KÜLTÜR SANAT -SENKÜLTÜR SANAT VE TURİZM EMEKÇİLERİ SENDİKASI

GENEL MERKEZİ1992

İŞYERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ(MOBBİNG) NEDİR?

İşyerinde; yöneticiler veya diğer çalışanlar tarafından, sözlü veya sözlü olmayan yollarla, kasıtlı olarak, sürekli bir biçimde devam eden psikolojik taciz; her türlü kötü muamele, hakaret, aşağılama, alay etme, tehdit, karşısın-dakinin toplumsal itibarını düşürme gibi rahatsız edici davranışlardır.

Mobbing, çalışanlara üstleri, astları veya eş düzeydeki di-ğer çalışanlar tarafından uygulanmaktadır. Mobbing uy-gulayan kişi veya kişiler “tacizci” veya “zorba” , mobbinge maruz kalan kişiye ise “mağdur” olarak adlandırılmakta-dır.

Mağdur; işyerinde yaşadığı sorunları aile ortamına yansıtması, aile içi huzursuzluk ve çatışmalara sebep olabilir. Hatta bu du-rum aile içi şiddet ve boşanmayla sonuçlanabilir.

Mağdurun işyerinde gördüğü psikolojik tacizden kaynaklı ola-rak psikolojik ve fiziksel tedaviye ihtiyacı olmaktadır. Sağlık gi-derleri artar. Psikolojik tedavi, ilaç, doktor ve hastane masrafları yanında; iş veriminin azalması, hastalık izinlerinin artması gibi sonuçları sebebi ile mobbing ekonomik bağlamda yüksek kayıp-lara sebep olmaktadır.

MOBBİNG UYGULAYAN KİŞİLERİN (TACİZCİ/ZORBA) KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ

PSİKOLOJİK TACİZİN (MOBBİNG) ETKİLERİ

MAĞDURUN ALABİLECEĞİ ÖNLEMLER VE BİREYSEL ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

BİREY ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

AİLE BİREYLERİNE ETKİSİ

EKONOMİYE ETKİSİ

MESLEKİ ETKİLER

• Tacizci/zorbaileilgilikesinbirtanımlamayapılamamakta-dır.Her“zorba/tacizci”ninfarklıözellikleriolmaklabirlikteyapılan araştırmalar özetle şu özellikleri ortaya çıkarmıştır:

• İkiyüzlü,farklılıklarakarşıhoşgörüsüz,kıskanç,aşırıdenet-leyici, korkak ve sinirli bir yapıya sahiptirler.

• Ayrıcalıklıvevazgeçilmezolduğunainanır.Aşırıkatı,kural-cıdır ve espri anlayışı yoktur.

• Kendiitibarınıyükseltmekveihtiraslarıuğrunakötüniyetli,hileli eylemlere başvuran, yalancı ve düzenbazdır.

• Yetişkinlerarasıbir tartışmayısürdüremeyen,olgunlaşma-mış kişilerdir.

• Esnekdavranmazlar,bencilveduyarsızdırlar.• Daimagüçlüolma isteği içinde;korkuvegüvensizliklerini

bir başkasına iftira atarak yenmeye çalışırlar. • Zorba,sadistkişiliğesahiptir.Sadistruhluzorbalar,yaptık-

ları eziyetten haz duyarlar. Özel ve toplumsal çevrelerinde dışlandıkları için, kurumsal kimliklerini kullanarak, astları-na ve bazen eşit statüdeki insanlara karşı saygısız, kaba ve saldırgan davranırlar.

• Meslekimotivasyonundüşmesi• Tükenmişlikduygusu• İşegitmemeisteği• İşveişortamıdeğiştirmeisteği• Erkenemekliolmaisteği

• Mağdur;zorbayatacizedicisözvedavranışlarınıdurdurma-sını açıkça söylemesi ve bu konuşmayı yaparken gerekirse tanıklık edebilecek bir kişinin bulunmasını sağlaması,

• Çalıştığıkurumveişarkadaşlarıiledurumupaylaşması,• Yaşadığıolayları,verilenanlamsızemirleriveuygulamaları

yazılı olarak kaydetmesi. • Durumubağlı olduğu sendikanın işyeri temsilcisine yada

sendika yönetimine bildirmesi,• Hemyardımcıolmasıhemdekanıtoluşturmasıbakımından

gerekiyorsa tıbbi ve psikolojik yardım alması yararlı olacak-tır.

*Karatuna,I.,Tınaz,P.(2010)İşyerindePsikolojikTaciz.Ankara:TürkİşYayınları.

• İşyerinde psikolojik tacizden (mobbing) en fazla etkilenenmağdur olan taraftır.

• Mağdurlarınpsikolojikvefizikselsağlığıbozulmaktadır.Ba-zıları: Uyku problemleri, konsantrasyon bozuklukları, sürekli baş ağrısı, mide rahatsızlıkları, aşırı yorgunluk, aşırı terleme, nefesinin tıkanması, titremeler, sırt ve boyun ağrıları.

• Mağdurişyerindeyaşadığıuzunsürelipsikolojikşiddetnede-niyle davranışsal değişiklikler gösterebilmektedir.

• Kendisinesaygısınıyitirmesine,hayalkırıklıklarıyaşamasına,kendisini değersiz hissetmesine, iletişim sorunlarına, saldır-gan davranışlar sergilemesine, suçluluk ve utanç duygularına kapılmasına, aşırı derecede alınganlaşmasına, aşırı gerginlik-ler ve sürekli endişe hissi duyarak yaşamasına neden olmakta-dır.Bazımağdurlardasigara,alkolalışkanlıklarınıedinmedegörülmektedir.

KÜLTÜRSANATVETURİZMEMEKÇİLERİSENDİKASI

GenelYetkiliSendikaAdres:

MeşrutiyetCad.AlibeyApt.29/11Kızılay/Ankara

Tel:(312)2321251Fax:(312)2321251

http://www.kultursanatsen.org.tr/e-mail:iletisim@kultursanatsen.org.tr

MOBBİNGİN TARİHÇESİ

MOBBİNG’İN AŞAMALARI

MOBBINGİN NASIL FARKINA VARILIR?

İŞYERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN (MOBBİNG) UYGULANMA TÜRLERİ*

PSİKOLOJİK TACİZE (MOBBİNG) HEDEF OLAN KİŞİLERİN ÖZELLİKLERİ

İŞYERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ (MOBBİNG) DAVRANIŞLARI*

İşyerleriiçinpsikolojiktacizolgusuilkolarak,CarollM.Brods-kytarafından1976yılındayayınlanan“TacizEdilenİşçi”adlıkitabındatanımlanmıştır.1984yılındaHeinzLeymannişyerin-depsikolojiktacizkonusundaaraştırmalarınabaşlamıştır.1986yılındailkkitabınıyayınlamıştır.Buçalışmalarınardındanişye-rinde psikolojik taciz konusunda birçok araştırmalar yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir.

Çeşitliülkelerdeyapılanaraştırmalargöstermektedirki;işyerin-de psikolojik tacize, hem gelişmiş hem gelişmekte olan ülkelerde sıklıkla karşılaşılmaktadır.

• İşyerindepsikolojiktacizin“Sistematik”tespitininyapılmasıiçin, uzmanlar en az altı aylık bir süre öngörmektedirler. Stres-ten kaynaklanan anlık çatışma ve sorunlar sistematik baskı kapsamına girmez.

• Bilerek, isteyerek ve kasıtlı olarak, düzenli biçimde yapılanpsikolojik tacizler; aşağılamalar, yersiz suçlamalar söz konu-sudur.

• Mağdurolankişilerişyerindenuzaklaşmayazorlanmaktadır.

Uygulanma şekli, tacizin tarafları ve süresine bağlı olarak farklı türlerde gerçekleşmektedir.• Yöneltilmeşeklinegöre:Gizli(dolaylı)veyaaçık(doğrudan)

gerçekleşen psikolojik tacizlerdir. • Süresinegöre:Uzunveyakısasüreliişyerindepsikolojikta-

cizlerdir. Süre altı ay olabileceği gibi iki sene veya daha da uzun sürebilir.

• Kurumsal(Örgütsel)psikolojik taciz: İstihdamı daraltma,kıdemli çalışanları genç işgücü ile ikame etme veya kurum içinde istenmeyen bir kişiden kurtulma gibi hedeflerle bizzat kurum tarafından yöneltilen tacizlerdir.

• İşyerindepsikolojiktacizibaşlatannedenleregöre:ÇatışmaKaynaklıPsikolojikTaciz:Kurum içerisindehoşnutsuzça-lışma ortamı çatışmaya neden olabilir ve bu çatışmalar şid-detlenerek devam edebilir. SaldırıOdaklı PsikolojikTaciz:Mağdur, tacizciyi kışkırtacak herhangi bir davranışta bulun-madığı halde tacize maruz kalabilir.

• Diğer işyerinde psikolojik taciz türleri: Mağdur, işyerinde

yaşanan her türlü olumsuzluğun sorumlusu ilan edilmesi. “Şaka” yollu ile tek taraflı ve incitici bir biçimde hedef kişi iledalgageçilmesi.Diğerçalışanlar tarafındankolaycaan-laşılmayan“gizli”takiptacizleri(Mağdurunevininveyaiş-yerininönündebeklemek).İşyerineyenigelenbirçalışanındüşmanca karşılanması biçiminde gelişen psikolojik tacizler.

• Psikolojiktacizinbirtürüdesanalortamdayöneltilentaciz-lerdir.Çalışankişiye işyerindebaşlayanpsikolojiktaciz in-ternet ortamında gönderilen belgeler, mesajlar, fotoğraflarla devam eder.

• Sosyal dışlanma; mağdurla iletişimin kesilmesi, mağdur-la konuşulmaması, çalışma ortamında yalnız bırakılması, mağdur odaya girdiği zaman konuşmanın kesilmesi, odadan çıkınca arkasından gülünmesi, işyerinin düzenlediği etkin-liklere çağırılmaması.

• Kişiliğe yönelik işyerinde psikolojik tacizler; mağdurundin, dil, ırk, cinsiyet, etnik köken veya fiziksel özellikleriy-le olumsuz davranışların hedefi olması. Diğer çalışanlarınönünde küçük düşürülmesi ve azarlanması. Hakkında de-dikodu yapılması, kulaktan kulağa söylentilerin yayılması, mağduru rahatsız eden alaylarla imalarda bulunulması.

• İşyerindepsikolojiktacizemaruzkalançalışanlarlailgilike-sin bir tanımlama yapılamamaktadır.

• Ancakyapılanaraştırmalar,tacizemaruzkalançalışanlarınçoğunun olumlu özelliklere sahip; zeki, başarı odaklı, yara-tıcı, üstün yetenekleri olan, adalet duygusu güçlü, kendisini işine adamış, dürüst, içsel olarak kendine çok saygı duyan, insanlara güvenen, yetkinlik düzeyleri yüksek, iyi niyetli bi-reyler olduğunu göstermektedir.

• Buözelliklerinyanı sıra;yalnız, sosyalhayatta içekapanıkolmaya meyilli, özgüvensiz, işe yeni başlayan, farklı ve dik-kat çeken bireyler de işyerinde psikolojik tacize maruz kal-maktadırlar.

• Mağdurvezorbaarasındaçatışmanınilkbelirtileri.(Zor-batarafındanyaratılırvekurumsalsorunlarıiçermez)

• Çatışmanınçözümlenmeyişi.• Psikolojiktacizin(mobbing)başlaması(Ruhsalvefiziksel

sağlıketkilenir)• Psikolojik tacizin (mobbing) şiddetlenmesi. (Mağdurun

işverimliliğinindüşmesi)• Psikolojiktacizin(mobbing)iyiceyoğunlaşması.• Yoğun Psikolojik tacizin (mobbing) devamı (Mağdur

travmayaşamayabaşlarvebununlabaşaçıkmayaçalışır)• Sonaşama;hastalık, istifa, iştenuzaklaştırma,başkabir

il, ilçe veya kuruma atanmayı mağdurun istemesinin sağ-lanması, işten atılma.

• İşyerindepsikolojik tacizdavranışlarıdoğrudanvedolaylı,gizli veya açık yapılmaktadır. Mesleğin farklılığına göre daha özel psikolojik taciz davranışları ortaya çıkabilmektedir.

• Ancak yapılan araştırmalarda psikolojik tacizin tanısındayararlı olabilecek genel olumsuz davranışlar tespit edilmiş-tir:

• Çalışanın kendini ifade etmesinin çeşitli yollarla engellen-mesi. Sürekli eleştirmesi. Görev tanımlamasına uygun ol-mayan işleri yapmasının istenmesi. Görevlerini kısıtlama veya görev vermeyerek işyerinde pasifleştirilmesi. Yetenekve becerilerini sergilemesinin engellenmesi. İş yükünün art-tırılması. İşin, yetiştirilmesi imkansız bir tarihte yapılmasını istenmesi. Mağdurla konuşulurken yüzüne bakılmaması, görmezden gelinmesi. Mağdurun işe geliş-gidiş saatlerinin, telefon konuşmalarının ayrıntılı ve rahatsız edici takibinin yapılması.

HUKUKİ BİLGİLER

• Mobbing işkencedir. BirleşmişMilletler İşkenceyiÖnlemeSözleşmesi,“yıldırma/sindirmeyi”işkenceolaraktanımlan-mıştır.

• Maneviacıçektirmeyi,TCK’ninilgilimaddesi“işkence”ola-rak nitelemiş ve hapis cezası yaptırımına bağlamıştır.

• Devlet Memurları Kanunu, “amirlerin mahiyetindekilerekötü davranmasını” ve “mahiyetindekilere fiili tecavüzü” di-siplin cezası yaptırımına bağlamıştır.

• Resmi Gazete’de 18.03.2011 tarih ve B.02.0.PPG.0.12-010-06/3351sayısıylayayımlanmışolan“İşyerlerindePsikolojikTacizin(Mobbing)Önlenmesi”konuluBaşbakanlıkGenel-gesi bulunmaktadır.

• Mobbingmağduru,kurumavezorbayakarşımaddivema-nevi tazminat davası açma hakkına sahiptir.