O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

«RO’YXATGA OLINDI» «TASDIQLANDI» O’zbekiston Respublikasi

№ BM-343-3400-3.05 Oliy va o’rta maxsus «09» ___06___ 2003 y. ta’lim vazirligi

S.Tulyaiov

«1» iyul 2003 y.

«IQTISODIYoT NAZARIYaSI» fanidan

DASTUR 340000 - “Biznes va boshqaruv” ta’lim sohasidagix barcha bakalavriat yo’nalishlari uchun

Toshkent - 2003

Tuzuvchilar: i.f.d., prof. Jumaqulov T.T., i.f.n., dots. Jo’raev T.T., i.f.n., dots. Rustamov B.R. Taqrizchilar: i.f.d. prof. Shodmonov Sh.Sh., i.f.n., prof. Egamov E.E. «Iqtisodiyot nazariyasi» fani dasturi oliy o’quv yurtlarida bakalavriat darajasidagi

malakali iqtisodchilar tayyorlash talabini hisobga olib tuzilgan. Mazkur dastur asosida fanni o’rganishda talabalarni iqtisodiy bilimlarining nazariy asoslari bilan qurollantirish, iqtisodiyot va uning qonun - qoidalari, iqtisodiy hodisa va jarayonlarning mazmunini teran anglashlariga ko’maklashishi hamda ular ongiga milliy istiqlol g’oyasini singdirish kabi vazifalarini xal qilishni maqsad qilib qo’yadi. Dasturda O’zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o’tishining o’ziga xos yo’li va iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish tamoyillariga ham alohida e’tibor qaratiladi.

Программа по предмету «Экономическая теория» составлена с учетом требований предъявляемым к подготовке высококвалифицированных экономистов соcответствующей степени бакалавра. Перед данной программой ставится задача воружить студентов - будущих бакалавров теоретическими основами экономических знаний, экономическими законами, способствовать глубокому усвоению содержания экономических процессов и явлений а также помочь привить в их сознание идею национальной независимости. В программе особое внимание уделено особенностям перехода Узбекистана к рыночной экономике и принципам претворения в жизнь экономических реформ.

Program on the subject "Economic theory" is formed with provision for requirements present to preparing the high qualified economists relevant degree of bachelor. Before the given program is put task provide students - wake bachalor by theoretical bases of economic knowledges, economic laws, promote a deep the assimilation contentses of economic processes and phenomena as well as help to teach in their consciousness an idea of national independence. In the program emphases is specific particularities of turning an Uzbekistan to market economies and principles of materialization of economic reforms.

1. SO’Z BOShI

O’quv fanning maqsad va vazifalari, boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi

“Iqtisodiyot nazariyasi” fanining mazkur namunaviy o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasining Ta’lim to’g’risidagi qonuni asosida va “Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi” talablaridan kelib chiqib, davlat ta’lim standartlari bo’yicha bakalavriat darajasidagi malakali iqtisodchilar tayyorlashni maqsad qilib qo’ygan.

Shu maqsaddan kelib chiqib, fanni o’qitishda quyidagi vazifalarni hal qilish ko’zda tutiladi:

• - talabalarni iqtisodiy bilimlarining nazariy asoslari bilan qurollantirish: • - ularning iqtisodiyot qonun - qoidalarini, iqtisodiy hodisa va jarayonlar

mazmunini yanada teran va chuqur mantiqiy mushohada qilish uchun zarur bo’lgan uslubiy yondashuvlarni egallashiga ko’maklashish;

• - iqtisodiyot va iqtisodiy munosabatlar to’g’risidagi amaliy ko’nikmalarni hosil qilish;

• - talabalar ongiga milliy mustaqillik va iqtisodiyotni erkinlashtirish, islohotlarni yanada chuqurlashtirish hamda milliy mafkura g’oyalarini singdirish;

“Iqtisodiyot nazariyasi” davlat standartlari bo’yicha bakalavrlar darajasidagi iqtisodchi mutaxassislar tayyorlash o’quv rejasiga kiritilgan barcha iqtisodiy fanlar bilan bog’liq bo’lib, ularning nazariy va uslubiy asosini tashkil qiladi. Bundan tashqari, iqtisodiyot nazariyasi funktsional iqtisodiy fanlar (moliya - kredit, bank ishi,soliq va soliqqa tortish, buxgalteriya hisobi va audit, sug’urta va bojxona ishi va x.k.) bilan ham chambarchas bog’liqdir. Iqtisodiyot nazariyasi tadqiqot usullari bo’yicha boshqa ijtimoiy (falsafa, tarix, siyosatshunoslik) va aniq fanlar ( iqtisodiy statistika, iqtisodiy matematika) bilan ham mustahkam bog’liq fanlar hisoblanadi.

Fanni o’qitish bo’yicha talabalarning bilim ko’nikma va mahoratlariga qo’yiladigan talablar

“Iqtisodiyot nazariyasi” fani bo’yicha talabalar bilimiga qo’yiladigan umumiy talablar dasturga kiritilgan har bir mavzudagi muammolarni o’zlashtirish va ular bo’yicha mustaqil fikr yuritish darajasi bilan belgilanadi. Bu darslik va o’quv qo’llanmalar xarakteridagi adabiyotlarni o’zlashtirish bilan birga, Prezident I.Karimov asarlari va ma’ruzalarini, Respublika Oliy Majlisi tomonidan qabul

qilingan iqtisodiyotga tegishli qonunlar va Vazirlar Mahkamasi chiqargan me’yoriy hujjatlarni o’rganishini ham taqozo qiladi.

Talabalar iqtisodiyot nazariyasi fanining vujudga kelishi va uning rivojlanishining asosiy yo’nalishlari haqida hamda ularning asosiy g’oyalari to’g’risida yaxshi tasavvurga ega bo’lishi kerak. Iqtisodiy hodisalar va jarayonlarning o’zaro aloqa va bog’liqligini, resurslarning cheklanganligini va aholi faravonligini oshirish maqsadida ulardan muqobil foydalanish usullarini bilishi lozim. Bakalavrlar mazkur fanni o’rganish jarayonida olgan bilimlarini umumlashtirish, undan to’g’ri xulosa chiqarish va kelajakda amaliyotda undan foydalana oladigan bo’lishi kerak.

Seminar mashg’ulotlari bo’yicha bajariladigan ishlarning minimal miqdoriga talablar

Seminar mashg’ulot mavzulari namunaviy dastur asosida belgilanib, har bir mavzuga kiritilgan savollar va tavsiya qilingan adabiyotlar ro’yxati bilan birga alohida uslubiy qo’llanma shaklida ko’paytiriladi. Seminar mavzusi rejasidagi savollar dastur doirasida tuzilib, ma’ruzada bayon qilinadigan masalalar bilan mazmunan bir xil bo’lsa - da, shaklan ularni takrorlamaydi.

Auditoriya mashg’uloti turlarining soatlar hajmi bo’yicha tavsiyalar

Oliy ta’limning davlat standartlari bo’yicha o’quv rejasida fanga jami 216 soat ajratilgan bo’lib, undan 144 (66,7%) soat auditoriya soatlaridir. Auditoriyadagi o’quv yuklamasining 72 (50%) soati ma’ruza va 72 (50%) soati seminar darslariga rejalashtirilgan.

Auditoriya mashg’ulotlariga soatlar yuklamasi to’g’ri taqsimlangan.

Talabalar bilimini baholash uchun o’tkaziladigan nazorat tadbirlari miqdori

Fan bo’yicha talabalar bilimini baholab borish reyting tizimi asosida amalga oshiriladi. O’quv rejasida fanga ajratilgan soat yuklamasidan kelib chiqib aniqlanadigan reyting ballari (144) nazoratning alohida turlariga quyidagi tartibda taqsimlanadi.

• - joriy baholashga seminar mashg’ulotlariga ajratilgan soat yuklamasining 70 foizi (50,4 ball).

• - oraliq baholashga ma’ruza darslariga ajratilgan soat yuklamasining 70 foizi (50,4 ball).

• - yakuniy baholashga o’quv soatlari yuklamasining 30 foizi (43,2).

Nazoratning alohida turlariga ajratilgan reyting ballari o’quv rejasida o’tilishi ko’zda tutilgan soatlar yuklamasiga mutonosib ravishda taqsimlanadi.

Joriy baholash uchun ajratiladigan reyting ballari talabalarning seminar darsdagi faolligi, ilmiy referat tayyorlanganligi va boshqa rejalashtirilgan ishlarni (mustaqil ish bajarish, ko’rgazmali qurollar tayyorlash va h.k.) bajarganligi uchun qo’yib boriladi.

Oraliq baholashda talabalarning ma’ruza darslaridagi faolligi hisobga olinadi hamda ikki marta oraliq nazorat (yozma ish, test yoki nazorat ning boshqa turi) o’tkazilib, ularga tegishli ball ajratiladi.

Yakuniy baholash ballari talabalarning tayanch so’z va iboralar bo’yicha bajargan yozma ishi uchun qo’yiladi.

Kompyuter, informatsion va boshqa zamonaviy o’qitish texnologiyalarni qo’llash

Fanni o’qitishda kompyuter, audio - video jihozlari, dioproektor, kodoskop va boshqa informatsion texnik vositalaridan foydalanish ham hisobga olinadi.

Kompyuter xonalaridan va o’qitishning boshqa texnik vositalaridan foydalanib o’tkaziladigan darslar institut va kafedra moddiy - texnika imkoniyatlaridan kelib chiqib belgilanadi. www.tfi.uz

Ish dasturini tuzishga oid uslubiy tavsiyalar

Mazkur namunaviy dastur asosida fanning ishchi (o’quv) dasturi ishlab chiqiladi. Ishchi o’quv dasturida ma’ruza va seminar darslariga ajratilgan soatlar yuklamasi mavzular bo’yicha taqsimlab chiqiladi. Har bir mavzuga tegishli asosiy va qo’shimcha adabiyotlar ro’yxati keltirilishi lozim.

Mustaqil ta’lim uchun fanga ajratilgan soatlar miqdorini ham alohida mavzularga taqsimlab ko’rsatish tavsiya etiladi.

2. FAN DASTURI

Iqtisodiy taraqqiyotning umumiy asoslari

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va uslubi. Iqtisodiyot tushunchasi va uning bosh masalasi. Iqtisodiyotning doimiy muammolari. Qadimgi Sharq va G’arb xalqlarida iqtisodiy g’oyalarning vujudga kelishi. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanish jarayoni: merkantilizm, fiziokratlar, Angliya klassik iqtisodiy maktabi. Marksizm va marjinalizm. Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasidagi asosiy oqimlar.

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti. Iqtisodiy hodisa va jarayonlar. Moddiy va ma’naviy ne’matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish

jarayonidagi iqtisodiy munosabatlar. Iqtisodiy rag’batlantirish va iqtisodiy mexanizmlar.

Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar (ilmiy tushunchalar). Iqtisodiy qonunlar tizimi.

Iqtisodiy qonunlar va jarayonlarni ilmiy bilishning dialektik printsiplari. Iqtisodiy hodisalarni o’rganish usullari: ilmiy abstraktsiya, induktsiya va deduktsiya, empirik usul va farazlardan foydalanish. Mikro va makroiqtisodiy tahlil. Iqtisodiy tahlilda matematik, statistik va grafik usullardan foydalanish. Pozitiv va normativ usullar.

Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatidagi vazifalari va boshqa ijtimoiy va iqtisodiy fanlar bilan funktsional bog’liqligi. Iqtisodiyot nazariyasi - barcha iqtisodiy fanlarning uslubiy poydevori va davlat iqtisodiy siyosatning ilmiy asosi ekanligi. Hozirgi zamon iqtisodiy tafakkurning shakllanishida, O’zbekistonning ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanish muammolarini bilishda iqtisodiyot nazariyasi fanining ahamiyati.

Sotsial – iqtisodiy ehtiyojlar. Sotsial - iqtisodiy ehtiyojlarning mazmuni. Individual, guruhiy va umumjamiyat ehtiyojlari. Ehtiyojlarni iqtisodiy taraqqiyot darajasiga va jamiyatning ichki tuzilishiga bog’liq bo’lishi. O’zbekistonda ehtiyojlarning xususiyatlari. Ehtiyojlarning tarkibi. Moddiy, sotsial – ma’naviy ehtiyojlar va mehnat ehtiyoji. Insonning sotsial maqomi va ehtiyoji. Ehtiyojlarning tabaqalanishi. Ehtiyojlarning cheksizligi. Ehtiyojlarning yuksalish qonuni. Ehtiyojlar transformatsiyasi, tarkibni yangilanishi, miqdoran o’sib borishi, ehtiyojlarni qondirish vositalari. Ehtiyoj va ishlab chiqarish. Cheklangan resurslar sharoitida cheksiz ehtiyojlarni qondirish muammosi. Ehtiyojlarning qondirilishining optimal darajasining tanlanishi, muqobil mahsulotlarni yaratilishi. Ehtiyojlarning qondirilish usullarining o’zgarishi. Ehtiyojlarni individual tarzda va birgalikda qondirilishi, ehtiyojlarni qondirilishi darajasi.

Iqtisodiy faoliyat va ishlab chiqarish. Iqtisodiy faoliyatning mazmuni va uning turlari. Xo’jalik yuritish usullari. Iqtisodiy faoliyatning differentsiatsiyasi va integratsiyasi. Ishlab chiqarish jarayonining iqtisodiy mazmuni va ijtimoiy shakllari. Ishlab chiqarish omillari, ularning biriktirish usullari va o’zaro ta’siri. Moddiy va nomoddiy ishlab chiqarishning o’zaro bog’liqligi. Ishlab chiqarishning I va II bo’linmalari, ularning iqtisodiy funktsiyasi (vazifasi). Ishlab chiqarishning umumiy va pirovard natijalari: jami ijtimoiy mahsulot, yalpi milliy mahsulot. Sof mahsulot. Mehnat unumdorligi va unga ta’sir qiluvchi omillar. Ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi. Vaqtni tejash qonuni. Mehnat taqsimoti va ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi. Mehnat kooperatsiyasi, uning turlari va chuqurlashib borishi.

Iqtisodning integratsiya ko’lami, yagona iqtisodiy makon. Markaziy Osiyoda yagona iqtisodiy makonni yuzaga keltirish.

Tovar - pul munosabatlari bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishning asosidir. Natural va tovar ishlab chiqarish ijtimoiy xo’jalikning shakllari ekanligi hamda ularning farqlari. Tovar ishlab chiqarishning vujudga kelish va rivojlanish sabablari. "Ne’mat", "tovar", "xizmat" tushunchalari.

Tovar va uning xususiyatlari. Tovarning nafliligi va ayirboshlanish qobiliyati (qiymati). Tovar ishlab chiqarishga sarflangan mehnat xarajatlari. Tovar nafliligini narxga ta’siri.

Tovar ishlab chiqarishga sarflangan mehnatni hisoblash. Individual va ijtimoiy mehnat sarflari. Mehnat unumdorligi va intensivligining tovar ishlab chiqarish bahosiga ta’siri.

Ishlab chiqarish narxi va bozor narxi. Tovar va xizmatlar qiymatini tushunishnig muqqobilligi. Tovar nafliligi nazariyasi, marjinalizm.

Pul tovar ayirboshlash va qiymat rivojilanishining mahsuli ekanligi. Pulning o’ziga xos xususiyatlari va asosiy vazifalari: sarf xarajatlar o’lchovi, muomala vositasi, jamg’arish vositasi. Pulning metalistik, nometalistik va miqdoriy nazariyalari.

Hozirgi zamon pulining tabiati va mazmuni.

O’zbekistonda milliy pul – so’mning muomalaga kiritilishi va uning ahamiyati. Mulkchilik munosabatlari. Mulkchilik munosabatlarining mazmuni, tarkibiy

tuzilishi. Mulk sub’ektlari va ob’ektlari. Mulkdorning manfaati va mas’uliyati. Mulkni iqtisodiy realizatsiyasi jarayoni, uning usullari, uning muqobil yo’llari. Nominal va xaqiqiy (real) mulkdorlik.

Mulk turlari(tiplari). Mulk shakllarini xilma - xilligi. Xususiy mulk, jamoa mulki va davlat mulkining har xil ko’rinishlari. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning maqsadi, asosiy shakllari va usullari. O’zbekistonda bu jarayonning o’ziga xosligi. Xo’jalik yuritish shakllari - mulkni realizatsiya etish vositasi. Individual xo’jalik yuritish, sherikchilik xo’jaligi, ijara xo’jaligi, davlat xo’jaligi. Samarali xo’jalik yuritishning mulk realizatsiyasi uchun ahamiyati.

Sotsial iqtisodiy tizimlar va ularning o’zgarishi. Sotsial - iqtisodiy tizimlar tushunchasi. Ishlab chiqaruvchi kuchlar va sotsial - iqtisodiy munosabatlar. Ijtimoiy taraqqiyot bosqichlarini bilishda texnologik va sotsial jihatdan yondashuv. Turli formatsiyalar. Taraqqiyot bosqichlari va ularning o’rin almashuvlari. Monostruktura va polistrukturali tizimning mazmuni. Monoiqtisodiy tizimning har xil ko’rinishlari. Aralash iqtisodiyot - poliqtisodiy tizim ekanligi. Aralash iqtisodiyotning tub belgilari: mukammal texnika va yuksak texnologiya, bozor va nobozor

munosabatlarining yaxlitligi, malakali mehnatning cheklangan resursiga aylanishi, tadbirkorlik imkoniyatining kengayishi, mulk bilan mehnatning birikishi, manfaatlarning uyg’unlashuvi. Aralash iqtisodiyot doirasining kengayib borishi.Aralash iqtisodiyotni shakllantirish O’zbekistonning kelajakdagi vazifasi ekanligi.

Bozor iqtisodiyoti

Bozor iqtisodiyotining mohiyati va belgilari. Bozor iqtisodiyoti tushunchasi. Bozor iqtisodiyotining rejali iqtisodiyotdan farqi. Bozor iqtisodiyoti umuminsoniydir.

Bozor iqtisodiyotining cub’ektlari. Iqtisodiy erkinlik shart - sharoiti. Iqtisodiy plyuralizm. Iqtisodiyotning antimonopol yo’nalishida bo’lishi. Tovar va xizmatlar to’kinligi, to’yingan bozor. Xaridor (iste’molchi) izmining ustunligi. Narxlarning erkinligi. Pulning iqtisodiy raqobatlashuv va manfaatlar uyg’unligi. Iqtisodiy regulyatorlarning mavjudligi. Iqtisodiyotning sharoitga moslashuvchanligi. Bozor iqtisodiyotining sotsial adolat qoidalari. Daromadlarning yuqori chegarasining bo’lmasligi. Iqtisodiy va madaniylashgan bozor iqtisodiyoti, ularning xususiyatlari.

Bozor iqtisodiyotiga o’tish davri va uning O’zbekistondagi xususiyatlari. Bozor iqtisodiyotiga o’tish umuminsoniy jarayon ekanligi va uning asosiy yo’llari. Rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tishning xususiyatlari. Bozor islohotlari. Ko’p ukladli iqtisodning paydo bo’lishi, iqtisodiyotni erkinlashtirish. Iqtisodiyotning turli sektorlari o’rtasidagi bozor aloqalari. Rejali aloqalarning chegaralari. Iqtisodiyot sub’ektlarining tabaqalashuvi.

O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tish kontseptsiyasi va islohotlar strategiyasi. Milliy mustaqillikni ta’minlash va bozor munosabatiga o’tish vazifasini birgalikda echilishi. Bozor iqtisodiyotiga o’tishning besh tamoyili. Islohotlarning ko’p bosqichli bo’lishi. Yangi mulkchilik va xo’jalik usullari. Iqtisodiyotda davlat va nodavlat sektorlari tizimi. Davlat buyurtmalari va erkin bozor uchun ishlab chiqarish. Davlat narxlari va erkin narxlar. Iqtisodiyotni tartiblashning yangi usullari. Raqobatchilik vaziyatning yaratilishi. Tadbirkorlikni qo’llab - quvvatlash. Iqtisodiyotdagi barqarorlik va tarkibiy o’zgarishlarni ta’minlash. Investitsiya muammolari. Milliy pul – so’m qadrini ta’minlash. Izchil moliya – kredit siyosati. Aholining tabaqalanishi. Sotsial siyosatning asosiy yo’nalishlari.

Bozor va uning tuzilishi. Bozor tushunchasi. Bozorning iqtisodiyot uchun ahamiyati. Bevosita va bilvosita bozor aloqalari. Bozorning ob’ektlari va sub’ektlari. Tartibsiz va tartiblanadigan bozor belgilari. Taqchil bozor va to’yingan bozor. Bozor orqali ishlab chiqarish va iste’molning bog’lanishi. Qiymatning tovar shaklidan pul shakliga aylanishi. Resurslarning erkin harakatining ta’minlanishi. Iqtisodiyotni

tartiblashtirishda ishtirok etish. Erkin, monopol raqobatli, oligopolistik va sof monopoliya bozorlari. Bozor segmenti va uning mezonlari. Bozorning o’z ob’ekti jihatidan turlanishi: iste’mol tovarlari, xizmatlar bozori va uning ishtirokchilari, ishlab chiqarish resurslari, bozori, ko’chmas mol - mulk bozori, birjalar savdosi, chakana savdo va uning ko’rinishlari, ishchi kuchi, moliya, intellektual tovarlar bozori, ularning farqi. Bozor infrastrukturasi va uning unsurlari. O’zbekiston milliy bozorni shakllantirish yo’llari.

Talab va taklif nazariyalari. Bozor muvozanati. Talab tushunchasi. Talab egri chizig’i. Talab qonuni. Talabning egiluvchanligi. Talab miqdoriga ta’sir qiluvchi omillar: bozor baholari, iste’molchi didi, iste’molchi pul daromadi, baholar va iste’molchi pul daromadlari o’zgarishining kutilishi, o’rnini bosuvchi tovarlar bahosi. Xaridorlar sonining talab hajmiga ta’siri. Individual va bozor talabi.

Taklif tushunchasi. Taklif egri chizig’i. Taklif qonuni Taklif va ishlab chiqarish hajmining o’zaro bog’liqligi. Taklifning egiluvchanligi. Taklif miqdoriga ta’sir ko’rsatuvchi omillar: bozor baholari, ishlab chiqarish hajmi, resurslar bahosi, soliqlar darajasi, ishlab chiqaruvchilar soni, resurslar unumdorligi, boshqa tovarlar bahosi, inflyatsiyaning kutilishi.

Talab va taklifning baho, daromad hamda omillar bo’yicha o’zgaruvchanligi. Iqtisodiy resurslarga bo’lgan talab va taklifning xususiyatlari. Talab va taklfning mos kelishi. Bozor muvozanati. Xususiy va umumiy

muvozanatlik. Bozor muvozanatining iqtisodiyotga ta’siri. O’zbekistonda bozor muvozanatining ta’minlanishi.

Iste’molchi xulqi nazariyasi. Naflilikni oshirish qoidasi. Baho va daromadlar o’zgarishining iste’molchi tanloviga ta’siri.

Tadbirkorlik faoliyati. Tadbirkorlik kapitali va uning harakati. Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati va asosiy belgilari. Biznes tadbirkorlikning shakli sifatida. Tadbirkorlikning klassik va innovatsion nusxalari. Tadbirkorlik faoliyatining shakllari: shaxsiy, sherikchilik asosidagi,jamoa va davlat tadbirkorligi. Ishlab chiqarish,tijorat va moliyaviy sohalardagi tadbirkorlik. Tahlikali tadbirkorlik.

Korxonalarning tashkiliy - huquqiy shakllari: shaxsiy egalik, sherikchilik, korporatsiya. Mayda,o’rta va yirik biznesni uyg’unlashtirish. Korxonalar faoliyati va ularning iqtisodiy muvozanati.

Aktsionerlik jamiyati va aktsionerlik kapitali: tashkil qilish va faoliyatining asosiy printsiplari. Aktsiya va uning turlari. Aktsiya kursi. Obligatsiyalar. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichda korxonalarni aktsionerlashtirish.

Menejment – korxonalarni boshqarish tizimidir. Marketing, uning vazifasi, printsiplari va ahamiyati.

Tadbirkorlik kapitalining mohiyati va doiraviy aylanishining bosqichlari. Tadbirkorlik kapitalining funktsional shakllari: pul, unumli kapital va tovar.

Kapitalning aylanishi. Asosiy va aylanma kapital. Kapitalning aylanish tezligi. Asosiy kapitaldan foydalanish samaradorligi va uning ko’rsatkichlari.

Sarf - xarajatlar va foyda nazariyalari. Iqtisodiy xarajatlar tushunchasi. Xarajatlarning tarkibi. Qisqa davrdagi ishlab chiqarish xarajatlari. Doimiy o’zgaruvchan va umumiy xarajatlar. Ichki va tashqi xarajatlar. Uzoq davrdagi ishlab chiqarish xarajatlari. O’rtacha, keyingi qo’shilgan xarajatlar. Pul tushumi va uning turlari. Iqtisodiy sof foyda. Firmaning eng ko’p foydaga ishlashi. Foyda normasi va massasi. Foyda kelishining kamayib borish qonuni. Tijorat xarajatlari va ularni qoplash manbalari.

Tijorat foydasiga ta’sir qiluvchi omillar. Tijoratda foyda, normal foyda, iqtisodiy foyda, omad foydasi. Tijoratda foyda normasi. Foydaning taqsimlanishi va ishlatilishi. Zarar ko’ruvchi korxonalar, zarar ko’rishning me’yori, korxonalarning bankrot bo’lishi.

Ish haqi va mehnat nazariyalari. Ish haqining iqtisodiy mazmuni. Nominal va real ish haqi. Real ish haqining darajasi va dinamikasiga ta’sir ko’rsatuvchi omllar. Ish haqining tabaqalanishi. Ish haqini tashkil qilish shakllari va tizimlari.

Bozorning turli nusxalari: raqobatli, monopolistik va monopsoniya sharoitida ishchi kuchi bahosi (ish haqi stavkasi)ning aniqlanishi.

Mehnat munosabatlari va uning tarkibi. Ishchi kuchini yollash. Mehnat sharoitlari. Kasaba uyushmalarining tadbirkorlar va davlat bilan o’zaro munosabatlari. Jamoa shartnomalari va ijtimoiy sug’urta tizimi. Mehnatga haq to’lashda kamsitish.

Mehnat nizolari, uning sabablari va bartaraf qilish usullari. Mehnat va kapital o’rtasidagi munosabatlar evolyutsiyasi. Hozirgi zamon «kapital - mehnat integratsiyasi» tizimining mazmuni.

Raqobat nazariyasi. Raqobatning mohiyati. Raqobatning iqtisodiy asoslari va maqsadi. Raqobat munosabatlarining rivojlanish bosqichlari. Raqobat ishtirokchilari. Raqobat soxalari. Raqobatda g’olib chiqish shartlari. Raqobat strategiyasi. Tarmoq ichidagi raqobat. Tarmoqlararo raqobat va ishlab chiqarish tarkibining o’zgarishi. Raqobat usullari: g’irrom raqobat, halol raqobat. Narx yordamida va narxsiz raqobatlashish. Mukammal raqobat va uning afzalliklari. Nomukammal raqobat va uning asosiy ko’rinishlari: monopolostik raqobat, oligopoliya raqobati, sof monopoliya raqobati, ularning umumiyligi va farqi. Mukammal va nomukammal

raqobatning birgalikda amal qilishi. Raqobatchilikda iqtisodiy tanlov tamoyili. Raqobat iqtisodiyotni harakatlantiruvchi kuch ekanligi. Raqobatchilik vaziyati. Antimonopol qonunchilik va uning asosiy yo’nalishlari. Rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida raqobatchilikning xususiyatlari. O’zbekistonda antimonopol qonunchilik va raqobatchilik uchun shart - sharoitning vujudga kelishi.

Narx nazariyasi. Narxning iqtisodiy vosita ekanligi. Narxning vazifalari: muvozanatni ta’minlash, hisob - kitobni amalga oshirish, iqtisodiy regulyator, raqobat vositasi, sotsial himoyani amalga oshirish.

Erkin bozorda narxning shakllanishi. Narxning shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar: sarf - xarajatlar, talab va taklif, tovarga befarqlik, tovarning naflilik darajasi, iste’mol vaqti qadrining ortishi, raqobat kurashi. Erkin va monopollashgan bozorda narxning shakllanish xususiyatlari. Narx belgilashda foydani maksimallashtirish qoidasi. Iste’molchi pulini qo’lga kiritishda peshqadamlik. Monopoliya va monopoliyaning narxga teskari ta’siri. Narxning yuqori va quyi chegarasi.

Narxlarning xilma - xillik sabablari. Narx turlari va ularning qo’llanish doirasi. Ulgurji narxlar. Chakana narxlar. Nufuzli narxlar. Erkin va yashirin narxlar. Milliy va jahon bozori narxlari. Dotatsiyali va dotatsiyasiz narxlar. Bozordagi narx - navo holati (kon’yukturasi).

Narx pariteti. Narxning mutloq va nisbiy darajasi. Bozordagi narx - navo holati (kon’yukturasi) va ularning o’rganilishi. O’zbekistondagi narx siyosati.

Agrar munosabatlar va agrobiznes. Agrar munosabatlar va ularning bozor tizimidagi xususiyatlari. Iqtisodiyotning agrar sektori. Erning resurs sifatidagi o’ziga xos xususiyatlari. Er mulkchilik va xo’jalik yuritish ob’ekti. Ijara munosabatlari. Er rentasi tushunchasi. Renta miqdoriga ta’sir ko’rsatuvchi omillar. Differentsial renta I va II. Monopol renta. Qazib oluvchi sanoat va qurilish uchastkalarida renta. Renta to’lovining shakllari. O’zbekistonda erga soliq va uni ro’yobga chiqarish amaliyoti. Erning bahosi va uni aniqlovchi omillar.

Agrosanoat integratsiyasi. Agrobiznes va uning turlari. Fermer xo’jaliklari va uning birlashmalari. O’zbekistonda agrar sektor va fermer - dehqon xo’jaliklarini rivojlantirishning davlat dasturlari.

Milliy iqtisodiyot (makroiqtisod)ning amal qilishi va uning qonuniyatlari

Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy o’lchamlari. Yalpi milliy mahsulot va uning harakat shakllari. O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining e’lon qilinishi va milliy iqtisodiyotning shakllanishi. «Milliy iqtisodiyot» tushunchasining mazmuni.

Makroiqtisodiyot, uning maqsadi va vazifalari. Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar. Makroiqtisodiyot to’g’risidagi asosiy nazariyalar: klassik, keynscha, monetaristik, ratsional kutish va taklif iqtisodiyoti nazariyalari.

Milliy mahsulotning iqtisodiy mazmuni va uning harakat shakllari. Sof milliy mahsulot va milliy daromad. Nominal va real milliy mahsulot. Yalpi va ichki milliy mahsulot, ularning tarkibiy tuzilishi.

YaMM va IMMni hisoblash usullari. Milliy hisoblar tizimi va O’zbekistonning unga o’tishi.

Ijtimoiy farovonlik ko’rsatkichlari va ularni takomillashtirish. Mahsulotning sifatiy tafsifi va uni taqsimlash muammolari. Mahsulotning ko’payishi va bo’sh vaqt. YaMM va atrof muhit. Turli mamlakatlar iqtisodiy rivojlanish darajasining qiyosiy tavsifi.

Xufiyona iqtisodiyot, uning o’lchamlari va nomoyon bo’lish shakllari.

Yalpi talab va yalpi taklif. Yalpi talab tushunchasi. Yalpi talabning tarkibi va uning miqdoriga ta’sir qiluvchi omillar. Yalpi talab egri chizig’i (grafigi).

Yalpi taklif tushunchasi. Yalpi taklif tarkibi va unga ta’sir qiluvchi omillar. Yalpi taklif egri chizig’i (grafigi).

Yalpi talab va yalpi taklif nisbati. J.B.Sey qonuni. Yalpi talab va yalpi taklif egri chiziqlarining kesishishi. Bozorning to’yinganlik darajasi. Taqchillikninng iqtisodiy tabiati va uni bartaraf qilish yo’llari.

Iste’mol, jamg’arma va investitsiyalar. Iste’mol, jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni. Sof milliy mahsulotning taqsimlanishi, iste’mol va jamg’arma fondlarining shakllanishi. Iste’mol fondlarining taqsimlanishi va aholi daromadlarining shakllanishi. Aholi daromadlarining tabaqalanishi va iste’mol (Engel qonuni).

Investitsiyalar va uning tarkibi. Iste’mol va jamg’arma o’rtasidagi optimal nisbat. Iste’mol va jamg’armaga bo’lgan o’rtacha va oxirgi moyillik. Iste’mol va jamg’arma darajasini belgilovchi omillar.

Investitsiyalarning vaifalari. Investitsiyalarga talab egri chizig’i. Investitsiyalar darajasini aniqlovchi omillar. Investitsiyalar beqarorligi. Investitsiyalar faolligi. Investitsiyalar shart - sharoiti. Investitsiyalashda tavakkalchilikni hisobga olish. Investitsiyalar samaradorligi. O’zbekistonda investitsion faoliyatni ta’minlash va uning shart - sharoitlari.

Iqtisodiy o’sish va milliy boylikning ko’payishi. Iqtisodiy o’sish va ijtimoiy taraqqiyot. Iqtisodiy o’sishning mezonlari va ko’rsatkichlari.

Iqtisodiy o’sishning ekstensiv va intensiv turlari. Iqtisodiy o’sishning maqsadi, samaradorligi va ijtimoiy yo’nalishi. Iqtisodiy o’sishning omillari. Yalpi talab va yalpi taklif omillarining iqtisodiy o’sishga ta’siri. Milliy boylik tushunchasi. Moddiy - buyumlashgan, tabiiy va intellektual boylik. Milliy boylik tuzilishi.

Mamlakatning iqtisodiy potentsiali. O’zbekistonning iqtisodiy potentsialidan samarali foydalanish va iqtisodiy o’sish muammolari.

Makroiqtisodiy nisbatlar va muvozanatlik. Makroiqtisodiy muvozanatlik tushunchasi. Turg’un va muttasil boruvchi muvozanatlik. Xususiy va umumiy muvozanatliklar.

Milliy iqtisodiyotning takror ishlab chiqarish va tarmoq tuzilishi. Iqtisodiyot tuzilishining shakllanish omillari. Iqtisodiy muttanosibliklar va ularning turlari. Iqtisodiyotdagi tarkibiy va takror ishlab chiqarish muvozanatliklarni tahlil qilishda “xarajat - natija” usulidan foydalanish.

Makroiqtisodiy muvozanatlikka erishishning bozor mexanizmi. Iqtisodiyotning muvozanatli o’sishidagi beqarorlik va davlat tomonidan tartibga solishning zarurligi.

Ishlab chiqarish muvozanatli hajmini aniqlashning Keyns modulidagi ikki usuli: a) yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash; b) jamg’arma va investitsiyalarni taqqoslash.

Iqtisodiyotda multiplikator samarasi. Retsession va inflyatsion farq. Sof milliy mahsulotning muvozanatli hajmiga erishishda davlat fiskal siyosatining roli.

O’zbekistonda ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilishini qayta qurish jarayonida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash muammolari.

Iqtisodiyotning tsiklligi va makroiqtisodiy beqarorlik. Ijtimoiy takror ishlab chiqarish ziddiyatlari va ularni bartaraf qilish usullari. Tsiklik – iqtisodiy taraqqiyotning umumiy shakli ekanligi. Iqtisodiy tsiklning monetaristik, multiplikator va ekseleratorlarning o’zaro ta’siri, Iqtisodiy beqarorlik (DJ.Xiks) nazariyasi.

Iqtisodiy tsiklning fazalari. Tsiklik tebranishlar. Milliy daromad, investitsiyalar va bozor konyunkturasidagi tebranishlar. Innovatsion - investitsion tsikllar. Milliy va jahon xo’jaligidagi tsikllar.

Davlat iqtisodiy siyosatidagi tsiklga qarshi tadbirlar. Muvozanatli tsikl va siyosiy maqsadli tsikl nazariyalari. Tsikllning monetaristik nazariyasi (M.Fridmen va A.Shvarts). Ratsional kutish nazariyasi. Iqtisodiy inqiroz mazmuni, uning moddiy asosi va sabablari.

Tarkibiy inqirozlar va iqtisodiyotdagi tarkibiy siljishlar. N.D.Kondratevning «uzun to’lqinlar» nazariyasi va uning hozirgi zamon talqini. Agrar inqirozlar va uning xususiyatlari.

O’zbekistonda inqirozli jarayonlarning namoyon bo’lish xususiyatlari va uni bartaraf etish yo’llari.

Yalpi ishchi kuchi, uning bandligi va ishsizlik. Ishchi kuchining ijtimoiy - iqtisodiy mazmuni. Ishchi kuchini takror hosil qilish. Yalpi ishchi kuchi, uning miqdor va sifat jihatdan aniqlanishi. Nufus qonuni. O’zbekistonda sotsial - demografik jarayonlarning xususiyatlari. FTTning ishchi kuchining sifat jihatdan takomillashuviga ta’siri. Ishchi kuchining siljishiga talablar. To’liq va samarali bandlik muammosi. Ishsizlik va uning turlari.

Ishchi kuchining bandligi va bandlik darajasi. Ishsizlik, uning darajasi va turlari. Ishsizlikning iqtisodiy va noiqtisodiy xarajatlari. Ouken qonuni. Ishsizlik va inflyatsiyaning o’zaro bog’liqligi. Fillips egri chizig’i. Ishsizlikning marksistik, maltuscha, texnologik va keynscha nazariyalari. “Tabiiy” ishsizlikning neoklassik nazariyalari. Ishchi kuchini bo’shatish va qayta taqsimlashning bozor mexanizmi. ishchi kuchi bozori va bandlik xizmati (mehnat birjalari). Ishchi kuchiga talab va taklif hamda uni aniqlovchi omillar. To’liq va samarali bandlik muammosi.O’zbekistonda ishchi kuchi bozorini shakllantirish va tartibga solish. Ishsizlarni ijtimoiy himoyalash.

Moliya tizimi va moliyaviy siyosat. Milliy iqtisodiyot va bozorni makroiqtisodiy tartibga solishda moliyaning mohiyati, roli va vazifalari. Moliyaviy munosabatlarning ob’ekti va sub’ektlari. Moliya tizimi.

Davlat byudjeti, uning milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlashdagi roli. O’zbekiston Respublikasi byudjetining tuzilishi. Davlat byudjetining daromadlari va xarajatlari hamda uning tarkibi. Byudjet taqchilligi va davlat qarzlari, ularning iqtisodiyotga ta’siri.

Soliqlar, bozor iqtisodiyoti sharoitida soliq tizimining vazifalari. Soliq solish printsiplari va soliq turlari. Laffer egri chizig’i. O’zbekistonda yagona soliq tizimining yaratilishi.

Moliyaviy inqiroz, uning sabablari, namoyon bo’lish shakllari va milliy iqtisodiyotni moliyaviy sog’lomlashtirish yo’llari.

Bozor iqtisodiyotiga o’tishda davlatning moliya siyosati. Moliyaviy siyosatning dastaklari: soliqlar, davlat sarf - xarajatlari, daromadlar siyosati. Moliyaviy resurslar bozorini shakllantirish.

Pul muomalasi. Pul tizimi haqidagi nazariyalar. Pul muomalasi tushunchasi. Pul muomalasi qonuni. Pulning aylanish tezligi. Pul miqdoriga ta’sir qiluvchi omillar.

Naqd pullar va kredit emissiyasi. Inflyatsiya va uning sabablari. Pul taklifi va pulga bo’lgan talab. Pulning ortiqchaligi, inflyatsiya va uning sabablari. Talab inflyatsiyasi, taklif inflyatsiyasi, inflyatsiya shiddati va giper inflyatsiyasi. Inflyatsiyaning iqtisodiy va sotsial oqibatlari. Muomalada puling etishmasligi va uning oqibatlari. O’zbekistonda milliy pul tizimini mustahkamlash vazifalari.

Kredit va bank tizimi. Kreditning mohiyati, vazifalari va turlari. Kreditning turlari: kommertsiya, bank, davlat iste’moli va xalqaro kredit. Protsent, uning miqdori va turlari. Protsent normasiga ta’sir qiluvchi omillar. Protsent iqtisodiyotni boshqarish vositasi ekanligi. Kredit tizimining davlat tomonidan taribga solinishi. O’zbekiston respublikasida kreditni takomillashitirish usullari va yo’nalishlari.

Banklar, ularning roli va turlari: Markaziy va kommertsiya banklari. Banklarning kredit va emissiya faoliyati. Pul multiplikatori. Markaziy bank va uning vazifalari. Qimmatbaho qog’ozlar bozori. O’zbekiston Respublikasida bank tizimini takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari.

Bozor iqtisodiyotini tartibga solish. Davlatning iqtisodiy roli. Iqtisodiyotni tartibga solishning mohiyati va zarurligi. Iqtisodiyotni tartibga solishning klassik, monetaristik keynscha va neokeynscha modellari.

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi. Davlatning iqtisodiy vazifalari: bozor munosabatlari qatnashuvchilarini huquqiy himoyalash, raqobatchilik muhitini vujudga keltirish; resurslar, mahsulotlar va daromadlarni qayta taqsimlash; iqtisodiyotning va pul muomalasining barqarorligini ta’minlash; tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish. Fan - texnika taraqqiyoti, tarkibiy, ijtimoiy va regional siyosatni amalga oshirishda davlatning roli. Iqtisodiyotning davlat sektori va uning chegaralari.

Davlatning makroiqtisodiyotni tartibga solishning bevosita, bilvosita usullari va shakllari. Davlat buyurtmalari va davlat xaridlari. Davlat tomonidan moliyalashtirish, subsidiyalash, dotatsiyalash va transfert to’lovlarini amalga oshirish mexanizmi. Davlatning maqsadli investitsiyalari. Davlatning istiqbolli dacturlari va strategik yo’nalishlarining prognozlari. Iqtisodiyotga davlat aralashuvining chegaralari. O’tish davrida davlatning iqtisodiy islohotchi sifatida amal qilishi. Mahalliy o’z - o’zini boshqarishning iqtisodiy vazifasini mustahkamlash.

Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati. Ijtimoiy adolat kontseptsiyasi. Ijtimoiy – yo’naltirilgan bozor tizimi sharoitida ijtimoiy adolat printsiplarining rivojlanishi. Jamiyatning ijtimoiy - iqtisodiy tuzilishi. Jamiyat a’zolarining daromadlari, mol - mulkka egaligi va ijtimoiy ahvoli bo’yicha farqlari. Lorents egri chizig’i.

Aholi daromadlari, uning turlari va shakllanish manbalari. Nominal va real daromad. Daromadlarning tabaqalanish sabablari va omillari. Turmush darajasi va sifati. Turmush darajasi va qashshoqlik ko’rsatkichlari tizimi. Oila byudjeti: daromadlari va xarajatlari tarkibi.

Daromadlarni davlat tomonidan qayta taqsimlash g’oyasi, maqsadi va dastaklari. Ijtimoiy fondlar, ularning roli, manbalari va tuzilishi. Ijtimoiy tenglik va iqtisodiy samaradorlik. Mehnat faoliyatini rag’batlantirish tadbirlari.

O’zbekiston bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida davlatning ijtimoiy siyosati. Aholini ijtimoiy himoyalash tizimi: tabaqalashtirilgan soliq solish, tovon to’lash siyosati, ishsizlik bo’yicha nafaqalar, xayr - ehson dasturlari.

Jahon xo’jaligi

Jahon xo’jaligi va uning evolyutsiyasi. Jahon xo’jaligining tashkil topish bosqichlari va asosiy belgilari. Xalqaro mehnat taqsimoti va ishlab chiqarishning baynalmilallashuvi. Iqtisodiy o’zaro bog’liqlikning o’sishi va bevosita xalqaro ishlab chiqarishning shakllanishi - integratsion jarayonlar asosi ekanligi. Iqtisodiyotni baynalmilallashuvida FTT va transmilliy kapitalning roli. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning turlari. Evropa iqtisodiy hamkorligi va uning vazifalari. Markaziy Osiyo regioni, MDH - yagona iqtisodiy makoni va butun jahon xo’jaligi doirasida integratsion tamoyillar.

Dunyo mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanishi bo’yicha tabaqalanishi; rivojlangan, o’rtacha rivojlangan, rivojlanayotgan va qoloq mamlakatlar. Yangi xalqaro iqtisodiy tartib. Xalqaro iqtisodiy xavfsizlik tizimining yaratilishi. Mamlakatlar rivojida milliy va baynalminal tamoyillar nisbati.

O’zbekistonda ochiq tipdagi iqtisodiyotning yaratilishi. Respublikaga chet el kapitallarini jalb qilish. Tashqi iqtisodiy aloqalar rivojining ustuvor yo’nalishlari.

Jahon bozori. Xalqaro valyuta va kredit munosabatlari. Jahon bozori va xalqaro savdo. Qiyosiy ustunlik nazariyasi. Tashqi savdo multiplikatori va uning makroiqtisodiy muvozanatga ta’siri. Savdo balansi. Jahon bozori baholari. Milliy va xalqaro bozorlarining o’zaro bog’liqligi. Protektsionizm va erkin savdo. Bojxona siyosati. Jahon bozorini xalqaro tartibga solish. O’zbekistonning jahon bozoriga faol kirib borishi muammolari.

Xalqaro valyuta tizimi: oltin standart, Bretton - Vuds va Yamayka tizimi. Hozirgi zamon valyuta tizimlari: Evropa valyuta ittifoqi - EVS, "Katta ettilik" kelishuvi. Xalqaro valyuta fondi (XVF). Mintaqa valyuta tizimlari. Valyuta bozori va valyuta kurslari. Valyutalarni konvertatsiya qilish. Oltinning xalqaro bozori. Xalqaro hisob - kitob shakllari: milliy valyutalar, qarz olishning maxsus huquqi (SDR). Evropa valyuta birligi (EKYu - EVRO). To’lov balansi. Tashqi qarz

muommalari. Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida O’zbekistonning valyuta muammolari.

Ssuda kapitallarining jahon bozori. Xalqaro kredit. Transmilliy banklarning roli. Ta’mirlash va taraqqiyot xalqaro banki (MBRR). Evropa ta’mirlash va taraqqiyot bankining vazifalari, O’zbekison Respublikasining bu banklar bilan hamkorligining istiqbollari.

3. SEMINAR MAShG’ULOTLARI MAVZULARI

Iqtisodiyot nazariyasi faning predmeti va uslubi

Iqtisodiyot va uning bosh masalasi. Sharq va g’arbda iqtisodiy g’oyalarning shakllanishi. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida qaror topishi. Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasidagi asosiy oqimlar va yo’nalishlar. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti.* Iqtisodiy qonunlar, ularning tizimi va amal qilish mexanizmi. Iqtisodiy tushunchalar (kategoriyalar). Iqtisodiy munosabatlarni ilmiy bilishning asosiy usullari. Mikro va makroiqtisodiy tahlil. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida vazifalari va uning boshqa iqtisodiy fanlar bilan aloqadorligi. Hozirgi davrda yangicha iqtisodiy fikrlashni shakllantirish zarurligi.

Sotsial - iqtisodiy ehtiyojlar

Sotsial - iqtisodiy extiyojlarning mazmuni.* Individual, guruhiy va umumjamiyat ehtiyojlari. O’zbekistonda ehtiyojlarning xususiyatlari. Ehtiyojlarning tarkibi. Ehtiyojlarning cheksizligi. Ehtiyojlarning yuksalish qonuni. Ehtiyoj va ishlab chiqarish. Cheklangan resurslar sharoitida cheksiz ehtiyojlarni qondirish muammosi. Ehtiyojlarni individual tarzda va birgalikda qondirilishi, ehtiyojlarning qondirilish darajasi.

Iqtisodiy faoliyat va ishlab chiqarish

Iqtisodiy faoliyatning mazmuni va uning turlari. Xo’jalik yuritish usullari. Ishlab chiqarish jarayonining iqtisodiy mazmuni va ijtimoiy shakllari. Ishlab chiqarish omillari, ularning biriktirish usullari va o’zaro ta’siri. Moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish va ularning o’zaro bog’liqligi. Ishlab chiqarishning 1 va 2 bo’linmalari ularning iqtisodiy vazifalari va nisbatlari.* Ishlab chiqarishning umumiy va pirovard natijalari: jami ijtimoiy mahsulot, yalpi milliy mahsulot, sof mahsulot. Ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi. Vaqtni tejash qonuni. Mehnat taqsimoti va ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi. Mehnat kooperatsiyasi. Uning turlari va

chuqurlashib borishi. Kelajakda Markaziy Osiyoda yagona iqtisodiy makonni yuzaga keltirish muammolari.

Tovar - pul munosabatlari bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishning asosidir

Natural tovar ishlab chiqarish – ijtimoiy xo’jalik shakllari ekanligi, ularning farqlari. Tovar va uning xususiyatlari. Tovarning nafliligi va uni ayirboshlanishi. Mehnat unumdorligi va intensivligining tovar ishlab chiqarish bahosiga ta’siri. Pul - tovar ayirboshlash taraqqiyotning mahsuli ekanligi.* Pulning o’ziga xos xususiyatlari va vazifalari. Hozirgi zamon pulining tabiati va mazmuni. O’zbekistonda milliy valyutaning joriy etilishi va ahamiyati.

Mulkchilik munosabatlari

Mulkchilik munosabatlarining mazmuni va tarkibiy tuzilishi. Mulk sub’ektlari va ob’ektlari. Mulkdorning manfaati va ma’suliyati. Mulkni iqtisodiy realizatsiyasi jarayoni, uning usullari, uni muqobil yo’llari. Nominal va haqiqiy (real) mulkdorlik. Mulk turlari. Mulk shakllarining xilma - xilligi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xusuiylashtirishning maqsadi, asosiy shakllari va usullari. Xo’jalik yuritish shakllari - mulkni realizatsiya etish vositasi.*

Sotsial - iqtisodiy tizimlar va ularning o’zgarishi

Sotsial - iqtisodiy tizim tushunchasi.* Ishlab chiqaruvchi kuchlar va sotsial - iqtisodiy munosabatlar. Iqtisodiy taraqqiyot bosqichlarini bilishda texnologiya va sotsial jihatdan yondashuv. Turli formatsiyalar. Taraqqiyot bosqichlari va ularning o’rin almashuvlari. Monostruktura va polistruktura tizimining mazmuni. Aralash iqtisodiyotni shakllantirish O’zbekistonning kelajakdagi vazifasi ekanligi.

Bozor iqtisodiyotining mohiyati va belgilari

Bozor iqtisodiyoti tushunchasi. Bozor iqtisodiyotini rejali iqtisodiyotdan farqi. Bozor iqtisodiyoti umuminsoniydir. Bozor iqtisodiyotining sub’ektlari.* Iqtisodiy plyuralizm. Iqtisodiyotning antimonopol yo’nalishda bo’lishi. Tovar va xizmatlar to’kinligi, taqchil bozor. Narxlarning erkinligi. Pulning iqtisodiy aloqalarning asosiy vositasiga aylanishi. Iqtisodiy raqobatlashuv va manfatlar uyg’unligi. Iqtisodiy regulyatorlarning mavjudligi. Iqtisodiyotning sharoitga moslanuvchanligi, uning mexanizmi. Bozor iqtisodiyotining ustunligi va zaif tomonlari. Iqtisodiy va madaniylashgan bozor iqtisodiyoti, ularning xususiyatlari.

Bozor iqtisodiyotiga o’tish davri va uning O’zbekistondagi xususiyatlari

Bozor iqtisodiyotiga o’tish umuminsoniy jarayon ekanligi va uning asosiy yo’llari. Bozor islohotlari. O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tish kontseptsiyasi va islohotlar strategiyasi.

Bozor iqtisodiyotiga o’tishning besh tamoyili. O’zbekiston modelining xususiyatlari. Davlat narxi va erkin narxlar.* Raqobatchilik muhitini yaratilishi. Izchil moliya - kredit siyosati.

Bozor va uning tuzilishi

Bozor tushunchasi.* Bozorning iqtisodiyot uchun ahamiyati. Bozorning ob’ektlari va sub’ektlari. Taqchil bozor, to’yingan bozor. Erkin, monopol, raqobatli, oligopolistik va sof monopoliya bozor. Bozor segmenti. Bozorni o’z ob’ekti jihatidan turlanishi. Bozor infrastrukturasi va uning unsurlari.

Talab va taklif nazariyasi. Bozor muvozanati

Talab tushunchasi. Talab qonuni. Talabning o’zgaruvchanligi va unga ta’sir etuvchi omillar. Taklif tushunchasi. Taklif qonuni. Taklifning o’zgaruvchanligi va unga ta’sir etuvchi omillar. Talab va taklifning mos kelishi, bozor muvozanati.*

Tadbirkorlik faoliyati. Tadbirkorlik kapitali va uning harakati

Tadbirkorlik tushunchasi. Biznes va tadbirkorlikning umumiy jihatlari va farqlari. Tadbirkorlik tamoyillari va qoidalari.

Tadbirkorlikning asosiy turlari. Firma (korxona) faoliyati: kichik, o’rta va yirik biznes. Aktsionerlik jamiyati va aktsionerlik kapitali. Menejment va marketing ularning vazifalari va qoidalari. Tadbirkorlik kapitali. Kapital harakati va uning uch bosqichi: bozor, ishlab chiqarish, bozor. Tadbirkorlik kapitalining uch ko’rinishi. Tadbirkorlik kapitalining aylanishi. Asosiy va aylanma kapital (fond)*. Kapitalning aylanish tezligi va hisoblash usuli. Kapital harakatning samaradorlikka ta’siri.

Sarf xarajatlar va foyda nazariyalari

Iqtisodiy xarajatlar tushunchasi, xarajatlarning tarkibi va turlari.. Doimiy, o’zgaruvchan umumiy xarajatlar. Ichki va tashqi xarajatlar. Pul tushumi va uning turlari. Iqtisodiy sof foyda, foyda normasi va massasi. Foyda kelishining kamayib borish qonuni. Tijorat xarajatlari va ularni qoplash manbalari.. Tijoratdagi normal foyda, iqtisodiy foyda, omad foydasi.* Tijorat foyda normasi. Foydaning taqsimlanishi va ishlatilishi.

Ish haqi va mehnat nazariyalari

Ish haqining iqtisodiy mazmuni. Ish haqi tizimi. Nominal va real ish haqi. Ish haqi darajasining tabaqalashuvi. Ish kuchi bozoridagi raqobat va ish haqi.* Mehnat munosabatlari. Mehnat sharoitlari. Mehnat nizolari, uning sabablari va bartaraf qilish usullari.

Raqobat nazariyasi

Raqobatning mohiyati. Raqobatning iqtisodiy asoslari va maqsadi. Raqobat munosabatlarining rivojlanish bosqichlari. Raqobat ishtirokchilari. Raqobat sohalari. Raqobatda g’olib chiqish shartlari. Raqobat strategiyasi. Raqobat usullari: g’irrom raqobat, halol raqobat. Narx yordamda va narxsiz raqobatlashish.* Mukammal va nomukammal raqobatlashish ko’rinishlari. Raqobat iqtisodiyotini harakatlantiruvchi kuch ekanligi. Raqobatchilik muhiti.

Narx nazariyasi

Narxning iqtisodiy vosita ekanligi va narxning vazifalari.* Erkin bozorda narxning shakllanishi. Narxning shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar. Erkin va monopollashgan bozorda narxning shakllanish xususiyatlari. Narxlarning xilma - xillik sabablari. Narx turlari va ularning qo’llash doirasi. Narx pariteti. Narxning mutloq va nisbiy darajasi.

Agrar munosabatlar va agrobiznes

Agrar munosabatlari va uning bozor iqtisodiyotidagi xususiyatlari.* Er mulk va xo’jalik yuritish ob’ekti sifatida. Ijara munosabatlari. Er rentasi tushunchasi. Renta miqdoriga ta’sir etuvchi omillar. Differentsial renta. Differentsial renta I Differentsial renta II, va ularning vujudga kelish mexanizmi. Absolyut renta, monopol renta. Undirma renta, sanoatdagi, qurilish uchastkasidagi renta. Agrobiznes va uning turlari. Agrofirmalar va agrosanoat birlashmalari, fermerlar uyushmasi.

Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy o’lchamlari. Yalpi milliy mahsulot va uning harakat shakllari

«Milliy iqtisodiyot» tushunchasi. O’zbekiston milliy iqtisodiyotining shakllanish xususiyatlari.* Milliy iqtisodiyotning asosiy o’lchamlari va makroiqtisodiy ko’rsatkichlar tizimi. Milliy hisoblar tizimi va O’zbekistonning unga o’tish vazifalari. Milliy mahsulotning iqtisodiy mazmuni va uning harakat shakllari. Yalpi va ichki milliy mahsulot, ularning tarkibiy tuzilishi. Oraliq va pirovard mahsulot, sof milliy mahsulot, milliy daromad. Yalpi va ichki milliy mahsulotni hisoblash usullari:

qo’shilgan qiymatlar, resursli daromadlar va sarf - xarajatlar bo’yicha. Nominal va real yalpi milliy mahsulot. YaMM hajmi va dinamikasi. YaMMning taqsimlanishi va ijtimoiy farovonlik.

Yalpi talab va yalpi taklif.

Yalpi talab tushunchasi, tarkibi va uning hajmiga ta’sir qiluvchi omillar. Yalpi talab egri chizig’i va uning o’zgarishi. Yalpi taklif tushunchasi. Yalpi taklif hajmiga ta’sir qiluvchi omillar.* Yalpi talab va yalpi taklif o’rtasidagi muvozanatlik. J.B.Sey qonuni. Bozorning to’yinganlik darajasi. Taqchillikning iqtisodiy tabiati va uni bartaraf qilish yo’llari.

Iste’mol, jamg’arma va investitsiyalar

Iste’mol, jamg’arma va iqtisodiy jamg’arishning mazmuni. Iste’mol va jamg’arish fondlarining hosil bo’lishi. Iste’mol fondlarining taqsimlanishi. Jamg’arish manbalari. Investitsiyalar, uning tarkibi va darajasini belgilovchi omillar. Iste’mol va jamg’armaga o’rtacha va morjinal moyilik.* Investitsion faollik va investitsiyalar beqarorligi. Investitsiyalar samarasi. Iste’mol va jamg’arma darajasini belgilovchi omillar.

Iqtisodiy o’sish va milliy boylikning ko’payishi

Iqtisodiy o’sish tushunchasi, uning mezoni va ko’rsatkichlari. Iqtisodiy o’sishning ekstensiv va intensiv turlari. Iqtisodiy o’sishning omillari. Iqtisodiy o’sishda talab va taklif omillarining roli. Milliy boylik.* Moddiy - buyumlashgan va intellektual boylik. Milliy boylikning tarkibi.

Makroiqtisodiy nisbatlar va muvozanatlik

Makroiqtisodiy muvozanatlik tushunchasi.* Muvozanatlik turlari. Milliy iqtisodiyotning takror ishlab chiqarish va tarmoq tuzilishi. Iqtisodiy mutanosibliklar va ularning turlari. Makroiqtisodiy muvozanatlikka erishishning bozor mexanizmi va davlat tomonidan tartibga solishning zarurligi. Iqtisodiyotda multiplikatorlar samarasi. Retsession va inflyatsion farqni hisoblash. O’zbekistonda iqtisodiyot tarkibini qayta qurish jarayonida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash muammolari.

Iqtisodiyotning tsiklligi va makroiqtisodiy beqarorlik

Ijtimoiy takror ishlab chiqarish ziddiyatlari va iqtisodiy inqirozlarning moddiy asosi. Iqtisodiy tsikl nazariyasi. Iqtisodiy tsiklning mazmuni, uning fazalari va xarakterli belgilari. Tarkibiy qayta qurishlar va tarkibiy inqirozlar. N.D.Kondratevning «uzun to’lqinlar» nazariyasi. Agrar inqirozlar va uning

xususiyatlari. O’zbekistonda inqirozli jarayonlarning namoyon bo’lish xususiyatlari va davlatning unga qarshi tadbirlari.

Yalpi ishchi kuchi, uning bandligi va ishsizlik

Ishchi kuchini takror tashkil qilish. Yalpi ishchi kuchining miqdor va sifat tomonlari. Nufus qonuni. O’zbekistonda ijtimoiy - demografik jarayonlarning xususiyatlari.* Ishchi kuchining to’liq va samarali bandlik muammosi. Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlikning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari. Ouken qonuni. Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchini bo’shatish va qayta taqsimlashning bozor mexanizmi. O’zbekistonda ishchi kuchi bozorining shakllanishi va tartibga solinishi

Moliya tizimi va moliyaviy siyosat

Moliyaning mohiyati, vazifalari va milliy iqtisodiyotni tartibga solishdagi roli. Moliyaviy munosabatlarning ob’ekti va sub’ektlari. Moliya tizimi.* Davlat byudjeti, uning daromadlari va xarajatlari tarkibi. Byudjet taqchilligi va uni bartaraf qilish yo’llari. Davlat qarzlari. Soliqlar, uning vazifalari va turlari. Soliqlarning tabaqalanishi va soliq imtiyozlari. Bozor iqtisodiyotiga o’tishda davlatning moliya siyosati. Moliyaviy resurslar bozorining shakllanishi.

Pul muomalasi. Pul tizimi haqida nazariyalar.* Pul muomalasi qonuni. Pul miqdoriga ta’sir etuvchi omillar. Pul taklifi va pulga bo’lgan talab. Pul agregati. Pulnig ortiqchaligi, inflyatsiya va uning sabablari va oqibatlari.

Kredit va bank tizimi. Kereditning mohiyati va vazifalari. Kreditning turlari: kommertsiya, bank, davlat, iste’mol, xalqaro kreditlar. Protsent (foiz), uning miqdori va turlari*. Protsent normasiga ta’sir qiluvchi omillar. Bank tizimi. Markaziy bank va uning vazifalari. Tijorat banklari. Qimmatbaho qog’ozlar bozori.

Bozor iqtisodiyotini tartibga solish. Davlatning iqtisodiy roli

Iqtisodiyotni tartibga solishning mohiyati. Iqtisodiyotni tartiblanishining bozor mexanizmi. Davlatning iqtisodiy roli va vazifalari. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning Keynscha, monetar va yangi klassik modellari. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning iqtisodiy va ma’muriy usullari, ulardan samarali foydalanish.* Iqtisodiyotning tartibga solishning moliyaviy dastaklari. Davlatning monetar va sotsial siyosati. Iqtisodiyotni tartiblashtirishda bozor va davlat mexanizmining muqobil nisbati.

Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati

Aholi daromadlari, uning turlari va shakllanish manbalari.* Aholining nominal, real daromadi. Daromadlar tengsizligi, uning sabablari va omillari. Lorents egri chizig’i. Aholi turmush darajasi va uning ko’rsatkichlari. Oila byudjeti, iste’molchilik savati va hayot kechirish minimumi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida davlatning ijtimoiy himoyalash tizimi.

Jahon xo’jaligi va uning evolyutsiyasi

Jahon xo’jaligining tashkil topishi, uning bosqichlari va asosiy belgilari. Xalqaro ishlab chiqarishning shakllanishi va xalqaro iqtisodiy integratsiya jahon xo’jaligi shakllanishi va rivojlanishining ob’ektiv asosi ekanligi. Jahon mamlakatlarining iqtisodiy darajasi bo’yicha tabaqalanishi.*O’zbekiston iqtisodiyotining jahon xo’jaligiga kirib borish va uning ustuvor yo’nalishlari.

Jahon bozori. Xalqaro valyuta va kredit munosabatlari

Jahon bozorining mazmuni. Xalqaro savdo va jahon bozori. Jahon bozorining turlari va asosiy shakllari.* Jahon bozorida narxning hususiyatlari. Xalqaro marketing. Eksport va import siyosati. Xalqaro savdo tashkilotlari. Valyuta tizimi va ularning tarkibi. Valyuta kursi. Valyuta bozori, valyuta kotirovkalari, valyuta operatsiyalari. Xalqaro moliya tashkilotlari va ularning faoliyatlari. Xalqaro kredit va ularning turlari. Xalqaro qarz protsenti (foizi). Chetga kapital chiqarish va uning xususiyatlari.

KURS IShI (LOYIHASI) MAVZULARINING TAXMINIY RO’YXATI

Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishida turli xil oqimlarning roli. Iqtisodiyot nazariyasi faninig hozirgi zamon tadqiqot uslublari. Mikro va makroiqtisodiy tahlilning xususiyatlari. Ishlab chiqarish omillari, ularning o’zaro ta’siri va rivojlanishi. Hozirgi zamon iqtisodiy tafakkurining shakllanishida iqtisodiyot nazariyasi

fanining ahamiyati. Ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va iqtisodiy integratsiyaning hozirgi zamon

tamoyillari. Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va ularni tahlil qilish xususiyatlari. Milliy hisoblar tizimi va O’zbekistonda unga o’tishning vazifalari. Bozor iqtisodiyotida taqsimot munosabatlarining mohiyati va vazifalari. Yalpi milliy mahsulot va O’zbekistonda uni ko’paytirish muammolari. Milliy iqtisodiyot va uni shakllantirishdagi dolzarb muammolar. Nominal va real yalpi milliy mahsulot, ularning nisbati va o’zgarish sur’atlari.

Inflyatsiya, uning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari. O’zbekistonda ishlab chiqarish tarkibini qayta qurish jarayonida iqtisodiy

barqarorlikni ta’minlash muammolari. Iqtisodiy o’sish, uning turlari va hisoblash usullari. Ishlab chiqarish samaradorligi va uni ta’minlashning hozirgi zamon

muammolari. Milliy boylik uning tarkibi va ko’paytirish omillari. Ishlab chiqarishning tsiklli xarakteri va iqtisodiy inqirozlarning ob’ektiv asoslari. O’zbekistonda inqirozli jarayonlarning namayon bo’lish xususiyatlari va uni

bartaraf etish yullari. Iqtisodiy tsikl va uning turli xil nazariyalari. Iqtisodiy o’sish haqidagi nazariyalar. Iqtisodiy o’sish va uning samaradorligi muammolari. Iqtisodiy tizimda inson omilining roli. Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida davlat byudjeti daromadlarining shakllanish

va xarajatlarining taqsimlanish xususiyatlari. Bozor iqtisodiyotiga o’tishning milliy kontseptsiyasi va islohotlar strategiyasi. Bozor iqtisodiyotida mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmuni. Mulkchilik shakllarining xilma - xilligi raqobatchilik muhitini vujudga

keltirishning ob’ektiv asosi. Xo’jalik yuritish shakllari - mulkchilikni ruyobga chiqarish vositasi sifatida. Sotsial - iqtisodiy ehtiyojlar, ularning tarkibi va qondirish usullari. Hususiy mulkning mohiyati va uni rivojlantirish muammolari. Mulkni davlat tasarufidan chiqarish va xususiylashtirishning maqsadi, asosiy

shakllari va usullari. Iqtisodiy tizim modellari va ularning rivojlanishi. O’zbekistonda milliy pul - so’mning qadrini oshirish va barqarorligini ta’minlash

muammolari. Agrar munosabatlar va ularni bozor tizimidagi xususiyatlari. Bozor iqtisodiyoti, uning vujudga kelishi va rivojlanishining shart - sharoitlari. Tovarlar nafliligi va ayirboshlash qiymatining mazmuni hamda ularning narx

tashkil topishidagi ahamiyati. Pulning mohiyati va uning asosiy vazifalari. Pul haqidagi turli xil nazariyalar va hozirgi zamon pulining tabiati. Bozor mexanizmi va uning tarkibiy qismlarining iqtisodiy nazariy tavsifi. Bozor iqtisodiyotida iqtisodiy muassasalar va davlatning roli. Tovarning nafliligi va qadr - qiymat to’g’risidagi nazariyalar.

Bozorning iqtisodiy munosabatlardagi o’rni va ahamiyati. O’zbekistonda milliy bozorni shakllantirish muammolari. Bozor infratuzilmasi, uning asosiy sohalari va unsurlari. O’zbekistonda antimonopol qonunchilik va muhitning yaratilishi. Yalpi taklif, uning tarkibi va ta’sir qiluvchi omillari. Aralash iqtisodiyotni shakllantirish O’zbekistonning kelajakdagi vazifasi

ekanligi. Xufyona iqtisodiyot, uning o’lchamlari va namoyon bo’lish shakllari. O’zbekistonda erga yagona soliq solish nazariyasi va uning ruyobga chiqarish

amaliyoti. O’zbekistonda fermer va dehqon xo’jaliklarni rivojlantirish vazifalari va

istiqbollari. Talab va uning o’zgaruvchanligi. Iqtisodiy resurslarga talab va taklifning xususiyatlari. Iste’molchi xulqi nazariyasi. Narxning tashkil topish mexanizmi. Ishlab chiqarish xarajatlari va foyda tashkil topishining xususiyatlari. O’zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o’tishdagi ijtimoiy siyosatining asosiy

yo’nalishlari. Keyingi xarajatlarning o’sib va foydaning kamayib borishi konunlarining amal

qilish mexanizmi. Ishsizlik uning turlari va O’zbekistonda bandlik muammolari. O’zbekistonda ishchi kuchi bozorini shakllantirish va tartibga solish

muammolari. O’zbekistonda to’liq va samarali bandlik muammosi. Moliya bozori va uning moliyaviy resurslarni shakllntirishdagi ahamiyati. Pul tizimi evolyutsiyasi va uning turlari. Bozor iqtisodiyotiga o’tishda davlatning moliyaviy siyosati, uning dastaklari va

amalga oshirish vazifalari. Moliya munosabatlarining mohiyati, vazifalari va iqtisodiyotni tartibga

solishdagi roli. Soliqlar va ularning bozor iqtisodiyotidagi vazifalari. Banklar, ularning turlari va kredit tizimidagi roli. O’zbekistonda bank tizimining takomillashtirish vazifalari va iqtisodiyotni davlat

tomonidan tartibga solishning maqsadi, vazifalari va usullari. Iqtisodiyotni tartibga solishning turli xil nazariyalari va hozirgi zamon usullari. O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida davlatning ijtimoiy siyosati.

Davlatning kredit - pul siyosati, uning dastaklari va amalga oshirish vositalari. Agrobiznes, uning turlari va rivojlantirish muammolari. Korxonalarning bozor tizimidagi o’rni va iqtisodiy faoliyatning xususiyatlari. Tadbirkorlik kapitalining aylanishi va undan foydalanish samaradorligini

oshirish muammolari. Iqtisodiy xarajatlar, uning tarkibi va turlari. Korxona (firma) foydasi, uning taqsimlanishi va ishlatilishi. Tadbirkorlik faoliyati uning turlari va asosiy belgilari. Marketing, uning vazifasi, qoidalari va bozor tizimidagi o’rni. Aholi daromadlari, uning turlari va shakllanish manbalari. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda tashqi iqtisodiy faoliyatni

erkinlashtirishning ahamiyati. O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoyalash tizimi va davlatning ijtimoiy siyosati. Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni, uning manbalari va omillari. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mohiyati, uning turlari va ob’ektiv asoslari. O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarning rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari. O’zbekiston Respublikasining Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan

hamkorligining hozirgi darajasi va istiqbollari. Xalqaro savdo, uning turlari va tartibga solish mexanizmi. Xalqaro valyuta tizimlari va ularning o’zgarishi. Xalqaro kredit va uning milliy iqtisodiyotni rivojlantirishdagi roli. Nominal va real ish haqi hamda ularning darajasini belgilovchi omillar. Jahon xo’jaligining tashkil topishi va uning rivojlanish bosqichlari. Bozor iqtisodiyotida ijtimoiy fondlar, ularning turlari va manbalari. O’zbekistonning Jahon bozoriga kirib borish muammolari. Pulga taklif va pulga bo’lgan talab hamda ularni belgilovchi omillar. Jahon bozorida narx tashkil topishining o’ziga xos xususiyati. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat munosabatlari va uni tartibga solishda

mehnat shartnomalarining roli. Makro iqtisodiy muvozanatlik va unga erishishning bozor iqtisodiyotidagi shart -

sharoitlar. Milliy ishlab chiqarish muvozanatli hajmini aniqlashning turli xil usullari. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishida turli xil oqimlarning roli.

4. DASTURDAGI MAVZULAR BO’YIChA KO’RGAZMA - NAMOYISh MATERIALLARI, O’QUV FILMLARI VA BOShQA DIDAKTIK

MATERIALLAR

1. Ko’rgazma - namoyish materiallari. - Ko’rgazmali qurollar: “Ishlab chiqarish omillari va uni turkumlanishi”, “Mulkning turlari”, “Bozor

iqtisodiyotining umumiy belgilari”; “Erkin,monopol, raqobatli, oligopolistik va sof monopoliya bozori”; “Talabga ta’sir etuvchi omillar” va “taklifga ta’sir etuvchi omillar”; xarajatlar tarkibi va turlari; “foyda turlari”; “narx turlari”; “narxni shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar”; “renta turlari”; “differentsial renta I ning xosil bo’lishi”, “Yalpi milliy va yalpi ichki mahsulot tarkibiy tuzilishi”

- Sxema va grafiklar: “ehtiyojlar tarkibi”; “ehtiyojlarning qondirilish darajasi dinamikasi”; mulkni

davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish bosqichlari”; “iste’mol, jamg’arma nisbati”, “investitsiya miqdorini o’zgarishi”; iqtisodiy o’sish va milliy boylikning ko’payishi mavzusida “Iqtisodiy o’sish dinamikasi”; “milliy boylikning tarkibiy tuzilishi”; “tsikl va uning fazalari”; iqtisodiyotni to’lqinsimon rivojlanishi; “davlat byudjetining daromad va xarajatlari” tarkibi to’g’risidagi grafik va sxemalar.

2. O’quv filmlari

• - “O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va iqtisodiyotni erkinlashtirish yo’llari” mavzusida.

3. Didaktik materiallar 3.1. Darsning maqsadi, mazmuni va guruh tarkibiga ko’ra:

• - o’qitish uslublari (ma’ruza matni va adabiyotlar) • - o’quv vositalari (ko’rgazmali qurollar, sxema, jadval, grafik, videofilm,

slayd va boshqalar). • - darsning tashkiliy sharoitlari (texnik vosita, videolar)

4. Multimediya ilovalari - “Talab va taklif nazariyasi: Bozor muvozanati”, “Tadbirkorlik faoliyati

tadbirkorlik kapitali va uning harakati” mavzulari bo’yicha.

5. FANNI O’ZLAShTIRIShNI NAZORAT QILISh

Joriy baholash: seminar mashg’ulotlariga ajratilgan soat yuklamasining 70 foizi (50,4 ball) snminar darslariga qatnashishdagi faolligiga, mavzu yuzasidan savol - javob o’tkazish, referat tayyorlash, mustaqil ish bajarish, ko’rgazmali qurollar tayyorlash, konspektlarni tekshirib borish asosida to’planadi.

Oraliq baholash: ma’ruza darslariga ajratilgan soat yuklamasining 70 foizi (50,4 ball), ma’ruza darsidagi faolligiga, test natijalariga, yozma ish natijalariga, talabalar

o’rtasida mavzu yuzasidan dialog o’tkazish, davra suhbati uyushtirish natijalariga muvofiq baholash asosida to’planadi.

Yakuniy baholashga: o’quv soatlari yuklamasining 30 foizi ajratiladi (43,2 ball) qzma ishni baholashda tayanch tushuncha va iboralar mazmunining yoritib berilishi darajasi hamda ishning hajmi hisobga olinadi.

6. ADABIYoTLAR

Asosiy adabiyotlar

1. Karimov I.A. O’zbekiston milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. Tom 1., - T., O’zbekiston, 1996.

2. Karimov I.A. Bizdan obod va ozod Vatan qolsin. Tom 2., - T., O’zbekiston, 1996. 3. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. Tom 3., - T., O’zbekiston, 1996. 4. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo’lidan. Tom 4., - T., O’zbekiston, 1996. 5. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. Tom 5., - T., O’zbekiston,

1997. 6. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo’lida. Tom 6., - T.; O’zbekiston,

1998. 7. Karimov I.A. Biz kelajagimizni o’z qo’limizni bilan quramiz. Tom 7., - T.;

O’zbekiston, 1998. 8. Karimov I.A. O’zbekiston buyuk kelajak sari. - T.: O’zbekiston, 1998. 9. Karimov I.A. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. - T.: O’zbekiston, 1999. 10. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz.

Tom 8., - T.: O’zbekiston, 2000. 11. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz ma’sulmiz. Tom 9, - T.:

O’zbekiston, 2001. 12. Karimov. I. A. Iqtisodiyotni erkinlashtirish, resurslardan tejamkorlik bilan

foydalanish - bosh yo’limiz.//Xalq so’zi, 2002 yil, 15 fevral. 13. Makkonnell K., Bryu S. Ekonomiks. - M.: Respublika, 1992., tom 1, 2. 14. Borisov E.F. Ekonomicheskaya teoriya. Uchebnik. - M.: Yurist, 1997. 15. O’lmasov A. Iqtisodiyot asoslari. O’quv qo’llanma. - T., Mehnat, 1997. 16. Ekonomicheskaya teoriya: Uchebnik dlya studentov visshix uchebnix zavedeniy.

Kol. avt. K. Abduraxmonov i dr. - T.: Shark, 1999. 17. Rasulov M. Bozor iqtisodiyoti asoslari. - T.: O’zbekiston, 1999.

18. G’ulomov S., Sharifxo’jaev M. Bozor iqtisodiyoti nazariyasi va amaliyoti. - T.: O’qituvchi, 2000.

19. Shodmonov Sh., Jo’raev T. Iqtisodiyot nazariyasi. Ma’ruza matnlari. - T.: DITAF, 2000.

20. Ekonomicheskaya teoriya: Uchebnik. Pod. red. A.I.Dobrinina, L.S.Tarasevicha. - S - Pb: Piter, 2000.

21. Shodmonov Sh.Sh., Alimov R.X., Jo’raev T.T. Iqtisodiyot nazariyasi. O’quv qo’llanma. - T.: Moliya, 2002.

22. Strategic Planning Workbook for Nonprofit Organizations Revised and updated By Bryan W. Barry Amherst H.Wilder Foundation Saint Paul Minnesota. 1997.

23. Economics Development. Michael P. Tudor. Longmen. London. 1995. 24. Economics David C.Colander. Irwin, inc., 1994. 25. Economics. Stephen L. Slavin. Irwin Book Team, 1996.

Qo’shimcha adabiyotlar

1. Abulqosimov X.P., Xudoyberganov N.T. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish muammolari. - T.: Universitet, 1997.

2. Alekseev Yu.P. Mejdunarodnaya torgovlya. - M., 1997. 3. Krosovina L.N. Mejdunarodnie valyutno - kreditnie finansovie otnosheniya. - M.,

1997. 4. Abdullaev q. Bozor iqtisodiyoti asoslari. - T.: Mehnat, 1997. 5. Andreev B.F. Sistemniy kurs ekonomicheskoy teorii: Ucheb. pos. Chast IX, glava

36 - S - Pb. Lenizdat, 1998. 6. Nikolaeva I.P. Ekonomicheskaya teoriya. Uchebnik – M.: «Kno Rus», 1998. 7. Qo’ldoshev Q., Muftoydinov Q. Iqtisodiy bilim asoslari. - T.: O’qituvchi, 1999. 8. Ekonomicheskaya teoriya. Ucheb. pos. A.Qodirov i dr. - T., TGTU., 1997. 9. Kurs ekonomicheskoy teorii. — M.: Dis, 1997. 10. Yahyoev Q.A. Soliq nazariyasi. - T.: Mehnat, 1998. 11. Bazeler U., Savob Z., Xaynrix Y., Kox V. Osnovi ekonomicheskoy teorii: printsipi,

problemi, politika. Uchebnik. - S - Pb.: Piter, 2000. 12. Abdullaeva Sh.Z. Pul, kredit va banklar. - T.: Moliya, 2000. 13. Yahyoev Q.A. Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti. (Darslik). - T.: Adabiyot va

san’at, 2000. 14. Ibratov B. Tadbirkorlik huquqi. - T.: Moliya, 2001. 15. Butikov I. Qimmatli qog’ozlar bozori. - T.: Konsauditinform 2001. 16. Yo’ldoshev M., Tursunov Y. Bank huquqi. - T.: Moliya, 2001. 17. Hamdamov Q. Mikroiqtisod (o’quv qo’llanma), - T.: TDIU., 2001.

18. Hamedov I.A., Alimov A.M. O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari. (darslik). - T.: O’zbekiston yozuvchilar uyushmasi. Adabiyot jamg’armasi, 2001.

19. Sharifxo’jaev M., Abdullaev q. Menejment. - T.: O’qituvchi, 2001. 20. Gerochenko V.P. Prognozrovanie i planirovanie ekonomiki. – Minsk: Novie

znanie, 2001. 21. Stolyarov I.I. i dr. Gosudarstvennoe regulirovanie rinochnoy ekonomiki. - M.:

Delo. 2001. 22. Tomos T., Negl Xolden, Rid K. Strategiya i taktika tsenobrazovaniya. - M., Piter,

2001. 23. Ryabov R.I. Nalogi. - M., 2001. 24. Koltinok B.A. Rinok tsennix bumag. - S - Pb., 2001. 25. G’ulomov S.S. Tadbirkorlik va kichik biznes. - T.: Sharq, 2002. 26. Economics Merrill. Columbus, Ohio, 1996. 27. International Finance J. Manville Harris, Jr, Ph,D. Barren’s, 1996.

Improve your business Edited by D.E.N. Dickson International labor off Geneva, 1991.