innowacyjność sektora msp

5/14/2018 innowacyjność sektora msp - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/innowacyjnosc-sektora-msp 1/64

Darek Klonowski

Innowacyjność sektoraMSP w Polsce

Rządowe programy wsparcia a lukafnansowa



Innowacyjność sektoraMSP w Polsce

Rządowe programy wsparcia a lukafnansowa

Darek Klonowski

Warszawa 2009



Recenzenci:Pro. dr hab. Jerzy Hausner

Dr Renata Hayder

Projekt grafczny:kotbury.pl

Raport powsta w ramach programu Ernst & Young Sprawne Państwo.

Zastrzeżenia prawne

Niniejszy raport zosta przygotowany przez pracowników naukowych i ma na celudostarczenie czytelnikom ogólnych inormacji na tematy, które mogą ich interesować.

Inormacje zawarte w niniejszym raporcie nie stanowią w żadnym wypadku świadczenia usug.

Mimo iż doożono należytych starań w celu zapewnienia rzetelności prezentowanychw raporcie inormacji przez autorów, istnieje ryzyko pojawienia się nieścisości.Ernst & Young Polska spóka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. ("EY") nieponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności ani nie gwarantuje poprawności i kompletnościinormacji prezentowanych w raporcie. Raport może ponadto zawierać odnośnikido określonych ustaw i przepisów, które podlegają nowelizacji i stąd powinny byćinterpretowane wyącznie w konkretnych okolicznościach, w których są cytowane.Inormacje zamieszczane są bez uwzględniania jakichkolwiek zmian i EY nie zapewniaich kompletności, poprawności i aktualności, oraz nie udziela w tym zakresie żadnychgwarancji wyraźnych ani dorozumianych.

Ponadto w najszerszym dopuszczonym przez prawo zakresie EY wyącza jakiekolwiek

gwarancje, wyraźne lub dorozumiane, w tym między innymi dorozumiane gwarancjesprzedaży i przydatności do określonego celu. W żadnym wypadku EY, powiązanez EY spóki ani też partnerzy, agenci lub pracownicy EY lub spóek powiązanych z EYnie ponoszą jakiejkolwiek odpowiedzialności wobec czytelnika lub innych osób z tytuu

jakiejkolwiek decyzji lub dziaania podjętego na podstawie inormacji znajdujących sięw niniejszym raporcie ani też z tytuu jakichkolwiek pośrednich, szczególnych lububocznych strat, nawet w przypadku otrzymania inormacji o możliwości ich wystąpienia.

© Copyright by Ernst & Young Polska Sp. z o.o. sp. k., Polska

W braku odmiennego zastrzeżenia, prawa autorskie do treści niniejszego raportu posiadaErnst & Young Polska Sp. z o.o. sp. k. Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadne materiayznajdujące się w niniejszym raporcie, w tym tekst i grafka, nie mogą być reprodukowane

lub przesyane w jakiejkolwiek ormie i w jakikolwiek sposób bez pisemnego zezwolenia EY.

Rondo ONZ 1

00-124 Warszawa Patron prasowy:tel. +48(22) 557 70 00ax +48(22) 557 70 01www.sprawnepanstwo.pl



3

Doradzamy klientom w zakresie pozyskiwania

dofnansowania na innowacyjne inwestycjei nasze doświadczenia potwierdzają podstawowezaożenie raportu, że innowacyjność w sektorzeMSP jest bardzo ograniczona. Dzieje się takpo części z przyczyn wskazanych w raporcie -trudny dostęp do środków, zbiurokratyzowaneprocedury i stopień skomplikowania regulacjiprzerastających inwestora, którego nie stać

na skorzystanie z proesjonalnego doradztwa. Jest jednak jeszcze jedna przyczyna, dla której sektor MSP w Polsce będzie mieć mniejsządynamikę we wprowadzaniu nowoczesnych rozwiązań - innowacja ączy

się zwykle z większym ryzykiem, a polski rynek na razie chonie teprodukty z sektora MSP, które niekoniecznie są najbardziej innowacyjne.Gdy rynek się nasyci, a konsumenci zaczną oczekiwać nowszychrozwiązań, innowacja będzie w cenie - jednak dzisiaj dziaalnośćprzynosi zyski bez konieczności ponoszenia ryzyka badań nad nowymproduktem lub usugą. W tym kontekście nie dziwi mniejsza skonnośćMSP do ponoszenia ryzyka.

Ostatnie dziaania PARP w zakresie Programu OperacyjnegoInnowacyjna Gospodarka wskazują wyraźnie, że sabość systemuwspierania sektora MSP zostaa dostrzeżona i jej pokonanie jesttraktowane priorytetowo. W ramach pieniędzy przeznaczonych naProgram Operacyjny Innowacyjna Gospodarka aż 65% zarezerwowanodla sektora MSP. Wobec konkurencji ze strony dużych frm w tejdziedzinie i wysokiej liczby skadanych przez nie wniosków zdecydowanosię na to, aby niektóre rundy aplikacyjne przeznaczone byy wyączniedla sektora MSP. Podobnie wśród produktów oerowanych przez BGKwidać skoncentrowanie na tej grupie przedsiębiorców. A zatem jeśliwciąż mamy niewielki wzrost projektów innowacyjnych, to zapewnepo trosze z przyczyn biznesowych, po trosze z powodu barierymerytorycznej – staranie się o undusze jest sztuką trudną i wymaga

doświadczenia i wiedzy (a przedsiębiorca z sektora MSP nie zawsze jest gotowy zapacić kilka procent wartości dotacji jako wynagrodzenieza sukces doradcy, który wniosek przygotowa). I oczywiście po troszeodpowiedzialna za sytuację jest ograniczona inormacja na ten temat.Mimo że kwestie związane ze wsparciem innowacyjności są szerokoopisywane w prasie codziennej, brakuje jednak szerokiej kampaniiinormacyjnej trafającej do MSP.

Agnieszka Taasiewicz, Partner

Dzia Ulg i Dotacji [email protected]

Sowo wstępne



Spis treści

Podziękowania .......................................................................................... 5

Wprowadzenie ........................................................................................... 6

Rozwój sektora MSP w Polsce ..................................................................... 8

Rozwój innowacyjności w Polsce ............................................................... 10

Metodologia badania ............................................................................... 12

Analiza problemu .................................................................................... 17

Luka pynnościowa a sektor MSP w Polsce ............................... 17

Struktura rządowych programów pomocy w Polsce .................. 35

Dostępność rządowych programów pomocy ............................ 41

Programy rządowe w ocenie respondentów ............................. 44

Wnioski ........................................................................................... 48

Rekomendacje ........................................................................................ 50

Przypisy ........................................................................................... 52

Zaącznik A. Rozmiar proponowanego fnansowania rządowego na cele

rozwoju sektora MSP w Polsce ............................................... 53

Spis tabel i rycin ...................................................................................... 55

Bibliografa ........................................................................................... 56

Nasze raporty ......................................................................................... 58



5

PodziękowaniaAutor pragnie podziękować recenzentom za ich komentarze, któreprzyczyniy się do zmian w ostatecznym ksztacie raportu.



WprowadzenieMae i średnie przedsiębiorstwa (MSP) na caym świecie odgrywająkluczową rolę w ksztatowaniu gospodarki. Są źródem wzrostui innowacyjności we wszystkich branżach oraz stwarzają miejsca pracydla obywateli. MSP równoważą negatywne trendy ekonomicznei wspomagają restrukturyzację branż. Zrównoważony rozwój sektoraMSP ma kluczowe znaczenie dla ekonomii i jest koniecznym warunkiemwzrostu ekonomicznego z kilku przynajmniej powodów. Po pierwsze,sześć na dziesięć nowych miejsc pracy powstaje w sektorze MSP.Po drugie, MSP torują drogę dla transormacji przemysu z tradycyjnychorm produkcji na technologie zaawansowane (Dibrell i in., 2008;

Freel, 2003; Audretsch, 2001). Po trzecie, MSP penią kluczową rolęw rozwoju innowacji mających na celu podniesienie konkurencyjności(Low i Chapman, 2007; Audretsch, 2001). Wreszcie, frmy z tegosektora przyczyniają się w znacznym stopniu do rozwijania rynkuglobalnego (Salvato i in., 2007; Acedo i Florin, 2006; Karagiannii Labriandis, 2001; Lituchy i Rail, 2000).

MSP są jednak podatne na negatywne wpywy otoczenia biznesowegoi niewielu przedsiębiorstwom udaje się przetrwać dużej niż pięć lat.Dlatego wadze wielu krajów, uznając znaczenie i wpyw MSP nagospodarkę, tworzą agencje i spóki wspierające rozwój i dziaanie tegosektora (zob.: Di Giacomo, 2004; Secrieru i Vigneault, 2004; Karsai,2004; Mason i Harrison, 2004; Cumming i MacIntosh, 2002). Badaniapotwierdzają, że wsparcie udzielane przez rząd zwiększa zatrudnieniew frmach, a pożyczki na dogodnych warunkach mają pozytywnywpyw na przetrwanie i wyniki maych frm, a także pokazują jakuzyskane wsparcie przekada się na wzrost produkcji. Interwencjepubliczne zakadają, że istnieją znaczące luki pynności na rynku,które powodują, że sektor prywatny nie jest w stanie sam skorygowaćistniejących nieprawidowości (Di Giacomo, 2004; Secrieru i Vigneault,2004; Cumming i MacIntosh, 2002). Te niedoskonaości są widoczne

zwaszcza w zakresie fnansowania w sektorze MSP.

Pomimo znaczenia kompleksowych programów wsparcia ze stronysektora publicznego, brak jakiejkolwiek dogębnej analizy takichinicjatyw. W niewielu badaniach skupiono się na wsparciu dla MSP(Mazurek-Kucharska i in., 2008; Borozan i in., 2005; Grabowski i in.,2003), a w większości zostay one przeprowadzone jeszcze przedrozpoczęciem nowych programów polskiego rządu. W większościopracowań pojawiają się podobne wnioski: po pierwsze, dotyczą oneniskiej świadomości istniejących programów wsparcia wśródprzedsiębiorców – jedynie 30 procent z nich wie o istnienieniu takich

programów; po drugie, jedynie niewielka liczba frm aktycznie z nich

Rola MSP

Wsparcie MSP



7

Wprowadzenie

korzystaa (13% - Grabowski i in., 2003). W opinii prowadzących

badania MSP, wyniki te są zaskakująco niskie, jeśli wziąć poduwagę rzeczywiste i deklarowane potrzeby tego sektora w Polsce.Wykorzystanie pomocy jest również o wiele niższe od europejskichnorm. Większość próśb o wsparcie dotyczya jednorazowej pomocy;niewiele byo próśb o wsparcie ciąge. Po trzecie, respondencideklarowali niski poziom zadowolenia z otrzymanych usug.

Podstawowym celem niniejszego badania jest pogębienie zrozumieniaroli, jaką rząd polski odgrywa w stymulowaniu innowacyjności w sektorzeMSP. Takie badanie jest ważne z co najmniej czterech powodów.Po pierwsze, celem badania jest przeprowadzenie kompleksowej

ewaluacji najważniejszych narzędzi stosowanych przez polski rząd.Ewaluacja ta ma wykazać, w jakim stopniu rząd jest w stanie uzupenićlukę pynnościową na rynku i do jakiego stopnia dostępne programyuzupeniają się wzajemnie. Po drugie, projekt ma na celu stworzenierekomendacji dotyczących świadczenia wsparcia dla sektora MSP.Rekomendacje te oparte są na analizie potrzeb fnansowych,ewaluacji dostępnych programów wspierających know-how,postrzeganiu skuteczności tych programów, a także ich dostępnościdla przedsiębiorców. Po czwarte, polskie programy, jeśli zakończą sięsukcesem, mogyby stać się wzorem dla pozostaych krajów w EuropieŚrodkowo-Wschodniej.

Raport zosta podzielony na cztery części. Rozdzia pierwszy skupia sięna przeglądzie literatury. Znajdują się w nim opisy przedsiębiorczościi sektora MSP oraz innowacyjności w sektorze. Rozdzia drugi opisujemetodologię badania. Przedstawiono w nim plan badania oraz trzyhipotezy dotyczące luki pynnościowej, struktury rządowych programówpomocowych oraz aktycznego wykorzystania tych programów.W rozdziale trzecim omówiono wyniki badania i podsumowanonieormalne rozmowy z respondentami z sektora MSP oraz sektorabankowości komercyjnej. Rozdzia czwarty to prezentacja wniosków

i rekomendacji. Przedstawiono pięć rekomendacji mających na celupodniesienie eektywności programów wsparcia dla MSP w Polsce.

Cel badania



Rozwój sektora MSP w PolscePoniższy opis sektora MSP w Polsce oparty jest na inormacjach z roku20061 – co odzwierciedla akt niewielkich zmian w przedsiębiorczościna skalę MSP rok do roku. Wedug danych z Polskiego RocznikaStatystycznego 2006 w Polsce dziaao 1,72 miliona aktywnych frm(a ponad 3,5 miliona pozostaje zarejestrowanych w krajowym rejestrzeREGON). Najwięcej z nich stanowiy mikro-przedsiębiorstwa (mająceod 0 do 9 zatrudnionych) – 1,65 miliona – a mae (od 10 do 49pracowników) i średnie frmy (50 do 249 zatrudnionych) to w sumie58 826 przedsiębiorstw. Jako najczęściej używaną defnicję maegoprzedsiębiorstwa przyjmuje się frmę zatrudniającą poniżej 50

pracowników, a cay sektor maych przedsiębiorstw, jako grupęzatrudniających nie więcej niż 250 osób. Wspólnie więc cay sektorMSP to frmy zatrudniające mniej niż 250 pracowników, co z defnicjiobejmuje również mikro-przedsiębiorstwa. W Polsce dziaa 2 981większych przedsiębiorstw, z których każde zatrudnia więcej niż 250pracowników.

Jak pokazują statystyki z Tabeli 1, sektor MSP jest motoremnapędowym polskiej gospodarki. Sektor ten, stanowi 99,8%wszystkich frm w Polsce. Cakowite zatrudnienie w sektorze MSPwynosi 5,9 miliona osób, albo inaczej 70,1% wszystkich zatrudnionych,gdzie najwięcej osób zatrudniają mikro i średnie przedsiębiorstwa(mikro – 3,5 miliona osób; średnie – 1,4 miliona). Okoo 35%zatrudnionych w sektorze to zatrudnieni w handlu detalicznym. Wkadpolskiego sektora MSP do PKB wynosi 47,7%. Jego wyniki stanowiątakże ponad 60% sumy dochodów wszystkich frm. Suma inwestycjisektora MSP wynosi 17,8 miliarda dolarów2, z czego 85% stanowiągrunty, budynki oraz inwestycje w nowe maszyny i urządzenia. Zakupywyposażenia z drugiej ręki stanowią jedynie 10% caości tej sumy.Nieco mniej niż miliard dolarów wydawane jest w Polsce na badaniai rozwój technologii (dalej B&R). Wydatek ten stanowi 0,68% PKB Polski

(wliczając w to wydatki na B&R frm, instytutów badawczych, agendrządowych, uniwersytetów, itd). Tylko 25% pochodzi z sektora MSP.

W ujęciu statystycznym, uśredniającym powyższe dane przedstawiająsię one tak, że przeciętna frma z sektora MSP jest aktycznie niewielka– średnio obroty wynoszą okoo trzystu tysięcy dolarów, a zyskoperacyjny okoo trzydziestu tysięcy dolarów (stopa zysku operacyjnegowynosi okoo 10%). Przeciętna frma zatrudnia mniej niż cztery osoby.Jej roczne nakady inwestycyjne wynoszą okoo dziesięciu tysięcydolarów (z czego 90% stanowią wydatki na środki trwae), a na badaniai rozwój przeznacza okoo sześciuset dolarów.

MSP w liczbach



9

Tabela 1. Sektor MSP w Polsce – dane statystyczne

(w $, % lub N) Razem Mikro Mae Średnie Duże

0-9 10-49 50-249 >250

Ogóem

Liczba frm 1 714 915 1 652 998 44 228 14 708 2 981

Liczba pracowników 8 556 132 3 474 574 976 451 1 542 386 2 562 721

Udzia w PKB (mln $) 341 945 104 977 25 645 32 484 74 886

Suma przychodów(mln $)

825 390 205 383 109 752 181 054 329 200

Suma inwestycji(mln $)

36 883 4 573 4 143 9 045 19 120

Inwestycje w B&R

(mln $)

2 341 77 161 718 1 384

Inwestycje w B&R jako% PKB

0,68 0,07 0,63 2,21 1,85

Skorygowane inwe-stycje w B&R (mln $)

585 19 40 179 346

Średnia dla 1 frmy

Przychody ($) 481 301 124 249 2 481 511 12 309 934 11 0 432 741

Zysk operacyjny ($) 37 986 15 534 176 206 727 495 7 035 201

Suma inwestycji ($) 21 508 2 767 93 686 615 004 6 414 280

Inwestycje w B&R ($) 1 366 47 3 654 48 831 464 394

Skorygowaneinwestycje w B&R ($)

341 12 913 12 208 116 098

Źródo: Analiza wasna w oparciu o publikacje GUS. Skorygowane inwestycje w B&R odzwierciedlają

aktyczne inwestycje w badania i rozwój dokonane przez sektor MSP. Pola zaznaczone na szaro odnoszą

się do sektora MSP.

Do najbardziej znaczących wskaźników siy sektora MSP zaliczyćmożna wspóczynnik przetrwania na rynku, tworzenie nowych frmoraz ich migrację (Chmiel, 2007; Zagoździńska i in., 2008). Badaniaprzeprowadzone przez Józea Chmiela (2007) potwierdzają, że frmysektora MSP mają dość wysoki wspóczynnik przetrwania na rynku

(60%) w pierwszym roku dziaalności – dane te są stae od kilku lat.W ciągu czterech lat wskaźnik ten szacuje się na okoo 30%. Liczbanowych frm rośnie w sposób stay, a średnia przyrostu wynosi okoo250 000 frm rocznie, przy czym większość nowotworzonychprzedsiębiorstw zajmuje się handlem detalicznym lub hurtowym. Jednakliczba aktywnych frm w Polsce wynosi stale okoo 1,7 miliona, cooznacza, że co roku podobna ilość przedsiębiorstw powstaje, jaki kończy swoją dziaalność gospodarczą. Nie znaleziono żadnej analizybadającej tempo migracji frm pomiędzy kategoriami. Jest to jedenz najważniejszych, aczkolwiek niedocenianych, wyznaczników siypolskiej gospodarki, ponieważ to waśnie migracja przedsiębiorstw

(ich rozwój) jest źródem wzrostu zatrudnienia w Polsce.

Rozwój sektora MSP w Polsce

Wskaźnikiprzetrwania



Rozwój innowacyjności w PolsceW Polsce nie ma tradycji wspierania innowacyjności i niewiele byomechanizmów wspierających jej rozwój (Kijeńska, 2004). W czasachPRL ochrona praw autorskich dziaaa sabo, a innowacje traktowano

jako „dobro spoeczne”. Zadania innowacyjności byy centralniezarządzane, a konkretnym gaęziom przemysu nadawano znaczeniepriorytetowe. Cykle naprawcze w tych konkretnych sektorach pojawiaysię w odpowiedzi na polityczne, spoeczne i ekonomiczne kryzysy, niebyy jednak nakierowane na modernizację, poprawę i innowacyjność.Zabiegi innowacyjne sprowadzay się raczej do importowaniazachodnich technologii, na przykad licencji Massey-Fergusson, Fiata

czy Thompsona. Tworzono także instytuty badawcze, które miayzajmować się rozlicznymi gaęziami przemysu, jednakże skala transeruwytwarzanych innowacji do gospodarki bya znikoma. Okres transormacjinie pomóg dziaaniom związanym z innowacyjnością: ograniczeniawynikające z braków budżetowych nadwyrężyy możliwości instytucjii uczelni dotowanych ze środków publicznych podczas gdy w sektorzeprywatnym najważniejsze byo zaspokojenie bieżących, podstawowychpotrzeb rynku za pomocą wytwarzanych produktów i usug.

Większość badań dotyczących sektora MSP w Polsce prowadzona byaprzez instytucje publiczne, w tym Gówny Urząd Statystyczny (GUS) czyPolską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), a niewielka ilośćpozostaych badań powstawaa na zlecenie tychże instytucji (por. naprzykad Mazurek-Kucharska i in., 2008; Chmiel, 2007; Grabowskii in., 2003). Wnioski badań są na ogó podobne: po pierwsze, wydatkina innowacje są w Polsce ściśle powiązane z nabywaniem środkówtrwaych. Wedug danych GUS, inwestycje w maszyny, wyposażenie,ziemię czy budynki stanowiy w minionej dekadzie pomiędzy 65 a 85%deklarowanych wydatków na innowacje. Wydatki na badania i rozwójstanowiy zaledwie 10% tej sumy, podczas gdy zakup praw i licencji tookoo 15%. Wartość tych zakupów w ostatnich latach spadaa. Firmy

potwierdzają, że większość z nich nie ma dziaów zajmujących sięrozwojem i badaniami, rozwojem i transerem wiedzy czy innowacjami.Po drugie, wiodącą rolę w inwestycjach w innowacyjność w Polsce zdająsię odgrywać większe frmy – wspóczynnik przewagi dużych frmwynosi okoo 5 w produkcji i 10 dla frm usugowych. Większe frmywprowadzają także więcej produktów i usug niż mniejsze. Widać tunajbardziej jaskrawą różnicę w stosunku do frm na zachodzie, gdzieźródem innowacji są przede wszystkim mae frmy, które częściejwspópracują z zewnętrznymi partnerami nad poprawą produktów, usugczy procesów wewnętrznych. Mae frmy w Polsce chętniej inwestująw środki trwae, zaniedbując tym samym pozostae narzędzia innowacji,

takie jak badania, rozwój wiedzy czy prawa wasności intelektualnej. Po

Zarys historyczny

Wcześniejsze badania



11

trzecie, polskie frmy najczęściej korzystają z wasnych zasobów

do fnansowania innowacji. Wydatki na innowacje fnansowane sąz wewnętrznych przepywów gotówkowych (80% sumy inwestycjiw innowacje) oraz kredytów bankowych (okoo 15%). Rola unduszyventure capital (dalej VC) i fnansów publicznych w fnansowaniuinwestycji w innowacje w frmach jest znikoma. Znikomy charakterinwestycji w innowacje jest jeszcze bardziej zauważalny w sektorzemaych i średnich przedsiębiorstw, które najczęściej muszą polegaćna wasnych zasobach fnansowych. Po czwarte, sama dostępnośćfnansowania jest jedną z gównych przeszkód w rozwoju innowacyjnościw Polsce (Mazurek-Kucharska i in., 2008; Lewandowska, 2005;Jasiński, 2004; Matusiak i in., 2001). Dotyczy to przede wszystkim

niskiej dostępności środków fnansowych (zarówno kredytów, jaki kapitau), wysokich kosztów kredytów, a także wysokich kosztówwdrażania innowacji (Mazurek-Kucharska i in., 2008). Wtórnymczynnikiem zniechęcającym do inwestowania w innowacje są związanez nią ryzyka.

Próby zarządzania innowacyjnością w Polsce są ragmentaryczne(Mazurek- Kucharska i in., 2008; Piech, 2007; Kijeńska, 2004;Grabowski i in., 2003; Bramorski and Madan, 1993). W 2006 istniao1 085 jednostek zajmujących się badaniami i rozwojem, w tym 313instytutów badawczych związanych z Polską Akademią Nauk i 200centrów badawczo-rozwojowych, takich jak laboratoria czy instytutybadawcze. 573 frmy z sektora publicznego i prywatnego deklarowayprowadzenie dziaalności badawczo-rozwojowej jako element staychdziaań operacyjnych. Pozostae jednostki w tej liczbie to uniwersytety,

jednostki świadczące usugi na rzecz instytutów badawczych orazpozostae centra naukowe. Cakowita liczba osób zatrudnionychw dziaach badań i rozwoju w Polsce to 121 283 osoby. W sumie 62 250naukowców zatrudnionych byo na stanowiskach badawczych; wszyscyoni mieli co najmniej stopień doktora nauk, a 9 528 byo proesorami;większość z nich zatrudniay lokalne uniwersytety.

Rozwój innowacyjności w Polsce

Zarządzanieinnowacyjnością



Metodologia badaniaW badaniu postawiono trzy gówne hipotezy. Pierwsza dotyczy lukipynnościowej na rynku dla frm sektora MSP. Dostępność fnansowaniaokazuje się być jednym z gównych problemów, z jakimi stykająsię MSP i tym, który w szczególny sposób ogranicza możliwośćudoskonalania technologii czy produktów. Ograniczenie wynikazarówno z charakterystyki rynku kredytowego, jak i kapitaowego.Badania prowadzone przez amerykański Instytut Milkena oraz innychnaukowców (por. np. Mazurek-Kucharska i in., 2008; Lewandowska,2005) potwierdzają, że dostępność fnansowania w Polsce jest niższaniż w innych krajach regionu Europy Środkowo-Wschodniej (w tym na

Węgrzech, w Czechach, Chorwacji i Sowenii). Poniżej przedstawionopierwszą hipotezę:

H1: Istnieje wyraźna luka płynnościowa w finansowaniu dla sektora MSP w Polsce.

Druga hipoteza badawcza dotyczy eektywności programów wsparciadla sektora MSP tworzonych i oerowanych przez polski rząd orazzależne od niego agencje i organizacje. Dostępne dane wskazują, żeprogramy pomocowe polskiego rządu są ragmentaryczne i oparteo wielostopniowy system ocen i podejmowania decyzji (Mazurek-Kucharska i in., 2008; Grabowski i in., 2003). Skuteczność tychprogramów może być niska, ponieważ powielają one istniejącepodobne programy, a także są dość szeroko rozpisane, zakadając dużąróżnorodność odbiorców. Stąd wyrażona poniżej druga hipoteza:

H2: Rządowe programy wsparcia dla sektora MSP są słaboustrukturyzowane i koordynowane.

Trzecia hipoteza dotyczy dostępności rządowych programówpomocowych dla sektora MSP. Wiele badań naukowych (Mazurek-Kucharska i in., 2008; Karsai, 2004; Grabowski i in., 2003) wskazuje natrudności, jakie napotykają frmy i przedsiębiorcy w Polsce w zakresie

podstawowej dziaalności i unkcjonowania. Księgowość, fnanse orazmarketing są najbardziej zaniedbanymi aspektami dziaalności frm tegosektora. Firmy w Polsce potrzebują również wsparcia w zarządzaniustrategicznym, dostępie do źróde fnansowania i w przeksztaceniachze struktur drobnej przedsiębiorczości do standardów korporacyjnych.Potrzeby te, jak wskazują badania, są jednak zaspokajane w niewielkimstopniu (Mazurek-Kucharska i in., 2008; Karsai, 2004; Grabowskii in., 2003). Początkujących frm nie stać na doradców z sektoraprywatnego. Ich jedyną alternatywą byoby korzystanie ze wsparciasektora publicznego. Naukowcy wskazują jednak, że istnieje tuundamentalny problem świadomości (Grabowski i in., 2003): frmy

z sektora MSP nie wiedzą o istniejących, dostępnych dla nich

Metodologia



13

programach rządowych. Z drugiej strony, frmy, które decydują

się korzystać ze wsparcia, napotykają na niezliczone przeszkodybiurokratyczne i proceduralne. Dlatego hipoteza numer trzy brzminastępująco:

H3: Rządowe programy wsparcia są niedostępne dla firm z sektora MSP

Ponieważ badania nad publicznym wsparciem dla MSP nadal są w Polscew azie rozwoju, w niniejszym raporcie skupiono się gównie na opisowejstatystyce danych w kluczowych aspektach, a nie na kolekcjonowaniudanych i modelowaniu statystycznym. Gównym zadaniem byo zebranieinormacji poprzez wywiady z zainteresowanymi – frmami z sektoraMSP, a następnie porównaniu ich z większą próbą. W pierwszym etapie

badania – godzinnym wywiadzie – zgodzio się wziąć udzia dziewięćfrm (trzy mikro, cztery mae i dwa średnie przedsiębiorstwa). Wywiadyprzeprowadzono w frmach mających siedzibę w Warszawie. Pytaniabyy częściowo zamknięte i miay na celu omówienie procesów innowacjistosowanych przez wybrane frmy (z naciskiem na innowacyjnośćw różnych aspektach dziaalności i organizacji). Wywiady miay takżedotyczyć oceny rządowych programów wsparcia dla sektora MSPi pozwolić określić ich znajomość wśród frm. W dwóch przypadkachrozmawiano również o konkretnych krytycznych uwagach doprogramów, ze względu na ich znajomość wykazaną przezrespondentów. Wywiady posużyy także do sormuowaniakwestionariusza, który zosta wykorzystany w późniejszej azie badania.

Odniesieniem dla doboru próby do drugiej części badania (w oparciuo kwestionariusze) byo 278 088 frm z sektora MSP z Warszawyi okolic. Z 500 wybranych frm 273 zgodziy się wziąć udzia w badaniu.Jedenaście odesanych kwestionariuszy odrzucono – siedem ze względuna ich niekompletność, cztery ze względu na to, że respondenci nieprzystawali do próby. 262 zwrotne kwestionariusze wykorzystanow niniejszym badaniu, przy wskaźniku odpowiedzi na poziomie 52%(co jest wynikiem dobrym w porównaniu z innymi badaniami innowacji

w sektorze MSP). Odpowiada to 0,09% grupy odniesienia, czyniącniniejsze badanie największym badaniem innowacyjności w MSPw regionie Warszawy i okolic; próba daje dokadność ±5% przy 95%poziomie pewności.

Region warszawski wybrano do przeprowadzenia badania z kilkuwzględów. Po pierwsze, występuje tu najwięcej maych i średnichprzedsiębiorstw, a rynek jest jednym z najbardziej dynamicznych.Po drugie, MSP z tego regionu uważane są powszechnie za najbardziejinnowacyjne w Polsce (co potwierdzają także różne publikacje GUS). Potrzecie, frmy te mają swoje siedziby w tym samym regionie co centralne

urzędy zajmujące się programami pomocy dla MSP. W Warszawie

Metodologia badania

Próba badawcza



jest też największe zagęszczenie pozostaych instytucji zajmujących

się wdrażaniem programów pomocy dla sektora MSP (instytutów,agencji prywatnych bądź publicznych, frm doradczych, itp.). Dlategouznano, że wśród tych respondentów, ze względu na ich znajomośćtematyki, można będzie uzyskać najpeniejsze dane na temat rządowychprogramów pomocy.

Kwestionariusz i list wprowadzający wysano pocztą do waścicieliwszystkich wybranych frm. Formularz skada się z czterech częścii mia cztery strony. Pierwsza część kwestionariusza dotyczya czterechgrup dziaalności innowacyjnej w frmie, które mogy być uznane zaznaczące w badaniu poziomu innowacyjności w sektorze MSP w Polsce

– byy to dane wejściowe dotyczące innowacji. Skadao się na nie 20zmiennych: innowacje w zakresie produktów lub usug (wprowadzenienowych produktów lub usug, poprawa istniejących produktów lubusug), innowacje w zakresie procesów (ksztacenie i szkoleniapracownicze, restrukturyzacja i benchmarking w biznesie, poprawaprodukcji, programy zarządzania jakością, wymiana inormacji,wykorzystanie zaawansowanych technologii), innowacje organizacyjne(podejmowanie decyzji, systemy pracy z klientami, dostawcami,instytucjami fnansowymi, zmiany w strukturze organizacyjnej,organizacja pracy zespoowej, decentralizacja i komunikacjawewnętrzna), a także innowacje w obszarach czynności podstawowych(marketing, zarządzanie ańcuchem dostaw, zarządzanie fnansami,księgowość, zarządzanie zasobami ludzkimi). W tej części wykorzystanopięciostopniową skalę Likerta, na której respondenci zaznaczaliodpowiedzi w skali innowacyjności dla każdej czynności, gdzie „1”oznaczao innowacje lub poprawę w niewielkim lub nieznacznymstopniu, a „5” oznaczao znaczące zmiany lub innowacje. Konstrukcjękwestionariusza oparto o przegląd literatury tematu. Pozostaeragmenty tej części dotyczyy zarządzania prawami autorskimii fnansowej statystyki związanej z zakupem aktywów materialnych,a także fnansowych nakadów na badania i rozwój. Druga część

kwestionariusza dotyczya samych rezultatów procesu innowacji,czy inaczej danych wyjściowych po procesie innowacji. W tej częścipytania dotyczyy przede wszystkim wskaźników fnansowych, takich

jak roczny wzrost sprzedaży, procentowy udzia innowacyjnychproduktów lub usug w sprzedaży, a także poziomu zysków; pozostaepytania dotyczyy wskaźników wprowadzenia nowych produktów orazsytuacji rynkowej frmy pod względem konkurencyjności. W trzeciejczęści pytania dotyczyy znajomości rządowych programów pomocy –zarówno świadomości ich istnienia, jak i rzeczywistego wykorzystania.Dodatkowe pytania dotyczyy aktycznych potrzeb frm i powodów, dlaktórych mogyby ubiegać się o fnansowanie. Do wyjaśnienia kwestii

jakości oerty w kluczowych obszarach pomocy oraz pomiaru jakości

Metodologia badania

Operacjonalizacjabadania



15

interakcji użyto pięciostopniowej skali Likerta. Część czwarta dotyczya

danych demografcznych frm. W tej części użyto pytań zamkniętych,aby uzyskać charakterystykę respondentów i ich przedsiębiorstw.Pytania dotyczyy poziomu sprzedaży, liczby pracowników, lat istnieniana rynku, branży, w której frma dziaa, jej dziaalności eksportowej,a także wyksztacenia waściciela.

W badanie wkad wnieśli także przedstawiciele sektora bankowegow Polsce, których opinie byy niezbędne do oceny istniejącego narynku niedoboru kapitau dla frm z sektora MSP. Ze względówpraktycznych przeprowadzono dwadzieścia cztery wywiadyz przedstawicielami banków komercyjnych w Warszawie i okolicach.

W ich trakcie pożyczkodawcom komercyjnym zadano pytania otwarteo istniejące w ich bankach programy pomocy MSP, a także o ich opinięna temat możliwości rozwoju kredytowania dla tego sektora. Zadanotakże pytania zamknięte dotyczące wysokości udzielanych pożyczekoraz proporcji odrzucanych wniosków. Część pytań miaa na celuustalenie proflu „preerowanego” pożyczkobiorcy z punktu widzeniasektora bankowego. Dane dotyczyy zwaszcza wielkości frmy, latunkcjonowania na rynku, poziomów sprzedaży, zysków, a takżepreerowanych branż.

Dodatkowo przeprowadzono rozmowy z przedstawicielami PARP, GUS,BGK, NBP oraz Business Centre Club. Celem rozmów byo uzyskaniedodatkowych inormacji lub wyjaśnienia pewnych kwestii, których nieudao się uzyskać od przedsiębiorców.

Niniejsze badanie ma przynajmniej cztery gówne ograniczenia lub braki.Po pierwsze, kwestionariusz skupia się na pogębieniu zrozumieniadynamiki innowacyjności w regionie Warszawy i okolic. Wynikao toprzede wszystkim z konieczności jak najdokadniejszego dopasowaniai uożenia danych z sektora bankowego oraz venture capital z potrzebami sektora MSP w jeden czytelny obraz. Ponieważ

przedstawiciele banków komercyjnych dostępni byli w Warszawie,w konsekwencji badanie MSP także skupio się na danych z tego regionu– dlatego tak silna jest w badaniu orientacja na realia warszawskie.Nie bez znaczenia by też akt, że zakadano, iż MSP z regionu miayszansę lepiej znać programy pomocowe rządu ze względu na bliskośćurzędów centralnych, co jednak okazao się zaożeniem będnym.Drugim problemem jest akt, iż jedynie 17 respondentów wskazao,że korzystao, bądź korzysta z rządowych programów wsparcia,przez co nie można byo zastosować modelowania statystycznegoopisującego wpyw rządowych programów na innowacyjność sektoraMSP w Polsce; dlatego też dyskusję wyników ograniczono do danych

opisowych. Po trzecie, programy rządowe są relatywnie nowe. Wiele

Metodologia badania

Ograniczeniabadania

Opinie sektorabankowego



z tych, które powstay w 2007 roku lub wcześniej wdrożonych byo

jedynie w ograniczonym stopniu, niektóre zamknięto, a inne znaczniezmodyfkowano. W rezultacie ogranicza to dostępność danych orazdoświadczeń wynikających z wdrażania programów. I wreszcie, conajtrudniejsze, pomimo kontaktów z urzędnikami odpowiedzialnymi zawdrażanie programów na najwyższym szczeblu, nie udao się pozyskaćżadnych dodatkowych danych czy statystyk zebranych na wewnętrznepotrzeby tych programów. Badanie to byoby bez wątpienia peniejsze,gdyby doszo do takiej wspópracy.

Metodologia badania



17

Analiza problemu

Luka płynnościowa a sektor MSP w Polsce

Odkrywanie luki pynnościowej albo takich obszarów rynku, gdziesektor prywatny nie jest w stanie zapewnić kapitau dobrymkandydatom, to ogromne wyzywanie. Naukowcy mieli problemyz badaniami w tym zakresie z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze,wyzwaniem jest już samo sprecyzowanie pojęcia luki pynnościowej.Jedni badacze koncentrują się na niedoborach kapitaów, podczas gdyinni skupiają się na niedostępności usug kapitaowych jako takich.Jeszcze inni widzą lukę pynnościową jako niedoskonaość rynku, gdzie

frmy nie mogą znaleźć dla siebie waściwych źróde fnansowania.Dla nowych frm oznacza to tyle, że sektor MSP nie jest postrzegany

jako strategiczny przez dysponujących kapitaem (tak kredytodawców, jak i inwestorów). Po drugie, należaoby wykazać, że frmy, któreubiegają się o kredyt aktycznie potrzebują fnansowania; nie możnatego ocenić wyącznie na podstawie danych z sektora fnansowego, nieda się więc ustalić istnienia luki pynnościowej tylko na ich podstawie.Konieczne są dane od poszukujących kapitau, aby uzyskać pewność, żeanaliza jest kompletna. Zyski, rozwój, a także przychody to podstawy dooceny zauania do kredytobiorcy. Nie ma jednak jednej sprawdzonejczy ustalonej metody na ocenę luki pynnościowej w sektorze MSP.Proponowana tutaj metodologia zakada poączenie punktówodniesienia w danych pochodzących od posiadających i poszukującychkapitau. Poączenie obu stron pozwala ocenić zakres ich fnansowegoniedopasowania i niezaspokojonych potrzeb (które ujawniają się podpostacią luk w dostępnym fnansowaniu).

Private equity i venture capital w Polsce

Stabilność polskiej gospodarki, silny wzrost i pozytywne prognozystworzyy mocne podstawy dla aktywnego i rozwijającego się rynkuventure capital. Od 1990 ponad 40 frm venture capital, instytucji

fnansowych i prywatnych osób aktywnie inwestuje w Polsce. Sumainwestycji venture capital i private equity w Polsce od 1990 do 2007roku wyniosa okoo 3,5 miliarda dolarów, a okoo 2 miliardy nadal sądostępne do zainwestowania.

Polska jest najbardziej rozwiniętym rynkiem private equity i venture

capital w Europie Środkowo-Wschodniej. Najlepszym na to dowodem sątrzy typy dziaalności: pozyskiwanie środków, realizowane inwestycjei wyjścia. Pozyskiwanie środków wskazuje na atrakcyjność rynku dlapotencjalnych inwestorów (zarówno lokalnych, jak i zagranicznych),którzy szukają możliwości ulokowania kapitau na najbardziej

obiecujących rynkach. Inwestycje wskazują na skalę wysokiej jakości

Luka pynnościowa

Venture capital

i private equity



projektów dostępnych dla venture capital. I wreszcie, same wyjścia

z inwestycji wskazują na możliwość zamiany pynnego kapitauw gotówkę, z zyskiem czy nie. Ryc. 1 przedstawia aktywność venture

capital (VC) w Polsce pomiędzy 1990 a 2007.

Rycina 1. Dane statystyczne (pozyskiwanie unduszy, inwestycje,wyjścia z inwestycji) dla VC w Polsce pomiędzy 1990 a 2007

1 400

1 200

1 000

800

600

400

200

0

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

Pozyskanie unduszy Inwestycje Wyjście z inwestycji

Lata

Źródo: Zestawienie wasne na podstawie danych European Private Equity and Venture capital

Association (www.evca.eu). Por. z: “Annual Surveys o Pan-European Private Equity and Venture

capital Activity” (1996-2007).

Szybki rozwój rynku venture capital w Polsce okaza się jednak byćmniejszym wsparciem dla rozwoju sektora MSP w Polsce niż sięspodziewano. Istniejące frmy venture capital rosną, a w konsekwencjistarają się inwestować większy kapita w celu maksymalizacji zwrotuz inwestycji. Jak pokazuje Ryc.2, rozmiary transakcji znacznie wzrosyw ciągu ostatnich kilku lat (z okoo 2 milionów dolarów w 2000 doprawie 14 milionów dolarów w 2007). To potwierdza, że frmy venture

capital są coraz mniej zainteresowane mniejszymi transakcjami,

a więc także frmami sektora MSP. Potwierdza to także Ryc.2, któraprezentuje inwestycje w nowotworzone i nowe frmy (zaznaczonena wykresie jako S+S – seed and start-up) procentowo do sumyinwestycji. Chęć inwestowania w rodzime mae i średnie frmy przezinwestorów kapitaowych dziaających w Polsce maleje z roku na rok i odszczytowych 20% w 2000 roku spada do 1% w 2007. Także inwestycjew plany ekspansji (z których wiele może dotyczy waśnie frm sektoraMSP) wyraźnie zmalay – do 13% z 50% w szczytowym 2001 roku.

Analiza problemu

Rozwój rynkuventure capital



19

Rycina 2. Przeciętna wielkość inwestycji VC w Polsce oraz procentowy

udział kapitału przeznaczonego przez VC na nowe i niedawnoutworzone frmy, a także ekspansję frm w latach 1999 - 2007

16

14

12

10

8

6

4

2

0

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Przeciętna wielkość

inwestycji

% inwestycji w nowe

i nowoutworzone

frmy

% inwestycji

w ekspansje frmy

Lata

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

$ M i l i o n y

% I n w e s t y c j i

Źródo: Zestawienie wasne na podstawie danych European Private Equity and Venture capital

Association (www.evca.eu). Por. “Annual Surveys o Pan-European Private Equity and Venture capital

Activity” (1999-2007). Legenda: S+S – inwestycje typu ‘seed’ i ‘start-up’ (nowe i nowotworzone);Exp – możliwości inwestycji w ekspansję frm.

Banki komercyjne w Polsce

System bankowości komercyjnej w Polsce jest rozdrobniony. W krajuistnieją 64 banki komercyjne, z których 55 zalicza się do grupybanków polskich ze względu na strukturę wasności. Istnieje także581 banków spódzielczych. Banki komercyjne obsugują swoichklientów detalicznych i korporacyjnych poprzez sieć 4 126 oddziaów.Sektor bankowości komercyjnej zatrudnia okoo 30 000 osób. Wartośćaktywów sektora szacowana jest na okoo 300 miliardów dolarów,

a wartość pożyczek komercyjnych dla sektora biznesowego na okoo65 miliardów dolarów. Wzrost ilości udzielanych kredytów komercyjnychodzwierciedla koncentrację sektora bankowego na środkach trwaych.Pomimo wiodącej roli banków komercyjnych w dostarczaniufnansowania dla przedsiębiorstw, w ostatnich latach roso znaczenieinnych źróde fnansowania (np. dzierżawy, sprzedaży instrumentówdużnych i dochodów z rynków publicznych).

Dostępne badania dotyczące sektora bankowości w Polsce wskazują natradycyjnie niskie wsparcie dla sektora MSP (Feakins, 2004; Feakins2001). Polskie banki są silnie zorientowane na wspópracę z większymi

frmami krajowymi bądź zagranicznymi (Tymoczko i Pawowska, 2007;

Analiza problemu

Rola banków



Szczepaniec, 2007). Sektor MSP jest postrzegany przez polskie banki

jako wysoce ryzykowny, bez odpowiedniej kadry managerskiej czystosownych zabezpieczeń (Feakins, 2004). Wnioski kredytowe sączęsto odrzucane ze względu na niską pynność czy niewielkie zyski,które są charakterystyczne dla sektora MSP (Tymoczko i Pawowska,2007). Także przedużając kredyt banki żądają wysokich zabezpieczeń,najczęściej skadających się z poączenia zastawów rejestrowych podmajątek i udziay frmy, weksle kredytobiorcy, osobiste gwarancjei dodatkowe zabezpieczenia. Firmy z sektora MSP nie są atrakcyjnymikandydatami do fnansowania. Wedug raportów Komisji Europejskiej(2002) polskie banki komercyjne niechętnie udzielają fnansowaniamniejszym frmom prywatnym, jeśli nie mają one duższej historii

dziaalności, nie przynoszą zysków lub nie mają wystarczającej historiikredytowej. Nie widać żadnych prób zmiany tej postawy ze stronysystemu bankowości komercyjnej w Polsce.

Dwadzieścia cztery wywiady (uzupenione kwestionariuszem)z udzielającymi kredytów pracownikami polskich banków komercyjnychwniosy dodatkowy wkad do sposobu patrzenia na preerencje sektorabankowego. Tabela 2 przedstawia skrócone zestawienie opisowychstatystyk dla sektora bankowego, która określa praktyki związanez udzielaniem kredytów stosowane przez banki komercyjne, a takżeich ogólne nastawienie do sektora MSP. Sektor bankowy woli pożyczaćwiększe sumy frmom o ugruntowanej pozycji. Okoo 67% wszystkichkredytów to kredyty udzielane na sumy powyżej 2,1 miliona dolarów.A największa kategoria, ponad 38% wszystkich pożyczek, to te, któreopieway na sumy w granicach 4 do 6 milionów dolarów. Respondenciw bankach przyznali, że aktycznie nie wydano żadnej decyzjikredytowej na sumę poniżej 0,2 miliona dolarów. Banki wolą pożyczaćśrodki fnansowe frmom o duższym stażu na rynku, a szczególniemocno wspierają przedsiębiorstwa istniejące od ośmiu lub więcej lat(50% kredytów to pożyczki udzielone waśnie takim frmom). Większośćfrm obsugiwanych przez sektor bankowy miao przychody ze sprzedaży

na poziomie ponad 4,1 miliona dolarów i wypracowywao zysk nettow przedziale 0,5 do 0,8 miliona dolarów (czyli kategoria największychfrm). Znacząca ich część zajmowaa się budownictwem lub produkcją(do tych kategorii należao odpowiednio 29,2% i 20,8%). Kategoriąprzeznaczenia pożyczki, którą banki zdecydowanie preeroway byzakup środków trwaych (54,2% respondentów) i kapita obrotowy(12,5%). Wysoki by także wskaźnik odrzuconych wniosków – jeden nacztery wnioski spotyka się z odmową.

Analiza problemu

Sektor bankowy



21

Tabela 2. Statystyki opisowe i dane demografczne dotyczące

preerencji sektora bankowego w udzielaniu kredytów i preerowanyprofl pożyczkobiorców (region warszawski, n=24)

Charakterystykapreerowanych frm

% Wyniki fnansowepreerowanych

frm

% Odpowiedźbanku

%

Liczba zatrudniony

1 - 9

10 – 49

50 – 249

8,3

16,7

75,0

Sprzedaż(w mln $)

< 0,2

0,2 – 0,4

0,5 – 1,0

1,1 – 2,02,1 – 4,0

4,1 – 10,0

10,1 – 30,0

> 30,0

0,0

4,2

8,3

16,78,3

45,8

12,5

4,2

Oerowanykapitał

< 0,04

0,04 – 0,2

0,3 – 0,4

0,5 – 1,01,1 – 2,0

2,1 – 4,0

4,1 – 6,0

> 6,0

0,0

0,0

8,3

12,512,5

16,7

37,5

12,5

Liczba latdziałalności

1 – 2

3 – 4

5 – 6

7 – 8

> 8

4,2

8,3

25,0

12,5

50,0

Zysk(w mln $)

0 – 0,4

0,5 – 0,8

0,9 – 1,2

1,3 – 1,6

1,7 – 2,0

> 2,0

0,0

4,2

33,3

29,2

8,3

8,3

16,7

Wskaźnikwniosków

odrzuconych

0 – 5

6 – 10

11 – 15

16 – 20

21 – 25

26 - 50

> 50

0,0

8,3

37,5

8,3

45,9

0,0

0,0

Charakterystyka preerowanychfrm

% Charakterystyka preerowanychfrm

%

Branża

ProdukcjaBudownictwo

Handel hurtowy i detaliczny

Hotele i restauracje

Transport

Telekomunikacja

Usugi fnansowe

Usugi okoomedyczne

Inne

20,829,2

8,3

12,5

12,5

8,3

0,0

4,2

4,2

Potrzeby

Środki trwaeAktywa niematerialne

Kapita obrotowy

Marketing i promocja

B&R

Eksport

Inne

54,14,2

12,5

8,3

4,2

12,5

4,2

Źródo: Analiza wasna na podstawie kwestionariusza od respondentów z sektora bankowego.Wartości procentowe wyliczono na podstawie n respondentów dla każdej kategorii do n respondentów.

Analiza problemu



Postawy odpowiedzialnych za udzielanie kredytów pracowników banków,

z którymi przeprowadzono rozmowy, można sprowadzić do trzechuogólnień. Po pierwsze, wielu z nich nie czuje się na siach analizowaćszanse powodzenia frm z najbardziej innowacyjnych sektorów gospodarki(np. frm internetowych, z branży nowych technologii czy biotechnologii),gdzie środków trwaych nie ma zbyt wiele, rynek jest trudny do określenia,a popyt trudny do policzenia. Brak zysków najczęściej dyskwalifkujeskadających podanie o pożyczkę. Ograniczona znajomość nowoczesnychsektorów gospodarki zdaje się wspólna wielu bankom komercyjnym.Bankowcy wolą przedsiębiorstwa budowane w oparciu o środki trwae,mające dugą historię zyskowności. Nie czują się komortowo oceniającpodania dotyczące badań, rozwoju czy zarządzania prawami wasności

intelektualnej. Po drugie, sektor bankowy tylko w ograniczonym stopniupomaga frmom w tworzeniu lepszych biznesplanów. Jeśli przedstawionybiznesplan jest niekompletny, niechętnie pracują oni z potencjalnymikredytobiorcami nad rozwiązaniem problemów czy uzupenienieminormacji. Najczęściej radzą frmom, aby skorzystay z usug frmdoradczych. Po trzecie, samo podjęcie decyzji jest czasochonne,zwaszcza w przypadku pierwszorazowych wniosków. Banki częstowymagają dodatkowych inormacji jako poparcia dla podejmowanychdecyzji, mogą także chcieć obserwować fnansową sytuację frmy zanimpodejmą decyzję o przyznaniu czy przedużeniu kredytu.

Rządowe programy wsparcia

Programy rządowe mające na celu udostępnienie fnansowaniasektorowi MSP istnieją w Polsce od poowy lat dziewięćdziesiątychubiegego wieku. Programy te, oerujące najczęściej pomoc fnansowąw postaci pożyczek lub grantów, promuje PARP pod egidą MinisterstwaGospodarki. PARP jest odpowiedzialna za rozdysponowanie ponad 26miliardów3 dolarów na przestrzeni wielu programów przez najbliższeparę lat (programy zwykle obejmują okres 2008 – 2012), co czyni

ją największym dysponentem rządowych programów wsparciafnansowanych ze środków polskiego rządu oraz Unii Europejskiej.

Programy wsparcia skadają się z dwóch gównych grup inicjatywmających na celu wspieranie frm z sektora MSP. Z jednej strony są topożyczki niewielkich kwot (okoo 60 000 dolarów), z drugiej wysokiesumy (w milionach dolarów) – brak jednak zupenie programówpośrednich. Pierwszy typ programów zosta stworzony specjalnie podkątem potrzeb MSP i ma na celu uatwienia w pierwszej azie rozwojufrmy. Są to więc programy takie jak „Mikropożyczki” czy różne programywspierania innowacyjności. Większość z nich oeruje niewielkie sumy(okoo 5 000 dolarów na projekt). Wyjątkiem jest Bankowy FunduszGwarancyjny, którego gwarancje bankowe wynoszą w sumie do 6,5

miliona dolarów na projekt. Jednak wpyw tych programów na rozwój

Analiza problemu

Ograniczona rolasektora bankowego

Rządowe programywsparcia



23

sektora MSP wydaje się być znikomy. Chociaż kwoty te w zaożeniu

mają pomagać sektorowi, do spenienia pozostaje wiele dodatkowychwymogów. Wiele programów skupia się na specyfcznej tematyce(np. innowacje, nowe technologie, badania i rozwój), a tylko 3 z 16programów jest bardziej ogólnych. Pomimo tego, że gównym celemtych programów miao być stymulowanie innowacyjności, rząd miaprawdopodobnie nadzieję, że to raczej sektor prywatny (czyli bankikomercyjne) będzie źródem fnansowania podstawowego w tej dziedzinie.

W drugiej grupie programów znajdują się programy oerujące niecoinny rodzaj wsparcia dla MSP – wsparcie fnansowe jest tu tylko jednymze sposobów udzielania pomocy. Są to takie programy operacyjne

- klasyfkowane jako programy strukturalne - jak InnowacyjnaGospodarka, Kapita Ludzki (Narodowa Strategia Spójności) czyRozwój Polski Wschodniej. Warto jednak zauważyć, że programy teskierowane są do rozmaitych odbiorców i nie ograniczają się tylko doMSP. Potencjalnymi benefcjentami mogą tu być również jednostkinaukowo-badawcze, centra ksztacenia, inkubatory przedsiębiorczości,partnerstwa publiczno-prywatne, uniwersytety, instytucje publiczne,itd. Dlatego trudno jest ocenić przydatność tych programów z punktuwidzenia rozwoju sektora MSP w Polsce. Odwoując się do tak wielupotrzeb, programy te mogą mieć problem z ich aktycznymzaspokojeniem. Siedem z szesnastu programów należy do tej kategorii.Dlatego należy uznać, że ich odniesienie do MSP jest tylko teoretyczne.

Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK), dziaający jako organMinisterstwa Skarbu Państwa, to państwowa instytucja fnansowa, którejcelem jest między innymi zapewnienie fnansowania przedsiębiorstwommaym i średnim. W szczególności oerowane są gwarancje bankowe,pożyczki na rozwój technologiczny, prefnansowanie (dla ubiegającychsię o dotacje unijne), a także pożyczki na zaożenie pierwszej frmy.BGK zarządza także Krajowym Funduszem Kapitaowym, pierwszymunduszem inwestującym środki fnansowe w undusze VC zasilające

kapitaowo MSP w Polsce. Od jego powstania w 2005 do wspópracyzaproszono dotychczas dwóch partnerów kapitaowych (BBI Seed Fundoraz Helix Venture Partners), ale zrealizowano tylko dwie transakcjeinwestycyjne. Powody tak powolnego rozwoju mogą być różne i wynikaćz niezbyt atrakcyjnych - z punktu widzenia potencjalnych partnerów- warunków, restrykcyjnych oczekiwań unduszu i jego partnerów,trudności w pozyskaniu waściwych kandydatów, braku środkówfnansowych, czy z innych przyczyn operacyjnych. Z nieormalnychrozmów z unduszem KFK wynika jednak, że undusz znaczącoprzyspieszy swój rozwój w następnych dwóch latach – do projektudoproszona będzie spora liczba nowych partnerów zarządzających,

a portel inwestycji w mae spóki znacząco się zwiększy.

Analiza problemu

Rola BGK



Zestawienie gównych programów fnansowych dostępnych dla frm

z sektora MSP przedstawia tabela 3.

T a b

e l a 3 .

Z e s t a w i e n i e c h a r a k t e r y s t y k i f n a n s o w e j g ł ó w n y c h p r o g r a

m ó w r z ą d o w y c h

P r o g r a m

( n a z w a s k r ó c o n a )

O r i e n t a c j a

p r o g r a m u

T y p

f n a n s o w a n i a

R o z p o c z ę c i e

p r o g r a m u

G r u p a

d o c e l o w a

W a r t o ś ć

p r o g r a m

u ( $ )

Z a k r e s f n a n s o w a n i a

n a p r o j e k t ( $ )

I n n

o w a c y j n a G o s p o d a r k a ( I G )

B & R

G ,

P

2 0 0 8

R Ó Ż N E

7 8 0 M

0 - 6 5 M

P a s z p o r t d o E k s p o r t u ( E D ) ,

c z ę ś c I G

E k s p o r t

P

2 0 0 8

R Ó Ż N E

n / a

0 - 5 0 , 0

0 0

R o z w ó j P o l s k i W s c h o d n i e j ( R P W )

O g ó l n e

G ,

P

2 0 0 8

R Ó Ż N E

n / a

n / a

M i k r o p o ż y c z k i ( M P )

O g ó l n e

P

2 0 0 7

M S P

n / a

0 - 3 0 , 0

0 0

B o n n a I n n o w a c j e ( B I )

B & R

G

2 0 0 8

M S P

3 M

0 - 5 , 0

0 0

K r e d y t T e c h n o l o g i c z n y ( K T )

I n n o w a c j e

P

2 0 0 8

M S P

n / a

0 - 6 0 0 , 0

0 0

P r o g r a m s W s p i e r a n i a T e c h n o s t a r t e r ó w ( T S )

I n n o w a c j e

G

2 0 0 8

M S P

n / a

n / a

P a t e n t P L U S

P a t e n t y

P ,

G

2 0 0 8

R Ó Ż N E

n / a

0 - 2 5 0 , 0

0 0

K r e a t o r I n n o w a c y j n o ś c i ( K I )

I n n o w a c j e

P ,

G

2 0 0 8

R Ó Ż N E

n / a

0 - 2 5 0 , 0

0 0

C a m b r i d g e P Y T H O N ( C P )

I n n o w a c j e

P

2 0 0 8

M S P

n / a

n / a

G w

a r a n c j e B a n k o w e ( G B )

O g ó l n e

G B

n / a

M S P

n / a

0 - 6 , 5

M

K r e d y t T e c h n o l o g i c z n y ( K T )

T e c h n o l o g i e

P ( G B )

2 0 0 9

R Ó Ż N E

n / a

n / a

P i e

r w s z a F i r m a ( P F )

S t a r t - u p

P

n / a

M S P

n / a

0 - 1 5 , 0

0 0

P r e - f n a n s o w a n i e U E ( E U F )

U E

P

n / a

R Ó Ż N E

n / a

n / a

K r a j o w y F u n d u s z K a p i t a ł o w y ( K F K )

T e c h n o l o g i e

V C

2 0 0 5

M S P

n / a

1 . 5

M

Ź r ó d

ł o : z e s t a w i e n i e w ł a s n e n a p o d s t a w i e d o s t ę p n y c

h : d a n y c h z m i n i s t e r s t w i a g e n c j i r z ą d o w y c h r e a

l i z u j ą c y c h p r o g r a m y w P o l s c e .

N i e k t ó r e i n o r m a

c j e p o t r z y m a n e n a p o d s t a w i e r o z m ó w

z p r z

e d s t a w i c i e l a m i i n s t y t u c j i . W y r ó ż n i o n e t y p y f n a

n s o w a n i a t o : P – p o ż y c z k a ; G – g r a n t ; G B – g w a r a n c j e b a n k o w e ; V C – V e n t u r e c a p i t a l .

Analiza problemu



25

Luka płynnościowa

Celem tego etapu projektu bya ocena skuteczności instrumentówrynku kredytowego i kapitaowego w oerowaniu fnansowania dla MSP,a w konsekwencji także określenie stopnia, w jakim pomoc rządowa

jest w stanie wypenić istniejące luki. Chodzio tu także o ustalenie,czy obecni dostawcy kredytów i kapitau są w stanie odpowiedziećna zapotrzebowanie sektora MSP. W tym celu zebrano dostępneinormacje z różnych źróde, aby stworzyć mapę percepcji najbardziejprawdopodobnych luk pynności na rynku.

W analizie skupiono się na kredytach i kapitale pochodzących z bankówkomercyjnych, frm VC oraz, oczywiście, rządowych programów pomocy.

Pozostae możliwości, takie jak leasing, wydawanie instrumentów dużnychpublicznych lub prywatnych, oerta publiczna, pożyczki w ormie dugupodporządkowanego czy aktoring nie byy brane pod uwagę w niniejszejanalizie. Mapę zbudowano w oparciu o dane dotyczące środowiska VC(pozyskane w ramach badania wtórnego od Polskiego StowarzyszeniaInwestorów Kapitaowych oraz z European Private Equity and Venture

capital Association), dane z sektora bankowości komercyjnej (w oparciuo wywiady oraz badania wtórne), dane pochodzące od innych usugodawcówna rynku kredytów z sektora prywatnego (badanie wtórne) oraz realnepotrzeby sektora MSP (w oparciu o kwestionariusz i badania wtórne).

Ponieważ powyżej omówiono kapita prywatny (zarówno kredyty, jaki inwestycje kapitaowe), w tej części raportu skupiono się na realnychpotrzebach sektora MSP. W Tabeli 4 przedstawiono opisowe statystykidla sektora MSP uzyskane na podstawie analizy kwestionariuszy. Jeżelichodzi o potrzeby fnansowe, to MSP deklarują potrzeby na dwóchpoziomach. Pierwszy to fnansowanie na poziomie do 0,4 milionadolarów – wielkość transzy typowa dla mikro-przedsiębiorstw czynowopowstaych frm. Ten poziom to okoo 40% potrzeb sektora MSP.Drugi poziom to wyższe potrzeby, okoo 1,5 miliona dolarów – transzatypowa dla większych frm sektora MSP (w tej kategorii klasyfkowanych

jest okoo 30% potrzeb). Najczęściej zgaszaną potrzebą byo pozyskaniekapitau obrotowego (do tej kategorii zaliczyć należy 35,5% zgaszanychpotrzeb). Na drugim miejscu znalazo się zapotrzebowanie na środkitrwae (20,2%). Firmy chciay także inwestować w badania i rozwój(16,4%), a także marketing i promocję (14,1%). Inwestycje w aktywaniematerialne, w tym prawa wasności intelektualnej, byy znacznie niżejna liście priorytetów (7,6%; szczegóy w Tabeli 4).

Stopień zainteresowania innowacjami w polskim sektorze MSP(wedug danych uzyskanych za pomocą kwestionariusza) odpowiadaprezentowanym wcześniej zbiorczym danym makrostatystycznym

i pokazuje wyraźną sabość tego obszaru. Okoo 58% frm wprowadzio

Analiza problemu

Realne potrzeby MSP



mniej niż cztery nowe produkty w ciągu ostatnich trzech lat (średnio

jeden produkt rocznie). Dziaania innowacyjne w innych obszarachdziaalności wypadają jeszcze gorzej – ponad 65% respondentówdeklaruje, że nie wprowadzili więcej niż dwóch innowacyjnych zmianw ciągu ostatnich 3 lat. Niskie zaangażowanie w dziaalność innowacyjnąma swoje odbicie w niskich nakadach na badania i rozwój – mniejwięcej 45% frm wydao na ten cel mniej niż 60 000 dolarów; suma ta

jest jednak nadal wyższa od średniej krajowej, która wynosi 36 000dolarów. W rezultacie niskie są także przychody ze sprzedaży nowychproduktów. Okoo 60% frm pozyskao mniej niż 2% swoich przychodówz nowowprowadzonych produktów. I wreszcie 7% respondentów zgosiozupeny brak nowych patentów, a 60% deklarowao mniej niż pięć.

Dane zbiorcze ukazują jednak relatywnie silne fnanse sektora MSP.Ponad 90% respondentów stwierdzio, że ich przedsiębiorstwo przynosizyski i odnotowuje znaczące przychody ze sprzedaży (prawie 50%respondentów zadeklarowao wzrost sprzedaży o 10 lub 20% rok do rokuw ciągu ostatnich trzech lat). Okoo 33% prowadzio frmę od mniej niżczterech lat, a większość frm należaa do grupy mikro-przedsiębiorstw.

Tabela 4. Charakterystyka frm sektora MSP w regioniewarszawskim (n=262) opisowe dane statystyczne i demografczne

Charakterystykafrm

% Wyniki fnansowefrm

% Innowacyjnośćfrm*

%

Liczbazatrudnionych

1 - 9

10 – 49

50 – 249

54,2

29,4

16,4

Sprzedaż(w mln $)

< 0,2

0,2 – 0,4

0,5 – 1,0

1,1 – 2,0

2,1 – 4,0

4,1 – 10,010,1 – 30,0

> 30,0

3,4

4,6

16,0

32,8

16,4

14,56,9

5,4

Nowe produkty

0

1 – 2

3 – 4

5 – 6

7 – 8

> 8

14,5

5,7

38,9

30,2

6,1

4,6

Liczba lat na rynku

1 – 2

3 – 4

5 – 6

7 – 8

> 8

8,4

24,8

33,2

16,4

17,2

Zysk (strata)(w mln $)

0 – 0,4

0,5 – 0,8

0,9 – 1,2

1,3 – 1,6

1,7 – 2,0

> 2,0

9,9

51,1

24,0

10,7

2,3

1,5

0,5

Przychodyz nowychproduktów

< 1%

1 – 2%

3 – 4%

5 – 6%

> 6%

11,1

43,1

24,4

7,3

14,1

Analiza problemu

Dziaalność innowacyjna



27

Branża

Produkcja

Budownictwo

Handel hurtowyi detaliczny

Hotele i restauracje

Transport

Telekomunikacja

Usugi fnansowe

Usugiokoo-medyczne

Inne

44,3

9,5

24,0

6,1

7,3

4,2

1,9

1,5

1,2

Potrzebykapitałowe(w mln $)

< 0,04

0,04 – 0,2

0,3 – 0,4

0,5 – 1,0

1,1 – 2,0

2,1 – 4,0

4,1 – 6,0

> 6,0

9,2

10,7

21,8

8,4

31,3

8,8

5,8

4,2

Wydatki na B&R(w mln $)

0

0,04 – 0,08

0,09 – 0,2

0,3 – 0,4

0,5 – 0,6

> 0,6

9,2

53,8

14,1

12,2

6,1

4,6

Potrzeby

Środki trwae

Aktywaniematerialne

Kapita obrotowy

Marketing

i promocja

B&R

Eksport

Inne

20,2

7,6

35,5

14,1

16,5

4,2

1,9

Wzrostsprzedaży*

0 – 5%

6 – 10%

11 – 20%

21 – 30%

>30%

3,1

8,4

47,7

27,8

13,0

Zarejestrowanepatenty

0

1 – 5

6 – 10

11 – 20

21 – 30

>30

6,5

58,0

22,1

10,7

1,9

0,8

Charakterystyka frm %

Konkurencyjność

Znacznie się pogorszya

Pogorszya się nieznacznie

Bez zmian

Poprawia się nieznacznie

Poprawia się znacznie

3,4

8,0

45,4

31,3

11,8

Źródo: Analiza wasna na podstawie kwestionariusza od respondentów z sektora MSP. Wartości

zmiennych oznaczone (*) odnoszą się do kierunku frmy w ostatnich trzech latach dziaalności.

Pozostae wartości odnoszą się do danych z poprzedzającego roku. Wartości procentowe wyliczono na

podstawie n respondentów dla każdej kategorii do n respondentów.

W Tabeli 5 przedstawiono matrycę zależności pomiędzy gównymiwskaźnikami innowacji a zbiorczą charakterystyką frm. Tylko niewielkaliczba wartości korelacji przekroczya 0,5 – co wskazuje na niskąkorelację pomiędzy zmiennymi, a także na niskie lub średnie powiązanie

pomiędzy zmiennymi. Uogólniając, dane wskazują na niską lub

Analiza problemu

Charakterystyka frm



średnią skonność do innowacji wśród polskich MSP. Zainteresowanie

innowacjami wykazują wyraźniej frmy bardziej dojrzae; korelacjapomiędzy wiekiem frmy a wydatkami na badania i rozwój jest naśrednim poziomie (ρ=0,490). Pozostae korelacje wśród starszych frmrównież są spójne: frmy dojrzae są bardziej skuteczne w rozwijaniunowych produktów i usug (ρ=0,454) i wypracowywaniu wyższychzysków ze sprzedaży takich innowacji (ρ=0,519).

Pozostae korelacje pozwalają na ciekawe obserwacje dotyczące proflurespondentów i ich dziaalności innowacyjnej z wynikami dziaalnościprzedsiębiorstwa. Na przykad poziom korelacji pomiędzy wydatkamina badania i rozwój (B&R) z nowowprowadzanymi produktami

i usugami (ρ=0,312) oraz z ilością rejestrowanych praw do wasnościintelektualnej (ρ=0,328) by stosunkowo niski. Wydatki na badaniai rozwój nie koreloway także z generowaniem przychodów ze sprzedażywyników pracy dziaów B&R (ρ=0,120) ani z uzyskiwaniem lepszychwyników sprzedaży z dziaalności (ρ=0,146). Wyniki wskazują na to,że polskie frmy z sektora MSP mają problem z dwoma podstawowymiparametrami innowacji: przekuwaniem wydatków na badania i rozwójna wytworzenie sprzedających się na rynku produktów oraz zeskutecznym marketingiem tych produktów. Wyniki przedstawionew Tabeli 5 potwierdzają, że wydatki na B&R nie przekadają się napoprawę rentowności frm w sektorze (ρ= -0,241). Ma to zapewnezwiązek z wysokimi kosztami, które ponosi się w przypadkudugotrwaych wysików ukierunkowanych na innowacje. Mimo żenakady na innowację można w normalnych warunkach odzyskaćw przyszości, dane pokazują, że w przypadku MSP w Polsce niezawsze się tak dzieje. Firmy te mają problem z przeniesieniem kosztówinnowacji na konsumentów.

Przeciętnie wypada także zależność pomiędzy wydatkami na badaniai rozwój a wprowadzaniem nowych usug i produktów (ρ=0,312). Możetak być z co najmniej trzech powodów. Po pierwsze, może to wskazywać

na poszukiwanie przez frmy innych, alternatywnych dla tradycyjnegoB&R wewnątrz frmy, metod usprawniania usug i ulepszania produktów.Na przykad frmy zajmujące się handlem mogą raczej polegać nausprawnieniach produktów i usug proponowanych przez ich dostawców.Po drugie, frmy mogą skupiać się na usprawnianiu procesów produkcjibardziej niż na wymyślaniu nowych produktów. W takich przypadkachsamo wprowadzenie nowego sprzętu czy maszyn powoduje zmianyw oerowanych produktach. Po trzecie wreszcie, frmy mogąwspópracować z partnerami w branży (np. ośrodkami akademickimi,badawczymi czy agencjami) nad rozwijaniem nowych produktów czyusug.

Analiza problemu

Wydatki na badaniai rozwój



29

Jeśli chodzi o wasność intelektualną, to rejestrowanie nowych

patentów i nowe wynalazki mają niską korelację z prawiewszystkimi zmiennymi (ρ<0,300), wskazuje to więc na ograniczonezainteresowanie rozwijaniem wasności intelektualnej i ochroną prawdo niej. Wynika to zapewne z niepowodzeń inicjatyw innowacyjnych,a może być także pogębiane przez atalną ochronę praw wasnościintelektualnej w Polsce. Natomiast jeżeli chodzi o wskaźniki czystobiznesowe, to potrzeby kapitaowe mają silniejszą korelacjęz wydatkami na B&R (ρ=0,541) oraz uzyskiwaniem lepszych wynikówsprzedaży (ρ=0,524). Jest to logiczne, ponieważ bez odpowiedniegofnansowania trudno oczekiwać znaczących nakadów na badaniai rozwój czy innowacje.

Ocenę ważności kluczowych mechanizmów napędzających innowacjeprzedstawiono w Tabeli 6, w której podsumowano średnie przypisanychprzez respondentów konkretnym inicjatywom innowacyjnym ocen.W tej części omówione zostaną najwyżej ocenione kategorie.Za najważniejszą dziaalność innowacyjną uznano poprawęoerowanych produktów i usug (średnia = 3,96). W MSP wyraźniedominuje świadomość konieczności nieustannego usprawnianiawasnej oerty, która pozwala im być konkurencyjnymi wobec innychfrm dziaających na rynku. Jest to jeden z kluczowych wyznacznikówsukcesu rynkowego i przekada się ostatecznie na mocną pozycjęfnansową. Wysoka pozycja wdrażania programów zarządzania jakością(takich jak standard ISO) odzwierciedla ich rosnącą popularnośćw Polsce zarówno wśród frm prywatnych, jak i instytucji publicznych(średnia = 3,87). Dla frm programy takie są wartościowe jakozewnętrzne potwierdzenie jakości usug, oerty rynkowej, a takżebezpieczeństwa czy jakości oerowanych produktów. Certyfkatygwarantują także uznanie zagranicznych partnerów oraz wyróżniająposiadające je frmy na tle lokalnej konkurencji. Wprowadzanienowych produktów i usug powiązane jest z punktem pierwszym,czyli konkurencyjnością frm (średnia = 3,71). Sprawy związane

z dystrybucją i logistyką plasują się na czwartym miejscu (średnia =3,69). Wskazuje to bezsprzecznie na problemy z zakadaniem sprawniedziaających sieci dystrybucji na polskim rynku. Zarządzanie ańcuchemdostaw jest często postrzegane jako jeden z najbardziej kosztownychobszarów prowadzenia dziaalności w Polsce.

Analiza problemu

Patenty

Mechanizmy wspieraniainnowacji



Analiza problemu

T a b

e l a 5 .

M a t r y c a k o r e l a c j i z m i e n n y c h k l u c z o w y c h ( n = 2 6 2 )

( 1 )

( 2 )

( 3 )

( 4 )

( 5 )

( 6 )

( 7 )

( 8 )

( 9 )

( 1 0 )

( 1 1

)

( 1 ) W y d a t k i n a B & R

( 2 ) L i c z b a z a r e j e s t r o w a n y c h p r a w w ł a s n o ś c

i

0 , 3

2 8

( 3 ) L i c z b a n i e - i o p a t e n t o w a n y c h i n n o w a c j i

0 , 1

4 9

0 , 2

9 0

( 4 ) W p r o w a d z e n i e n o w y c h p r o d u k t ó w

0 , 3

1 2

0 , 2

5 7

0 , 1

0 8

( 5 ) K o n k u r e n c y j n o ś ć

0 , 1

8 7

0 , 0

0 7

0 , 1

2 5

0 , 2

9 1

( 6 ) S p r z e d a ż n o w y c h p r o d u k t ó w i u s ł u g

0 , 1

2 0

0 , 1

3 2

0 , 1

4 6

0 , 2

8 0

0 , 2

2 7

( 7 ) S p r z e d a ż

0 , 1

4 6

0 , 0

1 5

0 , 0

8 5

0 , 1

4 2

0 , 5

3 2

0 , 1

4 9

( 8 ) Z y s k

0 , 0

6 5

- , 0 9 7

- , 0 0 7

- , 2 4 1

0 , 5

7 3

0 , 0

7 5

0 , 2

7 9

( 9 ) W z r o s t

0 , 3

1 7

0 , 0

7 2

0 , 0

3 2

0 , 5

0 8

0 , 3

7 9

0 , 4

1 2

- , 0 1 5

0 , 1

5 2

( 1 0 ) L i c z b a p r a c o w n i k ó w

- , 0 2 3

0 , 0

0 4

0 , 0

2 6

- , 0 9 3

0 , 0

1 2

- , 0 4 1

0 , 3

9 1

- , 1 7 0

- , 0 4 8

( 1 1 ) L i c z b a l a t n a r y n k u

0 , 4

9 0

0 , 2

3 7

- , 1 3 6

0 , 4

5 4

0 , 2

6 8

0 , 5

1 9

0 , 4

4 9

0 , 3

4 8

0 , 4

0 5

0 , 3

8 0

( 1 2 )

P o t r z e b y f n a n s o w a n i a

0 , 5

4 1

0 , 3

9 6

0 , 1

6 5

0 , 4

1 3

0 , 1

4 6

0 , 3

3 4

0 , 5

2 4

0 , 2

4 5

0 , 4

9 6

0 , 1

4 8

0 , 3

8 9

Ź r ó d

ł o : O b l i c z e n i a w ł a s n e .

N a s z a r o z a z n a c z o n o n a j b a r d z i e j z n a c z ą c e w s p ó ł c z y n n i k i k o r e l a c j i .



31

Tabela 6. Innowacyjność polskich MSP na podstawie odpowiedzi

udzielonych przez ankietowanych (n=262)Średnia Pozycja

Ulepszenie oerowanych produktów i usug 3,96 1

Programy zarządzania jakością (ISO, TQM, Six Sigma) 3,87 2

Wprowadzenie nowych produktów lub usug 3,71 3

Zarządzanie ańcuchem dostaw (logistyka, dystrybucja) 3,69 4

Usprawnienie procesów produkcyjnych 3,60 5

Zarządzanie fnansami 3,53 6

CRM 3,48 7

Księgowość 3,47 8

Szkolenia wszystkich pracowników 3,43 9Zmiany modelu biznesowego lub benchmarking 3,40 10

Zakup praw wasności intelektualnej 3,39 11

Zasoby ludzkie 3,38 12

Praca zespoowa 3,34 13

Marketing 3,29 14

Proces decyzyjny 3,25 15

Wymiana inormacji 3,18 16

Decentralizacja 3,06 17

Komunikacja wewnętrzna 2,98 18

Struktura organizacji 2,87 19

Wykorzystanie zaawansowanych technologii 2,83 20

Źródo: Analiza wasna na podstawie odpowiedzi respondentów z sektora MSP. Wartości w pierwszej

kolumnie wyrażają średnią arytmetyczną z odpowiedzi udzielonych w 5 stopniowej skali Likerta. Druga

kolumna to pozycja w rankingu określającym znaczenie/wagę każdej z opisanych zmiennych.

W trakcie badań ujawniono nieprzystawalność dostępnych źródefnansowania do potrzeb sektora MSP. Po pierwsze, jeśli chodzio dostarczanie kapitau istnieją znaczne rozbieżności pomiędzyrealnymi potrzebami MSP a możliwościami fnansowania oerowanymiprzez rynek (wączając w to rządowe programy pomocy). Na Ryc.3 przedstawiono różnice w dostępnych dla sektora rozwiązaniach

fnansowych. Pomimo tego, że potrzeby kapitaowe możnaprzyporządkować do dwóch kategorii (do 0,4 miliona dolarów i powyżej1,5 miliona dolarów), żaden z dostępnych programów nie odpowiadatym potrzebom – banki komercyjne zainteresowane są udzielaniemwiększych kredytów, a frmy sektora VC są poza zasięgiem tych potrzeb.Z drugiej strony, programy rządowe oerują jedynie niewielkie sumy(mieszczące się pomiędzy 50 a 60 tysięcy dolarów lub poniżej5 tysięcy dolarów) lub większe transze (0,8 miliona dolarów).W ten sposób obydwie oerowane przez rząd typy transz nie trafająw potrzeby kapitaowe MSP. Po drugie, istnieją różnice pomiędzyfrmami, do których adresują swoją oertę banki a proflem

demografcznym respondentów niniejszego badania. Wedug danych z

Analiza problemu

Luka fnansowa



kwestionariusza sektora bankowego, preerowane przez ten sektor frmy

mają sprzedaż na poziomie 8 milionów dolarów, a największa podgrupato frmy, których sprzedaż osiąga puap 2 milionów dolarów. Wyraźniewidoczne są także rozbieżności oczekiwań dotyczących zyskownościfrm obu grup respondentów. W podobny sposób różnią się opinieprzedstawicieli sektora MSP i VC.

Rycina 3. Preerowane obiekty fnansowania w porównaniu dopotrzeb fnansowych sektora MSP

Źródo: Analiza wasna na podstawie odpowiedzi respondentów z sektora MSP oraz sektora bankowego,

a także badań gabinetowych VC i programów rządowych. Po lewej stronie przedstawiono kategorie

fnansowych potrzeb sektora MSP, środkowa część to fnansowanie oerowane w ramach programów

rządowych. Po prawej stronie przedstawiono wysokości fnansowania oerowane przez banki

komercyjne oraz undusze VC. Linie ilustrują najbardziej jaskrawe niedopasowanie potrzebi dostępności kapitau.

Rycina 4 przedstawia mapę percepcji gównych programówfnansowania dostępnych dla sektora MSP i innych instytucji(np. uniwersytetów, ośrodków badawczych, laboratoriów, inkubatorówczy aglomeracji). Programy dotyczące MSP przedstawiono za pomocąlinii ciągej w obwódce, a programy skierowane do szerszego gronaodbiorców za pomocą linii przerywanej. Można tu wyciągnąć trzygówne wnioski: po pierwsze, istnieje wiele programów skierowanychdo mikro- i maych przedsiębiorstw (pożyczki w granicach 5 0000 -

60 000 dolarów); tylko nieliczne programy skierowane są do większychprojektów (np. Kredyt Technologiczny). Jednocześnie wiele z nichoznaczonych jest jako pożyczki celowe (np. na badania i rozwój,innowacje, patenty czy technologię). Po drugie, banki komercyjnechcą udzielać kredytów tylko na dwóch poziomach – okoo 2 milionówdolarów lub okoo 4 milionów dolarów. Po trzecie, średnie wymaganeprzez inwestorów kapitaowych VC znacznie przekraczają wartościuwzględnione na osi (ponad 10 milionów dolarów). Należy jednakzauważyć, że istnieją nieliczne undusze VC zainteresowane mniejszymitransakcjami (m.in. MCI, BBI Seed Fund i CARESBAC). Jak pokazujewykres, potencjalne luki pojawiają się w dwóch przedziaach – pierwszy

to kwoty pomiędzy 0,6 a 1,5 miliona dolarów, a drugi to okoo 3

Analiza problemu

Potrzeby MSP a oerta

4

3

2

1

Fundusze typu

Venture capital

Banki

komercyjne

Programy

rządowe

Potrzeby MSP

$ M l n



33

milionów dolarów. Idealną sytuacją byaby natomiast taka, w której

oerowane programy pokrywayby wszystkie puste obecnie miejscaponiższej mapy.

Rycina 4. Finansowanie dostępne dla sektora MSP

Mikro Mae Średnie Duże

PRIVATE EQUITY

BANKIKOMERCYJNE

BANKIKOMERCYJNE

POTENCJALNA LUKA

POTENCJALNALUKA

PF PE MP+FM+IM

Innowacje B&R Technologia Eksport Ogólne Potrzeby MSP

Kapitał

($M)

Rozmiar przedsiębiorstwa (etap rozwoju)

$4M

$3M

$2M

$1M

KT P+KI

TSBI

TS

IGKFK

Źródo: Zestawienie wasne. Legenda: IG – Innowacyjna Gospodarka; PE – Paszport do Eksportu;

MP – Mikro-pożyczki; BI – Bon na Innowacje; KT – Kredyt Technologiczny; TS – Program wspierania

technostarterów „Techno-start”; P+ – Patent PLUS; KI – Kreator Innowacji; PF – Pierwsza Firma;

KFK – Krajowy Fundusz Kapitaowy; FM – Fundusz Mikro; oraz IM – Inicjatywa Mikro.

Przedstawiona poniżej analiza dotyczy zidentyfkowania rzeczywistejluki pynnościowej. Jako zaożenie przyjmuje się, że lukapynnościowa dla sektora MSP może być większa niż wynikaobyto z mapy przedstawionej na Ryc.4. Rządowe programy wsparcia

mogą bowiem być w praktyce niedostępne dla sektora MSP z kilkupowodów. Po pierwsze, w wielu programach istnieją sztywne wymogidotyczące kryteriów, jakie musi speniać wnioskujący – mogą onedyskryminować MSP. W wielu projektach oczekuje się konkretnychpotrzeb inwestycyjnych (np. technologii internetowych, wyposażenialaboratoryjnego czy nabycia praw wasności intelektualnej).W przypadku innych potrzeb frmy nie mogą skorzystać z takichprogramów. Dlatego na przykad frma potrzebująca dodatkowegokapitau obrotowego (powszechnie wymienianego jako szczególnapotrzeba do dodatkowego dofnansowania) nie ma szans zakwalifkowaćsię do programów z tak określonymi wymaganiami. Po drugie, wiele

programów dostępnych jest sezonowo i zgaszać się do nich można tylko

Analiza problemu

Luka pynnościowa



w określonym przedziale czasowym. Jeśli aktyczne potrzeby frmy

nie pokrywają się z planowanym harmonogramem programu, traci onaszansę na zaspokojenie fnansowych czy niefnansowych potrzeb naczas. Oznacza to, że jej pomysy, plany, inicjatywy i nabycia, a także

jakiekolwiek inne planowane dziaania są z konieczności przekadane nainny termin i mogą opóźniać się nawet do roku. Po trzecie, odbiorcamiwielu programów są nie tylko frmy, ale także instytucje publiczne(narodowe lub lokalne), uniwersytety, aglomeracje miejskie, czyogólnie cay sektor prywatny. W takich przypadkach frmy sektora MSPniejednokrotnie konkurują o fnansowanie z instytucjami państwowymi,co skutecznie zmniejsza dostępną pulę środków i zmniejsza szansesektora prywatnego.

Rycina 5 przedstawia ponownie sytuację mapy z Ryciny 4, ale tymrazem z pominięciem tych programów, których przydatność dla MSPmożna subiektywnie ocenić jako znikomą. Na mapie widać tym razemwiększe obszary fnansowania maych i średnich przedsiębiorstw,w których pojawiają się luki pynnościowe.

Rycina 5. Prawdopodobna wielkość realnych luk płynnościowychw sektorze MiSP

Mikro Maa Średnia Duża

PRIVATE EQUITYBANKI

KOMERCYJNE

BANKIKOMERCYJNE

POTENCJALNA LUKA

POTENCJALNALUKA

PF PE MP+FM+IM

KFK

Innowacje B&R Technologia Eksport Ogólne Potrzeby MSP

Kapitał

($M)

Wielość frmy / etap rozwoju

$4M

$3M

$2M

$1M

Źródo: Analiza wasna. Istnieją podstawy, by sądzić, że banki komercyjne „ciuają środki”, co

powoduje, że oerta dla MSP jest znacznie uboższa niż moga by być (stąd na rysunku spaszczona

elipsa wokó pola środków pochodzących z banków komercyjnych). Analiza i kryteria usunięciapewnych projektów z mapy są subiektywne – przyjęcie innych kryteriów stworzyoby cakiem inną

Analiza problemu



35

mapę. Z pewnością jednak zastosowanie jakichkolwiek kryteriów wyboru powoduje raczej zwiększenie

luk niż ich zmniejszenie. Zaletą analizy jest to, że pokazuje, w jaki sposób oczekiwana skuteczność

programów rządowych może być znacznie niższa niż zakadano. W tym przypadku usunięto programy,które speniy dwa z trzech kryteriów: program oerowany jest także innym odbiorcom niż MSP

(prywatnym lub publicznym), programy, które przyjmują wnioski tylko w wybranych okresach roku

oraz programy, których wymagania są zbyt surowe.

Legenda: PE – Paszport do Eksportu; MP – Mikro Pożyczki; PF – Pierwsza Firma; KFK – Krajowy Fundusz

kapitaowy; FM – Fundusz Mikro, oraz IM – Inicjatywa Mikro.

Struktura rządowych programów pomocy w Polsce

Programy pomocy mogące być wsparciem dla MSP realizujew Polsce pięć z siedemnastu ministerstw oraz okoo 350 państwowychi prywatnych instytucji powoanych do tego celu. Polski rząd prowadzi

co najmniej 16 dużych programów (patrz Tabela 7, zestawienieprogramów). Większość z nich to programy stosunkowo nowe,rozpoczęte w 2007 lub 2008 roku, stąd trudno jeszcze oceniać, naile speniają one unkcje, do których zostay powoane. W wielu innychprogramach przeprowadzono już zmiany i naniesiono poprawkiw wyniku skarg lub ze względu na brak zainteresowania. Pozostaeprogramy istniejące od poowy dekady (takie jak na przykad KFK) nieprzyczyniy się zbytnio do rozwoju sektora MSP w Polsce. Zdecydowanawiększość programów zarządzana jest przez Ministerstwo Gospodarki(prowadzona przez PARP) oraz Ministerstwo Nauki i SzkolnictwaWyższego. Programy te można podzielić na sześć podstawowych typówdziaań: wsparcie fnansowe, pomoc w zakresie szkoleń i wymianysprzętu, dziaalność doradcza, pomoc marketingowa, dostarczanieinrastruktury, oraz koncentracja na badaniach i rozwoju (patrz Tabela7). Dziaania te scharakteryzowano poniżej, z pominięciem opisanych

już programów wsparcia fnansowego.

Dostępne programy rozwijania potencjau kadr skierowane są dodwóch typów odbiorców: z jednej strony do waścicieli frm i modychmenedżerów, którym potrzebne są szkolenia dotyczące konkretnychaspektów dziaalności frm, a z drugiej strony do wykwalifkowanych

pracowników, którzy chcą podnosić swoje kwalifkacje w dziedzinach,w których się specjalizują. Na przykad opracowany przez MinisterstwoRozwoju Regionalnego, a realizowany przez PARP program KapitaLudzki ma na celu zwiększenie konkurencyjności polskiej gospodarkipoprzez wspieranie szkoleń i praktyk szkoleniowych. Takżew programach Innowacyjna Gospodarka i Rozwój Wschodniej Polskiznajdują się elementy szkoleniowe. Istnieją także inne ormy pomocyszkoleniowej realizowane przez podmioty, których oerta skierowana

jest do MSP (lokalne izby gospodarcze, agencje rozwoju, instytucjerealizujące programy wspierania przedsiębiorczości oraz organizacjepozarządowe) oraz programy Europejskiego Funduszu Spoecznego.

Skorzystać można także z programów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa

Analiza problemu

Rządowe programypomocy

Wsparcie kadr



Wyższego, które oerują szkolenia i wsparcie w zakresie innowacji,

zarządzania wasnością intelektualną oraz tworzenia nowych frmtechnologicznych. Do tej kategorii należą także programy oerowane wewspópracy z europejskimi ośrodkami akademickimi. Usugi doradcze toprzede wszystkim doradztwo biznesowe dla frm w zakresie zarządzania.Ważnymi obszarami są tutaj doradztwo w zakresie pozyskiwaniafnansowania, opracowywania biznesplanów, ulepszania produktów,wprowadzania mechanizmów kontroli jakości, wdrażania systemówraportowania fnansowego, a także wprowadzania mechanizmówi procedur związanych z budżetowaniem i prognozowaniem.PARP oeruje frmom z sektora MSP dostęp do okoo 100 sprawdzonychi zarejestrowanych agencji, które oerują patne usugi doradcze

dla nowych i istniejących frm. W ramach dostępnych programówfrmy mogą ubiegać się o fnansowanie na zakup usug doradczych,oerowanych na zasadzie „bonu doradczego” lub ubiegać sięo fnansowanie usug doradczych do określonej kwoty (najczęściejnieprzekraczającej 5 tysięcy dolarów lub, w innych przypadkach,nieprzekraczającej 15% wartości projektu). Podobne usugi dostępnebyy także w ramach programów PHARE.

Po dostępności fnansowania, kolejnym największym wyzwaniemdla MSP jest wsparcie marketingowe. MSP potrzebują pomocyw identyfkowaniu rynków i rynkowego zapotrzebowania na swojeprodukty i usugi, w tym zbierania danych na temat wielkości rynkówzbytu, a także w określaniu dynamiki konkurencji i wasnej przewagikonkurencyjnej. Pomimo że żaden z programów nie dotyczy tychzagadnień bezpośrednio, ogólne programy mające na celu podniesieniekonkurencyjności, innowacyjności i jakości kapitau ludzkiego w MSPoerują pewne wsparcie w tym zakresie. Programy te opracowywanesą przez PARP i realizowane przez sieć jej partnerów lokalnych. Dostępdo inrastruktury i mediów (zaplecze teleinormatyczne, laboratoria)

jest jednym z kluczowych wyzwań stojących przez rozwijającym siębiznesem. Dla frm nowych unkcję tę przyjmują inkubatory, które

dostarczają inrastrukturę oraz dodatkowe usugi (wsparcie księgowe,doradcze, przygotowanie biznesplanów, dostęp do kluczowych osóbi instytucji). W dwóch programach PARP zawarte są elementydotyczące dostępu do inrastruktury; pozostae wsparcie w tymzakresie udzielane jest przez liczne inkubatory przedsiębiorczościi parki technologiczne. Większość takich programów oerowana jest nazasadach partnerstwa publiczno-prywatnego.

Poziom badań i rozwoju w frmie jest często uważany za jedenz podstawowych wyznaczników możliwości odniesienia sukcesu.Innowacje w sektorze MSP mogą mieć różny charakter. Wiele

programów oerowanych przez PARP oraz przez ministerstwa zdaje

Analiza problemu

Wsparcie dziaańmarketingowych



37

się zauważać ten akt i na nim skupiać uwagę (Patent PLUS, Kreator

Innowacji, czy Program Wspierania Modego Biznesu Inormatycznego,Startup IT’). Programy te są prowadzone lub wspierane przezMinisterstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego i oerują wsparcie fnansowei techniczne dla innowacji, a także na badania i rozwój. Warto jednakzauważyć, że są to programy relatywnie nowe (większość dziaa odroku 2007 lub 2008). Również PARP oeruje wsparcie fnansowenakierowane na innowacyjność – do 5 000 dolarów (w ramach różnychprogramów wspierania innowacyjności) dla nowych frm i do 600 000dolarów (Kredyt Technologiczny) dla większych frm.

Tabela 7. Zestawienie najważniejszych programów wspierających

sektor MSP, oerowanych przez Ministerstwo Gospodarki,Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Naukii Szkolnictwa Wyższego oraz Bank Gospodarstwa Krajowego

Programy / Funkcje

P o m o c f n a n s o w a

W s p a r c i e s z k o l e ń

U s ł u g i d o r a d c z e

P o m o c w m a r k e t i n g u

I n r a s t r u k t u r a

B & R

MINISTERSTWO GOSPODARKI

Program Rozwoju Inkubatorów x x

PARP

Kapita Ludzki x x

Innowacyjna Gospodarka x x x x

Paszport do Eksportu x x x

Rozwój Wschodniej Polski x x x x

Mikro Pożyczki x

Fundusz Poręczeń Kredytowych x

Kredyt Technologiczny xProgram Wspierania Technostarterów x

MINISTERSTWO ROZWOJU REGIONALNEGO

Innowacyjna Gospodarka x x x

Kapita Ludzki x x

Rozwój Wschodniej Polski x x x x

MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO

Patent PLUS x x x

Kapita Ludzki x x

Innowacyjna Gospodarka x x x x

Analiza problemu

Badania i rozwój




Kreator Innowacji x x x

CambridgePYTHON x x x

Program Wspierania Modego BiznesuInormatycznego Startup IT

x

Przedsiębiorczość Akademicka x x

Inne x

Inkubatory x x x x x

MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOłECZNEJ

Kapita Ludzki x x

Innowacyjna Gospodarka x x x xProgram Wsparcia Osób Niepenosprawnych x

MINISTERSTWO SKARBU

Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) x


Kredyt Technologiczny x

Pierwsza Firma x

UE Pre-fnansowanie x

Źródo: Opracowanie wasne na podstawie dostępnych publikacji Internetowych i drukowanych.

Wiele programów powielanych jest przez kilka ministerstw. Pomimoistnienia pozornie dużej liczby programów rządowych, wiele z nich todublujące się programy oerowane przez więcej niż jedno ministerstwo.Na przykad program Innowacyjna Gospodarka, stworzony i oerowanypoczątkowo przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, jest w tej chwili

jednym z programów prowadzonych przez Ministerstwo Gospodarki,w związku z przystąpieniem PARP do programu. Chociaż osiąga sięprzez to rozszerzenie oerty wynikające z realizowania programu przezkilka ministerstw (zwiększenie kanaów dystrybucji), wydawanie przeznie różnych broszur inormacyjnych, a także zatrudnianie wielu osób do

monitorowania tych programów wydaje się być nieeektywnez fnansowego punktu widzenia.

Wiele programów dostępnych w Polsce to programy skierowane doszerokiej rzeszy interesariuszy – przedsiębiorców, pracowników,instytucji publicznych i agencji, centrów badawczych, inkubatorówtechnologicznych i biznesowych, uniwersytetów, instytucji publiczno-prywatnych, instytutów badawczo-rozwojowych itp. Trudnonatomiast oszacować korzyści pynące z nich dla sektora MSP.W dodatku programy te nie są oerowane w sposób ciągy – wnioskio dofnansowanie lub wsparcie zbierane są w określonych cyklach,

najczęściej raz lub dwa razy do roku. Gdyby pojawi się pilny projekt,

Analiza problemu

Dublowanie programów



39

przedsiębiorstwo musiaoby czekać z wnioskiem o wsparcie do kolejnej

rundy.Struktura inicjatyw innowacyjnych

Niski wskaźnik wykorzystania rządowych programów wsparcia(opisywany szczegóowo w kolejnym rozdziale) wymaga od urzędnikówpaństwowych przemyślenia sposobu, w jaki ustrukturyzowanesą programy pomocy dla sektora MSP. Gównym problemem jestdopasowanie oerty programów do realnych potrzeb MSP (by to jedenz tematów najczęściej podnoszonych w wywiadach). Biorąc pod uwagęniską chęć do wprowadzania innowacji wśród polskich MSP, należyocenić, na ile jeden program jest w stanie skutecznie odpowiedzieć na

potrzeby innowacyjne w sektorze i czy nie należaoby też uruchomićinnych programów nakierowanych na inne potrzeby sektora.

W celu wyróżnienia i zgrupowania inicjatyw innowacyjnych istotnychdla respondentów wykorzystano metodę analizy gównych skadowychz zastosowaniem rotacji varimax. Jako wartości granicznej użytoadunku czynnika na poziomie 0,50. Inicjatywy innowacyjne frmsektora MSP podzielone zostay na trzy czynniki (wartość wasna > 1).W rezultacie czynniki te zinterpretowano jako „konceptualizacjęinnowacji” (wyjaśniającą 25,4% wariancji), “wdrażanie innowacji”(wyjaśniającą 17,5% wariancji) oraz “unkcjonalność innowacji”związaną z upowszechnieniem innowacji wewnątrz organizacji(wyjaśniającą 13,8% wariancji – patrz Tabela 8). Dwadzieściawymienionych w kwestionariuszu inicjatyw innowacyjnych wyznaczaobszerne ramy innowacyjności w sektorze MSP. Procent wyjaśnionejprzez wszystkie trzy czynniki wariancji wynosi 56,7%. Dodatkowowyliczono ala Cronbacha, aby wykazać rzetelność testu; jego wartościwynosiy pomiędzy 0,74 a 0,87. Potwierdza to skuteczność dobranychparametrów innowacyjności w określaniu otoczenia dla innowacyjnościw sektorze MSP w Polsce.

Istnienie tych trzech czynników potwierdza, że frmy z sektora MSPpodchodzą do zagadnień związanych z innowacyjnością wedugpodobnych schematów. Czynniki te można uznać również za kolejnestadia innowacji, ponieważ odzwierciedlają one naturalny rozwójprocesu innowacji.

Analiza problemu

Niskie wykorzystanieprogramów



Tabela 8. Ładunek czynników, analiza rzetelności dla inicjatyw

innowacyjnych i trzech grup czynników (n=262)ładunek czynnika

C z y n n i k 1 :

K o n c e p t u a l i z a c j a

i n n o w a c j i

C z y n n i k 2 :

W d r o ż e n i e

i n n o w a c j i

C z y n n i k 3 :

F u n k c j o n a l n o ś ć

i n n o w a c j i

Wprowadzenie nowych produktów lub usug 0,65

Ulepszenie oerowanych produktów i usug 0,80

Zakup praw wasności intelektualnej 0,87

Szkolenia wszystkich pracowników 0,60

Zmiany modelu biznesowego lub benchmarking 0,75

Usprawnienie procesów produkcyjnych 0,82

Programy zarządzania jakością 0,64

Wymiana inormacji 0,78

Wykorzystanie zaawansowanych technologi 0.92

Proces decyzyjny 0,51

CRM 0,67

Struktura organizacji 0,78

Praca zespoowa 0,54

Decentralizacja 0,76

Komunikacja wewnętrzna 0,72Marketing 0,73

Zarządzanie ańcuchem dostaw 0,64

Zarządzanie fnansami 0,69

Zasoby ludzkie 0,61

Księgowość 0,70

∂ Cronbacha 0,87 0,81 0,74

Procent wariancji wyjaśnionej 25,4% 17,5% 13,8%

Suma procentów wariancji wyjaśnionej 56,7%

Źródo: Analiza wasna na podstawie wyników z sektora MSP. ρ∂Cronbacha jest miarą rzetelności testu.

Czynnik pierwszy, nazwany ‘konceptualizacją’ odnosi się dozagadnień związanych z poszukiwaniami, czy rozważaniami frmydotyczącymi innowacji. Jest to najczęściej pierwszy krok w procesie.Firmy najczęściej zastanawiają się nad poprawą oerowanychprzez nie produktów lub usug, które pozwoliyby im na poprawępozycji na rynku. Zdarza się tak, że frma nabywa prawa wasnościintelektualnej (licencje, patenty), co może jednak być kosztowne(frm nowopowstaych nie stać raczej na takie wydatki). Wskazujeto jednak także na unikanie przez frmy na wczesnym etapie rozwoju

projektowania zupenie nowych produktów czy usug. Aby wprowadzić

Analiza problemu

Konceptualizacjainnowacji



41

zmiany w swojej oercie, frma musi najpierw przemyśleć najlepszą

metodę wprowadzenia usprawnień produktów lub usug – można toosiągnąć poprzez wykorzystanie nowych zaawansowanych technologii(np. nowe maszyny lub wyposażenie) albo poprzez wprowadzenieprogramów zarządzania jakością (niezwykle popularnych wśródpolskich frm). Dziaania innowacyjne wymagają wspópracy pomiędzydziaami w frmie oraz pracy zespoowej. Wymagają one takżeplanowania fnansowego i analizy, dlatego dzia odpowiedzialny zafnanse powinien brać udzia w procesie innowacji od samego początku.

Czynnik drugi, czyli wdrażanie innowacji oznacza przeożenie pomysówna rozwiązania możliwe do wprowadzenia, a więc operacjonalizację

poprzedniego etapu. I tak na przykad wdrażanie innowacjiw frmie produkcyjnej oznacza skupienie się na zmianach w procesieprodukcji. Każda zmiana i wdrażanie wewnętrznych procedur czyprocesów oznacza ewaluację przeprowadzoną wewnątrz frmy(np. benchmarking) czy wprowadzanie radykalnych zmian w procesachbiznesowych (np. re-engineering) w celu osiągnięcia maksymalnejeektywności wraz z redukcją kosztów. Często wiąże się to takżez koniecznością przeszkolenia pracowników, tak aby mogli sięprawidowo zaangażować we wprowadzane zmiany. Najprawdopodobniejzmian wymagay będą także relacje z innymi osobami z otoczenia frmy(np. dostawcami, klientami), co także wymaga monitorowania.

Wreszcie frmy muszą poświęcić czas i uwagę na unkcjonalne wdrożeniecaości koncepcji na wszystkich etapach i we wszystkich dziaachprzedsiębiorstwa, co odzwierciedla czynnik trzeci. Gównym dziaaniembędzie tutaj zaangażowanie caej organizacji w proces innowacji - odańcucha dostaw, przez księgowość, po kadry i wprowadzane przez niezmiany w zasobach ludzkich. Konsekwencją wprowadzonych zmianmoże być dostosowanie struktury organizacji i wewnętrznych powiązańw frmie. Warto także zauważyć, że tylko jeśli unkcje wewnątrzorganizacji są waściwie koordynowane, jest ona w stanie wprowadzać

nowe produkty czy usugi albo angażować się w wewnętrzne dziaaniabadawczo-rozwojowe.

Dostępność rządowych programów pomocy

Nieodącznym elementem oceny istniejących mechanizmówpromowanych przez rząd jest ocena stopnia, w jakim inicjatywy rząduaktycznie zaspokajają potrzeby przedsiębiorstw z sektora MSP.Najważniejsza będzie tutaj ocena zakresu, w jakim frmy z sektora MSPkorzystają z rządowych programów pomocy, sprawdzenie, jakie sąpowody, dla których decydują się z nich korzystać lub nie, a także jakie

są oczekiwania sektora MSP co do konkretnych orm wsparcia.

Analiza problemu

Wdrożenieinnowacji

Funkcjonalnośćinnowacji



Dostępność rządowych programów wsparcia najlepiej oddaje aktyczne

wykorzystanie tych programów. Ogólnie rzecz biorąc dostępność możnaokreślić jako niską, bowiem w badaniu wykazano, że jedynie 6,5%respondentów (17) miao jakiekolwiek doświadczenie w korzystaniuz rządowych programów. Wynik ten jest spójny z uzyskanymiw badaniach wcześniejszych (Grabowski i in., 2003) i jest zaskakująconiski z przynajmniej dwóch powodów. Po pierwsze, wypeniającykwestionariusz deklarowali ogromne potrzeby w zakresie wsparciafnansowego oraz know-how. Po drugie, w regionie warszawskimspodziewano się wyższej świadomości co do tych programów niż ma tomiejsce w skali caego kraju. Jak się okazao, to mae frmy najchętniejkorzystay ze wsparcia programów rządowych i stanowiy prawie 50%

korzystających z nich MSP. Najmniej z programów korzystay mikro-przedsiębiorstwa.

Tak niskie wykorzystanie programów jest bezsprzecznie wynikiemograniczonej świadomości ich istnienia. Ponad 70% ankietowanych zgosioniewystarczającą znajomość programów pomocy. Jedynie okoo 15%deklarowao znajomość programów na poziomie dostatecznym. Wśródfrm, które bray udzia w programach, 61% deklarowao, że pierwszympowodem przystąpienia do programu bya konieczność pozyskaniafnansowania, a 39% ubiegao się o pomoc w zakresie know-how. Jeślichodzi o zapotrzebowanie na usugi doradcze, to byo ono deklarowanąprzyczyną w 35% przypadków przy ubieganiu się o fnansowaniez banków. To dodatkowo podkreśla problemy sektora z pozyskaniemkapitau. Kolejną ważną przyczyną byo zapotrzebowanie na opracowaniebiznesplanu. Jest to w oczywisty sposób związane z pierwszympowodem, czyli koniecznością pozyskania kapitau (brak waściwegobiznesplanu dyskwalifkuje frmę jako potencjalny obiekt inwestycji, czykredytobiorcę). Okoo 18% respondentów potrzebowao dodatkowychusug doradczych. Podczas nieormalnych rozmów okazao się także,że frmy potrzebują pomocy w podstawowych dziaaniach, takich jakmarketing i promocja, księgowość i budżetowanie czy nawet produkcja.

Charakterystykę siedemnastu uczestników badania, którzy skorzystaliz programów rządowych przedstawiono w Tabeli 9. Firmy, którezdecydoway się na przyjęcie pomocy publicznej, to przede wszystkimśredniej wielkości przedsiębiorstwa produkcyjne, które dziaają na rynkuod ponad trzech lat. Firmy te zwiększay sprzedaż o okoo 20% rocznie,a większość z nich deklarowaa sprzedaż powyżej 2,1 miliona dolarów.Byy to także najczęściej frmy przynoszące zyski (większość odnotowaazyski netto na poziomie ponad 0,9 miliona dolarów), ale również mająceduże zapotrzebowanie na kapita (pomiędzy 1 a 4 miliony dolarów),skierowane na zakup środków trwaych (29,4%) albo kapita obrotowy

(29,4%). Udzia inwestycji w B&R wynosi w tych frmach 23,4%.

Analiza problemu

Dostępność programów

Niskie wykorzystanieprogramów



43

Tabela 9. Statystyki opisowe i dane demografczne frm sektora MSP

biorących udział w rządowych programach (n=17)Charakterystyka frm % Charakterystyka frm %

Liczba zatrudnionych

1 - 9

10 – 49

50 - 249

35,3

41,2

23,5

Liczba lat na rynku

1 – 2

3 – 4

5 – 6

7 – 8

> 8

11,8

29,4

17,6

17,6

23,5

Branża

Produkcja

Budownictwo

Handel hurtowy i detalicznyHotele i restauracje

Transport

Telekomunikacja

Usugi fnansowe

Usugi okoo medyczne

Inne

52,9

11,8

23,50,0

5,9

0,0

0,0

0,0

5,9

Potrzeby

Środki trwae

Aktywa niematerialne

Kapita obrotowyMarketing i promocja

B&R

Eksport

Inne

29,4

5,9

29,411,8

23,5

11,8

0,0

Konkurencyjność

Znacznie się pogorszya

Pogorszya się nieznacznie

Bez zmian

Poprawia sięnieznacznie

Poprawia się znacznie

5,9

11,8

11,8

52,9

17,6

Wyniki fnansowe frm % Wyniki fnansowe frm %

Sprzedaż (w mln $)

< 0,2

0,2 – 0,4

0,5 – 1,0

1,1 – 2,0

2,1 – 4,0

4,1 – 10,0

10,1 – 30,0

> 30,0

0,0

0,0

5,9

17,6

52,9

17,6

5,9

0,0

Zysk (w mln $)

0 – 0,4

0,5 – 0,8

0,9 – 1,2

1,3 – 1,6

1,7 – 2,0

> 2,0

0,0

17,6

35,3

17,6

23,5

5,9

0,0

Potrzeby kapitałowe (w mln $)

< 0,04

0,04 – 0,2

0,3 – 0,4

0,5 – 1,0

1,1 – 2,0

2,1 – 4,0

4,1 – 6,0

> 6,0

0,0

0,0

0,0

5,9

41,2

47,1

5,9

0,0

Wzrost sprzedaży*

0 – 5%

6 – 10%

11 – 20%

21 – 30%

> 30%

0,0

0,0

29,4

64,7

5,9

Analiza problemu



Innowacyjność frm* % Innowacyjność frm* %

Nowe produkty0

1 – 2

3 – 4

5 – 6

7 – 8

>8

0,0

17,6

29,4

11,8

23,5

17,6

Przychody z nowych produktów<1%

1 – 2%

3 – 4%

5 – 6%

>6%

0,0

23,5

11,8

29,4

35,3

Wydatki na B&R (w mln $)

0

0,04 – 0,08

0,09 – 0,2

0,3 – 0,4

0,5 – 0,6

> 0,6

0,0

0,0

41,2

23,5

23,5

11,8

Zarejestrowane patenty

0

1 – 5

6 – 10

11 – 20

21 – 30

>30

0,0

0,0

29,4

64,7

5,9

0,0

Źródo: Analiza wasna na podstawie kwestionariusza od respondentów z sektora MiSP, którzy brali

udzia w programach rządowych. Wartości zmiennych oznaczone (*) odnoszą się do kierunku frmy

w ostatnich trzech latach dziaalności. Pozostae wartości odnoszą się do danych z poprzednich lat.

Wartości procentowe wyliczono na podstawie n respondentów dla każdej kategorii do n respondentów.

Programy rządowe w ocenie respondentów

W oparciu o dane z ankiety można stwierdzić, że wyrażona ilościowo ocena

jakości programów rządowych różni się w zależności od ocenianej kategorii(patrz Tabela 10). Najważniejsze zastrzeżenia respondentów dotyczyy jakości pomocy technicznej oerowanej przez zewnętrznych konsultantóworaz biurokratycznego charakteru samych programów rządowych.

Jeśli chodzi o ocenę jakości wsparcia udzielonego w kluczowychobszarach, to najwyższe noty przyznano usugom związanymz badaniami i dostępem do inormacji (średnia 3,97), a także zewspópracą z partnerami handlowymi (3,80). Odzwierciedla to niskądostępność danych na temat rynków i konkurencyjności w Polsce.Firmy, zwaszcza te na wczesnym etapie rozwoju, maja często problemy

z określeniem kluczowych parametrów branż, w których dziaają, takich jak wielkość rynku (rozmiary i wartość), udzia w rynku, a także wynikifnansowe konkurentów. Dlatego frmy tak wielką wagę przywiązujądo proesjonalnych usug w tym zakresie. Następną wysoko ocenionąpod względem jakości kategorią pomocy byy szkolenia (3,75).Pokazuje to znaczenie zewnętrznych doradców w świadczeniu usugszkoleniowych i ich dobre przygotowanie do dziaania na tym polu. Wielefrm akredytowanych przy programach rządowych zatrudnia wysokowykwalifkowaną kadrę akademicką, osoby doświadczonew ustalaniu celów szkolenia, przygotowywaniu materiaówszkoleniowych, a także samym nauczaniu. Najniżej oceniono pomoc

w zdobywaniu unduszy (3,08), a także pomoc w opracowaniu

Analiza problemu

Jakość wsparcia



45

biznesplanu (2,79). Tak niskie wyniki w obu przypadkach wskazują

zapewne na rustracje respondentów związane z dostępnościązewnętrznego fnansowania. Jednak nawet dobrze przygotowanebiznesplany nie gwarantują fnansowania w przypadku, gdy z zewnątrz„nie pyną” do sektora żadne środki fnansowe, to znaczy kiedyinstytucje fnansowe nie są skonne inwestować w daną branżę.

Firmy sektora MSP przyznay wysokie oceny jakościowe zewnętrznymdoradcom, co świadczy o dobrej wspópracy pomiędzy tymi dwomaśrodowiskami. Można to zaobserwować zwaszcza w dwóch kategoriach:

jako atwość komunikacji z doradcami (średnio 3,45) oraz atwośćwspópracy z nimi (3,25). Wskazuje to na umiejętność budowania

skutecznych orm wspópracy przez frmy doradcze. Jakość usugdoradczych pod względem technicznym oceniono jednak niżej, takze względu na znajomość kluczowych zagadnień w branży (2,62),

jak i wiedzy biznesowej doradców (2,89). Jest to wynik niepokojący,gdyż wskazuje na poważną sabość programów wsparcia w kluczowychobszarach wiedzy. Nie jest oczywiście realistycznym oczekiwanie,że każde samorządowe centrum pomocy zatrudniać będzie specjalistówz każdej branży, czy też achowców mających specyfczne doświadczeniabiznesowe – doradcy w takich instytucjach są najczęściej osobamio przygotowaniu ogólnym, a nie specjalistami. Z drugiej strony frmypowinny mieć możliwość dotarcia do bardziej wyspecjalizowanychdoradców, nawet jeśli należaoby ich poszukiwać poza danym regionemkraju. Najniższe noty otrzymaa administracja samych programów -oceniona jako biurokratyczna. Proces przyznawania pomocy na podstawiezożonych wniosków i opracowanie dokumentów koniecznych do zożeniawniosku zebray ze noty (odpowiednio 2,42 i 2,47). Jako problematycznerespondenci ocenili także kryteria oceny wniosków – zwaszczaw przypadku wniosków, które zostay odrzucone przez agencje rządowei które skadano ponownie.

Tabela 10. Statystyki opisowe dotyczące korzystania z programów

rządowych przez frmy z sektora MSP w Polsce (n=17)

Wskaźnik udziauw i świadomości o istnieniu

programów

% Programy: wykorzystaniei ocena jakości

% lubŚrednia -Ranking

Udział w programach

tak

nie

6,5

93,5

Obszary udzielonej pomocy

Pozyskanie kapitau

Usugi doradcze

Szkolenia

Biznesplan - przygotowanie

Wspópraca z partnerami

Badania i dostęp do inormacji

Pozostae usugi

35,3

17,6

5,9

29,4

5,9

0,0

5,9

Analiza problemu

Wysoka ocenadoradców



Udział frm sektora MSP

1 - 9

10 – 49

50 – 249

23,5

47,1

29,4

Jakość obsługi w obszarachpomocy

Pozyskanie kapitau

Usugi doradcze

Szkolenia

Biznesplan - przygotowanie

Wspópraca z partnerami

Badania i dostęp do inormacji

Pozostae usugi

3,08 - 6

3,12 - 5

3,75 - 4

2,79 - 3

3,80 - 2

3,97 - 1

3,06 - 7

Świadomość programu

DobraCzęściowo dobra

Dostateczna

W pewnym stopniuniedostateczna

Niedostateczna

4,610,7

11,8

55,3

17,6

Jakość obsługi w pozostałychobszarach

łatwość dostępu do inormacji

łatwość komunikacjiz konsultantami

łatwość wspópracyz konsultantami

Doświadczenie konsultantóww branży

Ogólna wiedza biznesowakonsultantów

Szybkość zatwierdzaniawniosków

łatwość opracowaniadokumentacji wniosku

Jasność kryteriów wyboru(o ile istniay)

2,60 - 6

3,45 - 1

3,25 - 2

2,62 - 5

2,89 - 3

2,42 - 8

2,47 - 7

2,71 - 4

Powody wzięcia udziałuPozyskanie kapitau

Pozyskanie know-how

64,735,3

Źródo: Wasna analiza w oparciu o odpowiedzi badanych respondentów w sektorze MSP, którzy wzięli

udzia w programach rządowych. Liczby w ostatniej kolumnie oznaczają średnia arytmetyczną

z odpowiedzi udzielonych w każdej kategorii na 5 stopniowej skali Likerta przez respondentów (n=17).

Druga liczba oznacza miejsce rankingowe zmiennej w danej kategorii. W niektórych przypadkach

policzono procentowo udzia odpowiedzi na podstawie n respondentów w danej kategorii docakowitego n respondentów.

Sześciu z siedemnastu respondentów zgodzio się na spotkania pobadaniu. Należy zauważyć, że żaden z tych przedsiębiorców poswoich doświadczeniach nie ubiega się już nigdy później o wsparciez rządowego programu. Dyskusje można sprowadzić do pięciudominujących tematów. Po pierwsze, przedsiębiorcy krytyczniewyrażali się o biurokracji związanej z programami i podawali ją jakonajczęstszą przyczynę nieubiegania się ponownie o wsparcie, pomimoże doświadczali dalszych, naturalnych dla rynku problemów związanychz dziaalnością (takich jak pozyskiwanie i utrzymywanie najzdolniejszych

pracowników, ocena rynku, rozwijanie międzynarodowych kontaktów

Analiza problemu



47

biznesowych, konkurowanie z zachodnimi rywalami czy potrzeby

fnansowe). Dla wszystkich proces skadania wniosków okaza sięwyjątkowo kopotliwy, wymaga bowiem nie tylko stworzenia lubwypenienia samego wniosku, ale także skompletowania pakietudokumentów, zaświadczeń, potwierdzeń, sprawozdań fnansowych itp.Większość rozmówców stwierdzia, że programy rządowe są bardziejwymagające jeśli idzie o inormacje i pisemne potwierdzenia od bankówprzyznających kredyt. Pojawiay się także skargi na zwracanie wniosków

jako „niekompletnych” ze względu na niewielkie będy, przeoczenia lubpomyki w ormularzu aplikacyjnym. Rozmówcy byli zgodni co do tego,że czas poświęcony na przygotowanie dokumentów i poniesione przytym koszty znacznie przekroczyy spodziewane korzyści udziau

w programie. Uznali oni także, że oerowane programy nie odpowiadająna ich realne potrzeby. Wskazywali na szybki rozwój swoich frmi wartości sprzedaży, co powodowao, że w krótkim czasie przestawaysię one mieścić w ramach narzuconych przez programy rządowe.Sugerowali także, że programy powinny raczej być dopasowanedo konkretnych etapów rozwoju frmy, a nie koncentrować sięna najbardziej popularnych tematach, takich jak na przykadkomputeryzacja. Narzekano także na brak wysokiej jakości specjalistówmogących świadczyć usugi doradcze w ramach programów(np. co do zarządzania kapitaem obrotowym, akwizycji frm czyzarządzania kryzysowego). Tym samym respondenci potwierdzili, żeprogramy nie są dostosowane do ich realnego otoczenia biznesowegoi aktycznych potrzeb. Wreszcie same oceny jakości obsugi różniy sięznacząco: część respondentów decydowaa się bowiem kontynuowaćwspópracę z doradcami zewnętrznymi w dalszej dziaalności swojejfrmy, podczas gdy inni decydowali się na tego typu usugi jedynie zewzględu na ich preerencyjne koszty w ramach programów i nie byligotowi pacić za nie normalnych stawek. Innym kluczowym problememby brak praktycznego doświadczenia w konkretnej branży ze stronydoradców. Wreszcie respondenci wskazywali, że doradcy zewnętrzniwoleli brać udzia tylko w wyznaczonych zadaniach, a nie w rozwoju

caości przedsiębiorstwa. Do innych problemów należay wymogizwiązane ze wspófnansowaniem projektów, a także ograniczonadostępność inormacji dotyczących programu czy ogromne rozproszeniewiększości programów (pozornie przytaczająca ilość oerowanychprogramów, niepozwalająca na dobranie dostępnego programupasującego do potrzeb frmy).

Analiza problemu

Szczegóowe opinie



WnioskiW wielu krajach poszukiwanie technologicznych innowacji jest jedną z drógrozwoju. Dla frm polskich zmiany dotyczące technologii i innowacyjnościsą nie tyle możliwością, co koniecznością. Innowacyjność i postęptechnologiczny są ważne nie tylko ze względu na pomyślny rozwójposzczególnych przedsiębiorstw, ale także dlatego, że mają undamentalneznaczenie dla rozwoju gospodarczego kraju. Rozwój gospodarki zależyw dużym stopniu od tego jak skutecznie lokalne frmy wprowadzać będą narynek nowe technologie i innowacyjne rozwiązania i na ile uda się frmomprywatnym z sektora MSP przeksztacić w dochodowe przedsięwzięciautrzymujące znaczący poziom konkurencyjności. W ostatnich latach w opinii

ekonomistów i polityków wzrosa rola nauki i technologii jako czynnikówstymulujących wzrost gospodarczy. Zmiany technologiczne postrzegane sąobecnie jako jeden z kluczowych czynników wzrostu ekonomicznegoi rozwoju gospodarczego.

W badaniu postawiono trzy hipotezy. Dostępne dane i ich analizapotwierdzają istnienie luk pynnościowych w polskim sektorze MSP.Analiza przeprowadzona pod kątem dwóch pozostaych hipotez oparta

jest o sabsze dane empiryczne, w oparciu o ankiety o niskiej liczbierespondentów (n=17), dlatego też należy być ostrożnym w ormuowaniurekomendacji odnośnie do polityki polskiego rządu w tym zakresie.

W odniesieniu do pierwszej hipotezy istnieją mocne dane potwierdzająceistnienie na rynku luk pynnościowych. Obecność rynkowychniedoskonaości jest tym wyraźniejsza, że przedstawiono jego prawdziwyobraz, po usunięciu programów, które w rzeczywistości nie pomagayfrmom z sektora MSP. Należy podkreślić, ze pomys wadzy wykonawczejpolegający na wprowadzeniu rozdziau pomiędzy maymi i większymiprzedsiębiorstwami by pod względem czysto teoretycznym suszny. Jednakzebrane dane pokazują, że schemat fnansowania zaproponowany przezrząd nie odpowiada aktycznym potrzebom rynku MSP, zwaszcza tam, gdzie

potrzebne są większe środki. Potrzeby sektora są aktycznie rozbieżnez oertą aktualnych programów rządowych.

Druga hipoteza dotyczya struktury samych programów pomocy dla sektoraMSP. W badaniu wykazano, że programy nie są skonstruowane tak, abymogy skutecznie pomagać frmom tego sektora. Powodów tego stanu

jest wiele. Po pierwsze, programy są rozdrobnione – pięć ministerstw,350 instytucji rządowych i publicznych, a przy tym okoo 40 programów(większych i mniejszych) skierowanych do odbiorców sektora prywatnego.Powoduje to zbyt szeroki zakres programów, z których żaden nie jestnakierowany konkretnie na MSP. Warto tu także wspomnieć o dublowaniu

kosztów, niedopatrzeniach i problemach z monitoringiem programów.

Innowacje jakodroga rozwoju

Hipoteza I



49

Wnioski

Po drugie, wiele programów dla MSP jest zawartych w programach

szerszych, strukturalnych – są to programy bez ścisej grupy docelowej,a ich benefcjentami mogą być przeróżni odbiorcy, jak chociażbyuniwersytety, agendy rządowe czy samorządy. Zebrane obserwacjewskazują też na sabe planowanie dziaań skierowanych do sektora MSP.

Trzecia hipoteza dotyczya dostępności programów dla frm sektoraMSP. Obecnie programy te zdają się nie speniać oczekiwań sektora,a ich wykorzystanie jest niezwykle niskie. W badaniu jedynie 6,5%ankietowanych przyznao się do udziau w programie rządowej pomocy.Byo to o tyle zaskakujące, że badaniu poddano przedsiębiorstwaw rejonie Warszawy, a więc mające z racji poożenia geografcznego

uatwiony dostęp do programów. Respondenci nisko ocenili zarówno jakość programów, jak i ogólną świadomość ich istnienia. Gównymniedociągnięciem z punktu widzenia sektora MSP bya jednak pomocw uzyskaniu kapitau, co podkreśla rangę problemu uzyskaniafnansowania dla frm z sektora.

Z badania można także wysnuć inne wnioski. Po pierwsze, badaniepotwierdza, że przed sektorem MSP nie stoi jedno konkretne wyzwaniedotyczące podejścia do innowacyjności. Analiza czynników w oparciuo caość próby (n=262) pokazuje, że sektor MSP musi się zmagaćz wieloma różnymi wyzwaniami związanymi z konceptualizacjąinnowacji, jej wdrażaniem czy wreszcie unkcjonowaniem w konkretnejorganizacji. Jest mao prawdopodobne, aby jeden rządowy programby w stanie w dostatecznym stopniu wspierać innowacyjność MSPw Polsce. Po drugie, co ważniejsze, dane pokazują, że piętą achillesowąfrm MSP jest komercjalizacja pomysów – nie są one bowiem w stanieprzeożyć wasnych dziaań badawczo-rozwojowych na mocną oertęrynkową dla konsumentów.

Hipoteza II

Hipoteza III



RekomendacjePodstawowym celem tego badania byo pozyskanie danych, któremogyby wskazać kierunek, w jakim powinny być rozwijane dziaaniai polityka rządu jako aktywnego podmiotu wspierającego rozwój MSPw Polsce. Celem zamieszczonych poniżej pięciu rekomendacji dlasektora MSP jest raczej wskazanie gównych tematów i pomysów, niżpodanie szczegóowych kroków, opisów programów, kosztorysowaniaczy budżetów. Te powinny być tworzone, kiedy przyjęte zostaną gównerekomendacje i polegać na ustaleniu dwóch lub trzech możliwychdróg rozwoju, ich ewaluacji, a następnie stworzenia programówi ich budżetów wokó tych propozycji. Podane poniżej pomysy mogą

stworzyć podwaliny dla przyszych badań lub wewnętrznych dyskusji.

Zwiększyć dostęp do kapitału dla MSP. Brak dostępu do kapitau jest gównym wyzwaniem MSP w Polsce i przeszkodą w jego rozwoju.Większość dziaań w sektorze związanych jest z tym obszarem,w nim także świadczy się najwięcej usug doradczych dla sektorai na ten waśnie temat prowadzi się najwięcej nieormalnych rozmów.Konieczność zwiększenia kapitau dostępnego dla MSP wynikatakże z potwierdzonego istnienia luk pynnościowych. Programinwestycyjny wart 4,9 miliarda dolarów byby w stanie odpowiedzieć nazapotrzebowanie sektora MSP w Polsce (dokadna analiza w zaącznikuA), a skupiać powinien się na dwóch przedziaach fnansowania, gdzieistnieją najwyraźniejsze oznaki luki: od 0,3 do 2,0 miliona dolarówi na poziomie okoo 3,5 miliona dolarów. Podstawowym zaożeniemtakiego programu powinno być wsparcie rozwoju caego sektora MSPi umożliwienie frmom przechodzenia kolejnych poziomów rozwoju.Doprowadzi to także do wzmożenia innowacyjności, która w sposóbnaturalny wzrasta w sektorze MSP w miarę rozwoju przedsiębiorstwa.

Zwiększyć świadomość oerowanej sektorowi MSP pomocy.Nakady ponoszone przez rząd na programy różnego rodzaju, których

budżet przekracza 26 miliardów dolarów, nie przekadają się naświadomość podejmowania takich dziaań w środowiskuprzedsiębiorców. Dlatego przypominająca o istnieniu programówkwartalna kampania inormacyjno-promocyjna w mediachogólnopolskich i lokalnych to tylko pierwszy krok, jaki należaobypodjąć, aby podnieść świadomość istnienia programów w środowiskubiznesowym. Kampania taka powinna trwać co najmniej dwa lata i byćwspierana podcastami, programami internetowymi czy za pomocąinnych technologii, a także poprzez prezentacje w trakcie wydarzeńi konerencji branżowych, tak aby wypromować programy w caymkraju. Warto też skupić się na wypracowywaniu relacji pomiędzy frmami

sektora MSP i agencjami oerującymi wsparcie od bardzo wczesnych

Dostęp do kapitau

Świadomośćoerowanych programów



51

Rekomendacje

etapów istnienia frm. Już na etapie rejestracji frmy przedsiębiorca

powinien otrzymywać komplet inormacji w postaci broszur i publikacji.

Uprościć i zaktualizować programy pomocy. Zwiększanie świadomościna temat programów dostępnych dla MSP powinno iść w parzez uproszczeniem tych programów. Badania naukowe, a takżenieormalne rozmowy z przedstawicielami MSP potwierdzają, żeproces uzyskania jakiejkolwiek pomocy w ramach programów jestdugotrway i zbiurokratyzowany. Proces podejmowania decyzji mógbyzostać podzielony na proste etapy, które uatwiayby wnioskującemuszybsze uzyskanie decyzji. Na przykad, jednostronicowy dokumentprzedstawiający przedsiębiorstwo i jego potrzeby umożliwiaby

preselekcję przez urzędników trwającą raczej kilka dni niż kilka miesięcy.łatwiej byoby też wtedy pomóc frmom w sposób praktyczny wtedy,kiedy jest im to potrzebne. Celem powinno być dążenie do ograniczeniacaego procesu podejmowania decyzji do trzech-czterech tygodni.Problem niskiej dostępności wyspecjalizowanych doradców można byrozwiązać poprzez stworzenie narodowej bazy usug specjalistycznych,w której udostępnialiby swoje dane specjaliści-doradcy różnych dziedzinz caego kraju i poszczególnych regionów. Programy mogyby takżeskupiać się na udzielaniu wsparcia frmom na konkretnych etapach ichrozwoju, albo na poszczególnych tematach stanowiących przeszkody dlarozwoju MSP, wymienionych w tym opracowaniu.

Stworzyć oddzielne ministerstwo lub agencję rządowąodpowiedzialną wyłącznie za MSP. Obecnie odpowiedzialność zawspieranie MSP przypada kilku ministerstwom i wielu agencjomoraz placówkom edukacyjnym. Postulatem pynącym z badania

jest scentralizowanie dziaań na rzecz MSP w jednej jednostce.Możliwości przeprowadzenia takiej zmiany jest kilka. Pierwszą byobystworzenie przez rząd dedykowanego rozwojowi MSP ministerstwa,lub taka reorma Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, aby byo onoodpowiedzialne za koordynowanie dziaań na rzecz rozwoju MSP (wiele

programów dla tego sektora powstao zresztą w tym ministerstwie).Jeśli taki pomys nie mógby być zrealizowany ze względu na kosztyczy wykonalność, alternatywą byoby stworzenie odpowiedniej agencjirządowej. PARP mogaby zostać zreormowana i skupiać się wyączniena MSP albo tę część jej odpowiedzialności mogaby przejąć nowa

jednostka. Programy powinny także zostać skonsolidowane, a ich liczbaograniczona. Nowe programy mogyby być oerowane we wspópracyz uniwersytetami i instytucjami nauki, dzięki czemu studenci takżemieliby szansę wzięcia udziau w projektach.

Połączenie kapitału i know-how w pakiet. Programy rządowe

powinny ączyć dostęp do kapitau z dostępem do wiedzy, a kapita

Uproszczenieprocedur

Koncentracjainstytucjonalna



Rekomendacje

można byoby uzyskać tylko pod warunkiem przyjęcia bezpośredniej

praktycznej pomocy pozwalającej na zdobycie wiedzy i doświadczenia.Zapewniaoby to skuteczność w wykorzystaniu fnansowania i podnosiowskaźnik sukcesów frm. Zewnętrzni doradcy mogliby także świadczyćusugi dla MSP w sposób ciągy, a nie skupiać się na pojedynczychzadaniach. Ich zatrudnianie powinno wiązać się ze zdefniowaniemkolejnych etapów rozwoju frmy. Powinni oni także uczestniczyć wewdrażaniu projektów, a nie tylko udzielać rad. I tak na przykad, zamiastkonsultacji związanych z przeprowadzeniem pewnych dziaań,doradcy powinni być angażowani do kompleksowego przygotowaniai wypeniania określonych zadań (np. pozyskiwania fnansowania, a nietylko doradzania, jak napisać biznesplan, zawierania nowych umów,

a nie tylko nawiązywania kontaktów czy wreszcie projektowaniai produkcji nowych materiaów promocyjnych, a nie tylko doradzania jakwybrać kogoś, kto materiay stworzy, itp). Programy powinnyz zaożenia zakadać wspieranie rozwoju dugoalowych relacji mentor-podopieczny, a nie tylko wykonanie pojedynczych zadań.

Przypisy1 Z analizy ogólnostępnych źróde wynika, że dane dotyczące lat 2007 i 2008

są zagregowane w taki sposób, że nie pozwalają na stworzenie podobnej

tabeli dla powyższych lat.

2 Wszystkie wartości kwotowe występujące w opracowaniu przeliczono na

dolary amerykańskie w celu uatwienia porównania wyników badań

z dostępnymi danymi z różnych źróde.

3 Na bazie inormacji dostępnych w materiaach PARP.

Synergia



53

Załącznik A. Rozmiar proponowanego fnansowania

rządowego na cele rozwoju sektora MSP w Polsce

Sektor Gospodarki

Mikro Mae Średnie Duże

Liczba frm w sektorze 1 652 998 44 228 14 708 2 981

Procentowy udzia

w gospodarce kraju

96,39 2,58 0,86 0,17

Wzorce migracji frm między

kategoriami:

1 652 998 44 228 14 708 2 981

Rok 1 2 000 150 20

Rok 2 2 000 150 20

Rok 3 2 000 150 20

Rok 4 2 000 150 20

Rok 5 2 000 150 20

Procent nieudanych

dziaalności

5 2 1

Przewidywana liczba

nieudanych dziaalności

2 211 294 30

Skorygowana liczba frm

w sektorze

1 642 998 51 267 15 064 3 051

Poprawiona struktura

udziau w rynku

95,95% 2,99% 0,88% 0,18%

Liczba zatrudnionych 2 22 105 860

Cakowite zatrudnienie

w sektorze

3 453 554 1 131 847 1 584 945 2 623 062

Wzrost (spadek)

zatrudnienia netto

-21 020 +155 396 +37 316 +60 341

Wzrost zatrudnienia

netto = 232 033

Kapita potrzebny na projekt

w sektorze ($)

330 000 1 600 000 4 000 000

Wielkość programów rządowych

(miliony $)

3 300 1 200 400

VC (miliony $) 330 120 40

Kredyty bankowe (miliony $) 2 970 1 080 360

Potencja zastosowania kapitau jako

dźwigni

50% 50% 50%

Potencja uzyskania kredytowania ($) 165 000 60 000

Wzrost zatrudnienia w wyniku

zastosowania dźwigni

+7 813 +2 841 +947

Skorygowany wzrost zatrudnienia 163 209 40 157 61 288Wzrost zatrudnienia netto = 243 635



Zaącznik

Podstawowe założenia:

– Cakowita wielkość programów pomocy rządowej to 4,9 miliarda dolarów na

przestrzeni 5 lat;

– Firmy migrują z kategorii mikro do maych, z maych do średnich,

ze średnich do kategorii dużych przedsiębiorstw;

– Firmy speniają warunki dofnansowywania i podstawowe kryteria

w zakresie pynności i dochodowości;

– Migracja w sektorze MSP przebiega wedug tradycyjnych wzorców;

– 10% projektów fnansowanych jest za pomocą pozyskanego kapitau

odzwierciedla to poprawę sytuacji w procentowej ilości frm fnansowanych z

VC w normalnych warunkach rynkowych (venture capital fnansuje mniej niż5% z ogólnie przepatrywanych propozycji inwestycyjnych);

– Venture capital zapewnia dodatkową dźwignię fnansową; przy 50%

lewarowaniu frmy mogą postarać się o dodatkowe 50% fnansowania dugiem.

Dodatkowe lewarowanie przeoży się na wzrost zatrudnienia;

– Okoo 2,160 odczuwa wpyw programu, co odpowiada 0.13% wszystkich frm

w Polsce;

– Wymagania odnośnie kapitau ksztatują się na dwóch poziomach:

0,3 miliona dolarów (mikro i mae przedsiębiorstwa) i 1,6 milionadolarów

(mae i średnie). Wielkości ustalone na podstawie wyników badania;

– Program wytworzy 243 635 nowych miejsc pracy;– Pozycja “Skorygowany wzrost zatrudnienia” zawiera również 21 020 miejsc

pracy utraconych w sektorze mikro-przedsiębiorstw.



55

Spis tabel i rycin

Tabela 1. Sektor MSP w Polsce – dane statystyczne ..................................... 9

Rycina 1. Dane statystyczne (pozyskiwanie unduszy, inwestycje,

wyjścia z inwestycji) dla VC w Polsce pomiędzy 1990 a 2007. ...... 18

Rycina 2. Przeciętna wielkość inwestycji VC w Polsce oraz procentowy

udzia kapitau przeznaczonego przez VC na nowe i niedawno

utworzone frmy, a także ekspansję frm w latach 1999 - 2007. .... 19

Tabela 2. Statystyki opisowe i dane demografczne dotyczące preerencji

sektora bankowego w udzielaniu kredytów i preerowanyprofl

pożyczkobiorców . ..................................................................... 21

Tabela 3. Zestawienie charakterystyki fnansowej gównych programów

rządowych.. .............................................................................. 24

Tabela 4. Charakterystyka frm sektora MSP w regionie warszawskim

(n=262) opisowe dane statystyczne i demografczne.. ................ 26

Tabela 5. Matryca korelacji zmiennych kluczowych. .................................... 30

Tabela 6. Innowacyjność polskich MSP na podstawie odpowiedzi

udzielonych przez ankietowanych ............................................... 31

Rycina 3. Preerowane obiekty fnansowania w porównaniu do potrzeb

fnansowych sektora MSP. .......................................................... 32

Rycina 4. Finansowanie dostępne dla sektora MSP. ..................................... 33Rycina 5. Prawdopodobna wielkość realnych luk pynnościowych

w sektorze MiSP ........................................................................ 34

Tabela 7. Zestawienie najważniejszych programów wspierających

sektor MSP, oerowanych przez Ministerstwo Gospodarki,

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Nauki

i Szkolnictwa Wyższego, oraz Bank Gospodarstwa Krajowego. ...... .37

Tabela 8. ładunek czynników, analiza rzetelności dla

inicjatywinnowacyjnych, i trzech grup czynników ......................... 40

Tabela 9. Statystyki opisowe i dane demografczne frm

sektora MSP biorących udzia w rządowych programach .............. 43Tabela 10. Statystyki opisowe dotyczące korzystania z programów

rządowych przez frmy z sektora MSP w Polsce .......................... 45



BibliografaAcedo, F. i Florin, J. (2006), “An entrepreneurial cognition perspective on the

internationalization o SMEs,” Journal o International Entrepreneurship,

Vol. 4, Nr 1, s. 49-67.

Audretsch, D. (2001), “Research issues relating to structure, competition, and

perormance o small technology-based frms,” Small Business Economics,

Vol. 16, Nr 1, s. 37-51.

Borozan, D., Barkovic, I. i Maliszewska-Nienartowicz, J. (2005), “Government

policies supporting SME development: Croatian and Polish perspective”,

Split: materiay z szóstej konerencji “Enterprise in Transition”.

Bramorski, T. i Madan, M. (1993), “Industry-university-government

partnership in technology management in Poland,” International Journal o

Technology Management, Vol. 8, Nr 6/8, s. 554-565.

Chmiel, J. (2007), Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach 2005-2006

Warszawa: PARP.

Cumming, D. and J. MacIntosh (2002), “Crowding out private equity: Canadian

evidence,” University o Alberta; wersja robocza artykuu.

Dibrell, C., Davis, P. i Craig, J. (2008), “Fuelling innovation through

inormation technology in SMEs,” Journal o Small Business Management,

Vol. 46, Nr 2, s. 203-218.

Di Giacomo, M. (2004), “Public support to entrepreneurial frms,” Journal o

Private Equity, Vol. 8, Nr 1, s. 22-38.

European Commission (2002), Guide to risk capital fnancing in regional policy,

Directorate General or Regional Policy, Centre or Strategy and EvaluationServices.

Feakins, M. (2004), “Commercial bank lending to SMEs in Poland,” Small

Business Economics, Vol. 23, s. 51 – 70.

Feakins, M (2001), Access to capital or small and medium-sized enterprises

in Poland: Banks, decisions, and economic development in post-socialism,

praca doktorska, UK: Oxord.

Freel, M. (2003), “Sectoral patterns o small frm innovation, networking and

proximity,” Research Policy, Vol. 32, Nr 3, s. 751-770.

Grabowski, M., Piasecki, B., Rogut, A. i Sybilska, A. (2003), Usugi wspierające

mikroprzedsiębiorstwa, mae przedsiębiorstwa i samozatrudnionych,

Warszawa: GPED.Jasiński, A. (2004), “Innovation perormance and public policy in transition:

the Polish perspective,” International Journal o Technology and

Globalization, Vol. 1, Nr 1, s. 45-63.

Karaganni, S. i Labriandis, L. (2001), “The pros and cons o SME going

international,” Eastern European Economics, Vol. 39, Nr 2, s. 5-29.

Karsai, J. (2004). “Can the state replace private capital investors?”

Prezentacja podczas debaty, Budapeszt: Instytut Ekonomii – Węgierska

Akademia Nauk.

Kijeńska, I. (2004), “Barriers in innovation and technology transer in Poland:

a case o economy in transition,” Prezentacja wyników badania, Warszawa:

SGH.



57

Bibliografa

Lewandowska, L. (2005), “Venture capital in the implementation o EU and

Polish policy o innovation,” Comparative Economic Research, Vol. 1-2.

Lituchy, T. i Rail, A. (2000), “Bed and breakasts, Small Inns, and the Internet:The impact o technology on the globalization o small businesses,” Journal

o International Marketing, Vol. 8, Nr 2, s. 86-97.

Low, D. i Chapman, R. (2007), “Inter-relationships between innovation and

market orientation o SMEs,” Management Research News, Vol. 30, Nr 12, s.

878-891.

Mason, C. i Harrison, R. (2004), “Improving access to early stage venture

capital in regional economies: A new approach to investment readiness,”

Local Economy, Vol. 19, Nr 2, s. 159-173.

Matusiak, K., Stawasz, E., i Jewtuchowicz, A. (2001), Zewnętrzne

determinanty rozwoju frm, łódź: Wydawnictwo Uniwersytety łódzkiego.

Mazurek-Kucharska, B., Block, A. i Wojtczuk-Turek, A. (2008), “Spoecznedeterminanty innowacyjności przedsiębiorstw,” Raport z badania, Warszawa:

Pentor International Research.

Piech, K. (2007), Knowledge and innovation processes in Central and Eastern

Europe, Warszawa: Instytut Wiedzy i Innowacji.

Salvato, C., Lassini, U. i Wiklund, J. (2007), “Dynamics o external growth in

SMEs: Process o model acquisition capabilities emergence,” Schmalebach

Business Review, Vol. 59, Nr 3, s. 282-305.

Secrieru, O. i M. Vigneault (2004), “Public venture capital, occupational

choice, and entrepreneurship,” Topics in Economic Analysis & Policy, Vol. 4,

Nr 1, s. 1-22.

Szczepaniec, M. (2007), “Wielkość frmy a wzorce korzystania z usug

bankowych,” Bank i Kredyt, Vol. 7, s. 44-54.

Tymoczko, I. i Pawowska, M. (2007), “Uwarunkowania dostępności kredytu

bankowego – analiza polskiego rynku,” Rynki i Instytucje Finansowe,

Czerwiec, s. 47-68 NIE MOGĘ ZNALEŹĆ

Zagoździńska, I., Foryś, A. i Kotowski, J. (2008), Dziaalność przedsiębiorstw

niefnasowych w 2006 roku, Warszawa: GUS.



Nasze raportyBiurokracja na bank. Koszty obowiązków biurokratycznych polskich

regulacji bankowych.

Janusz Paczocha, Narodowy Bank Polski

Wojciech Rogowski, Narodowy Bank Polski, Szkoa Gówna Handlowa

Pawe Kosiewicz, Narodowy Bank Polski, Wyższa Szkoa Zarządzania i Prawa

im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie

Wojciech Kozowski, Narodowy Bank Polski

Wykorzystanie ewaluacji w zarządzaniu programami unijnymi w Polsce.

Martin Ferry, University o Strathclyde

Karol Olejniczak, EUROREG Uniwersytet Warszawski

Wpływ Trybunału Konstytucyjnego na polski porządek prawny.

Tomasz Stawecki, Uniwersytet Warszawski

Wiesaw Staśkiewicz, Uniwersytet Warszawski

Jan Winczorek, Uniwersytet Warszawski

Występowanie ser korupcji w zarządzaniu polską administracją rządową.

Paul Heywood, Uniwersytet w Nottingham

Jan-Hinrik Meyer-Sahling,Uniwersytet w Nottingham

Eektywność zarządzania długiem w samorządach.

Micha Bitner, Uniwersytet WarszawskiKrzyszto S. Cichocki, Instytut Badań Systemowych w Polskiej Akademii Nauk

Zagospodarowanie przestrzenne. Polskie prawo na tle standardów

demokratycznego państwa prawnego.

Hubert Ireneusz Izdebski, Uniwersytet Warszawski

Aleksander Nelicki, Unia Metropolii Polskich

Igor Zachariasz, Unia Metropolii Polskich

Organizacja procesu budżetowego w Polsce. Reguły budżetowe a stabilność

fskalna i gospodarcza.

Jürgen von Hagen, Centrum Studiów Integracji Europejskiej, Uniwersytetw Bonn, Niemcy

Mark Hallerberg, Wydzia Nauk Politycznych, Uniwersytet Emory w Atlancie,

Stany Zjednoczone

Strategie orzekania sądowego. O wykonywaniu władzy dyskrecjonalnej

przez sędziów sądów administracyjnych w sprawach gospodarczych

i podatkowych.

Denis Galligan, The Centre or Socio-Legal Studies, Oxord University

Marcin Matczak, Polska Akademia Nauk, Kancelaria Domański Zakrzewski

i Palinka

Stanowienie prawa w Polsce. Reguły legislacyjne a jakość ustawodastwa.

Klaus H. Goetz, London School o Economics and Political Science

Radosaw Zubek, London School o Economics and Political Science Raporty



59

LSE ObserwatoriumŚrodkowoeuropejskieBarometr legislacyjny.

Radosaw Zubek, Instytut Europejski w London School o Economics and

Political Science

Marcin Matczak, Uniwersytet Oksordzki

Agnieszka Cieleń, Uniwersytet Warszawski

Tomasz Zalasiński, Domański Zakrzewski Palinka Sp.k.

Sprawny Parlament. Wpływ partii i reguł na przewidywalność legislacyjną.

Radosaw Zubek, London School o Economics and Political Science

Klaus H. Goetz, London School o Economics and Political Science

Christian Stecker, Uniwersytet w Poczdamie

Planowanie legislacyjne w Europie Środkowej.

Radosaw Zubek, European Department, London School o Economics and

Political Science

Klaus Goetz, German and European Governance, Potsdam Universitat

Martin Lodge, Government Department, London School o Economics and

Political Science

Wszystkie raporty dostępne do pobrania ze strony www.sprawnepanstwo.pl



Notatki



Rondo ONZ 100-124 Warszawa

tel. +48 (22) 557 70 00

fax +48 (22) 557 70 01

www.sprawnepanstwo.pl

Autor

Darek Klonowski

Dr Darek Klonowski jest proesorem zarządzania Brandon

University w Kanadzie. Pracowa w branży venture capital

w Europie Środkowo-Wschodniej, doradza także klientom

w sprawach strategii inwestycyjnych w regionie.

Bra udzia w wielu konerencjach branżowych jako

prelegent i panelista. Jest autorem wielu publikacji na

temat przedsiębiorczości i rynku venture capital

w Europie Środkowej i Wschodniej.

[[email protected]]

innowacyjność sektora msp

Documents