Informacioni sistemi u poslovnoj ekonomiji

Informacioni sistemi u poslovnoj ekonomiji24

Informacioni sistemi u poslovnoj ekonomijiPredmet: Informatika

12/11/2014

Sadraj

UVOD31. Uvod u informacione sisteme42. Karakteristike informacionih sistema62.1.Organizacija i informacioni sistemi62.2.Ljudi i informacioni sistemi72.3.Informaciona tehnologija i informacioni sistemi72.4. Struktura informacionih sistema83.Tipovi informacionih sistema93.1. Informacioni sistemi iz funkcionalne perspektive103.1.1.Funkcija prodaje i marketinga113.1.2.Proizvodna funkcija123.1.3.Finansijska funkcija123.1.4.Kadrovska funkcija133.2.Sistemi za Obradu Transakcija (TPS)143.3.Sistemi za Automatizaciju Uredskog Poslovanja (OAS)153.4. Upravljaki Informacioni Sistemi (MIS)163.5.Menaderski sistemi za podrku (MSS)173.5.1.Sistemi za podrku u odluivanju (DSS)183.5.2.Sistemi za Podrku Grupnom Odluivanju (GDSS)203.5.3. Ekspertni sistemi (ES)223.5.4.Sistemi za Podrku Top Menadmentu (EIS)224.Literatura24

UVOD

Rijei informacija i sistem, su dva vana pojma u dananjem drutvu[footnoteRef:1], kojeg jo oznaavaju pojmovi kao to je postindustrijsko drutvo, ili informatiko drutvo, ili u najnovije vrijeme - drutvo znanja[footnoteRef:2]. U takvom drutvu stvaranje, irenje, upotreba i manipulisanje informacijama je veoma znaajna ekonomska, politika i kulturna aktivnost[footnoteRef:3]. [1: http://tecajevi.freeservers.com, Informacijski sustavi,] [2: http://en.wikipedia.org, Knowledge Economy, ] [3: http://en.wikipedia.org, Information Society, ]

Stjecanje meunarodne konkurentske prednosti kroz koritenje informacione tehnologije na kreativan i produktivan nain, jeste njegov sami cilj[footnoteRef:4], na isti nain kao to su ciljevi industrijskih drutava bili proizvodnja, trgovina[footnoteRef:5] i specijalizacija kroz podjelu rada[footnoteRef:6]. [4: Ibid.] [5: http://en.wikipedia.org, Sociocultural Evolution, ] [6: The Information Society As Post-Industrial Society, Yoneji Masuda str. 32]

Vee oslanjanje na intelektualne sposobnosti nego na fizike inpute i prirodne resurse je kljuna komponenta drutva znanja. Danas, snaga drutva se mjeri i odgovara znanju kojim ono raspolae[footnoteRef:7]. Odatle se i javlja sve vea potreba za strunim i specijalistikim znanjima. Pojavom raunara omoguen je razvoj umjetnih sistema koji su u stanju prikupljati znanje i donositi zakljuke i odluke slino ljudima[footnoteRef:8]. [7: http://www.fpz.unizg.hr, Ekspertni sustavi u prometu, Doktorski studij,] [8: Ibid.]

Ovaj rad je posveen tim sistemima, kao dijelu raunarske znanosti koju nazivamo umjetna inteligencija, te njihovom mjestu unutar ireg akademskog podruja kojeg nazivamo informacioni sistemi. Temeljna radna hipoteza umjetne inteligencije je da se inteligentno ponaanje moe precizno opisati simbolikim podacima i njihovom manipulacijom, te da se moe modelirati raunarskim sposobnostima obrade simbola[footnoteRef:9]. [9: http://www.wtec.org, Expert Systems And Artificial Intelligence,]

U ovom radu predstavit u izmeu ostalog, neka osnovna svojstva tih sistema, njihove glavne komponente, naine njihove izgradnje, kao i neke prednosti i nedostatke njihove primjene.

1. Uvod u informacione sisteme

Tehnologija je danas u velikoj mjeri izmijenila nain na koji organizacije rade, a to ukljuuje i nain na koji se njima upravlja. Organizacije troe milione svake godine na nove tehnologije ali ne zato to su popularne, ve iz nude[footnoteRef:10]. Osnovni razlog uvoenja i koritenja informacionih sistema je potreba i usmjerenost organizacije na iskoritavanje informacija koje proizlaze kao rezultat transakcijskih obrada podataka, a s ciljem poveanja produktivnosti preduzea[footnoteRef:11]. [10: http://www.mahmoudyoussef.com, Laudon & Laudon, Essentials of Business Information Systems, Business Information Systems 1-1.] [11: Vinja Ljubeti, Upravljanje znanjem primjenom alata poslovne inteligencije, Magistarski rad, 2005. Ekonomski fakultet Zagreb.]

Meutim, poveanje produktivnosti nije jedini razlog uvoenja i koritenja informacionih sistema i novih tehnologija. Ostali razlozi su poveanje kvalitete i efikasnosti, stvaranje novih proizvoda, usluga i poslovnih modela, zatim, poveanje prihoda i profita uz smanjenje trokova unaprijeenjem odnosa sa kupcima i dobavljaima, poboljanje procedura za donoenje odluka, poveanje konkurentske prednosti, osiguravanje opstanka organizacije uslijed promjena u poslovnom okruenju itd[footnoteRef:12]. Informacioni sistem definiemo kao sistem koji prikuplja, pohranjuje, uva, obrauje i isporuuje informacije vane za organizaciju, tako da budu dostupne i upotrebljive za svakog ko se eli njima koristiti, ukljuujui poslovodstvo, klijente, zaposlene i ostale. Informacioni sistem se moe, ali i ne mora, koristiti informacionom tehnologijom.[footnoteRef:13] [12: http://www.mahmoudyoussef.com, Laudon & Laudon, Essentials of Business Information Systems, Business Information Systems 1-1, ] [13: Internacionalna federacija za obradu podataka, The Interaction of Information Systems and the Organization est. 1977, rev. 2005, www.ifip.org,]

Uloga informacionih sistema u organizaciji je u pretvaranju podataka, ili sirovih injenica, u informacije kako bi one pomogle u ostvarivanju ovih ciljeva. Ta uloga e biti uspjena, ako informacioni sistem uspjeno ispuni svoju svrhu, a ona se iscrpljuje kroz: Prikupljanje podataka, Obrada podatka, uvanje podataka, Pristup podacima[footnoteRef:14]. [14: Prof. Dr. Sc. Domagoj Hruka Informacijski sustavi i poslovno odluivanje, http://web.efzg.hr, Ekonomski fakultet u Zagrebu.]

Informacioni sistem djeluje unutar neke organizacije ili poslovnog sistema, omoguavajui mu da komunicira unutar sebe i sa svojom okolinom, kao to je predstavljeno slijedeom slikom:

POSLOVNI SISTEMINFORMACIONI SISTEMUpravljanje poslovnim sistemomIzvoenje poslovnog procesaTok informacijaTok upravljanjaTok materijala

Slika 1 prikazuje djelovanje informacionog sistema unutar poslovnog sistema[footnoteRef:15]: [15: Informatika 2, Fakultet Organizacije i Informatike Varadin, http://www.foi-forum.com/ ]

Savremeni poslovni informacioni sistemi trebaju izvravati dvije osnovne funkcije[footnoteRef:16]: [16: Prof. Dr. sc. eljko Panian, Poslovni informacijski sustavi, http://element.hr, pregled str.3,]

Pripremu informacione podloge za donoenje poslovnih odluka, Dokumentovanje, odnosno pohranjivanje ranije generisanih informacija.

Priprema informacione podloge podrazumijeva prikupljanje poslovno relevantnih podataka, njihovu obradu u poslovno relevantne informacije i njihovo ispostavljanje korisnicima[footnoteRef:17]. [17: Ibid str. 6]

Jedna od temeljnih funkcija svakog, pa tako i poslovnog informacionog sistema jeste omoguiti 'preivljavanje' podataka i informacija u nekom kraem ili duem vremenu. Ta funkcija obino se naziva dokumentovanjem informacija. U poslovnom smislu, dokumentovanjem informacija e se osigurati kontinuitet poslovanja i uvid u historijska zbivanja u poslovnom sistemu i njegovom okruenju, ma kakva ta zbivanja bila[footnoteRef:18]. [18: Ibid. Str. 7,]

2. Karakteristike informacionih sistema

InformacionatehnologijaOrganizacijaLjudiInformacioni sistemi

Slika 2 Prikazuje dimenzije informacionog sistema. Kao to se vidi na slici, tri su osnovne dimenzije informacionih sistema: organizacija, (informaciona) tehnologija i ljudi . U nastavku emo ukratko objasniti svaku od njih.

2.1.Organizacija i informacioni sistemi

Poslovne organizacije imaju svoje glavne poslovne procese koji zahtijevaju ljude s razliitim talentima, koji su dobro obueni i informisani, kako bi uspjeli. to je vea organizacija to je upravljaka struktura vie formalna, a poslovni procesi su vie standardizirani. To pomae menaderima i drugim zaposlenima da ispunjavaju svoje zadatke efikasnije. Mnoge poslovne organizacije danas integriu svoje poslovne procese u svoje informacione sisteme kako bi osigurali uniformnost, usklaenost i dosljednost[footnoteRef:19]. Organizacioni problemi u vezi sa informacionim sistemima ukljuuju loe postavljene poslovne procese (esto naslijeene iz prolosti), negativnu organizacionu kulturu, ili velike promjene u vanjskim faktorima okruenja[footnoteRef:20]. [19: Ibid.] [20: http://www.blurtit.com/, ]

2.2.Ljudi i informacioni sistemi

Pojam upravljanja ljudskim potencijalima nikada nije imao vee znaenje nego danas. U globalnom okruenju, kada ostali inputi postaju sve lake i bre dostupni, ljudi su ti koji ine razliku i stvaraju odluujue prednosti meu preduzeima te postaju uslov opstanka i uspjenog poslovanja preduzea[footnoteRef:21]. Svojim znanjima i sposobnostima, koncepcijom rukovoenja, vrijednosnim stavovima, sklonosti ka oblikovanju neformalne organizacije itd, ljudi imaju toliki utjecaj na preduzee da se kae da 'svaka organizacija prolazi ili pada na ljudima'. U svakoj organizaciji, vii menaderi se bave dugoronim planiranjem, menaderi na srednjim nivoima ispunjavaju ciljeve i planove viih menadera, a operativni menaderi (poslovoe) upravljaju svakodnevnim poslovima organizacije[footnoteRef:22]. Informacioni sistemi moraju biti prilagoeni svakoj od ovih menaderskih pozicija unutar organizacije. Moe se rei da su informacioni sistemi u poslovnim organizacijama neka vrsta 'ljepila' koje spaja ljude i informacionu tehnologiju[footnoteRef:23]. Problemi izmeu ljudi i informacionih sistema se obino javljaju kod neadekvatne obuke zaposlenih za rad sa informacionim sistemima, ukljuujui i menadere, zatim zbog loe opreme i ergonomije, regulatorne i zakonske neusklaenosti, kod loeg ili slabog upravljanja od strane neodlunih ljudi i loe podrke zaposlenima[footnoteRef:24]. [21: http://bib.irb.hr, Komparativna analiza funkcije upravljanja ljudskim potencijalima poduzea Maistra i zabavnog parka Valleyfair!, Ekonomski fakultet Rijeka] [22: http://www.mahmoudyoussef.com, Laudon & Laudon, Essentials of Business Information Systems, Business Information Systems 1-3, ] [23: http://www.springerlink.com, People, Information Systems and Change, S. Alshawi, A. D. Elliman and R. J. Paul, ] [24: http://www.blurtit.com/, ]

2.3.Informaciona tehnologija i informacioni sistemi

Izraz informacione tehnologije, prvi put se pojavio 1958. godine u lanku pod nazivom "Management in the 1980s"[footnoteRef:25], koji je objavljen u mjeseniku Harvard Business Review, u kojem autori Leavitt i Whistler predviaju da e raunari proizvesti fundamentalne promjene u organizaciji i u drutvu, te da "ta nova tehnologija jo uvijek nema jedinstveno ime. Mi emo je nazvati informaciona tehnologija (IT)."[footnoteRef:26] [25: http://www.csustan.edu , California State University Stanislaus.] [26: http://www.oed.com/ (registracija obavezna)]

Pojmovi informacioni sistem i informaciona tehnologija se esto izjednaavaju od strane mnogih, ali stvarnost je da se oni odnose na razliite koncepte. Informacioni sistemi su nauna/akademska disciplina koja se izuavala mnogo prije nego to se razvila dananja informaciona tehnologija. U modernom smislu, informacioni sistem se odnosi na ukupnost meusobno povezanih komponenti: ljudi, hardvera, softvera, baza podataka, mrenih tehnologija te politika i procedura, koje prikupljaju, obrauju, spremaju i distribuiraju informacije za podrku odluivanju i kontrolu unutar organizacije. Na informacioni sistem se dakle, gleda kao na ljudske aktivnosti koje mogu, ali ne moraju, ukljuivati upotrebu informacionih tehnologija. Informaciona tehnologija, s druge strane, ukljuuje mogunosti koje prua hardver, softver, mree, telekomunikacije i srodne tehnologije, koje su potrebne informacionom sistemu za rad. U osnovi, informaciona tehnologija je tekui medij kojim se informacije prenose unutar organizacije i kao takva je jedna od glavnih komponenti u okviru informacionog sistema. Informaciona tehnologija ne iscrpljuje svoj potencijal time to omoguava automatizaciju poslovanja i ubrzanje izvoenja operacija, ve se koristi i kao kljuni resurs kojim organizacija moe dugotrajno osigurati rast, poveanje prihoda i konkurentnost na tritu[footnoteRef:27]. Osnovni naini na koje se ona moe koristiti kao strateki resurs su: [27: Prof. Dr. Sc. Vlatko eri, Informacijska tehnologija u poslovanju, str.10, Zagreb 2004.]

Poboljanjem procesa i promjenom organizacione strukture, npr. koritenjem metoda reinenjeringa poslovnog procesa i uvoenjem virtualne organizacije zasnovane na infrastrukturi interneta; Ukljuivanjem informacione tehnologije u proizvode i usluge, npr. koritenjem robotiziranih proizvodnih linija i skladita, raunarski-podranih tehnologija tokom dizajniranja proizvoda, proizvodnje i kontrole kvaliteta (CAx); Povezivanjem s drugim organizacijama[footnoteRef:28], npr. elektronskom razmjenom podataka brzina, sigurnost i volumen razmjene informacija je mnogo vei (npr. koritenjem VPN i drugih tehnologija). [28: Ibid. str. 11.]

2.4. Struktura informacionih sistema

Strukturu informacionih sistema ine njegovi elementi i veze meu njima. Na dananjem nivou razvijenosti teorije i tehnologije, poslovnim informacionim sistemom smatra se sistem koji se sastoji od sljedeih komponenti: Hardware ili materijalno-tehnike komponente. U hardver ubrajamo raunare i sve druge fizike jedinice kojima se obavlja prikupljanje, obrada, memorisanje i dostavljanje podataka korisnicima. Software ili nematerijalne komponente. U softver ubrajamo ukupnost programske opreme informacionog sistema. Razlikujemo: a) sistemski softver, koji upravlja hardverom, datotekama i drugim sistemskim resursima i b) aplikativni softver, koji je namijenjen rjeavanju specijaliziranih zadataka[footnoteRef:29], kao to je obrada teksta, slika, obraun plata i sl. [29: http://www.britannica.com , information system,]

Lifeware ili ljudske komponente. U lifeware ubrajamo ljude koji u bilo kojoj funkciji i s bilo kakvom namjerom sudjeluju u radu sistema i koriste rezultate njegovog rada. Lifeware ine izmeu ostalih, administratori, programeri, operateri, kao i korisnici. Netware ili mrene komponente. U netware ubrajamo komunikacijsku infrastrukturu za prijenos podataka. Orgware ili organizacione komponente. Orgware informacionog sistema predstavlja ukupnost standarda, mjera, postupaka i propisa kojima se funkcionalno i vremenski usklauje rad prethodno navedenih etiriju komponenti, kako bi one tvorile skladnu cjelinu.[footnoteRef:30] [30: Prof. dr. sc. eljko Panian, Poslovni informacijski sustavi, http://element.hr, str.3]

3.Tipovi informacionih sistema

Za veinu preduzea, postoji niz zahtjeva za informacijama. Vii menaderi trebaju informacije koje e pomoi procesu poslovnog planiranja. Srednji menadment treba detaljnije informacije koje bi im pomogle u praenju i kontroli poslovanja. Zaposlenici s operativnim ulogama trebaju informacije da im pomognu obavljati svoje svakodnevne dunosti. Kao rezultat toga, preduzea imaju tendenciju da imaju vie 'informacionih sistema' koji djeluju u isto vrijeme.[footnoteRef:31] Klasini pogled na tipove informacionih sistema koji se nalazi u udbenicima iz 1980-ih[footnoteRef:32] bila je piramida sistema koja je odraavala hijerarhiju organizacije: [31: http://tutor2u.net/business, e-learning resources for Economics, types of information system, ] [32: Laudon, K.C. and Laudon, J.P. Management Information Systems, (2nd edition), Macmillan, 1988.]

Sistemi za podrku odluivanjuIzvrni ISMenadment informacioni sistemiSistemi za obradu transakcijaTop menaderiStariji menaderiSrednji menaderiRadnici

Slika 3. Prikazuje primjer klasifikacije tipova informacionih sistema na osnovu poloaja korisnika informacionog sistema unutar organizacije.[footnoteRef:33] [33: http://www.chris-kimble.com Information Systems and Strategy, Euromed Marseille School of Management,]

Iako je piramidalni model podjele informacionih sistema i dalje koristan, od njegovog nastanka do danas, razvijene su neke nove tehnologije i kategorije informacionih sistema od kojih se neke vie ne uklapaju tako lako u izvorni piramidalni model. Neki primjeri takvih sistema su geografski informacioni sistemi, ekspertni sistemi, kao i skladita podataka.[footnoteRef:34] Kako se tehnologija dalje razvija, tako se i informacioni sistemi stalno mijenjaju i razvijaju. Vano je za napomenuti da klasifikacija tipova informacionih sistema opisanih u nastavku, nije meusobno iskljuiva, a neki od tipova (npr. ekspertni sistemi) se mogu se posmatrati i kao dio sistema za podrku odluivanju. Podjela informacionih sistema na razliite tipove e se vremenom i dalje mijenjati[footnoteRef:35]. [34: http://en.wikipedia.org, Types of information systems,] [35: http://bettscomputers.com, Five Types of Information Systems,]

3.1. Informacioni sistemi iz funkcionalne perspektive[footnoteRef:36] [36: http://www.mahmoudyoussef.com, Laudon & Laudon, Essentials of Business Information Systems, Business Information Systems 1-6, ]

Menadment informacioni sistemiSistemi za obradu transakcijaRadniciSrednji menaderiTop menaderiProdaja i marketingProizvodnjaFinansijeKadroviSistemi za podrku odluivanjuIzvrni IS

Slika 4. Prikazuje primjer klasifikacije tipova informacionih sistema na osnovu poloaja korisnika informacionog sistema unutar organizacije i vitalne funkcije preduzea.

Kao to je ve reeno, svaki nivo menadmenta ima svoj posebnan tip informacionog sistema koji najbolje slui njegovim potrebama, a svaka funkcija u preduzeu zahtijeva odreene dijelove informacija u skladu sa zadacima funkcije[footnoteRef:37]. Poslovni procesi koji se javljaju u preduzeu integriu funkcije u cijeloj organizaciji. Nain na koji preduzee organizuje rad (metode koje koristi za ispunjavanje zadataka, nain na koji koordinira razne aktivnosti meu zaposlenima, kupcima i dobavljaima) definie poslovne procese preduzea. Zato, nijedan dio preduzea ne moe raditi izolovan od bilo kojeg drugog njegovog dijela i zato, uspjena preduzea trebaju integrisane informacije. U nastavku emo predstaviti neke primjere informacionih sistema koje se koriste u vitalnim funkcijama preduzea: funkcijama marketinga, prodaje, proizvodnje, finansija i kadrovskoj funkciji. [37: Ibid.]

3.1.1.Funkcija prodaje i marketinga

Slika 5. Prikazuje primjere informacionih sistema u funkciji marketinga i prodaje kao i organizacione nivoe koje oni slue.

3.1.2.Proizvodna funkcija

Slika 6. Prikazuje primjere informacionih sistema u funkciji proizvodnje kao i organizacione nivoe koje oni slue.

3.1.3.Finansijska funkcija

Slika 7. Prikazuje primjere informacionih sistema u finansijskoj funkciji kao i organizacione nivoe koje oni slue.

3.1.4.Kadrovska funkcija

Slika 8. Prikazuje primjere informacionih sistema u kadrovskoj funkciji kao i organizacione nivoe koje oni slue.

Kao to smo vidjeli u prethodnim tabelama, svako funkcionalno podruje ima tri razliita nivoa upravljanja: vrhovni, srednji i operativni[footnoteRef:38] i svaki nivo upravljanja ima razliite zahtjeve za informacijama. Dobro dizajniran i konstruisan informacioni sistem e sluiti svaku funkciju prema njenim potrebama. Svi tipovi informacionih sistema trebaju biti integrisani, tako da podaci iz jednog sistema hrane sve ostale. U nastavku ovog rada, predstavit emo ukratko sljedeu klasifikaciju tipova informacionih sistema[footnoteRef:39]: [38: Ibid. 1-8.] [39: Prof. Dr. Sc. Domagoj Hruka Informacijski sustavi i poslovno odluivanje, http://web.efzg.hr,]

Sistemi za Obradu Transakcija; Sistemi za Automatizaciju Uredskog Poslovanja; Upravljaki Informacioni Sistemi; Menaderski Sistemi za Podrku: Sistemi za Podrku Odluivanju; Sistemi za Grupnu Podrku Odluivanju; Ekspertni Sistemi; Sistemi za Podrku top menadmentu. 3.2.Sistemi za Obradu Transakcija (TPS)

Kao to sam naziv implicira, informacioni sistemi za obradu transakcija su dizajnirani tako da procesiraju rutinske poslove tano i efikasno. Preduzea imaju nekoliko, (ponekad i mnogo) ovakvih sistema, npr. naplatni sistemi za slanje faktura kupcima, za praenje dobavljaa, za obraun plata, za proizvodnju, nabavku i prijem robe na skladite i sl. Ovaj tip informacionog sistema daje podrku izvoenju poslovnog procesa i odnosi se na operativni nivo poslovnih aktivnosti. Na tom nivou se generiu informacije, koje se smjetaju u baze podataka (raunarske ili 'papirne') i kao takve predstavljaju ulazni osnov za informacione sisteme na viim nivoima[footnoteRef:40]. Ovi sistemi imaju tri opte funkcije[footnoteRef:41]: [40: http://www.britannica.com "information system." Encyclopdia Britannica Online, 2011. ] [41: . Panian, K. urko, Poslovni informacijski sustavi, Element 2010. 2 poglavlje str. 11-30, preuzeto sa http://web.efzg.hr]

Voenje evidencije, to je funkcija obavezna po zakonu (npr. uvanje obraunskih listi, izvoda, kreiranje rauna, raznih knjigovodstvenih dokumenata i sl.); Izdavanje dokumenata, odnosi na generisanje raznih dokumenata, (npr. tampanje rauna, ekovi, karte, virmani, radni nalozi) neophodnih za efikasno funkcionisanje poslovnog procesa. Izvjetavanje, odnosi se na praenje i kontrolu poslovnog procesa (npr. zbir iznosa po izdatim raunima za jedan dan). Izvjetaji su tipizirani i sumirani i nema mogunosti dobijanja odgovora na upit menadera.

Osim optih funkcija, sistemi za obradu transakcija, sa stanovita zahtjeva za obradom podataka, imaju funkcije predstavljene sljedeom tabelom[footnoteRef:42]: [42: http://www.chris-kimble.com "Functions of a TPS", Euromed Marseille School of Management,]

Slika 9. Prikazuje funkcije sistema za obradu transakcija sa stanovita zahtjeva za obradom podataka

3.3.Sistemi za Automatizaciju Uredskog Poslovanja (OAS)

Su tipovi informacionih sistema koji pokuavaju poveati produktivnost zaposlenika koji trebaju obraditi podatke i informacije. Moda najbolji primjer za ove sisteme je Microsoft Office softverski paket, mada ovi sistemi danas predstavljaju ne samo softver, nego konfiguracije umreenih raunara, hardvera i softvera. itav niz ovih sistema se sada primjenjuje na zadacima u poslovanju i komunikaciji, koji su se ranije obavljali runo ili na vie lokacija unutar preduzea, kao to je priprema prezentacija, dopisa, pisama i sl. Dodatno, neke od funkcija ovih sistema, za koje je nekad bila potrebna koordinacija vanjskih strunjaka npr. slaganje/prelamanje teksta, tampanje, ili arhiviranje, danas mogu biti integrisane u svakodnevni rad organizacije, tedei vrijeme i novac[footnoteRef:43]. [43: http://www.bookrags.com , Woratschek, Charles R. "Office Automation Systems", ]

Funkcije sistema za automatizaciju uredskog poslovanja ukljuuju elektronsko izdavatvo, elektronsku komunikaciju, elektronsku saradnju, obradu slika i upravljanje uredskim poslovima. U sreditu ovih sistema esto se nalazi lokalna mrea (LAN) koja omoguava korisnicima prijenos podataka, glasa, pote, slika i video zapisa preko mree na bilo koje odredite. Informacioni sistemi za automatizaciju uredskog poslovanja ini uredski rad efikasnijim i produktivnijim[footnoteRef:44]. [44: Ibid. ]

3.4. Upravljaki Informacioni Sistemi (MIS)

Upravljaki informacioni sistemi su izgraeni na podacima koje je obezbijedio sistem za obradu transakcija. Zbog historijskih razloga, mnogi razliiti tipovi informacionih sistema koje nalazimo u privrednim subjektima esto se nazivaju 'upravljaki informacioni sistemi' (MIS). Meutim, unutar naeg piramidalnog modela, upravljaki informacioni sistemi su sistemi kojima se koristi srednji nivo menadmenta kako bi se osiguralo nesmetano funkcionisanje organizacije u kratkoronom do srednjeronom razdoblju. Visoko struktuirane informacije koje ti sistemi omoguavaju menaderima procjenu uinka organizacije uporeivanjem tekueg sa prethodnim outputima[footnoteRef:45], rjeavanje problema ekonominosti, analizu trita, analizu cijena pri uporeivanju razliitih alternativa itd. [45: http://www.chris-kimble.com, Management Information Systems, Euromed Marseille School of Management,]

Slika 10. Prikazuje upravljaki informacioni sistem kao sredstvo za pretvaranje podataka organizacije u informacije, koji se dalje koriste za donoenje odluka[footnoteRef:46]. [46: Management Information Systems, Terence Lucy, str.2.]

Upravljaki informacioni sistem je sistem za pretvaranje podataka iz internih i eksternih izvora u informacije i saoptavanje tih informacija u odgovarajuoj formi menaderima na svim nivoima i u svim funkcijama kako bi im omoguio donoenje pravovremenih i djelotvornih odluka o planiranju, upravljanju i kontroli aktivnosti za koje su odgovorni[footnoteRef:47]. [47: Ibid. Str 2.]

On pomae procesu donoenja odluka na dva naina: Poveavajem brzine odvijanja procesa odluivanja; Pruanjem pretpostavki za ostvarivanje veeg kvaliteta donesenih odluka[footnoteRef:48]. [48: Prof. Dr. Sc. Domagoj Hruka Informacijski sustavi i poslovno odluivanje, http://web.efzg.hr, Ekonomski fakultet u Zagrebu]

Procesiranje podataka u informacije i saoptavanje tih informacija korisniku je dakle, sama sutina MIS-a[footnoteRef:49]. Funkcije MIS-a moemo predstaviti sljedeom tabelom[footnoteRef:50]: [49: Ibid. Str 4. ] [50: http://www.chris-kimble.com "Functions of a MIS", Euromed Marseille School of Management,]

Slika 11. Prikazuje funkcije upravljakog informacionog sistema sa stanovita zahtjeva za obradom podatakaNeki primjeri upravljakih informacionih sistema su: sistemi za upravljanje prodajom, sistemi za upravljanje inventarom, sistemi za budetiranje, sistemi za upravljanje kadrovima itd.

3.5.Menaderski sistemi za podrku (MSS)

Postoji iroka kategorija tipova informacionih sistema koji su dizajnirani za podrku menadmentu u jednoj organizaciji. Ti sistemi se baziraju na izlaznim podacima sistema za obradu transakcija, podacima koji dolaze izvan organizacije, podacima koji stiu od poslovnih partnera i klijenata.To su dakle, informacioni sistemi koji su namijenjeni pruanju direktne podrke procesu odluivanja, pri emu odluivanje shvatamo kao odabir nekog smjera djelovanja izmeu vie alternativa i koje kao takvo predstavlja bit planiranja[footnoteRef:51]. Odluivanje se moe smatrati i kognitivnim (mentalnim) procesom koji rezultira odabirom toka akcije meu nekoliko alternativnih scenarija, a svaki proces donoenja odluka stvara konani izbor[footnoteRef:52]. [51: H. Weihrich, H. Koontz: "Menedment", 10. izdanje, MATE, Zagreb, 1998., str. 199] [52: http://en.wikipedia.org/, Decision Making,]

Postojanje sistema za obradu transakcija je preduslov za nadogradnju na naprednije sisteme, pa tako i menaderske sisteme za podrku. Njihova osnovna funkcija je podrka kod donoenja stratekih odluka[footnoteRef:53]. Ovi sistemi se dijele na sljedee sisteme: [53: Vinja Ljubeti, Upravljanje znanjem primjenom alata poslovne inteligencije, Magistarski rad, 2005. Ekonomski fakultet Zagreb.]

3.5.1.Sistemi za podrku u odluivanju (DSS)

Svi informacioni sistemi pomau procesu donoenja odluka, ali samo sistemi za podrku odluivanju su dizajnirani posebno za tu svrhu. Danas su ovi sistemi istovremeno i proizvod potrebe i prilika za stjecanje konkurentske prednosti na tritu[footnoteRef:54]. DSS sistemi takoer slue menadmentu, ali na neto drugaiji nain od MIS-a. MIS koristi interne podatke za osiguravanje informacija menadmentu. DSS takoer koriste interne podatke, ali to kombinuju s vanjskim podacima kako bi se analizirale razliite odluke i njihovi efekti. Ovi sistemi zapravo ne donose odluke, nego korisniku pruaju sve relevantne informacije, te omoguavaju istraivanje efekata moguih odluka. Bez obzira na to o kakvim odlukama se radi, one padaju u jednu od sljedeih kategorija: [54: Decision Support Systems: Concepts and Resources for Managers, Daniel J. Power, predgovor.]

Struktuirane odluke, esto se nazivaju i 'programirane odluke'. To su rutinske odluke i za njih obino postoje politike, procedure ili akcije koje se mogu prepoznati i poduzeti kako bi se donijela neka odluka. Nestruktuirane odluke, esto ukljuuju nove probleme ili one probleme koji se do tada nisu sretali i gdje ne postoje, ili pak postoji vrlo malo, procedura za rjeavanje problema i donoenje odluke. Polustruktuirane odluke su kombinacija prethodna dva sluaja[footnoteRef:55]. [55: http://www.bus.iastate.edu , Managerial Support Systems, MIS 503 - materijal sa predavanja 2006, Iowa State University, College of Business,]

Sistemi za podrku odluivanju se javljaju 70-tih godina 20. vijeka kao kompjuterski, interaktivni sistemi koji pomau menadmentu u koritenju podataka i modela za rjeavanje nestrukturiranih problema[footnoteRef:56]. Menaderima je potrebna podrka pri odluivanju zbog njihovih spoznajnih, ekonomskih i vremenskih ogranienja. Spoznajna ogranienja odnose se na ogranienja ljudskih sposobnosti za pohranjivanjem i obradom informacija. Ekonomska ogranienja odnose se na ogranienja mogunosti uvoenja dovoljnog broja uesnika u proces odluivanja. Osim direktnih cijena uesnika znatno se poveava i cijena komunikacije i koordinacije. Vremensko ogranienje moe biti uzrok greaka u odluivanju jer se ne stignu razmotriti sve informacije, rijeiti problemi i upotrijebiti poeljne strategije odluivanja[footnoteRef:57]. [56: Predavanje iz Osnova menadmenta, Dijana iin-ain, http://www.vus.hr,.] [57: http://web.efzg.hr, Prof. dr. Vlatko eri, Ekonomski fakultet Zagreb, nastavni materijali, Informatika, ]

Komponente sistema za podrku u odluivanju su predstavljene na sljedeoj slici:[footnoteRef:58] [58: http://www.bus.iastate.edu , Managerial Support Systems, MIS 503 - materijal sa predavanja 2006, Iowa State University, College of Business, ]

Ostali raunarski sistemiUpravljanje podacimaUpravljanje modelimaKorisniko okruenjeKorisnik (menader)Glavne komponentePodaci: vanjski i unutranji

Slika 12. Prikazuje komponente informacionog sistema za podrku odluivanjuSa stanovita menadmenta, moemo posmatrati sljedee vrste sistema za podrku odluivanju: Korporativni sistemi za planiranje, su sistemi namijenjeni top menadmentu i sadre informacije relevantne za planiranje na nivou cijele organizacije. Koriste se za ispitivanje posljedica razliitih scenarija planiranja u raznim funkcionalnim podrujima organizacije. Razvoj i odravanje takvih sistema zahtijeva velike resurse organizacije. Funkcionalni sistemi podrke odluivanju, slue srednjem menadmentu za donoenje odluka s kraim vremenskim horizontom koje se odnose na neku od funkcija preduzea, npr. finansije, marketing ili proizvodnju. Ti sistemi mogu npr. sluiti za donoenje odluke o budetiranju reklamne kampanje u raznim medijima, ili izboru ulaganja gotovine u kratkorone investicije. Njihov razvoj ne zahtijeva tako dugo vrijeme i toliko resursa kao korporativni sistemi za planiranje, a uglavnom ih razvijaju profesionalni programeri ili vrlo napredni korisnici Informacioni sistemi za izvrne menadere, koriste se za iroki spektar kratkoronih odluka visokog menadmenta, i to najvie za ad hoc potrebe za informacijama o sadanjim performansama rada organizacije, te za izvoenje kratkorone prognoze predvienih aktivnosti. Mogunosti modeliranja kod ovih sistema znatno su manje nego one kod korporativnih sustava za planiranje. Ovakve sustave uglavnom razvijaju profesionalni programeri. Lokalne sisteme podrke odluivanju, koristi nii menadment za ad hoc informacije o nekom ogranienom aspektu funkcija preduzea. U pravilu ih razvijaju korisnici[footnoteRef:59]. [59: http://web.efzg.hr, Prof. dr. Vlatko eri, Ekonomski fakultet Zagreb, nastavni materijali, Informatika,]

Funkcije informacionog sistema za podrku odluivanju moemo predstaviti sljedeom tabelom:

Slika 13. Prikazuje funkcije informacionog sistema za podrku odluivanju sa stanovita zahtjeva za obradom podataka[footnoteRef:60] [60: http://www.chris-kimble.com "Functions of a DSS", Euromed Marseille School of Management,]

3.5.2.Sistemi za Podrku Grupnom Odluivanju (GDSS)

To su na raunarima zasnovana klasa tehnologija i metodologija, razvijena za podrku grupnom radu i poveanju efikasnosti i efektivnosti sastanaka. Koritenje ovih sistema moe poveati produktivnost sastanaka ubrzanjem procesa donoenja odluka i/ili poveanom kvalitetom donesenih odluka. Podrka odluivanju kod ovih sistema moe biti indirektna - kroz podrku saradnji i komunikaciji grupa, kao i direktna podrka samom procesu donoenja odluka.[footnoteRef:61] Menaderi na najviim pozicijama u organizaciji mogu provesti 80% svog vremena donosei odluke u grupnom okruenju. Ako se uvedu na ispravan nain, ovi sistemi mogu pomoi skratiti to vrijeme, donosei bolje odluke i to bre. [61: http://crnarupa.singidunum.ac.rs, Sistemi za podrku odluivanju, Fakultet za informatiku i menadment, Beograd, ]

Oni proiruju koncept sistema za podrku odluivanju posebnim komunikacijskim sredstvima s namjerom da omogue odluivanje grupe menadera.[footnoteRef:62] Prednosti GDSS se mogu sistematizirati u sljedeem: [62: http://www.vus.hr, Dijana iin-ain, nastavni materijali iz Osnova menadmenta, Veleuilite u ibeniku,]

Funkcionie kao memorija cijele grupe, Pomae u identifikaciji primjenjivih alternativa, Alternative se kreiraju nakog pozornijeg razmatranja Podie sposobnost grupe u meusobnom komuniciranju i razmjeni ideja, Slui kao sredstvo za interakciju izmeu zainteresiranih strana za donoenje odluka[footnoteRef:63]. [63: Ibid.]

Komponente sistema za podrku grupnom odluivanju su predstavljene na sljedeoj slici:[footnoteRef:64] [64: http://home.bre.polyu.edu.hk, Introduction to GDSS, DeSanctis and Gallup,]

ProcedureMetode koritene na sastancimaLjudilanovi grupeVoa grupeSoftwareAplikativni programKorisniko okruenjeBaze podatakaHardwareInput/Outpu ureajiKomunikacijska linijaZajedniki ekranGDSS

Slika 14. Prikazuje glavne komponente GDSS-a: hardware, software, ljudi i procedure

Tipologija sistema za grupnu podrku odluivanju sa stanovita mjesta i vremena koritenja moe se predstaviti sljedeom slikom[footnoteRef:65]: [65: http://www.tbrc.fi/, Univerzitet Tehnologije Lappeenranta, adaptirano od DeSanctis and Gallupe, 1985, ]

Vrijeme sastanka

Isto vrijemeRazliito vrijeme

Mjesto sastankaIsto mjestoNajee koriten GDSS, raunari s projektorima, alati za glasanje.audio/video konferencije, razmjena dokumenata

Razliito mjestochat, telefonske konferencije, dijeljenje ekrana glasovna pota, email, oglasne ploe

Slika 15. Prikazuje razliite elemente i alate GDSS-a s obzirom na mjesto i vrijeme odravanja sastanka.

3.5.3. Ekspertni sistemi (ES)

Su raunarski programi koji se koriste teorijom i metodama iz podruja umjetne inteligencije za rjeavanje problema unutar nekog uskog problemskog podruja koji obino zahtijeva ljudsku strunost[footnoteRef:66]. Umjetna inteligencija je grana primjenjenog raunarstva[footnoteRef:67] koja se bavi razvojem programa koji oponaaju ljudske umne sposobnosti kao to su percepcija, komunikacija pomou jezika i rjeavanje problema[footnoteRef:68]. Prvi ekspertni sistem, po imenu Dendral, bio je razvijen kao program za analizu hemijskih spojeva prije skoro 50 godina. Danas, ekspertni sistemi su komercijalne aplikacije i javljaju se u mnogim poljima kao to su medicinska dijagnostika, meteorologija, naftna industrija, finansiranje, investicije itd. U nastavku ovog rada posvetiemo mnogo vie panje ekspertnim sistemima. [66: http://www.britannica.com, expert system , Encyclopdia Britannica, ] [67: http://en.wikipedia.org, Computer Science, ] [68: Prof. Dr. Sc. Vlatko eri,' Informacijska tehnologija u poslovanju', str. 181, Zagreb 2004.]

3.5.4.Sistemi za Podrku Top Menadmentu (EIS)

Nisu samo odreeni komad hardvera ili softvera, nego je to cijela infrastruktura koja snabdijeva top menadment organizacije najsvjeijim operativnim i agregiranim podacima prikupljenim i 'prosijanim' kroz razne baze podataka. Ovi sistemi pruaju rjeenja za podrku stratekim aktivnostima, kao to su postavljanje ciljeva, planiranje, predvianje i praenje aktivnosti[footnoteRef:69]. Prije nego to su ovakvi informacioni sistemi postali dostupni, donositelji odluka su bili ovisni o razliitim tabelama i izvjetajima to je usporavalo proces odluivanja. Danas, ogromnim koliinama relevantnih informacija moe se pristupiti u sekundi. Dva glavna aspekta sistema za podrku top menadmentu su integracija i vizualizacija (informacija), i to na nain da im se predstavlja miks informacija koji moe ukljuivati npr. finansijske informacije, tekue radne zadatke i poslove, aktuelne nivoe zaliha, prodaje, kljune trine trendove, trine cijene dionica, kao i druge vitalne industrijske i statistike pokazatelje[footnoteRef:70]. Ovi sistemi mogu ak predloiti ta treba biti uinjeno, ali se razlikuju od DSS sistema u smislu da su namijenjeni top menadmentu organizacije, a ne menaderima.[footnoteRef:71] Nekad se ovi sistemi smatraju i specijaliziranim oblikom DSS sistema[footnoteRef:72], a u njihovom koritenju naglasak je stavljen na grafikom predstavljanju kljunih indikatora performansi organizacije, kao i jednostavnom korisnikom okruenju. Ideja iza ovih sistema je da se korisniku prikau informacije bez daljih manipulacija na podacima, tj. bez njihove dalje obrade. Korisnik tada moe brzo vidjeti osnovne statusne parametre svog izabranog odjela ili funkcije, omoguavajui mu da se koncentrie samo na donoenje odluka. Tradicionalno, korisniko okruenje kod ovih sistema je zanovano na izborniku (meniju), izvjetajima i tekstualnim prezentacijama[footnoteRef:73]. [69: http://www.economyinformatics.ase.ro/, Executive Information Systems Development Lifecycle, Prof. Ion LUNGU PhD, asist., Academy of Economic Studies, Bucharest, Romania ] [70: http://www.bestpricecomputers.co.uk/, Executive Information Systems, ] [71: http://www.businessdictionary.com/, definicija, ] [72: Power, D. J., Decision Support Systems: Concepts and Resources for Managers, Greenwood/Quorum, 2002.] [73: http://www.bestpricecomputers.co.uk, Executive Information Systems, ]

4.Literatura

Menadment informacioni sistemi : kompetitivnost i informacione tehnologije Lagumdija, Zlatko; Zaimovi, Tarik; abi, Zlatan; Kaapor, Kemal; Grabovica, Elvedin (Ekonomski fakultet u Sarajevu, 2008)Menadment informacijskih tehnologija (drugo izdanje) Bajgori, Nijaz (Ekonomski fakultet u Sarajevu, 2012)[Type text]Page 1

24