ISHRANA I TRUDNOĆA

Dr Barbara Damnjanović Pažin

TRUDNOĆA ADAPTACIJA NA TRUDNOCU

280 dana, 40 nedelja, 10 lunarnih meseci Negelovo pravilo: VTP=PM+7dana–3 meseca Posteljica “conditio sine qua non” Embrionalni period Fetalni period Porodjaj: Preterminski < 37+0 ng Terminski, 37+0-42+0 ng Posterminski, > 42+0 ng Anatomske i funkcionalne promene na genitalnim organima i dojkama

ADAPTACIJA ORGANIZMA NA

TRUDNOĆU

PROMENE URINARNOG TRAKTA ↑ Vol bubrega za 30% ↑ Dilatacija sabirnog sist. ↑ duzina uretre i intra- uretralni P zatvaranja za 20% ↑ protoka za 60-80-50% ↑ glomerularna filtracija za 50% ↑ retencija Na, K ↑ ekskrecije Ca, glukoze mokracne kis. i nekih ak. ↑ totalnog sadrzaja vode, 6-7l u ekstracelijskom i 2l u intracel. prostoru PROMENE KARDIOVASKULARNOG SISTEMA → ↑ Vol. plazme (45%), eritropoeza, Rbc (20-30%), → fizioloska hemodilucija → anatomske promene (hipertrofija glatkih m., razmeksanje kolagena) → funkcionalne promene (↑ udarni Vol. 30-50%, ↓ sistemski vaskularni otpor i krvni pritisak →↑ protoka kroz matericu sa 2% na 17%, tj. 500-800ml/min., bubrege, dojke i kozu)

PROMENE RESPIRATORNOG SISTEMA → umereno ↓ funkcionalnog rezidualnog kapaciteta → ↑ disajnog Vol. za 40% → hiperventilacija i hipokapnija → ↑ minutnog resp. Vol. za 30-50% I ↑ potrosnja O2 za 20-40%

Position statement of the Academy of Nutrition and Dietetics: Nutrition and Lifestile for a Healthy Pregnancy Outcome

“… Women of childbearing age should adopt a lifestile optimizing health and reducing risk of birth defects, suboptimal fetal development, and chronic health problems in both mother and child. Components leading to healthy pregnancy outcome include: healthy pregnancy weight appropriate weight gain physical activity during pregnancy consumption of a wide variety of foods appropriate vitamin and mineral supplementation avoidance of alcohol and harmful substances safe food handling”

“Misliti na dvoje, ali ne jesti za dvoje”

Energetske potrebe rastu samo za 10% I to u III trimestru

Značajno se menjaju nutritivne potrebe

Rastu potrebe za pojedinim vitaminima i mineralima

PaŽnju obratiti na kvalitet, a ne na kvantitet ishrane!!!

German National Consensus Recommendations on Nutrition and Lifestile in Pregnancy

TELESNA MASA I NUTRITIVNI STATUS PRE TRUDNOĆE

• Prekoncepcioni nutritivni i metabolički status • BMI i stepen gojaznosti pre trudnoće, imaju veći uticaj na perinatalni ishod od

prirasta težine u toku trudnoce (GWG*) 1) Pothranjene ↑ rizik za prevremeni porodjaj i radjanje dece male za gestacijsku dob (SGA*) ↓ radjanje dece prevelike za gestacijsku dob, carski rez, preeklamspija 2) Gojazne ↑ rizik za spontani pobacaj, prevremeni porodjaj (klasa III) kongenitalne

anomalije, gestacijski dijabetes, intrauterinu smrt ploda, hipertenziju u trudnoci, carski rez, neuspešan vaginalni porodjaj posle carskog reza, TEB, postoperativne komplikacije i maternalni mortalitet

↓ rizik od IUGR* i SGA*

*GWG=Gestational weight gain; SGA=Small for gestational age; IUGR=Intrauterine growth restriction

Klasa gojaznosti BMI

I 30-34,9

II 35-39,9

III ≥ 40

PRIRAST TELESNE MASE U TRUDNOĆI (GWG)

Neadekvatan i ekscesivan prirast tezine u trudnoći, smatra se važnim faktorom za gojaznost u detinjstvu, a takodje i gojaznost u odraslom dobu i kardiometabolicke bolesti

Prepregnancy Weght Status Recommended Weight Gain (kg)

SINGLETON PREGNANCY Underweight (BMI<18.5) Normal weight (BMI = 18.5-24.9) Overweight (BMI = 25-29.9) Obese (BMI ≥ 30)

12.6-18

11.25-15.75 6.75-11.25

4.95-9

TWIN PREGNANCY Underweight Normal weight Overweight Obese

Isuffiicient data

16.65-24.3 13.95-22.5 11.25-18.9

From Institute of Medicine: Weight gain during pregnancy: reexamining the guidelines, Washington, DC, National Academies Press, Posted online, May 28, 2009.

PRIRAST TELESNE MASE U TRUDNOĆI (GWG)

EKSCESIVAN PRIRASTIRAST

• Carski rez • Odrzanje povećane težine

posle porodjaja • Radjanje dece velike telesne

mase za starost trudnoće • Prevremeni porodjaj

NIZAK PRIRAST

• Radjanje dece niske telesne mase za starost trudnoće

• Prevremeni porodjaj

Makronutritienti i trudnoća

Primeri kvalitetnih izvora makronutritienata 1) 1 porcija = parče hleba ili ½ “cup” kuvanog

pirinča, testenine ili dr. žitarica = 1 srednja jabuka ili banana = 1 “cup” svežeg lisnatog povrća ili ½

“cup” druge vrste povrća (kuvanog ili svezeg) 2) 1 porcija = 55-85g ribe ili mesa niskog sadržaja

masti, kuvanog, dinstanog, pečenog na grilu ili u rerni

= ½ “cup” tofu ili kuvanih mahunarki = 1 jaje = 1/3 “cup” koštunjavog voća = 2 kk kikiriki putera = šolja surutke, mleka, kis. mleka,

jogurta 3) Dobri izvori masti → riba, koštunjavo voće i

biljna ulja (maslinovo…)

1) Ugljeni hidrati: • 45-65% • 6-9 porcija žitarica celog

zrna (Vit. B, vlakna, minerali)

• ≥ 7 porcija voća i povrća (vlakna, folna kis., Vit., antioksidansi…)

2) Proteini: • 60 g/dan • Meso niskog sadržaja masti,

živina (bez kozice), riba, mahunarke, koštunjavo voće, jaja, tofu

• min. 4 porcije mlečnih proizvoda niskog % mm, (Ca, Vit. A, D i B)

3) Masti: • 20-35% • Polinezasićene mk.

(DHA=dokozaheksaenska kis)

DHA – DOKOZAHEKSAENSKA KISELINA

• Omega-3 masna kiselina • Esencijalna za razvoj mozga i očiju kod ploda i odojčeta Preporuke = 200 mg/dan

Epidemioloske studije su pokazale manju učestalost prevremenog porodjaja, male težine na rodjenju i preeklampsije, kod onih grupa koje u ishrani koriste veće količine ribe

Ukoliko je izvor riblje ulje ili riba, treba voditi računa o izboru vrste ribe, jer pojedine imaju visok sadržaj žive (ajkula, sabljarka, skusa, velika tuna)

OPREZ!!!

DIJETETSKE PREPORUKE U TRUDNOĆI German recommendations vs. “The MYPLATE food

plan”

TANJIR: 50% VOĆE I/ILI POVRĆE 20% IZVOR PROTEINA NISKOG SADRŽAJA MASTI 25% ŽITARICE CELOG ZRNA

OBROCI: 3 MANJA OBROKA 2-3 UŽINE

* Svaki sa izvorom proteina niskog sadržaja masti

DODATNE ENERGETSKE POTREBE U III TRIMESTRU (~10%): Parče hleba od celog zrna+list sira (45%mm)+paradajz = ~ 260 Kcal 1 porcija jogurta (1,5%mm)+šaka bobičastog voća+žitarice celog zrna = ~ 210 Kcal tanjir supe od povrća sa rezancima = ~ 250 Kcal

Nemačke preporuke

DODATNE E-POTREBE U II TRIMESTRU (~340Kcal): 1 srednja banana+ 1 1/2 kk kikiriki putera+230ml mleka niskog %mm U III TRIMESTRU (~450Kcal): 340 ml voćnog frapea (voće, sok, jogurt niskog %mm)+2 kk “trail mix”

Američke preporuke

Mikronutritienti i trudnoća

:

VITAMINI

Folati Vit. D Vit. B grupe Niacin Vit. E Vit. C Pantotenska kis.

MINERALI

Gvoždje Jod Kalcijum

MIKRONUTRITIENTI OD POSEBNOG ZNAČAJA

Folati i folna kiselina -siteza nukleinskih kiselina, crvenih krvnih zrnaca, rast ploda I posteljice - Deficit moze uzrokovati: 1. NTD 2. Prevremeni

porodjaj Suplementacija

prekoncepciono i min. u I trimestru

400 mikrograma/dan

Gvozdje -Hgb, transport kiseonika - Deficit moze dovesti do: 1. Prevremenog

porodjaja 2. Radjanja dece

male telesne mase

- Preporuke variraju, max. 50-60mg/dan

- Vit. C pospešuje apsorpciju

- Kafa, čaj, mleko i Ca inhibiraju apsorpciju

Jod 220 mikrog/dan (supl. ~ 100-150 mikrog) - Povećane potrebe - Deficit tezeg stepena moze dovesti kod ploda/deteta, do teških ostećenja: 1. Kognitivnih i 2. Motornih funkcija

Kalcijum - metabolizam kostiju - za optimalno delovanje + Vit. D + Mg - suplementacija u trudnoći: 1. ↓rizik od PE 2. ↓ rizik od prevremenog

porodjaja 3. Protektivno za

intoksikaciju ploda olovom

Vulnerable Vitamins & Minerals The vitamins and minerals where the risk of deficiency is most likely are:

brussels sprouts, beef

kale, spinach, spring

broccoli and green

some soft grain breads

or with a previous

Also found in oily types

fat dairy products. Also

some yoghurts and

red meat, fortified

white bread, beans,

beans, eggs, dried fruit,

fortified soya milk and

fish e.g. pilchards and

For many women intakes of magnesium, zinc, iodine, copper & potassium are also below ideal levels.

8

What & how much you need per day

Role in pregnancy Particular concerns/times Rich sources

Folic Acid 400mcg supplement plus 300mcg from food. 3⁄4 women fail to eat enough from diet and over half do not take a folic acid supplement prior to confirmation of pregnancy.

Contributes to maternal tissue growth during pregnancy. Taking the correct amount can reduce the risk of having a baby with Spina Bifida by 40%.

Women should take a 400mcg folic acid supplement from the time contraception stops and until at least the twelfth week of pregnancy and also choose foods rich in folates. Women with multiple pregnancies

history of neural tube defects should double the dose.

Black eye beans,

or yeast extract, kidney,

greens, granary bread,

beans. Also added to

and breakfast cereals.

Vitamin D 10 mcg Up to 100% of women fail to consume sufficient amounts from their diets.

Contributes to normal absorption/utilisation of calcium.

All pregnant and breastfeeding women in the UK should take a 10mcg vitamin D supplement daily.

Main source is sunlight.

of fish, eggs and full

added to margarines,

breakfast cereals.

Iron 14.8mg 8 out of 10 women eat too little. 2 in 5 women enter pregnancy iron deficient.

Contributes to normal formation of red blood cells and haemoglobin.

Anaemia is common during pregnancy affecting both the mother’s and baby’s wellbeing.

All meat, especially

breakfast cereals and

chick peas, baked

nuts and seeds.

Calcium 700mg 1 in 2 women eat too little.

Calcium is needed for the maintenance of normal bone and teeth.

Most of the baby’s calcium is laid down in bones during the 3rd trimester.

Milk, cheeses, yoghurt,

soya products, canned

sardines, added to white bread, beans and baked beans, almonds and hard tap water.

VEGETARIJANCI

OVOLAKTO-VEGETARIJANCI • Zadovoljavaju unos većine

nutritienata (jaja i mlečni proizvodi)

• Potrebno suplementirati: Vit. D Folna kis. Fe Jod +/- Vit B12 Zn DHA (ukoliko ne jedu ribu i morske

plodove)

VEGANI • Nezadovoljavajć unos

nutritienata • Vit. B12 hronični deficit →

teško i trajno oštećenje nervnog sistema deteta

• Savetovanje sa nutricionistom

• Neophodna suplementacija!!!

TEČNOST

• Ukupan unos = 3l/dan (ili 35ml/kg TM) • Samo tečnošću = 2,3l/dan • Minimalno 1,5l/dan • Kafa i čaj restriktivno, zbog ↑ poluživota

kofeina sa straošću trudnoće (npr. u I trim oko 3h, u III trim. 80-100 h)

ACOG → kofein do max. 200mg/dan ~ 340ml skuvane kafe

FIZIČKA AKTIVNOST • Aktivnost je preporučljiva i povoljno utiče na zdravlje trudnice i ploda • Uobičajena dnevna aktivnost , lake vezbe (gimnastika) i šetnja • Sportistkinje NE TREBA da upražnjavaju fizičku aktivnost visokog

intenziteta, kao ni onu vrstu sporta koja može dovesti do povrede (grupni sportovi, skokovi, ronjenje, alpsko skijanje…)

• Trening treba da bude UMERENOG intenziteta (“Talk test”) • Preporučuju se individualni sportovi koji angažuju velike mišićne grupe

(plivanje, aerobik u vodi, biciklizam u drugom trimestru, nordijsko skijanje) i na nadmorskoj visini ne većoj od 2000-2500m

PREPORUKE: 150 MINUTA UMERENE AEROBNE AKTIVNOSTI NEDELJNO (CDC) MINIMUM 30 MIN. VEŽBANJA UMERENOG INTENZITETA DNEVNO, ,min. 5 dana nedeljno (ACOG)

HVALA NA PAŽNJI!