INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIKEKOLOŠKI FAKULTET

ANTROPOGENI UTICAJ NA OKOLINU

Prof. Dr Mufik MuslićAss. Nedžada Tolja

ANTROPOGENI UTICAJ NA OKOLINU Čovjek kao biološko i socijalno biće je od svog nastanka

uticao na prirodu Tokom historije racionalno je iskorištavao prirodne resurse Kada se domogao oruđa i oružja počeo je razorni odnos

prema prirodi CILJ: EGZISTENCIJA I UGODAN ŽIVOT Početni stadij razornog uticaja se ogledao u krčenju,

paljenju šuma, uništavanje ekosistema................ SVRHA: IZGRADNJA FARMI, PLANTAŽA, OBJEKATA ZA

STANOVANJE , INDUSTRIJSKIH POSTROJENJA

Čovjek je zagadio svoju životnu sredinu do stepena koji ugrožava njegov sopstveni opstanak

Najuočljiviji problem je eksplozivni porast stanovništva na Zemlji u posljednjih 100 godina

Mapa prikazuje stopu nataliteta u svijetu,prema kojoj je natalitet najveći u siromašnijim zemljama

PROBLEMI KOJI NASTAJU KAO POSLJEDICA PORASTA STANOVNIŠTVA

Zagađivanje zraka, vode i tla Promjene klime (efekat staklene bašće tj.zagrijavanje zbog povećanja

koncentracije stakleničkih plinova) Deforestacija, desertifikacija i povećanje erozije (smanjenje šumskih površina, povećanje pustinjskih predjela i

degradacija obradivog tla zbog erozije) Smanjivanje koncentracije ozona u atmosferi (radi povećanja CFC i metana...) Smanjivanje biodiverziteta (razlog izumiranje vrsta) Genetski inžinjering (primjena inžinjeringa u lancima ishrane) Odlaganje i zbrinjavanje sve veće količine otpada

AEROZAGAĐIVANJE/ZAGAĐIVANJE ZRAKA•Predstavlja najznačajniji ekološki problem •Na različite načine utiče na zdravlje ljudi, ekosisteme.....•Zagađenje zraka je pogoršano u većini velikih gradova•Prema podacima WHO-svjetske zdravstve organizacije 1,4 milijarde ljudi u gradovima širom svijeta udiše zrak koji ne zadovoljava WHO standarde•Vazduh može biti zagađen na prirodni i vještački način

PRIRODNO ZAGAĐENJE

•Nastupa usljed prirodnih procesa koji se događaju u zemlji, vazduhu i vodenim sredinama•Rezultat su biološke aktivnosti u tim sredinama npr.raspadanje, oksidacija, požari i vulkani•Gasove koji tada nastaju(SO2, NO, CO, CO2, O3)eliminiše vazduh svojim prečišćavanjem i tako ne predstavljaju problem

VJEŠTAČKO ZAGAĐENJE•Nastaje antropogenim uticajem•Atmosfeski vazduh je zagađen dvojako:-Intenzivniji atomski eksperimenti povećali su radioaktivnosti atmosfere što u nekim područjima ugrožava život-Izgradnja industrijskih postrojenja, povećanje vozila na tečna goriva, mjenja se prirodni sastav atmosfere, raste količina štetnih gasova i supstanci i to: CO, CO2, SOx, NOx, čestice prašine, metala,aldehidi, hlor, hlor-florovodonici, benzol, azbest, fluoridi, radionuklidi i dr...•Rezultat, opadanje kisika

Smogsmjesa raznih gasova, vodene pare, prašine, čađi i raznih drugih supstanciNaročito štetno utiče na srčane i plućne bolesnike, može biti uzrok smrti

EFEKTI NA ZDRAVLJE Procjenjuje se da je stopa mortaliteta uzrokovana

zagađenjem zraka na globalnom nivou kreće između

200 000 i 500 000, odnosno 0,4 do 1,4 % ukupne stope smrtnosti godišnje

Ranjive grupe uključuju djecu, starije osobe, hronične bolesnike (astma i bronhitis)

Zagađenje zraka u gradovima zemalja u razvoju odgovorno je za oko 50 miliona slučajeva godišnje hroničnog kašlja kod djece mlađe od 14 godina

hiljada

hiljade

hiljada

h

KISELE KIŠE Prisustvo SO2-sumpor

dioksida, NH3-amonijaka, organskih spojeva i prašine može uzrokovati variranje pH vrijednosti

Prema međunarodnom dogovoru kisele padavine su sve one padavine koje imaju pH vrijednost ispod 5,6

Usljed povećanja fosilnih goriva u industriji i saobraćaju došlo je do povećanja količine sumpora i azota koji se emituju u atmosferu odakle se talože u obliku padavina

KIŠA•Neznatno kisela zbog prisustva CO2 (karbon dioksida)u atmosferi•CO2 rastvoren u vodi obrazuje ugljičnu kiselinu koja nije jaka•Nezagađena kiša ima pH vrijednost 5,6

KISELE KIŠE

Suha depozicija(partikule i gasovi) Vlažna depozicija

(kiša, snijeg, susnježica)

H2O

EFEKTI Kisele kiše izazivaju smrt ili oštećenje stabala Tlo postaje previše kiselo, onemogućen rast biljaka Više od 2/3 šuma u Velikoj Britaniji,1/2 šuma u Holandiji,

Švicarskoj i Njemačkoj su oštećene U južnoj Norveškoj jedno od pet jezera je oštećeno ili umire U Švedskoj 20 000 jezera je kiselo, a u 1/5 jezera nema riba U Ontariju, Kanada, gotovo 50 000 jezera je ugroženo Kisele kiše su odgovorne i za pojavu bolesti kod ljudi Zimski smog je 1952. ubrzao smrt 4000 stanovnika Londona Negativan efekat je primjetan i na kamenim građevinama,

brojni dijelovi željeznica korodiraju

Kip uništen djelovanjem kiselih kiša (Krakov – Poljska) Efekti na šumske ekosisteme

EFEKTI NA VODENE EKOSISTEME

Direktni efekat kiselih kiša Proljeće posebno osjetljiv period, doba reprodukcije Promjena pH vrijednosti vode uzokuju ozbiljne deformacije mladih organizma u vodi Posebno negativan učinak ima sumporna kiselina Utiče na sposobnost usvajanja kisika, soli i hrane Nivo kalcija kod riba se ne može održavati Posljedica-slaba reporodukcija, jaja oštećena i slaba,

deformacija koštanog sistema Poseban momenat predstavlja smrtnost ribljih

populacija usljed kiselih kiša, troše se velike količine kisika

Direktna posljedica na kompletan ekosistem

ŠTA SU STAKLENIČKI GASOVI? Hemijske komponente u atmosferi Dopuštaju sunčevoj svjetlosti da u obliku vidljivog

ultraljubičastog spektra uđe u atmosferu Kad sunčeva svjetlost pogodi Zemljinu površinu, dio svjetla

se reflektuje kao infracerveno zračenje ili toplota nazada u atmosferu

Staklenički gasovi nastoje da apsorbiraju(upiju) infacrveno zračenje i tako kao izolatori zadržavaju toplotu na Zemlji ne dozvoljavaju da se temperatura spusti nisko i da onemogući život na Zemlji

Pojava se naziva prirodni efekata staklene bašće

EFEKAT STAKLENE BAŠĆE Mnogi staklenički gasovi se normalno nalaze u atmosferi: vodena

para, ugljen dioksid CO2, metan CH4, azotni monoksid N2O... Produkti ljudske aktivnosti hloroflorokarboni CFC ili freoni,

sumporni heksafloridi CF6 i dr. Prva pojava CFC, pretpostavka da su bezopasni za okolinu Postojani su i trajni godinama Vjetrovi ih dižu do stratosfere Razaranje u stratosferi od strane sunčevog zračenja Oslobođeni hlor razara ozon koji nas štiti od UV zraka Usljed uticaja CFC pojavljuje se ozonska rupa, ljudi izloženi UV

zracima (naročito Novi Zeland, Australija, južna Afrika) Na povećanje CO2 u atmosferi direkno utiče čovjek Proizvodom svojih aktivnosti: prekomjerna upotreba

fosilnih goriva, uništavanje šuma, ispuštanje u atmosferu izdušnih gasova, freona....

Sve ovo dovodi do pojave GLOBALNOG ZAGRIJAVANJA PLANETE ZEMLJE

GLOBALNO ZAGRIJAVANJE Nastaje kao posljedica nagomilavanja stakleničkih gasova u

atmosferi Pretpostavka!!! Ukoliko se nastavi dosadašnjim intenzitetom emitovanje

stakleničkih gasova u atmosferu naučnici prognoziraju povećanje temperature do 2100. godine od 1,4 do 5,8 ºC

Rezultat!!! Posljedice na ekološke sisteme nesagledive:-obilne padavine-porast nivoa mora-topljenje ledenih pivršina Grenlanda i Antartika-topljenje glečera na kopnu-povećanje isparavanja, brže isušivanje tla-veća količina vode u atmosferi-veća opasnost od poplava i erozija ....

OZONSKI OMOTAČ Ozonski omotač-sloj ozona u stratosferi Stratosfera-sloj atmosfere između 10 i 40 km iznad tla Štiti Zemlju od UV zraka, apsorpcijom oko 80% UV

zraka Ozon O3-gas bjeloplave boje, stvara se u stratosferi,

pomoću UV zraka Molekula kisika O2 pod uticajem

fotodisocijacije(zračenja) razara na atome kisika O2 →2O Nastali atomi vežu se za drugu molekulu kisika i

stvaraju ozon O+O2→ O3 Dio nastalog ozona se razara reakcijom kisika O3 +

O→2O2 U normalnim okolnostima ove reakcije uvjetuju

opstanak ozonskog omotača Inače kisik se javlja u tri oblika: -atomski kisik O, molekulski kisik O2 i ozon O3

OZONSKA RUPA Bitan fenomen,

naučno potvrđen 1986. godine iznad Antartika

Vezan je za zagađenost atmosfere gasovima nastalim antropogenim uticajem

2006 godine površina  29 milijuna četvornih kilometara

OZONSKA RUPA Pored stakleničkih gasova na koncentraciju ozona

utiču gasovi koji nastaju kao produkt ljudske aktivnosti:

izdušni gasovi aviona(azotni oksidi, sumporni oksidi, dim),

freoni, haloni, HCFC-hidroflour ugljikovodici, HBFC-hidrobromflour ugljikovodici, metil bromid, pesticidi, sumporni aerosolovi pri erupciji vulkana

Pod uticajem UV zračenja Sunca, npr.freoni fotodisocijacijom oslobađaju atome hlora ili broma koji djeluju na ozon na način da mu oduzimaju jedan atom kisika i pretvaraju ga molekulu kisika O2,

a sami stvaraju hlor monoksid ClO ili brom monoksid BrO

Prisustvo ClO i BrO u stratosferi je znak procesa uništavanja ozonskog omotača

UV ZRACI UV zrake-ultravioletne zrake, dolaze od Sunca Javljaju se u vidljivom djelu spektra Kategorije UV zračenja: UV-A-između 320 i 400 nm UV-B-između 280 i 320 nm UV-C-između 320 i 280 nm Jedino UV-A dospijeva na Zemlju Velika izloženost, negativne posljedice UV-B i UV-C –potencijalno opasna zračenja, apsorbirana od strane

ozona, ne dolaze na Zemlju Uv zraci uzrokuju bolesti kod ljudi: rak kože, očne mrene, opekotine, starost kože, smanjuje imunološku

sposobnost organizma

Negativan učinak na biljni i životinjski svijet:-uništavanje fitoplanktona-narušavanje lanaca ishane

MJERE ZAŠTITE Montrealski protokol 16.09.1989. godine 16.09. Međunarodni dan ozonskog omotača

Konvencija o klimatskim promjenama 1992. Rio de Janeiro

Kyoto protokol-11.12.1997. godine Stupio na snagu 16.02.2005.godine

HIDROZAGAĐENJE Zagađenje vode

Izvori zagađenja: prirodni i vještački

Prirodno zagađanje Nastaje kao rezultat biohemijske aktivnosti živih organizama u tim

ekosistemima Najčešće izazvano prilivom nutrijenata Prirodna eutrofikacija Rezultat povećanja produkcije organske mase (pojačan razvoj algi i

drugih organizama) Antropogena eutrofikacija Unos organskih materija koje podstiču produkciju u vodene

ekosisteme (N-azot, P-fosfor, Na-natrij, K-kalij)Posljedica eutorfikacije poremećaj biološke ravnoteže

ANTROPOGENA ZAGAĐIVANJENJA VODE Industrijske otpadne vode Kanalizacija Hemijska sredstva koja koristi poljoprivreda Otpaci iz rudnika Smetljišta Građevinski otpad Nafta Mašinsko ulje

PosljedicePoremećaji u funkciji biocenozePomor živih bića

EKOLOŠKE KATASTROFEPrema podacima UN-a , godišnje više od 2 miliona osoba, najviše djece umire usljed upotrebe zagađene vode

ZAGAĐENJE NAFTOM

DEGRADACIJA I ZAGAĐIVANJE ZEMLJIŠTA

Zemljište-složen dinamički sistem, sastavljen od biotičkih i abiotičkih komponeneti

Za obrazovanje 1 cm zemljišta neophodno je 100-300 godina

Antropogeni uticaj znatno izražen: Erozija-nastaje usljed nekontrolisane i nestručne

eksploatacije u poljoprivredi, šumarstvu, građevinarstvu....

Kontaminacija radioaktivnim i hemijskim supstancama Prekomjerna upotreba mineralnih gnojiva, pesticida..... Posljedice: Promjena kvalitete tla i lošije kvalitete produkata tla

P I T A NJ A?

Hvala na Vašoj pažnji!!!