Informacja w zakresie działań podejmowanych przez

Rzeczpospolitą Polską

w związku z zaleceniami zawartymi w punktach 9, 10 i 13

Uwag końcowych Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji

Rasowej przyjętych w dniu 21 lutego 2014 r. i 19 marca

2014 r. po rozpatrzeniu XX i XXI Sprawozdania z realizacji

przez Rzeczpospolitą Polską postanowień Konwencji w

sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej.

Luty 2015 r.

2

9. Odnotowując, iż Rzecznik Praw Obywatelskich, który w 2012 r. ponownie uzyskał status A, pełni

również funkcję krajowego mechanizmu prewencji oraz organu ds. równości, Komitet pragnie

wyrazić obawę, że środki przyznane na potrzeby działalności Rzecznika Praw Obywatelskich mogą

okazać się niewystraczające do realizacji wszystkich, wyżej wymienionych istotnych zadań.

Komitet wyraża ponadto niepokój, iż Rzecznik Praw Obywatelskich nie dysponuje statutowym

upoważnieniem do rozpatrywania petycji złożonych przez ofiary dyskryminacji rasowej, jeżeli

dotyczą one sfery prywatnej. Wreszcie Komitet z ubolewaniem przyjmuje brak informacji

dotyczących efektów prac Rady do spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i

związanej z nimi Nietolerancji, utworzonej w lutym 2013 r. (art. 2 i 6).

Komitet zaleca, aby Państwo Strona zapewniło Rzecznikowi Praw Obywatelskich odpowiednie

zasoby ludzkie i finansowe, które umożliwią zwalczanie dyskryminacji rasowej zarówno w

sferze publicznej, jak i prywatnej. Komitet zwraca się do Państwa Strony z prośbą o przekazanie

konkretnych informacji dotyczących rezultatów osiągniętych przez Radę do spraw

Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji w ramach

jej programu działania, a także wyjaśnienie, w jaki sposób Państwo Strona przyczynia się do

poprawy koordynacji oraz tworzenia efektów synergii pomiędzy wszystkimi organami na

szczeblu krajowym, utworzonym na mocy międzynarodowych traktatów w dziedzinie praw

człowieka.

Zapewnienie Rzecznikowi Praw Obywatelskich odpowiednich zasobów ludzkich i finansowych.

W odniesieniu do środków finansowych dla Rzecznika Praw Obywatelskich władze polskie

pragną podkreślić, że zgodnie z art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach

publicznych, Rzecznikowi Praw Obywatelskich przysługuje autonomia budżetowa. Wyraża się ona w

obowiązku włączenia przez Ministra Finansów do projektu ustawy budżetowej na rok następny

dochodów i wydatków zgłoszonych przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

Instytucje wymienione w art. 139 ust. 2, w tym Rzecznik Praw Obywatelskich,

są niezależne od władzy wykonawczej, a projekty ich planów finansowych są włączane przez Ministra

Finansów do preliminarza (włączanie projektów budżetów bez negocjacji). Zmian w zakresie planów

dochodów i wydatków wymienionych instytucji dokonać może jedynie Sejm z inicjatywy własnej,

bądź Rady Ministrów lub Ministra Finansów.

Oznacza to, że Rzecznik Praw Obywatelskich co do zasady (o ile Sejm nie podejmie innej

decyzji) dysponuje takim budżetem jaki zaplanował, mając na uwadze w szczególności konieczność

realizacji zadań ustawowych, uwzględniając jednak również ograniczone możliwości budżetu

państwa, co wynika z obecnej trudnej sytuacji finansowej.

Rzecznik Praw Obywatelskich na realizację swoich ustawowych zadań dysponował w roku

2014 budżetem w wysokości 39 171 000 zł (ok. 9 379 804 EUR). Łączna liczba etatów w Biurze

Rzecznika Praw Obywatelskich w 2014 r. wynosiła 318.

Biorąc pod uwagę wyjątkowy charakter działalności Rzecznika, w tym zwalczanie wszelkich

form dyskryminacji, w latach ubiegłych budżety instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich były

traktowane priorytetowo i stanowiły wyjątki od ogólnych zasad przewidzianych w ustawach

dotyczących realizacji budżetu (tzw. ustawach „okołobudżetowych”).

W ustawie z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją

ustawy budżetowej w art. 24 ust. 3 pkt 3 ujęte zostały dodatkowe środki na wynagrodzenia

w wysokości 1 000 000 (ok. 239 458 EUR) przeznaczone na utworzenie w 2012 r. nowych etatów w

3

Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.

Także w ustawie z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją

ustawy budżetowej w art. 16 ust. 3 pkt 1 lit. a uwzględniono dodatkowe środki na wynagrodzenia w

wysokości 667 000 zł. (ok. 159 718 EUR) z przeznaczeniem na utworzenie w 2013 roku w Biurze RPO

kolejnych nowych etatów. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu przedmiotowej ustawy, zwiększenie

wielkości wynagrodzeń osobowych związane było z realizacją zadań nałożonych na RPO, w tym

wynikających z Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych ONZ.

Należy także podkreślić, że pomimo faktu, iż szereg ważnych instytucji państwowych ma

zamrożone fundusze wynagrodzeń od 2009 roku, udało się w stosunku do Biura Rzecznika Praw

Obywatelskich przedsięwziąć działania na rzecz powiększenia budżetu i zasobów personalnych tej

instytucji z przeznaczeniem na realizację zadań z zakresu zwalczania dyskryminacji. Jednakże,

pomimo przedsięwzięcia powyższych działań, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wskazuje, że

otrzymywane środki finansowe są wciąż niewystarczające dla pełnej realizacji tych zadań.

Zapewnienie, żeby Rzecznik Praw Obywatelskich zajmował się dyskryminacją rasową zarówno

w sferze publicznej jak i prywatnej.

Problem możliwości działania Rzecznika Praw Obywatelskich w przypadku tzw. spraw

horyzontalnych (w odniesieniu do relacji pomiędzy podmiotami prywatnymi) był rozważany już na

etapie prac legislacyjnych nad ustawą o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie

równego traktowania. Uznano wówczas, że szeroki mandat Rzecznika – choć aktualizuje się przede

wszystkim w odniesieniu do relacji wertykalnych – wypełnia wynikający z dyrektyw równościowych

Unii Europejskiej wymóg udzielania pomocy ofiarom dyskryminacji. Ponadto, uzupełniono ustawę o

Rzeczniku Praw Obywatelskich dodając przepis, w myśl którego Rzecznik w zakresie realizacji zasady

równego traktowania między podmiotami prywatnymi może podjąć działania polegające na

wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania (art. 11 ust. 2 ustawy o Rzeczniku

Praw Obywatelskich). Należy wskazać także na możliwość pośredniego działania Rzecznika, tj.

spowodowanie podjęcia działań przez inne organy właściwe ze względu na przedmiot sprawy (np.

Państwową Inspekcję Pracy, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, organa ścigania). Należy

także zaznaczyć stosunkowo szeroki mandat Rzecznika w zakresie możliwości udziału w

postępowaniach sądowych, w tym również w sprawach cywilnych, w których obie strony pochodzą z

sektora prywatnego (np. sprawa Grupa Allegro sp. z .o. o. przeciwko Fundacji Zielone Światło). Jest to

niezwykle istotne zważywszy na fakt, że w sprawach dotyczących naruszenia zasady równego

traktowania roszczenia odszkodowawcze lub o ochronę dóbr osobistych mają zasadnicze znaczenie.

Warto podkreślić, że zagadnienie kompetencji Rzecznika w odniesieniu do spraw dotyczących

relacji pomiędzy podmiotami prywatnymi było przedmiotem skargi skierowanej do Komisji

Europejskiej (EU PILOT nr 3276/2012/JUST). Komisja, po rozpatrzeniu sprawy, uznała, że ustawa

o Rzeczniku – w zakresie uprawnień RPO jako niezależnego organu do spraw równego traktowania –

nie narusza minimalnych standardów zawartych w dyrektywach równościowych Unii Europejskiej.

Stanowisko to zostało przekazane przez Komisję w piśmie z dnia 13 września 2013 r.

(Ref.Ares(2013)3D42546).

Sposób realizacji mandatu Rzecznika jako niezależnego organu do spraw równego

traktowania pozostaje − w granicach prawa − suwerenną decyzją Rzecznika. Obszerne, publikowane

sprawozdania z realizacji przez RPO zadań związanych z przeciwdziałaniem dyskryminacji i realizacją

zasady równego traktowania m.in. ze względu na rasę, narodowość i pochodzenie etniczne

prezentują liczne działania podejmowane w tym zakresie.

4

Rezultaty osiągnięte przez Radę do spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i

związanej z nimi Nietolerancji.

Minister Administracji i Cyfryzacji został przewodniczącym Rady ds. Przeciwdziałania

Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji (zwanej dalej „Radą”) zgodnie z

postanowieniem zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 lutego 2013 r. Pierwsze posiedzenie

tej Rady odbyło się w dniu 15 kwietnia 2013 r., ostatnie - w dniu 12 grudnia 2014 r. Rada

Konsultacyjna, o której mowa poniżej, ostatni raz zebrała się w dniu 7 listopada 2014 r.

Należy podkreślić, że szeroki skład Rady stanowi unikalną konstrukcję, która umożliwia

zebranie w jednym miejscu podmiotów funkcjonujących na różnych poziomach i w różnym zakresie.

W skład osobowy Rady wchodzi Przewodniczący – obecnie Sekretarz Stanu w MAC oraz dwóch

wiceprzewodniczących: Sekretarz Stanu w MPiPS oraz Podsekretarz Stanu w MSW. Ponadto w Radzie

zasiadają przedstawiciele jedenastu resortów w randze sekretarza lub podsekretarza stanu lub

przedstawiciele resortów wyznaczeni w ich zastępstwie. Są to Ministerstwa: Finansów, Kultury i

Dziedzictwa Narodowego, Sportu i Turystyki, Edukacji Narodowej, Nauki i Szkolnictwa Wyższego,

Infrastruktury i Rozwoju, Spraw Zagranicznych, Zdrowia, Obrony Narodowej i Sprawiedliwości. W

posiedzeniach Rady, jako członkowie, biorą również udział: Pełnomocnik Rządu ds. Równego

Traktowania, Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Szef Urzędu ds. Cudzoziemców, Pełnomocnik

Prezesa Rady Ministrów ds. Dialogu Międzynarodowego oraz zastępcy wskazani przez Komendanta

Głównego Policji, Komendanta Głównego Straży Granicznej, Rzecznika Praw Pacjenta, Szefa Służby

Celnej. Oprócz powyższej grupy, na prawach członka uczestniczą przedstawiciele: Rzecznika Praw

Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Prokuratora Generalnego, Głównego Inspektora Pracy,

Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Działalności Pożytku Publicznego, Strony samorządowej

Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Mniejszości w Komisji Wspólnej Rządu i

Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Korespondencyjnie Przewodniczący Rady włącza w jej prace

Pełnomocników Wojewodów ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

Szeroki skład przedstawiony powyżej pozwala skutecznie realizować główny cel Rady, jakim

jest koordynacja działań organów administracji rządowej oraz ich współdziałania z organami

samorządu terytorialnego i innymi podmiotami w zakresie przeciwdziałania i zwalczania

dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z nimi nietolerancji.

Przy Radzie powołana została także Rada Konsultacyjna pełniąca funkcję opiniodawczą dla

Przewodniczącego Rady. W skład Rady Konsultacyjnej wchodzą osoby aktywnie działające na rzecz

zwalczania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z nimi nietolerancji lub reprezentujące grupy

i środowiska zagrożone dyskryminacją.

Rola Rady Konsultacyjnej została wzmocniona wraz ze zmianą przewodniczącego w czerwcu

2014 r. Organizacje pozarządowe zasiadające w Radzie Konsultacyjnej przedstawiają swój punkt

widzenia dotyczący zakresu swojego działania oraz pełnią funkcję inicjatora tematów na posiedzenia

Rady. Sygnalizują istotne problemy związane z reprezentowanymi przez siebie mniejszościami, a

także z funkcjonowaniem państwa w dziedzinie ich ochrony. Dzięki organizowanym posiedzeniom

Rady Konsultacyjnej, organizacje te mają realny wpływ na kształt agendy posiedzenia Rady oraz na

poruszane na nim tematy.

W dniu 6 listopada 2013 r. został przyjęty ramowy program działania Rady.

W dokumencie tym, w sposób ogólny, zapisano kierunki działania Rady i jej członków. Wyodrębniono

również 4 obszary, wokół których powinny toczyć się działania. Tymi obszarami są: monitorowanie,

reagowanie, świadczenie i edukowanie.

Podczas posiedzeń Rady ma miejsce wymiana informacji między podmiotami zasiadającymi w

5

Radzie oraz Radzie Konsultacyjnej. Przedstawiciele ministerstw i urzędów centralnych oraz służb

przedstawiają najbardziej aktualne dane i informacje dotyczące sytuacji mniejszości czy też

poszkodowanych w wyniku przestępstw z nienawiści. Referowane są również aktualne poczynania

rządu w dziedzinie poprawy sytuacji tych osób. Jako przykład można podać referat dotyczący prac

nad Programem Integracji Społecznej Romów w Polsce, czy też informacje dotyczące prac nad

wdrożeniem dyrektywy UE dotyczącej pomocy ofiarom przestępstw. Informacje te są użyteczne

szczególnie dla organizacji pozarządowych, które uzyskują nie tylko bieżące dane dotyczące

interesujących ich projektów, ale mogą też zadawać pytania przedstawicielom resortów, czy nawet

zgłaszać własne uwagi odnośnie do prac nad konkretnym projektem.

Dzięki współpracy obu Rad z pełnomocnikami wojewodów do spraw mniejszości narodowych

i etnicznych, członkowie Rady oraz Rady Konsultacyjnej mogą uzyskiwać bieżące informacje o sytuacji

w poszczególnych województwach. Pełnomocnicy sygnalizują bowiem potencjalne zagrożenia.

Przykładem może być informacja przedstawiona przez Pełnomocnika Wojewody Lubelskiego, który

opisał sytuację w Puławach w kontekście planowanego zjazdu polskich muzułmanów w tym mieście.

W ramach Rady oraz Rady Konsultacyjnej odbywa się również wymiana dobrych praktyk

pomiędzy uczestnikami posiedzeń. Poszczególne instytucje korzystają bowiem z możliwości

informowania o swoich doświadczeniach i napotkanych problemach, czy też działaniach

podejmowanych w celu walki z mową nienawiści i przestępstwami z nienawiści.

Oprócz Rady Konsultacyjnej Przewodniczący ma możliwość utworzenia grup roboczych.

Obecnie utworzone są dwa takie zespoły:

a. grupa robocza zajmująca się utworzeniem repozytorium raportów i danych statystycznych, której

celem jest stworzenie systemu służącego do gromadzenia oraz analizy danych z badań na temat

postaw Polaków względem różnych grup (etnicznych, narodowych, społecznych). Badania

prowadzone byłyby na podstawie danych surowych „raw data” pochodzących z dostępnych

wyników ankiet prowadzonych np. przez CBOS i OBOP;

b. grupa robocza zajmująca się stworzeniem definicji terminów związanych z mową nienawiści.

Celem grupy jest określenie stopnia nasilania zjawiska w przestrzeni publicznej oraz opracowanie

słownika z definicjami, które w przyszłości posłużą kategoryzacji stopnia obraźliwości badanych

wulgaryzmów.

Do zakresu działania Rady można również zaliczyć szereg aktywności jej Przewodniczącego i

Wiceprzewodniczących, np. wspieranie działań antydyskryminacyjnych w Białymstoku poprzez

osobiste zaangażowanie w sprawę oraz wsparcie finansowe inicjatyw realizowanych w województwie

podlaskim.

Ponadto, Przewodniczący Rady współpracował z Radą Europy w dziedzinie walki z mową

nienawiści poprzez wsparcie kampanii Rady Europy pn. No Hate Speech Movement. W efekcie,

zorganizowano w Warszawie konferencję pt.: Mowa nienawiści w debacie publicznej. Gdzie spoczywa

odpowiedzialność? z udziałem zagranicznych gości, w tym Sekretarza Generalnego Rady Europy pana

Thornbjorna Jaglanda. Co więcej, Przewodniczący Rady brał udział w konferencji Rady Europy w

Belgradzie pn: Freedom of Expression and Democracy in the Digital Age (7-8 listopada 2013 r.), w

charakterze wiceprzewodniczącego spotkania.

Poprawa koordynacji oraz tworzenie efektów synergii pomiędzy wszystkimi organami ochrony

praw człowieka na szczeblu krajowym.

W świetle ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej

w zakresie równego traktowania Pełnomocnik Rządu ds. Równego Traktowania i Rzecznik Praw

6

Obywatelskich zostali wskazani jako organy odpowiedzialne za wykonywanie zadań dotyczących

realizacji zasady równego traktowania.

Rzecznik Praw Obywatelskich, jako organ niezależny, działając w oparciu o przepisy ustawy o

Rzeczniku Praw Obywatelskich, w odniesieniu do zasady równego traktowania, podejmuje

następujące zadania (art. 17b i art. 19):

– analizowanie, monitorowanie i wspieranie równego traktowania wszystkich osób;

– prowadzenie niezależnych badań dotyczących dyskryminacji;

– opracowywanie i wydawanie niezależnych sprawozdań i wydawanie zaleceń odnośnie do

problemów związanych z dyskryminacją;

– wykonywanie dodatkowych obowiązków informacyjnych, polegających na corocznym

informowaniu Sejmu i Senatu o swojej działalności w obszarze równego traktowania i jej

wynikach oraz o stanie przestrzegania zasady równego traktowania. Realizując w/w zadania

Rzecznik korzysta z określonych ustawą o Rzeczniku środków działania.

W ramach realizacji ww. zadań, Rzecznik Praw Obywatelskich współdziałania ze

stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami.

Ponadto Rzecznik, przede wszystkim w ramach własnych priorytetów działania (obecnie są to

prawa osób z niepełnosprawnością, starszych i migrantów), podejmuje aktywność w zakresie

problemów systemowych pozostających poza głównym nurtem aktywności organów państwowych,

a wymagających pilnej interwencji, jak np. ochrona praw osób z niepełnosprawnością psychiczną.

Pełnomocnik Rządu ds. Równego Traktowania, jako organ odpowiedzialny za realizację

polityki rządu w zakresie równego traktowania, jest niezwykle istotnym adresatem wystąpień

Rzecznika. Rzecznik, przedstawiając określony problem dotyczący dyskryminacji, zwraca się do

Pełnomocnika bezpośrednio lub przesyła mu do wiadomości swoje wystąpienie skierowane do

innego organu. Rzecznik, jako niezależny organ ds. równego traktowania, oczekuje bowiem

propagowania przez Pełnomocnika określonych, proponowanych przez niego rozwiązań, a także

prezentowanych raportów i zaleceń w ramach struktur rządowych w celu ich wdrożenia.

Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania, działający na mocy ustawy z dnia

3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego

traktowania, odpowiedzialny jest za realizowanie polityki rządu w zakresie równego traktowania.

Pełnomocnik jest zatem częścią krajowego systemu przeciwdziałania dyskryminacji i wdrażania

zasady równego traktowania, nie jest jednak organem niezależnym. Realizując swoje zadania

Pełnomocnik stale współpracuje z licznymi instytucjami publicznymi (w tym ministerstwami i

urzędami centralnymi – zgodnie z horyzontalnym charakterem zasady równego traktowania i

kompetencjami poszczególnych podmiotów) oraz organizacjami pozarządowymi.

Zadania Pełnomocnika mają charakter koordynowania polityki rządu w zakresie równego

traktowania i polegają na:

– opiniowaniu rozwiązań prawnych – istniejących i projektowanych;

– analizowaniu i monitorowaniu sytuacji w zakresie równego traktowania;

– inicjowaniu i koordynowaniu działań zmierzających do zapewnienia równego traktowania i

ochrony przed dyskryminacją;

– promowaniu i upowszechnianiu problematyki równego traktowania.

Strategicznym dokumentem rządowym służącym realizacji działań z zakresu równego

7

traktowania i niedyskryminacji jest Krajowy Program Działań na Rzecz Równego Traktowania na lata

2013-2016. Dokument wyznacza średniookresowe cele i instrumenty polityki rządu na rzecz równego

traktowania. Zasada równego traktowania ma charakter horyzontalny, dlatego też działania

przewidziane w Programie realizowane są przez wszystkie ministerstwa i wybrane urzędy, zgodnie z

ich kompetencjami, we współpracy z organizacjami pozarządowymi, partnerami społecznymi oraz

jednostkami samorządu terytorialnego. Dokument porządkuje i hierarchizuje kluczowe działania

zapewniające realizację zasady równego traktowania, które są podejmowane lub zostaną podjęte

przez różne resorty i urzędy podległe. Rzecznik Praw Obywatelskich, jako organ kontrolny,

uwzględnia w swojej działalności w sposób szczególny te objęte planowaną interwencją obszary.

W celu zapewnienia skutecznego monitorowania Programu oraz stworzenia stałego forum

współpracy w tym zakresie, Program zakłada powołanie Międzyresortowego Zespołu do Spraw

Monitorowania Realizacji Krajowego Programu Działań na Rzecz Równego Traktowania – jako organu

opiniodawczo-doradczego Rady Ministrów. W skład Zespołu mają wejść przedstawiciele ministerstw i

instytucji centralnych delegowani przez te instytucje. Przewiduje się też możliwość uczestniczenia w

pracach Zespołu, z głosem doradczym, ekspertów, przedstawicieli organów administracji

państwowej, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych oraz innych

podmiotów właściwych w sprawach będących przedmiotem prac Zespołu. Projekt zarządzenia

Prezesa Rady Ministrów w sprawie utworzenia Zespołu jest w fazie uzgodnień międzyresortowych.

Niezależnie od utworzenia Zespołu do Spraw Monitorowania Realizacji Krajowego Programu

Działań na Rzecz Równego Traktowania, w celu zgodnego z zasadą horyzontalności usprawnienia

realizacji zasady równego traktowania, z inicjatywy Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego

Traktowania w urzędach centralnych oraz urzędach wojewódzkich powołano odpowiednio

koordynatorów i pełnomocników wojewodów do spraw równego traktowania. Celowość tego typu

inicjatywy potwierdziły działania podjęte w ramach projektu Równe traktowania standardem

dobrego rządzenia, realizowanego przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania w

latach 2011 - 2013. W ramach projektu powstała sieć koordynatorów do spraw równego traktowania

we wszystkich ministerstwach, Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędach wojewódzkich i

wybranych instytucjach publicznych. Dokonana w ramach projektu analiza funkcjonowania ww. sieci

wykazała zasadność kontynuowania jej działań. Ponadto z analizy wynikało, że w ministerstwach oraz

wybranych jednostkach podległych powinni zostać wyznaczeni koordynatorzy do spraw równego

traktowania, zaś w urzędach wojewódzkich − powołani pełnomocnicy wojewodów do spraw równego

traktowania.

Do zadań koordynatorów powoływanych w ministerstwach oraz wybranych jednostkach

podległych powinno należeć w szczególności:

– przeprowadzanie systematycznej oceny oraz zbieranie informacji dotyczącej przestrzegania

zasady równego traktowania oraz realizacji zadań wynikających z Krajowego Programu na

Rzecz Równego Traktowania;

– promowanie zasady równego traktowania oraz podejmowanie działań służących

przestrzeganiu tej zasady w urzędzie obsługującym ministra oraz jednostkach

organizacyjnych podległych ministrowi.

Zadania pełnomocników wojewodów powinny skupiać się w szczególności na:

– podejmowaniu działań służących promowaniu zasady równego traktowania na terenie

województwa oraz w urzędzie obsługującym wojewodę;

8

– udzielaniu na wniosek Pełnomocnika informacji dotyczącej przestrzegania zasady równego

traktowania na terenie województwa oraz w urzędzie obsługującym wojewodę;

– współpracy z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz równego traktowania oraz

przeciwdziałania dyskryminacji;

– współpracy z Pełnomocnikiem Rządu do Spraw Równego Traktowania w realizacji i ewaluacji

działań wynikających z Krajowego Programu Działań na Rzecz Równego Traktowania.

Według danych przekazywanych do Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania do

końca 2014 r. wyznaczono koordynatorów do spraw równego traktowania w 13 ministerstwach (na

17 istniejących), Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Głównym Urzędzie Statystycznym oraz

pełnomocnika do spraw równego traktowania w służbach mundurowych1 podległych Ministerstwu

Spraw Wewnętrznych. Powołano też 13 pełnomocników wojewodów do spraw równego

traktowania, przy czym w 3 pozostałych urzędach wojewódzkich wyznaczono osoby lub wydziały,

które mają realizować zbliżone zadania.

Jednocześnie, oba wskazane wyżej organy równościowe – Rzecznik Praw Obywatelskich

i Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania – biorą udział w pracach Rady ds.

Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji, która pełni rolę

koordynacyjną dla wszystkich instytucji będących jej członkami.

10. Komitet jest w dalszym ciągu zaniepokojony przypadkami rasizmu oraz nawoływaniem do

nienawiści w sporcie. Nawoływanie do nienawiści jest wciąż szeroko rozpowszechnione

w Internecie i nie jest zwalczane w skuteczny sposób. Komitet wyraża ponadto obawy związane

z informacją, iż w Polsce w dalszym ciągu istnieją co najmniej cztery skrajnie prawicowe

organizacje, pomimo decyzji sądu w Brzegu z 2009 r., dotyczącej delegalizacji organizacji

promującej faszyzm i ustrój totalitarny. Ponadto Komitet z niepokojem odnotowuje fakt, iż

pomimo uznania przez sąd we Wrocławiu w 2009 r. za winne osób prowadzących stronę

internetową promującą dyskryminację rasową, strona ta wciąż istnieje (art. 4).

Biorąc pod uwagę swoje zalecenie ogólne nr 35 (2013) w sprawie zwalczania przypadków

nawoływania do nienawiści rasowej, Komitet zaleca Państwu Stronie:

(a) podjęcie skutecznych działań na rzecz zwalczania rasizmu w sporcie, w tym nakładanie kar

grzywny na kluby w przypadku aktów rasizmu ze strony kibiców, a także kontynuowanie

współpracy ze stowarzyszeniami sportowymi w celu promowania tolerancji i różnorodności;

b) podjęcie dalszych działań zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem oraz artykułem 4

Konwencji, stanowiących uzupełnienie inicjatyw podejmowanych przez Prokuraturę

Generalną, co będzie miało na celu bardziej skuteczne zwalczanie przypadków nawoływania do

nienawiści w Internecie;

c) podjęcie działań skierowanych przeciwko właścicielom stron internetowych promującym

1 Do zadań tego pełnomocnika należy także współpraca z Komendantem Głównym Policji, Komendantem Głównym Straży Granicznej, Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej oraz Szefem Biura Ochrony Rządu lub ich pełnomocnikami w zakresie wypracowania standardów lub procedur postępowania w sprawach, gdzie mogło dojść do nierównego traktowania kobiet i mężczyzn, w szczególności ze względu na płeć, przyjmowanie zgłoszeń dotyczących informacji o przypadkach nierównego traktowania kobiet i mężczyzn w służbach mundurowych podległych albo nadzorowanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych (uruchomiona została tzw. „żółta linia” umożliwiająca zgłaszanie przypadków).

9

nienawiść na tle rasowym;

d) zapewnienie skutecznego egzekwowania prawa Państwa Strony, przewidującego zakaz

działalności dla partii lub organizacji promujących dyskryminację rasową, zgodnie z artykułem

4 lit. c) Konwencji.

(a)

Na podstawie odpowiedzi uzyskanych z 32 związków sportowych, należy stwierdzić, że w

przeważającej liczbie związków w latach 2013 - 2014 nie wystąpiły incydenty, mające cechy

dyskryminacji ze względu na rasę, pochodzenie etniczne, narodowościowe, płeć i orientację

seksualną. Wydarzenia o charakterze rasistowskim, ksenofobicznym lub homofobicznym miały

miejsce jedynie podczas rozgrywek piłki nożnej i koszykowej. W sezonie 2012/2013 Polski Związek

Koszykówki odnotował pojedynczy incydent polegający na prezentacji przez kibiców Anwilu

Włocławek transparentu o treści homofobicznej. W związku z tym wydarzeniem, Zarząd Polskiej Ligi

Koszykówki SA nałożył na klub sportowy karę administracyjną. W ramach rozgrywek piłki nożnej na

poziomie Ekstraklasy, I i II ligi, Polski Związek Piłki Nożnej odnotował 4 incydenty o charakterze

rasistowskim lub antysemickim w rundzie wiosennej sezonu 2012/2013 oraz 13 incydentów w całym

sezonie 2013/2014. Najczęściej nakładaną na kluby piłkarskie karą była grzywna w wysokości 5 000 zł

(ok. 1197 EUR), orzekano również kary w postaci zakazu wyjazdów zorganizowanych grup kibiców na

3 mecze. Oba związki sportowe posiadają regulacje wewnętrzne dotyczące przeciwdziałania i

sankcjonowania incydentów dyskryminacyjnych. W latach 2013-2014 PZPN opracował i opublikował

dodatkowo Wytyczne dla Delegatów Meczowych PZPN, zawierające wykaz symboli zabronionych o

charakterze rasistowskim. Ponadto, w listopadzie 2013 r. jednym z tematów zorganizowanej przez

PZPN XIII edycji Konferencji Bezpieczny Stadion było zwalczanie barier w dostępie kibiców do

stadionów, w szczególności kibiców niepełnosprawnych. W latach 2013 i 2014 zrealizowano również

około 100 szkoleń w ramach programu Stewarding – Najwyższa Jakość Organizacji Imprez, podczas

których kandydatom na członków służb porządkowych i informacyjnych organizatora meczu

przedstawiono sposoby przeciwdziałania incydentom rasistowskim.

Należy podkreślić, że pomimo nieodnotowania incydentów dyskryminacyjnych, w tym

rasistowskich, w większości dyscyplin sportowych, wiele spośród polskich związków sportowych ma

w Statutach lub Regulaminach, w tym np. Regulaminach Dyscyplinarnych, zapisy odnoszące się do

przeciwdziałania i penalizacji przejawów dyskryminacji w sporcie.

Przykładowo, w czerwcu 2013 r. uchwałą Zarządu Związku Piłki Ręcznej w Polsce, do

Regulaminu wykonywania funkcji delegata ZPRP oraz sędziego głównego turniejów piłki ręcznej i piłki

ręcznej plażowej wprowadzono paragraf o następującej treści: „Delegat ZPRP [oraz sędzia główny

podczas turniejów piłki ręcznej plażowej] jest uprawniony do podejmowania decyzji porządkowych w

przypadkach wystąpienia aktów rasizmu i dyskryminacji oraz innych zagrożeń dla sportowego

przebiegu zawodów […]”. W czerwcu 2014 r. do Regulaminu Dyscyplinarnego ZPRP dodano przepis

wskazujący, że: „Jeżeli zachowanie publiczności miało charakter chuligański albo jeżeli były

wznoszone rasistowskie lub ksenofobiczne okrzyki, orzeka się [wobec klubu piłki ręcznej będącego

gospodarzem zawodów] grzywnę w kwocie do 15 000 zł (ok. 3 592 EUR) oraz karę zakazu

rozgrywania zawodów na obiekcie sportowym albo karę nakazu rozgrywania zawodów bez udziału

publiczności”. Ponadto, ZPRP zorganizował w 2013 r., we współpracy ze Stowarzyszeniem NIGDY

WIĘCEJ, konferencję dotyczącą symboli rasistowskich.

Polski Związek Podnoszenia Ciężarów wprowadził w 2013 r. następujące zapisy

w Regulaminie Sportowym PZPC: „Uczestnicy zawodów sportowych zobowiązani są do przestrzegania

10

niniejszego regulaminu i innych regulaminów PZPC, poleceń Organizatora oraz zasad dobrego

wychowania. W szczególności nie będą tolerowane zachowania rasistowskie, seksistowskie

i ksenofobiczne”.

Walne Zgromadzenie Polskiego Związku Karate Tradycyjnego uchwaliło w maju 2014 r.

Kodeks Etyki PZKT, zawierający zapis o tym, że „wszyscy bez wyjątku zobowiązani

są do wystrzegania się postepowania lub wygłaszania opinii, które niosą ze sobą treści

dyskryminujące człowieka ze względu na światopogląd, religię, kolor skóry, orientację seksualną, płeć

czy pozycję społeczną”. W przypadku wystąpienia takich zdarzeń zastosowanie mają przepisy zawarte

w Statucie PZKT oraz w Regulaminie Zasad Odpowiedzialności Dyscyplinarnej i Postepowania

Dyscyplinarnego PZKT.

Część związków sportowych poinformowała o planach wprowadzenia zapisów

o przeciwdziałaniu i penalizacji przejawów rasizmu i innych form dyskryminacji do wewnętrznych

aktów prawnych.

Przykładowo, Polski Związek Lekkiej Atletyki planuje wprowadzenie do Regulaminu

odpowiedzialności dyscyplinarnej PZLA paragrafu dotyczącego propagowania zakazanych treści,

zawierającego następujący przepis: „Kto w ramach zawodów sportowych propaguje treści

o charakterze dyskryminacyjnym, w szczególności rasistowskim, podlega karze dyscyplinarnej

z wyłączeniem upomnienia i nagany” (pozostałe kary dyscyplinarne to: kara pieniężna, pozbawienie

tytułu mistrza Polski, zawieszenie w funkcjach związkowych lub klubowych na okres do lat 3,

dożywotni zakaz sprawowania tych funkcji, zwolnienie z pełnionej funkcji, dyskwalifikacja czasowa na

okres 5 lat oraz dożywotnia).

Zarząd Polskiego Związku Wędkarskiego przewiduje zmianę Statutu tak, aby uwzględnić

zapisy odnoszące się bezpośrednio do przeciwdziałania dyskryminacji. Obecnie prawo wewnętrzne

PZW pozwala na nakładanie kar za nieprzestrzeganie „zasady koleżeństwa i wzajemnego

poszanowania”.

Zarząd Polskiego Związku Baseballu i Softballu zadeklarował, że na kolejnym posiedzeniu

Zarządu (zaplanowanym w 2015 r.) przyjęta zostanie Uchwała o środkach zapobiegania i

sankcjonowania incydentów rasistowskich oraz przejawów dyskryminacji ze względu na pochodzenie

etniczne, narodowościowe, płeć i orientację seksualną.

Część związków prowadzi również działania profilaktyczne i edukacyjne (szkolenia, seminaria)

wśród zawodników, trenerów, sędziów i delegatów. Działania takie są prowadzone przez Polski

Związek Motorowy, Polski Związek Kulturystyki, Fitness i Trójboju Siłowego, Polski Związek Hokeja na

Trawie, Polski Związek Kajakowy, Polski Związek Bilardowy. Polski Związek Taekwon-Do w latach

2013-2014 przeprowadził szkolenie służb porządkowych w celu zapobiegania rasizmowi i

adekwatnego reagowania na incydenty oraz działania edukacyjne wśród klubów i zawodników.

Realizowane były również inicjatywy o charakterze integracyjnym. W latach w 2013 i 2014

Polski Związek Baseballu i Softballu zorganizował rozgrywki Małej Ligi Baseballu i Softballu, będące

imprezami międzynarodowymi dla dzieci z krajów Europy, Afryki i Bliskiego Wschodu. PZBall

prowadził również projekt profilaktyczny, polegający na tworzeniu klubów sportowych dla dzieci,

integrujących młodzież z ambasad krajów Azji i Ameryki z dziećmi z Polski. Polski Związek Taekwon-

Do podjął decyzję o stworzeniu klubu integracyjnego Teakwon-Do w Zabrzu, zrzeszającego

społeczność polską i romską. Zarząd Polskiego Związku Kajakowego zorganizował w 2013 i 2014 r.

spotkania integracyjne dla zawodników z różnych krajów we współpracy z Międzynarodową

Federacją Kajakową.

11

Ministerstwo Sportu i Turystyki od lat prowadzi działania profilaktyczne i edukacyjne na rzecz

zwalczania dyskryminacji w sporcie. W ramach przygotowań do przeprowadzenia turnieju finałowego

UEFA EURO 2012 w Polsce Spółka PL.2012, na zlecenie Ministra Sportu i Turystyki, opracowała

innowacyjny projekt KIBICE RAZEM, mający na celu zbudowanie trwałych struktur współpracy

z lokalnymi środowiskami kibiców i systematyczne wspieranie ich pozytywnych inicjatyw,

w szczególności działań zmierzających do demokratyzacji środowiska kibiców i włączania ich

w działania na rzecz społeczności lokalnej. Założeniem projektu KIBICE RAZEM jest wychowywanie

kolejnych generacji kibiców innego formatu, którzy swoje problemy rozwiązywać będą w drodze

rozmowy i dialogu, a nie przemocy i zachowań rasistowskich, ksenofobicznych czy homofobicznych.

W latach 2010 – 2013 projekt KIBICE RAZEM wdrażany był w czterech miastach: Warszawie, Gdyni,

Gdańsku i Wrocławiu poprzez utworzenie miejsc spotkań dla kibiców (lokalnych ośrodków projektu),

prowadzonych przez wykwalifikowanych koordynatorów, działających jako pośrednicy między

kibicami a klubami piłkarskimi, urzędami miast, mediami i organizacjami pozarządowymi. W 2014 r.

otwarto kolejne dwa ośrodki w Legnicy i Tychach. W poprzednich latach ośrodki projektu prowadziły

pracę pedagogiczną i profilaktyczną wśród kibiców poprzez m.in.: warsztaty, szkolenia, spotkania ze

specjalistami, kształtowanie postawy „pozytywnego patriotyzmu”, czyli nieopartego na przemocy

i nietolerancji, ale opartego na szacunku dla tradycji i historii oraz współdziałanie z organizacjami

działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych w celu upowszechniania idei kibicowania jako

sposobu na „wyjście z domu” i budowanie pozytywnych więzi z innymi. Efektem długofalowym

projektu będzie budowa ogólnopolskiej sieci ośrodków lokalnych w celu zwiększenia ich

oddziaływania na środowisko kibiców. Projekt KIBICE RAZEM prowadzony jest ze środków

finansowych MSiT i jednostek samorządu terytorialnego oraz koordynowany na szczeblu centralnym

przez MSiT we współpracy z Polskim Związkiem Piłki Nożnej.

Jednocześnie, wykorzystując komunikaty Komendy Głównej Policji i statystyki Polskiego

Związku Piłki Nożnej, MSiT prowadzi monitoring sytuacji na obiektach sportowych

oraz nawiązuje korespondencję z prezesami klubów sportowych w przypadku wystąpienia

na ww. obiektach incydentów o charakterze np.: rasistowskim lub ksenofobicznym, w postaci

prezentowania przez kibiców transparentów i banerów o niepożądanej treści, czy znieważania

sportowców ze względu na ich pochodzenie. Korespondencja ta ma na celu uzyskanie szczegółowych

informacji na temat zdarzenia, wskazuje się w niej również potrzebę podjęcia działań na rzecz

przeciwdziałania tego rodzaju incydentom w przyszłości, w tym zasadność podjęcia współpracy ze

środowiskiem kibiców.

W latach 2013 i 2014 Minister Sportu i Turystyki objął patronat honorowy

nad wydarzeniami mającymi na celu zwalczanie dyskryminacji w sporcie, w tym np. nad

IX Meczem Piłkarskim „Wykopmy Rasizm ze stadionów”.

MSiT zleciło w 2013 r. realizację badań na temat negatywnych zjawisk w sporcie, w tym

czterech zagadnień: dyskryminacji wśród kibiców, korupcji w środowisku sportowym, naruszeń

nietykalności cielesnej i psychicznej oraz barier dla równouprawnienia płci w sporcie. Raport na

temat zachowań dyskryminacyjnych wśród kibiców przekazany został do Ministerstwa w czerwcu

2014 r. Wykonanie pozostałych badań nastąpi do grudnia 2014 r. a ich wyniki zaprezentowane

zostaną podczas konferencji organizowanej przez MSiT. Planowane jest również opublikowanie

raportu na stronie internetowej MSiT.

Należy podkreślić, że rekomendacje międzynarodowych organów dotyczące walki z rasizmem

w życiu społecznym, w tym w sporcie, mają ogromne znaczenie dla kształtowania kultury edukacyjnej

w Policji oraz budowania wczesnej prewencji. Z obiektywnego punktu widzenia ilość incydentów

rasistowskich na stadionach może się wydawać wciąż niepokojąca, ale sposób reagowania władz

12

publicznych, w tym głównie Policji jest nieporównywalnie bardziej widoczny i skuteczny niż kilka lat

temu. Policja nie prowadzi jednak klasycznie rozumianej ewaluacji, która mierzyłaby wpływ działań

podejmowanych przez Policję na zredukowanie zjawiska rasizmu w sporcie.

W Policji prowadzone są jednak od lat różnorodne działania mające na celu zwalczanie

rasizmu w sporcie. W dniu 16 lutego 2005 r. w strukturze Głównego Sztabu Policji Komendy Głównej

Policji został utworzony Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Imprez Masowych, który od 1 czerwca 2010 r.

funkcjonuje pod nazwą Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Imprez Sportowych. Obecnie głównym

zadaniem KPI jest realizacja zapisów Rozdziału 7 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie

imprez masowych, związanych z gromadzeniem i przetwarzaniem informacji dotyczących

bezpieczeństwa masowych imprez sportowych. Do zadań realizowanych przez Krajowy Punkt

Informacyjny należy m. in.:

• gromadzenie i przetwarzanie informacji dotyczących bezpieczeństwa masowych imprez

sportowych,

• prowadzenie bazy informacji dotyczących bezpieczeństwa masowych imprez sportowych,

opracowywanie analiz informacji dotyczących bezpieczeństwa masowych imprez

sportowych,

• współpraca z podmiotami zagranicznymi.

Dodatkowo, w maju 2009 r. utworzono w polskiej Policji instytucję policjanta – spottersa.

Przed Turniejem Finałowym Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012, w dniu 20 maja

2011 r., w ramach przygotowań do jego zabezpieczenia, powołana została grupa policjantów Spotters

Team Polska, którzy realizowali zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku

publicznego na stadionach podczas wszystkich meczów piłkarskiej reprezentacji narodowej Polski,

rozgrywanych na terenie RP od lipca 2011 r., a także w trakcie wszystkich meczów rozgrywanych na

terenie RP podczas Turnieju (na stadionach oraz w strefach kibica). Działania realizowane przez

policjantów Spotters Team Polska podczas Turnieju Finałowego UEFA EURO 2012 przyniosły

wymierne rezultaty, przyczyniając się do zapewnienia bezpieczeństwa imprezy. Przydatność oraz

efektywność policjantów - spottersów podczas Turnieju zostały dostrzeżone i bardzo dobrze

ocenione. Dzięki temu grupa Spotters Team Polska nadal funkcjonuje, wykonuje zadania związane z

zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas meczów piłkarskiej reprezentacji

Polski w ramach rozgrywek zarówno w kraju, jak i za granicą. Ponadto, w uzasadnionych

przypadkach, zakres działań zespołu obejmuje również spotkania o charakterze towarzyskim.

Decyzja o wprowadzeniu do polskiej praktyki policyjnej instytucji spottersa została

zainicjowana i poprzedzona wnikliwą analizą tego typu rozwiązań funkcjonujących w praktyce

europejskiej. W pracach nie opierano się tylko na analizie dokumentacji, ale obserwowano także

rozwiązania w warunkach rzeczywistych, między innymi dzięki delegowaniu polskich policjantów do

współpracy przy zabezpieczaniu meczy rozgrywanych w ramach europejskich pucharów, a także

imprez mistrzowskich: Mundial w Niemczech w 2006 r. oraz mistrzostwa Europy w Austrii i Szwajcarii

w roku 2008. W polskiej praktyce łączy się model europejski – policjanta przyjaznego, pomagającego

kibicom, z uwzględnieniem lokalnej specyfiki – funkcjonariusza posiadającego ekspercką,

wielopłaszczyznową wiedzę związaną ze skutecznym zwalczaniem przejawów przestępczości

„stadionowej”.

Podstawową ofertą szkoleniową Policji w tym zakresie jest Program nauczania na kursie

specjalistycznym dla policjantów – spottersów, wprowadzony decyzją nr 265 z dnia 18 czerwca 2013

13

r. (Dz. Urz. KGP z dnia 19 czerwca 2013 r., poz. 49). Absolwent kursu jest przygotowany do

wykonywania zadań służbowych, polegających na:

− stałym kontakcie z kibicami,

− identyfikacji i przeciwdziałaniu zagrożeniom związanym z imprezami sportowymi,

− współpracy z podmiotami zewnętrznymi odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo imprez sportowych,

− współpracy z policjantami innych komórek organizacyjnych.

Zajęcia w ramach ww. kursu dotyczą również symboliki i zachowań rasistowskich, neofaszystowskich

oraz nacjonalistycznych na stadionach, definicji pojęć rasizmu, neofaszyzmu, nacjonalizmu, a także

dyskryminacji, uprzedzeń, przestępstw z nienawiści, mowy nienawiści itd. Wskazuje się ponadto na

skalę problemu w Polsce i trudności związane z gromadzeniem materiałów dowodowych. Odwołując

się do wiedzy słuchaczy opisuje się zantagonizowane grupy piłkarskich pseudokibiców posługujących

się stadionową mową nienawiści, a także wskazuje na możliwe sposoby zapobiegania incydentom

tego typu.

(b) i (c)

W 2010 r. w Komendzie Głównej Policji został utworzony Wydział Wsparcia Zwalczania

Cyberprzestępczości. Do jego głównych zadań należało:

1) rozpoznawanie i monitorowanie obszarów zagrożonych cyberprzestępczością;

2) współdziałanie z administratorami i właścicielami sieci komputerowych, przedsiębiorcami

telekomunikacyjnymi oraz podmiotami świadczącymi usługi drogą elektroniczną, w ramach

czynności operacyjno-rozpoznawczych;

3) identyfikowanie, dla krajowych i zagranicznych organów ścigania, sprawców przestępstw o

znacznym stopniu skomplikowania, popełnianych z wykorzystaniem technologii informatycznych;

4) inicjowanie wdrażania narzędzi informatycznych służących zwalczaniu cyberprzestępczości;

5) usprawnianie systemu wymiany informacji o ustaleniach związanych z cyberprzestępczością;

6) wsparcie techniczne dla BSW/CBŚ/KWP/KMP oraz instytucji państwowych w ramach

prowadzonych postępowań.

Wydział ten zajmował się również wsparciem dla całej Policji w walce w przestępczością

internetową mającą charakter przestępstw z nienawiści.

Od dnia 15 lipca 2014 r., w wyniku przeprowadzonej w ramach Biura Służby Kryminalnej

Komendy Głównej Policji reorganizacji, Wydział Wsparcia Zwalczania Cyberprzestępczości został

przekształcony w Wydział do walki z Cyberprzestępczością Biura Służby Kryminalnej KGP. Jednym z

zadań Wydziału jest monitorowanie sieci Internet pod kątem wykrywania przestępstw oraz

nielegalnych treści, w tym przestępstw związanych z propagowaniem faszystowskiego lub innego

totalitarnego ustroju Państwa bądź nawoływaniem do nienawiści na tle różnic narodowościowych,

etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość. W tym celu sprawdzane

są zarówno najbardziej popularne serwisy internetowe, jak i strony czy fora szerzące nietolerancję i

przemoc w stosunku do określonych grup społecznych. W przypadku ujawnienia tego typu informacji,

prowadzone są dalsze czynności, zmierzające do ustalenia danych osobowych użytkowników sieci

Internet, odpowiedzialnych za ich propagowanie. Następnie zebrane dane przekazywane są do

właściwych jednostek Policji. W przypadkach bardziej skomplikowanych funkcjonariusze Wydziału do

14

walki z Cyberprzestępczością BSK KGP nawiązują współpracę z właściwymi komórkami jednostek

Policji. W wyniku przeprowadzonej analizy jednostka Policji, która otrzymała materiały, podejmuje

decyzję o podjęciu dalszych czynności mających na celu pogłębienie posiadanej wiedzy lub o ich

przekazaniu do właściwej miejscowo prokuratury celem wszczęcia postępowania przygotowawczego.

Do zadań Wydziału do walki z Cyberprzestępczością Biura Służby Kryminalnej Komendy

Głównej Policji, według decyzji nr 36 Dyrektora Biura Służby Kryminalnej KGP z dnia 29 lipca 2014 r.,

należą w szczególności:

1) inicjowanie i koordynowanie działań Policji w zakresie identyfikowania głównych zagrożeń

przestępstwami w sieci Internet, metod i form ich zwalczania oraz współdziałania jednostek

Policji z organami i podmiotami pozapolicyjnymi w celu ich skutecznego zwalczania;

2) współpraca na szczeblu krajowym i międzynarodowym z instytucjami państwowymi oraz

sektorem prywatno – publicznym w zakresie pozyskiwania informacji

o metodach i formach przestępstw popełnianych w cyberprzestrzeni, w tym pozyskiwanie i

współpraca z osobowymi źródłami informacji;

3) określanie rodzajów współpracy z podmiotami sektorów publicznych, prywatnych i

akademickich oraz ustalanie kanałów i sposobu gromadzenia i wymiany informacji

o przestępstwach oraz zabezpieczenia dowodów cyberprzestępstw;

4) opracowanie koncepcji wykorzystania kwalifikowanych środków pracy operacyjnej do

ofensywnego rozpoznawania i zwalczania przestępstw związanych z siecią Internet;

5) prowadzenie wieloźródłowych konsultacji technicznych i współpracy z podmiotami

krajowymi i zagranicznymi zmierzających do rozpoznawania i implementowania

nowoczesnych rozwiązań w walce z przestępczością popełnianą w świecie wirtualnym;

6) wdrażanie i utrzymywanie dedykowanych systemów teleinformatycznych realizujących

zadania takie jak: monitorowanie sieci Internet pod kątem wykrywania przestępstw,

nielegalnych treści, wykrywanie użytkowników korzystających z sieci anonimowo,

zapewnienie zdalnego dostępu do dedykowanych systemów komórkom funkcjonującym w

komendach wojewódzkich (Stołecznej) Policji;

7) opiniowanie i opracowywanie propozycji zmian legislacyjnych w zakresie bezpieczeństwa

teleinformatycznego;

8) organizowanie oraz udział w doskonaleniu zawodowym policjantów w zakresie właściwości

wydziału;

9) prowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych, w tym form pracy operacyjnej

w zakresie właściwości wydziału.

Jako przykłady działań Wydziału w 2014 r., które zakończyły się sukcesem, można wskazać:

– Działania podjęte w związku z XXVIII Zjazdem Muzułmanów Polskich w dniach 14 - 17 sierpnia

2014 r. w miejscowości Sielpia: w dniu 14 sierpnia 2014 r. w Sielpi Wielkiej w związku z XXVIII

Zjazdem Muzułmanów Polskich odbył się protest Polish Defence League (Polskiej Ligii Obrony).

Zagadnienie objęto monitoringiem. Na portalu społecznościowym Facebook ujawniono linki

nawołujące i zachęcające do wzięcia udziału w proteście. Ustalono organizatora protestu oraz

miejsce zakwaterowania jego uczestników. Monitoringiem objęto również szwedzkojęzyczne

strony internetowe, na podstawie których uzyskano szczegółowe informacje dotyczące lidera

Swedish Defense League, który miał wziąć udział w manifestacji. Zebrane materiały zostały

przekazane do Wydziału Kryminalnego KWP w Kielcach. W związku z przekazanymi informacjami

15

dotyczącymi możliwych zagrożeń przebiegu zjazdu ze strony członków Polskiej Ligi Obrony

podjęto działania operacyjno-rozpoznawcze, jak i prewencyjne zmierzające do rozpoznania oraz

wyeliminowania tych zagrożeń. W ramach tych działań ustalono oraz monitorowano przejazd ze

Szczecina na teren Sielpi osób związanych z Szczecińską Dywizją Polskiej Ligi Obrony. Osoby te

zostały wylegitymowne gdy wjeżdżały na teren woj. świętokrzyskiego. Jednocześnie wyniki

ustaleń oraz wynikające z nich ewentualne zagrożenia dla Zjazdu Muzułmanów uwzględniono w

planach zabezpieczenia prewencyjnego. Na miejscu w Sielpi, w ramach podejmowanych

czynności operacyjno-rozpoznawczych, w dalszym ciągu monitorowano zachowanie osób z PLO.

Sprawdzano także przywiezione przez ww. osoby materiały i transparenty pod kątem

ewentualnych treści niezgodnych z prawem. W czasie trwania Zjazdu nie doszło do naruszeń

prawa ze strony członków PLO.

– Działania podjęte w związku z koncertem muzyki narodowościowej „Orle Gniazdo 2014” w

miejscowości Kępa: uzyskano informacje o rozpoczęciu przygotowań do koncertu, w związku z

podejrzeniem propagowania treści faszystowskich podjęto czynności mające na celu ustalenie

danych osób odpowiedzialnych za organizację koncertu oraz czas i miejsce jego przeprowadzenia.

W celu poszerzenia zakresu posiadanych informacji nawiązano współpracę z KPP Radomsko,

uzyskane informacje przekazano do Wydziału do Zwalczania Aktów Terroru CBŚ KGP. W wyniku

podjętych czynności ustalono organizatorów koncertu, jego lokalizacje oraz datę, liczbę

uczestników, składy zespołów, a dane potwierdzano w policyjnych bazach danych. W związku z

pozyskanym informacjami, Policja objęła opisane wydarzenie szczególnym zainteresowaniem.

Czynności na miejscu polegały na zabezpieczeniu zarówno prewencyjnym, jak i operacyjno -

rozpoznawczym imprezy. W zabezpieczeniu uczestniczyli policjanci Komendy Powiatowej Policji

w Radomsku oraz funkcjonariusze Biura Służby Kryminalnej KGP i Centralnego Biura Śledczego

KGP. Przez cztery dni działań w czynnościach wzięło udział ponad 600 policjantów. Ustalono

organizatora oraz właścicieli działek na terenie, których ma odbyć się festiwal muzyki Orle

Gniazdo, których następnie rozpytano na okoliczność organizowania festiwalu pn. Orle Gniazdo.

W trakcie rozpytania zostali oni pouczeni o konsekwencjach prawnych wynikających z naruszenia

przepisów art. 256 § 1 Kk i 257 Kk. Podczas prowadzonych działań policyjnych w ramach

zabezpieczenia festiwalu Orle Gniazdo w dniach 3 – 6 lipca 2014 r. łącznie wylegitymowano 534

osoby, skontrolowano 338 pojazdów. Nie ujawniono czynów wypełniających znamiona

przestępstw, o których mowa w art. 256 i 257 Kk.

– Działania podjęte w związku z koncertem muzyki narodowościowej Jedność to Siła 2014 w

Ostródzie: festiwal Jedność to Siła odbył się w miejscowości Parolewo k. Ostródy w

województwie warmińsko-mazurskim. Podczas festiwalu Jedność to Siła wystąpiło 14 zespołów

muzycznych, 11 z nich brało udział w festiwalu Orle Gniazdo 2014. W związku z podejrzeniem

propagowania treści faszystowskich, oprócz monitorowania informacji o przedmiotowym

koncercie zamieszczanych w Internecie, współpracowano ściśle z Wydziałem Kryminalnym KWP

w Olsztynie. W wyniku podjętych czynności ustalono organizatorów koncertu, jego lokalizacje

oraz datę, liczbę uczestników, składy zespołów, a pozyskane dane potwierdzano w policyjnych

bazach danych. Zebrane materiały zostały przekazane do Komendy Powiatowej Policji w

Ostródzie. W związku z zabezpieczeniem koncertu realizowano czynności operacyjno -

rozpoznawcze i prewencyjne. Zdarzeń kryminalnych (w tym o podłożu rasistowskim czy

ksenofobicznym) nie odnotowano.

– Działania podjęte w związku z zamieszkami na terenie Andrychowa - ze względu na zagrożenia

konfliktem polsko-romskim w miejscowości Andrychów, objęto monitoringiem treści

zamieszczane w Internecie w związku z zaistniałą sytuacją. Na różnych portalach internetowych

16

ujawniono wpisy naruszające art. 257 Kk. Zabezpieczono materiał dowodowy i ustalono dane

pięciu osób odpowiedzialnych za zamieszczenie przedmiotowych wpisów. Materiały zgodnie z

właściwością przesłano do Wydziału Kryminalnego KWP w Krakowie celem wszczęcia

postępowania przygotowawczego.

Od 1 października 2014 r. również w komendach wojewódzkich/ stołecznej Policji funkcjonują

wyspecjalizowane komórki do walki z cyberprzestępczością. W zakresie ich obowiązków jest między

innymi monitoring zasobów sieci Internet pod kątem ujawniania czynów zabronionych, w tym tzw.

przestępstw z nienawiści i mowy nienawiści.

W dniu 6 lutego 2014r. powołano w Prokuraturze Generalnej Zespół do opracowania

wskazówek metodologicznych dla prokuratorów w zakresie ścigania przestępstw z nienawiści

popełnianych przy wykorzystaniu Internetu oraz analizy możliwości pozakarnych działań prokuratury

w tym zakresie, jak również analizy uregulowań prawnych i orzecznictwa dotyczącego ww.

problematyki. Opracowane w Zespole dokumenty przesłano do innych komórek organizacyjnych

Prokuratury Generalnej celem przedstawienia ewentualnych uwag i propozycji. Prace Zespołu

zostały zakończone we wrześniu 2014 r., zaś ich efektem było opracowanie Wytycznych dla

prokuratorów w sprawach związanych z przestępstwami z nienawiści dokonywanymi z

wykorzystaniem Internetu, które zostały w dniu 27 października 2014r. podpisane przez Prokuratora

Generalnego i przekazane do wszystkich prokuratorów celem ich stosowania. W Wytycznych tych

zawarto m.in. wskazówki dotyczące sposobów zabezpieczania i utrwalania dowodów, możliwości

współpracy z innymi instytucjami i organami państwowymi oraz pozarządowymi , a także w zakresie

czynności pozakarnych podejmowanych przez prokuratorów.

W zakresie tych ostatnich czynności wskazano na możliwości:

– wynikające z treści art. 14 ustawy z dnia 18 lipca 2014 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną,

a dotyczące kierowania do osoby świadczącej usługi elektroniczne urzędowych zawiadomień

wskazujących na bezprawny charakter danych zamieszczonych w Internecie przez tegoż

usługodawcę, o ile wcześniej dane te nie zostały usunięte,

– żądania wszczęcia postępowania cywilnego lub zgłoszenia w nim udziału przez prokuratora w

oparciu o przesłanki określone w art. 7 Kodeksu postępowania cywilnego,

– zgłoszenia przez prokuratora zamiaru udziału w postępowaniach przed sądami administracyjnymi

toczących się w związku ze skargami osób pokrzywdzonych przestępstwami internetowymi,

którym decyzją ostateczną odmówiono ujawnienia danych sprawców tych przestępstw,

– wszczynania procedur prowadzących do delegalizacji partii lub stowarzyszeń określonych w

ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych i ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r.

Prawo o stowarzyszeniach, w przypadkach ustalenia w toku postępowań przygotowawczych, że

treść lub obraz stanowiące przedmiot postępowania zostały umieszczone na stronie partii

politycznej lub stowarzyszenia, bądź na tej stronie znajduje się link umożliwiający otwarcie strony

z tym obrazem lub treścią, a także w sytuacji , gdy w obrazie lub treści umieszczono odwołanie do

symboli lub programu partii, bądź stowarzyszenia.

(d)

Przepisy polskiego prawa zapewniają ochronę przeciwko działalności partii politycznych i

organizacji, które promują dyskryminację rasową.

Jeśli chodzi o partie polityczne to Konstytucja RP stwarza prawne podstawy ich działalności,

17

przyjmując zasadę pluralizmu politycznego, zgodnie z którą obywatele mogą się organizować i

tworzyć partie w zależności od swych celów programowych i poglądów politycznych. Konstytucja

zapewnia wolność tworzenia i działania partii, stanowiąc jednocześnie, że niedopuszczalne jest

tworzenie partii, które miałyby opierać się na niedemokratycznych metodach działania. Na straży

zgodności działania i celów partii z Konstytucją stoi Trybunał Konstytucyjny.

Zakres kompetencji Trybunału Konstytucyjnego określa art. 188 Konstytucji. Skupiają się one

przede wszystkim na hierarchicznej kontroli norm, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony

gwarancji praw człowieka. Wszczęcie postępowania przed Trybunałem może nastąpić, zgodnie z

art.31 ust.1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, wyłącznie w trybie skargowym. Przedmiotem

wniosku może być m.in. ocena zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych (art.

188 pkt 4 Konstytucji). Szeroki krąg podmiotów uprawnionych do zainicjowania postępowania

określają przepisy art. 191 i 192 Konstytucji, wśród których są:

– Prezydent Rzeczypospolitej,

– Marszałek Sejmu lub Senatu,

– Prezes Rady Ministrów,

– 50 posłów lub 30 senatorów,

– Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego lub Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,

– Prokurator Generalny,

– Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

– Rzecznik Praw Obywatelskich.

Przedmiotem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest ustalenie, czy cele lub

działalność partii politycznej są zgodne z Konstytucją, ze wszystkimi jej zasadami. Trybunał w

szczególności bada zgodność z art. 11 ust. 1, który stanowi, jak już wyżej wspomniano, że za partię

polityczną może być uznana tylko organizacja zrzeszająca "na zasadach dobrowolności i równości

obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa"

oraz z art. 13, zakazującym istnienia partii "odwołujących się w swoich programach do totalitarnych

metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu", a także takich, których "program lub

działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu

zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub

członkostwa".

Ewidencję partii politycznych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie. Jeśli przed wpisem do

ewidencji Sąd ten nabierze wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad danej partii

tak, jak określono je w statucie, ma on obowiązek wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o

zbadanie tej zgodności. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o sprzeczności celów partii politycznej

z Konstytucją powoduje odmowę wpisu partii do ewidencji (podobnie, gdy partia wprowadzi do

swego statutu zmiany, naruszając zasady demokracji wewnątrzpartyjnej). Orzeczenie Trybunału

Konstytucyjnego o sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności już istniejącej partii politycznej

powoduje wykreślenie partii z ewidencji i poddanie partii postępowaniu likwidacyjnemu.

Zgodnie z ustawą - Prawo o stowarzyszeniach sąd, na wniosek prokuratora lub organu

nadzorującego stowarzyszenie, może je rozwiązać, jeżeli działalność tej organizacji wykazuje rażące

lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia

działalności zgodnej z prawem lub statutem. Mechanizm ten jest przy tym niezależny od ewentualnie

toczącego się postępowania karnego w danej sprawie.

18

W tym kontekście wskazać należy również na ustawę z dnia 28 października 2002 r.

o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, która przewiduje

możliwość orzeczenia wobec pewnych organizacji (np. firm, stowarzyszeń czy partii politycznych)

zakaz korzystania z różnych form wsparcia finansowego ze środków publicznych lub pomocy

organizacji międzynarodowych, których Polska jest członkiem.

Uznając konieczność ujednolicenia praktyki w zakresie sposobu prowadzenia postępowań

karnych o przestępstwa popełniane na szkodę grupy osób albo poszczególnej osoby z powodu jej

przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej albo ze względu na jej

bezwyznaniowość, niezależnie od kwalifikacji prawnej czynu zabronionego oraz z uwagi na potrzebę

wyeliminowania występujących w ich toku nieprawidłowości , Prokurator Generalny na podstawie

art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 roku o prokuraturze wydał Wytyczne z dnia 26 lutego

2014 r. sygn. PG VII G 021/54/13 w zakresie prowadzenia postępowań o przestępstwa z nienawiści.

W Wytycznych zawarto również punkt odnoszący się do postępowań innych niż karne oraz do

kwestii organizacyjnych. W części tej znalazły się zalecenia, że jeżeli ustalenia poczynione w toku

postępowań przygotowawczych o przestępstwa z nienawiści wskazują na konieczność podjęcia

środków z zakresu prawa administracyjnego, cywilnego bądź skierowania zawiadomienia do organu

nadzorującego, sporządza się, stosownie do odrębnych uregulowań prawnych, odpowiednie wnioski

lub innego rodzaju pisma procesowe. Prawidłowość podejmowania tego rodzaju działań badana jest

przez prokuratury nadrzędne, które w razie potrzeby udzielają konsultacji ułatwiających podjęcie

decyzji o skierowaniu odpowiednich pism oraz udzielają pomocy w ich opracowaniu.

Powyższy zapis obliguje więc prokuratorów, w razie zgromadzenia dowodów w ramach

postępowania karnego, do podejmowania odpowiednich działań pozakarnych, w tym m.in.

występowanie z wnioskami o delegalizację organizacji, których działalność narusza art. 13 Konstytucji

RP.

Należy wspomnieć, że Prokurator Okręgowy w Białymstoku w dniu 11 czerwca 2014 r.

skierował do Sądu Rejonowego w Białymstoku XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru

Sądowego wniosek o rozwiązanie na podstawie art. 8 ust. 5 pkt 2 w zw. z art. 28, art. 29 ust. 1 pkt 2

i 3 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach Stowarzyszenia Kibiców Jagielloni

Białystok „Dzieci Białegostoku", z uwagi na rażące i uporczywe naruszanie prawa, postanowień

statutu przez członków stowarzyszenia oraz brak warunków do przywrócenia działalności zgodnej z

prawem. Sąd Rejonowy w Białymstoku XII Wydział Gospodarczy postanowieniem z dnia 17

października 2014 r. oddalił przedmiotowy wniosek. Postanowienie to jest prawomocne. W

uzasadnieniu Sąd wskazał m.in., że część orzeczeń sądowych, na które powoływał się wnioskodawca,

nie jest prawomocna, zaś część postępowań sądowych jest w toku, a także, iż część orzeczeń

skazujących osoby za popełnione wykroczenia bądź przestępstwa dotyczy osób, które przestały już

być członkami stowarzyszenia oraz że wnioskodawca nie wykazał i nie udowodnił adekwatnego

związku przyczynowego miedzy istnieniem i funkcjonowaniem Stowarzyszenia, a popełnieniem

określonych czynów karalnych przez określone osoby fizyczne będące członkami Stowarzyszenia.

Choć wniosek o rozwiązanie stowarzyszenia został oddalony, już samo prowadzenie sprawy w tym

zakresie i skierowanie wspomnianego wniosku miało pozytywne aspekty, gdyż zbiegło się lub wręcz

spowodowało szereg zmian kadrowych we władzach stowarzyszenia. Ponadto znaczna grupa osób

została usunięta z rejestru członków stowarzyszenia, a na imprezach z udziałem piłkarzy Jagiellonii

Białystok nie odnotowano w ostatnim okresie zdarzeń mających charakter burd. Prokurator

Okręgowy w Białymstoku wskazał, że sytuacja będzie nadal monitorowana przez prokuraturę i po

uprawomocnieniu się wyroków, które zapadły w odniesieniu do członków stowarzyszenia i

zakończeniu postępowań sądowych , które jeszcze nie zostały zakończone i prokuratorskich podjęta

19

zostanie decyzja , czy i w jakim zakresie nie należy skorzystać z uregulowań zawartych w art. 28

ustawy Prawo o stowarzyszeniach, gdyż oddalenie wniosku o rozwiązanie stowarzyszenia nie tworzy

stanu powagi rzeczy osądzonej i w każdym czasie, powołując się na nowe ustalenia, można ponownie

wdrożyć procedurę w tym zakresie.

Ponadto, w poszczególnych prokuraturach realizowano w 2014 r. szereg innych działań

pozakarnych mających na celu realizację zaleceń Komitetu ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej.

Należały do nich szkolenia dla prokuratorów i dla funkcjonariuszy Policji dotyczące zagadnień

zwalczania przestępstw z nienawiści i prowadzenia postępowań w tych sprawach, wspólne narady

prokuratorów i kierownictwa jednostek Policji, kierowanie wytycznych do jednostek Policji w zakresie

prowadzenia postępowań w sprawach o przestępstwa z nienawiści, wspólne inicjatywy i współpraca

z innymi instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi w obszarze przeciwdziałania

przestępstwom z nienawiści, pozyskiwanie od innych instytucji, w tym samorządowych, informacji na

temat przejawów nietolerancji na danym terenie.

13. Komitet odnotowuje szereg postępów osiągniętych w ramach programu na rzecz społeczności

romskiej w Polsce w latach 2004 – 2013. Jednakże sytuacja Romów jest w dalszym ciągu

niepokojąca. Świadczy o tym wysoki odsetek osób przedwcześnie kończących naukę, duża liczba

dzieci romskich w szkołach specjalnych, złe warunki życia, w tym także de facto segregacja w

zakresie mieszkalnictwa, zagrożenia eksmisją oraz niewielka liczba Romów wchodzących na rynek

pracy. Komitet jest ponadto zaniepokojony utrzymującymi się negatywnymi stereotypami oraz

dyskryminacją w stosunku do tej społeczności (art. 2 – 7).

W związku ze swoim zaleceniem ogólnym nr 27 (2000) w sprawie dyskryminacji wobec Romów,

Komitet zaleca Państwu Stronie zintensyfikowanie działań specjalnych mających na celu

promowanie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych społeczności romskiej, przy

jednoczesnym zapewnieniu, że wszystkie programy dotyczące tej społeczności są tworzone,

wdrażane, monitorowane i oceniane przy pełnym uczestnictwie organizacji reprezentujących

społeczność romską. W związku z powyższym Państwo Strona powinno przyspieszyć przyjęcie

nowego programu na rzecz społeczności romskiej w latach 2014 – 2020, co będzie miało na celu

zapewnienie wdrożenia konkretnych środków na rzecz poprawy warunków życia Romów, w

tym dostępu do powszechnej edukacji oraz szkolnictwa wyższego, odpowiednich warunków

mieszkaniowych, dostępu do służby zdrowia oraz do rynku pracy. Ponadto niezbędne jest

podjęcie dalszych działań mających na celu przeciwdziałanie najważniejszym przyczynom

ubóstwa i marginalizacji społeczności romskiej, w tym wszelkiego rodzaju dyskryminacji, a

także promowania praw kobiet romskich, które są często ofiarami podwójnej dyskryminacji.

Powyższe środki uwzględniają ogólne zalecenie nr 25 (2000) w sprawie dyskryminacji na tle

rasowym związanej z płcią.

Państwo polskie nieprzerwanie od 2001 r. prowadzi stabilnie finansowane działania

pomocowe na rzecz Romów. Mają one charakter zarówno prawny, dostosowujący przepisy do

kolejno zdiagnozowanych potrzeb społeczności romskiej (np. wpisanie zawodu asystenta edukacji

romskiej na listę zawodów, zwiększenie finansowania edukacji uczniów wywodzących się z

mniejszości narodowych i etnicznych itd.), instytucjonalny (np. powołanie sieci pełnomocników

wojewodów ds. mniejszości narodowych i etnicznych, Zespołu ds. Romskich Komisji Wspólnej Rządu i

Mniejszości Narodowych i Etnicznych itd.) oraz roboczy (bieżące konsultacje wniosków aplikacyjnych,

realizacji projektów itd.).

20

Wszelkie planowane działania systemowe od początku konsultowane są z przedstawicielami

tej społeczności, zarówno na poziomie centralnym (Zespół ds. Romskich Komisji Wspólnej Rządu oraz

Mniejszości Narodowych i Etnicznych), jak i na poziomie regionalnym (poprzez system roboczej

współpracy pełnomocników wojewodów ds. mniejszości narodowych i etnicznych z regionalnymi

organizacjami pozarządowymi, w tym romskimi).

Edukacja pozostaje działaniem priorytetowym. Jednak istotnym warunkiem poprawy

poziomu wyksztalcenia tej grupy jest zmiana postrzegania edukacji w tej społeczności: nie jako

narzędzia asymilacji, ale perspektywicznego instrumentu poprawy sytuacji ekonomicznej.

Potencjalne bariery w dostępie do edukacji zostały zniwelowane przez systemy stypendialne na

wszystkich poziomach nauczania (z wyższym włącznie), finansowanie edukacji przedszkolnej,

finansowanie tzw. wyprawek szkolnych dla uczniów romskich (podręczników i przyborów szkolnych).

Uczniowie romscy są objęci systemem wsparcia, jakiego nie otrzymuje żadna inna grupa uczniów.

Istotną przeszkodą w kontynuowaniu nauki na poziomie ponadpodstawowym jest zjawisko

wczesnego zakładania rodziny, co w tej społeczności oznacza zakończenie procesu nauki. Należy

podkreślić, że problemem nie jest brak możliwości kontynowania nauki przez np. młode matki czy

ojców, ale wzór kultury nakazujący zajęcie się rodziną.

Problem nadreprezentacji uczniów romskich w szkołach specjalnych pozostaje jednym z

najważniejszych wyzwań, wymagających również zmiany świadomości w tej społeczności oraz

uwrażliwienia pracowników organów diagnostycznych na specyficzne problemy uczniów romskich.

W latach 2012 i 2013, we współpracy z właściwymi podmiotami: Ministerstwem Edukacji Narodowej,

Ośrodkiem Rozwoju Edukacji (agenda MEN, zajmująca się doskonaleniem nauczycieli) oraz

kuratorami oświaty, przeprowadzono szereg szkoleń, dotyczących zarówno wymiaru kulturowego i

specyficznych potrzeb uczniów romskich, jak i profesjonalnych metod diagnostycznych,

uwzględniających dwukulturowość i dwujęzyczność uczniów romskich. Pokłosiem tych działań jest

m.in. przygotowany w 2013 r. podręcznik diagnostyczny, przekazany do wszystkich poradni

psychologiczno-pedagogicznych w Polsce. Należy podkreślić, że zgodnie z obowiązującym prawem

jedynie rodzice/opiekunowie prawni mogą zadecydować (mimo posiadanego orzeczenia poradni

psychologiczno-pedagogicznej) o umieszczeniu dzieci w placówce specjalnej. Co więcej, uczniowie z

orzeczeniami o lekkim upośledzeniu mogą pobierać naukę w szkole masowej, a szkoła zobowiązana

jest uwzględnić zalecenia poradni psychologiczno-pedagogicznej w programie nauczania

konkretnego ucznia.

Ponadto, podjęte zostały działania dotyczące likwidacji tzw. klas romskich oraz działania

doraźne na rzecz upowszechniania wiedzy na temat diagnozy dzieci romskich i udzielania im

adekwatnego do potrzeb wsparcia edukacyjnego.

Wobec mniejszości romskiej w Polsce nie odnotowano ani eksmisji, ani segregacji w zakresie

mieszkalnictwa. Problem mieszkaniowy to przede wszystkim „przegęszczenie mieszkań” - z uwagi na

szybkie zakładanie rodziny przez kolejne generacje, niemożność zakupu mieszkań z uwagi na brak

pracy powodujący np. niezdolność kredytową. Podczas realizacji działań w zakresie mieszkalnictwa

od początku ich realizacji prewencyjnie podkreśla się negatywne skutki tzw. gettoizacji.

Zatrudnienie należy do największych problemów tej społeczności i jest pochodną braku

edukacji, kwalifikacji zawodowych i doświadczenia zawodowego. Wyniki Narodowego Spisu

Powszechnego z 2011 r. dotyczące aktywności ekonomicznej tej grupy są następujące: zaledwie

13,3% osób powyżej 15. roku życia w tej społeczności pracuje, bezrobotnych (zarejestrowanych w

urzędach pracy) jest 15,54%, pozostała część (71,16%) to osoby bierne zawodowo lub o nieustalonym

statusie. Nieobecność na rynku pracy jest pochodną poziomu wykształcenia: 82% tej społeczności to

21

osoby o wykształceniu podstawowym (z czego połowa - nieukończonym).

Dla wzmocnienia potencjału zawodowego tej grupy w latach 2007 - 2013 wykorzystano

środki Europejskiego Funduszu Społecznego. W wyniku przeprowadzonych w latach 2008 - 2013

konkursów dofinansowano 117 projektów na łączną kwotę ok. 93 500 000 zł. (ok. 22 389 311 EUR).

Znacząca większość realizowanych projektów koncentrowała się na działaniach prozatrudnieniowych.

Realizowane były m.in.: staże i szkolenia zawodowe, indywidualne doradztwo zawodowe, a także

inne działania mające na celu wzmocnienie potencjału zawodowego członków społeczności romskiej i

umożliwienie im wejścia/powrotu na rynek pracy. W ramach projektów wsparciem objęto 14 881

beneficjentów, w tym 8 153 Romów.

Finansowanie działań na rzecz Romów w latach 2011 - 2013 przedstawia poniższa tabela:

Program

romski

(MAiC)

Dodatkowe

środki na

edukację

(MEN)

Systemy

stypendial

ne (MAiC)

Wyprawka

szkolna

(MEN)

Kultura (MAiC) Łącznie

2011 10 000 000 16 692 000 360 000 700 000 895 424

2012 10 000 000 17 511 000 470 000 700 000 1 507 540

2013 10 000 000 17 988 000 440 000 700 000 1 040 106

łącznie

PLN

30 000 000 52 191 000 1 270 000 2 100 000 3 443 070 89 004 070

łącznie

EUR

7, 5 MLN 13 MLN 0,3 MLN 0,5 MLN 0,86 MLN 22,16 MLN

Finansowanie poszczególnych obszarów wsparcia w ramach Programu na rzecz społeczności romskiej

(lata 2011-2013) przedstawia poniższa tabela:

2011 2012 2013 łącznie PLN

łącznie EUR

edukacja 5 770 623 5 773 021 5 222 091 16 765 735

4,2 mln

praca 192 851 208 209 219 660 620 720 0, 15 mln

zdrowie 261 200 266 435 315 370 843 005 0,2 mln

mieszkalnictwo 2 473 178 2 384 369 2 893 260 7 750 807 1,9 mln

bezpieczeństwo 30 000 11 000 0 41 000 0,01 mln

Romowie a społeczeństwo

obywatelskie 285 344 376 990 522 430 1 184 764

1,2 mln

wiedza o Romach 240 460 219 810 227 650 687 920 0, 17 mln

kultura 746 344 760 166 599 539 2 106 049 0,52 mln

22

Jakkolwiek Romowie pozostają grupą najmniej lubianą, to jednak wyraźna jest zmiana

sposobu ich postrzegania przez społeczeństwo większościowe: sympatia do Romów wzrosła do

poziomu 20% deklaracji respondentów w 2014 r. (z poziomu 6% respondentów w 1994 r, od którego

systematycznie rozpoczęto coroczne badania), zaś poziom niechęci zmniejszył się z 75% negatywnych

deklaracji w 1994 r. do 55% w 2014 r.

Doświadczenia płynące z realizacji działań pomocowych pozwoliły przemodelować częściowo

kolejny program na rzecz tej społeczności, przewidziany do realizacji na lata 2014 - 2020. Jedną ze

zmian jest położenie większego nacisku na wsparcie kobiet romskich, zarówno jako osób poddanych

podwójnej dyskryminacji, jak i będących wyraźnie bardziej aktywną częścią społeczności romskiej.

Program integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014-2020 został przyjęty przez Radę

Ministrów w dniu 7 października 2014 r. Niemniej, z uwagi na późny okres przyjęcia nowego

programu, minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych

w roku 2014 zagwarantował w swoim budżecie środki w wysokości 5 mln zł. (ok. 1 197 289 EUR), co

umożliwiło kontynuację działań w obszarach edukacji i mieszkalnictwa (gdyż działania z zakresu

aktywizacji zawodowej będą realizowane do połowy 2015 r. w ramach ww. projektów finansowanych

z Europejskiego Programu Społecznego). Nowy program przewiduje kontynuację wsparcia romskiej

mniejszości etnicznej do 2020 r. w wysokości 86 200 000 mln zł. (ok. 20 641 268 EUR).

Dotychczasowe działania realizowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej na rzecz

społeczności romskiej (łącznie z zapewnieniem środków finansowych) będą kontynuowane w ramach

realizacji zadań z zakresu edukacji zaplanowanych w rządowym Programie integracji społeczności

romskiej w Polsce na lata 2014-2020.

Celem szczegółowym w dziedzinie edukacji w programie rządowym planowanym na lata 2014

- 2020 jest zwiększenie uczestnictwa w edukacji uczniów oraz studentów pochodzenia romskiego.

Przewiduje się osiągnięcie tego celu poprzez:

• wspieranie i promowanie edukacji wczesnoszkolnej dzieci romskich,

• organizowanie dodatkowych zajęć wyrównawczych z języka polskiego w przedszkolach i

szkołach, szczególnie na wczesnym etapie edukacji (z racji słabej znajomości języka polskiego

obserwowanej u części dzieci romskich wychowujących się środowisku dwujęzycznym

i dwukulturowym),

• pomoc w wyposażeniu uczniów romskich w tzw. wyprawki szkolne,

• egzekwowanie realizacji przez uczniów romskich obowiązku szkolnego,

• promowanie wysokiej frekwencji m.in. poprzez nagradzanie uczniów o najwyższej frekwencji

dofinansowaniem udziału w zorganizowanym wypoczynku letnim,

• wsparcie działań skierowanych na kształcenie i rozwój indywidualnych uzdolnień i

umiejętności dziecka romskiego,

• podejmowanie działań zmierzających do zmniejszenia udziału uczniów romskich w szkołach

specjalnych (poprzez współpracę z rodzicami, nauczycielami i asystentami edukacji romskiej

oraz poradniami psychologiczno-pedagogicznymi),

• kontynuację wdrażania programów stypendialnych dla uczniów i studentów romskich,

• objęcie systemowym wsparciem asystentów edukacji romskiej oraz nauczycieli

wspomagających edukację uczniów romskich,

• wspieranie edukacji dorosłych Romów – kształcenie ustawiczne,

23

• nacisk na prowadzenie działań integracyjnych (odchodzenie od działań mających na celu

prowadzenie zajęć wyłącznie dla uczniów romskich),

• wsparcie infrastrukturalne i remontowe lokali pełniących funkcję świetlic środowiskowych

lub siedzib romskich organizacji pozarządowych,

• edukację kulturalną, historyczną i obywatelską oraz

• promowanie interaktywnych i innowacyjnych form kształcenia.

Odnośnie do kwestii zatrudnienia, w pierwszej połowie 2014 r. realizowane były projekty w

ramach Poddziałania 1.3.1 Projekty na rzecz społeczności romskiej PO KL. Od początku roku do końca

czerwca, 879 osób pochodzenia romskiego zostało objętych pomocą w ramach licznych projektów.

Najwięcej projektów zrealizowano w zakresie przeciwdziałania bezrobociu, w formie

poradnictwa i doradztwa zawodowego uzupełnionego o szkolenia zawodowe oraz staże

i praktyki. W I połowie 2014 r., dofinansowanie uzyskały również projekty związane z pośrednictwem

pracy, wzrostem aktywizacji zawodowej oraz wsparciem rynku pracy.

Inną grupę działań stanowią projekty mające na celu podniesienie wiedzy o społeczności

romskiej, realizowane w formie reportaży, cyklicznych emisji audycji, konkursów wiedzy, czy też

publikacji. Działania edukacyjne kierowane są również w stronę samej społeczności (wsparcie nauki

czytania i pisania, kursy językowe, zajęcia informatyczne).

W ramach Poddziałania 1.3.1 realizowane są również 4 projekty z zakresu ochrony zdrowia.

Ich realizacja polega głównie na organizowaniu „białych dni” (cyklicznych akcji profilaktyki i

poradnictwa zdrowotnego), spotkań i warsztatów dotyczących zagrożeń płynących z uzależnień,

niezdrowego trybu życia czy też niewłaściwego sposobu odżywiania. W ramach działań, przewidziano

również pomoc oferowaną społeczności romskiej przez pielęgniarki środowiskowe i asystentów

medycznych.

W 2014 r. realizowano też projekty w obszarze edukacji międzykulturowej

i antydyskryminacyjnej, skierowane do instytucji publicznych. Organizowane są warsztaty dla

jednostek samorządu terytorialnego prezentujące dobre praktyki w pracy z Romami oraz

podejmujące kwestie zmian utartych postaw społecznych, jak też szkolenia podnoszące świadomość i

standardy usług w instytucjach działających na rzecz Romów. Działania dofinansowane w ramach PO

KL odnoszą się również do zwiększania integracji społecznej Romów poprzez umożliwianie dostępu

do porad prawnych, rzecznictwa obywatelskiego czy też organizację warsztatów kompetencji

społecznych.

Warto również zaznaczyć, że w przyszłej perspektywie finansowej 2014 - 2020, planuje się,

w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, działania skierowane do społeczności

romskiej mające na celu redukcję ubóstwa i wykluczenia społecznego, poprawę wykształcenia i

zatrudnienia, a także działania na rzecz likwidacji barier utrudniających zatrudnienie i integrację

społeczną Romów.

Przygotowywane przez MPiPS przepisy prawa i wypracowywane rozwiązania służące

świadczeniu pomocy osobom bezrobotnym i poszukującym pracy przez publiczne służby zatrudnienia

tworzone są zgodnie z zasadami równego traktowania wszystkich uprawnionych do korzystania z tej

pomocy. Dostęp do usług i instrumentów rynku pracy wspierających wejście lub powrót na rynek

pracy osób bezrobotnych i poszukujących pracy jest równy dla wszystkich, zaś osoby znajdujące się

w szczególnej sytuacji na rynku pracy są obejmowane dodatkową pomocą ze strony państwa poprzez

możliwość udziału w dodatkowych, przygotowywanych specjalnie dla nich działaniach.

24

W tym zakresie przepisy ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia

i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2013 r. poz. 674, z późn. zm.) od początku swojego obowiązywania

(ustawa weszła w życie w dniu 1 czerwca 2004 r.) odnoszą się do równego traktowania obywateli

uprawnionych do otrzymywania pomocy bez względu m.in. na ich płeć, rasę, religię, narodowość,

pochodzenie etniczne, wyznanie. Publiczne służby zatrudnienia (PSZ), których koordynatorem jest

minister właściwy do spraw pracy, nie wyróżniają spośród swoich klientów osób o romskiej czy innej

przynależności etnicznej. Działania PSZ skierowane są bowiem na określenie problemu związanego

z zatrudnieniem osoby i znalezienie rozwiązania, tak aby oferowana pomoc była najlepiej

dostosowana do potrzeb tej osoby. Służą temu znowelizowane przepisy ustawy o promocji

zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, które weszły w życie w dniu 27 maja 2014 r., a które

wprowadziły w tym zakresie kilka rozwiązań, które pozwolą na bardziej zindywidualizowane

podejście służb zatrudnienia do świadczenia pomocy osobom zarejestrowanym.

Każda osoba zgłaszająca się do powiatowego urzędu pracy otrzymuje swojego doradcę

klienta, czyli pracownika urzędu, który pełni dla niej rolę opiekuna pomagającego i ułatwiającego

załatwienie wszystkich spraw w urzędzie. Pierwszym zadaniem doradcy klienta jest ustalenie takiej

osobie profilu pomocy, który pozwoli ocenić możliwości oraz ograniczenia osoby i na tej podstawie

określić jakiego rodzaju pomoc jest jej niezbędna. Następnie, w oparciu o te ustalenia, doradca

klienta wspólnie z osobą zarejestrowaną przygotowuje dla niej indywidualny plan działania (IPD),

który pozwoli nakreślić ścieżkę postępowania, aby doprowadzić do uzyskania zatrudnienia przez

osobę bezrobotną. Realizacja IPD odbywa się przy wykorzystaniu usług i instrumentów rynku pracy

określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,

w tym przeznaczonych dla osób w szczególnie trudnej sytuacji, które z różnych względów nie są

gotowe, aby znaleźć się na rynku pracy. W tej grupie pomoc mogą znaleźć osoby, które nie mają

żadnego przygotowania zawodowego ani motywacji do poszukiwania pracy. Dla nich realizowane

będą m.in. Program Aktywizacja i Integracja oraz programy specjalne, których realizatorami mogą

być inne niż urząd pracy instytucje rynku pracy. Urząd pracy ma bowiem możliwość zlecania realizacji

tego rodzaju pomocy instytucjom zewnętrznym, kontrolując jednocześnie skuteczność prowadzonych

przez nie działań.

Pomoc świadczona w ramach Programu Aktywizacja i Integracja (PAI) oraz programy

specjalne będą odpowiedzią na problemy Romów. Obie formy pomocy stwarzają bowiem możliwości

aktywizacji i integracji społecznej osób, które utraciły możliwość podjęcia pracy z powodu długiego

okresu przebywania na bezrobociu, nie posiadają odpowiednich kwalifikacji, mają niewystarczające

kompetencje, ale także mają trudności w funkcjonowaniu w środowisku pracy. Szczególnie PAI jest

kierowany do osób, które będąc od wielu lat bezrobotne, narażone są na wykluczenie społeczne,

zagrożone różnego rodzaju uzależnieniami i patologiami. Celem PAI jest ukształtowanie aktywnej

postawy w życiu społecznym i zawodowym tych osób, przez udział w m.in. grupowym poradnictwie

specjalistycznym, warsztatach z trenerami i grupach wsparcia, a także praktyczne aktywizowanie tych

osób w ramach prac społecznie użytecznych. Warto dodać, że zadaniem obu programów jest

wspieranie osób w powrocie lub wejściu na rynek pracy.

Należy podkreślić, że korzystanie z pomocy świadczonej przez PSZ jest dobrowolne. Każda

osoba, która rejestruje się w powiatowym urzędzie pracy ma zagwarantowany równy dostęp do

pomocy oferowanej przez urząd. Zredukowanie problemu niskiego poziomu zatrudnienia wśród

Romów i Romek nie zależy tylko od efektywnej pomocy ze strony urzędu pracy, czy innych instytucji

oraz pracodawców. Na podstawie badania ewaluacyjnego Programu na rzecz społeczności romskiej

w Polsce, które zostało zrealizowane w ramach projektu Q jakości – poprawa jakości funkcjonowania

Programu Romskiego, jako jeden z powodów niskiego poziomu zatrudnienia wśród Romów wskazano

25

dużą niechęć wśród przedstawicieli tej grupy etnicznej do przyjęcia lub dostosowania swojego

systemu wartości do ogólnie przyjętych norm oraz silne przywiązanie do tradycji. Badania wykazały

dużą niechęć do korzystania z pomocy urzędów i małe zaufanie do skuteczności ich działań. Brak

pozytywnych skutków działań podejmowanych na rzecz klientów urzędów (nie tylko narodowości

romskiej) wynika nie tylko z indywidualnej postawy poszczególnych osób, ale także z braku chęci do

współpracy w osiągnięciu celu, którym jest zatrudnienie. Pozostaje mieć nadzieję, że systematyczne

przekazywanie informacji o możliwości uzyskania pomocy ze strony urzędu pracy, propagowanie tego

rodzaju pomocy przez instytucje pomocy społecznej, środowiska lokalne, budzenie świadomości

wśród obywateli sprawi, że Romowie otworzą się na oferowaną pomoc i będą chcieli z niej w pełni

skorzystać.

Warto wspomnieć również o opracowaniu raportu pt. Zatrudnienie w Polsce

imigrantów/mniejszości etnicznych 2011-2013 oraz wpływ zjawisk emigracyjnych i imigracyjnych na

rynek pracy. Jest to działanie realizowane w ramach projektu systemowego pn. Analiza procesów

zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej

polityki gospodarczej.

Treść raportu poświęconego zjawisku imigracji, reemigracji oraz mniejszości etnicznych

koncentruje się między innymi na następujących kwestiach:

1) analizie sytuacji członków mniejszości etnicznych i imigrantów na polskim rynku pracy pod

względem dostępu do rynku pracy, usług świadczonych przez publiczne służby zatrudnienia, systemu

edukacji, opieki społecznej i zdrowotnej, warunków mieszkaniowych i dostępu do usług finansowych

związanych z uwzględnieniem sytuacji prawnej, społeczno-ekonomicznej;

2) przeglądzie i analizie polityk rynku pracy w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej, pod kątem

istniejących programów rozwoju zawodowego, aktywizacji społeczno-ekonomicznej i innych typów

przedsięwzięć, których celem jest integracja społeczna członków mniejszości etnicznych, imigrantów i

reemigrantów;

3) opracowaniu modelowego programu/programów aktywizacji i integracji mniejszości etnicznych,

reemigrantów i imigrantów z uwzględnieniem zwiększającego się zapotrzebowania gospodarki na

pracę cudzoziemców, procesu starzenia się polskiego społeczeństwa, skali i struktury emigracji

Polaków, a także uwzględniającego treść dokumentu Polityka migracyjna Polski – stan obecny

i postulowane działania oraz rozwiązań europejskich w tym zakresie oraz jego/ich konsultacje wśród

zainteresowanych grup społecznych.

Zasadniczym celem Raportu jest merytoryczne wsparcie PSZ w ich działaniach na rzecz

aktywizacji zawodowej mniejszości etnicznych, reemigrantów i imigrantów. Pośrednio, realizacja

zadania przyczyni się do zwiększenia potencjału zawodowego oraz aktywności i samodzielności na

rynku pracy grup defaworyzowanych. Spowoduje to ograniczenie skali korzystania przez nich ze

wsparcia pomocy społecznej.

Ponadto, w ramach projektu przewidziano realizację następujących działań:

1) tłumaczenie raportu na język angielski i jego publikację;

2) organizację konferencji upowszechniającej raport oraz zakup materiałów promocyjnych.

W dniu 21 listopada 2014 r. odbyła się konferencja promująca konkluzje badań zawartych w

raporcie. Jej celem była popularyzacja wyników badania, upowszechnienie wiedzy o proponowanych

działaniach i zachęcenie uczestników do ich wykorzystywania lub wdrożenia we własnym środowisku.

Konferencja dawała też możliwość wymiany doświadczeń w zakresie rozwiązań stosowanych za

26

granicą, a także prezentacji opinii dotyczących proponowanych działań w zakresie poprawy sytuacji

mniejszości etnicznych, reemigrantów i imigrantów na polskim rynku pracy.

Obowiązujące przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych stanowią, że polski system ubezpieczeń społecznych stoi na gruncie równego

traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na narodowość, obywatelstwo i miejsce

zamieszkania. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności:

1) warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych,

2) obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne,

3) obliczania wysokości świadczeń,

4) okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.

Polski ustawodawca w art. 2a ust. 3 przywołanej wyżej ustawy wprowadził kontrolę sądową

nad przestrzeganiem przez organy rentowe zasady równego traktowania. Każdy ubezpieczony, który

uważa, że nie zastosowano wobec niego zasady równego traktowania, ma prawo dochodzić roszczeń

z tytułu ubezpieczenia społecznego przed sądem powszechnym.

Do objęcia danej osoby systemem ubezpieczeń społecznych wystarczające jest spełnienie

kryterium, jakim jest podjęcie działalności zarobkowej w formach prawnych określonych w ustawie

o systemie ubezpieczeń społecznych.

Działania istotne z punktu widzenia realizacji w praktyce zasady równego traktowania wobec

Romów wpisane są również do Krajowego Programu Działań na rzecz Równego Traktowania na lata

2013-2016, koordynowanego przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania.

Warto podkreślić, że wiele z działań przewidzianych w Programie ma charakter horyzontalny i

dotyczy wszystkich grup potencjalnie narażonych na dyskryminację. Przykładami mogą być działania

na rzecz usprawnienia polityki antydyskryminacyjnej (Obszar: Polityka antydyskryminacyjna),

propagowanie i upowszechnianie treści dotyczących równego traktowania w programach szkolnych,

materiałach edukacyjnych i dydaktycznych (Obszar: Równe traktowanie w systemie edukacji), czy też

zmiana stereotypowego i dyskryminującego wizerunku osób należących do grup narażonych na

dyskryminację w przekazie medialnym (Obszar: Równe traktowanie w dostępie do dóbr i usług).

Działania na rzecz równego traktowania bez względu na narodowość i pochodzenie etniczne

(w tym przynależność do mniejszości romskiej), zapisane w Krajowym Programie Działań na rzecz

Równego Traktowania na lata 2013 - 2016, to m.in.:

– Obszar: Równe traktowanie na rynku pracy i w systemie zabezpieczenia społecznego:

Wspieranie grup narażonych na dyskryminację (m.in. Romów) na rynku pracy poprzez

intensyfikację edukacji dorosłych Romów w celu zwiększenia ich szans na rynku pracy, a także

poprzez wykorzystanie dobrych praktyk dla prowadzenia polityki sprzyjającej zarządzaniu

różnorodnością na rynku pracy.

– Obszar: Przeciwdziałanie przemocy:

Podniesienie poziomu wiedzy na temat zjawiska przemocy wobec osób o innym niż polskie

pochodzeniu etnicznym lub narodowym poprzez prowadzenie monitoringu przestępstw z nienawiści

popełnianych z powodu przynależności narodowej i etnicznej oraz analizę uzyskanych informacji w

celu opracowania charakterystyki zjawiska, a także prezentacja wyników dobrych praktyk związanych

z przeciwdziałaniem przemocy i przestępstwom z nienawiści.

– Obszar: Równe traktowanie w systemie edukacji:

27

Zmniejszenie barier w kształceniu dzieci należących do mniejszości romskiej m.in. poprzez:

opracowanie i wdrożenie systemu nauczania języka polskiego jako obcego (uwzględniającego

funkcjonowanie międzyszkolnych zespołów glottodydaktyki), analizę realizacji w praktyce regulacji

prawnych związanych z funkcjonowaniem dzieci romskich w systemie edukacji, przygotowywanie

kadry (nauczycieli przedmiotów, nauczycieli wspierających, asystentów kulturowych) do pracy w

klasach wielokulturowych (na poziomie studiów pedagogicznych i w formie kształcenia

ustawicznego), promocję instytucji „asystenta kulturowego”, wzbogacanie i rozwijanie portalu

Scholaris oraz strony internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji o informacje na temat metod pracy i

dobrych praktyk oraz instytucji działających na rzecz wielokulturowości i zajmujących się integracją i

przeciwdziałaniem wykluczeniu, przeprowadzenie ogólnopolskich badań (z uwzględnieniem specyfiki

kulturowej społeczności romskiej) w odniesieniu do zasadności pobierania nauki przez dzieci romskie

w szkołach specjalnych i weryfikacja istniejącego sposobu orzekania o umieszczaniu dzieci romskich

w szkołach specjalnych, zgodnie z wynikami badań.

Powyższe zadania realizowane są przez poszczególne ministerstwa i urzędy centralne zgodnie

z ich kompetencjami.