1

2

INHOUDSOPGAVE

Voorwoord Blz. 03

1 Inleiding - Dagvoorzitter: Drs. J. Bousaid Blz. 04

2 Opening - Minister M. Miskin Blz. 06

3 Presentaties 3.1. Inleider Dr. K. Nurse Blz. 08 3.2 Inleider Dr. Ir. N. Flach Blz. 08 3.3 Inleider Drs. M.Panday Blz. 09 3.4 Inleider Prof. Dr. P. Persad

Blz. 09

4 Samenvatting presentaties

Blz. 10

5. Innovatie binnen Telesur – D. Currie – CEO Telesur

Blz. 11

6 De eerste Surinaamse Innovatie Award 6.1 Innovatief perspectief van het Ministerie van Handel en Industrie

Minister Miskin Blz. 12

6.2 Finalisten 1ste Surinaamse Innovatie Award Blz. 14 6.3. Jomi Cosmetics - Alma Roberts Blz. 15 6.4 Moengo Minerals - Rogier Cameron Blz. 16 6.5. Nana Resources Management System Blz. 17

7. Bekendmaking winnaar - en uitreiking 1ste Surinaamse Innovatie Award Blz. 18 7.1 Tweede en derde plaats Blz. 20 7.2 Winnaar publieksprijs Blz. 21

8 20 geselecteerden voor de workshop voor Uitvinders en Innovatieve

Ondernemers – Mw. G.

Blz. 22

9 Slotwoord - Dhr. K. Woei-A-Tsoi [Directeur IntEnt Suriname] Blz. 23

10 Bijlagen - overzicht Blz. 24 Presentatie: Innovation and Governance in Small States – Dr. K.Nurse Presentatie: Samen bedenken samen doen – Dr. Ir. N. Flach Presentatie: Innovatie in het Toerisme – Drs. M. Panday Presentatie: Caribbean Invention and Innovation Centre-

Prof. Dr.P. Persad

Discussie: Publiekspanel vs. Inleiders

3

VOORWOORD

Geachte lezer, Hierbij het verslag van het Seminar Innovatief Ondernemerschap met als afsluiting de uitreiking van de 1ste Surinaamse Innovatie Award en de bekendmaking van de bedrijven die geselecteerd zijn om gratis deel te nemen aan de Innovation workshop van het Suriname Business forum (SBF) en het Caribbean Invention and Innovation Centre (CIIC)

Het geheel is begonnen met de United Business Fair, een 2-daags Highclass-event, gehouden op 15 en 16 oktober jl. in Torarica, waarbij diverse topzaken en nieuwe innovaties binnen de corporate wereld hun waar en diensten tentoonstelden. De beurs was tevens een platform voor buitenlandse bedrijven die zaken willen doen met Suriname. De landen waarop gefocust werd zijn Curaçao, Aruba en Nederland. IntEnt Suriname heeft vanuit deze opzet i.s.m. United Fair, VSB, ASFA, SBF en AKMOS besloten om ten behoeve van de Surinaamse ondernemers en de gehele Surinaamse economie middels dit seminar, de Innovatie Award en de Innovatie workshop een impuls te geven aan het denken en handelen van onze Surinaamse ondernemers en managers met betrekking tot Innovatief Ondernemen en zodoende een verdiepingsslag te maken die naast awareness ook moet leiden tot de daadwerkelijke uitvoering van innovatieve ideeën door Surinaamse ondernemers.

Naast het seminar en de Award uitreiking was deze dag ook bij uitstek de gelegenheid om nationaal, regionaal en internationaal te netwerken. Op de volgende pagina’s leest u hetgeen allemaal aan de orde is geweest. Het verslag is gelet op de inleiders, deels in het Engels en deels in het Nederlands.. Wij houden u uiteraard ook op de hoogte van de vervolgacties die hieruit zullen voortvloeien. Kenneth Woei-A-Tsoi Directeur IntEnt Suriname

4

1. INLEIDING

Dagvoorzitter Drs. J. D. Bousaid

Directeur Hakrinbank

Zeer geachte aanwezigen mag ik u allen van harte welkom heten op dit seminar met als titel

innovatief ondernemerschap. Mijn naam is Jim Bousaid en ik heb het voorrecht om uw

dagvoorzitter te mogen zijn. Ik wil graag enkele personen bijzonder welkom heten.

Zijne excellentie de heer Michael Miskin, minister van Handel en Industrie, die straks het

seminar formeel zal open. We zijn blij dat enkele parlementsleden hier aanwezig zijn, de heren

Melvin Bouva, Harish Manorath en de heer Waldi Adjaiso, van harte welkom.

Ik wil ook de verschillende inleiders welkom heten, de heer Keith Nurse, Niels Flach, Martin

Panday, die later aanschuift, en de heer Prekash Persad en ik wens hen, met name de

buitenlandse gasten een fijn verblijf toe in Suriname en ik wens ze ook veel innovatieve

impulsen toe.

Als je naar een ander land gaat, zijn er veel impulsen die je opdoet. Ik denk dat er hier ook wat

uitdagingen liggen. De directeur van IntEnt Suriname, de heer Woei A Tsoi, die dit seminar

organiseert en ook dus de samenwerkende ondersteunende partners te weten. United Business

Fair, VSB, ASFA, AKMOS en het Suriname Business Forum, en ook de overige aanwezigen,

van harte welkom.

Zoals ik u zei gaan we op dit seminar aandacht besteden aan innovatief ondernemerschap, en

dit is vanwege het belang hiervan. Innovatie kan gedefinieerd worden als de ontwikkeling en

succesvolle invoering van nieuwe of verbeterde goederen of diensten, staat bekend als

productinnovatie, of van productie of distributieprocessen, zogenaamd procesinnovatie. De

laatste decennia zien we een duidelijke versnelling van het innovatietempo vooral onder invloed

van de ICT ontwikkeling, maar ook door processen van globalisatie. Het succesvol toepassen

van nieuwe technologische fondsen wordt algemeen gezien als een van de belangrijkste

drijvende krachten achter productiegroei. Innovatie is dus goed, niet alleen voor het

innoverende bedrijf, die kan zijn productie doen toenemen, zijn marktpositie versterken en zijn

rendement verbeteren, maar het is ook voor de samenleving goed, dat we een stukje groei

krijgen van het bruto binnenlands product, creatie van werkgelegenheid, inkomensgroei en

natuurlijk deviezen-generering als er sprake is van export.

Innovaties komen niet zomaar tot stand maar moeten gestimuleerd worden door het creëren

van een stimulerende omgeving. Daarbij hebben verschillende actoren en beleidsmakers een

rol te vervullen. Goede samenwerking en kennis omtrent wat te doen leiden daarbij tot de meest

optimale resultaten. En een van de inleiders zal betogen dat er daarbij wisselende coalities

nodig zijn.

5

Dat is dus precies de reden waarom een brede coalitie van Intent als organisator en

ondersteuners als UBF, werkgeversorganisaties VSB, ASFA, AKMOS en SBF het initiatief

hebben genomen voor het organiseren, resp. ondersteunen van dit seminar en later ook de

uitreiking van de eerste Surinaamse Innovatie Award.

De doelstelling is, en dan citeer ik, een verdiepingslag te maken die naast awareness en

stimulans ook moet leiden tot daadwerkelijke uitvoering van innovatieve ideeën door onze

Surinaamse ondernemers. Verschillende deskundige sprekers zullen daartoe innovatief

ondernemerschap vanuit verschillende optieken belichten.

Ten slotte enkele punten van orde. Graag alle telefoons en cellulairs uit of op silent. Er is

simultane vertaling Nederlands-Engels beschikbaar. Na elke presentatie is er een korte ruimte

voor maximaal drie vragen beschikbaar voor toelichtende vragen. Er is voldoende tijd ingepland

voor de plenaire discussie en ik wil u nu al oproepen om daar actief aan mee te doen. Alle

presentaties zullen electronisch beschikbaar zijn, dus je hoeft geen aantekeningen te maken. U

moet alleen uw emailadres opgeven.

Ik ga nu snel over naar de orde van de dag en nodig de minister van Handel en Industrie, de

heer Michael Miskin, uit om zijn openingsspeech uit te spreken. Laten wij hem met applaus

verwelkomen. Minister u heeft het woord.

6

2. OPENING SEMINAR INNOVATIEF ONDERNEMERSCHAP

Minister Michael Miskin – Ministerie van Handel en Industrie

Geachte directeur van IntEnt Suriname, de heer Kenneth

Woei- A- Tsoi, geachte DNA leden, geachte

vertegenwoordigers van VSB, de ASFA, AKMOS en het

Suriname Business Forum.

Geachte inleiders, Vertegenwoordigers van het Surinaams

bedrijfsleven en de overheid, leden van de pers, dames en

heren, graag zou ik IntEnt Suriname van harte willen

bedanken voor de uitnodiging voor het seminar innovatief

ondernemerschap en de uitreiking van de eerste Surinaamse

Innovatie Award.

Reeds eerder heb ik meerdere malen aangegeven dat wij, de overheid en de private sector,

gezamenlijk de verantwoordelijkheid hebben om het ondernemerschap en de Surinaamse

economie te bevorderen. In mijn optiek getuigt dit initiatief daar helemaal van. Maar sommige

projecten zijn interessanter dan andere. Het project van vandaag springt eruit door zijn hoge

nieuwswaarde. Het Surinaamse bedrijfsleven komt hier namelijk voor de dag met een

innovatieve vorm van bedrijfsvoering die geheel uniek is voor Suriname en daarom is in onze

ogen het uitreiken van een award voor innovatie zeer bijzonder.

Er zijn in de bedrijfseconomie natuurlijk verschillende manieren om een product concurrerend te

maken. Zo kan men denken aan prijsverlagingen door productie op grote schaal of substitutie

voor input die nodig zijn voor de productie. Vaak gaan deze processen gepaard met enorme

investeringen die de Surinaamse economie niet kan opbrengen. Innovatie creëert echter een

goede mogelijkheid om uw product te laten onderscheiden van andere concurrerende

producten. Een kleine aanpassing door middel van een uitvinding doet uw product al uitsteken

boven de rest en de ontwikkelingen in de ICT sector laten elke dag zien dat er ook nieuwe

producten op de wereldmarkt komen. Het uitgeven van een dergelijke award, brengt een

concurrentieverhogend aspect met zich mee binnen het bedrijfsleven. We weten allemaal dat

concurrentie het bedrijfsleven ten goede komt in haar streven naar het aanbieden van betere

producten en diensten en dat de klantvriendelijkheid daarbij een grote rol speelt.

Tot slot komt de toename van de concurrentie ook de consument ten goede. Zij hebben meer

keuze in de producten en diensten die zij consumeren en meer nog kiezen zij voor de producten

die kwalitatief het beste zijn. Daarom denk ik dat de uitreiking van deze innovatie award een

stimulans zal zijn voor alle ondernemers om nieuwe producten te ontwikkelen, om uitvindingen

te stimuleren en om problemen op te lossen.

7

Dames en heren, ik wil mij nog even richten tot de initiatiefnemers en de organisatoren van de

innovatie award. Ik wens aan iedereen die heeft bijgedragen aan de tot stand komen van dit

samenzijn dank te zeggen voor het goede werk dat zij verricht hebben. Verder wil ik hen ook

aanmoedigen om op de ingeslagen weg voort te bouwen om dit initiatief tot een duurzaam

succes te maken. Het gaat niet alleen om incidenteel samen bij elkaar te zijn, maar uiteindelijk

om samen bij elkaar te blijven. Dames en heren, als minister van HI, feliciteer ik u allen en ik

open hierbij dit seminar. Ik dank u.

8

3. PRESENTATIES

Drs. Jim Bousaid: Van harte bedankt Minister voor deze wijze

woorden. We gaan nu snel over naar de eigenlijke presentaties. De

eerste spreker is de heer Keith Nurse.

3.1. Inleider Dr. Keith Nurse

De heer Keith Nurse is directeur van het( Shridath Ramphal Centre for

International Trade Law Policy and Services) bij de Capehill Campus

Barbados op de University of thé West Indies. Daarvoor was hij

seniordocent aan het UWI instituut voor internationale betrekkingen

en ook voorzitter van de associatie van Caribische economen. De

heer Keith Nurse is ook adviseur voor Internationale, regionale en

nationale instanties zoals de InterAmerican Development Bank, de

organisatie van Amerikaanse staten, Caricom, Cariforum Unesco en

het Caribbean export development agency.

Ladies and gentlemen put your hands together and join me in welcoming mister Keith Nurse.

BIJLAGE 1: Presentatie en vragenronde Dr. Keith Nurse.

3.2. Inleider 2: Dr. Ir. Niels Flach

Hij heeft chemische technologie gestudeerd aan de universiteit van

Twente. Hij is gepromoveerd aan de universiteit van Rostock op het

terrein van het uitvoeren van chemische reacties in water in plaats van

milieu onvriendelijke oplosmiddelen. Hij heeft diverse functies bekleed bij

grote bedrijven als Novartis, DSM, onderzoeksinstituten als TNO en het

Dutch Seperation Technology Institute en als technisch specialist heeft hij

gewerkt bij de verzekeringsmaatschappij HDI Gerling. Sinds 2009 heeft hij

een eigen bedrijf “ Innovatie, BeDenken en Doen” (IBDD)waarmee hij

innovatie wil stimuleren. Naast zijn eigen bedrijf is hij ook actief als

bedrijfsinspecteur bij het Nederlandse ministerie van infrastructuur en millieu. Hij heeft een hoge

interesse in duurzame ontwikkeling en windenergie. De heer Niels Flach, van harte welkom.

BIJLAGE 2: Presentatie en vragenronde Dr. Ir. Niels Flach

9

3.3. Inleider 3: Drs. M. Panday

De heer Martin Panday die heeft Volksgezondheid gestudeerd aan de

universiteit van Limburg. Na zijn studie was hij als assistent betrokken bij

dezelfde universiteit. Hij gaf les in onder andere laboratoriumvaardigheden

en milieu en gezondheid. Keerde in 2006 terug naar Suriname en heeft

gedoceerd op verschillende hoge scholen. Hij is momenteel werkzaam als

interim manager bij NOVA en als adviseur bij het NIKOS en UTSN. Van

harte welkom meneer Panday.

BIJLAGE 3: Presentatie en vragen ronde Drs. Martin Panday

3.4. Inleider 4: Prof. Dr. P. Persad

Mag ik u voorstellen aan Professor Persad. Hij heeft ongeveer 28 jaar

ervaring als docent en als onderzoeker. Hij heeft gewerkt als coördinator

van een industrieel ingenieurs programma en hoofd van de afdeling

werktuigbouwkunde aan de University of West Indies. Professor Persad

heeft een PHD werktuigbouwkunde, behaald aan de University of the West

Indies. Hij is ook auteur en co-auteur van meer dan zeventig artikelen. Hij

heeft leiding gegeven aan verschillende, academische projecten in de

industriële sector en heeft op dit momenten twee robot patent-aanvragen

lopen. Hij is ook lid van de Caribbean Academy of Science Association of Professional

Engineers of Trinidad and Tobago, Institute Electrical and Electronic engineers en director of

the international society of productivity enhancement. Hij is ook lid van het parlement en lid van

verschillende overheids- en regeringscommisies Mister Persad, welcome and you have thé floor

now.

Presentatie Dr Persad. In verband met enkele vertrouwelijke gegevens is de presentatie van de

heer Persad niet toegevoegd.

BIJLAGE 4: Woordelijk verslag inclusief de vragenronde Prof. Dr. Prakash Persad.

10

4. SAMENVATTING PRESENTATIES: Drs. Jim Bousaid

MANAGEN VAN INNOVATIE IS VAN GROOT BELANG

De heer Keith Nurse gaf aan dat het bij innovatie niet alleen gaat om product-innovatie, maar

innovatie beslaat een breder terrein. Onder andere ook de service-sector, de laatste tijden zien

we dus een hele duidelijke verandering van lifestyle en je ziet een heleboel innovaties die

daarmee samenhangen, ook op marketing gebied. Hij gaf ons aan dat Caribische economieën

achterlopen met innovaties. Je kan het zien aan de export-structuur. De structuur van onze

exporten duidt niet op een hoog ontwikkelde economie. Er zitten nog te veel primaire en

secundaire producten bij. Ook research and development uitgaven zijn aan de lage kant. In

Trinidad 0,1% van het BBP terwijl je 2 tot 3% zou verwachten. Een belangrijke opmerking vond

ik dat hij zei dat management- en leiderschapcultuur in het Caribisch gebied een obstakel vormt

voor innovatie en ontwikkeling. Hij zegt dus dat innovaties moeten worden gemanaged, hij

gebruikte de term innovation gouvernance. Ook de mensen die we daarbij betrekken bijv. de

diaspora en de steun van de overheid is erg van belang. Tendering en uitbesteding kunnen dus

helpen. Hij heeft wat voorbeelden geschetst van productinnovatie waar er gebruik is gemaakt

van een coöperatief voordeel. Chocolade uit St. Lucia en cocoswater uit Barbados.

SAMENWERKEN IS EEN BALANGRIJKE VOORWAARDE VOOR SUCCESVOL

INNOVEREN

Dan de heer Niels Flach. Hij had een ruime definitie van innovatie. Het is een multidisciplinaire

activiteit en multidimensionaal. In feite zei hij dat innovatie is niet zo moeilijk. Je moet je

creativiteit gebruiken, een open mind, speel in op lifestyle ontwikkeling en maatschappelijk

verantwoord ondernemen. Wat hij zei is dus dat er heel goed moet worden samengewerkt door

verschillende actoren. Het is een belangrijke voorwaarde voor succes.

INNOVATIE IS INSPELEN OP DE VERWACHTINGSPATRONEN EN DE

BELEVINGSWERELED VAN DE CONSUMENT

De heer Martin Panday ging specifiek in op innovaties op het gebied van toerisme. Hij gaf aan

dat we bij innovaties moeten inspelen op verwachtingspatronen, beelden van toeristen.

Branding is erg van belang. Ook het punt van marktsegmentering was er een interessante

discussie met de minister. Ik denk dat tijdens de discussie hier misschien verder op kan worden

ingegaan. Wat is het belang van marktsegmentering bij innovatie, want ik dacht dat de minister

zei dat je eigenlijk ook een beetje moet inspelen op de rijkere toerist die wat meer luxe wil

hebben, wat meer comfort. Dus daar moet je specifieke producten voor ontwikkelen, dus de

vraag aan meneer Panday, wat is het belang van marktsegmentatie bij de ontwikkeling van het

toeristisch product?

MOGELIJKHEDEN VAN HET CARIBBEAN INVENTION AND INNOVATION CENTRE

Professor Persad zijn presentatie heeft u net gehad. Hij had het over CIIC. Hoe dat werkt. Ik

denk dat het een belangrijk instituut is, en ook heeft hij dus wat innovatieve projecten aan u

voorgehouden. Hierna volgt de discussie tussen het publiekspanel en de inleiders. Bijlage 5.

11

5. INNOVATIE BINNEN TELESUR: De heer Dirk Currie – CEO Telesur.

Ik ga er vanuit dat er al heel veel gepresenteerd is hedenochtend over hoe je innovatief bezig moet zijn. Dus wat ik met u wil delen is wat wij binnen Telesur hebben gedaan om het bedrijf in een beetje een ander vaarwater te krijgen, u weet allemaal komen we uit een achtergrond van de regio monopoly, bureaucratie en traagheid. Dat is onze historie en we schamen ons er niet voor want we kunnen het niet veranderen. Dat is gewoon feitelijke informatie, maar dat gaat open dus je moet veranderen dus er is een noodzaak om te veranderen en dat is wat wij geprobeerd hebben,

Natuurlijk de cultuur veranderen dat gaat traag dat gaat niet 1 2 3. Maar waar me mee zijn begonnen is in onze strategie aangegeven dat wanneer er 2 andere operators komen in dit werkveld waar een half miljoen mensen wonen, dan zullen we geen genoegen nemen om zo een kleine markt door 3 te delen, dus we moeten kijken naar andere opportunities .We hebben gedefinieerd de Nederlands talige gebiedsdelen als een nieuwe markt en uiteindelijk hebben we de keus gemaakt dat wij naar Nederland gaan.

Nou dat hele voortraject heeft een tijd in beslag genomen. Wanneer je daar komt en je praat over Telesur, weet niemand wat Telesur is in Nederland. Uiteindelijk zijn we met een bedrijf in zee gegaan, een opstart onderneming, Wat we daar op de Nederlandse markt hebben neergezet is een Telesur operatie. We noemen het de 2 landen SIM, two countries, one feeling. Zo hebben we dat ook gepresenteerd. Ik mag zeggen daar zijn we trots op en het is heel uniek. 1 sim waar 2 nummers op zitten. 1 nummer is gekoppeld aan het netwerk in Nederland en het ander nummer aan de infrastructuur van Telesur. Wat we gedaan hebben, is de 2 markten tot 1 markt gemaakt, waarbij het bellen van hier naar het nummer in Nederland het gesprek een lokaal gesprek is en omgekeerd ook. Als ik zeg dat het uniek is zeg, dan zeg ik dat niet omdat ik het zo leuk vind. We zijn recent nog in Barcelona geweest op een conferentie, dat was een wereld conferentie op het gebied van MVNO (dat staat voor Mobile Vertil Network Operators), dat zijn dus operators die geen eigen netwerk hebben maar netwerk delen en/of huren van anderen. Wij hebben dus alles wat we doen daar gehuurd en we hebben het product gelaunched op 25 november 2008 in Nederland. Wij hebben daarvoor gekozen om zeg maar de dag van onafhankelijkheid te kiezen. Zo is ook de teaser campagne geweest HYPERLINK "http://www.25november.nl" www.25november.nl om een hype te krijgen naar die datum toe. Men kon mailtjes sturen. En we hebben daarom ook gekozen voor het nummer serie 7 5 starten van het Surinaams nummer om het jaartal van de onafhankelijkheid mee te nemen, het jaartal 1975. Ik denk dat wanneer u praat over innovatie 2 dingen erg belangrijk zijn, 1 is er moet behoefte zijn, mensen moeten het willen kopen en 2 het moet geld opleveren want je doet het niet voor je plezier. En ik mag zeggen dat op dit moment als we kijken naar het aantal klanten dan praten we over 40 duizend klanten die we op dit moment in Nederland hebben met een omzet van ongeveer 600.000 euro per maand die we uit die Nederlandse markt halen. Een uitdaging op dit moment is niet alleen het verkeer vanuit Nederland naar Suriname mee te nemen maar ook het onderlinge verkeer van onze abonnees binnen Nederland . Het 2de punt dat ik kan noemen is dat wij in het traject van het gaan daarnaar toe eigenlijk op een ander idee kwamen.

12

Iets wat veel makkelijker was om op die Nederlandse markt te brengen. Dat was onze 2e dienst, ons 2de product: onbeperkt bellen dat was een nummer serie uit ons vaste net. Het wordt verkocht aan mensen die een breedband-aansluiting hebben in Nederland. En als er wordt betaald kan je onbeperkt bellen naar vaste nummers van Telesur in Suriname inclusief 100 minuten naar het mobiel netwerk in Suriname. Een ander punt bij de voorbereiding naar Nederland is hoe je met business daar gaat beginnen. Alles is geoutsourced, alles is ingehuurd, dus we hebben daar geen mensen in dienst. Wanneer het zeker is dat we daar vaste voet aan de grond hebben, zullen we overwegen om daar mensen in dienst te nemen. De volgende stap was hoe breng je innovatie verder binnen het bedrijf?

We hebben een innovation award binnen Telesur georganiseerd. We zijn daarmee begonnen in oktober 2009. De eerste 3 weken hadden we maar 3 ideeën. Bij de sluiting hadden we 54 ideeën. Ze gingen door een selectie commissie, van die 54 werden er 10 gekozen. Dat was in december 2009. Die 10 mochten een eigen projectteam samenstellen en hulpmiddelen erbij halen om te werken aan de businesscase. In april 2010 werden de 3 beste gekozen. De 3 beste zijn toen in de gelegenheid gesteld, om het idee verder te ontwikkelen. Laat mij de categorieën aan geven waarbinnen men het idee mocht indienen: de belangrijkste steun pilaren binnen ons bedrijf zijn kwaliteit- en kosten beheersing dus op die 2 gebieden mocht het idee betrekking hebben en daarnaast wat beschreven was in onze strategie dat we meer omzet moesten gaan halen uit informatie - en entertainment-diensten dus de 2de had daarop betrekking. Uiteindelijk heeft het erin geresulteerd dat in december 2010 de finalisten zijn bekend zijn gemaakt Laat me er direct bij zeggen er was een prijs en die prijs was 10 000 Amerikaanse dollars die aan de winnaar is uitgekeerd. Het is geworden Social Media HYPERLINK "http://www.womiti.rs" www.womiti.sr wo miti , en de bedoeling is natuurlijk om Surinamers overal ter wereld bij elkaar te krijgen , wat ons uiteindelijk een makkelijke en goedkope manier geeft om ze te bereiken. Om ze eventueel voor extra diensten van Telesur te vangen. Gezien de tijd wil ik het hierbij laten en u dank zeggen voor uw aandacht.

13

6. DE 1STE SURINAAMSE INNOVATIE AWARD

6.1. Innovatie Perspectief van het Ministerie van Handel en Industrie – Minister Miskin

Het verhogen van het concurrentievermogen is één van de belangrijkste instrumenten om in

een steeds liberaliserende internationale handel, markten te betreden en te behouden.

Technologische vooruitgang en innovatie vormen de basis ter verhoging van het

concurrentievermogen.

Naast deze wereldwijd bewezen benadering om handel te verruimen, is er m.b.t. Suriname nog

iets bijzonders dat aanpassing van de productiestructuur regardeert. De Surinaamse

productiestructuur gebruikt overwegend importkapitaal in de vorm van buitenlandse kennis en

investeringen, en technologie om de meest belangrijke producten, zowel voor de export als de

binnenlandse markt, voort te brengen. Deze wijze van productie, hoewel deels

exportverdienend, creëert een aantal problemen in het bijzonder m.b.t. de betalingsbalans en

werkgelegenheid. Wat ook, naast de importintensieve productie, gestimuleerd dient te worden,

is de productie waarbij meer van ons lokaal kapitaal, in termen van kennis, vaardigheden,

culturele uitdrukkingen, klimaat, bodemgesteldheid en biodiversiteit, gemobiliseerd moet worden

om meer ondernemerschap, werkgelegenheid en inkomen te genereren. Elke vorm van

innovatie zou zich in het bijzonder op het eigene moeten richten zodat meer Surinamers met

eigen talent en de beschikbare inputs aan het economisch proces kunnen deelnemen. Voorts

zou, binnen het proces van innovatie, bekeken moeten worden hoe Surinaamse bedrijven meer

goederen en diensten aan de importintensieve industrieën kunnen leveren, zodat meer kapitaal

door de importintensieve industrieën lokaal wordt aangewend dan aan het buitenland (daarmee

wordt het betalingsbalans probleem verkleind). Een voorbeeld van het laatste betreft het

toenemend gebruik van z.g. “contractors” in de minerale sector.

Hoewel deze benadering in de regio niet nieuw is, is het beleid over het algemeen nog niet

specifiek op integrale uitvoering gericht. Het Ministerie van Handel en Industrie is zich daarvan

bewust, maar is wel bereid om samen met de private sector naar mogelijkheden te bekijken om

meer eigen lokaal talent te mobiliseren om productie te diversificeren en relatief minder van

importkapitaal afhankelijk te laten zijn. Innovatieve ideeën, productie- en werkmethoden zijn in

dit kader van eminent belang, evenals het “poolen” van voornamelijk inputs en overige

kostenelementen om efficiënter te produceren. In dit kader hebben Midden- en Kleinbedrijven

een bijzondere plaats.

Het Ministerie verwelkomt de inspanningen van IntEnt en United Business Fair met

gerelateerde “awards” om innovatief ondernemerschap voor het voetlicht te plaatsen. Het

Ministerie zal waar mogelijk deze inspanningen ondersteunen en kijkt uit naar verdere

uitbreiding van de United Fair evenals het aantal sectoren die op de toepassing van innovatieve

creativiteit in beschouwing zullen worden genomen.

14

Drs. Jim Bousaid:

Wij zullen nu dus de winnaar van de eerste Surinaamse Innovatie Award voor het MKB bekend maken. Bij de Surinaamse Innovatie Award is de doelstelling om bedrijven voor het voetlicht te brengen die uitzonderlijke prestaties leveren op het gebied van innovatie om zodoende innovatie in Suriname op de kaart te zetten ter stimulans van overige ondernemers en ten behoeve van mogelijke investeerders.

Bedrijven konden zich opgeven, waarbij er dus sprake was van een ingevoerde. Een deskundige jury heeft zich over de inzendingen gebogen en zal u zo direct haar oordeel geven.

6.2. FINALISTEN 1STE SURINAAMSE INNOVATIE AWARD

Wat we nu gaan presenteren in dit gedeelte is het volgende: zo meteen krijgt u dus een video presentatie van de 3 finalisten, 3 bedrijven die in de finale zitten. Het gaat om Jomi Cosmetics, Moengo Minerals en Nana Rescources.

Daarna krijgen de vertegenwoordigers van deze bedrijven elk 2 minuten de tijd om aan te geven wat dus de originaliteit is van hun product of dienst zodat u dat beter kunt begrijpen.

We hebben daarna de stemming door uzelf waarbij dus de zogenaamde publieksprijs als resultaat eruit zal rollen. Er is ook een korte speech van de heer Dirk Curry nadat de vertegenwoordigers van de bedrijven die in de finale zijn hun korte presentatie hebben gehouden .

Tenslotte zal de voorzitter van de jury Steven Couthino, de award winnaar bekend maken en daarna zal de minister de uitreiking doen.

We gaan nu kijken naar de video presentaties van de 3 finalisten

Video links:

Jomi: http://www.youtube.com/watch?v=F294rmJP37Q

Nana Resources: http://www.youtube.com/watch?v=tqpY61m_R9E

Moengo Minerals: http://www.youtube.com/watch?v=qWkZgXa7pZk&feature=related

De 3 finalisten hebben de mogelijkheid om toch nog in 2 minuten te vertellen wat het belangrijkste is, als er behoefte is, kan er daar nog gebruik van worden gemaakt.

15

6.3. FINALIST ALMA ROBERTS

Goedendag iedereen, ja misschien ben ik nog een enkele dingen vergeten te vertellen want er is zoveel. Een paar maanden geleden hebben we op de cassave fair onze voet mask en onze voet cassave zeep gelaunched. We hebben gedacht i.v.m. het hele cassave gebeuren dat we dan ook iets gaan doen en het leek me leuk om daarmee te beginnen. Nou uiteindelijk hebben we daarna gezichtspakkingen gemaakt van cacao en cassave voor de body scrub en mentol voor het gezicht. Ook hebben we veel meer producten erbij gemaakt door de launching van de cassave. Over het innovatieve,misschien is het er niet helemaal goed uit gekomen in de film. Wij zijn het enige bedrijf in Suriname die van het eind product van de podosiri een scrub maakt. En per toevalligheid gebeurd. Ik dronk een keer een glas podosiri omdat ik last had van bloedarmoede en ik proef de vezels in m’n mond en ik dacht van hee, ik zocht allang al naar een granulaat voor mijn scrub. Misschien is dit het wel. Want ik haalde mijn granulaat uit het buitenland. Dus zo gezegd zo gedaan. Ik heb dus toen aan iemand gevraagd die podosiri maakt, mag ik een beetje van jouw eind product. Hij kon het niet geloven, het duurde wel een week, want hij dacht wat moet die vrouw met het afval. Nou ik heb het daarna laten drogen, verwerkt om alle ziekte kiemen te doden en ik heb het toen in een product gedaan en uitgeprobeerd en het was heel erg succesvol. Dat hebben we toen ook gedaan met de oliën uit de zaadjes van de noni, dat was dus een heel lang proces er komt ook heel weinig olie uit. Maar het is zo fantastisch voor je huid, het is sowieso geneeskrachtig het heeft een werkcomplex , een vocht vasthoudend ingrediënt is het. Dat hebben wij nou in onze producten noni repair lotion en noni day en night voor de droge huid. Dus we zijn echt bezig geweest met wat we in onze achtertuin hebben , oliën , kaolien, kruiden er ligt zoveel voor ons. We gaan door we zijn nog niet klaar . Dank u wel .

Jomi Cosmetics

Wij produceren botanical producten (uit planten) en met de handgemaakt (handmade), uit onze eigen Surinaamse

grondstoffen

Wij zijn de enige die cosmetische producten en hotel Amenities maken door middel van Surinaamse grondstoffen en

handmade cosmetics produceren op natuurlijke basis (niet chemisch). Onze hand & bodylotions, douchegels,

shampoos en scrubs zijn internationaal uniek omdat er nergens gebruik wordt gemaakt van deze ingredienten voor

cosmetische producten. We maken gebruik van onder andere awara, zuurzak, brandnetel en kassave. (we hebben

maar liefst 22 verschillende soorten)

Het zijn allen botanical producten (uit planten) en met de handgemaakt (handmade), uit onze eigen Surinaamse

grondstoffen.

Het zijn allen huidvriendelijke producten, waar geen chemische stoffen aan zijn toegevoegd (100% nauurlijk) Ze zijn getest door BOG.

Het is een compleet nieuw product, en dan met name de maripa-olie, krappa olie, awara olie en de cassave

scrub.

Het is geheel zelfstandig ontwikkeld. Kennis is opgedaan bij opleiding in Nederland

16

6.4 FINALIST ROGIER CAMERON

Goedenmiddag. Over Power Pimba valt er veel te zeggen maar eigenlijk ook niet veel, in de zin van we zijn allemaal bekend met cement als zijnde 1 van de belangrijkste ingrediënten voor de bouw. Nou met een land in ontwikkeling en de grote perspectieven en plannen die we verder hebben met het land is de behoefte aan cement natuurlijk nog niet wat het wezen zal zijn en daar speelt Power Pimba erg op in. Theoretisch zijn wij in staat om met dit product 40 % van het cementgebruik op te vangen, maar we houden het op conservatief op 20 % , 20 % vervanging van het cement door Power Pimba geeft superieur beton en ook ander, betere producten waar cement gebruikt wordt. Zoals ik al vertelde in het filmpje, bij het uithouden van cement ontstaat er een witte stof, witte bloei en Power Pimba reageert daar dus mee, wat betekent dus dat je iets kwaads omzet in iets goeds. Power Pimba heeft ook een heel sterke export potentie omdat de werking van beton beter beschermd word zoals we al weten. De regio, het Caribische gebied heeft heel veel last van agressieve milieus in de zee en als ze daar dus in hun cement PowerPimba gebruiken kunnen ook hun bouwwerken van betere kwaliteit zijn . Dank u wel

Moengo Minerals

Power Pimba. als Surinaams product, ontwikkeld en gemaakt uit 100% Surinaamse

grondstof, door Surinaamse technici. Power Pimba zal een revolutie in de

Surinaamse bouw en constructie wereld ontketenen. Als vervanging van cement zorgt

Power Pimba voor een superieur beton. De productie vindt volledig in Suriname

plaats.

Power Pimba is het enige product van Surinaamse bodem dat zowel de

cementimport reduceert en de betonkwaliteit verbetert. (Dit is wetenschappelijk

bewezen). Hierdoor is er minder cement nodig en ook wordt het beton

duurzamer.

Het zijn allen botanical producten (uit planten) en met de handgemaakt (handmade), uit onze eigen Surinaamse

grondstoffen.

Betere kwaliteit beton, lichter bouwen, mindere afhankelijkheid van het buitenland.

De uitvinding komt uit Brazilie, maar de Surinaamse variant is zelf ontwikkeld. Ook hebben wij een octrooirecht

moeten betalen aan een Franse owner.

Het product op zich niet. Wel uit de Surinaamse Kaolien die zuiverder is waardoor het eindproduct van een

betere kwaliteit is.

17

6.5. FINALIST HENK NAARENDORP

Dames heren mijn naam is Henk Naarendorp directeur NANA Resources, ook voorzitter van het Suriname Business Forum(SBF). Dus toen ik een keer tussen al mijn mailtjes een oproep zag om bedrijven aan te sporen om met hun inzending te komen toen dacht ik van eey, ik ben nou eenmaal voorzitter van de business forum en ik ben ook een ondernemer en ik heb volgens mij een product wat de moeite waard is. Het product dat we hebben ontwikkeld hebben we niet ontwikkeld omdat we zo graag iets wilden hebben om op de markt te brengen. Het is het resultaat van bewustwording veroorzaakt ondermeer door een organisatie als WWF met als slogan “we have to preserve our planet for our childeren”

Daarnaast vroeg ik mezelf altijd af, als mijn kleindochter me vraagt opa wat heb jij gedaan, je zit toch in het goudsector ? je zit toch goud te winnen? heb je ook kwik daar in gestopt,? moet ik daar dus antwoord op kunnen geven dat is 1 . 2 het is natuurlijk ook een grote bedreiging, het is bekend dat maatschappijen die 80/100 jaar geleden ergens hebben gewerkt na heel veel decennia de rekening gepresenteerd krijgen. Ja nou weten we een heleboel meer ,we gaan de zaak up cleanen en dan komen ze met een mooi programma en hier is de rekening 80 miljard, 50 miljard… you name it. Dus met al deze dingen krijg je dan iets in je achterhoofd en dan heb je het gevoel je moet iets doen en je moet iets doen wat best moeilijk is, want de concessie hebben is 1. Naarenorp je hebt je concessie ,en Preto en Sjauw en Eduardo en Ivandro die komen daar en veel andere Surinamers die zijn niet te tracen. Die Naarendorp wel. Is het niet die gast die ook nog conga speelde ? ja die die . en dan krijg je je rekening . Dus we hebben heel bewust ons ingespannen om aan problemen die inbreuk hebben op de concessie rekening in de mijnbouw. Dat is een heel verhaal geweest en wat je eigenlijk doet is een heleboel stappen bij elkaar zetten om op verantwoorde wijze goud te winnen: Het Nana Enviromental System (NEMS). Dank u wel

NANA resources

Deelnemers aan de "Regional Gold Mining Conference" met thema

"Transforming the small- and medium scale gold mining sector",

experts in de mijnbouwsector en andere instituten hebben het NANA

Environment Management System als innovatief gekarakteriseerd.

NEMS is uniek vanwege de simpele opzet, die begrijpelijk en makkelijk te implementeren is, voor alle stakeholders op de goudconcessie, welke met milieu vraagstukken te maken hebben

Dit systeem bevordert een goed geordend woon-, werk-, en leefmilieu wat resulteert in behoud van gezondheid van mens en het milieu.

Is een compleet nieuw product/dienst

Het is geheel zelfstandig ontwikkeld

18

7. BEKENDMAKING WINNAAR 1STE SURINAAMSE INNOVATIE AWARD

Drs.Jim Bousaid:

We hebben nu de stemming voor de publieksprijs. U heeft net 3 kleuren papier gekregen, geel groen en rood. U heeft net 3 presentaties gezien van 3 bedrijven, Jomi Cosmetics, Moengo Minerals en Nana resources. Het is de bedoeling dat u dus 1 papier in de bus zet dat is dus uw winnaar. De bakjes /flesjes waar uw papiertje in moet is de kleur van uw keuze. Jomi cosmetics heeft de kleur geel Moengo Minerals groen en Nana resoucres rood. Het is de bedoeling dat u 1 kaartje daarin stopt.

We gaan nou door naar de bekendmaking van de award-winnaar , er was een jury die de inzendingen heeft beoordeeld onder voorzitterschap van de heer Steven Couthino, andere leden van de jury waren meneer Hans Li Ma Po mevrouw Shirley Sowma-Sumter, meneer Martin Panday en de heer Armand van Aalen. Ik geef het woord nu aan de voorzitter de heer Steven Coutinho. Hij zal het één en andere vertellen over de procedure en de keuze.

Steven Coutinho Msc - Voorzitter Award Jury:

Dank u wel Minister, aanwezigen we hebben de afgelopen weken 10 inzendingen gehad . De jury was ontzetting onder de indruk van in ieder geval het ondernemerschap wat zich in Suriname tentoonstelt, ontzettend veel ideeën die weliswaar uit het buitenland gehaald zijn maar op een frisse manier toegepast zijn in Suriname. Dus voor wat dat betreft zijn wij ontzettend blij en tegelijkertijd kwamen we wel een klein probleempje tegen en dat was dat de inzendingen, als je het zou moeten vergelijken met de internationale definitie van innovatie, dat ze helaas daar niet geheel aan voldeden. Dus als jury moesten we gaan beraadslagen van okay hoe gaan we het oplossen. We hebben een herdefinitie gedaan voor dit proces wat wij nou innovatie zouden noemen , ik heb even slide neergezet: In principe een elk product soort of dienst dat nieuw ontwikkeld is of toegepast, merkbaar effect heeft op de productiviteit , veiligheid , gezondheid of het milieu, dat niet is gekopieerd respectievelijk wat van intellectuele origine heeft getuigd en toegepast was voor het bedrijfs-concept en heel belangrijk het kan geen introductie zijn van iets wat in het buitenland al gebeurt en letterlijk op de Surinaamse samenleving word gezet. Op basis daarvan zijn er op een gegeven moment 3 kandidaten uitgekomen waarvan we de film al gezien hebben, maar uiteindelijk hebben we natuurlijk wel moeten kiezen voor 1 , de winnaar van de Surinaamse Innovatie Award 2011. Die stak net iets meer uit boven de andere op basis van een aantal kenmerken , ik zal die kenmerken even noemen voordat ik de bekendmaking doe.

19

Eerste kenmerk: dit bedrijf neemt Surinaamse grondstoffen en bewerkt het op een manier die nergens anders ter wereld op zo een manier bewerkt word

Het 2de kenmerk van dit bedrijf is: ze maken gebruik van unieke receptuur wat je ook nergens anders op de wereld tegenkomt.

Het 3de kenmerk: het speelt heel sterk in op de huidige markt ontwikkelingen vooral in de Caricom en voor wat het laatste betreft en belangrijkste , het maakt gebruik van Surinaamse kennis die hier ontwikkeld is die overgedragen is van oma naar moeder naar dochter noem maar op . De winnaar is Jomi Cosmetics gefeliciteerd.

Mag ik de minister vragen om de prijs te overhandigen aan Jomi Cosmetics.

20

Steven Coutinho Msc:

7.1. TWEEDE PLAATS EN DERDE PLAATS

De 2de plaats, de runner up is innovatief geweest als het gaat om management technieken. Wat we gezien hebben bij Nana Resoucres is dat ze letterlijk weliswaar een technologie van buiten genomen hebben en in Suriname hebben geïntroduceerd, maar de management eromheen ging, het incorporeren en het eigenlijk in de boezem nemen van de illegalen en informelen op een dusdanige structurele manier, dat getuigt van ontzettend veel management activiteit. Voor Nana resources absoluut een nummer 2 weggelegd is . Gefeliciteerd.

Moengo Minerals is in de top 3 geëindigd vanwege ook o.a ontzettend goed ondernemerschap maar tegelijkertijd, ze hebben een opportuniteit gezien, namelijk de ontzettende grote resource die we hebben hier in Suriname van high grade kaolien. Deze jongens zijn niet te stoppen, 8 jaar zijn ze hier in Suriname bezig geweest , in moengo nu staat er een ontzettende grote CalToren , ze werken er keihard dag en nacht heel goed. Dus gefeliciteerd Moengo Minerals.

21

7.2. WINNAAR PUBLIEKSPRIJS

Kenneth Woei-A-Tsoi:

Maar mevrouw Roberts mag blijven staan, want er is dus ook nog een uitslag van de publieksprijs:

NANA Resources 9 stemmen

Moengoe minarals 17 stemmen

Jomi Cosmetics 23 stemmen

Alma Roberts: Nou ik ben duidelijk geen spreker in het openbaar, ik voel me heerlijk in me salon en tussen me potten en pannen en me kruiden en me toestanden. Vind ik heerlijk, ik kan dag en nacht doorgaan , ik zeg ja maar je ontkomt er niet aan je moet soms toch wel bepaalde dingen leren en ja wat je dagelijks niet doet , en God ik ben heel erg blij , tranen zweet en bloed ook hebben we doorstaan in die 12 jaar en ja het voelt goed en we gaan door het voelt goed. Ik heb mijn zonen, mijn jongste zoon is al anderhalf jaar in Suriname die leert de recepturen dus we gaan overdragen en mijn oudste zoon die is onderweg, daar zijn we heel blij om want de jaren gaan natuurlijk ook tellen. Dank u wel

Drs. Jim Bousaid:

En ik wil de jury bedanken voor dus het vele goede werk dat ze hebben verricht, hartelijk dank en u zult de dank ook mogen verspreiden aan de rest van de jury leden en we hopen dat u volgend jaar ook beschikbaar bent .

22

8. WORKSHOP VOOR UITVINDERS EN INNOVATIEVE ONDERNEMERS

Drs. Jim Bousaid: We gaan nu snel verder naar de geselecteerden van de workshop voor uitvinders en innovatieve ondernemers. Het is een workshop die overmorgen (19 oktober 2011) plaatsvindt en aangeboden word door de CIIC die samen werkt met het Suriname Business Forum

Mr. Gaytrie Biharie: Er waren meer aanmeldingen dan plaatsen dus is er een selectie gemaakt van 20 ondernemers.

De heren Ranjan Akloe (naamplaatjes voor Surinaamse namen) en

Raoul Rosendaal (Boot speciaal voor Suriname afgestemd op het weer en de omstandigheden van Suriname)

zijn door het CIIC geselecteerd en zullen hun ontwerpen indienen welke dan wordt uitgewerkt

tot een prototype.

Name Institution/Company Function

1. Ing/IEEE Leonel Wijgaarde Engineer & Advice Bureau Managing Director

2. Farley Tamsiran Ministry of Trade & Industry Staff Member

3. T. Cheung Ministry of Trade & Industry Staff Member

4. Henk Ramnandanlal National Assembly Member of Parliament

5. Anoushka Alikromo-Small LLM Bureau Intellectual Property Law Officer

6. Dayenne Wielingen -Verwey Suriname Trade & Industry Association

Policy Officer

7. Cornelly Olivieira Women in Business Group/Micro Credit Unit

Managing Director

8. Audrey L. Chin BSc. Faculty of Technology Science Adjunct Scientific Co-Worker

9. Henk Sidoel Ministry of Internal Affairs Head Automatization Division

10. Harold Hoeseni Graphoset Director

11. Raoul Rosendaal SAMBOATS Managing Director

12. Tjon Kon Hong Magazijnmeester EBS

13. Ranjan Akloe Ranjan’s Fine Art Grafic Entrepeneur

14. Anthony Cumberbatch Small Entrepeneur & Designer

15. Wilma Stomp Couture & Image Styling Entrepeneur/Designer

16. Tanya de Man- Neede T.I.N. Hair Design Hairdresser

17. Gaynel Wallerlei Ministry of Trade & Industry Policy Officer

18. Albert Alleyne Consumentenkring Suriname Chair

19. J. Simson Ministry of Justice & Police Policy Advisor

20. Padarath Chamber of Trade & Commerce

21. Reit Debbie Cimoya’s Facepainting Manager

22. Vincent Kenswiel Ministry of Animal Husbandry and Fisheries

Research assistant at the Food Safety Department

23

9. Slotwoord

Kenneth Woei-A-Tsoi – Directeur IntEnt Suriname

Goedendag dames en heren, het was een tamelijk lange zit namelijk vanaf 9 uur dus in de eerste plaats mijn dank voor uw deelname, want op ons rust de verplichting juist omdat er interesse is gebleken voor de stap die wij nu hebben gezet dat in dit verband ook vervolg activiteiten moeten gaan plaats vinden.

Willen we innovatie op de agenda - zowel als de publieke als de private sector houden - , in dat verband is natuurlijk ook belangrijk dat bijdrage zoals die plaats vinden vanuit noem het maar een directe toezegging vanuit het medewerken van een CEO zoals een meneer Currie dat die ook bijdragen aan dit doel. De dank gaat ook uit naar natuurlijk de organisaties die we hebben benaderd op enige moment het Suriname Business Forum , AKMOS en ASFA om mee te werken aan dit initiatief. We gaan er dan ook vanuit dat bij de vervolg activiteiten dit samenwerkingsband een element is - door de heer Flach aan de orde gesteld - als het gaat over innovatie

Kortom we blijven doorgaan. Ik nodig u ook uit voor onze eerstvolgende activiteit en dat is vanavond om 7 uur in het TBL voor de launch van de documentaire Forward Home en een discussie die daarna volgt , maar ik ga u wel zeggen dat er al een overintekening is. De zaal van 150 mensen is al overtekend, maar wellicht blijven een aantal thuis om welke reden dan ook. a.s vrijdag hier aan de overkant van Queens Garden het seminar over groen ondernemen met een 4 tal workshops i.c. mijnbouw, toerisme, forest products en landbouw ..

U kunt zich nog via onze website aanmelden. We blijven doorgaan op het pad u als ondernemer te begeleiden.

Last but not least. Uiteraard hebben wij een enorm deel van de uitvoering op onze schouders gehad , wat heeft betekend dat er een enorme spanning in onze organisatie aan de orde is geweest ,als het gaat om het beroep welk ik op mijn medewerkers heb gedaan. Ik bedank ze daarvoor en ik ben er soms erg bot in geweest als het ging om deadlines halen in het bijzonder zou ik daarom in het zonnetje willen zetten en ik weet dat ze me dat kwalijk gaat nemen; Carry Leysner die eerste verantwoordelijke was voor dit seminar .

Bedankt allemaal!

24

BIJLAGEN Presentatie: Innovation Governance and

Small States – Dr. Keith Nurse

Presentatie: Van dromen naar doen….

Dr. Ir. Niels Flach

Presentatie: Innovatief ondernemen in het

Toerisme – Drs. Martin Panday

Presentatie: Caribbean Invention and

Innovation Centre – Prof. Dr. Prakash Persad

Discussie Publiekspanel vs Inleiders

1

BIJLAGE 1: PRESENTATIE EN VRAGENRONDE KEITH NURSE

Innovation Governance and Small States

Dr. Keith Nurse

Director

Shridath Ramphal Centre

International Trade Law, Policy & Services

University of West Indies, Barbados

keithnurse@mac.com

Innovation Workshop IntEnt

October, 2011Paramaribo

Suriname

It’s my pleasure to be here in Surinam. It’s one of my favourite destinations in the Caribbean. I would like to thank the organizers IntEnt, for inviting me to participate in this workshop. I think the area of innovation is a critical importance to our countries. Originally my presentation was entitled Innovation and Small States, but I decided to put the word Governance in my presentation and I will also explain why.

Structure of Presentation

1. Review of Caribbean Economic Performance

2. Review of Caribbean STI Performance

3. Foresighting Strategy as an Approach

4. The Way Forward for STI in the Caribbean

I talk a little bit about the economic performance of Caribbean countries and I think it’s important we have that context, otherwise you will talk about innovation in a vacuum. I can also speak a little bit about what happens in the global economy.

Innovation Paradigm

Innovation is not a purely technological phenomenon, itinvolves both technological and non-technological changesthat bear on economic, social and ecological development.

Innovation may be organizational, institutional, design-related or involve other significant changes (e.g. lifestyle)having economic value.

Innovators are affected by incentive systems andregulations that have various sources and rationales, andinterfaces between government and the private sector…

OECD (2005) Governance of Innovation Systems. Organization for Economic Cooperation and Development, Paris.

3

I think it is important to understand what we mean by innovation. Far too often there is a motion that innovation is in fact technological innovation. It’s all about science and technology. Well yes that is true, but what we have found in the last few years is that a lot of non technological innovations are really key dimensions of the transformations that we are experiencing globally. Most of you have an email address or a face book, social networking has a technological component, most of which none of you are really aware of, but it’s the aspect of this social media and networking that has been the element of innovation. So non technological aspect have become really important in the innovation agenda. The second thing is that we recognize that it that we recognize that it’s not just about products and it’s not just about production processes.

2

It can include a wide area of other factors. Marketing or lifestyle innovations. It means that if you can get people to change their lifestyles. That is a critical element of the innovation process. I’m on one of the committies of at the OECD and what we’ve been doing is trying to brainstorm what is the future of innovation. So for example, we don’t know much about innovation in the services arena. Most of the analyses that we have of innovation is related to the manufacturing sector, or in some extend, the agro processing sector. But outside of that, it’s really an open field.

4

0 20 40 60 80 100

2005

2000

1995

1990

1985

Technological Classification of SIDS' Exports (% of Total Exports of Goods)

Primary Products Resource Based Low-Technology

Medium-Technology High Technology Others

0 20 40 60 80 100

2005

2000

1995

1990

1985

Technological Classification of Caribbean Exports (% of Total Exports of Goods)

Primary Products Resource Based Low-Technology

Medium-Technology High Technology Others

Source: World Economic & Social Survey 2008

I hope you can understand this diagram. Whatshows is that in 1985 a large share of what we exported was primary products along with resource base. This is for small states. By 1990’s we can see that share has dropped and our lower technology exports has expanded and some more medium technology exports had also expanded. And some high-tech shows up in the diagram. That is good news. So by 1990 we had improved. And by 1995 again further expansion. So primary and resource based exports had declined, but look by 2000 we were almost back to where we were at 1985. This is for all small island development states. In the Caribbean the picture is even more dramatic. So the Caribbean is not even keeping pace with other small island developing states. We are largely now exporting raw material and primary products than ever before. We have a major problem.

-1,000.0 - 1,000.0 2,000.0 3,000.0 4,000.0 5,000.0

US$mn

2001

2002

2003

2004

Ye

ar

Figure 9: CARICOM Balance of Services Trade 2001-2004

GovernmentServices

Other BusinessServices

Financial Services

InsuranceServices

CommercialServices

Travel

Transportation

Source: CARICOM 2005

The problem also resides in services. The first diagram only looked at goods. It means that one, we are exporting largely raw materials, two when we say we are in the services economy, we only rarely mean that we are in tourism, with al little bit of financial services. That is the Caribbean economy.

3

Rationale for STI Policies in Small Developing Economies

To shift the economy from low value-added goodsand services production to high value-addedtradeables.

To address the problem of deindustrialization.

To build intellectual property commercialization andbranding.

To assist resource reallocation from decliningtraditional exports to rising sectors (services and IP).

The question is what are the challenges? First we need to produce more goods and services that have higher values. For example our banana exports is doomed for poverty. So you have to switch out of banana of diversify in the bananas. What did we do, we keep talking about switching out bananas but we don’t. So we stay in there but we don’t even diversify. We also have to address the problem of deindustrialization. China is eating up most parts of the global economy. It’s estimated that 90% of all the manufacturing goods that can be produced in Latin America and the Caribbean, can be outcompeted by China. There is not much that we can produce here that can’t be sourced from China at a cheaper rate.

Patent Registration in the US, 1965 - 2006

This diagram compares the Caribbean with Singapore, all of the Caribbean. This red line is data on patent registrations of the Caribbean in the United States from 1960’s to 2006. Between 1960’s and 2006 we registered 1333 patents in the USA. Why is it useful to use the USA as indicator for patent registrations? Because that’s the biggest market. Singapore used to look like us and they don’t anymore. Singapore now registered as many patents in a year then we have register in the last 40 years.

Patent Registration by Caribbean Countries in the US, 1965 - 2006

Bahamas registered the most patents in the Caribbean. These are mostly Americans living in the Bahamas who are registering patents. There are very few Bahamians in there.

4

This is data from Trinidad & Tobago. It needs to be updated but it shows that T&T is spending more and more on research & development. That is another important indicator of innovation. But as a share of GDP It still remain at 0.15%. It is not even 1% of GDP. So even though they’re spending more money, the economy has been expanding, it has remained at the same rate for the last 10 years. It is recommended that small states, if they want to proceed in the world, that they need to spend at least 2 or 3 % of GDP on R&D. Trinidad is spending about 1/20 of what they need to. And mostly it is the government doing the research and development and not the private sector. And you can always tell a developing country from the developed country. In a developed country 80% of the r&d expenditure is done by the private sector and 20% by the public sector. In developing countries it is the reverse.

Research

Market

Accumulation

Commercial

-isation

Market

Demonstration

Technology

R&D

Diffusion

Consumers

Market Pull

Product/Technology Push

Basic R&D

Investment

Main Steps in the Innovation Chain(adapted from M. Grubb 2004)

Innovation is a very interesting thing to study. The key thing that is coming across is that the innovation process requires a complex governance system. And what we mean by this is that you have to take into account the product push, product technology, approach as well as the market pull. Often we only focus on the product technology push. People come up with some products, ideas and we try to get it into the market. Not recognizing the market dimension. Like we say in tourism, if we build it people will come. Well, if we don’t build it with the people in mind people are unlikely to come. So you can have the greatest invention, but if you don’t design it with the market in mind than it will more likely fail. Our great innovator, who died recently, Steve Jobs, was not a technology guy. He was really a marketing guy. He said to the engineers and technologist: Okay this is the stuff under the hood, I will see about the hood. And so it is the design in terms of the ascetics of the machine and making them user friendly is really the core advantage that he brought to Apple. It wasn’t the stuff under the hood. All computers work pretty well. Some better than others All cars work pretty well.

5

80% of the competitive advantage in cars and in most products now is in the estetics and the user product interface. The grey area in the middle is called the technology valley of death. Market demonstration and commercialization are the two firms where most firms and technology fail because the interface between the market pull and the technology push is where the biggest challenges are.

Company Opportunity

Scenarios

Horizon 3Horizon 2Horizon 1

StrategiesCapabilities Roadmaps

1. G

lob

al Scen

arios

Country Sector

ScenariosBusiness Plan

Current Business

X

X

X

X

X

2. G

lob

al Secto

r Scen

arios

Foresight Model Architecture(source: Next Corp/NIHERST, 2006)

There is what we call innovation foresighting. What is the global scenario and what is the global sector scenario? And then you start looking to what is the countries scenario? What is the company scenario? And then you start work out what is the roadmap to the strategy capabilities and then you come up with a business plan. So the business plan is on the end of the road of a longer term process.

EntrepreneurshipCulture

andLeadership

Foresighting and the Growth & Innovation Framework: The 5 pillars

(source: Next Corp/ NIHERST 2006)

Financial:Tax breaks, subsidies,

grants, venture capital

Market Penetration

STIResearch

CapabilitySkills trainingExpert Advice

Entrepreneurial Culture and Leadership

These are some of the key pillars that seems to be critical for the innovation process. The leadership and management style in the Caribbean is an old command and control management style. It’s our biggest barrier in terms of innovation because we don’t delegate, we don’t facilitate and we don’t encourage people with ideas to bring them forward. So unless we change that, we can come up with biggest science and technology. We can be doing research until cows come home. It’s not going to work.

6

Authentic, wholesome ingredients are key to our success. A position that is strengthened by our historic West Indian cocoa plantation, Rabot Estate, where we grow our own fine flavour cocoa. This exciting step allows us to make a unique and exciting connection between you the consumer and the cocoa plantation.

I went on vacation to St. Lucia. The bus that we were travelling in past by this beautiful structure, so I shouted to the bus driver what is this? He said that’s a chocolate restaurant. All the dishes are made from chocolate. There is a revolution in the food industry. Every day you are opening the paper and everything is down in the global economy. Except Apple, Google and then there’s some key sectors. Energy renewable, up by 800%, hybrate cars up by 500.000%, specialty foods market up by 300%. Not everything is going south. Something’s are going north. This guy, some British guys, decided to buy their own coco plantation. And in front of their plantation they set up the restaurant. It brands the destination. They are not only selling a product, they are selling an experience. This is what we can do, what China can’t. You should only be doing things that China can’t do.

Vita Coco, which is Never from Concentrate and contains the five essential electrolytes, 15 times the potassium of a traditional sports drink, and 100 percent of the daily requirement of vitamin C, delivers super-hydration functionality with every sip. Vita Coco contains no fat, no cholesterol and less sugar than an apple – ideal for consumers living healthy and active lifestyles.Source: http://www.businesswire.com

I grew up in Barbados – so when Vita Coco approached me to help develop a new flavor, I thought we should combine the natural coconut water with fresh tropical fruits – two of my favorite things… It tastes so delicious and reminds me of home!”

This is Rihanna. Pop Icon from Barbados. This product that Rihanna is holding here is coconut water in a box. Rihanna said this drink reminds her of home. It is quite ironic that you can’t find any of the coconut water in the store or hotels in Barbados. I was in a restaurant with one of my colleagues and we asked for coconut water and they said no we don’t have that. So I looked through the window and at the same time there was a truck with coconuts on them. So I and my colleague walked out of the restaurant stopped the truck and asked the guys for some coconut water. And they gladly cut open the coconuts gave it to us and we walked back in to the restaurant. Everyone was looking at us in complete envy. The irony of all ironies. So there we have Rihanna advertising for coconut water from Barbados. Tourists will be very disappointed when they come to Barbados and you cannot get it.

7

Our Cassava breads, flour and farine have no preservatives and like all cassava-based products, it is also very low on the glycemic index; this is of importance to diabetics who must watch their sugar intake. It is also an allergy-conscious product, since it’s gluten free and wheat free. We offer several different kinds of cassava products, including round cassava bread in both sweet and savory flavored varieties. We take the traditional recipes for making cassava bread and update them for modern tastes.Source: http://www.plaskassav.com

I had to put in the cassava story. I would like to encourage you to start investing even more in cassava. When I injured myself about 2 years ago my doctor says to me cassava is the new super food. Cassava can survive the climate changings. This company produce the most fabulous cassava- bread. You can get cassava with chocolate, cassava with ginger, coconuts and 10 other varieties. Not only is it good for you, it tastes good too.

Eco-Innovation

Design Dimension

User

Dimension

Product Service

Dimension

Governance

Dimension

Design, marketing, communications of

products & services.

Changes in user behavior, practices

and processes.

Changes in the product service and value-chain

process.

Design & implementation of

public policies & services.

Source: Carrillo-Hermosilla, González and Könnölä (2009)

Innovation Governance

Trade Policy

Industrial Policy

Regional & Diaspora

Policy

HRD, R&D and IP

Public Procurement

Marketing & Branding

Innovation PolicyMatrix

Innovation governance includes a wide area of things. From trade policy to industrial policy to regional and Diaspora policy and it’s really important for countries like our own because we have the highest brain drain rates in the world. In fact, Surinam a long with Guyana has the highest brain drain rates in the world. Over 90% of the educated population migrates.

8

Innovation Governance

Trade Policy

Industrial Policy

Regional & Diaspora

Policy

HRD, R&D and IP

Public Procurement

Marketing & Branding

Innovation PolicyMatrix

Public procurement is the area where we have significant opportunities to make changes. The next most important area is marketing and branding because what I illustrated in the examples, cassava, coconut water and chocolate branding and marketing along with destinations branding are the things that we can do what separates us from China, India Brazil and so on. There are at least 4 things that we need to be doing, all simultaneously. We have to do the economic marketing intelligence to figure out what does the market want, before you even start your R &D and so. Then you do your strategy planning your business modelling. Your enterprise development is the next area. Last but not least the human and capacity building Training people, You have to do these 4 things al attending. IF you are doing 2 and not the other 2 you will not be very successful in the process.

Scope for Gov’t-Business-Academia Partnerships in STI in the Caribbean

Investment in human capital and enterprise development is a critical area because innovation starts with the creativity of individuals and firms.

Expand beyond intellectual property protection & administration to include IP management and exploitation of copyright and geographic indicators.

Strategic marketing and IP branding in niche areas is required to build market loyalty and raise local value-added.

Apply STI approaches to traditional (bananas, sugar, rum) as well as new sectors (tourism, ICTs, creative industries).

Strategic Management of STI in the Caribbean (cont’d)

STI mapping and indexing for measurement, management and strategic planning.

Research capacity strengthening beyond the level of individuals to incorporate institutional and systemic growth.

Trade policy needs to be informed by industrial and innovation policies.

Move beyond national framework for STI to adopt a regional and diasporic approach.

20

THANK YOU FOR YOUR KIND ATTENTION

keithnurse@mac.com

9

Jim Bousaid: “I must thank you for your very enlightening

presentation and I think you gave us a good view of where there

are opportunities for innovation in the Caribbean. I think that if

we have to do what China does, I wonder how much room we

have and we haven't, even talked about Brazil, which is next

door, which is also a giant, but I think you have identified some

very interesting opportunities for us. Products which give us a

very competitive advantage. I will open the floor for maximum 3

questions. We don't have a discussion now. We only have

questions which give clarification on the presentation of mister Nurse”.

Question 1: Are there any statistics about invention and innovation in the Caribbean? (assumed)

That’s a really important question. I closed over it a bit and I apologize for that. More often or not

we are not quite sure what the private sector is doing in terms of the capacity to measure it. In

fact I would say to you that our measurement trademark is now out of date, because what we’ve

been measuring thus far is research and development. So do you have a patent registered?

What is your investment in intellectual property? How much is your investment in training of your

staff, wide area of questions. But the non technological aspects in terms of new investments

let’s say in marketing, are not been captured in any of these segments. And it’s also that many

of the firms prefer not to give information about these kinds of things. And so the data that we

have what Caribbean firms do on research, development and innovation is very weak. So it’s

not that they are not doing anything, there are several firms that are doing quite interesting and

fabulous.

I can give you examples from all around the Caribbean. However what we are finding is that not

enough is been done to keep us in a competitive arena and in that respect we need to boost an

investment in research and development, particularly in government arena. Many of our

governments when the expend resources in this context, a lot of it goes into the black hole of

government bureaucracy. We can measure the input, but we don’t know what the investment is

translated into, like how many new products, how much new higher value jobs, how much more

exports. So we just don’t know. Something we have to correct. In this business, if you can’t

measure it, more or likely you can’t manage it. And this is where we really need to do our

homework. So I thank you very much for the question.

Question 2: You mentioned government procurement to help innovation.

Could you alliterate a little more on that?

That is one of the areas where I really expand my research into now. I will give you a concrete

example, which has a good story to it, maybe as well as not such a good story to it. In Barbados

10

I am the chairman of a company called Caribbean tales. We are the only film distribution

company in the English speaking Caribbean. The company was started in Barbados two years

ago, with funding from Barbados Enterprise Trust. This is a trust that was established largely

with the approval by the prime minister at the time. And basically the government gave to this

trust, quite amount money and said to them, go build new firms. And that’s what they’ve been

doing for the last few years. The way it works is that it has armslenght. The government give the

trust the money and that’s it. They have nobody on the board; All it required is for the company

to report back to them, who they gave their resources to, under what conditions, what is the

performance, what’s resulted of the employment, generate of the exports and so on. A number

of new started companies have been facilitated on that base; it reduces the risk for these new

firms, because they can’t borrow from the traditional banks. But they don’t only just give money;

they provide a shepherding process, whereby they help these firms in terms of a wide area of

common services. Some legal services to help set up your company, if you need business

planning support, do you need marketing support etcetera. So those services are even needed

more than the money that they give. And then they offer you someone to be on the board or not

to be on the board who would help you open the doors. So that is an example of government

procurement that facilitates new started companies. But there are also kind of government

procurements whereby government can identify that a certain percentage of what they expand

on contracts has to be target on small en medium enterprises so you ensure that firms

participate in that process, particularly if it’s new cutting edge areas. So you can divine the

spaces that you want your firms to go into by allocating resources to facilitate that process. And

it creates an immediate market. People immediate start switching from doing other activities. A

lot of firms do import activity. They would say, we can now see opportunities in these new

areas. And so they’re beginning to switch their own investments from that very simple

entrepreneur activity to something more complex. So those are some of the examples I can

give. A lot more examples it also includes facilitating new kinds of enceintes and regulation. In

Barbados we had the Caribbean regional renewable conference. And the government of

Barbados recognized that they have to shift increasingly towards renewable energy. So they put

past a whole arrange of new legislation to facilitate the growth of companies in renewable

energy. Why? Because the costs of electricity in Barbados is 14 cents per kWh It means that all

the sectors become uncompetitive at that rate of electricity costs.

1

BIJLAGE 2: PRESENTATIE EN VRAGENRONDE NIELS FLACH

Ik zou graag een parallel willen schilderen tussen de schoonheid van een dans en innovatie als een soort zinnebeeld. Ten slotte een dans is een sociale activiteit. Ik ben eergister in ’t Vat geweest en dan zie je prachtige mensen mooie bewegingen maken en je ziet ze met hele grote glimlachen plezier met elkaar hebben. Het resultaat ziet er mooi uit, het dwingt respect af. Dus het is een esthetisch genoegen. Een mooie innovatie is ook zoiets. Het is niet voor niets dat het zoveel interesse geniet, dat de kranten vol staan van succesvolle bedrijven, die mooie nieuwe dingen hebben bedacht, dat iemand als Steve Jobs bijna als een held vereerd wordt nu hij is overleden. Vandaar deze parallel die ik wilde schetsen.

Er is net al een definitie genoemd, ik heb zelf ook een definitie opgesteld en het aspect dat ik wil toevoegen, is een beetje een idealistisch component. Het gaat dus om een samenwerking tussen partijen om iets nieuws te bereiken wat voorheen er nog niet was. Het gaat om een marktbehoefte en wat ik zelf heel belangrijk vind is dat er een intentie is om te streven naar een betere wereld. Dus het is niet alleen financieel gedreven, maar ook echt dat je vanuit je hart zegt, ik wil iets moois bereiken, hoe kan ik dat doen? Ik wil mensen helpen om meer geluk te bereiken. Dat vind ik zelf een grote motivatie.

Het idee dat je op een zolderkamer een maatschappelijk relevante vernieuwing bedenkt én uitontwikkelt is niet reëel

Techniek – markt – psychologie – ergonomie – gezondheid – milieu – normen

Chesborough 2003: “Open Innovation”: actieve in- en uitstroom van ideeën en technologie in de “Innovatiefunnel”

Innovatie is een sociale activiteit. Heden ten dagen is onze wereld zo complex dat je veel verschillende disciplines nodig hebt om een goed werkend product wat ook een marktbehoefte aanspreekt te ontwikkelen. Ik heb hier een aantal dingen genoemd, techniek, markt, psychologie, ergonomie. Er zijn bepaalde normen waar het product aan moet voldoen.

2

Als je een innovatie wilt bereiken heb je een aantal stappen als een soort ruggengraat, zodat je kunt zien wat je te doen staat. Voor mensen die een bedrijf hebben of die iets nieuws willen ontwikkelen is dit een kleine hulp. 5 processen om te innoveren. Je begint eigenlijk bij dromen. Onder deze stap valt bijvoorbeeld brainstormen over de mogelijkheden, de opties. En dan heb je bijvoorbeeld een aantal concepten. De volgende stap is dat je gaat landen. Dat wil zeggen dat je zo rationeel mogelijk gaat kijken van welk concept van die opties is nu zinvol of het beste in potentie. In mijn optiek doe je innovatie niet alleen. Je hebt dus ook een stap nodig die ik vibreren noem. Je zoekt actief contact met andere partijen, met mensen die je kunnen helpen. Dan kom je bij het maken van een plan. En dit plan heeft een aantal stappen. En de laatste stap is gewoon doen.

Over de eerste drie stappen ga ik aan de hand van voorbeelden iets meer vertellen.

Dromen

Landen

Vibreren

Plannen

Doen

3

• “…The corrugated cardboard is easily

replaced and cost 10% of the price of plastic.

• Panels begin their life as part of the retail

box.

• With a few pens you can turn your cleaner

into an artwork…“

Dit is een stofzuiger die is gemaakt van karton. Het golfkarton kan je zo vervangen en het kost maar 10 procent van plastic en de panelen zijn onderdeel van de stofzuiger. Dus je koopt de doos met een motor erin en thuis als je de verpakking open, kun je zelf in een minuutje de stofzuiger in elkaar knutselen. En zegt de fabrikant met wat stiften maak je er ook je eigen persoonlijke kunstwerk van.

Industrial design student Jake Tyler developed the Vax for his degree project.

Supported by Vax, where he worked for a year under the company’s student placement scheme.

The design won a place at an exhibition of the UK’s best graduate work.

Vax is now exploring a production run of the vacuum cleaner.

Dit is ontworpen door een industrieel design student Jake Tyler. Die heeft een jaar bij de stofzuigerfabrikant gewerkt en heeft daar zijn afstudeerproject van gemaakt En dit project heeft de prijs gewonnen van beste afstudeerproject van een bepaald jaar in Engeland. En het leuke is dat er nu ook echt een proefproductie van wordt overwogen. Dit geeft aan dat het niet gewoon een expeditie uit het niets is, maar dat er ook wordt gekeken naar is dit nu werkelijk iets? Hier is ook een samenwerking tussen verschillende disciplines: de stofzuigerfabrikant en iemand die daar een hele frisse kijk op heeft.

Ik kocht laatst bij de supermarkt een varkenslapje in een doosje en daar zat dit foldertje bij. En ik vind het zo een leuk foldertje dat ik dacht dit moet ik laten zien. Dit product is gecertificeerd door de dierenbescherming. En er worden daar 3 argumenten genoemd waarom dit zo een mooi product is. En de aardigste heb ik even rood omcirkeld. Het varken heeft een goed leven gehad. Hij heeft mogen spelen tijdens zijn leven, want varkens zijn intelligente dieren en hebben behoefte aan afleiding. In Nederland is men in brede lagen van de bevolking er bewust mee bezig. En het is werkelijk zo dat als je dit varkenslapje eet, dat je je anders voelt dan als het om een varken gaat dat in een varkensflat zijn leven in grijs beton heeft gesleten.

4

Ik was van de zomer in Rotterdam op een festival. Dan heb je een podium en allemaal kraampjes. En daar stonden deze jongens met een treintje met badkuipen erin. Er staat ook een stationnetje met 2 boilers met warm water, die kuipen worden gevuld. En je wordt dus rond gereden over het terrein. En geloof het of niet mensen stonden in de rij om zo een rit te maken, en allemaal met een vette glimlach op het gezicht. Dit is een product dat mensen gelukkig maakt, als is het maar voor even.

Stel je voor dat je een klant een bad-ervaringwilt geven (als een dienst)

Wat kan je aan die bad-ervaring toevoegen?

…

Stofzuiger: functie+ carbon footprint reductie

Varkenslapje: lekker vlees + Maatschappelijk verantwoord consumeren

I-Pad = I-Phone + laptop

Al die producten hebben iets nieuws maar wat is er eigenlijk nieuw aan? Je zou het proces van die badkuip ook omgekeerd kunnen beleven. Stel je bent een fabrikant van treintjes waarmee je sightseeing kunt doen en je wilt iets nieuws. Dan ga je dus brainstormen met een groepje. Nou stel je wilt je klant een badervaring geven. Hoe past dat bij wat we nu al maken? Hoe kun je iets aan die badervaring toevoegen. Je zou ook een fabrikant van badmeubels kunnen zijn. De essentie is dus dat je bepaalde dingen met elkaar combineert. Een stofzuiger is een bestaand apparaat, maar ze voegen wat toe wat het weer helemaal nieuw maakt. Het varkenslapje is lekker vlees, hetzelfde vlees maar er komt een aspect van maatschappelijk verantwoord ondernemen bij en mensen vinden dat belangrijk. Ik heb er nog 1 toegevoegd geïnspireerd op het overlijden van Steve Jobs. Een Ipad is eigenlijk geen geniaal ding. Jobs was een hele goede marketeer. Wat hij eigenlijk gedaan heeft is de Iphone gewoon 3 keer zo groot maken. En het is ook nog afkomstig van een opportuniteit, namelijk dat die beeldschermpjes steeds goedkoper worden, dus eigenlijk was het voor de handliggend dat er een grote Iphone op de markt zou komen. Combineer dingen, maakt het draagbaar, ga miniaturiseren, doe 2 functies in 1. Een telefoon die ook een foto kan maken, nu vinden we het heel gewoon, ooit was het een revolutie. Gebruik een techniek uit een andere branche. Iets uit de farma industrie zou goed mogelijk kunnen zijn als voedingsmiddel. Maak het automatisch

5

Ik ga hier niet heel veel over vertellen. Als je SWOT googlet dan vind je er heel veel over. Het gaat erom dat je de interne sterkte en zwakte van het product afzet tegen de externe kracht en zwakte. Wat is er bijvoorbeeld op de markt aan de hand waar je van kan profiteren of wat zijn de bedreigingen die maakt dat het niet van de grond zou kunnen komen.

IEDEREEN is capabel om een goed idee te hebben!!! ◦ Open geest naar aanbieders of zoekers van ideeën

is cruciaal

Wie is een geschikte partner voor uw initiatief/idee?

Prof. B. Notenboom: concept van CognitiveDistance

Not Invented Here Not Invented Here

Het contact leggen met mensen en dan vind ik het belangrijk dat je kijkt naar mensen die ontvankelijk zijn naar dat wat je te vertellen hebt. Maar aan de andere kant is het ook van jou als idee-eigenaar dat je enthousiast voor het voetlicht brengt wat je idee is en wat je kunt zodat andere mensen een goed kunnen begrijpen. Iedereen is capabel om ene goed idee te hebben en daar iemand anders enthousiast mee te maken.

Deel de interesses

Laat elkaars ogen glimmen

Claim tijd in elkaars agenda, maak een tijdspad

Respecteer elkaars nevendoelen

Let op IP, maak goede afspraken

Een paar Do’s. Deel je interesses, Maak elkaar enthousiast. Claim tijd in elkaars agenda en als het tot planning komt maak een tijdpad. Let op intellectuele property. Als je samen iets ontwikkelt, van wie is het dan? Daar moet je afspraken over maken. Bij een project is het belangrijk om een eindverantwoordelijke te kiezen.

6

Een stukje Machiavelli. We nemen het voorbeeld van de WI. Je kunt je voorstellen dat als iemand uit Suriname naar Nintendo stapt en vertelt dat hij een leuk idee heeft, dat Nintendo zo zeggen, dank u wel voor het idee, u krijgt van ons een boekenbon. Maar stel dat je wat meer van deze keten onder je vingers hebt. Je hebt al een team geformeerd met de bioloog, met de kunstenaar. Dan wordt het verhaal wel anders. En stel dat je misschien ook een fonds hebt gevonden en dan ga je naar Nintendo en je zegt: dit hebben wij. Oh leuk, dan gaan we een contract maken en gaan jullie het maar voor ons ontwikkelen. Dus deze schakels ontwikkelen, dat is een zinvol iets als je een idee hebt en dat samen met anderen wilt doen

Ingesteld in 1997, 9 kennisgebieden

Publiek private samenwerkingen: overheid, universiteiten én bedrijfsleven

DSTI 25 % kennisinstellingen, 25 % bedrijven, 50 % ministerie van EL&I

Bedrijven “betalen” in uren én in $$$◦ Urenbijdrage het belangrijkst voor het effect…

Formele opdrachtgever is TTI, resultaten kunnen worden gedeeld of gekocht door 1 partner

In Nederland heeft men heel bewust gezegd om innovatie te stimuleren, bedrijven en universiteiten in consortia samen te zetten. De technologische top-instituten zijn gefundeerd op een stuk of 10 wetenschapsgebieden. Denk aan farma, genetica, kunstoftechnologie en food. De helft van het budget komt van de overheid zodat de drempel laag is en dat het aantrekkelijk is voor een bedrijf om in te stappen. Als er twee bedrijven mee doen, dit kunnen ook concurrenten zijn die zich op dit vlak niet bijten, wordt het budget voor nog een keer gehalveerd ten opzichte van wanneer ze het alleen zouden doen.

- Samen brainstormen over een product uit de zaal –

Ik stel voor dat we een kleine exercitie gaan doen. Is er een ondernemer in de zaal die zijn of haar product hiervoor ter beschikking wil stellen? Handgemaakte zepen van Surinaamse grondstoffen. 99%. Dat is een heel mooi product. Mag ik u allemaal uitnodigen om te bedenken wat je nog meer kan doen met handgemaakte zeep uit Suriname. Een goede Surinaamse verpakking. Zijn er nog meer ideeen? De vorm van het product. Als give away promoten. Het logo van een bedrijf kan er op, een andere verpakking en de vorm van het zeepje. U heeft nog iets? Een therapeutische toepassing? U bent de eigenaar van het product, u heeft nu 4 dingen

7

gehoord. Welke van deze concepten zou volgens u de hoogste slaagkans hebben? Ik ben nu aan het landen in het proces. Ik denk een therapeutische werking. En van die 4 mogelijkheden welke zou het duurst zijn? Verpakking, want het moet heel aantrekkelijk zijn. Welke zou het langst duren om op de markt te brengen. Wederom de verpakking omdat het ook met marketing te maken heeft. Hartelijk dank voor het aanbrengen van uw idee.

Innovatie = samen doen

Innovatie = goed idee + enthousiasme

Innovatie = ontvankelijk zijn voor elkaars idee

Ik geef nog een paar lessen. Innovatie is samen doen, innovatie is een goed idee en enthousiasme. En innovatie is ook ontvankelijk zijn voor elkaars ideeën.

Niels Flach: ·Ik wil nog even toevoegen, ik heb een klein boekje gemaakt, een e-book, dat ik kan toesturen aan degenen die het interessant vinden. Waarin deze aspecten iets verder worden uitgewerkt. Wie in dat grijze bakje daar zijn businesskaart stopt, krijgt het van mij toegestuurd.

Jim Boussaid:

Hartelijk dank heer Flach, het was een interessante presentatie. Ik heb geleerd dat

innovatie vaak niet eens zo moeilijk is, en vaak denken we: het is moeilijk,

technologisch geavanceerd ding, maar ik denk dat u heel goed heeft aangegeven

dat er eenvoudiger maar effectievere vormen van innovaties zijn. Belangrijk is de

les dat we moeten samen werken en het voorbeeld. Ik vond het een prachtig

voorbeeld, ik heb zelf ook een voorbeeld uit Grenada, Grenada staat bekend als het Spice

island. Ze maken daar nootmuskaat. Ze hebben daar nootmuskaatzeep. Ik ben ermee gebaad

het ruikt lekker. Ik heb thuis nog een paar blokjes bewaard voor speciale momenten. Dus het

kan echt werken hoor, dus het is een heel goed idee.

8

Vraag 1: U had het over Machiavelli, hoe je dus de positie kan versterken. Maar het is vaak

moeilijk om je positie te versterken omdat je niet de middelen hebt om je positie te versterken.

Je kunt een geweldig goed idee hebben maar de volgende stappen zijn dan veel moeilijker om

te realiseren. Tot welke stap moet je kunnen gaan om een bedrijf als Nintendo te interesseren

voor je idee?

Ik denk dat het heel goed is om mensen eigenlijk te vertellen wat de potentie is van jouw idee,

maar dat je mensen niet onder de motorkap laat kijken totdat je zeker bent dat ze er niet mee

aan de haal gaan. Dat is denk ik heel belangrijk. Om een voorbeeld te noemen. Met een partner

ben ik bezig met een nieuw project om van gips een nieuw soort gipsplaat te maken die vijf keer

zo sterk is als een normale plaat. En we zijn aan het kijken of we fabrikanten kunnen

interesseren om dat misschien te gaan maken of om dat te helpen ontwikkelen. En daar hebben

we natuurlijk geld voor nodig en dat hebben wij zelf niet. Dat is een voorbeeld van hoe moeilijk

dat is. Want hoeveel info geef ik weg, En daar is ook geen standaard antwoord op want het is

natuurlijk altijd mogelijk dat men zegt dank u wel leuk idee en de deur gaat dicht. En ze gaan

gewoon zonder jou verder met jouw idee. En dat moet u natuurlijk zien te voorkomen. Dat is

een heel lastig verhaal inderdaad. En toch geloof ik in vertrouwen in elkaar, ik geloof in het

elkaar in de ogen kijken en enthousiast maken over dingen en dan geloof ik dat er ook een

moment zal komen dat men het je zal gunnen en dat je samen dit gaat doen. En ik heb bijna zo

iets van: als ik dat vertrouwen niet heb, dan hoeft het niet. Dat vertrouwen moet ik maar hebben

en dan ga ik maar een keer op mijn neus. Dat is denk ik het beste.

Vraag 2: Maar in welk stadium moet je je patenten regelen? Want ik heb gehoord dat als je met

je plan naar een financierder gaat dat je kans loopt dat ze er met je plan van door gaan.

Ik denk dat dat een heel fundamenteel probleem is, en dat schildert eigenlijk de barrière die er

altijd is tussen mensen die iets bedenken en de mensen met heel veel geld. Ik denk dat het

goed is om af te schatten wat de waarde is en of ze het wel zonder jou kunnen. Als ze het

zonder jou kunnen moet je extra voorzichtig zijn. Maar als je bijvoorbeeld unieke kennis hebt,

dan weet je dat je al een stapje verder bent. Ik denk dat dat heel belangrijk is. Je kunt altijd

zeggen ik heb een goed idee en dan teken je een non disclosure agreement. Dan kunnen zij

juridisch niet met je idee er vandoor gaan.

1

BIJLAGE 3: PRESENTATIE EN VRAGENRONDE MARTIN PANDAY

Presentatie Panday

Innovatief Ondernemen in het Toerisme

Drs. Martin R. Panday

Goede morgen, altijd leuk als je aangekondigd wordt, dan hoef je niet meer zoveel over jezelf te vertellen. Mij is gevraagd om iets te vertellen over innovatief ondernemen in het Toerisme. Ik heb deze presentatie voorbereid vanuit de gedachtengang dat als we kijken naar het toerisme in Suriname, we een beetje overspoeld worden door trivialiteit: veel van hetzelfde.

Innovatie

• Afgeleid van het Latijnse woord “NOVA” dat meervoud is voor “NOVUM”

• NOVUM betekent letterlijk ‘nieuwigheid’

• Innovatie wil echter niet alleen zeggen dat het om ‘iets nieuws’ gaat

• Bij innovatie gaat het om het toevoegen van nieuwe eigenschappen, nieuwe functies, nieuwe onderscheidende kenmerken, eigentijdse verbeteringen, afstemming op de beschikbare technologie (indien mogelijk) enz.

U herkent in het woord innovatie nova, niet te verwarren met de organisatie waar ik deel van uitmaak. NOVA is meervoud van NOVUM en NOVUM betekent nieuwigheid. En bij innovatie wil het niet zo zeer zeggen dat het om iets nieuws gaat, maar om het toevoegen van nieuwe eigenschappen, functies of eigentijdse verbeteringen. Eigenlijk is het complex om innovatie in 3 kwartier uit te leggen en dat ben ik ook niet van plan. Heel vaak denkt men bij innovatie aan technologische ontwikkeling, maar dat hoeft niet zo te zijn.

Innovatie en BelevingJoseph Gilmore en James Pine: The Experience

Economy (1998)

• Product gericht (prijs – kwaliteitsverhouding)

• Marketing gericht (marketinginstrumenten, service etc.)

• Belevingsgericht (onderscheiding door emotie)

Ik heb net beleving al aangehaald, maar ik wil er toch weer even bij stil staan. Eind jaren 90 kwamen Joseph Gilmore en James Pine met “The experience economy”. Is een heel dik boek en heel lang verhaal, maar waar het op neer komt is dat wij vroeger als je een product consumeerde dat het kwalitatief goed was, goede prijs kwaliteit verhouding. Vervolgens gebruikte wij marketingtools, service om het product nog aantrekkelijker te maken en om het te onderscheiden van andere producten. De ene bood meer service dan een ander. Wat zeggen Gilmore en Pine? Bij het consumeren van het product gaat het om de beleving.

2

Mensen moeten een emotie ervaren met het consumeren van het product. Hier zie je een afbeelding van een Zippo aansteker, je koopt geen aansteker. Je koopt een Zippo, en dat geeft een totaal andere beleving dan een gewone aansteker Hetzelfde geldt voor die Harley Davidson. Je koopt niet gewoon een motorfiets, je koopt een Harley. Nou kan je zeggen, ja dat komt omdat die merken zo een grote naam hebben. Dat kan, maar wat dacht u van de originele pijlen van die boog die daar ligt. Het is een oude, echt in Afrika gemaakt door zo een inheemse uit Afrika. Die heeft er vast een antilope mee doodgeschoten. Dat is een heel andere beleving dan zo een pijl en boog uit de souvenirshop.

Terug naar Toen

Herleven van een

authentiek verleden

zonder tussenkomst van

moderne technologie is

ook een vorm van

innovatie

We kennen allemaal de city tour by night in Paramaribo. Herkennen jullie dat ezelskarretje daar op die foto nog? Die zie je niet meer in Paramaribo, maar ooit was de ezelskar het transportmiddel binnen Paramaribo. Ik heb ooit gezegd, pak zo een originele ezelskar, doe er een bankje in zodat mensen wat comfortabeler zitten, steek hem helemaal in de entourage van die tijd. Span er een ezel voor en ga staan voor Royal Torarica en bied dat product aan als city tour by night. De grootste groep toeristen zijn 50 plussers uit Nederland en er is ooit een trendonderzoek geweest en het blijkt dat die mensen behoefte hebben aan authenticiteit, historie en cultuur. En in principe is zo een ezelskar een product dat helemaal past binnen datgene dat zij in Suriname verwachten en vooral dat stukje beleving. De innovatie is dan niets anders dan een element toevoegen aan iets wat al bestaat, de city tours by night.

3

Innoveren in het toerisme

• Om te innoveren in het toerisme moet er worden gezocht naar vernieuwingen op het belevingsniveau

• Bij toerisme gaat het immers om een gevoel, een emotie welke bij de gast wordt losgemaakt

Daarom zeg ik, als je wilt innoveren in het toerisme moet je op zoek gaan naar vernieuwingen op het belevingsniveau. Wan bij toerisme gaat het om een gevoel die bij de gast wordt losgemaakt. Hij wil de bestemming beleven

Binnenlandse trips en Innovatie

• Naar een locatie (ver) buiten Paramaribo (Inheems of Marrondorp of iets dergelijks)

• Zwemmen, boswandeling, bezoek aan het dorpshoofd, traditionele dans bijwonen, sula liggen, varen etc.

Maar wat doen wij in Suriname, bijvoorbeeld bij de binnenlandse trips. Je gaat naar een locatie, ver buiten Paramaribo, dikwijls breng je daar een bezoekje aan een inheems dorp of bij de marrons. En wat doe je op de locatie? Zwemmen, een boswandeling maken, een bezoekje brengen aan het dorpshoofd en wellicht een traditionele dans bijwonen. En als je nagaat dat al die binnenlandse trips voornamelijk hieruit bestaan, kun je je voorstellen dat er behoefte aan iets nieuws ontstaat, maar wat?

In het hoofd van de adventure toerist

Er zijn verschillende soorten toeristen en voor het gemak kies ik even voor de adventure toerist. Een bezoeker gaat van te voren fantaseren over de bestemming en die fantasie is gebaseerd op bronnen, documentaires, stripboeken, reclames, brochures. Allemaal beelden die de persoon heeft meegekregen, vooral als het gaat om een bestemming die de persoon nog niet kent. Die ziet dat allemaal als een film voor zijn ogen afspelen En als ik dan kijk naar de adventure toerist die van plan is om naar Suriname te komen:

4

Dus deze toerist wil misschien wel…

hier

verblijven…

En niet hier…

…hier eten…

En niet hier…

…en zo vervoerd worden

En niet zo…

5

Praktisch Innoveren in het Toerisme: de tent

• De tent wordt doorgaans gezien als een accommodatie met beperkte comfort en waarbij je ‘jezelf moet behelpen’ (op de grond slapen in een slaapzak, geen elektra of water, weinig ruimte)

• Toch kan de tent, vooral in de tropen, een ideale en goedkope vorm van accommodatie zijn

• En bovendien voldoen aan de eisen van de hedendaagse toerist

We kennen allemaal de tent als accommodatie. Je moet op de grond slapen in een slaapzak, er is geen elektriciteit, een beetje primitief. En toch is het zo dat een tent in een land als Suriname een goedkope vorm van accommodatie kan zijn, en misschien ook wel een ideale accommodatie. Het kan misschien wel voldoen aan de eisen van de hedendaagse toerist. Als je kijkt naar de trends, zeggen ze; ik wil wel de natuur proeven, maar ik wil toch een beetje luxe, comfort beleven.

En daar heeft men Glamping opbedacht. Als je gaat kamperen ga je niet ergens in een grote stad zoals New York of Amsterdam kamperen. Je gaat vaak buiten, ergens ver buiten de stad je tentje opslaan. Maar wat ik net al zei, die consument wil liever niet in een erbarmelijke accommodatie logeren en die heeft zoiets van ik wil wel naar buiten, maar dan wil ik toch wel wat luxe.

Zo zijn die luxe lodges ontstaan bijvoorbeeld in Suriname op Berg en Dal. Glamping is Glamourous Camping of in ieder geval die twee woorden samengetrokken. Dit is Glamping. Hier zou ik best wel willen logeren toch?

6

De tent als beleving

• Aan een bestaand concept (de tent als accommodatie) zijn nieuwe componenten toegevoegd:

• Beleving; de associatie van een tent met de natuur en out door recreatie, gethematiseerd

• Luchtig en koel; door het muskietengaas dat in de muren is aangebracht

• Eigentijds; elektriciteit en stromend water aanwezig, comfortabel meubilair en comfortabele bedden

De simpele tent, daar is men over gaan nadenken, hoe zouden wij kunnen tegemoet komen aan de behoeften, namelijk een stukje luxe en comfort, maar toch ook het authentieke van de natuur van de tent kunnen waarborgen.

River Tubing

Rivertubing, dit plaatje laat ik volgens mij al anderhalfjaar zien tijdens mijn presentaties. River Tubing wordt in het Caribische gebied en in andere landen al heel lang gedaan. En wat men doet waar je wild water hebt, zoals wij in Suriname de Soelas hebben, stopt men gewoon zo een tube in het water, er zijn gidsen bij. Mensen krijgen een helmpje op en een zwemvest. En die zoeven dan zo over die soela naar beneden.

Jungle Wedding

Mensen die in het huwelijk treden zijn tegenwoordig op zoek naar allerlei aparte manieren om hun huwelijksinzegening te laten plaats vinden. En men probeert van alles, want het is 1 moment in je leven. Ziet u zichzelf al trouwen aan zo een kabelbaan in Berg en Dal? Nee he? Maar er zijn mensen die dat graag willen en die vinden dat prachtig. Dat kon net zo goed Brownsberg zijn he.

7

Tree Dining

Het lijkt wel een houtluizen nest. Dat is volgens mij het idee erachter. Wat heeft men gedaan? Om een boom heeft men zo een houten kooi gebouwd. Je gaat met een trappetje naar boven en je zit in de top van een boom te dineren.

Buggy Safari

Wat is dit?

Jim Bousaid: Dank u wel heer Panday, er is ruimte voor wat toelichtende vragen.

8

Vraag 1:

Heer Panday, ik heb gewerkt bij s' Lands bosbeheer en mijn baas vroeg me een keer om te

gaan koken aan de voet van een berg omdat twee miljonairs dat wensten. Dat zijn van die

bizarre dingen waar we het over hebben. We hebben altijd een discussie daar gehad, en die

vraag ga ik aan u stellen, Waarin zou geïnvesteerd moeten worden in Suriname? Avontuur-

toerisme of in het luxe toerisme. Ik zei toen ik nog daar werkte, waarom zetten jullie geen

internationaal airport op bij Ralleighvallen en een vijfsterren hotel?

Nee, dat zou ik zeker niet doen. Ik zou ook niet adviseren om dat te doen.

Hetgeen waar Suriname over beschikt, natuur, cultuur en historie, dat moet je aanwenden en

het is niet zo zeer avontuur toerisme, alswel alternatief toerisme. Voor mensen die op zoek zijn

naar een stukje natuur, cultuur, historie en juist appreciëren dat je geen luxe toerisme hebt.

Daarmee wil ik niet zeggen dat we er met de pet naar moeten gooien, want wat ik heel vaak

hoor over ondernemers in het toerisme. Ze doen wat, ze zetten wat op en zeggen ja, want die

mensen die vinden dat juist leuk. En dan ga je kijken en dan zijn het de meest erbarmelijke

omstandigheden waarin ze toeristen accommoderen. Als je producten maakt moet je goed

nadenken of je je doelgroep bereikt. Wat willen ze? Berg en dal is geen luxe toerisme, het is

gewoon een comfortabele lodge. Maar als we praten over casino en internationale airport, dat

zou ik niet doen

Opmerking 2:

Goeie dag, bedankt voor je presentatie. Ik wil eigenlijk een beetje antwoord geven op de vraag

van meneer Miskin en dat is dat bij innovatie in toerisme, dat het juist interessant is om te kijken

hoe kan naar massatoerisme en ecotoerisme en agrotoerisme. Hoe kan je Suriname dat

gezamenlijk laten promoten. En om antwoord te geven op de vraag. Welke kant moet je op?

Een Amerikaanse toerist komt naar hier en wil airco, een Nederlandse toerist moet kunnen

vertellen dat hij bijna door een slang gebeten is. En dan heb je nog een andere toerist en daar

ging meneer Nurse uitgebreid op in. Diaspora toerist, dat is die Surinamer die al langer dan 10

jaar weg is en die wil weer iets anders. Dus het is juist leuk om te kijken dat niet iedereen

hetzelfde aanbiedt, maar ook kijken naar het type toerist.

Even daarop reageren, ten eerste leent Suriname zich niet voor massatoerisme en ten tweede

is juist het niet-massa van onze toerisme een van de aantrekkelijkheden van Suriname. Men

komt hier juist omdat het nog niet door massa is vervuild, maar voor de rest klopt wat je zegt.

Vraag 3:

Ik heb helaas niets gehoord over medisch toerisme, hoe staat u daar tegenover, heeft u daar

onderzoek naar gedaan?

9

Ik heb er geen onderzoek naar gedaan maar wat ik wel weet is dat er mensen afreizen naar

Suriname voor een alternatieve geneeskundige behandeling. Dat gebeurd, maar nog niet op zo

een significante schaal dat het zo naar voren is gekomen. Als je het gaat promoten en je gaat

het verder uitbouwen, zou het zeer zeker kunnen werken. Ik ben op Kwamalasamoeto geweest

en dan had je een sjamanen kliniek. Ik was daar voor het eerst, dus van te voren fantaseerde ik

over een geheimzinnige kliniek, het liefst zo een donkere hut waar fakkels in branden en er zit

dan een sjamaan en die praat niet, die staat daar stil. Die mompelt een gebedje ofzo. en die

doet dan iets en het maakt niet uit wat hij doet maar als hij het heeft gedaan dan veranderd

alles in 1 keer. Dat was mijn fantasie. Kom ik daar aan en uiteindelijk krijgen we een rondleiding

en we kwamen bij de sjamanen kliniek. Was een klein houten huisje, dan ga je naar binnen en

dan staat daar een bed uit de jaren zestig. Daar mag je op gaan liggen en als je een

kruidendrank koopt dan kreeg je het in een petfles. Daar ging mijn fantasie. En niet alleen de

mijne, maar een bezoeker uit het buitenland zal de zelfde fantasie hebben als ik, misschien wel

erger. En dan geef je die vent een medicijn in een petfles. Doe dat ding in een kruik, kleed het

gebouw aan. Dat is beleving en dat ontbreekt nog in Suriname.

Nog een voorbeeld. Kennen jullie die Mae nog, die op een fiets rond reed met een baskiet. Ze

verkocht bami, en die bami was verpakt in een bananenblad. Die bami was verschrikkelijk

lekker, was peper en de volgende dag had je diarree, maar je kocht dat ding.

Dokter Keith Nurse heeft het gehad over diaspora toerisme, ik heb het met Kenneth erover

gehad. Die mensen die hier als kind hebben gewoond en het hebben meegemaakt en nu terug

komen vinden die Mae niet meer. Wel bami, overal warungs, in een plastic bakje, je krijgt er

geen diarree meer van, ok dat is dan wel weer goed, maar het is weg. Iemand vertelde me

laatst, die was naar een huwelijk geweest en die wilde graag eten op een bananenblad.

Surinamers in Nederland vertellen daarover en die mensen daar vinden het leuk, maar wij hier

denken dat als we plastic borden gebruiken, dat we ze daarmee op hun behoefte bedienen

maar dat is niet zo.

Vraag 4: Er worden hier veel ideeën aangehaald met wat er mogelijk is qua innovatie, is er ook

een stappenplan hoe je dit bewustzijn bij mensen in de toerisme zou kunnen bewerkstelligen.

Nee, maar IntEnt heeft hiermee wel de eerste stap gezet, door mij iets te laten vertellen. En het

is niet de eerste keer, ze hebben het eerder gedaan. Ikzelf leg vooral het accent op beleving,

omdat ik weet dat beleving een hele grote rol speelt bij de consumenten in toerisme. Toerisme

draait om beleving.

BIJLAGE 4: PRESENTATIE EN VRAGENRONDE PRAKASH PERSAD

The Caribbean Invention and Innovation Centre (CIIC) is mend to support inventors and

innovators of small manufacturing enterprises. The Caribbean has a history of what I call

retailism that we buy and we sell. Even in industrialization we buy whole plants, install it and we

run it. If we move forward we need to move forward in a way that deepens the economy. Why

can we do so well in art the T&T carnival is known worldwide. If we are so creative and

innovative in arts and culture why is it we can’t translate it into engineering where the money is?

I am a lonely engineer and I look at that. How do we develop, how do we use engineering? So

we are very focused on that regard. How did we start?

6 years ago the government of Trinidad & Tobago said: look the University doesn’t support that.

And we wanted a University that supports the industrialization of T&T. Right now the RBTT

contributes 40% of the revenue of the government. So that’s not a good place to be. The

government decided that we needed to diversify. One of the areas to diversify would be in the

manufacturing sector. And we deal with that with the manufacturing program. And they invested

heavily in it. What we are doing at the University is integrate the teaching, the research and the

outreach. I think that without invention, innovation becomes sterile. You think about it, all

innovations on engines came after the invention of the engine. We need inventors and we need

to invent regulary otherwise innovation leads nowhere. So what we do at the university. We

have an advanced lab, as good as anywhere else in the world and better than most. The

investment was something like 6 million USD. And we insist that students and teachers look at

projects with potential commercial application. We cannot mass manufacture in the Caribbean

efficiently but what we can do, we can create a design that we can license and sell. So in that

regard, doctor Nurse,

I am not looking to patent in US, I’m looking to Patent in India. There is where the big market is.

1.2 billion People is a hell of a big market. So as you can see we have the facilities for rapid

prototyping. That means you give us a drawing and we make the path for you within a day or

two. You come with us at the CIIC with an idea. Many ideas come half-baked. So the first thing

we do is discus with you what is your idea? Then we go into trading in terms of sketching. How

do you put your idea in a rough sketch? Then you go on to drawing, the engineering drawing

because you want to make it precise. And then we can make this thing for you. What we have

found throughout the Caribbean is that people can sketch; most people have no idea of

technical drawing. How do you get it done? So there is a need to strengthen our technical

abilities. People throughout the Caribbean are very suspicious, they are afraid to talk about the

idea. We have discussions with them, we build the prototype and sent it to them, but we never

heard from them. Apparently they wanted to develop it with someone else. But I think this is a

two-way street here. Most patents aren’t commercialized. We make it clear to people, we are

not involved in financing we are not involved

in cubation, we are only involved in technical support. Others do the rest but we sent out links to

them. So I just talked about our high-tech lab where we produce the prototypes and you see a

few examples of them. I will go through them fast and show you some of the projects we are

doing.

Jim Bousaid:

Thank you mister Persad, it was a very impressive presentation. Do we have some questions

for mister Persad?

Vraag:

Suppose an inventor comes to CIIC with an idea, who pays the bill?

Prof. Persad:

We have this project included Surinam now. The training we are going to do tomorrow and on

Wednesday, the CIIC funds the training that we’re doing. They’re actually funded our presence

here also. We do the training free and the consulting also. But when we build an actual

prototype, then the inventor has to pay for the material, but we don’t charge for the equipment,

just the basic material-costs and the cost for drawings. If we have to do the drawing and the

shipping costs. And also we sign a non disclosure agreement that we won’t use your idea. I

hope that answers your question.

1

BIJLAGE 5: DISCUSSIE PUBLIEK vs INLEIDERS

Vraag:

Dr. Nurse, I know you had limited time to allebirgate on everything but in your presentation in the title

was written governance, and I think a lot of here have an idea what governance is but the examples

you gave where very private orientated, the chocolate and the cassave. What I was wondering was if

the Surinamese government supports sustainable innovative entrepreneurship.

Nurse:

When we use the term governance, we are not talking about government. Maybe that's an

innovation. In fact you are talking about a complex relationships between the public sector, private

sector and nongovernmental sector. Let me give you an example. Martin's presentation focused on

utilizing the experiential economy and heritage tourism, one of the key assets of Surinam. A operator

will provide one segment of the services, the costumer has to travel on airlines, travel on taxi, so it's a

complex of relationships. the hotel operator, the tour operator, bus operator, airline services, all of

them must be running intended. So if you are offering and presenting Surinam as this destination that

has an interesting mix of cuisine, than you need Surinam Airways to have an different menu. So that

they experience the total experience and not one that is segmented. So when I got to Surinam I was

like okay, not so great, and than it has to be integrated to the hotel the experience etcetera. So you

are talking about a total packaging. It's almost approaching a cluster model where all the partners are

working together. And it's the governance structure that informs these relationships. That is

becoming the key element of the innovation process. And so it is not a standalone entrepreneur or a

standalone scientist or an inventor that makes the difference, it's whether you can have a value chain

process that include all these key actors and that is the base on which you can brand your

destination. It moves from just being purely a single product that you are consuming to something

that provides a broader area of value to the society. Many countries are now using events to brand

there destination. So it's not just about sports anymore, it's about how you can sell a whole complex

of the elements of the value chain. You are now selling a tourism experience, selling a travel

experience, selling a dining experience. Another example. The question that Niels asked about the

soap. I would say that you need to have those soaps in the hotels. Not just Surinam, but you target

all the hotels in the region, where they have a branded experience, where the soaps and cosmetics

that you consume in the hotels are very Caribbean or Caribbeanized. In that sense, it is the

governance relationship between the producers of the soaps, the hotels and other key actors that

make the difference. So that is what we mean by governance.

Vraag:

What I want the panel to answer is, where do we land?

Nurse:

You have to work from your strengths. In the Caribbean what we have been doing for the last few

decades is working from our weaknesses. So for example I would say to you that tourism represent a

very large share of the Caribbean Economy, yet no more than 20% of the expenditure in the tourism

sector stays in the Caribbean. That is an area for expansion. The Diaspora economy distribute even

larger than the tourism economy in several Caribbean countries. That is another significant area for

expansion. Yet if you go in the region and you mention Diaspora, it isn't even registered as a target

group. Nobody is planning or marketing for them. So that is another obvious blind spot. Energy, the

region is one of the highest energy importing regions, except for Trinidad & Tobago. Given the price

2

of oil and all the expectations in terms of peak oil, this is a thing we have to correct otherwise our

economy will get completely destabilized. Same for food. I am doing a study now that is targeting

food, energy and health. The share of GDP and the imports that those 3 sectors contribute to, are

significant. In several Caribbean countries over 40, 50%. It means that if we do not capture or

manage course of those 3 sectors, anything else that we do will become completely uncompetitive.

In Barbados right now the hotels are complaining about the price of food and the cost of energy.

Barbados is spending 5% of GDP just targeting chronic non curable deceases. You know what's 5 %

of GDP? 5% of GDP is the copyright sector of the United States which come from Bill Gates,

Microsoft and so on. Bollywood is 6% of the Indian GDP and I can go on. Spending 5% on people

getting sick is not a good way to spend your money, so it means that if you can get people to eat

better and if you can increase employment rather than import in your pharmaceutical sector, than you

move into something that is, you are not exporting, this is just tapping into the domestic or regional

market. So those are the 4 or 5 key areas, Diaspora, tourism, energy, food and health. That's a lot of

work to be done.

Persad:

I just want to add a slightly different point of view, I want to say how many industries got the rise on

the dreams of Steve Jobs, founder of Apple. So I think we have to ask our self which is first, the

chicken or the egg? Do we get all these governance structures in place, or do we say look people, go

out and invent? And I think we have to be careful, we got to have a balance. Trinidad is 100 years

now. Now we trade with people from Uganda, Ghana and Rwanda. What i am saying is that you can

not, you know, we have to think differently, we have to move forward and it takes 1 man to make a

big difference. So I understand the point of view of governance etcetera, who invented the diesel

engine? Think of the impact now, so while I understand and I agree that we need finance and

governance structure, the in need creativity that we do have here, in this part of the world, which

comes together because of the various cultures, we need to encourage that. Some will fail, but we

need 1 to succeed and I think that that's something that we need to push for.

Vraag:

I totally agree with you but I think that as what dr. Persad presentation showed even more, with your

examples from graduates from MIT, that we, especially in Surinam, don't even have the basic

schooling requirements to lead to a higher education and to be innovative. You have to be able to

think out of the box, so isn't it possible that we need to look at our basic educational system, where

they don't think out of the box and to start there? Because we do indeed have a lot of opportunities in

Surinam, but the children aren't even taught that, or the schoolteachers. The project for the second

graders for the last years, they're making cup holders out of toilet rolls, it’s the same year after year

after year and they are not taught to think out of the box.

Persad:

It's the same thing we have in Trinidad, you have to start at the primary level. You have to look at the

teachers. If the teachers themselves don't understand science, how are they going to teach science if

they are not enthusiastic about it? But that is something you have to address, but that is going to take

a generation. So are you going to wait for a generation to start? See that's how life is messy. We

need to do that, but we need to do other things also. Like I say, people who come up with wonderful

ideas don't have to be scientists, but what they do need is engineers and scientists to help them take

that idea forward and at the risk of publishing the CIIC, that is exactly what we do until you say look,

we need have better teachers and better facilities but anybody with an idea, it happens in the US or

3

Europe, you go to a person who can help you technically. So you do both.

Flach:

Can I add something from the Dutch situation. Of course in the Western, how education is dealt with,

is not stable. It is developing and developing. At the time I was at the technical University in the 80's,

there was not that much of an emphasis on entrepreneurship in fact. I never considered the idea of

starting my own company after my study. It was simply not in the picture. And nowadays there are

incubators, so there is a facility where 70 young starting companies are located and directly after

your study or if you invent something during your study period you get financing, help, courses

trainings and a location. These are things that are very good to help. What I also want to add to what

you said, out of the box thinking is indeed very good and maybe there's also a task for entrepreneurs

to offer their skills and knowledge in entrepreneurship and out of the box thinking to the schools. It is

very fruitful to have good examples and when you are successful you are a good example to young

people.

Nurse:

One quick thing, my colleague is quite correct, if we wait for everything to get in place, it probably

won't happen. What we need to do, and countries like Surinam can do is identify which product and

services that they currently produce, that can be upgraded technellicaly, and look at the marketing,

packaging and so on. So every time I get to Surinam the first thing I try to get is the peanut sauce. It

is the best. Sometimes I end up leaving without getting it. I can't get it at the airport. If I walk around

the main streets in Paramaribo, I don't know where to get it. So I always had to rely on a friend to go

get me some and package it and so on. And this is great peanut sauce. So there is a restaurant in

Trinidad that sells Surinamese food and the lines for that restaurant are always quite long. So if I’m

thinking now like a Surinamese minister of Trade, what I want. How can I get some more Surinamese

restaurants all over the Caribbean? That would be the first question I would ask. Then I create a

supply chain to service that network of restaurants which in fees back to agro culture and agro

processing. To me, that is the strategy. And the target market is not just Caribbean people; it's the

20+ million people that come into the Caribbean every year. What you offering is not just Asian food.

It's Asian food with a very strong Caribbean twist. It's quite unique which no other Caribbean country

can offer. And than your education systems can link into this. People will see job opportunities in this

and they will begin to invest in their own education to propel those products and services. So it’s a

demand-oriented-approach which I would rather propose than a supplied- oriented -approach.

Vraag:

Meneer Flach, maakt het uit in welk land je patenten aanvraagt? En hoelang is zo een patent geldig?

Flach:

Ik moet eerlijk zeggen dat ik niet heel erg in detail op de hoogte ben van patentaanvraag-

procedures. Mijn algemene kennis is dat je een patent kunt filen. Het is dus gepubliceerd en op dat

moment ligt het vast. Volgens mij hoef je op dat moment ook nog niet te betalen voor een patent. En

dat wordt dan gereviewd, er wordt dan gekeken of jouw uitvinding origineel is. Dat is natuurlijk wel

een voorwaarde en als het dan goed is, dan wordt het patent echt geldig en vanaf dat moment heb je

17 jaar recht erop. Volgens mij duurt het ongeveer een half jaar vanaf het moment dat het gefiled is

tot het moment dat het verleend wordt.

4

Vraag:

En wat stelt u zelf voor? Het idee verkopen aan een fabriek zodat zij verder gaan met je idee en dat

jij een bedrag krijgt? Of zelf produceren?

FLach:

Dat is een moeilijke algemene vraag en ik denk dat het in elke situatie verschillend is. Als u

mogelijkheden ziet om er zelf mee aan de slag te gaan is dat natuurlijk geweldig. Als het uw patent is

en u kent een producent in Nederland of China die je precies kunt vertellen hoe je het wilt hebben en

zij maken het dat voor u, dat is dan helemaal geen gekke uitgangspositie. Maar als het heel veel

werk moeite en risico oplevert kun je er ook voor kiezen om het aan firma X te verkopen. Dan heb je

ook het risico niet meer dat er iemand met een vergelijkbare ontwikkeling komt die het patent

misschien wel waardeloos maakt. Want dat is natuurlijk altijd mogelijk. Want zelfs al heeft u een

patent, het kan altijd dat iemand iets anders ontwikkelt dat diezelfde functie op een betere manier

vervult. Dat zijn de overwegingen die ik zou hebben.

Minister Miskin:

I Agree with you mister Nurse about the peanut sauce. A few houses away from me they're making it.

People who come from Holland they take it away to Holland. Your idea that you brought up isn't a

new one. My question to you is, who is going to implement it. Does the government implement it or

the private sector?

Nurse:

First of all I need to get your address. This is where public private sectors can really meet. I would

see to you, arrange a meeting with some of the big restaurant owners here in Surinam and ask them

if they think that this proposition has any value and whether they are willing and able to put any

capital in such an arrangement. The goal would then be next to identify if there are any strategic

partners in other parts of the Caribbean who would take part in a joint venture. Thirdly we would then

identify any sources of funding. The American development bank has just launched 30 million USD

to complete Caribbean projects and the British government has added another 10 million USD. I

know that they are short on good projects. One of my former students is now head of the project. So

if you want an direct link, I can give you that but you have to come up with a good project proposition

which will illustrate this public/ private sector partnership process, it would also illustrate how you're

linking agro industry to tourism and therefore deepening the Caribbean economy. Tremendous

benefits for a project like this. You are also selling an image of the country that helps to expand its

space not just in the Caribbean but around the world. So there are ways how we can work the idea.

But the first thing is to identify the key stakeholders domestically who would have a strong interest in

this. This is not a government led process, but maybe a government inspired one. And utilize not only

governmental resources but utilizing your governmental position to leverage doses from elsewhere.

once you have a good project proposition backed up by a good champion, A ministerial backing is

critical, doors will open but ultimately you will need a final consumer. Marketing research is

absolutely critical. For example we need to go to the restaurant from Trinidad to find out who is the

target market, can this be upgraded, etcetera. I think the prospects are good, I think it's playing from

Suriname strengths rather than to its weaknesses. I think that's a different approach to investments

and export marketing. I hope I adequately responded to your question.

Minister Miskin:

Maybe this is a job for SBF

5

Nurse: I think that the franchise model will definitely will be a good solution for something like this and since the minister is reffering to SBF I think we will take into consideration to take the job. Maybe you will see us in two weeks in your office.

Vraag:

I am a student and I’m working in a company that sells events, I'm doing some kind of research

about accommodation in Suriname and Dr Nurse mentioned that the Caribbean is not doing enough

about research. In Surinam what I noticed while doing my research is that companies are not very

open in giving information so that I could know what the strengths, weaknesses and opportunities are

in the field. So when I'm doing my research i am blank in a dessert and don't know which way to go.

So which steps should I take to pursue my dream of having a company and do some research.

Panday:

Ik zal in het Nederlands antwoorden het wordt toch vertaald. Wat jij ervaart, dat is een bekend

fenomeen in Suriname en jouw vraag is eigenlijk wat je zou moeten doen. Het is erg complex.

Bedrijven zijn, zeker in Suriname, erg zuinig met het verstrekken van informatie en al helemaal aan

studenten. Ik heb het zelf meegemaakt bij een aantal organisaties waarbij stagiaires iets simpels

nodig hadden als een financieel overzicht en dat simpelweg niet kregen omdat men zoiets had van:

wat moeten die snotapen met mijn informatie. Als je ook nog zegt dat je research doet en dat je die

informatie wilt gebruiken voor andere doeleinden wordt men nog terughoudender. Ik kan jou niet

vertellen wat je moet doen, omdat het een stukje awareness is van bedrijven die een beetje

krampachtig omgaan met hun informatie en ik denk dat er vanuit de overheid iets zou moeten

worden gedaan en misschien wel met behulp van promotiecampagnes, om ervoor te zorgen dat

bedrijven wat soepeler worden met het vrijgeven van informatie. Ik zeg niet dat bedrijven alle

informatie moeten prijsgeven, want natuurlijk wilt niet iedereen dat je in de keuken komt kijken, maar

ik denk dat het toch een stukje makkelijker gemaakt moet worden voor jonge mensen die onderzoek

moeten doen. Ik kan je niet zeggen wat je moet doen maar ik kan alleen een oproep doen aan de

overheid om te kijken hoe zij daar mee om kunnen gaan.

Vraag:

U gaf ook eerder aan in uw presentatie, ik weet niet of ik mag praten van een vertekend beeld geven,

maar u zei toen van de toerist wil een ervaring hebben en als hij in het binnenland komt wil hij dit en

dat. Later sprak u over glamping, heel mooi concept trouwens, en toen zei u misschien wilt de toerist

die manier van toerisme ervaren Hoe weet u wat de gemiddelde toerist wil, want je kan het van beide

kanten benaderen. Als ik voor het eerst hier zou komen zou ik juist met de Marrons bezig willen zijn,

met de Indianen (Inheemsen). Moeten we dus glamping introduceren of juist houden voor wat het is?

Panday:

Ik heb niet gezegd dat we glamping moeten introduceren. Het was om te laten zien hoe er elders is

omgegaan met concepten. Ik snap je vraag niet zo goed, als je zegt van omgaan met marrons en

inheemsen en dat houden zoals het is?

Opmerking:

Het kwam in uw slideshow voor waar toeristen bezig waren met inheemsen

Jim Boussaid:

Ik zie eigenlijk geen verschil in inzicht hoor, want jullie hebben het beiden over inspelen op de

verwachtingspatroon en je producten daarop bouwen.

6

Panday:

Ja maar u zei van zo houden, en dat is juist de essentie van mijn verhaal want zoals het er nu aan

toe gaat wordt gekenmerkt door trivialiteit. Heel veel van hetzelfde, maar er moet toch meer

diepgang komen in de richting van de beleving van de consument.

Vraag:

Meneer Panday de diaspora is één van de pilaren waar ons toerisme op moet gaan staan. Wat we

dus merken is dat wij in Suriname letterlijk de nattigheid voelen van het stijgend zeewater. Iedereen

trekt naar achteren en ik ben bang dat, met die trek naar achteren, wij heel veel van die diaspora

zullen gaan vertrappen, dus verliezen. Ik heb banden met Para, Para is heel mooi, Para heeft veel

diaspora, hoe kan ik dat combineren met al die megaprojecten die op de stapel liggen. Ik heb geen

moeite met die projecten maar we moeten wel gaan uitkiezen waar we die projecten gaan neerzetten

om het behoud van diaspora toch nog te doen werken als een economische winstpost voor ons land.

Hoe ziet u de combinatie met de trek naar het achterland en het stukje diaspora toerisme?

Panday:

Ik denk dat u het heeft over de bestemming. Als je kijkt naar een bepaald gebied dat je dan zegt van

dat krijgt een bestemming voor toerisme en dat krijgt een andere bestemming. In principe is het erg

moeilijk om uw vraag te beantwoorden, ook omdat u zelf aangeeft dat elk gebied zijn eigen charme

heeft. Para haalt u net aan, maar goed er zijn andere gebieden. Ik denk dat als je wilt gaan kijken

naar de bestemmingen voor toerisme dat je moet gaan kijken. Tenminste dat is mijn eigen mening

hoor, wat is potentieel goed bereikbaar voor de toerist? Welke gebieden zijn gewoon mooi?

Watervallen mooi landschap etc. Daarna kijken en die gebieden ook die bestemming geven. Maar

om echt antwoord te geven zou je research moeten doen en bestemmingen-analyses.

Minister Miskin:

Ik wil even kort aangeven, ik was een keer naar Brazilië gegaan om grotten te kijken en ik vond het

geweldig om in een airco bus 300 kilometer vervoerd te worden, daarna met een kabelbaan tot voor

de grot gebracht te worden om de grot te bezichtigen en daarna in een 3sterren hotel te verblijven

om de volgende dag terug te keren. Het zijn dingen die mij aanspreken, ik ben iemand die van luxe

en gemak houdt. zaken die zich in Suriname gebeuren spreken mij weinig aan. Daarom toen ik bij

bosbeheer werkte, je moet je voorstellen: je gaat naar Raleighvallen en je zit in een bus, wanneer je

aankomt, is je haar helemaal rood, en dan zit je 4 tot 6 uren lang in een boot in de hete zon. Dat zijn

geen dingen die mij aanspreken. Ik heb het wel gedaan, want ik heb daar gewerkt en ik wil u een

voorbeeld geven van iets wat wij hebben uitgevoerd toen de heer Bietermayer en Plot 2 miljonairs uit

Amerika naar Suriname brachten. Hun fantasie was: ze wilden, Brownsberg, Apoera en Galibi zien.

We moesten ervoor zorgen dat het met vliegtuig gebeurde en er moest steeds iemand van te voren

gaan om een 3gangen menu in orde te maken. Het is uitgevoerd. Soep vooraf, hoofdmaaltijd en

dessert. Dit was in 1986, twee weken voordat Brunswijk Oost Suriname overnam.

Bousaid:

Om aan te sluiten op wat Martin al heeft gezegd. Je gaat moeten focussen op verschillende

doelgroepen en dat is ook ons beleid. Wij mikken op verschillende doelgroepen. Je kan een demand

led approach of een supply led approach uitvoeren. In dit geval kijken we naar wat willen onze

doelgroepen. En het blijk inderdaad dat we weinig Amerikanen hebben, dus wat die meneer daar zei

je kan niet overal airco zetten, want dan mis je je grootste doelgroep en dat is de Hollander. Dus we

hebben op dit moment een meer sporen beleid op verschillende doelgroepen. Om te reageren op het

zorgpunt van de heer uit Para. Het ligt in de bedoeling om zones aan te leggen.

7

En voor toerisme - toerisme is een prioriteitsgebied- , gaan wij zeker toerisme zones aanleggen en

natuurlijk 80% van het land is untouched. Er is nog genoeg ruimte. Ik denk niet dat er zoveel zorgen

gemaakt hoeft te worden.

Panday:

Ik wilde toch even antwoord geven op de vraag van de Minister. en dat is dat als je die high end

market wilt bedienen, het betekent dat je ook je kwaliteit naar een bepaald niveau moet kunnen tillen

en ik vraag mij af of we dat nationaal zouden kunnen doen. Dat weet ik niet. Als privé ondernemer

zou je dat kunnen doen, maar je hebt zelf al aangegeven dat toen jullie die tours uitvoerden dat er 1

persoon er van te voren naar toe moest om een 3 gangen menu voor te bereiden want dat eisten die

mensen, maar goed het kan, het is niet onmogelijk. Je kunt je op verschillende doelgroepen richten

als sector, maar als privé ondernemer moet je goed weten wat je doet en voor wie en ervoor zorgen

dat je niet alleen tegemoet komt aan de verwachtingen van je klant, maar dat je die overstijgt. En dan

scoor je en dat is niet onmogelijk. Ik heb alleen gezegd ik denk niet dat Suriname zich als land leent

op dit moment. Want er moet zoveel gebeuren om het niveau naar een zodanige hoogte te tillen dat

je ook aan die wensen kunt voldoen.

Vraag:

Meneer Panday tijdens uw presentatie heeft u een paar leuke toeristische ideetjes laten zien. Ik denk

dat u nog veel meer andere leuke ideetjes heeft en ik vroeg me even af, en ik bedoel het niet als een

verwijt, waarom heeft u het nooit uitgeprobeerd? Is het omdat meneer Panday er geen geld in ziet of

is het omdat meneer Panday niet van geld houdt?

Panday:1. De beste stuurlui staan aan wal, 2. Ik heb geen geld en 3 u weet niet wat ik van plan ben

heh?

Jim Boussaid:

Ok ik denk dat we moeten afronden, ik denk dat we een hele goede discussie hebben gehad. Het

was erg leerzaam. Rest mij om de vier inleiders, panelleden van harte te bedanken voor hun

presentatie en hun bijdrage aan het panel.