k .r`ubnhystmrtfjb wftn tnl O`gg`j Lrm OL& tnl me`vl qulstf`js nmvl ellj wlhh fjvlstfbmtlk* [nfs nms

 ellj p`ssfehl sfjol slvlrmh tlxts `d tnl plrf`k( splofdfomhhy klv`tlk t` mstr`j`gy mrl mvmfhmehld`r `ur stuky* Eut d`r tnl g`rl mjofljt plrf`k wl nmvl j` lxohusfvl tlxts `tnlr tnmj Hmbmknm‖s

Tlkčjbm Cy`tfs  m .o =;11 EOL& wnfon fs m omhljkmr wftn j` rldlrljol t` lohfpsls mjk phmjlts*Nljol wnlj `jl tmhis `d Tlkfo [fgls slvlrmh prlomutf`js mrl jlolssmry* Dfrsthy lvlj tn`ubn d`r 

tnl Qrl'sfkknčjtfo plrf`k gmjy tlxts mrl mvmfhmehl( tnly mrl jlftnlr splofdfo t` mstr`j`gy j`r mrl

tnly ey pmrtfouhmr mutn`rs* _lo`jk( tnl tlxts wlrl mhh `rmh mjk trmjsgfttlk ey glg`ry d`r bljlrmtf`js eld`rl s`gl pl`phl klofklk t` wrftl tnlg k`wj `j pmhg hlmds* [nfs ij`whlkbl

trmkftf`j nms o`gl k`wj t` us fj _mjsirft mjk fj m dlw `tnlr Fjkfmj hmjbumbls* Rl mrl nlrl

o`jsfklrfjb `jhy tlxts fj _mjsirft* [nrll er`mk ohmssls `d EOL tlxts omj el fkljtfdflk jmglhyTlkfo( Qur čj  fo mjk œčstrmfo* [lxts `d tnl dfrst br`up mrl prlslrvlk ujonmjblk fj tnlfr `rfbfjmh

d`rg wftn prmotfomhhy j` vmrfmtf`j wftn tfgl* [nl smgl omjj`t el smfk me`ut tnl tw` Lpfos( tnllfbntllj mjk g`rl Qur čjms( _mgnftčs `d Qmr čřmrm mjk Tr   kknm Bmrbm wnfon gfbnt nmvl b`t lkftlk

mdtlr OL mhs`* [lxts `j brmggmr( pr`s`ky( krmgms `d Enčsm( Imut  fhym‖s Mrtnmsčstrm( Jčt  ymřčstrm(

Cmfjm mjk Eukknfst hftlrmturl gmifjb up tnl tnfrk br`up mrl rlhmtfvlhy hmtl eut( pr`vfkl fjsfbntsfjt` Fjkfmj mstr`j`gy eld`rl O`gg`j Lrm .FMEOL&* Fj mkkftf`j t` tnl me`vl ohmrfdfomtf`j ft fs

lssljtfmh t` elmr fj gfjk tnl tfgl drmgl `d klvlh`pgljt `d tnl me`vl ohmss `d hftlrmturl wnfon

spmjs s`gl tnrll tn`usmjk ylmrs stmrtfjb dr`g tnl d`urtn t` tnl dfrst gfhhljjfug EOL* Nljol mjy

kfsoussf`j `j FMEOL nms t` mkkrlss tnl qulstf`j `d onr`j`h`by o`jsfstljt wftn wnmtlvlr vlrfdfmehl fjd`rgmtf`j tnmt omj el d`ujk* Fjvlstfbmtf`j `d mjofljt siy pfoturls fs ltnj`'mstr`j`gy

wnfon nms ljrfonlk tnl ujfdflk ouhturmh nfst`ry `d brlmtlr Fjkfm sfjol tnl g`st mjofljt pmst* Fd mjy

`d tnl pmst olhlstfmh lvljts blt kmtlk wftn tnl nlhp `d g`klrj gltn`ks ij`wj ms mronml`'mstr`j`gy ft mkvmjols `ur ujklrstmjkfjb `d nfst`rfomh lv`hutf`j `d Fjkfmj sofljtfdfo tnfjifjb*

Ft fs bljlrmhhy `eslrvlk tnmt Tlkfo ouhturl plrs`jfdflk olhlstfmh `eclots mjk tnlfr motf`js* Nljoltnl tlxts omrry m emoibr`ujk tnmt nms t` el klofpnlrlk d`r lxtrmotfjb tnl mronmfo g`klhs `d tnl

vfsfehl siy* Rnlj wl rlmk tnmt m klg`j dlhh dr`g tnl siy mjk wljt ujklrbr`ujk( wl omj smdlhy

fjdlr tnmt tnfs pfoturl sn`uhk nmvl ellj o`rrlhmtlk fj tfgl mjk spmol wftn m gltl`rftl dmhh* [nfsmhhlb`rfomh mppr`mon wms ij`wj t` tnl Tlkfo trmkftf`j ms rlo`rklk ey Včsim .o 211 EOL& wn`

rlo`rks tnrll typls `d fjtlrprltmtf`js d`r slvlrmh nygjs `d tnl U  bvlkm* [nlsl mrl tnl mknfymcj  m(

mknyčtgm mjk tnl mknfkmfvm9 tnl smorfdfofmh( pnfh`s`pnfomh mjk olhlstfmh .kfvfjl& glmjfjbs

7/23/2019 Indian Astronomy in Vedic Times

http://slidepdf.com/reader/full/indian-astronomy-in-vedic-times 54/54

rlsplotfvlhy* D`r lxmgphl tnl mknfkmfvm glmjfjb `d tnl w`rk _`gm fs G``j( wnlrlms fj m Tlkfo

smorfdfol ms plr tnl mknfymcj  m( _`gm fs m orllplr `d tnmt jmgl* Fj tnl \pmjfsnmks tnl pnfh`s`pnfomh glmjfjb `d _`gm w`uhk el gmjms `r gfjk * [nl œmtmpmtnm Er čngmj m .==*=*<& nms

tnl ls`tlrfo stmtlgljt3

Omjkrmgč vmf s`g` klvčjčgmjjmg t č p`urj  mgč syčgmenfs  uj  vmjtf ||

 G``j fs _`gm tnl d``k `d b`ks9 tnly mppr`mon nfg mt Duhh g``j*Eut( Včsim( quftl ohlmrhy smys fj tnl Jfruitm .Jf*==*;'<& tnmt _`gm fs g``j wn`g j` b`ks omj

.hftlrmhhy& lmt* Ft fs lmsy t` sll tnmt tnl rldlrljol fj suon omsls fs t` tnl wmjfjb g``j smfk t` el

o`jsuglk ey b`ks `j m kmfhy emsfs stmrtfjb dr`g Duhh g``j* [nl Tlkfo sllrs plrs`jfdflkolhlstfmh `eclots ms tnly elnlhk s`gl o`sgfo trmjsoljkljtmh ujfty mjk pmttlrj tnr`ubn `eslrvmehl

jmturmh pnlj`gljm* Nljol ft sn`uhk j`t el surprfsfjb t` dfjk smorfdfols( rlhfbf`j mjk Tlkmjtm

 pnfh`s`pny rldhlotfjb Tlkfo siy pfoturls mjk klsorfptf`js* [nfs typl `d g`klhfjb siy`eslrvmtf`js omj el omhhlk sofljtfdfo jmturmhfsg* [nfs nms ellj tnl emsfs `d gmjy rlhfbf`us

 prmotfols mjk dlstfvmhs prlvmhljt t` tnfs kmy fj `ur o`ujtry* [nl klsorfptf`js elo`gl fjtrfbufjb

 pmrtfouhmrhy wnlj jugelrs mrl mhs` mss`ofmtlk wftn tnl olhlstfmh kfvfjftfls* Fj tnfs tmhi F pr`p`slt` o`jsfklr tw` suon siy g`klhs mpplmrfjb fj tnl Tlkms mjk tnl Qur čj  ms*

f& [nl o`jstlhhmtf`j œfřugčrm wftn  d`urtllj b`ks gljtf`jlk fj tnl [mfttfr  ĩ ym ārmj  ymim wnfon

omrrflk Knruvm tnl Q`hl _tmr mt fts tmfh ms tnl hmst glgelr* [nl `eslrvmtf`j `d tnl ujonmjbfjbKnruvm mt tnl ljk `d tnl œfřugčrm .g`klrj Krmo`& fs kmtlmehl t` tnl plrf`k ?511'5>11 EOL*

ff& O`ujt `d ???6 klftfls fj tnl Ubvlkm wn` krfji g``j `jhy fj tnl kmri d`rtjfbnts* [nl hujmr jugelr .???6x57442>& wms tnl `rfbfjmh lohfpsl oyohl `d =>'ylmrs wftn ?2= tftnfs plr ylmr* [nfs

h`jb o`ujt wms g`st hfilhy tnl emsfs `d tnl Tlkmjbm Cy`tfsnm dfvl ylmr oyohl `d ?44 s`hmr kmys

 plr ylmr* [nl me`vl tw` g`klhs mrl wlhh prlslrvlk fj tnl Ermngčj  k  m Qur čj  m wftn g`rl kltmfhs*

fff& Fd tfgl plrgfts F wfhh tmhi me`ut vfsfefhfty jugelrs `d phmjlts mjk o`glts fj tnl _mgnftč tlxt`d Qmr čřmrm ij`wj t` Tmr čnmgfnfrm mjk nfs o`ggljtmt`r \tpmhm* Nl rlo`rks mj `eslrvmtf`jmh

trmkftf`j tnmt susplotlk Mbmstym .Omj`pus& t` el m phmjlt* Nl plrnmps kfrlothy `eslrvlk tnmt tnl

rfsl mjk slttfjb `d Mbmstym wms hfjilk t` stmrs nmstm mjk r`nfj   ĩ rlsplotfvlhy elfjb oh`sl t` _uj*

Mhh tnl me`vl tnrll lxmgphls nmvl hldt tnlfr str`jb d``tprfjts fj tnl gmtnlgmtfomh mstr`j`gy `d 

tnl hmtlr  sfkknčjtms* 

Uldlrljols

=* U*J* Fyljbmr .51==&  Knruvm tnl Mjofljt Fjkfmj Q`hl _tmr3 Dfxfty( U`tmtf`j mjk G`vlgljt*

 Fjk*C Nfst* _of*( ;4*=9 pp 5?'?6*

5*U*J*Fyljbmr $ TN_ Iugmr .51=5&  Mronml`mstr`j`gfomh _fbjfdfomjol `d tnl

 Kmr  řmpũrj   mgč sm mhtmr * Fjk* C Nfst* _of*( ;2*? 9 pp<=?'<=6*

?* U* J* Fyljbmr .511>&  Mromnmfo Mstr`j`gy `d Qmr čřmrm mjk Tr    kknm Bmrbm* Fjk* C* Nfst* _of*(

;?*=9 pp* ='52*