innhold - cappelen damm undervisning...innhold 9 3 undersøkelser.....135 3.1 klinisk vurdering........

22
7 Innhold Forord .................................................................................................. 5 Grunnleggende biologi og medisin 1 Det syke mennesket – en innføring.............................................. 19 1.1 Klinisk resonnement og førstehjelp .................................................... 20 1.1.1 Sykdomsprosesser .............................................................. 22 1.1.2 Undersøkelser ................................................................... 23 1.1.3 Behandling ...................................................................... 25 1.2 Læreverkets pedagogiske grunnlag..................................................... 33 1.2.1 Disposisjon og pasienthistorier ............................................. 34 1.2.2 Differensiering og motivasjon ............................................... 35 1.2.3 Begrensninger ................................................................... 36 2 Sykdomsprosesser ...................................................................... 39 2.1 Arvelige sykdommer ....................................................................... 42 2.1.1 Mekanismer for arvelige sykdommer...................................... 42 2.1.2 Recessivt arvelige sykdommer ............................................... 44 2.1.3 Dominant arvelige sykdommer ............................................. 45 2.1.4 Kjønnsbundet arvelige sykdommer ........................................ 46 2.1.5 Kromosomforstyrrelser ....................................................... 47 2.1.6 Polygenetisk sykdomsdisposisjon ........................................... 49 2.2 Hypoksi ........................................................................................ 50 2.2.1 Hypoksisk celleskade .......................................................... 50 2.2.2 Hypoksemi....................................................................... 52 2.2.3 Anemi............................................................................. 54 2.2.4 Iskemi ............................................................................. 54

Upload: others

Post on 12-Dec-2020

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

 7

Innhold

Forord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Grunnleggende biologi og medisin

1 Det syke mennesket – en innføring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

1.1 Klinisk resonnement og førstehjelp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201.1.1 Sykdomsprosesser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221.1.2 Undersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231.1.3 Behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

1.2 Læreverkets pedagogiske grunnlag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331.2.1 Disposisjon og pasienthistorier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341.2.2 Differensiering og motivasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351.2.3 Begrensninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2 Sykdomsprosesser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

2.1 Arvelige sykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422.1.1 Mekanismer for arvelige sykdommer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422.1.2 Recessivt arvelige sykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442.1.3 Dominant arvelige sykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452.1.4 Kjønnsbundet arvelige sykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462.1.5 Kromosomforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472.1.6 Polygenetisk sykdomsdisposisjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

2.2 Hypoksi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502.2.1 Hypoksisk celleskade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502.2.2 Hypoksemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522.2.3 Anemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542.2.4 Iskemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 7 08.04.14 16:15

Page 2: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

8 Innhold

2.3 Metabolske forstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572.3.1 Underernæring og avmagring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572.3.2 Overvekt og fedme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582.3.3 Hypoglykemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592.3.4 Aminosyremangel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602.3.5 Mangel på vitaminer og sporelementer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612.3.6 Natriumforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622.3.7 Dehydrering og overhydrering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632.3.8 Kaliumforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642.3.9 Kalsiumforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652.3.10 Magnesium- og fosfatforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652.3.11 Syre-base-forstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

2.4 Forgiftninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702.4.1 Tobakk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702.4.2 Etanol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 732.4.3 Narkotika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 742.4.4 Legemiddelforgiftninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 752.4.5 Andre forgiftninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

2.5 Traumer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 772.5.1 Generelt om traumer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 782.5.2 Mekaniske skader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 792.5.3 Termiske skader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 802.5.4 Strålingsskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 822.5.5 Elektriske skader @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 832.5.6 Skader ved endret omgivelsestrykk @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

2.6 Infeksjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 842.6.1 Generelt om infeksjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 842.6.2 Eksponering, smitte og invasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 852.6.3 Mekanismer for mikrobiologisk celleskade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 872.6.4 Bakterier – oppbygning og egenskaper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 902.6.5 Bakterier – de viktigste artene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 922.6.6 Virus – oppbygning og egenskaper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1042.6.7 Virus – de viktigste artene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1062.6.8 Sopp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1092.6.9 Parasitter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

2.7 Autoimmune sykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1132.7.1 Anafylaktisk immunreaksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1142.7.2 Cytotoksisk autoimmun reaksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1152.7.3 Immunkompleksmediert autoimmun reaksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1162.7.4 Cellulær autoimmun reaksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

2.8 Svulster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1192.8.1 Onkogener og neoplastisk transformasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1212.8.2 Klonal proliferasjon og svulstvekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1222.8.3 Organismens reaksjon på en malign svulst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

2.9 Betennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1252.9.1 Akutt betennelse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1262.9.2 Kronisk betennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

2.10 Smerter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1302.10.1 Smertetyper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1312.10.2 Konsekvenser av smerte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 8 08.04.14 16:15

Page 3: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 9

3 Undersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

3.1 Klinisk vurdering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1383.1.1 Anamnese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1393.1.2 Klinisk undersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

3.2 Medisinske biokjemiske undersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1463.2.1 Analyser i blod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1463.2.2 Andre medisinske biokjemiske analyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

3.3 Mikrobiologiske undersøkelser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1523.3.1 Direkte mikrobiologisk undersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1523.3.2 Indirekte mikrobiologisk undersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

3.4 Bildeundersøkelser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1553.4.1 Røntgenbilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1553.4.2 Computertomografi (CT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1573.4.3 Ultralydundersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1583.4.4 Magnetisk resonanstomografi (MR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1613.4.5 Nukleærmedisinske undersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

3.5 Patologisk-anatomiske undersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1623.5.1 Biopsier og cytologiske prøver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1623.5.2 Obduksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

3.6 Funksjonstester og endoskopiske undersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1643.6.1 Funksjonstester . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1653.6.2 Endoskopiske undersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

3.7 Psykiatrisk vurdering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1673.7.1 Psykiatrisk anamnese og klinisk undersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1673.7.2 Diagnostiske tester . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

3.8 Usikkerhet ved medisinske undersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1683.8.1 Nøyaktighet og presisjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1683.8.2 Sensitivitet og spesifisitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

4 Behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

4.1 Farmakologisk behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1754.1.1 Farmakodynamikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1764.1.2 Farmakokinetikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1814.1.3 Interaksjoner, bivirkninger og forgiftninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1874.1.4 Behandling av væskeforstyrrelser og akutt blødning. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1914.1.5 Behandling av elektrolyttforstyrrelser og syre-base-forstyrrelser . . . 1964.1.6 Behandling av ernæringsforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2004.1.7 Antibiotika og desinfiserende midler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2044.1.8 Betennelsesdempende legemidler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2134.1.9 Cytostatika og stråleterapi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2204.1.10 Analgetika, kvalmestillende midler og anestesipreparater . . . . . . . . . . . 224

4.2 Kirurgisk behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2324.2.1 Den preoperative fasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2324.2.2 Den peroperative fasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2344.2.3 Den postoperative fasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2374.2.4 Radiologisk intervensjonsbehandling og transplantasjon . . . . . . . . . . . . 241

4.3 Psykososial behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2434.3.1 Psykiatrisk behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2444.3.2 Sosial behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 9 08.04.14 16:15

Page 4: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

10 Innhold

4.4 Rehabilitering og palliativ behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2464.4.1 Rehabilitering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2474.4.2 Palliativ behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

4.5 Forebyggende behandling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2504.5.1 Hygiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2514.5.2 Arbeidsmedisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2574.5.3 Livsstilsintervensjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

Sirkulasjons organene

5 Blodsykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

5.1 Sykdommer som rammer de røde blodcellene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2655.1.1 Jernmangelanemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2655.1.2 Anemi ved mangel på folsyre og vitamin B12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2665.1.3 Hemolytisk anemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2685.1.4 Andre former for anemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

5.2 Sykdommer som rammer de hvite blodcellene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2705.2.1 Levkemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2715.2.2 Myelofibrose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2735.2.3 Myelomatose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2735.2.4 Monoklonal gammopati og Waldenströms makroglobulinemi @ . . 2745.2.5 Lymfom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2745.2.6 Histiocytose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

5.3 Sykdommer som rammer blodplatene og koagulasjonssystemet . . . . . . . . . . . . . . 2775.3.1 Trombocytopeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2775.3.2 Trombocytopati @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2795.3.3 Hemofili @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2795.3.4 Ervervede koagulasjonsdefekter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2795.3.5 Disseminert intravaskulær koagulasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

6 Åresykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

6.1 Sykdommer i arterier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2856.1.1 Generelt om aterosklerose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2866.1.2 Aterosklerose i underekstremitetsarteriene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2906.1.3 Abdominalt aortaaneurisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2926.1.4 Aortadisseksjon @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2936.1.5 Raynauds sykdom @. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

6.2 Sykdommer i vener og lymfeårer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2946.2.1 Dyp venetrombose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2946.2.2 Åreknuter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2986.2.3 Lymfødem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

6.3 Betennelser og svulster i åresystemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3006.3.1 Henoch-Schönleins purpura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3016.3.2 Polyarteritis nodosa og Wegeners granulomatose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3016.3.3 Lymfangitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3016.3.4 Benigne åresvulster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3016.3.5 Maligne åresvulster @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 10 08.04.14 16:15

Page 5: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 11

7 Hjertesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

7.1 Iskemiske hjertesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3077.1.1 Angina pectoris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3087.1.2 Hjerteinfarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

7.2 Arytmier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3177.2.1 Ledningsforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3187.2.2 Supraventrikulære arytmier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3197.2.3 Ventrikulære arytmier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3227.2.4 Hjertestans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3237.2.5 Undersøkelse og behandling av pasienter med arytmi . . . . . . . . . . . . . . . . 324

7.3 Klaffesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3307.3.1 Feil ved aortaklaffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3317.3.2 Feil ved mitralklaffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

7.4 Endokarditt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3367.4.1 Bakteriell endokarditt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3377.4.2 Autoimmun endokarditt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

7.5 Medfødte hjertemisdannelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3387.5.1 Ikke-cyanotiske hjertemisdannelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3397.5.2 Cyanotiske hjertemisdannelser @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

7.6 Kardiomyopati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3417.6.1 Hypertrofisk kardiomyopati @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3417.6.2 Andre former for kardiomyopati @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

7.7 Perikardsykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3427.7.1 Hjertetamponade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3427.7.2 Perikarditt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

7.8 Hjertesvikt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3437.8.1 Hjertesvikt – mekanismer og selvforsterkende prosesser . . . . . . . . . . . . . . 3447.8.2 Utredning av hjertesvikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3467.8.3 Hjertesviktbehandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

Respirasjons organene

8 Sykdommer i lungene og luftveiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

8.1 Sykdommer i nesehulen, bihulene og svelget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3558.1.1 Forkjølelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3558.1.2 Bihulebetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3568.1.3 Høysnue . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3578.1.4 Adenoide vegetasjoner @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3588.1.5 Nesepolypper @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3588.1.6 Obstruktiv søvnapné . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3588.1.7 Halsbetennelse – akutt faryngitt og akutt tonsillitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3598.1.8 Neseblødning @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3608.1.9 Skader på ansiktsskjelettet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3608.1.10 Koanalatresi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

8.2 Sykdommer i strupehodet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3618.2.1 Falsk krupp – akutt laryngitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3618.2.2 Akutt epiglottitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3628.2.3 Akutt laryngotrakeobronkitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3638.2.4 Kikhoste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 11 08.04.14 16:15

Page 6: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

12 Innhold

8.2.5 Strupekreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3638.2.6 Stemmebåndsvorter og «sangerknuter» @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3658.2.7 Kronisk laryngitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

8.3 Infeksjonssykdommer i de nedre luftveiene, lungene og plevrahulen . . . . . . . . 3658.3.1 Akutt bronkitt og akutt bronkiolitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3668.3.2 Bakteriell lungebetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3678.3.3 Viral lungebetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3718.3.4 Lungebetennelse som skyldes sopp @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3728.3.5 Kjemisk lungebetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3728.3.6 Plevraempyem @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3738.3.7 Tuberkulose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373

8.4 Obstruktive lungesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3798.4.1 Astma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3798.4.2 Kronisk obstruktiv lungesykdom – kols . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

8.5 Restriktive lungesykdommer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3898.5.1 Sjokklunge hos voksne – ARDS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3908.5.2 Sjokklunge hos nyfødte – RDS @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3918.5.3 Fibroserende alveolitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3918.5.4 Andre interstitielle lungesykdommer @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

8.6 Sykdommer som påvirker lungeperfusjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3918.6.1 Lungeemboli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3928.6.2 Pulmonal hypertensjon og cor pulmonale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394

8.7 Lungesvulster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3968.7.1 Lungekreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3978.7.2 Andre maligne lungesvulster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3988.7.3 Godartede lungesvulster @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399

8.8 Skader på lungen og brystveggen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3998.8.1 Ribbeinsbrudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4008.8.2 Pneumothorax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4018.8.3 Lungekontusjon og hemothorax @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404

8.9 Andre lungesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4048.9.1 Cystisk fibrose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4058.9.2 Diafragmahernie @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4058.9.3 Bronkieektasier @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4058.9.4 Fremmedlegeme i luftveiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4058.9.5 Lungeatelektaser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4068.9.6 Plevravæske . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4078.9.7 Redusert ventilasjon på grunn av sykdom i andre organsystemer @ 4088.9.8 Hyperventilasjonsanfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408

Fordøyelses organene

9 Sykdommer i fordøyelses kanalen, spyttkjertlene, bukspytt kjertelen og galleveiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413

9.1 Sykdommer i bukveggen og peritonealhulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4159.1.1 Peritonitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4169.1.2 Mesenteriell adenitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4209.1.3 Ascites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4209.1.4 Bukskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 12 08.04.14 16:15

Page 7: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 13

9.1.5 Brokk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4239.1.6 Gastroschise og omfalocele @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4259.1.7 Retroperitoneal fibrose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

9.2 Sykdommer i munnhulen og spyttkjertlene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4279.2.1 Tannråte – karies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4279.2.2 Periodontitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4289.2.3 Akutt stomatitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4299.2.4 After og lichen planus @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4309.2.5 Leppe-ganespalte @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4309.2.6 Svulster i munnhulen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4309.2.7 Kusma – akutt parotitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4309.2.8 Spyttstein og bakteriell spyttkjertelinfeksjon @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430

9.3 Sykdommer i spiserøret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4319.3.1 Gastroøsofageal reflukssykdom og øsofagitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4319.3.2 Andre skader og betennelser i spiserøret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4349.3.3 Kreft i spiserøret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4359.3.4 Zenkers divertikkel @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4359.3.5 Motilitetsforstyrrelser i spiserøret @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4359.3.6 Oesophagusspasmer @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4359.3.7 Oesophagusatresi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4369.3.8 Oesophagusvaricer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436

9.4 Sykdommer i magesekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4389.4.1 Magesår – ulcus ventriculi og ulcus duodeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4399.4.2 Akutt gastritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4439.4.3 Kronisk gastritt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4449.4.4 Funksjonell dyspepsi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4449.4.5 Kreft i magesekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4449.4.6 Medfødt pylorusstenose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445

9.5 Sykdommer i galleveiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4469.5.1 Gallesteinssykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4469.5.2 Kreft i galleveiene @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4519.5.3 Gallegangsatresi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

9.6 Sykdommer i bukspyttkjertelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4529.6.1 Akutt pankreatitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4539.6.2 Kronisk pankreatitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4549.6.3 Kreft i bukspyttkjertelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454

9.7 Sykdommer i tynntarmen og tykktarmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4569.7.1 Ileus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4579.7.2 Gastroenteritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4619.7.3 Matforgiftning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4649.7.4 Antibiotikaassosiert diaré . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4649.7.5 Bakteriell overvekst i tynntarmen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4659.7.6 Innvollsmark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4659.7.7 Cøliaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4669.7.8 Annen fødemiddelintoleranse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4689.7.9 Tarmiskemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4709.7.10 Ulcerøs kolitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4709.7.11 Crohns sykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4729.7.12 Blindtarmsbetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4739.7.13 Divertikulitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4759.7.14 Invaginasjon @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 13 08.04.14 16:15

Page 8: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

14 Innhold

9.7.15 Meckels divertikkel @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4779.7.16 Tykktarmskreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4779.7.17 Nevroendokrine svulster @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4809.7.18 Forstoppelse og irritabel tarm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4809.7.19 Enkoprese @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4819.7.20 Hirschsprungs sykdom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4819.7.21 Spedbarnskolikk @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481

9.8 Sykdommer i analkanalen og rundt endetarmsåpningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4839.8.1 Hemoroider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4839.8.2 Analfissur @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4849.8.3 Perianalabscess og analfistel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4849.8.4 Analatresi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4869.8.5 Analinkontinens. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4869.8.6 Anal kløe @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487

10 Leversykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

10.1 Infeksiøse leversykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49310.1.1 Hepatitt A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49410.1.2 Hepatitt B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49510.1.3 Hepatitt C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49710.1.4 Andre virushepatitter @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49810.1.5 Leverabscess @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498

10.2 Toksiske leversykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49910.2.1 Paracetamolforgiftning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49910.2.2 Alkoholbetinget leversykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

10.3 Autoimmune leversykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50210.3.1 Autoimmun hepatitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50410.3.2 Primær biliær cirrhose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50410.3.3 Primær skleroserende kolangitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504

10.4 Arvelige leversykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50410.4.1 Hemokromatose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50510.4.2 Andre arvelige leversykdommer @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506

10.5 Leversvulster. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50610.5.1 Leverkreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50610.5.2 Levermetastaser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50710.5.3 Godartede leversvulster @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508

10.6 Andre leversykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50810.6.1 Mekaniske leverskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50810.6.2 Blodstrømsforstyrrelser i leveren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509

10.7 Leversvikt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51010.7.1 Direkte konsekvenser av leversvikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51110.7.2 Tilleggskomplikasjoner ved cirrhose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51310.7.3 Allmenne problemer ved alvorlig, kronisk leversykdom . . . . . . . . . . . . . . 519

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 14 08.04.14 16:15

Page 9: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 15

Utskillelses organene

11 Sykdommer i nyrene og urinveiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

11.1 Iskemiske nyresykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52611.1.1 Global nyreiskemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52711.1.2 Nefrosklerose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52811.1.3 Lokal nyreiskemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53011.1.4 Nyrevenetrombose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531

11.2 Glomerulussykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53111.2.1 Nefrotisk syndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53211.2.2 Nefrittisk syndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53311.2.3 Diabetisk nefropati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535

11.3 Tubulussykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53611.3.1 Akutt pyelonefritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53711.3.2 Kronisk pyelonefritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53911.3.3 Akutt tubulær nekrose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54111.3.4 Akutt interstitiell nefritt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54311.3.5 Arvelige defekter i tubulære transportmekanismer @ . . . . . . . . . . . . . . . . 543

11.4 Nyresvulster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54411.4.1 Nyrekreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54411.4.2 Wilms tumor @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54511.4.3 Enkle nyrecyster @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54511.4.4 Polycystisk nyresykdom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545

11.5 Sykdommer i øvre urinveier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54611.5.1 Nyrestein og ureterstein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54611.5.2 Nyrebekkenkreft @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54911.5.3 Skader på de øvre urinveiene @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54911.5.4 Medfødte misdannelser i de øvre urinveiene @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549

11.6 Sykdommer i urinblæren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54911.6.1 Urininkontinens og urinretensjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55011.6.2 Enurese @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55511.6.3 Benign prostatahyperplasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55611.6.4 Blærestein @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55711.6.5 Akutt bakteriell cystitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55711.6.6 Ikke-bakteriell cystitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55811.6.7 Asymptomatisk bakteriuri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55911.6.8 Blærekreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559

11.7 Hypertensjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56211.7.1 Hypertensjon – årsaker og mekanismer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56311.7.2 Hypertensjon – konsekvenser og komplikasjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56411.7.3 Hypertensjon – utredning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56511.7.4 Hypertensjonsbehandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566

11.8 Nyresvikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57011.8.1 Akutt nyresvikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57011.8.2 Kronisk nyresvikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 15 08.04.14 16:15

Page 10: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 585

Hormonsystemet og nervesystemet

12 Sykdommer i hormon produserende organer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601

12.1 Hypofysesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60312.1.1 Prolaktinom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60412.1.2 Akromegali @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60412.1.3 Uhensiktsmessig utskillelse av ADH @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60412.1.4 Diabetes insipidus @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60412.1.5 Dvergvekst @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605

12.2 Binyresykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60512.2.1 Addisons sykdom (autoimmun binyrebarksvikt). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60612.2.2 Legemiddelutløst binyrebarksvikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60612.2.3 Adrenogenitalt syndrom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60712.2.4 Cushings syndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60712.2.5 Primær hyperaldosteronisme @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60812.2.6 Feokromocytom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60812.2.7 Nevroblastom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 608

12.3 Sykdommer i skjoldkjertelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60912.3.1 Hypertyreose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61012.3.2 Hypotyreose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61112.3.3 Graves’ sykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61212.3.4 Hashimotos sykdom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61412.3.5 Subakutt tyreoiditt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61412.3.6 Knutestruma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61412.3.7 Skjoldkjerteladenomer @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61412.3.8 Skjoldkjertelkreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614

12.4 Sykdommer i biskjoldkjertlene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61612.4.1 Primær hyperparatyreoidisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61612.4.2 Hypoparatyreoidisme @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618

12.5 Diabetes mellitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61812.5.1 Type 1-diabetes og ketoacidose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61912.5.2 Type 2-diabetes og hyperosmolært koma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621

Innhold

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 585 13.05.14 15:46

Page 11: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

586 Innhold

12.5.3 Senkomplikasjoner ved diabetes mellitus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62312.5.4 Utredning av diabetes mellitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62412.5.5 Behandling av diabetes mellitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625

13 Sykdommer i nervesystemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633

13.1 Funksjonsforstyrrelser ved sykdommer i nervesystemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63613.1.1 Motoriske funksjonsforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63613.1.2 Sensoriske funksjonsforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64413.1.3 Autonome funksjonsforstyrrelser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64613.1.4 Bevissthetsforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64713.1.5 Kognitive og emosjonelle funksjonsforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 654

13.2 Kliniske bilder ved sykdommer i nervesystemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65513.2.1 Nevropati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65513.2.2 Epileptiske anfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65813.2.3 Hodepine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66213.2.4 Demens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66513.2.5 Delirium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66513.2.6 Transitorisk global amnesi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66613.2.7 Cerebral parese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66613.2.8 Psykisk utviklingshemning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66913.2.9 Hydrocephalus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66913.2.10 Økt intrakranialt trykk, herniering og hjernetamponade . . . . . . . . . . . . 67113.2.11 Global hjerneskade og «hjernedød» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676

13.3 Blodstrømsforstyrrelser i nervesystemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67913.3.1 Hjerneslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67913.3.2 Akutt subaraknoidalblødning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68313.3.3 Vaskulær demens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68513.3.4 Venøs trombe i hjernen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 685

13.4 Infeksjoner i nervesystemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68613.4.1 Akutt bakteriell meningitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68813.4.2 Virusmeningitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69013.4.3 Nevroborreliose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69013.4.4 Andre former for meningitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69113.4.5 Encefalitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69113.4.6 Intrakranial abscess @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69113.4.7 Poliomyelitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69113.4.8 Stivkrampe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69213.4.9 Botulisme @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694

13.5 Svulster i nervesystemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69413.5.1 Primære intrakraniale svulster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69513.5.2 Intrakraniale metastaser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69713.5.3 Svulster i ryggmargen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 697

13.6 Mekaniske traumer i nervesystemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69813.6.1 Hodeskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69913.6.2 Ryggskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70213.6.3 Skiveprolaps og isjias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70413.6.4 Spinal stenose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70713.6.5 Nerveskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 707

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 586 13.05.14 15:46

Page 12: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 587

13.7 Autoimmune nervesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70813.7.1 Multippel sklerose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70913.7.2 Akutt disseminert encefalomyelitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71013.7.3 Guillain-Barrés syndrom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71013.7.4 Myastenia gravis @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71013.7.5 Narkolepsi @. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 710

13.8 Degenerative nervesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71113.8.1 Alzheimers sykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71113.8.2 Andre degenerative demenssykdommer @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71213.8.3 Parkinsons sykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71213.8.4 Huntingtons sykdom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71413.8.5 Amyotrofisk lateralsklerose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 714

13.9 Metabolske og toksiske nervesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71613.9.1 Nevrologiske komplikasjoner ved diabetes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71713.9.2 Nevrologiske komplikasjoner ved alkoholmisbruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71813.9.3 Nevrologiske komplikasjoner ved andre forgiftningstilstander @ . . 71913.9.4 Nevrologiske komplikasjoner ved vitamin B12-mangel . . . . . . . . . . . . . . . . 719

13.10 Arvelige nervesykdommer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72013.10.1 Friedrichs ataksi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72113.10.2 Tuberøs sklerose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72113.10.3 Nevrofibromatose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72113.10.4 Charcot-Marie-Tooths sykdom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72113.10.5 Adrenolevkodystrofi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72113.10.6 Nevralrørsdefekter @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 721

13.11 Psykiske sykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72213.11.1 Angstlidelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72313.11.2 Stemningslidelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72513.11.3 Psykosomatiske lidelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72713.11.4 Psykoser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72813.11.5 Atferds- og personlighetsforstyrrelser @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 730

14 Øyesykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 733

14.1 Sykdommer i cornea og øyets omgivelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73614.1.1 Akutt konjunktivitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73614.1.2 Akutt keratitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73614.1.3 Skader på cornea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73714.1.4 «Tørre øyne» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73714.1.5 Infeksjoner i øyelokkene og tårekanalen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73814.1.6 Endret form og stilling av øyelokkene @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 738

14.2 Sykdommer i iris og choroidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73914.2.1 Akutt iridosyklitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73914.2.2 Chorioretinitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74014.2.3 Malignt melanom i øyet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 740

14.3 Brytningsfeil og sykdommer i linsen og glasslegemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74014.3.1 Brytningsfeil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74114.3.2 Katarakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74314.3.3 Sykdommer i glasslegemet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 744

14.4 Retinasykdommer og glaukom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74414.4.1 Kronisk glaukom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74514.4.2 Akutt vinkelblokkglaukom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 747

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 587 13.05.14 15:46

Page 13: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

588 Innhold

14.4.3 Netthinneløsning @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74814.4.4 Diabetisk retinopati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74814.4.5 Hypertensiv retinopati @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74914.4.6 Akutt retinaiskemi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74914.4.7 Aldersbetinget makuladegenerasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74914.4.8 Prematuritetsretinopati @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75014.4.9 Retinitis pigmentosa @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75014.4.10 Retinoblastom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 750

14.5 Orbitasykdommer og sykdommer i øyets nerver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75114.5.1 Skjeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75114.5.2 Stump vold mot øyet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75214.5.3 Romoppfyllende sykdomsprosesser i orbita @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75314.5.4 Opticusnevritt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753

15 Øresykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 755

15.1 Sykdommer i det ytre øret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75815.1.1 Ytre ørebetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75815.1.2 Ørevokspropper og fremmedlegemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75915.1.3 Trommehinneruptur @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 759

15.2 Sykdommer i mellomøret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76015.2.1 Akutt mellomørebetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76115.2.2 Sekretorisk mellomørebetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76315.2.3 Kronisk mellomørebetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76315.2.4 Otosklerose @. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765

15.3 Sykdommer i det indre øret og nerveforbindelsene til sentralnervesystemet . . 76615.3.1 Ménières sykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76615.3.2 Vestibularisnevritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76715.3.3 Godartet stillingsavhengig svimmelhet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76815.3.4 Reisesyke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76815.3.5 Aldersbetinget hørselstap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76915.3.6 Støyskader @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77015.3.7 Toksiske øreskader @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77015.3.8 Medfødt hørselstap @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 770

Bevegelses apparatet

16 Sykdommer i bevegelsesapparatet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 775

16.1 Generelle knokkelsykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77816.1.1 Brudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77816.1.2 Osteoporose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78316.1.3 Osteomalasi og rakitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78716.1.4 Pagets sykdom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78716.1.5 Ondartede knokkelsvulster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78716.1.6 Godartede knokkelsvulster @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78816.1.7 Osteomyelitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78816.1.8 Osteogenesis imperfecta @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78816.1.9 Akondroplasi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78816.1.10 Marfans syndrom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 788

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 588 13.05.14 15:46

Page 14: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 589

16.2 Generelle leddsykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79016.2.1 Akutte leddskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79016.2.2 Kroniske belastningslidelser i ledd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79216.2.3 Kontraktur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79316.2.4 Infeksiøs artritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79316.2.5 Revmatoid artritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79416.2.6 Juvenil revmatoid artritt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79816.2.7 Bekhterevs sykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79816.2.8 Andre spondylartritter @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80016.2.9 Urinsyregikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80016.2.10 Kondrokalsinose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80116.2.11 Primær artrose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 801

16.3 Generelle muskelsykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80616.3.1 Akutte muskelskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80716.3.2 Kroniske belastningslidelser i muskulatur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80816.3.3 Muskelsvulster @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80916.3.4 Arvelige muskelsykdommer @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80916.3.5 Fibromyalgi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 809

16.4 Sykdommer i ryggen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81216.4.1 Akutt lumbago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81216.4.2 Nakkeslengskade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81316.4.3 Degenerativ rygglidelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81416.4.4 Nakkemyalgi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81516.4.5 Skoliose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81516.4.6 Kyfose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81716.4.7 Torticollis @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81716.4.8 Spondylolyse og spondylolistese @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 817

16.5 Sykdommer i hodet og brystet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81816.5.1 Brudd i ansiktsskallen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81816.5.2 Kraniesynostose @. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81816.5.3 Kronisk belastningslidelse i brystkassen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81816.5.4 Traktbryst og fuglebryst @. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 819

16.6 Sykdommer i skulderen og overarmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81916.6.1 Overarmsbrudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82016.6.2 Skulderleddsluksasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82316.6.3 Kragebeinsskader @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82416.6.4 Kronisk belastningslidelse i skulderregionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82416.6.5 Skulderkapsulitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 826

16.7 Sykdommer i albuen og underarmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82616.7.1 Brudd i nedre del av spolebeinet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82716.7.2 Andre typer underarmsbrudd @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82816.7.3 Albuleddsluksasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82816.7.4 Kronisk belastningslidelse i alburegionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 828

16.8 Sykdommer i hånden og fingrene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83116.8.1 Brudd i båtbeinet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83116.8.2 Skade på metakarper og falanger @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83216.8.3 Artrose i tommelfingerens grunnledd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83216.8.4 Seneskjedebetennelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83316.8.5 Karpaltunnelsyndrom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83316.8.6 Dupuytrens kontraktur @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83316.8.7 Ganglion @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 833

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 589 13.05.14 15:46

Page 15: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

590 Innhold

16.8.8 Triggerfinger @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83316.8.9 Syndaktyli og polydaktyli @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 833

16.9 Sykdommer i hoften og låret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83416.9.1 Brudd i øvre del av lårbeinet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83516.9.2 Brudd i lårbeinsskaftet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83816.9.3 Bekkenbrudd @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83816.9.4 Hofteleddsluksasjon @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83816.9.5 Akutte muskelskader på låret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83816.9.6 Hofteleddsartrose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83916.9.7 Kroniske belastningslidelser i hoften @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84116.9.8 Medfødt hofteleddsdysplasi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84116.9.9 Calvé-Legg-Perthes sykdom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 841

16.10 Sykdommer i kneet og leggen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84216.10.1 Brudd i kneskjellet og tibiakondylene @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84216.10.2 Luksasjon av kneskjellet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84216.10.3 Brudd i skinnebeinsskaftet og leggbeinsskaftet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84216.10.4 Skader på sidebåndene og korsbåndene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84316.10.5 Meniskskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84516.10.6 Muskelbrist på leggen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84616.10.7 Kronisk kompartmentsyndrom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84616.10.8 Kneleddsartrose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84616.10.9 Chondromalacia patellae @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84716.10.10 Osgood-Schlatters sykdom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84716.10.11 Bakercyste @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 847

16.11 Sykdommer i ankelen og foten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84916.11.1 Ankelbrudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84916.11.2 Akutte ligamentskader i ankelleddet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85116.11.3 Brudd i fotens knokler @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85216.11.4 Akutt skade på akillessenen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85216.11.5 Kronisk belastning på akillessenen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85216.11.6 Klumpfot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85216.11.7 Andre feilstillinger i føttene @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 852

Overflateorganet

17 Hudsykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 857

17.1 Kroniske betennelsessykdommer i huden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86217.1.1 Eksem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86317.1.2 Psoriasis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86617.1.3 Akne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86717.1.4 Rosacea @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86817.1.5 Pemfigus vulgaris @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86817.1.6 Bulløs pemfigoid @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86817.1.7 Dermatitis herpetiformis @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86817.1.8 Lichen planus @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86817.1.9 Erythema nodosum @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 868

17.2 Akutte betennelsessykdommer og -reaksjoner i huden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86917.2.1 Urticaria og anafylaktisk sjokk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86917.2.2 Erythema multiforme @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 872

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 590 13.05.14 15:46

Page 16: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 591

17.2.3 Toksisk erytem @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87217.2.4 Solforbrenning og polymorf lysdermatose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87217.2.5 Fototoksiske reaksjoner @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873

17.3 Hudinfeksjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87417.3.1 Herpes simplex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87417.3.2 Varicella og herpes zoster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87617.3.3 Vorter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87817.3.4 Molluscum contagiosum @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88017.3.5 Hånd-, fot- og munnsykdom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88017.3.6 Pityriasis rosea @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88017.3.7 Brennkopper og andre stafylokokkinfeksjoner i huden . . . . . . . . . . . . . . . . 88017.3.8 Erysipelas og nekrotiserende fasciitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88117.3.9 Tinea – trådsoppinfeksjon i huden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88317.3.10 Candidiasis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88417.3.11 Pityriasis versicolor @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88517.3.12 Skabb @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88517.3.13 Lus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885

17.4 Hudsvulster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88717.4.1 Føflekker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88817.4.2 Andre benigne hudsvulster @. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88917.4.3 Basalcellekarsinom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88917.4.4 Plateepitelkarsinom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88917.4.5 Malignt melanom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 890

17.5 Hudskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89317.5.1 Mekaniske skader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89317.5.2 Brannskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89417.5.3 Frostskader @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 897

17.6 Kroniske hudsår . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89817.6.1 Venøse sår . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89817.6.2 Arterielle sår . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90017.6.3 Trykksår . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 901

17.7 Andre hudsykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90417.7.1 Keratiniseringsforstyrrelser @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90417.7.2 Pigmentforstyrrelser @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90417.7.3 Forstyrrelser med tilknytning til svettekjertlene @. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90417.7.4 Alopesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90417.7.5 Lichen simplex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 905

Infeksjons forsvaret

18 Sykdommer knyttet til infeksjonsforsvaret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 909

18.1 Infeksiøse systemsykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91118.1.1 Sepsis og septisk sjokk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91218.1.2 Skarlagensfeber @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91418.1.3 Tyfoidfeber og paratyfoidfeber @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91418.1.4 Miltbrann @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91418.1.5 Pest @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91418.1.6 Lepra @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91518.1.7 Syfilis @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 591 13.05.14 15:46

Page 17: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

592 Innhold

18.1.8 Borreliose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91518.1.9 Influensa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91718.1.10 Meslinger @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91718.1.11 Mononukleose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91718.1.12 Infeksjon med cytomegalovirus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92018.1.13 Roseola infantum @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92118.1.14 Erythema infectiosum @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92118.1.15 Røde hunder @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92118.1.16 Gul feber @. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92118.1.17 Toksoplasmose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92218.1.18 Malaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92318.1.19 Sovesyke @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92518.1.20 Svart feber @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 925

18.2 Revmatiske systemsykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92618.2.1 Systemisk lupus erythematosus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92818.2.2 Sjögrens syndrom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93018.2.3 Sklerodermi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93018.2.4 Polymyositt og dermatomyositt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93018.2.5 Polymyalgia rheumatica og arteritis temporalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93118.2.6 Kawasakis syndrom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93218.2.7 Sarkoidose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93218.2.8 Giktfeber @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93218.2.9 Amyloidose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 932

18.3 Sviktende infeksjonsforsvar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93418.3.1 Medfødt svikt i infeksjonsforsvaret @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93518.3.2 Legemiddelutløst svikt i infeksjonsforsvaret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93518.3.3 Svikt i infeksjonsforsvaret på grunn av annen sykdom . . . . . . . . . . . . . . . 93618.3.4 Hiv-infeksjon og aids . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 939

Forplantnings organene

19 Sykdommer i mannens kjønnsorganer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 951

19.1 Sykdommer i testiklene, bitestiklene og pungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95319.1.1 Infeksjoner i testiklene og bitestiklene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95319.1.2 Testikkelkreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95319.1.3 Hydrocele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95519.1.4 Varicocele og spermatocele @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95619.1.5 Mekaniske traumer mot pungen og testiklene @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95619.1.6 Testistorsjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95619.1.7 Kryptorkisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 957

19.2 Prostatasykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95819.2.1 Prostatakreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95819.2.2 Prostatitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96119.2.3 Blærehalssklerose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 961

19.3 Penissykdommer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96119.3.1 Hypospadi og epispadi @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96219.3.2 Uretraklaffer og uretrastriktur @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96219.3.3 Fimose og balanitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96219.3.4 Peniskreft @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 963

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 592 13.05.14 15:46

Page 18: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 593

19.4 Seksuelle funksjonsforstyrrelser og seksuelt overførbare sykdommer . . . . . . . . 96319.4.1 Erektil dysfunksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96419.4.2 Priapisme @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96419.4.3 Gonoré hos menn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96519.4.4 Klamydia hos menn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96519.4.5 Herpes genitalis hos menn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96619.4.6 Kjønnsvorter hos menn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96719.4.7 Lymphogranuloma venereum @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96719.4.8 Ulcus molle @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 967

20 Sykdommer i kvinnens kjønnsorganer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 971

20.1 Kjønnshormonforstyrrelser og sykdommer i eggstokkene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97420.1.1 Klimakterieplager . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97520.1.2 Kjønnshormonforstyrrelser på grunn av

endret funksjon i hypofysen og hypothalamus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97620.1.3 Premenstruell tensjon @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97720.1.4 Polycystisk ovarialsyndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97720.1.5 Benigne svulster i eggstokkene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97820.1.6 Eggstokkreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 979

20.2 Sykdommer knyttet til egglederne og livmorlegemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98220.2.1 Bekkeninfeksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98320.2.2 Myom i livmorlegemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98520.2.3 Kreft i livmorlegemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98620.2.4 Endometriose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 987

20.3 Sykdommer i livmorhalsen og skjeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99020.3.1 Kronisk vaginitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99020.3.2 Akutt vaginitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99120.3.3 Toksisk sjokksyndrom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99220.3.4 Akutt cervisitt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99220.3.5 Kronisk cervisitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99220.3.6 Kreft i livmorhalsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99220.3.7 Benigne svulster i livmorhalsen @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99520.3.8 Genital descens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 995

20.4 Sykdommer i vulva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99720.4.1 Bartholinitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99820.4.2 Vulvitt @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99820.4.3 Kreft i vulva @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99820.4.4 Rituell omskjæring av jenter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 998

20.5 Seksuelt overførbare sykdommer og sedelighetsforbrytelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100020.5.1 Gonoré hos kvinner. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100120.5.2 Klamydia hos kvinner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100120.5.3 Herpes genitalis hos kvinner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100120.5.4 Kjønnsvorter hos kvinner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100220.5.5 Sedelighetsforbrytelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1003

20.6 Sykdommer i brystene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100520.6.1 Brystkreft. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100520.6.2 Fibroadenomatose @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101020.6.3 Fibroadenom @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1010

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 593 13.05.14 15:46

Page 19: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

594 Innhold

21 Sykdommer knyttet til svangerskapet, fødselen og barselperioden .. 1013

21.1 Problemer knyttet til fruktbarhet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101821.1.1 Uønsket svangerskap, prevensjon og provosert abort . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101921.1.2 Ufrivillig barnløshet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1025

21.2 Sykdommer i svangerskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102621.2.1 Spontan abort og intrauterin fosterdød . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102721.2.2 Kromosomforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102821.2.3 Flerlingsvangerskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102821.2.4 Bakterieinfeksjoner i svangerskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103021.2.5 Virusinfeksjoner i svangerskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103221.2.6 Sopp- og parasittinfeksjoner i svangerskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103221.2.7 Giftstoffer og legemidler i svangerskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103221.2.8 Diabetes i svangerskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103421.2.9 Dyp venetrombose og lungeemboli i svangerskapet @ . . . . . . . . . . . . . . . . 103421.2.10 Anemi i svangerskapet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103421.2.11 Hjertesvikt i svangerskapet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103421.2.12 Cervixinsuffisiens @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103421.2.13 Ekstrauterin graviditet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103621.2.14 Forliggende placenta @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103721.2.15 Placentaløsning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103721.2.16 Placentasvulster @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103821.2.17 Immunhemolytisk anemi i svangerskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103821.2.18 Neonatal alloimmun trombocytopeni @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104121.2.19 Svangerskapsforgiftning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1041

21.3 Sykdommer og avvik knyttet til fødselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104421.3.1 Fødselsinduksjon, ristimulering, smertelindring

og forløsende inngrep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104521.3.2 Mekaniske misforhold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104821.3.3 Asfyksi hos barnet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105021.3.4 Mekaniske traumer hos barnet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105121.3.5 Akutte blødninger hos kvinnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105121.3.6 Mekaniske traumer hos kvinnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105221.3.7 Fostervannsemboli @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105321.3.8 Truende for tidlig fødsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105321.3.9 Flerlingfødsel @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1054

21.4 Sykdommer og avvik i barselperioden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105621.4.1 Ammeproblemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105621.4.2 Endometritt i barselperioden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105721.4.3 Underlivsblødning i barselperioden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105721.4.4 Dyp venetrombose og lungeemboli i barselperioden @ . . . . . . . . . . . . . . . 105821.4.5 Psykose i barselperioden @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1058

Barn og gamle

22 Barn og sykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1063

22.1 For tidlig fødte barn – symptomer og tegn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106822.1.1 Rask, anstrengt respirasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107122.1.2 Apné og bradykardi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107122.1.3 Slapphet og blekhet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1072

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 594 13.05.14 15:46

Page 20: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 595

22.1.4 Irritabilitet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107222.1.5 Ikterus @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107222.1.6 Forstyrrelser i væske-, syre-base- og elektrolyttbalansen @. . . . . . . . . . 107222.1.7 Ernæringsproblemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107222.1.8 Senskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1073

22.2 Nyfødte – symptomer og tegn fra respirasjons- og sirkulasjonsorganene . . . 107522.2.1 Lav apgarskåre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107622.2.2 Cyanose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107922.2.3 Rask og anstrengt respirasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1080

22.3 Nyfødte – symptomer og tegn fra huden og fordøyelsesorganene . . . . . . . . . . . . . 108122.3.1 Oppkast og avføringsvansker. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108222.3.2 Ikterus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108222.3.3 Utslett . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1083

22.4 Nyfødte – symptomer og tegn fra nervesystemet og bevegelsesapparatet . . . 108522.4.1 Krampeanfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108522.4.2 Manglende bevegelse av en ekstremitet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108622.4.3 Avvikende hodeform og hodevekst @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1086

22.5 Nyfødte – generelle symptomer og tegn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108722.5.1 Slapphet og manglende sugevilje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108722.5.2 Avvikende utseende og ytre misdannelser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108822.5.3 Avvikende fødselsvekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108922.5.4 Ernæringsproblemer og unormal vektutvikling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1090

22.6 Barnealderen – symptomer og tegn fra respirasjons- og sirkulasjonsorganene. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109222.6.1 Dyspné, hoste og nesetetthet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109222.6.2 Bilyd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1094

22.7 Barnealderen – symptomer og tegn fra buken og fordøyelsesorganene . . . . . . 109522.7.1 Buksmerter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109622.7.2 Oppkast, kvalme, forstoppelse og diaré . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109722.7.3 Kløe rundt endetarmsåpningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109822.7.4 Økt bukomfang @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1098

22.8 Barnealderen – symptomer og tegn fra nyrene og urinveiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110022.8.1 Illeluktende urin og hematuri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110022.8.2 Urinlekkasje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1101

22.9 Barnealderen – symptomer og tegn fra huden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110222.9.1 Utslett . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110322.9.2 Petekkier og ekkymoser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110422.9.3 Sår i huden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1105

22.10 Barnealderen – symptomer og tegn fra bevegelsesapparatet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110722.10.1 Ledd- og skjelettsmerter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110722.10.2 Feilstillinger i bevegelsesapparatet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1107

22.11 Barnealderen – symptomer og tegn fra forplantningsorganene . . . . . . . . . . . . . . . . 110922.11.1 Unormal pubertetsutvikling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110922.11.2 Avvikende utseende på kjønnsorganene @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1109

22.12 Barnealderen – symptomer og tegn fra nervesystemet og sanseorganene . . . 111022.12.1 Redusert bevissthet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111122.12.2 Kramper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111222.12.3 Nakke- og ryggstivhet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111322.12.4 Hodepine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111322.12.5 Skjeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111322.12.6 Avvikende hodeform og hodevekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1114

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 595 13.05.14 15:46

Page 21: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

596 Innhold

22.12.7 Forsinket motorisk utvikling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111422.12.8 Psykisk utviklingshemning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111522.12.9 Spesielle utviklingsforstyrrelser @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111622.12.10 Aggressivitet, angst og avvikende personlighet @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1116

22.13 Barnealderen – generelle symptomer og tegn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111822.13.1 Feber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111922.13.2 Forstyrrelser i væske-, syre-base- og elektrolyttbalansen . . . . . . . . . . . . . 112022.13.3 Akutt redusert allmenntilstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112122.13.4 Ernæringsproblemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112222.13.5 Avvikende lengdevekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112322.13.6 Kronisk redusert allmenntilstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1124

23 Gamle og sykdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1131

23.1 Symptomer og tegn fra respirasjons- og sirkulasjonsorganene . . . . . . . . . . . . . . . . . 113723.1.1 Dyspné . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113723.1.2 Brystsmerter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113823.1.3 Hjertebank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1138

23.2 Symptomer og tegn fra buken og fordøyelsesorganene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114023.2.1 Munntørrhet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114023.2.2 Svelgvansker @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114123.2.3 Forstoppelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1141

23.3 Symptomer og tegn fra nyrene og urinveiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114323.3.1 Vannlatingsforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114323.3.2 Illeluktende og «stygg» urin @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1144

23.4 Symptomer og tegn fra huden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114523.4.1 Kroniske sår . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114523.4.2 Tynn hud og hudblødninger @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114623.4.3 Rødlig utslett @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114623.4.4 Deklive ødemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114623.4.5 Kalde underekstremiteter @ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1147

23.5 Symptomer og tegn fra bevegelsesapparatet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114823.5.1 Smerter og stivhet i bevegelsesapparatet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1148

23.6 Symptomer og tegn fra forplantningsorganene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114923.6.1 Smerter i pungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115023.6.2 Utflod fra skjeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1150

23.7 Symptomer og tegn fra nervesystemet og sanseorganene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115123.7.1 Fokale nevrologiske utfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115123.7.2 Komplekse motoriske funksjonsforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115223.7.3 Sansetap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115223.7.4 Dårlig balanse og falltendens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115323.7.5 Synkope . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115423.7.6 Søvnforstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115523.7.7 Delirium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115623.7.8 Demens og liknende tilstander. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1157

23.8 Generelle symptomer og tegn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116023.8.1 Forstyrrelser i væske-, syre-base- og elektrolyttbalansen . . . . . . . . . . . . . 116123.8.2 Akutt redusert allmenntilstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116123.8.3 Ernæringsproblemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116223.8.4 Kronisk redusert allmenntilstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1163

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 596 13.05.14 15:46

Page 22: Innhold - Cappelen Damm Undervisning...Innhold 9 3 Undersøkelser.....135 3.1 Klinisk vurdering..... 138 3.1.1 .....Anamnese 139 3.1.2 Klinisk undersøkelse..... 140

Innhold 597

Biologi og medisin i et helhetsperspektiv

24 Det syke mennesket – et helhetsperspektiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1169

24.1 Hypoksi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117124.1.1 Akutt sirkulasjonssvikt – mekanismer og konsekvenser . . . . . . . . . . . . . . 117324.1.2 Akutt sirkulasjonssvikt – symptomer og tegn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117524.1.3 Akutt sirkulasjonssvikt – behandling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117624.1.4 Akutt respirasjonssvikt – mekanismer og konsekvenser . . . . . . . . . . . . . . 118024.1.5 Akutt respirasjonssvikt – symptomer og tegn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118224.1.6 Akutt respirasjonssvikt – behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1183

24.2 Metabolske forstyrrelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118524.2.1 Akutt nyresvikt – mekanismer og konsekvenser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118524.2.2 Akutt nyresvikt – symptomer og tegn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118824.2.3 Akutt nyresvikt – behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118824.2.4 Akutt tarmsvikt – mekanismer og konsekvenser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119024.2.5 Akutt tarmsvikt – symptomer, tegn og behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1190

24.3 Fysisk, toksisk og mikrobiologisk skade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119124.3.1 Sviktende temperaturregulering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119224.3.2 Akutt leversvikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119324.3.3 Sviktende infeksjonsforsvar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1195

24.4 Liv og død . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119824.4.1 Sviktende hjernefunksjon – mekanismer og konsekvenser . . . . . . . . . . . 119924.4.2 Sviktende hjernefunksjon – symptomer og tegn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120024.4.3 Sviktende hjernefunksjon – behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120124.4.4 Holisme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1202

Stikkord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1205

Viktige kilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1275

Illustrasjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1277

00 104063 GRMAT Syk bind 1 og 2 140301.indb 597 13.05.14 15:46