„islamizacja europy zachodniej na początku xxi wieku w...

Uniwersytet Łódzki

Wydział Filologiczny

Katedra Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej

Anna Józwik

Numer albumu 326753

„Islamizacja Europy Zachodniej na początku XXI wieku

w kontekście chrześcijaństwa”

Praca licencjacka napisana pod kierunkiem

dr Emilii Zimnicy – Kuzioły

Łódź 2014

2

Spis treści

Wstęp ......................................................................................................................................... 3

Rozdział 1. Islam – geneza i aspekty aksjo – normatywne .................................................. 6

1.1. Narodziny islamu ............................................................................................................ 6

1.2. Zasady i obrzędy – specyfika islamu .............................................................................. 8

1.3. Ekspansja muzułmanów na tereny chrześcijańskiejEuropy .......................................... 11

Rozdział 2. Islam i chrześcijaństwo - wrogość czy przyjaźń? ............................................ 15

2.1. Wzajemne relacje wyznawców dwu religii na przestrzeni wieków .............................. 15

2.2. Dialog międzyreligijny ................................................................................................. 20

Rozdział 3. Muzułmanie w wybranych krajach Europy Zachodniej ............................... 26

3.1. Wielka Brytania ............................................................................................................ 26

3.2. Francja ........................................................................................................................... 29

3.3. Niemcy ........................................................................................................................... 32

Rozdział 4. Islam, jako zagrożenie dla „chrześcijańskiej Europy” ................................... 36

4.1. Wzrost demograficzny ludności muzułmańskiej ........................................................... 36

4.2. Szariat – prawo boskie i społeczne ............................................................................... 39

4.3. Fundamentalizm ............................................................................................................ 42

Zakończenie ............................................................................................................................. 46

Bibliografia .............................................................................................................................. 48

Wykaz innych źródeł ................................................................................................................ 49

Wstęp%203.rtf#_Toc389961304



















3

Wstęp

Częsta w ostatnich latach obecność tematyki muzułmańskiej we wszystkich

rodzajach mediów (prasa, radio, telewizja, Internet) wpływa na podjęcie próby zbadania i

oceny różnych przejawów obecności muzułmanów w Europie Zachodniej. Negatywny

wydźwięk informacji medialnych przyczynia się do nasilania się niepokojących postaw

wśród znacznej liczby Europejczyków, a szczególnie chrześcijan, którzy w postępującym

zjawisku islamizacji dostrzegają zagrożenie dla swej wolności i swobód religijnych.

Wybór tematu niniejszej pracy: Islamizacja Europy Zachodniej na początku XXI

wieku w kontekście chrześcijaństwa ma na celu przyjrzenie się zjawisku islamizacji

rozumianej jako proces wprowadzania i popularyzacji islamu, a także poddawania kultury

zachodniej wpływom islamu. Proces ten jest coraz bardziej dostrzegalny na obszarze

Europy Zachodniej z uwagi na alarmujące informacje o wzroście demograficznym

ludności muzułmańskiej, a w konsekwencji – podejmowanie przez tę społeczność

wysiłków w celu uzyskania tolerancji i oficjalnego uznania dla ich religii. Zabiegi te w

dużej liczbie przypadków przybierają formę demonstracji ulicznych a nawet ataków z

użyciem siły.

Zgodnie z danymi rocznika papieskiego Annuario Potificio z marca 2008 roku,

liczba wyznawców Allaha wynosi 1,32 mld (przekroczyła liczbę katolików, których jest

1,13 mld). Muzułmanie stanowią 19,2 % populacji świata, choć chrześcijaństwo nadal

pozostaje najliczniejszą grupą wyznaniową1. Odnotowano zwiększenie się liczby

muzułmanów w Europie, których obecnie jest ok. 16 – 18 mln.

Wśród ludności europejskiej wzmaga się niechętne i zarazem pełne obaw

nastawienie wobec obecności muzułmanów na tym kontynencie. Islam postrzegany jest

jako religia pełna nienawiści i przemocy. Takie opinie wpływają na wytworzenie się

stanowiska że islam stanowi zagrożenie dla kontynentu europejskiego. Zgodnie z

wynikami opublikowanymi przez Fundację Bertelsmanna – zagrożenie ze strony islamu

dostrzega ponad połowa Niemców. Obawy spowodowane wzrostem liczby muzułmanów

w Europie Zachodniej wykazuje 60% Hiszpanów, natomiast ponad 50% Szwajcarów

dostrzega sprzeczność między wartościami islamu a ideami Zachodu2.

1 Muzułmanów jest więcej niż katolików. Dostępny w Internecie:

http://info.wiara.pl/doc/174373.Muzulmanow-jest-wiecej-niz-katolikow. 31.03.2008. 2 J. Szwertner, Europejczycy boją się islamizacji. Dostępny w Internecie:

http://wiadomosci.onet.pl/swiat/europejczycy-boja-sie-islamizacji/3pnf4. 23.05.2013.

4

Na ukształtowanie się negatywnych stanowisk wobec społeczności

muzułmańskiej wpływają m. in. wydarzenia zainicjowane na początku XXI wieku przez

wyznawców islamu, a także ich stanowczość w dążeniu do poszanowania ich wyznania.

Wymienić należy tu m. in. zamachy terrorystyczne: w Nowym Jorku (11 września 2001

r.), w Madrycie (11 marca 2004 r.) i w Londynie (7 i 21 lipca 2005 r.).

Kolejnym wydarzeniem ukazującym agresję muzułmanów była publikacja

dwunastu karykatur proroka Mahometa w dzienniku duńskim Jyllands – Posten w dn. 30

września 2005 r.3 Intencją publikacji było podjęcie debaty publicznej na temat krytyki

islamu. W ramach solidarności karykatury Mahometa opublikowane zostały w prasie wielu

krajów europejskich W rezultacie strona muzułmańska ujawniła swój sprzeciw wobec

obrazy uczuć religijnych, grożąc zamachami bombowymi i przeprowadzając liczne

demonstracje. W kolejnym roku miały miejsce protesty muzułmanów wobec

nagłośnionych w mediach kilku słów z obszernego wykładu papieża Benedykta XVI,

wygłoszonego 12 września 2006 w Regensburgu4.

Tych kilka przykładów ukazuje, że islam nie jest religią tolerancyjną, choć sami

muzułmanie dążą do uzyskania akceptacji. Na wszelkie przejawy krytycyzmu muzułmanie

reagują wrogością. Natomiast chrześcijanie w krajach muzułmańskich stanowią

najbardziej prześladowaną grupę. Wobec tego ważne wydaje się podjęcie „kwestii

muzułmańskiej” i próba odpowiedzi na pytanie jaki naprawdę jest islam?

Celem niniejszej pracy jest scharakteryzowanie islamu poprzez przedstawienie

rysu historycznego religii oraz jej zasad i praktyk. Dalsza część pracy zawiera analizę

relacji między dwiema największymi religiami monoteistycznymi – islamem a

chrześcijaństwem zarówno w kontekście historycznym, jak i współczesnym. W kolejnym

rozdziale przedstawiony został problem obecności muzułmanów w trzech krajach Europy

Zachodniej. Wybór państw, tj. Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec, został podyktowany

zamiarem ukazania społeczności muzułmańskich w krajach reprezentujących różne modele

integracji imigrantów, a także odmienny charakter religijny tych państw i różne

odniesienie ich władz do wyznawców islamu. Ostatni rozdział podejmuje problematykę

zagrożeń związanych z masowym napływem do Europy ludności z krajów arabskich.

Omówione zostały trzy główne czynniki mające wpływ na wzrost znaczenia obecności

3 R. Machnikowski, Muzułmanie w Europie Zachodniej – między integracją a radykalizacją, Warszawa

2010, s. 32. 4 K. Pędziwiatr, Od islamu imigrantów do islamu obywateli: muzułmanie w krajach Europy Zachodniej,

Kraków 2007, s. 10.

5

muzułmanów na terenie Europy Zachodniej. Praca kończy się podsumowaniem podjętych

w poszczególnych rozdziałach problemów oraz sformułowaniem wniosków.

W niniejszej pracy na podstawie analizy licznych materiałów źródłowych, danych

statystycznych oraz przeglądu treści medialnych próbowałam znaleźć odpowiedź na

następujące pytania badawcze: jakie są przyczyny wzrostu demograficznego ludności

muzułmańskiej w Europie Zachodniej? Jakie skutki niesie za sobą zjawisko migracji

muzułmanów? Jak kształtują się relacje między islamem a chrześcijaństwem? Czy islam

stanowi zagrożenie dla europejskiego chrześcijaństwa?

6

1. Islam – geneza i aspekty aksjo – normatywne

1. 1. Narodziny islamu

Islam należy do trzech wielkich religii monoteistycznych. Jego początki sięgają

VII wieku i są ściśle związane z działalnością arabskiego kupca Muhammada Ibn Abd

Allaha, którego muzułmanie czczą jako wielkiego proroka i założyciela swej religii1.

Słowo „islam” oznacza podporządkowanie, poddanie się jedynemu Bogu (Allah) we

wszystkim, a więc w każdej dziedzinie życia: religii, gospodarce, polityce, kulturze.

Dodatkowo przypisywanym znaczeniem jest słowo salam (pokój) interpretowane jako

„żyć w pokoju z Bogiem, z ludźmi i naturą”. Natomiast termin „muzułmanin” (arab.

muslim) określający wyznawcę islamu odnosi się do tego, kto poddaje się objawieniu

Bożemu2. Należy pamiętać, iż powszechny na Zachodzie termin „mahometanie”

stosowany wobec zwolenników proroka jest błędny, ponieważ muzułmanie nie czczą

proroka Mahometa, jako Boga, a jedynie jako pośrednika między Bogiem i ludźmi3.

Urzeczywistnieniem islamu jest praktykowanie boskich nakazów, a także wyznanie wiary i

świadectwo wyrażające się w zewnętrznych uczynkach4.

Ojczyzną islamu jest Półwysep Arabski. Obszar ten w większości zamieszkiwany

był przez szczepy pasterskie, koczownicze plemiona Beduinów. Większe ośrodki

powstawały na szlaku handlowym, który prowadził z Arabii Południowej na obszary w

regionie Morza Śródziemnego. Były to tereny zróżnicowane etnicznie. Oprócz plemion

pogańskich, obszary te zamieszkiwane były przez grupy chrześcijan i wspólnoty

żydowskie. Religia Arabów opierała się na oddawaniu czci siłom przyrody. Jednak

poprzez napływ wyznawców chrześcijaństwa i judaizmu zaczęły rozwijać się ruchy

monoteistyczne5.

Jedno z ważniejszych miast stanowiła Mekka, gdzie wraz z handlem i rzemiosłem

rozwijało się życie religijne plemion arabskich. Istniała tu pogańska świątynia Kaaba –

sanktuarium stanowiące cel dorocznych pielgrzymek Beduinów.

1 R. Armour, Islam, chrześcijaństwo i Zachód: burzliwe dzieje wzajemnych relacji, Kraków 2004, s. 23.

2 S. Braun, Islam, powstanie – dzieje – historia, Warszawa 2003, s. 9 - 10.

3 Tamże, s. 26.

4 J. van Ess, Islam [w:] Pięć wielkich religii świata, red. E. Brunner Traut, Warszawa 1987, s. 70.

5 S. Braun, op. cit., s. 23 – 24.

7

W Mekce w ok. 570 r. urodził się prorok Mahomet należący do wpływowego

plemienia Kurajszytów6. Jego imię oznacza: „wychwalany, sławiony”

7. Źródła niewiele

informują o dzieciństwie Mahometa. Informacji na ten temat dostarcza jego biograf

Muhammad Ibn Ishak (zm. ok. 776 r.)8. Mahomet był kupcem. Dzięki podróżom do

sąsiednich rejonów, miał możliwość zetknięcia się z innymi kulturami oraz religiami

monoteistycznymi: judaizmem i chrześcijaństwem9. Jak podaje A. Scarabel: „Muhammad

zyskał sobie sławę człowieka roztropnego i godnego zaufania, do którego w wielu

przypadkach uciekano się o radę”10

. Po zawarciu małżeństwa z bogatą wdową Chadidżą,

Mahomet spędzał dużo czasu na modlitwie i przemyśleniach na górze Al – Hira w pobliżu

Mekki. Właśnie w tym miejscu (ok. 610 r.) w miesiącu ramadan rozpoczęły się

objawienia, które otrzymywał od anioła Gabriela. Zgodnie z jego przekazami, Mahomet

miał głosić objawienie jedynego Boga (Allaha) wszystkim Arabom w ich własnym

języku11

.

Należy zaznaczyć, iż mimo powszechnego poważania12

, Mahomet początkowo

nie zyskał zwolenników głoszonego przez siebie orędzia. Zamożni kupcy widzieli w nowej

nauce zagrożenie dla swoich struktur i przywilejów, dlatego wyznawcy nowej nauki

wywodzili się z najniższych warstw społeczeństwa Mekki. Przedstawiciele zamożnych

rodów uniemożliwiali dalszy rozwój religii. Skutkiem tych działań była tzw. hidżra13

w

622 r. Wydarzenie to stanowi punkt zwrotny w życiu Mahometa. Rok ten uważany jest za

początek ery muzułmańskiej.

W Medynie, gdzie prorok osiedlił się po opuszczeniu Mekki, Mahomet

organizował kult religijny. Tutaj powstał pierwszy meczet. Mahomet stając się przywódcą

nowej społeczności zaczął umacniać swą pozycję i podjął walkę z arystokracją mekkańską.

Ostatecznie Mekka została podbita w 630 roku, stając się jednym z najważniejszych

ośrodków islamu.

Mahomet zorganizował społeczność muzułmanów zgodnie z otrzymanymi

objawieniami. Okazał się nie tylko przywódcą religijnym, ale i zręcznym politykiem. O

6 K. Kościelniak, Chrześcijaństwo w spotkaniu z innymi religiami, Kraków 2002, s. 199.

7 R. Armour, op. cit., s. 24.

8 E. Chat, Islam a chrześcijaństwo, Kielce 2005, s. 8.

9 S. Braun, op. cit., s. 24.

10 A. Scarabel, Islam, Kraków 2004, str. 24.

11 S. Barun, op. cit., s. 25.

12 Mahomet był kupcem, co oznaczało, że znał się na obliczeniach i odznaczał się talentem organizacyjnym

oraz wiedzą. Zob. S. Braun, op. cit., s. 57. 13

Słowo to jest błędnie tłumaczone jako „ucieczka”, tymczasem właściwe jest określenie „przesiedlenie”

bądź „zerwanie związków plemiennych, rodowych i nawiązanie nowych” por. W. Baranowski, Świat islamu,

Łódź 1987, s. 9.

8

jego umiejętnościach strategicznych i zdolnościach militarnych świadczy fakt, iż

skutecznie podporządkowywał swej władzy zróżnicowane dotychczas ludy pogańskie.

Wyznawcy islamu odnoszą się do niego z wielkim szacunkiem. „Muzułmanie uważają, że

Prorok jest symbolem doskonałości zarówno ludzkiej, jak i społeczeństwa”14

.

W chwili śmierci Mahometa, tj. w 632 r., na obszarze Półwyspu Arabskiego

dominował islam. Natomiast z monoteistycznymi wspólnotami chrześcijan i Żydów

zamieszkującymi tereny podbite Mahomet zawarł traktaty pokojowe. Ze względu na swe

historyczne korzenie islam uznawał zawsze względne równouprawnienie tych religii, a ich

wyznawców określał, jako ludzie księgi15

. Nie ulega wątpliwości, że Mahomet realizując

treści przekazanego mu objawienia dał początek państwu, którego główną religią był

islam. Fakt ten potwierdza iż, religia ta spełniała funkcję scalania podzielonych i

różnorodnych plemion arabskich, co przyczyniło się do powstania nowej społeczności z

silnymi więziami tzw. umma.

Misja Proroka kontynuowana była po jego śmierci przez kalifów (chalif rasul

Allah)16

uznawanych za następców wysłannika Boga.

1. 2. Zasady i obrzędy – specyfika islamu

Religia muzułmańska opiera się na wierze w jedynego Boga (Allaha) i

świadectwie przekazanym przez Mahometa – przywódcę religijnego, „ostatniego z

proroków”. Wyznawcy islamu wierzą, że między Bogiem a człowiekiem zostało zawarte

przymierze spisane w Koranie – „świętej księdze”. Jak pisze S. H. Nasr: „Dla

muzułmanina Koran jest objawieniem Bożym i księgą, w której zawarte jest posłannictwo

skierowane do człowieka. Jest słowem Bożym objawionym Prorokowi za pośrednictwem

archanioła Gabriela. A zatem Prorok jest narzędziem wybranym przez Boga dla objawienia

Jego słowa, Jego księgi, której duch i litera, zawartość i forma są Boskie”17

. Z uwagi na

fakt, iż w islamie nie wyodrębnia się podziału na strefę religijną i świecką, Koran stanowi

zbiór najważniejszych elementów zarówno doktryny religijnej, jak i prawnej islamu.

Początkowo treści Koranu przekazywane były ustnie. Poszczególne części zostały zebrane

i uporządkowane rok po śmierci proroka, na polecenie kalifa Abu Bakra w 633 r. Arabskie

14

H. Nasr, Idee i wartości islamu, Warszawa 1988, s. 73. 15

E. Szymański, Islam pierwotny, [w:] Zarys dziejów religii, red. J. Keller, W. Kotański, W. Tyloch, B.

Kupis, Warszawa 1986, s. 758 - 760. 16

W. Baranowski, Świat islamu, Łódź 1987, s. 17. 17

S. H. Nasr, op. cit., s. 43 – 44.

9

słowo Qur’an znaczy czytanie, recytacja18

. Koran składa się z 114 rozdziałów (sur),

podzielonych na 6226 wersetów; ustala obowiązki muzułmanina, dogmaty teologiczne

oraz przepisy ceremonialne, obyczajowe i karne.

Kolejnym źródłem doktryny islamu jest sunna, czyli teoria i praktyka ortodoksji

muzułmańskiej, zwana także Tradycją. Biorąc pod uwagę, że Koran nie zawiera

wszystkich szczegółów dotyczących prawa, sunna stanowi jego uzupełnienie. Na sunnę

składają się hadisy, czyli opowieści o czynach i wypowiedziach Mahometa. Ponadto

hadisy zawierają konkretne wskazówki dotyczące postępowania w różnych dziedzinach

życia19

. Warto wyjaśnić pojęcia: idżmę i kijas. Idżma to zgoda całej wspólnoty w danej

sprawie. Prorok miał twierdzić, że umma, czyli wspólnota muzułmańska, nie może się

mylić. Z kolei kijas to zasada analogii. Jeśli jakiś przypadek nie został uwzględniony w

Koranie i sunnie, to punktem wyjściowym staje się sytuacja podobna, którą można

porównać do opisanej w którymś z wymienionych źródeł20

.

Zgodnie z przekazanymi w Koranie zasadami, każdego muzułmanina obowiązuje

pięć obowiązków, zwanych filarami islamu:

1) Szahada – wyznanie wiary polegające na wypowiedzeniu formuły: „Nie ma Boga prócz

Allaha, a Mahomet jest Jego prorokiem”. Jest to przypomnienie o jedyności Boga i

objawieniu przekazanym prorokowi. Słowa te powtarzane są kilka razy dziennie, m. in.

podczas wezwania przez muezzina na modlitwę, przy obrzędach. Powyższa formuła

posiada także wartość prawną, bowiem świadome wypowiedzenie jej w języku arabskim w

obecności świadków, powoduje przyjęcie islamu, co wiąże się z koniecznością

wypełniania praw i obowiązków przysługujących wspólnocie muzułmańskiej. Ze względu

na szybki rozwój islamu konieczne okazało się dokonanie kodyfikacji prawa nazywanego,

szari’at, które obejmowało wszystkie sfery życia (szerzej zagadnienie zostanie omówione

w kolejnych rozdziałach).

2) Salat – modlitwa kanoniczna obowiązująca każdego muzułmanina pięć razy dziennie

(tj. o świcie, w południe, po południu, o zachodzie słońca i gdy zapadnie noc). Aby ją

wypełnić, należy zwrócić się twarzą w kierunku świętego miasta Mekki, oddać pokłon

Allahowi oraz zachować stan czystości rytualnej. Słowa modlitwy powinny być

wypowiadane w języku arabskim. W każdy piątek, w południe salat ma charakter

publiczny i obowiązuje wszystkich pełnoletnich mężczyzn. Celem modlitwy jest

18

E. Szymański, op. cit., s. 761. 19

E. Zimnica – Kuzioła, Islam – szansą czy zagrożeniem dla Europy i świata, [w:] „Kognitywistyka i Media

w Edukacji” nr 2 (2012), s. 20. 20

R. Armour, op. cit., s. 32.

10

uwielbienie Boga. W początkach islamu rozwijała ona wśród wyznawców poczucie

równości i solidarności21

.

3) Zakat – jałmużna. Jest to podatek, do którego zapłaty – każdego roku – jest

zobowiązany muzułmanin, będący w posiadaniu dóbr. Wysokość jałmużny stanowi na

ogół 2,5 % rocznych dochodów. Dzielenie się swoimi dochodami z potrzebującymi,

wyzwala we wspólnocie muzułmańskiej poczucie braterstwa. Obecnie prawodawstwo

cywilne obowiązujące w krajach islamskich nie przewiduje pobierania zakatu. Natomiast

wyznawca chcący dopełnić tego obowiązku przekazuje daną kwotę bezpośrednio

odpowiednim organizacjom.

4) Saum – post, obowiązujący przez cały miesiąc ramadan (dziewiąty miesiąc kalendarza

muzułmańskiego) od świtu do zachodu słońca. Polega na powstrzymaniu się od

spożywania jakichkolwiek posiłków i picia napojów. Zawieszenie postu możliwe jest w

niektórych sytuacjach określonych przez szkoły prawne, m. in. w podróży oraz w chorobie.

5) Hadżdż – pielgrzymka do Mekki, którą wyznawcy islamu mają obowiązek odbyć raz w

życiu do świątyni Kaaba, sanktuarium islamu. Obrzędowość pielgrzymkowa jest

nawiązaniem i upamiętnieniem różnych wydarzeń z życia proroka Abrahama i jego

rodziny. Ceremonie i zachowania pielgrzymów określają specjalne przepisy. Oprócz

znaczenia religijnego, należy wymienić tu również znaczenie społeczne i turystyczne

pielgrzymowania22

.

Przedstawione powyżej obowiązki stanowią podstawy islamu. Jednak Koran

wymienia dodatkowo: dobry uczynek (ihsan), wolę Allaha objawioną Mahometowi – to,

co słuszne (halal) oraz to co zabronione (haram)23

.

Ważny element islamu stanowi dżihad (święta wojna, z arabskiego: wysiłek,

sumienność24

). Termin ten posiada dwa znaczenia. Pierwsze odnosi się do podejmowania

działań militarnych w celu nawracania niewiernych na islam; do wojny za wiarę.

Natomiast drugie ujęcie dotyczy wierności Allahowi i prawu zawartemu w Koranie,

poprzez walkę ze złem we własnej duszy25

, ze swymi złymi skłonnościami. A zatem

dżihad może przybierać różne formy. Jego znaczenie religijne nie zawsze odpowiada

znaczeniu świeckiemu. Zgodnie z istniejącą zasadą muzułmanów nie można ogłosić

21


A. Scarabel, op. cit., str. 104, 109. 23


M. Styszyński, Terroryzm nie ma nic wspólnego z islamem, [w:] „Teofil – Pismo Kolegium Filozoficzno –

Teologicznego Dominikanów” nr 2 (24) 2006, s. 52. 25

E. Zimnica – Kuzioła, op. cit., s. 20.

11

świętej wojny, a jedynie można do niej wzywać. Chodzi tu o przypadek zagrożenia religii

muzułmańskiej ze strony zewnętrznej26

.

Oprócz pięciu głównych zasad islam posiada również inne przepisy i zwyczaje

regulujące codzienne życie zarówno religijne jak i społeczne. Należy wymienić tu m. in.

wspomniany już brak rozdziału na sferę świecką i duchową. Wszystkie przepisy prawa

zawierają się w Księdze Koran i nie ma między nimi sprzeczności27

. Natomiast ich

interpretacją zajmują się uczeni i prawnicy zwani ulamami.

Ponadto islam występuje przeciw patologiom zagrażającym człowiekowi tj.

alkohol, środki odurzające, prostytucja, hazard. Koran opowiada się także za

podstawowymi prawami: obroną życia człowieka i godności ludzkiej, co zostało

potwierdzone na międzynarodowej konferencji w Paryżu w 1981 r. Wszyscy członkowie

wspólnoty muzułmańskiej zobowiązani są do przestrzegania wyznaczonych przez Koran

zasad moralnych, które regulują życie społeczne i wyznaczają ogólne normy

postępowania28

.

Dotychczas omówiono główne elementy charakterystyczne dla religii

muzułmańskiej. Pozostałe zagadnienia zostaną dokładniej przedstawione w dalszej części

pracy.

1.3. Ekspansja muzułmanów na tereny chrześcijańskiej Europy

Islam, jak już zostało napisane, w początkach swego istnienia był religią Arabów.

Ściśle związany był z obszarami Półwyspu Arabskiego. Jednak w wyniku szybkiego i

rozległego rozprzestrzeniania się tej religii, w niedługim czasie islam stał się religią

uniwersalną. Świadczy o tym fakt, iż wśród wyznawców Allaha znaleźli się mieszkańcy

różnych kontynentów i ras29

.

Niewątpliwie czynnikiem, który w dużej mierze przyczynił się do tego stanu

rzeczy była dobra organizacja, zarówno pod względem religijnym, ideologicznym, jak i

politycznym państwa muzułmańskiego, utworzonego przez proroka Mahometa. Dzięki

temu nowa nauka mogła w tak szybkim tempie zdobyć poparcie w oazach oraz w miastach

26

E. Sakowicz, Islam – dzieje, doktryna, fundamentalizm, [w:] Islam a chrześcijaństwo: konfrontacja czy

dialog, oprac. P. Słabek, Kraków 2006, s. 90. 27

J. van Ess, op. cit., s. 74. 28

L. M. Czachorowski, Być muzułmaninem to poddać się woli Allaha,[w:] „Teofil – Pismo Kolegium

Filozoficzno – Teologicznego Dominikanów” nr 2 (24) 2006, s. 64. 29

J. Bielawski, Islam jako religia światowa, [w:] Zarys dziejów religii, red. J. Keller, W. Kotański, W.

Tyloch, B. Kupis, Warszawa 1986, s. 769.

12

Półwyspu Arabskiego. Należy również dodać, iż uznanie islam zdobywał także wśród

koczowników. Wpływy islamu zaczęły obejmować również tereny, na których od VII

wieków dominowało chrześcijaństwo, a więc Afrykę z prężnymi ośrodkami wiary i nauki

chrześcijańskiej w Aleksandrii, Egipcie, Abisynii oraz w Kartaginie. W zachodniej Azji –

w Persji, Syrii i w Azji Mniejszej – w Antiochii i Efezie30

. Analizując zjawisko

rozprzestrzeniania się islamu należy uwzględnić stanowisko, jakie reprezentuje Edward

Chat. Wskazuje on bowiem na ideologiczne treści islamu i twierdzi, że podboje krajów

chrześcijańskich dokonywane przez Arabów nie mogły być uzasadnione ideą szerzenia

monoteizmu, gdyż zarówno chrześcijanie, jak i Żydzi wyznawali wiarę w jednego Boga31

.

W opozycji wobec tego należy przytoczyć treść Koranu, gdzie mowa jest o chrześcijanach,

jako społecznościach ludzi niewiernych (2:161)32

.

Mahomet stworzył podstawy nowego imperium. Dalsza ekspansja militarna

nastąpiła po śmierci proroka. Pod hasłami szerzenia „prawdziwej wiary” muzułmanie

podjęli walkę mającą na celu zbrojne opanowanie sąsiednich terenów, w głównej mierze

chrześcijańskich33

. Prowadzone przez muzułmanów święte wojny spowodowały, że zasięg

nowej religii objął północną Afrykę oraz od Wchodu i Zachodu chrześcijańską Europę. W

643 r. wojska muzułmańskie zdobyły Aleksandrię. Po wchłonięciu Północnej Afryki

wojska ruszyły w kierunku Hiszpanii w 711 r.34

zdobywając Półwysep Iberyjski. Toczące

się na Wschodzie walki doprowadziły do oblężenia Konstantynopola w latach 717 – 718.35

Natomiast inwazję na Francję powstrzymał Karol Młot w bitwie po Poitiers w 736 r. Nie

udało się jednak obronić stolicy papiestwa. W 846 r. wojska muzułmańskie zrabowały i

sprofanowały Bazyliki: św. Piotra i Pawła w Rzymie. Te czyny wielu uznaje za próbę

zniszczenia cywilizacji chrześcijańskiej na Zachodzie. Opanowanie Europy przez

muzułmanów od Wchodu i Zachodu spowodowało, że przybyły z Azji lud stał się dla

chrześcijańskiej Europy największym zagrożeniem, szczególnie że wyznawana przez

Arabów religia ściśle powiązana była z państwem i polityką36

.

Ekspansja islamu spowodowała, że kraje chrześcijańskie poniosły dotkliwe straty

w dziedzinie religii, nauki i budownictwa sakralnego. Mimo, iż jeszcze za życia Mahometa

z wyznawcami tej religii były zawierane traktaty umożliwiające swobodę religijną, to

30

E. Chat, op. cit., s. 13 – 14. 31

Tamże, s. 15. 32

Koran, przekł. J. Bielawski, Warszawa 1986, s., 33

W. Baranowski, op. cit., Łódź 1987, s. 15. 34

J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie, t. I, Warszawa 1997, s.44. 35

K. Kościelniak, Dżihad, święta wojna w islamie, Kraków 2001, s. 36. 36

K. Kościelniak, Chrześcijaństwo…, Kraków 2002, s. 208.

13

jednak w czasie podbojów unieważniano traktaty pokojowe. Muzułmanie uznali iż mogą

być one zerwane, jeśli służy to islamowi. W związku z tym ograniczono wolność

chrześcijan w wyznawaniu ich wiary. Następstwami tych posunięć były wysokie podatki

nakładane na innowierców (charadż)37

. Dodatkowo niszczono świątynie i cmentarze

chrześcijańskie. Jak podaje Krzysztof Kościelniak38

za panowania Kalifa Mutawakkila

(lata 847 – 861) obowiązywał zakaz wspólnej nauki w szkołach dla chrześcijan, a

wyznawcy Chrystusa musieli nosić specjalny ubiór. Potęga państwa muzułmańskiego

rozwijała się kosztem ziem chrześcijańskich, jego strategia opierała się na walce i

podbojach. Aby zobrazować dominację muzułmanów należy przytoczyć fakt, iż w VII w.

stanowili oni ok. 10% populacji, natomiast w X w. to chrześcijanie liczyli blisko 20%

ludności Bliskiego Wschodu. Wyznawcy Allaha opanowali najważniejsze ośrodki

chrześcijańskie (Jerozolima, Antiochia, Aleksandria)39

. Chrześcijańską reakcją na

ekspansję muzułmanów były m. in. toczące się od XI do XIII w. wyprawy krzyżowe

zapoczątkowane w 1095 na wezwanie papieża Urbana II40

.

W posiadaniu muzułmanów znalazła się znaczna część terytoriów Europy. Mimo,

iż w XV w. zostali wyparci z Konstantynopola (w 1453 r.) i z Hiszpanii (w 1492 r.)41

państwo muzułmańskie w XVI w. odzyskało swoją potęgę; zdołało podbić Bośnię, Serbię,

Albanię, Krym Mołdawię, Cypr oraz Kretę. W XVII wieku muzułmanie podjęli walki z

Polską, Austrią i Wenecją42

.

Rozwój islamu doprowadził do trudnej sytuacji chrześcijan. Rabunki,

uprowadzenia w niewolę, zniszczenia oraz brak wolności religijnej chrześcijan potwierdza

ją zdanie Edwarda Chat, iż rozprzestrzenianie się islamu miało charakter podboju świata43

.

Janusz Danecki uważa, iż: „islamizacja polegała na włączaniu w krąg kultury

muzułmańskiej osiągnięć innych cywilizacji”. Arabista dodaje, iż muzułmanie byli

przekonani że wartości, które zapożyczają od innych ludów, pochodzą z ich własnej

przeszłości kulturowej44

.

Z dotychczasowych rozważań wynika, że islam od początku powstania rozwijał

się kosztem chrześcijaństwa i potrafił zakorzenić się wśród narodów zróżnicowanych

37

E. Chat, op. cit., s. 18. 38

K. Kościelniak, Chrześcijaństwo…, Kraków 2002, s. 213. 39

E. Chat, op. cit., s. 13. 40

R. Armour, op. cit., s. 32 41

J. Danecki, op. cit., s.47. 42

W. Baranowski, op. cit., s. 28 – 29. 43

E. Chat, op. cit., s. 14. 44

J. Danecki, op. cit., s.47.

14

kulturowo45

. Należy jednak pamiętać, iż to właśnie ludność arabska przyczyniła się do

rozwoju handlu i nauki także na obszarach Europy Zachodniej. Zajmując podbite obszary,

muzułmanie przejmowali dorobek kulturalny miejscowej społeczności, nie hamowali

postępu cywilizacyjnego. Potrafili przejąć i propagować osiągnięcia kultury, nauki i sztuki

tych narodowości, z jakimi stykali się w czasie swych działań46

.

45

K. Kościelniak, Dlaczego warto zajmować się islamem, [w:] „Teofil – Pismo Kolegium Filozoficzno –

Teologicznego Dominikanów” nr 2 (24) 2006, s. 25. 46

E. Chat, op. cit., s. 14.

15

2. Islam i chrześcijaństwo – wrogość, czy przyjaźń?

2. 1. Wzajemne relacje wyznawców dwu religii na przestrzeni wieków

Na podstawie zawartych w pierwszym rozdziale treści można przypuszczać, że

stosunki między chrześcijańskim Zachodem a cywilizacją muzułmańską od samego

początku miały charakter antagonistyczny. Muzułmanie wprawdzie uznają chrześcijaństwo

za jedną z trzech religii objawionych, jednak w ich przekonaniu zwieńczenie

dotychczasowych objawień znajduje się właśnie w islamie1. Pomimo tego, że korzenie

islamu silnie związane są z religią chrześcijańską, to jednak dla jego wyznawców islam

stoi na wyższym poziomie od chrystianizmu2. Muzułmanie uznają pogląd, że w

chrześcijaństwie dokonano zniekształcenia obrazu Jedynego Boga. W ich przekonaniu –

Mahomet został wybrany, by naprawić to błędne wyobrażenie, dlatego przez muzułmanów

jest on nazywany ostatnim z proroków. Islam określa go, jako „Pieczęć Proroków”3. Na tej

podstawie muzułmanie swoją religię uważają za szczyt objawienia przekazanego

ludzkości4. Ponadto – powołując się na treść Koranu – wierzą, że islam jest prawdziwą i

pierwszą religią ludzkości5. Mając na uwadze powyższe stwierdzenie, należy zaznaczyć,

że w islamie, chrześcijaństwo uznane jest za wiarę w Jedynego Boga. Trzeba również

dodać, że: „Mahomet szanował Żydów i chrześcijan jako ludy księgi i uważał, że starają

się wyznawać Jednego Boga, nawet jeśli robią to błędnie”6. Religia Arabów wiele cech

przejęła z chrześcijaństwa np. monoteizm, ważne znaczenie Abrahama, Mojżesza, Jezusa,

ugruntowany w społeczeństwie światopogląd religijny, akceptujący prawa religijne, jak i

cywilne7.

Nie ulega zatem wątpliwości, że chrześcijanie jako wierzący w Jedynego Boga

mogą stanowić dla muzułmanów wzór (poprzez wyraz swej wiary i wierności). Koran

mówi o nich, jako o „ludziach Księgi” (ahl al-kitab) tzn. tych, którym Bóg objawił Pismo

Święte. Ponadto określa ich mianem ludzi pobożnych8. Natomiast niezgodną z

1 A. S. Nalborczyk, Islam wobec chrześcijaństwa, [w:] Leksykon dla dziennikarzy. Dostępny w Internecie:

http://www.wiez.com.pl/islam/index.php?id=29. 2 W. Baranowski, Świat islamu, Łódź 1987, s. 106.

3 K. Kościelniak, Chrześcijanie w spotkaniu z religiami świata, Kraków 2002, s. 220.

4 E. Sakowicz, Islam – Dzieje doktryna, fundamentalizm, [w:] Islam a chrześcijaństwo: konfrontacja czy

dialog, oprac. P. Słabek, Kraków 2006, s. 79. 5 „Religią prawdziwą w oczach Boga jest islam!”, Koran (3:19), przekł. J. Bielawski, Warszawa 1986, s. 63.

6 R. Armour, Islam, chrześcijaństwo i Zachód: burzliwe dzieje wzajemnych relacji, Kraków 2009, s. 43.

7 Tamże, s. 45.

8 Koran 18:9 – 26, s. 349 - 352.

16

muzułmańskim objawieniem wiarę chrześcijan wyznawcy Allacha tłumaczą jako wynik

błędnej interpretacji świętej księgi, na co również wskazuje Koran (3:187, 5:47)9.

Muzułmanie odnosząc się do chrześcijaństwa twierdzą, iż odkąd Mahomet

przekazał ludziom definitywne i ostateczne prawo religijne oraz ustanowił najdoskonalszą

ze wspólnot na świecie, czyli społeczność islamu – wszystkie inne grupy nie mają racji

istnienia (Koran 3:110). To podejście wyjaśnia, dlaczego tak wiele krajów muzułmańskich

nie toleruje wyznawców innej religii na swoich terenach10

. Takie założenie jest przyczyną

prześladowań i niszczenia miejsc kultu wyznawców Chrystusa na obszarach, gdzie

dominuje islam.

Ważne jest jednak, aby tego stanowiska nie przypisywać wszystkim

muzułmanom. Warto podkreślić, że w przeszłości chrześcijanie, jako „ludzie Księgi”,

podlegali specjalnemu traktowaniu. Mimo dynamicznej ekspansji islamu mogli pozostać

przy wyznawaniu swej wiary i „chociaż należeli do klasy niższej niż muzułmanie, to

jednak znajdowali się pod specjalną opieką jako protegowani (dimmi); opłacali podatki,

lecz byli zwolnieni ze służby wojskowej i mieli prawo zachować swoje obrzędy i kult

religijny”11

. W zamian za uiszczanie odpowiedniej opłaty chrześcijanie znajdowali się pod

ochroną państwa muzułmańskiego. Taki rodzaj umowy gwarantował im pozostanie przy

życiu na terenach podległych muzułmanom12

. Dodatkowo trzeba wspomnieć, że na

Wschodzie – w Bagdadzie, a także w europejskiej Hiszpanii – wielu wybitnych chrześcijan

w średniowieczu piastowało godności państwowe na dworach kalifów oraz zasłynęło w

dziedzinie filozofii13

.

Jeśli chodzi o postawę chrześcijan, należy wskazać, że postrzegali oni islam jako

zagrożenie, zarówno ze względu na charakter tej religii oparty na podejmowaniu działań

wojennych, jak i na głoszoną naukę – w wielu kwestiach sprzeczną z dogmatami

chrześcijańskimi. Toteż wśród wyznawców Chrystusa istniały skrajne opinie, w dużym

stopniu polegające na traktowaniu islamu jako herezji lub „uznaniu go za nową religię i

odmienny system myślowy”14

. Wiadomym jest, że chrześcijanie oddają cześć osobie

Chrystusa, a islam księdze – Koranowi zawierającemu słowo Boga, nie zaś Mahometa15

.

9 A. S. Nalborczyk, Nie bój się islamu, [w:] Leksykon dla dziennikarzy. Dostępny w Internecie:

http://www.wiez.com.pl/islam/index.php?id=30. 10

E. Sakowicz, op. cit., s. 93. 11

J. Bielawski, Islam jako religia światowa [w:] Zarys dziejów religii, red. J. Keller, Warszawa 1986, s. 793. 12

K. Kościelniak, op. cit., s. 224. 13

J. Bielawski, op. cit., s. 793. 14

K. Brataniec, Zachód i islam: dylematy w relacji, Kraków 2009, s.128. 15

J. van Ess, Islam [w:] Pięć wielkich religii świata, red. E. Brunner Traut, Warszawa 1987, s. 79.

17

Islam głosi absolutny monoteizm, przez co odrzuca obecną w chrześcijaństwie doktrynę

opartą na trynitaryzmie, chrystologii oraz soteriologii. Muzułmanie odmawiają określania

Boga jako Ojca. Uważają, że Jezus, syn Maryi, jest jednym z wielu proroków, a nie jak u

chrześcijan Bogiem – człowiekiem16

.

Chrześcijanie szybko podjęli próby zbadania nowej religii. Jan Damasceński (zm.

754 r.) w swym dziele „O herezjach” omówił zagadnienia związane z „błędnym

nauczaniem islamu”17

. Ten uczony chrześcijański jako pierwszy oficjalnie uznał islam za

wyznanie pogańskie. Według niego, nowy ruch występował przeciw naukom i praktykom

Kościoła Katolickiego. Twierdził, że Mahomet nie był prorokiem wysłanym przez Boga,

lecz obłudnikiem, który wypracował doktrynę islamu, bazując na Starym i Nowym

Testamencie18

. Ponadto krytykował sprzeczne z nauką Kościoła wielożeństwo

muzułmanów19

. Podobnie wielu innych teologów chrześcijańskich, m. in. Piotr Venerabilis

(zm. 1156), Rajmund Lullus (zm. 1315), przedstawiali Mahometa w negatywnym

świetle20

. Wybitni chrześcijańscy myśliciele: Ricoldo da Montecroce oraz Tomasz z

Akwinu formułowali poglądy, będące wynikiem zgłębiania wiedzy o islamie. Już w

średniowieczu powstały pierwsze europejskie tłumaczenia tekstów arabskich. W świecie

chrześcijańskim islam uznano za odszczepieństwo: „dzieło człowieka, który posługiwał się

fałszywym objawieniem w celu zdobycia władzy”21

.

Do rozpowszechniania uproszczonego i opartego na plotkach obrazu islamu

przyczyniali się także europejscy pisarze i podróżnicy, w których dziełach prezentowany

jest często mylny i subiektywny obraz muzułmanów, odznaczających się przemocą,

fanatyzmem religijnym (Dante Alighieri „Boska komedia”, Voltaire „Fanatyzm albo

prorok Mahomet”, Constantine de Volney „Podróże po Egipcie i Syrii”)22

. Przykładem

chrześcijańskiej reinterpretacji dawnych wydarzeń jest ukazywanie islamu jako religii

propagowanej mieczem. Militarny podbój terenów dokonany przez młodą wspólnotę

muzułmańską nie do końca był związany z przymusowymi konwersjami. Jeszcze przez

trzy wieki po przejęciu władzy przez muzułmanów na obszarach Bliskiego Wschodu i

Afryki Północnej duże ilości grupy ludności wyznawały chrześcijaństwo. Władcy

16

E. Sakowicz, op. cit., s. 87. 17

E. Chat, Islam a chrześcijaństwo, polemika i dialog, Kielce 2005, s. 43. 18

K. Brataniec, op. cit., s. 129. 19

R. Armour, op. cit., s. 78. 20

E. Chat, op. cit., s. 45. 21


K. Pędziwiatr, Od islamu imigrantów do islamu obywateli, Kraków 2007, s. 231.

18

muzułmańscy – po zajęciu nowych obszarów – pozostawiali dotychczasowych

urzędników, przejmując lokalny sposób administrowania23

.

Krytyka islamu wymierzona była przeciwko doktrynie świętej wojny oraz

uciekaniu się do agresji wobec niewiernych. Dla chrześcijańskiej Europy wojskowa siła

islamu była zagrożeniem do XVII wieku24

. Jednak należy wspomnieć, że również w

zachowaniu chrześcijan znane były przypadki stosowania przemocy, jak chociażby w

czasach Chrześcijańskiego Cesarstwa Rzymskiego, w którym zgodnie z prawem

chrześcijaństwo zajmowało uprzywilejowaną pozycję, a konwersje wymuszane były przez

Karola Wielkiego. Prawo w średniowieczu przewidywało karę śmierci wobec

niechrześcijan. Ponadto należy przytoczyć przypadki związane z kolonializmem w XIX i

XX w. na terenach państw arabskich, kiedy to chrześcijańscy misjonarze docierali na

miejsce swej służby, w dużej mierze, dzięki wsparciu wojskowemu i ekonomicznemu

Zachodu25

.

Oparty na terroryzmie wzorzec idei prezentowanych przez islam utrwalił się w

opinii Europejczyków aż do czasów współczesnych. Zwłaszcza, że islam nie odznaczał się

łagodnością. Sam Koran nakazuje zwalczanie niewiernych. Obowiązkiem każdego

muzułmanina oraz społeczności muzułmańskiej jest podjęcie „wojny świętej” – dżihad26

.

Chrześcijanie mieli w zwyczaju porównywanie doktryny chrześcijańskiej z praktyką

islamu, co utwierdzało ich w przekonaniu, że rytuały muzułmanów są nieudaną próbą

naśladowania praktyk chrześcijańskich. Stworzone przez chrześcijan wyobrażenie islamu,

miało uchronić i ustrzec wiernych przed apostazją oraz zapewnić im szacunek dla własnej

religii w obliczu zetknięcia się z – wyższą wówczas – cywilizacją islamu. Należy jednak

zauważyć, że w historii zdarzały się momenty, kiedy chrześcijanie, którzy mieli okazję

przebywać wśród muzułmanów, byli pod ogromnym wrażeniem ich pobożności,

sumienności w modlitwie, szacunku dla imienia bożego i szacunku wobec innych27

.

Współcześnie chrześcijanie w Europie oceniają muzułmanów na podstawie

doniesień medialnych i trudnej sytuacji ich współwyznawców w krajach muzułmańskich;

mam na myśli prześladowania i dewastacje kościołów. Silny negatywny wydźwięk

medialny można zaobserwować zwłaszcza po przeprowadzonych na masową skalę atakach

terrorystycznych w USA (11. 09. 2011), w Madrycie (11. 03. 2004) i w Londynie (07. 07.

23

A. S. Nalborczyk, S. Gródź, Muzułmanie i chrześcijanie – droga w kierunku dialogu, [w:] Islam a

terroryzm, red. A. Parzymies, Warszawa 2003, s. 144. 24


R. Armour, op. cit., s. 63 – 64. 26

J. Bielawski, op. cit., s. 793. 27

K. Brataniec, op. cit., s. 129 -130.

19

2005). Wydarzenia te doprowadziły do nasilenia się zjawiska islamofobii, jako objawu

„niesprawiedliwej dyskryminacji członków społeczności muzułmańskiej oraz wyłączaniu

ich poza główny tok spraw życia politycznego”28

. Chodzi tu o ukazanie islamu, jako religii

odległej wartościom i praktykom innych kultur, szczególnie Zachodu, a także o

podkreślenie, że tworzy ona agresywny i niedemokratyczny system religijny i kulturowy.

Zarzuca się muzułmanom brak tolerancji religijnej w krajach arabskich, prześladowania

chrześcijan, podczas gdy sami muzułmanie ostro reagują na wszelkie oznaki nietolerancji

wobec swojej religii. Wypowiedzi pełne krytyki dostrzegalne są w mediach

społecznościowych oraz na stronach internetowych poświęconych tematyce

muzułmańskiej. Znane są w przekazach medialnych również wypowiedzi włoskiej

dziennikarki Oriany Fallaci, zdecydowanie negatywnie odnoszącej się do zaleceń Koranu

wskazujących na brak wolności religijnej, terroryzm, ograniczenie praw kobiet.

Publicystka pracująca w krajach muzułmańskich zarzucała wyznawcom islamu dążenia do

niszczenia cywilizacji Zachodu. Według niej, islam nie jest religią pokoju, a Koran jest nie

do pogodzenia z wolnością, demokracją i prawami człowieka. Jak zauważyła, nie jest to

także religia miłosierdzia i litości29

. Przeciwne stanowisko zajmuje badacz islamu Adam

Wąs. Dostrzegł, że społeczność muzułmańska żyjąca w Unii Europejskiej to nie terroryści,

którzy stanowią mały procent wśród muzułmanów. Jak zaznacza, dla wielu chrześcijan

muzułmanie prawdziwie żyjący wyznawanym przesłaniem religijnym mogą stanowić

przykład pogłębiania wiary30

. Tutaj należy również przytoczyć opinię Marty Widy-

Behiesse, arabistki Uniwersytetu Warszawskiego, która powołując się na raport

Europejskiego Urzędu Policji (2011 r.), wskazała, że za większość przeprowadzonych

zamachów terrorystycznych odpowiedzialne były organizacje separatystyczne, nie zaś –

jak się przypuszcza – muzułmańskie31

. Jak wykazały badania przeprowadzone przez

CBOS, rozdźwięk między islamem a chrześcijaństwem jest spowodowany przede

wszystkim różnicami politycznymi, a nie rozbieżnością religijną, czy kulturową. Badania

przeprowadzono w 27 krajach świata (wzięło w nich udział 28 389 respondentów) Niemal

jedna trzecia badanych uważa, że przyczyną istniejących między muzułmanami a

28

K. Pędziwiatr, op. cit., s. 229. 29

O. Fallaci, Wściekłość i duma,. Dostępny w Internecie:

http://wyborcza.pl/magazyn/1,128597,12606993,WSCIEKLOSC_I_DUMA.html, 04.10.2012. 30

Między religią a kulturą w Europie : chrześcijaństwo - islam - laicyzm : rola Kościoła katolickiego w

procesie integracji europejskiej, red. M. Góra, Gliwice 2005, s. 103. 31

Marta Widy- Behiesse, audycja „Połączenie” w radiu TOK FM. Dostępna w Internecie:

http://www.tokfm.pl/Tokfm/1,103454,14029633,_Islamscy_radykalowie_to_margines__To_przerazajace_.ht

ml, 03.06.2013.

20

chrześcijanami napięć są różnice religijne i kulturowe, podczas gdy ponad połowa

badanych dopatruje się rozbieżności we wzajemnych relacjach w konflikcie interesów32

.

Podsumowując dotychczasową analizę odnoszącą się do wzajemnych relacji

chrześcijan i muzułmanów, należy zauważyć, iż obie strony cechuje analogiczne

nastawienie, tzn. ocenianie przy zastosowaniu wyłącznie własnych kryteriów. Prowadzi to

do upowszechnienia i podtrzymywania negatywnego poglądu o wyznawcach tej drugiej

religii. Tak więc obie frakcje odnoszą się krytycznie do dogmatów, moralności, zwyczajów

oraz rytuałów drugiego wyznania33

. Brak zgodności oraz roszczenia wysuwane nawzajem

przez chrześcijan i muzułmanów w znacznym stopniu spowodowane są przekonaniem

wyznawców dwu religii o uniwersalistycznym charakterze swojej wiary, co oznacza, że

obie religie są przeświadczone o posiadaniu absolutnej i uniwersalnej prawdy34

. Choć

trzeba wskazać, że islam od momentu powstania był zakorzeniony wśród ludów i kultury

arabskiej. Natomiast poprzez przyjęcie koncepcji uniwersalności, można wnioskować, że

muzułmanie chcą narzucić swoje wyznanie światu, jako jedyny właściwy model religijny.

Szczególnie, że muzułmanie odnosząc się do coraz bardziej zauważalnej sekularyzacji

świata zachodniego, utożsamianego z chrześcijaństwem wyrażają przekonanie, że ich

religia ma odegrać znaczącą rolę w przyszłości35

.

2.2 Dialog międzyreligijny

Wzajemny obraz chrześcijan i muzułmanów często jest uproszczony i ukazywany

poprzez stosowanie skrótów interpretacyjnych. Nie można zapominać, iż w przeszłości

relacje między wyznawcami obu religii oparte były również na wzajemnym szacunku.

Poszanowanie względem chrześcijan spowodowane było wyznawanym przez nich

monoteizmem. Ponadto Arabowie wyrażali uznanie wobec tych, którzy dawali szczere

świadectwo swojej wiary oraz odznaczali się pobożnością.

Nierzadko chrześcijanie żyjący w świecie muzułmańskim poddawani są

prześladowaniom. Islam może wydawać się zamknięty wobec wyznawanych przez

chrześcijaństwo prawd, także działalność misyjna wyznawców Chrystusa jest niemożliwa

32

„Badanie przeprowadziła badania opinii GlobeScan od 3 listopada 2006 roku do 16 stycznia 2007 roku.

Dostępny w Internecie: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2007/K_031_07.PDF, 21.02.2007. 33

A. S. Nalborczyk, S. Gródź, op. cit., s. 147. 34

R. Armour, op. cit., s. 63. 35

E. Sakowicz, op. cit., s. 92 - 93.

21

na terenach, gdzie przeważa cywilizacja islamska36

. Istnieją podstawowe problemy

uniemożliwiające podjęcie pełnego dialogu. Krzysztof Kościelniak pisze, że w

zróżnicowanym świecie islamu brakuje głównego ośrodka spełniającego rolę „rzecznika

islamu”. Dodatkową trudnością jest fakt, iż zainicjowany wśród europejskich

muzułmanów dialog, nie odzwierciedla się w postawach muzułmanów zamieszkujących

kraje arabskie. Problem jest spowodowany brakiem rozdziału w islamie między religią a

polityką37

. Islam - z charakterystyczną dla siebie zaborczością – może wydawać się

niezdolny do dialogu, poniższe przykłady mogą być wyrazem podejmowania prób dialogu

międzyreligijnego. Warto wspomnieć o rozkazie kalifa Al – Mamuna, który w IX w.

ustanowił Dom Mądrości – miejsce gdzie dokonywano tłumaczenia dzieł greckich na

język arabski, a chrześcijanie mogli poszczycić się wpływowymi stanowiskami38

. Na

terenach muzułmańskich rozwijały się chrześcijańskie klasztory, w których dla

wyznawców islamu przeprowadzono debaty teologiczne. Również na dworach kalifów

podnoszono dyskusje o tematyce religijnej39

. Zakony chrześcijańskie (dominikanie i

franciszkanie) rozpoczęły studia zarówno nad islamem, jak i językiem arabskim.

Podejmowano dążenia oparte na realizacji pokojowej misji wśród Saracenów40

. Na

terenach Półwyspu Arabskiego przedstawiciele innych wyznań byli leczeni na równi z

muzułmanami. Życie chrześcijanina było warte tyle samo, co życie wyznawców islamu. W

kronikach odnotowane są też przypadki, kiedy to przedstawiciele religii chronionej byli

grzebani razem z muzułmanami41

.

Wiedza o islamie znacznie poszerzyła się na przełomie XII i XIII w. poprzez

tłumaczenia Koranu oraz innych dzieł arabskich. Mimo to, ze strony Kościoła podjęto

działania zmierzające do ograniczenia wzajemnych kontaktów. Zgodnie z

postanowieniami soborów z lat 1179 i 1215 ograniczono kontakty między innowiercami i

zaniechano kontaktów handlowych. Dowodem izolacji muzułmanów był wydany przez

papieża Grzegorza IX zakaz wezwań na modlitwę, noszenia odrębnego stroju, a także

zakaz wychodzenia na ulice w czasie trwania świąt chrześcijańskich. Kierując się

założeniem, że muzułmanie stanowią nieprzyjacielską mniejszość, władcy europejscy

wypędzali ich ze swoich terenów Choć wśród uczonych chrześcijańskich, tj. Jana z

36

A. Nalborczyk, Islam wobec chrześcijaństwa, [w:] Leksykon dla dziennikarzy. Dostępny w Internecie:

http://www.wiez.com.pl/islam/index.php?id=29. 37

K. Kościelniak, op. cit., s. 215 – 216. 38

E. Chat, op. cit., s. 44. 39

A. S. Nalborczyk, S. Grodź, op. cit., s. 147,150. 40

E. Chat, op. cit., s. 48. 41

A. Mez, Renesans islamu, Warszawa 1981, s. 64, 66.

22

Segowii, Mikołaja z Kuzy i Teodora Bibliandera, pojawiały się poglądy zachęcające do

podjęcia dialogu międzyreligijnego – poprzez pokojowe nastawienie oraz debatę

przywódców obu religii – nie znalazły one większego poparcia42

.

Niewątpliwie o nowym podejściu do islamu możemy mówić w kontekście

pogłębiania wiedzy przez myślicieli europejskich w XVII wieku. Zaczęto tłumaczyć teksty

arabskie, kontynuowano naukę tego języka poprzez utworzenie katedr arabistyki w

Lejdzie, a następnie w Oksfordzie. W 1697 r. wydano pierwszą Encyklopedię islamu43

.

Również po stronie muzułmańskiej nie brakowało pozytywnych odniesień wobec ludów

Księgi. Przychylne nastawienie wobec chrześcijaństwa głosili w XIX w. Sayyid Ahmad

Khan i Muhammad Abduh, podkreślali oni potrzebę wzajemnego poszanowania, jak

również otwarcia się na kulturę świata zachodniego44

.

Zdecydowany przełom w relacjach chrześcijaństwo – islam i ogromny krok

wyrażający uznanie wobec muzułmanów, a także podjęcie pełnej postawy dialogu

zapoczątkował Sobór Watykański II. Deklaracja Nostrae aetate ogłoszona 28 października

1965 r. zawiera stwierdzenie:

„Kościół spogląda z szacunkiem również na mahometan, oddających cześć

jedynemu Bogu, żywemu i samoistnemu, miłosiernemu i wszechmocnemu,

Stwórcy nieba i ziemi, Temu, który przemówił do ludzi; Jego nawet

zakrytym postanowieniom całym sercem usiłują się podporządkować, tak

jak podporządkował się Bogu Abraham, do którego wiara islamu chętnie

nawiązuje. Jezusowi, którego nie uznają wprawdzie za Boga, oddają cześć

jako prorokowi i czczą dziewiczą Jego Matkę Maryję, a nieraz pobożnie Ją

nawet wzywają. Ponadto oczekują dnia sądu, w którym Bóg będzie

wymierzał sprawiedliwość wszystkim ludziom wskrzeszonym z martwych.

Z tego powodu cenią życie moralne i oddają Bogu cześć głównie przez

modlitwę, jałmużny i post. Jeżeli więc w ciągu wieków wiele powstawało

sporów i wrogości między chrześcijanami i mahometanami, święty Sobór

wzywa wszystkich, aby wymazując z pamięci przeszłość szczerze pracowali

nad zrozumieniem wzajemnym i w interesie całej ludzkości wspólnie

42


Tamże, s. 133. 44

A. S. Nalborczyk, S. Gródź, op. cit., s. 154.

23

strzegli i rozwijali sprawiedliwość społeczną, dobra moralne oraz pokój i

wolność”45

.

Dokument ten w sposób oficjalny wyraża stanowisko Kościoła wobec wyznawców islamu.

Wbrew wcześniejszym opiniom, Sobór publicznie uznał wartość islamu. Gest ten

przyczynił się do umocnienia więzi przyjaźni Kościoła z innymi religiami. Deklaracja

Nostrae aetate stała się symbolem gotowości do podjęcia działań w kierunku umocnienia

dialogu między dwoma religiami monoteistycznymi.

Choć oficjalnie przyjmuje się wydarzenia soborowe jako szczególny zwrot w

relacjach chrześcijan i muzułmanów, nie należy również zapominać o wcześniejszych

przejawach szacunku i dialogu wyrażanych przez papieża Pawła VI. Rok przed

ogłoszeniem Nostrae aetate powołał on Sekretariat ds. Niechrześcijan. Do głównych zadań

tej instytucji należało poszukiwanie drogi porozumienia z wyznawcami innych religii. W

ramach prac Sekretariatu wydawano biuletyn informujący o przebiegu dialogu i

nawiązujących do tej tematyki przemówieniach papieża46

. W 1969 r. doszło do spotkania

muzułmanów z chrześcijanami w Cartigny, w celu ustalenia przyszłych zamierzeń. W

kolejnych latach konferencje zgłębiające tę tematykę odbywały się także w krajach

muzułmańskich, jak chociażby w Tunezji w 1974 r., czy w 1976 r. w Libii. Zostały także

utworzone grupy badawcze skupiające chrześcijan i muzułmanów, regularnie

odbywających posiedzenia i wydających tematyczne publikacje47

.

Zabiegi zmierzające w utrzymania dobrych relacji z wyznawcami islamu

podejmowali następcy Pawła VI. Ponownym krokiem ku głębszemu otwarciu się na

muzułmanów był zorganizowany po raz pierwszy w dniu 27. 10. 1986 r. – Dzień Modlitw

w Asyżu. Cały pontyfikat Jana Pawła II oparty był na dążeniach do pogłębienia dialogu z

muzułmanami. Doceniono ich kulturę oraz to, że razem z chrześcijanami wyznają wiarę w

Jedynego Boga48

. Mając na uwadze wspólne wartości oraz konieczność wyrażania

solidarności papież odbywał wiele podróży do krajów muzułmańskich, gdzie spotykał się z

wyznawcami islamu. To on po raz pierwszy – jako zwierzchnik Kościoła Katolickiego –

przekroczył progi meczetu Umajjadów w 2001 r.49

.

45

Nostrae aetate [w:] Sobór Watykański II, Konstytucje Dekrety Deklaracje, red. M. Przybył, Poznań 2002,

s. 334 – 335. 46

Tamże, s. 331. 47

A. S. Nalborczyk, S. Gródź, op. cit., s. 156 – 157. 48

Sobór Watykański II…, s. 331. 49

K. Sowa, Papież w meczecie. Dostępny w Internecie: http://papiez.wiara.pl/doc/378644.Papiez-w-

meczecie, 08.03.2006.

24

Utrzymywanie poprawnych relacji z islamem kontynuowano również za

pontyfikatu Benedykta XVI. Przekazy medialne relacjonujące ówczesne konflikty m. in.

w Syrii, Tunezji, Algierii oraz Iraku ukazywały rozgrywające się na Bliskim Wschodzie

wydarzenia w świetle napięć w relacjach chrześcijan i muzułmanów. Trzeba zaznaczyć, że

Benedykt XVI w swych wystąpieniach, zwracając uwagę na wzniecane na tle religijnym

konflikty, podkreślał potrzebę wzajemnego poszanowania i pokoju. Wielokrotnie dawał

temu wyraz poprzez spotkania z przedstawicielami islamu, jak i podróże zagraniczne do

krajów muzułmańskich. Podczas swej pielgrzymki do Turcji w listopadzie 2006 r.

zaznaczył: „Była to dla mnie sprzyjająca okazja do wyrażenia raz jeszcze mego szacunku

dla muzułmanów i cywilizacji islamskiej. Mogłem zarazem zwrócić uwagę na to, iż ważne

jest, by chrześcijanie i muzułmanie wspólnie angażowali się w służbę na rzecz człowieka,

życia, pokoju i sprawiedliwości”. Rok później ponad stu muzułmańskich uczonych

podczas Święta Zakończenia Postu skierowało do Benedykta XVI list, w którym wyraziło

potrzebę rozpoczęcia na nowo dialogu. Wypunktowano to, co zespala chrześcijan i

muzułmanów odpowiedzialnych za losy świata50

. Wobec działań opartych na

propagowaniu islamu przy użyciu siły, papież dążył do podjęcia dialogu z uwzględnieniem

wzajemnego poszanowania w duchu pokoju.

W obecnych czasach, gdy dostrzegalny jest wzrost liczby muzułmanów w krajach

chrześcijańskich, utrzymanie dialogu między wyznawcami tych religii stanowi istotny

element nawiązania współpracy i jednocześnie zniesienia błędnych interpretacji, jakie

wytworzyły się podczas wielowiekowych kontaktów chrześcijan i muzułmanów. Zgodnie

z twierdzeniem, jakie prezentuje uczony muzułmański, Tarik Ramadan: „nie tylko

muzułmanie muszą nauczyć się żyć w europejskich warunkach, ale i społeczności

europejskie muszą zrozumieć i zaakceptować to, że wyznawcy islamu – nierzadko

urodzeni już w Europie – i nie znający innej ojczyzny niż europejska, są częścią

europejskiej rzeczywistości”51

. Jest to wyrażenie koncepcji euroislamu, zakładającej nie

tylko dostosowanie podstawowych zasad islamu do elementów kultury europejskiej, ale i

polegającej na szerzej pojętej akceptacji przyjętych w Europie Zachodniej wartości (tj.

wolność, równość uznanie praw człowieka). Ramadan zwraca uwagę na właściwą

interpretację Koranu, który nie jest sprzeczny z wyznawanymi w Europie wartościami.

Wskazuje na potrzebę debat dążących do przyznania islamowi miejsca we współczesnej

50

A. S. Nalborczyk, Kontynuacja czy zerwanie? Benedykt XVI wobec islamu, Więź 4 (618) 2010, kwiecień

2010. Dostępny w Internecie: http://www.wiez.pl/czasopismo/;s,czasopismo_szczegoly,id,551,art,15201. 51

A. S. Nalborczyk, Kilka uwag o ignorancji, [w:] „Teofil – Pismo Kolegium Filozoficzno – Teologicznego

Dominikanów” nr 2 (24) 2006, s. 52.

25

Europie, co jego zdaniem zminimalizuje nasilenie fundamentalistycznych postaw w

Europie52

.

Koncepcja ta wydaje się właściwa i godna uwagi szczególnie, że islam obecnie

stanowi najdynamiczniej rozwijającą się religię świata. Warunkami temu sprzyjającymi

jest wspomniany już wzrost demograficzny wśród muzułmanów i zauważalna w

sekularyzacja społeczeństw zachodnioeuropejskich. Niewątpliwie w realizacji rozmów

dużą rolę odgrywa wspólna koncepcja człowieka i związane z nią wartości, cenne zarówno

dla muzułmanów i chrześcijan (jak miłość bliźniego, poszanowanie godności ludzkiej)53

.

Ważne jest organizowanie wspólnych badań i konferencji naukowych oraz grup

dyskusyjnych. Chodzi tu m. in. o działania podejmowane przez Uniwersytety w Ankarze,

Tunisie oraz Uniwersytet Gregoriański zaangażowane w organizowanie sympozjów

naukowych, podejmujących tematykę islamu i chrześcijaństwa. Także na Uniwersytecie w

Tybindze Wydział Teologii Katolickiej prowadzi zajęcia dla muzułmanów i chrześcijan z

zakresu międzyreligijnej praktyki dialogu. Instytucje wspierające idee wzajemnego dialogu

znajdują się także w krajach muzułmańskich: Pakistanie, Bangladeszu, Indonezji i

Egipcie54

.

Na podstawie przeprowadzonych w tej części pracy analiz można zauważyć, że

tylko w oparciu o wzajemne poszanowanie wartości wyznawanych przez muzułmanów i

chrześcijan można budować więzi pozwalające wyznawcom dwu religii unikać

nietolerancji, niechęci i zachowań radykalnych, szkodliwych dla rozwijania dialogu

międzyreligijnego. Konieczne jest, aby takie postawy odrzucające wszelką wrogość i

niechęć towarzyszyły nie tylko chrześcijanom, ale i muzułmanom. Podejmowaniu

owocnego dialogu musi towarzyszyć uwzględnienie wolności religijnej, która rozumiana

jest jako postawa wolna od przymusu, zarówno ze strony jednostki, jak i społeczeństwa55

.

Uznanie tego prawa pozwoli zarówno muzułmanom, jak i chrześcijanom na wyrażanie na

zewnątrz swoich racji bez wzniecania konfliktów. Trzeba jednak pamiętać, że prowadzenie

efektywnego dialogu możliwe jest tylko przy wzajemnym otwarciu i wychodzeniu poza

przyjęte na przestrzeni wieków schematy. Warto wierzyć, że wzajemne relacje

wyznawców dwu wielkich religii świata mogą być poprawne, a nawet przyjazne.

52

A. Wąs, Euroislam. Jaki będzie islam w Europie. Dostepny w Internecie:

https://religie.wiara.pl/doc/472253, 11.04.2009. 53

Ch. Troll, Dla dialogu nie ma żadnej alternatywy. Dostępny w Internecie:

http://tezeusz.pl/cms/tz/index.php?id=476. 54

A. S. Nalborczyk, S. Gródź, op. cit., s. 158 – 159. 55

Dignitatis humane [w:] Dokumenty Soboru Watykańskiego II…, s. 408.

26

3. Muzułmanie w wybranych krajach Europy Zachodniej

3.1. Wielka Brytania

Wielka Brytania jest państwem o charakterze wielokulturowym, muzułmanie

przybywający tutaj po II wojnie światowej z byłych kolonii angielskich łatwo pozyskiwali

prawa obywatelskie oraz mieli możliwość swobodnego wyrażania swej wiary1. Największą

grupę imigrantów stanowią muzułmanie z obszarów Południowej Azji: Pakistańczycy i

Bengalczycy oraz obywatele Indii. Napływowi muzułmanie najliczniej osiedlają się w

dużych miastach, takich jak Londyn, Bradford, Birmingham, Manchester, Leeds oraz

Glasgow2. Choć konstytucja Wielkiej Brytanii nie zawiera zapisu gwarantującego wolność

wyznania oraz swobodę praktyk religijnych, to jednak ze względu na zawarte w traktatach

międzynarodowych uregulowania, pozwalające na wybór wyznania, muzułmanie uzyskują

zgodę na wypełnianie kultu religijnego na terenie tego kraju3. Ponadto stosowany tam

model polityczny umożliwia propagowanym w krajach arabskich ideologiom rozwijać się

na terenie Wielkiej Brytanii4.

Islam uznawany jest za najdynamiczniej rozwijającą się religię na terytorium

brytyjskim. Według przeprowadzonego spisu ludności w 2007 roku, wyznawcy Allaha

stanowili 2,7% populacji kraju tj. 1 591 000, aż połowa z nich urodziła się w Wielkiej

Brytanii5. W 2011 r. wskaźnik muzułmanów wzrósł do ok. 5%. Według opinii

demografów, utrzymująca się na tym poziomie tendencja może doprowadzić do wyparcia

chrześcijaństwa i dominacji islamu. Jeśli w dalszym ciągu liczba wyznawców islamu

będzie wzrastać, w najbliższych 20 latach będzie ich 5,5 mln6. Populację muzułmanów w

Wielkiej Brytanii tworzą jednostki młode: 33,8% z nich nie przekroczyło 16 roku życia,

natomiast 18,2% stanowią osoby w wieku 15 – 24 lat (podczas gdy w całym kraju odsetek

osób poniżej 25 roku życia wynosi 31%). Dane te wskazują, że wśród muzułmanów, dzieci

1 K. Pędziwiatr, Od islamu imigrantów do islamu obywateli: muzułmanie w krajach Europy Zachodniej,

Kraków 2007, s. 36. 2 R. Machnikowski, Muzułmanie w Europie Zachodniej – między integracją a radykalizacją, Warszawa

2010, s. 15. 3 K. Pędziwiatr, op. cit., s. 85.

4 K. Brataniec, Zachód i islam: dylematy w relacji, Kraków 2009, s. 122.

5 K. Pędziwiatr, op. cit., s. 47.

6 Islam wypiera chrześcijaństwo w Wielkiej Brytanii. Dostępny w Internecie:

http://www.euroislam.pl/index.php/2013/10/islam-wypiera-chrzescijanstwo-w-wielkiej-brytanii/. 07. 10.

2013.

27

znajdujących się w wieku szkolnym jest dwukrotnie więcej niż u wyznawców innych

religii7.

Mimo, iż w Wielkiej Brytanii obowiązuje religia państwowa, anglikanizm, a

Kościoły oraz inne społeczności religijne nie otrzymują środków finansowych na rozwój

swojej działalności – na terenie tego kraju prężnie działa kilka organizacji muzułmańskich,

z których największe stanowią Muslim Association of Britain (1997), Muslim Council of

Britain (1997), Muslim Public Affairs Comittee (2000). Ich głównym celem jest

angażowanie poszczególnych osób na rzecz wspólnot, a także utrzymywanie kontaktu z

władzami, zarówno lokalnymi jak i państwowymi, dla wypracowania rozwiązań,

uwzględniających wartości islamu. Organizacje te działają na szczeblu religijnym,

edukacyjnym, jak i społecznym8. Islam jest rozpowszechniony w przestrzeni publicznej w

Wielkiej Brytanii. Muzułmanie mogą nie tylko korzystać z szerokiego systemu świadczeń

socjalnych, mają również – jak już pisałam – możliwość realizacji kultu religijnego.

Świadczy o tym m. in. ilość meczetów zarejestrowanych na terenie Wielkiej Brytanii. W

1963 roku było ich 13, w ciągu kolejnych 10 lat liczba ta zwiększyła się do 73. W 2007 r.

istniało ok. 1200 meczetów i sal modłów9. Ponadto od 2013 r. brytyjski kanał telewizyjny

Channel 4 w czasie miesiąca ramadan (od 9 lipca do 7 sierpnia), zgodnie z muzułmańskim

zwyczajem, 5 razy dziennie nadaje wezwania do modlitwy10

. Według badań

przeprowadzonych przez Martę Warat z UJ wśród brytyjskich muzułmanek, w islamie

odnajdują one wartości, do których odwołuje się społeczeństwo brytyjskie, chodzi tu o

tolerancję, sprawiedliwość i równość. Mogą one korzystać z równości wobec prawa i

wolności osobistej11

. Coraz większe znaczenie społeczności muzułmańskiej zauważalne

jest również w dziedzinie gospodarki. Zgodnie z zapowiedziami obecnego premiera

Wielkiej Brytanii, Davida Camerona, Londyn ma stać się centrum finansowym dla państw

islamskich. To oznacza, że zostanie wprowadzony islamski indeks giełdowy, natomiast

emitowane obligacje będą uwzględniały prawo szariatu (pierwszy taki przypadek w


8 R. Machnikowski, op. cit., s. 18.


10 Wielka Brytania: Channel 4 będzie nadawał wezwania do muzułmańskich modlitw. Dostępny w Internecie:

http://www.autonom.pl/?p=6266, 05.07. 2013. 11

Marta Warat, Młode muzułmanki w Wielkiej Brytanii, Miesięcznik Znak, wrzesień 2011, nr 676. Dostępny

w Internecie: http://www.miesiecznik.znak.com.pl/1054/calosc/mlode-muzulmanki-w-wielkiej-brytanii.

28

niemuzułmańskim kraju). W konsekwencji takie działania przyczynią się do zwiększenia

wpływów muzułmańskich inwestorów na terenie Europy Zachodniej12

.

Pomimo dbałości ze strony władz Wielkiej Brytanii o zapewnienie odpowiednich

warunków i praw społeczności muzułmańskiej, imigranci nie dostosowują się do kultury

brytyjskiej. Aż 81% z nich przyznało, że nie czują się obywatelami Anglii13

. Z kolei około

25% Brytyjczyków nie darzy zaufaniem muzułmanów, uzasadniając że sytuacja w

Wielkiej Brytanii byłaby lepsza bez ich obecności. Prawie połowa badanych jest zdania, że

muzułmanie wyznają inne wartości niż pozostała część społeczeństwa. Natomiast ¼ z nich

uważa, że winę za wzrost islamofobii ponoszą ugrupowania terrorystyczne z zagranicy. Te

same badania wykazały, że ok. 60 % obywateli Wielkiej Brytanii negatywnie ocenia

muzułmanów14

.

Taka ocena nie tylko ze strony brytyjskich chrześcijan, ale i pozostałych

obywateli o różnej denominacji może być spowodowana postulatami wysuwanymi przez

wyznających islam imigrantów, dążących nierzadko w sposób zaborczy do uzyskania

większej autonomii i znaczenia w życiu publicznym. W brytyjskich miastach,

zamieszkiwanych przez duży odsetek imigrantów dochodzi do licznych zamieszek

ulicznych. W czasie tych starć obrażenia odnoszą nie tylko ludzie, dewastowane są

również miejsca kultu. Muzułmanie podpalają samochody i budynki chrześcijan. Według

statystyk w 2001 roku doszło do 572 napaści, z czego 62% ofiar stanowili niemuzułmanie.

Incydenty i uliczne demonstracje wymierzane są także przeciwko imigrantom15

, to właśnie

wśród tej grupy ludności obserwuje się znaczący wzrost popełnianych przestępstw. W

ciągu ostatniego roku liczba muzułmanów osadzanych w brytyjskich więzieniach

przekroczyła 11 tys. W porównaniu z danymi sprzed 15 lat temu wskaźnik wzrósł o prawie

300% (3,6 tys. osób w 1998). O dynamicznym rozwoju islamu na Wyspach świadczy także

fakt, iż z roku na rok wzrasta liczna konwertytów na islam. Szacuje się ok. 5000 nawróceń

12

M. Polak, Europejski Islam zacznie się w Wielkiej Brytanii. Chce tego premier Cameron. Dostępny w

Internecie: http://www.prawy.pl/z-zagranicy2/4148-europejski-islam-zacznie-sie-w-wielkiej-brytanii-chce-tego-

premier-cameron. 1.11.2013. 13


„Sondaż przeprowadzony na potrzeby programu Newsbeat (BBC Radio 1) na grupie osób w wieku 18-24

lat”. Co czwarty młody Brytyjczyk nie ufa Muzułmanom. Dostępny w Internecie:

http://bham.pl/wiadomosci/wielka-brytania/3258-co-czwarty-mlody-brytyjczyk-nie-ufa-muzulmanom,

25.09.2013 r. 15

K. Machnikowski, op. cit., s. 28.

http://www.prawy.pl/z-zagranicy2/4148-europejski-islam-zacznie-sie-w-wielkiej-brytanii-chce-tego-premier-cameron

29

w ciągu roku. Uważa się, że to zjawisko związane jest z nagłośnianiem tematu islamu w

przestrzeni publicznej16

.

Na podstawie powyższych analiz można zauważyć, że coraz bardziej rozwijający

się islam zyskuje korzystne warunki do dalszego rozprzestrzeniania się na obszarze

Wielkiej Brytanii, wpływ na to mają nie tylko względy religijne, jak np. zanikanie

chrześcijaństwa, ale także społeczne: gwałtowny wzrost demograficzny oraz otwarcie

rynku brytyjskiego na inwestorów z krajów muzułmańskich. Te czynniki umożliwiają

muzułmanom eksponowanie swojej obecności i podejmowanie starań o pozyskanie

dalszych przywilejów, by móc zapewnić rozwój swojej społeczności.

3.2. Francja

Francja jest przykładem państwa o charakterze świeckim, w którym rozdział

między państwem a Kościołem uregulowany jest prawnie. W tym kraju charakterystyczny

jest model asymilacji imigrantów. To oznacza, że osadnicy przybywający na terytorium

Francji nie są postrzegani jako społeczności o odmiennej kulturze. Od ludności

napływowej oczekuje się dostosowania się do norm obowiązujących w państwie, poprzez

przejęcie kultury społeczeństwa, w którym zamieszkali. Wszelkie odrębne zwyczaje

tolerowane są w przestrzeni prywatnej, jeśli wykraczają one poza tę sferę, spotykają się ze

sprzeciwem państwa17

.

Wśród muzułmanów we Francji największy odsetek stanowią imigranci z

obszarów, które w przeszłości znalazły się pod panowaniem Francji, a więc z Maroka,

Algierii, Tunezji, Senegalu, Mali i Turcji18

. Najchętniej zamieszkują oni duże miasta, tj.

Paryż, Marsylię, Lyon, Roubaix, Grenoble i Lilles19

. Charakterystyczne jest, że wśród

pytań zadawanych podczas powszechnego spisu ludności nie podejmuje się kwestii

wskazujących na przynależność religijną. Uniemożliwia to podanie dokładnych danych,

określających liczbę muzułmanów mieszkających na terenie tego kraju. Według statystyk z

2007 roku, społeczność muzułmańska stanowiła 4 – 5 mln osób, co równa się 7 – 8%

ludności całego kraju20

. Według tych danych szacunkowych ich liczba może stanowić

16

Badanie zostało przeprowadzone przez organizację Faith Matters, Brytyjczycy przechodzą na islam,

Dostępny w Internecie: http://infolinia.org/news/7722/brytyjczycy-przechodza-na-islam.html, 20.01.2012. 17


Tamże, s. 50. 19

K. Machnikowski, op. cit., s. 16. 20

K. Pędziwiatr, op. cit., s. 51.

30

nawet 15% populacji21

. Podobnie jak w Wielkiej Brytanii, wyznawcy islamu stanowią

drugą po chrześcijaństwie siłę religijną Francji.

Trzeba tu jednak zaznaczyć, że ze względu na świeckość państwa, muzułmanie

muszą dostosować się do obowiązujących norm prawnych (zgodnie z którymi wyznawcy

Allaha nie mogą liczyć na wsparcie finansowe dla swych religijnych działań). Specyficzna

sytuacja tego kraju uniemożliwia społeczności muzułmańskiej integrację z innymi grupami

etnicznymi wyznającymi wspólną religię.

Te uwarunkowania prowadzą do wytworzenia różnych typów wyrażania

przynależności. Pierwszą grupę stanowią muzułmanie określani, jako „praktykujący

Francuzi”. Zbiorowość ta dąży do przyjęcia obowiązujących we Francji idei

republikańskich i utożsamienia się z kulturą tego kraju, jednocześnie nie odrzucając

wartości swego pochodzenia. Kolejnym przykładem są tzw. „zaadoptowani”, czyli

muzułmanie którzy uznają przynależność do Francji, równolegle artykułując wartości

kulturowe i religijne kraju swego pochodzenia. W przeciwieństwie do przedstawicieli

pierwszej grupy, muzułmanie „zaadoptowani” podkreślają wartości islamu, nie

ograniczając się jedynie do strefy prywatnej. Trzeci rodzaj tworzą skupiska muzułmanów

nie podkreślających przywiązania do religii, charakteryzujących się dużym stopniem

integracji i chęci włączenia do większej grupy społeczeństwa. Ostatni typ to model

„neowspólnotowców”, dla których główną wartością jest obrona własnej tożsamości

kulturowej i religijnej. Duże znaczenie w szerzeniu tych idei ma w ich opinii wspólnota22

.

Walka o poszanowanie praw muzułmanów i starania o zwiększenie znaczenia w

przestrzeni publicznej powoduje, że członkowie tej społeczności manifestują swoją

obecność w sposób otwarty. Na terenie Francji istnieje wiele miejsc, które muzułmanie

uznają za własne, niedopuszczając na ich teren obywateli Francji. Takie przeświadczenie

staje się przyczyną agresji i zakłóceń porządku publicznego23

. Poszczególne grupy

muzułmanów podkreślają swoją obecność poprzez organizowanie protestów i zamieszek

ulicznych oraz podpaleń nie tylko na tle religijnym. Muzułmanie w ten sposób wyrażają

sprzeciw wobec braku poszanowania ich kultury. Należy tu przytoczyć decyzję prezydenta

Jacques’a Chiraca, który w 2003 roku chciał wprowadzić zakaz eksponowania symboli

21

M. G. Bartoszewicz, Francja płonie muzułmańskim ogniem. Dostępny w Internecie:

http://www.pch24.pl/francja-plonie-muzulmanskim-ogniem,16601,i.html, 26.07.2013. 22

R. Mamok, Muzułmanie we Francji, Dostępny w Internecie: http://www.fronda.pl/blogi/goniec-

wolnosci/muzulmanie-we-francji,26780.html#comments. 23

W muzułmańskich dzielnicach Francji stało się „szczególnie niebezpieczne być Francuzem”. Dostępny w

Internecie: http://ndie.pl/w-muzulmanskich-dzielnicach-francji-stalo-sie-szczegolnie-niebezpieczne-byc-

francuzem/ 29. 04. 2014.

31

religijnych w instytucjach publicznych. Tę ustawę nazwaną „zakazem noszenia chusty”

francuski parlament przyjął w marcu 2004 r. zdecydowana przewagą głosów24

.

Można przypuszczać, że te decyzje wywołały niepokoje społeczne, których

następstwem były masowe protesty w 274 miastach Republiki Francuskiej. W ich wyniku

pod koniec 2005 roku ówczesny prezydent J. Chirac wprowadził stan wyjątkowy,

(zakończony w styczniu 2006 r.) W wyniku tych wydarzeń, podczas których aresztowano

3 tysiące osób podjęto dyskusje dotyczące przyczyn niezadowolenia wśród imigrantów

oraz wskazano na sposoby ich integracji. Motywem zamieszek był czynnik religijny,

będący głównym motorem działań uczestników ataków25

.

Można stwierdzić, że islam we Francji osiąga coraz większy zasięg i znaczenie.

Podobnie, jak w Wielkiej Brytanii, zmniejsza się liczba chrześcijan, podczas gdy wzrasta

ilość osób wyznających islam. Wśród mieszkańców Francji w wieku od 18 do 50 lat jeden

muzułmanin przypada na 4 katolików. Również w tym kraju dostrzegalny jest wzrost

liczby muzułmanów i duży ich odsetek wśród osób młodych, choć islam nadal pozostaje

religią mniejszości26

. Na terenie Francji istnieje 2158 meczetów i sal modłów27

. Swoją

działalność rozwinęły także muzułmańskie organizacje religijne, dążące do

reprezentowania interesów francuskich muzułmanów, zarówno na szczeblu społeczności

lokalnej, jak i w kontaktach z administracją publiczną. Organizacje te mają na celu

zapewnienie muzułmanom właściwego miejsca w przestrzeni publicznej oraz prowadzenie

dialogu z wyznawcami innych religii. Zwracają również uwagę na zaspokojenie potrzeb

edukacyjnych i społecznych mniejszości islamskiej. Organizacje te skupiają w swoich

szeregach różne grupy (m. in. mniejszości narodowe z Północnej Afryki oraz instytucje

młodzieżowo – studenckie). Uznaną przez państwo frakcją reprezentującą interesy

wszystkich zbiorowości muzułmanów jest Francuska Rada Kultu Muzułmańskiego.

Ponadto rozwijają się: Federacja Narodowa Muzułmanów Francji i Instytut Muzułmański

Meczetu Paryskiego28

.

Aktywne zaangażowanie muzułmanów w przestrzeni publicznej oraz ich

obecność w sferze medialnej przyczyniają się do wzrostu zjawiska islamofobii we Francji.

W 2004 r. powołano Zgromadzenie przeciwko islamofobii we Francji – instytucję, której

24

A. Iwulski, Awantura o symbole religijne we Francji. Dostępny w Internecie:

http://wiadomosci.wp.pl/page,2,title,Awantura-o-symbole-religijne-we-

Francji,wid,11430596,wiadomosc.html, 26.08.2009. 25

K. Machnikowski, op. cit., s. 29 – 30. 26

Francja, islam i przedmieścia. Dostępny w Internecie: http://www.euroislam.pl/index.php/2014/05/akcja-

britain-first-w-meczetach-bradford/, 23.11.2011. 27


Tamże, s. 56 – 58.

32

celem jest kontrola i analiza wszelkich przejawów dyskryminacji i agresji skierowanych

przeciwko francuskim muzułmanom (wyrażających się m. in. w podpalaniu meczetów,

zamieszczaniu obraźliwych napisów, w atakach na osoby prywatne)29

. Z badań

(przeprowadzonych wśród społeczeństwa francuskiego przez ośrodek Ifop dla dziennika

„Le Figaro”) wynika, że aż 43% Francuzów negatywnie ocenia obecność muzułmanów w

swoim kraju i widzi w nich zagrożenie dla tożsamości kraju. Ponad 60% ankietowanych

uważa, iż wpływy muzułmanów w ich państwie są duże, podczas gdy wyznawcy islamu

wykazują małą integrację z rodowitymi Francuzami30

.

Reasumując należy stwierdzić, że muzułmanie we Francji ze względu na świecki

charakter tego państwa, mają niewielkie szanse na propagowanie swych wartości w

przestrzeni publicznej. Ta sytuacja przyczynia się agresywnych dążeń muzułmanów do

zaistnienia na płaszczyźnie narodowej. Zamierzenia te wyrażają się w manifestacjach i

atakach skierowanych przeciw ludności francuskiej. Szczególnym motywem tego typu

zachowań jest brak rozdziału na strefę świecką i religijną w islamie. Dodatkowym

czynnikiem generującym przeprowadzanie przez muzułmanów masowych protestów są

różnice językowe, etniczne i kulturowe muzułmańskich imigrantów oraz problemy w

dziedzinie ekonomicznej i socjalnej. Są to poważne bariery w integracji z ludnością

Francji, choć władze tego kraju nie dyskryminują wyznawców islamu. Mają oni te same

prawa i obowiązki obywatelskie, jak zwolennicy innych religii.

3.3 Niemcy

Niemcy stanowią przykład państwa, w którym pozycja islamu ukształtowana

została w oparciu o model tzw. pracowników gościnnych (gastarbeiterów).

Charakterystyczną cechą tego rodzaju integracji jest to, że mimo długoletniej obecności

imigrantów na terenie tego kraju, nadal postrzegani są oni jako pracownicy tymczasowi,

którzy w każdym momencie mogą opuścić Niemcy. Z tego względu społeczności te nie

posiadają żadnych praw politycznych. Muszą natomiast udowodnić, że są potomkami

Niemców31

. Liczbę muzułmanów w Niemczech szacuje się na ok. 2,8 – 3,2 mln, co

29

I. Kielan – Glińska, Francuzi wobec islamu. Od rasizmu do islamofobii. Dostępny w Internecie:

http://www.arabia.pl/content/view/289903/2/, 04.08.2007 30

Coraz więcej Francuzów boi się muzułmanów. Dostępny w Internecie:

http://wiadomosci.onet.pl/swiat/coraz-wiecej-francuzow-boi-sie-muzulmanow/14fed, 08.12.2012. 31


33

stanowi 3,4 – 3,9% ogólnej populacji kraju32

(z czego 31% to dzieci poniżej 18 lat).

Według prognoz demografów, muzułmanie w ciągu 20 – 30 lat znajdą się wśród

większości33

. Powyższe dane określające liczebność muzułmanów nie odzwierciedlają

jednak dokładnego stanu, gdyż podobnie jak we Francji również w Niemczech pytanie o

przynależność religijną nie jest uwzględniane w spisie powszechnym. Największą grupę

muzułmanów w tym kraju tworzą imigranci z Turcji, co jest następstwem zawartej w

latach 60. XX wieku umowy międzyrządowej między tymi krajami dotyczącej rekrutacji

pracowników. Ponadto duży odsetek muzułmanów występuje wśród licznej grupy

uchodźców z krajów arabskich: Iranu, Palestyny, Afganistanu, Jugosławii34

. Miasta o

największym skupisku muzułmanów to: Berlin, Hamburg, Kolonia, Monachium, i

Dusseldorf35

.

Niemcy są krajem, do którego przybywa największa liczba obcokrajowców.

Należy zauważyć, że ogólna sytuacja prawna stwarza warunki pozwalające na rozwój

działalności muzułmanów. Podobnie jak we Francji funkcjonuje tu system oparty na

rozdziale państwa od Kościoła. Społeczności muzułmańskie w Niemczech mają

zagwarantowaną możliwość rozstrzygania o swoich wewnętrznych sprawach, pod

warunkiem, że nie są one sprzeczne z porządkiem państwowym36

. Wyznawcy islamu dążą

do egzekwowania swych praw, a co za tym idzie narasta proces islamizacji. Zjawisko to

można opisać m. in. na przykładzie niemieckich sądów, w których wprowadzono

stosowanie prawa szariatu podczas wydawania wyroku w sprawach cywilnych. Ponadto w

Bremie i Hamburgu zostały zawarte porozumienia między władzami miasta a

przedstawicielami wspólnoty muzułmanów, które gwarantują tej mniejszości przywileje w

wyznawaniu ich religii. Ustalenia dotyczyły m. in. przydziału ziemi na muzułmańskie

cmentarze, dostarczania pokarmów halal (dozwolonych na podstawie prawa szariatu) do

więzień i szpitali oraz zgodę na budowanie meczetów. W ramach tolerancji wobec

wyznawców islamu w Bawarii oficjalnie zakazano krytyki skierowanej przeciwko

prorokowi Mahometowi. Natomiast wszelkie przejawy islamofobii uznano za

wykroczenie. Zastosowano także monitoring wobec organizacji wrogich islamowi. W celu

32

Tamże, s. 64. 33

Agresywny islam coraz większym kłopotem dla Niemców? Dostępny w Internecie

http://tygodnik.onet.pl/swiat/agresywny-islam-coraz-wiekszym-klopotem-dla-niemcow/0xvrt, 21.07.2012. 34


K. Machnikowski, op. cit., s. 16. 36


34

zwalczania antagonistycznych postaw na uczelniach niemieckich uruchomione zostały

kierunki zgłębiające teologię muzułmańską37

.

Działania podejmowane przez muzułmanów w Niemczech wspomagane są przez

organizacje takie jak: Rada Islamska Republik Niemiec, Centralna Rada Muzułmanów w

Niemczech, Unia Turecko – Islamska, Organizacja Wizji Narodowej oraz Unia Islamskich

Ośrodków Kulturalnych. W swych poczynaniach skupiają się na tworzeniu bazy

instytucjonalnej, zapewniającej muzułmanom w Niemczech dostęp do poznania zasad

Koranu, na organizowaniu konferencji podejmujących tematykę społeczną i polityczną.

Zapewniają dostęp do edukacji muzułmańskiej oraz inicjują imprezy o charakterze

społeczno – kulturalnym38

. W Niemczech istnieją też zwolennicy fundamentalizmu.

Szczególnie wybijającą się pod tym względem grupę stanowią salafici reprezentujący

ultrakonserwatywną odmianę islamu. Jak wskazuje Rauf Ceylan, religioznawca z

Uniwersytetu w Osnabrueck: „Wśród muzułmanów ultrakonserwatywni salafici są

mniejszością, choć zwracają na siebie największą uwagę”. Ich proste hasła ideologiczne,

propagujące wzajemne wsparcie i pozytywne cechy wspólnoty, chętnie trafiają do ludzi

młodych i wykluczonych. Choć grupa salafitów na terenie Niemiec wynosi ok. 3800 osób,

jest niebezpieczna ze względu fakt, iż domagają się oni wprowadzenia swoich zamierzeń,

m. in. prawa szariatu, nawet przy użyciu siły39

. Zrzeszenia reprezentujące wyznawców

islamu na terenie Niemiec zaznaczają potrzebę wprowadzenia praw muzułmańskich do

debaty w przestrzeni publicznej. Choć duża liczba mieszkańców Niemiec dostrzega w

islamie zagrożenie, 85% godzi się na równość równouprawnienie wszystkich religii.

Jednak ponad 50% Niemców stwierdziło, że islam jest religią niebezpieczną. Integracja

muzułmanów ze społeczeństwem niemieckim jest bardzo słaba, dodatkowo postrzegani są

negatywnie ze względu na niski stopień wykształcenia40

. Problemem może być także

postawa samych muzułmanów, których cechuje słaba tożsamość narodowa. Tylko 8% z

nich identyfikuje się z Niemcami41

. Jest to kolejny impuls to tego, aby gminy

muzułmańskie wystosowywały do władz poszczególnych landów petycje, w których będą

37

K. Kotela – Cios, Coraz więcej muzułmanów w Niemczech. Dostępny w Internecie:

http://wmeritum.pl/coraz-wiecej-muzulmanow-niemczech/, 24.01.2014. 38


J. Seiffert / I. D. Metzner, Radykalni islamiści kontra skrajna prawica. Niemieckie władze obawiają się

starć. Dostępny w Internecie:

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,14565001,Radykalni_islamisci_kontra_skrajna_prawica_

_Niemieckie.html, 07.09.2013. 40

Niemcy widzą w islamie zagrożenie, a muzułmanie nie chcą się integrować z zachodnim społeczeństwem.

Dostępy w Internecie: http://ndie.pl/niemcy-widza-w-islamie-zagrozenie-a-muzulmanie-nie-chca-sie-

integrowac-z-zachodnim-spoleczenstwem/. 02.03.2013. 41


35

domagać się oficjalnego respektowania praw ich religii. Jako przykład można przywołać

wydane przez władze Eschweiler zezwolenie, które w ramach przestrzegania zasad

tolerancji umożliwia muezinowi, zgodnie ze zwyczajem muzułmańskim, pięć razy w ciągu

dnia zwoływanie wiernych na modlitwę42

. Muzułmanie domagają się także wprowadzenia

na mocy ustawy islamskiego święta, co zyskuje aprobatę niemieckiego ministra spraw

wewnętrznych43

. Na terenie Niemiec działa ponad 2200 meczetów44

, to właśnie w tym

kraju najwięcej świątyń chrześcijańskich zostało zmienionych na meczety.

Islam w Niemczech, poprzez uzyskiwanie wielu swobód religijnych oraz dzięki

przychylności ze strony władz lokalnych i państwowych, może funkcjonować w tym kraju

bez znacznych ograniczeń. Ta sytuacja prowadzi nie tylko do wyrażania islamskich postaw

religijnych w przestrzeni publicznej, ale może również wpływać na kierunek działań

politycznych w Niemczech. Potwierdzeniem tej tendencji są decyzje poszczególnych

władz, popierających mniejszość muzułmańską, w celu uniknięcia ze strony

muzułmańskiej postaw radykalnych na masową skalę.

Przedstawione w tym rozdziale analizy odnosiły się do sytuacji muzułmanów w

krajach reprezentujących określone modele integracji zamieszkujących w nich

wyznawców islamu. Proces islamizacji jest jednak widoczny również w pozostałych

krajach Europy Zachodniej, tj. w Holandii, Danii, we Włoszech i Hiszpanii. Można

zauważyć, że natężenie tego zjawiska uwarunkowane jest wieloma czynnikami: wzrostem

demograficznym, sposobem integracji muzułmanów w danym państwie, zmniejszającą się

liczbą chrześcijan, przy jednoczesnym wzroście liczby konwertytów, a także dążeniami

muzułmanów do zaznaczania swojej obecności wśród społeczeństw Europy Zachodniej.

Zagadnienia te zostaną omówione w kolejnej części.

42

Agresywny islam coraz większym kłopotem dla Niemców? Dostępny w Internecie

http://tygodnik.onet.pl/swiat/agresywny-islam-coraz-wiekszym-klopotem-dla-niemcow/0xvrt, 21.07.2012. 43

Muzułmanie w Niemczech domagają się ustawowego święta. Dostępny w Internecie:

http://www.pch24.pl/muzulmanie-w-niemczech-domagaja-sie-ustawowego-swieta,20880,i.html, 02.02.2014. 44


36

4. Islam, jako zagrożenie dla „chrześcijańskiej Europy”

4.1. Wzrost demograficzny ludności muzułmańskiej

Zwiększająca się liczba ludności muzułmańskiej na obszarze Europy Zachodniej

w ostatnich pięćdziesięciu latach spowodowana jest procesami migracyjnymi.

Rozprzestrzenianie się tego zjawiska w znacznym stopniu wpływa na ukształtowanie się

społeczeństwa muzułmańskiego (ummy), a w konsekwencji na zakorzenianie się tej grupy

w populacji europejskiej. Oprócz migracji zarobkowej (legalnej bądź nielegalnej) ważny

bodziec dla dynamicznego rozwoju wspólnoty muzułmańskiej stanowi wysoka dzietność

wśród tych rodzin1.

Napływ imigrantów z krajów muzułmańskich zapoczątkowany został w latach 60.

XX wieku i związany był z czynnikami ekonomicznymi oraz ogólną sytuacją gospodarczą

państw zachodnioeuropejskich. Kraje muzułmańskie m. in. Pakistan, Turcja, Algieria i

Tunezja stanowiły dla państw europejskich źródło taniej siły roboczej. Taka sytuacja

przynosiła korzyści samym imigrantom, gdyż zdobyte przez nich środki materialne

pozwalały utrzymać ich rodziny pozostające w ojczyźnie, ale i państwom europejskim,

gdyż muzułmanie podejmowali się pracy, której nie chcieli wykonywać Europejczycy.

Zatrudniani byli m. in. w fabrykach samochodowych i tekstylnych oraz w hutach2.

Zasadniczym celem pozyskiwania pracowników z krajów postkolonialnych była ich

pomoc w odbudowie powojennej gospodarki. Jednak po zakończeniu realizacji

określonych zadań mieli oni powrócić do swych krajów rodzimych. Tymczasem korzystne

warunki socjalne oferowane imigrantom przez kraje przyjmujące wywołały kolejną falę

migracji po roku 1974. Tym razem przyczyną zmian demograficznych był napływ rodzin

dotychczasowych robotników. Natomiast trzecia fala związana z przyjazdem nie tylko

imigrantów ale także uchodźców rozpoczęła się na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.

Zjawisko to zostało wywołane względami zarobkowymi, jak i czynnikami humanitarnymi

spowodowanymi konfliktami zbrojnymi w Somalii oraz na Płw. Bałkańskim.

Kierunki migracji objęły m. in.: Niemcy, Francję, Wielką Brytanię, a także

Austrię, Hiszpanię, Belgię, Holandię i Włochy. Na początku XXI w., zgodnie z danymi

1 Por. K. Pędziwiatr, Od islamu imigrantów do islamu obywateli: muzułmanie w krajach Europy Zachodniej,

Kraków 2007 s. 27. 2 A. Skowron – Nalborczyk, Muzułmanie w Europie, rozmowę przepr. A. Petrowa – Wasilewicz. „Idziemy”

nr 4/2013 z dn. 27 stycznia 2013 r. Dostępny w Internecie:

http://www.idziemy.pl/spoleczenstwo/muzulmanie-w-europie/1/.

37

szacunkowymi w Europie Zachodniej liczba muzułmanów wynosi ok. 16 – 18 milionów,

natomiast 2 – 3 miliony wśród Europejczyków stanowią nielegalni imigranci3.

Muzułmanów zamieszkujący Europę stanowią ok. 5% populacji Unii Europejskiej. Mimo,

iż obecnie muzułmanie są mniejszością na tym kontynencie, według przewidywań

ekspertów, i przy uwzględnieniu niskiego przyrostu naturalnego Europejczyków, w ciągu

35 lat odsetek ten może wzrosnąć do 20%4. Zwłaszcza, że zgodnie z analizami

demograficznymi, największą grupę wśród muzułmanów stanowią ludzie młodzi, co

pozwala przypuszczać, że w 2050 roku wśród zamieszkujących Europę dzieci 1/3 będzie

muzułmanami5. Choć w Europie żyje 558,2 mln chrześcijan, a więc 24 proc. wyznawców

wszystkich religii6, powyższe wskaźniki ukazują, że w niedługim czasie te proporcje mogą

ulec diametralnym zmianom. Szczególnie, że już w wielu państwach Europy Zachodniej

liczba modlących się w meczetach muzułmanów przerasta liczbę uczęszczających na

nabożeństwa chrześcijan. Tak jest m. in. w Wielkiej Brytanii i we Francji. Podobne

tendencje zauważalne są w Belgii, gdzie muzułmanie stanowią 50% wśród ogólnej liczby

nowonarodzonych dzieci7.

Wzrost populacji muzułmanów i wynikające z tego procesu przemiany

demograficzne, przyczyniają się do postawienia pytania: czy możliwa jest integracja

między społecznościami Europejczyków i muzułmanów – tak różnymi pod względem

religijnym, społecznym i kulturowym? A także w jaki sposób społeczność muzułmańska

integruje się z Europejczykami? Jak wskazuje Katarzyna Brataniec, grupy te wykazują

różne modele tożsamości narodowej, co może stanowić problem w odpowiedzi na

powyższe pytania. Model zachodni skupia się na podkreśleniu wspólnych praw i instytucji

i znaczenia terytorium narodowego, podczas gdy model wschodni koncentruje się na

pochodzeniu etnicznym i więzach kulturowych”8. Ze względu na inny system wartości

migracje stają się problemem zarówno dla krajów zachodnich, jak i dla imigrantów.

Według raportu Instytutu Pew Research Center, „Kraje Unii Europejskiej posiadają

3 R. Machnikowski, Muzułmanie w Europie Zachodniej – między integracją a radykalizacją, Warszawa

2010, s. 11 – 14. 4 Co piąty obywatel UE będzie muzułmaninem w 2050 roku. Dostępny w Internecie:

http://www.euroislam.pl/index.php/2009/08/co-piaty-obywatel-ue-bedzie-muzulmaninem-w-2050-roku/,

10.08.2009. 5 Muzułmanie przestają być mniejszością w zachodnim świecie. Dostępny w Internecie:

http://ndie.pl/muzulmanie-przestaja-byc-mniejszoscia-w-zachodnim-swiecie/, 19.08.2013. 6 Chrześcijaństwo wciąż największą religią świata - aktualne statystyki. Dostępny w Internecie:

http://www.niedziela.pl/artykul/3555/Chrzescijanstwo-wc:iaz-najwieksza-religia, 18. 12. 2012. 7 Muzułmanie przestają być mniejszością w zachodnim świecie. Dostępny w Internecie:

http://ndie.pl/muzulmanie-przestaja-byc-mniejszoscia-w-zachodnim-swiecie/, 19.08.2013. 8 K. Brataniec Zachód i islam: dylematy w relacji, Kraków 2009 s. 182 – 183.

38

głęboką tradycję historyczną, kulturową, religijną i językową. Włączanie w te warunki

setek tysięcy, a w niektórych przypadkach milionów ludzi, którzy wyglądają, mówią i

zachowują się inaczej, często skutkuje trudnościami w relacjach społecznych”9. Biorąc

Koniecznym wydaje się opracowanie planu działania na rzecz integracji i przeprowadzenie

właściwej organizacji porządku społecznego, tak aby uniknąć wszelkiego rodzaju

antagonizmów – zarówno na tle religijnym, jak i społeczno – ekonomicznym.

Tworzące się podziały i nieporozumienia spowodowane są m. in. różnicami w

strukturze zatrudnienia. Według danych Unii Europejskiej, wskaźniki zatrudnienia dla

obywateli spoza UE są niższe, niż wśród rdzennych mieszkańców, co wstrzymuje ich

rozwój ekonomiczny i integrację. Jedną z istotnych przyczyn tego zjawiska jest brak

zdolności językowych. Muzułmanie w Europie budują klasę niewykwalifikowanych

robotników, izolują się od społeczeństwa kraju, w którym przebywają ze względu na

różnice kulturowe jak i językowe. Kolejne pokolenia imigrantów mają problemy z

określeniem swojej przynależności cywilizacyjnej10

. Muzułmanie nie dostosowują się do

modelu europejskiego opartego na sekularyzacji. Choć w wielu przypadkach nie akceptują

świata, w którym żyją – korzystają jednak ze świadczeń socjalnych i wolności słowa,

niejednokrotnie wykorzystując te prawa w celu narzucenia "niewiernym" wyznawanych

przez siebie zasad. Zwłaszcza, że w przeciwieństwie do społeczeństw europejskich, są oni

silnie związani ze swoją religią. Osiedlając się w zsekularyzowanym otoczeniu

europejskim, pielęgnują wartości islamu.

Można też mówić o integracji między imigrantami różnych państw

muzułmańskich, o ich skupieniu się wokół tych samych wartości, mimo iż reprezentują

odmienne kultury. Ponadto trzeba zauważyć, iż zmiany zachodzące w liczebności tej

populacji odgrywają decydującą rolę w kształtowaniu się poszczególnych sfer życia,

zarówno samych społeczności muzułmańskich, jak i rodzimych Europejczyków. Chodzi tu

m. in. o sektor ekonomiczno – socjalny, jak i edukację, politykę wewnętrzną i zagraniczną

oraz architekturę. W tym kontekście ważne jest podjęcie odpowiednich zabiegów,

prowadzących do wzajemnego porozumienia pośród środowisk muzułmańskich, ale – co

bardzo istotne – porozumienia muzułmanów z Europejczykami.

9 A. Michaels, Muzułmańska Europa: demograficzna bomba zegarowa. Dostępny w Internecie:

http://www.euroislam.pl/index.php/2012/04/muzulmanska-europa-demograficzna-bomba-zegarowa/, 12. 10.

2012. 10

K. Brataniec, op. cit., s. 121.

39

Muzułmanie urodzeni w Europie skupiają się na pozyskiwaniu praw do swobodnej

egzystencji. Czynnikami, które pozwalają im na realizację zamierzeń są m. in. uzyskanie

zatrudnienia, łatwość w zdobyciu zasiłku socjalnego. Życie w Europie Zachodniej stanowi

dla nich szansę dostępu do nowoczesnej edukacji, ale także szansę rozwoju ich religii,

poprzez budowę meczetów, tworzenie islamskich centrów i wprowadzanie nauki

muzułmańskiej do szkół.

Oprócz zapoczątkowanym po II wojnie światowej ruchom migracyjnym ludności

muzułmańskiej na tereny Europy Zachodniej, należy zwrócić uwagę na ukształtowany w

kulturze muzułmańskiej model rodziny (rodzina liczna i wielopokoleniowa). Ten wzorzec

wpisany w kulturę islamu wywiera decydujący wpływ na wzrost ludności muzułmańskiej

w Europie, a co za tym idzie na islamizację tego kontynentu. Innym czynnikiem mającym

znaczenie w zwiększeniu się populacji muzułmańskiej na obszarze europejskim są

konwersje na islam. Choć skala tego zjawiska jest niewielka, jego rola jest istotna ze

względu na fakt, iż osoby przyjmujące islam posiadają pełnię praw obywatelskich11

, co

pozwala im na wykorzystanie tych przywilejów w szerzeniu islamu.

Reasumując, islam ma korzystne warunki rozwoju na kontynencie europejskim.

Stanowi religię dynamicznie rozwijającą się (w przeciwieństwie do chrześcijaństwa).

Jednak trzeba dodać, że ok. 30% Europejczyków zamieszkujących Francję, Belgię,

Holandię i Niemcy wyraża niechęć wobec coraz bardziej zaznaczającej się obecności

muzułmanów12

. Konieczne wydaje się zajęcie oficjalnego stanowiska wobec społeczności

muzułmańskiej oraz podejmowanie działań, mających na celu integrację (w oparciu o

wyznawanie wspólnych wartości). Potrzeba także debat i spotkań, w czasie których obie

strony będą znajdować rozwiązania, szanując stanowisko drugiej strony. Te czynniki

zadecydują, czy muzułmanie podejmą próbę asymilacji pośród społeczności zachodnich,

czy będą dążyli do egzekwowania własnych religijnych praw na terenach Europy

Zachodniej.

4.2. Szariat – prawo boskie i społeczne

Wraz ze wzrostem demograficznym ludności muzułmańskiej rozwijają się

tendencje tej społeczności do egzekwowania zgodnych z zaleceniami islamu praw. W

dużym stopniu wpływa to na kształtowanie odpowiadającej – ich roszczeniom – polityki w

11


K. Brataniec, op. cit., s. 124.

40

państwach, w których odsetek muzułmanów wzrasta. Te działania wpływają na

postępujący proces islamizacji. Jego przejawem jest dążenie ze strony muzułmanów do

wprowadzenia w państwach przez nich zamieszkiwanych obowiązującego w islamie

porządku prawnego szariatu.

Zgodnie z wiarą muzułmanów, prawo to objawił Bóg prorokowi Mahometowi.

Prawo dla muzułmanów stanowi zbiór nakazów zawartych w Koranie, a także w tradycji i

jej późniejszych interpretacjach. Akceptacja szariatu czyni człowieka muzułmaninem.

Ponadto prawo to stanowi wzorzec zespalający społeczność muzułmańską. Jego

przestrzeganie zapewnia wierzącym spokojną egzystencję doczesną i wieczną. Określa ono

relacje między Bogiem a człowiekiem oraz stosunki między ludźmi. Szariat zawiera

wskazania dotyczące praktyk i norm religijnych. Odnosi się także do pozostałych dziedzin

życia, ponieważ w islamie nie rozróżnia się podziału między sferą świecką a duchową.

Stąd tak trudno zrozumieć mieszkańcom Zachodu, jak i samym chrześcijanom, zasady,

których z wielką gorliwością przestrzegają muzułmanie13

.

Szariat dotyczy wszystkich dziedzin życia człowieka, chodzi tu o kwestie

związane z normami moralnymi i etycznymi z zasadami poprawnego zachowania się w

różnych sytuacjach. Prawo muzułmańskie, ściśle związane z teologią islamu, nie jest

kompatybilne z zasadami europejskimi i chrześcijańskimi. Szariat nie dopuszcza ingerencji

człowieka w kreowanie prawa. Muzułmanie tłumaczą to stanowisko tym, iż zostało ono

nadane z woli Boga raz i człowiek może je tylko objaśniać i interpretować14

.

Zachowania zgodne z prawem muzułmańskim mogą wywoływać negatywne

reakcje Europejczyków z uwagi na obowiązujące w nim – odmienne od europejskich –

normy (jak np. rola kobiety, poligamiczny i patriarchalny model rodziny).

W dziedzinie ekonomicznej szariat popiera gospodarkę wolnorynkową,

jednocześnie występuje przeciwko nadmiernemu bogaceniu się jednej osoby. Zakazana

jest również lichwa.

Można przypuszczać, że największe kontrowersje w zbiorowości europejskiej

wywołuje wizja rodziny i odniesienie do kobiety – podległej mężczyźnie. Obowiązujące w

Europie współczesne poglądy liberalne stają niejako w sprzeczności do muzułmańskiego

postrzegania społeczeństwa. Rodzina wielopokoleniowa stanowi podstawową komórkę

społeczną w rozumieniu szariatu. Czołową rolę w życiu publicznym odgrywają

mężczyźni. Oni też uczestniczą w sprawach wojskowych i politycznych. Natomiast rola

13

S. H. Nasr, Idee i wartości islamu, Warszawa 1988, s. 92 – 93. 14

J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie, t. – I, Warszawa 1997 s. 213.

41

kobiety ogranicza się do wypełniania obowiązków domowych. Koran nakłada na nie

obowiązek noszenia specjalnego stroju zakrywającego ciało (Koran 24:31). Ponadto

muszą być posłuszne swym mężom (Koran 4:34), dlatego w kwestiach rozwodu i

sprawach majątkowych dominujące są świadectwa mężczyzny. Również w dziedzinie

sadownictwa bardziej wiarygodne jest zeznanie mężczyzny.

We współczesnym świecie sytuacja powoli się zmienia – muzułmanki mają

możliwość wykonywania różnych profesji, mogą uczestniczyć w życiu społecznym. Jest to

wynik działań zapoczątkowanego w XIX wieku ruchu na rzecz kobiet muzułmańskich,

choć w społeczeństwie muzułmańskim nie brakuje też ruchów fundamentalistycznych,

nawołujących do ograniczania publicznego zaangażowania kobiet15

.

Muzułmanie zamieszkujący kraje europejskie coraz wyraźniej dążą do

wprowadzenia na terenach tych krajów prawa szariatu. Należy podkreślić, że zgodnie z

nauką islamu prawo boskie umożliwiało i gwarantowało przetrwanie gminy oraz

zachowanie muzułmańskiego charakteru16

. Jak wskazują badania pn. Six Country

Immigrant Integration Comparative Survey, „65% pytanych muzułmanów twierdzi, że

prawo szariatu jest dla nich ważniejsze niż prawa kraju, w którym żyją”. Największa

liczba radykalnych pod tym względem muzułmanów mieszka w Austrii, aż 73 % z nich

uważa szariat za ważniejszy od prawa państwowego17

. Muzułmanie uzasadniają to

brakiem zaufania do prawodawstwa europejskiego opartego na świeckich zasadach.

Obecnie stosowanie prawa szariatu zauważalne jest w Niemczech, Holandii, Wielkiej

Brytanii. W dwóch pierwszych krajach zawierane są również poligamiczne związki

małżeńskie18

.

Wprowadzenie szariatu z racji na jego charakter – w większości sprzeczny z

zachodnimi instytucjami prawnymi i tradycjami – nadal pozostaje kwestią sporną.

Muzułmańskie prawo liczące ponad tysiąc lat, nie jest dostosowane do współczesnych

systemów19

.

Prawo szariatu mogłoby stanowić barierę w realizacji praw obywatelskich, m. in.

wolności słowa. Dążenia muzułmanów negatywnie wpływają także na swobodne

15

A. Wąs, Kobieta w islamie. Dostępny w Internecie: http://religie.wiara.pl/doc/472173.Kobieta-w-islamie,

10.04.2009. 16

S. H. Nasr, op. cit., s. 115. 17

Dostępny w Internecie: http://www.wzb.eu/de/forschung/migration-und-diversitaet/migration-und-

integration/projekte/six-country-immigrant-integration-compa 28.12.2013. 18

E. Vermaat, Europejskie prawo bezradne wobec szariatu. Dostępny w Internecie:

http://www.euroislam.pl/index.php/2011/10/europejskie-prawo-bezradne-wobec-szariatu/, 26.10. 2011. 19

Bruksela: konferencja o zagrożeniu szariatem. Dostępny w Internecie: http://www.pch24.pl/bruksela--

konferencja-o-zagrozeniu-szariatem,4389,i.html#ixzz331vLEHXC, 20.07.2012.

42

funkcjonowanie chrześcijan w społeczeństwie. Muzułmanie żądając tolerancji dla swojej

religii i prawa do swobodnego jej wyznawania, w rzeczywistości przyczyniają się do

eliminowania z życia publicznego symboli i wartości chrześcijańskich oraz wzmocnienia

pozycji islamu w Europie.

4.3. Fundamentalizm

Potrzeba zaznaczenia obecności islamu w przestrzeni publicznej, a także

tendencje do obrony kultury muzułmańskiej przed coraz bardziej postępującym procesem

sekularyzacji Europy Zachodniej istotnie wpływają na podkreślanie przez wyznawców

islamu konieczności przestrzegania nauki Koranu (jako źródła Bożego Objawienia).

Aspiracje te prowadzą do rozprzestrzeniania się muzułmańskiego fundamentalizmu.

Zwolennicy tego nurtu akcentują dążenie do wprowadzania prawa szariatu, jako głównego

elementu regulującego życie społeczne. Fundamentalizm jest wyrazem buntu świata

muzułmańskiego wobec cywilizacji Zachodu, której dominacja rozpoczęła się w czasach

kolonializmu, i której przejawem była interwencja państw Zachodnich podczas konfliktów

na Bliskim Wschodzie20

.

Należy jednak zaznaczyć, że samo pojęcie „fundamentalizm” nie odnosi się tylko

do islamu, ale jest ogólnym określeniem dla wszystkich ekstremalnych ruchów o

charakterze społecznym oraz ideologicznym. W zależności od grupy, w jakiej powstaje,

posiada nieco inny wymiar i znaczenie oparte na odmiennej tradycji.

Fundamentalizm muzułmański przejawia się w przekonaniu, że forma właściwego

islamu została zmieniona, a współczesny kształt islamu jest nie do przyjęcia. W obrębie

fundamentalizmu muzułmańskiego wyodrębnia się kilka nurtów – można jednak wskazać

główne cechy wspólne dla każdego ugrupowania. Janusz Danecki wymienia m. in.

postawę dumy wobec własnej przeszłości, upolitycznienie religii oraz wrogie nastawienie

do tego, co zachodnie, europejskie21

. Islam cechuje się wyższością w stosunku do

cywilizacji europejskiej w zakresie spraw społecznych. Ponadto muzułmanie podkreślają

wpływ nauki muzułmańskiej na osiągnięcia kultury Zachodu. Z kolei upolitycznienie

20

E. Sakowicz, Islam – dzieje, doktryna, fundamentalizm, [w:] Islam a chrześcijaństwo: konfrontacja czy

dialog, oprac. P. Słabek, Kraków 2006, s. 85 – 86. 21

J. Danecki, op. cit., s. 123.

43

islamu wiąże się z rozpowszechnieniem stanowiska, iż islam nie zamyka się w sferze

prywatnej, ale ma stać się narzędziem do realizacji polityki fundamentalistów22

.

Takie poglądy stają się niebezpieczne z uwagi na antyzachodni wydźwięk i

dopatrywanie się w cywilizacji europejskiej wszelkiego zła (czego wyrazem są agresywne

ataki na społeczności zamieszkujące państwa europejskie). Prowadzi to do podejmowania

zabiegów w celu zbudowania cywilizacji uniwersalnej, której podstawę stanowić mają

wartości muzułmańskie23

.

We współczesnym fundamentalizmie muzułmańskim wyróżnia się trzy nurty:

tradycyjny, rewolucyjny oraz komercyjny. Nurt tradycyjny skupia w swoim obrębie

ugrupowania zaangażowane politycznie, dążące do zdobycia władzy. Mają w swoich

szeregach także grupy terrorystyczne (np. Bracia Muzułmanie). Fundamentalizm

rewolucyjny cechuje się podejmowaniem walki przeciwko muzułmanom, którzy odstąpili

od wiary, co usprawiedliwia stosowaną przez nich przemoc i dążenia do władzy

(Chomeini, Al – Kaida). Trzeci nurt stanowią fundamentaliści „komercyjni”, którzy

stosują zasady islamu w celu uzyskania korzyści finansowych (Arabia Saudyjska)24

.

Duże zainteresowanie problemem fundamentalizmu pojawiło się w opinii

publicznej po zamachach terrorystycznych 11 września 2001 na World Trade Center w

Stanach Zjednoczonych. Kolejne zamachy terrorystyczne (już w Europie) zmusiły

administrację państw zachodnich do podjęcia obserwacji procesów związanych z

nasilaniem się zjawiska radykalizmu religijnego w społecznościach muzułmańskich.

Do kolejnego ataku terrorystycznego zorganizowanego na masową skalę doszło

11 marca 2004 r. Tym razem celem napaści stał się Madryt. W wyniku działań

przeprowadzonych przez członków komórek terrorystycznych Al – Kaidy zginęło 191

osób, natomiast 1848 osób zostało rannych25

. Wydarzenia te stanowiły wyraz konfliktu o

zasięgu globalnym wywołanego przez radykalnych muzułmanów. Przyczyną napaści było

poparcie przez państwa europejskie inwazji wojsk amerykańskich w Iraku. Przykładem

nienawiści na tle religijnym było zabójstwo reżysera Theo Wan Gogha dokonane w kilka

miesięcy później – 4 listopada 2004 r. w Holandii przez holenderskiego muzułmanina

Muhammada Bouyeri. Przyczyną zabójstwa był udział Theo Van Gogha w tworzeniu

filmu pt. Submission poruszającego problematykę przemocy wobec muzułmanek. W

22

Tamże, s. 122 – 124. 23


Tamże, s. 164. 25

http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1071933,Zamachy-w-Madrycie-%E2%80%93-odwet-za-Irak,

11.03.2014.

44

związku z tym wydarzeniem odpowiedzialna za działania terrorystyczne „komórka

Hofstad” planowała przeprowadzenie dalszych ataków wśród społeczeństwa

holenderskiego26

. W następnym roku islamscy terroryści w Wielkiej Brytanii (7 lipca 2005

r.) dokonali zamachu na londyńskie metro, w którym zginęły 52 osoby. Wspomnieć też

warto o zawiązanym przez islamskich ekstremistów spisku na terenie Francji i Belgii, w

2001 r. przez organizację al Takfir val Hifra, którego zamiarem był atak na amerykańską

ambasadę i bazę wojskową. Niechęć do Zachodu wyrazili również mieszkający we Francji

muzułmanie wszczynając zamieszki na stadionie podczas meczu Francja – Algieria w

2001 r.27

.

Powyższe przypadki są dowodem na to, że radykalni muzułmanie działający na

terenie Europy Zachodniej stanowią duże zagrożenie dla ładu społecznego. Dodatkowym

ryzykiem są ścisłe powiązania tych grup ze środowiskami fundamentalistów z krajów

muzułmańskich. Pozwala to stwierdzić, że propagowany przez te środowiska dżihad

przybiera wymiar globalny. Obecność radykalnych środowisk muzułmańskich w krajach

europejskich umożliwia wnikliwe poznanie tego społeczeństwa przez muzułmanów, a co

za tym idzie ułatwia wywieranie wpływu na władze państw Zachodnich w celu uzyskania

swobód i dostępu do funduszy na realizację swych potrzeb. Wymienić można tu

finansowanie z budżetu państwowego m. in. meczetu Finsury Park w Londynie, al – Aqsa

w Akwizgranie oraz organizacji Milli Gorus (mającej w swym zasięgu ponad 500

meczetów w Europie)28

. Pod hasłami tolerancji religijnej i swobody wyznawania islamu,

toczy się walka ideologiczna.

Należy zaznaczyć, że urzeczywistnianie przez fundamentalistów idei dżihadu nie

może być utożsamiane z poglądami pozostałych muzułmanów. Koniecznie trzeba

wyjaśnić, że słowo dżihad, którym posługują się fundamentaliści ma charakter radykalny.

Interpretacja „świętej wojny” według współczesnych fundamentalistów skierowana jest

przeciwko państwom Zachodu. Ich dążenia umotywowane są chęcią ustanowienia islamu

religią panującą i wprowadzenia panowania Bożego. Realizacji tych zamierzeń ma

towarzyszyć rewolucja muzułmańska, w związku z tym, środki jakich używają do

osiągnięcia tego celu są usprawiedliwiane29

. Istnieją jednak w islamie umiarkowane nurty,

których zwolennicy twierdzą, że dżihad jest niedozwolony (babizm, ahmadijji)30

.

26

R. Machnikowski, op. cit,. s. 37 – 38. 27

Tamże, s. 46, 54. 28

K. Kościelniak, Dżihad. Święta wojna w islamie, Kraków 2002. s. 106. 29

Tamże, s. 63, 65 30

J. Danecki, Kłopoty z dżihadem, [w:] Islam a terroryzm, red. A. Parzymies, Warszawa 2003, s. 55.

45

Nieodzowne wydaje się odróżnienie religii muzułmańskiej od ideologii

fundamentalistów, odpowiedzialnych za przeprowadzanie zamachów terrorystycznych

oraz organizowanie agresywnych protestów i zamieszek ulicznych. Domagając się

oficjalnego wprowadzenia praw zgodnych z zasadami islamu, wiele z tych organizacji

skupia się na kwestiach politycznych. Różnica w stanowiskach prezentowanych przez

radykalnych muzułmanów i przez ludzi reprezentujących współczesny model Europy nie

sprzyja dialogowi i porozumieniu. Fundamentaliści za główny cel uważają wprowadzanie

prawa szariatu, obejmującego wszystkie dziedziny życia, tymczasem europejskie

demokracje skłaniają się ku procesom laicyzacji, co jest z kolei niedopuszczalne w

rozumieniu muzułmanów. Trzeba jednak pamiętać, że określenie „radykalni muzułmanie”

odnosi się do małej grupy wyznawców islamu, nie zaś do całej społeczności.

46

Zakończenie

Tematyka muzułmańska jest aktualnie bardzo powszechna, świadczy o tym

chociażby ilość przytoczonych w powyższej pracy publikacji, badań oraz przykładów

obecności tej problematyki w sferze medialnej. Negatywne nacechowanie informacji

przekazywanych przez media – których celem jest zatrzymanie uwagi widza – sprowadza

zagadnienie islamu do wyrwanych z kontekstu wydarzeń i schematów postrzegania

wyznawców tej religii. Relacje ograniczają się do prezentacji aktów agresji ze strony

wyznawców islamu, wyrażonej w organizowaniu demonstracji, protestów, a nawet ataków

zbrojnych; zaznacza się także dynamiczny wzrost liczby muzułmanów.

Moim celem było przeprowadzenie analizy islamu, jako drugiej co do wielkości

religii świata, oraz konsekwencji, jakie niesie za sobą rozprzestrzenianie się islamu na

obszarach Europy Zachodniej. Zagadnienia dotyczące nauki islamu oraz relacji między

chrześcijanami a muzułmanami pozwoliły stwierdzić, że obie religie mają wiele cech

wspólnych (m. in. wiara w jedynego Boga, posłuszeństwo woli bożej, przestrzeganie

praktyk religijnych) i że istnieje możliwość dialogu i przeprowadzania debat w atmosferze

przyjaźni. Dlatego częste w mediach określenia muzułmanów jako wyznawców wrogo

nastawionych do innych konfesji wypaczają obraz tej religii. Takie podejście może być

krzywdzące dla tych muzułmanów, którzy nie przynależą i nie popierają upolitycznionych

grup fundamentalistów, kierujących się w swych działaniach źle interpretowaną nauką

islamu. Takie komentarze – jak wykazano na podstawie wielu danych statystycznych –

często prowadzą do niechęci społeczności europejskich wobec zamieszkujących wśród

nich muzułmanów. Spotkania muzułmanów i chrześcijan mogą być oparte na wzajemnym

poszanowaniu. Warunkiem jest uwzględnienie wyznawanych przez obie strony wspólnych

wartości, możliwe jest także porozumienie w dążeniu do podobnych celów. Szczególnie

dzisiaj, gdy w Europie Zachodniej coraz bardziej postępuje proces sekularyzacji i aprobaty

liberalizmu światopoglądowego, muzułmanie wraz z chrześcijanami mogą podejmować

wysiłki by zajmować wspólne stanowisko wobec takich kwestii jak: ochrona zdrowia,

swoboda praktyk religijnych, aborcja czy eutanazja, a także zapobiegać eliminowaniu

religii ze strefy publicznej.

Uzupełniając spostrzeżenia dotyczące wzajemnych relacji między

Europejczykami a społecznościami muzułmańskimi należy stwierdzić, że w zdecydowanej

większości różnego rodzaju uprzedzenia i niechęci są spowodowane zawężeniem wiedzy o

47

islamie do dżihadu i braku tolerancji muzułmanów wobec innych religii. Niewątpliwie

wydarzenia ostatnich kilkunastu lat w znaczącym stopniu kształtują tego typu opinie wśród

osób świeckich. Przykładem jest niechęć ludności europejskiej wobec zjawiska islamizacji,

przejawiającego się we wzrastającej liczbie muzułmanów na tym kontynencie. Przemiany

populacyjne, coraz bardziej dostrzegalne są na początku XXI w., kiedy przedstawiciele

drugiego pokolenia imigrantów z krajów arabskich zaczęli osiągać pełnoletniość i zakładać

nowe rodziny. Jak ukazano w pracy zmiany te prowadzą do zakorzeniania się

społeczności muzułmańskich na terenie Europy Zachodniej i do wytworzenia różnych

poziomów integracji.

Nie ulega wątpliwości, że islam, jak to zostało zaznaczone w rozdziale pierwszym

od samego początku przejawiał tendencje do dynamicznego rozprzestrzeniania się, dlatego

nie powinno zaskakiwać, że również i dzisiaj muzułmanie oczekują, że ich religia będzie

akceptowana przez inne społeczności. Trzeba jednak pamiętać, że w krajach Europy

Zachodniej, którą tworzy tradycja judeochrześcijańska mogą napotykać na opór.

Uwidocznione w pracy zjawiska stanowiące zagrożenie ze strony muzułmańskiej

dla niezależności społeczeństwa europejskiego, ukazały, jak ważne jest podjęcie przez

administrację państw europejskich wspólnej i konsekwentnej polityki względem

imigrantów, szczególnie, że ludność muzułmańska, rozwija się tu bardzo dynamicznie.

Mając na uwadze przedstawione przeze mnie dane statystyczne i wydarzenia z

udziałem muzułmanów trzeba pamiętać, że muzułmanie wciąż stanowią niewielki procent

ludności europejskiej. Ponadto religia ta ma takie samo prawo istnienia jak

chrześcijaństwo, dlatego istotne jest akcentowanie wzajemnego szacunku przy

podejmowaniu wszelkich debat i rozwiązań umożliwiających ludności muzułmańskiej

egzystencję na terenie Europy. Wyznawcy islamu powinni jednak aprobować zasady, które

obowiązują w państwach, w których zamieszkali. Bez ich asymilacji i otwarcia na

społeczeństwa Zachodu procesy integracji nie będą możliwe.

48

Bibliografia

Armour Rollin, Islam, chrześcijaństwo i Zachód: burzliwe dzieje wzajemnych relacji,

Kraków 2009.

Baranowski Władysław, Świat islamu, Łódź 1987.

Brataniec Katarzyna, Zachód i islam: dylematy w relacji, Kraków 2009.

Braun Stefan, Islam: powstanie - dzieje - nauka, Warszawa 2003.

Chat Edward, Islam a chrześcijaństwo, polemika i dialog, Kielce 2005.

Danecki Janusz, Podstawowe wiadomości o islamie, t. – I, Warszawa 1997; t – II,

Warszawa 1998.

Czy należy bać się islamu?, Teofil – Pismo Kolegium Filozoficzno – Teologicznego

Dominikanów nr 2 (24) 2006.

Islam a chrześcijaństwo: konfrontacja czy dialog, oprac. Piotr Słabek, Kraków 2006.

Islam a terroryzm, red. Anna Parzymies, Warszawa 2003.

Kościelniak Krzysztof, Chrześcijaństwo w spotkaniu z religiami świata, Kraków 2002.

Kościelniak Krzysztof, Dżihad. Święta wojna w islamie, Kraków 2002.

Koran, przekład i opracowanie J. Bielawski, Warszawa 1986.

Machnikowski Ryszard, Muzułmanie w Europie Zachodniej – między integracją a

radykalizacją, Warszawa 2010.

Mez Adam, Renesans islamu, Warszawa 1981.

Nasr Seyyed Hosein, Idee i wartości islamu, Warszawa 1988.

Pędziwiatr Konrad, Od islamu imigrantów do islamu obywateli: muzułmanie w krajach

Europy Zachodniej, Kraków 2007.

Pięć wielkich religii świata, red. Emma Brunner Traut, Warszawa 1987.

Scarabel Angelo, Islam, Kraków 2004.

Sobór Watykański II, Konstytucje Dekrety Deklaracje, red. M. Przybył, Poznań 2002.

Zimnica – Kuzioła Emilia, Islam – szansą czy zagrożeniem dla Europy i świata,

„Kognitywistyka i Media w Edukacji” nr 2 (2012).

Zarys dziejów religii, red. Józef Keller, Warszawa 1986.

49

Wykaz innych źródeł

A. Iwulski, Awantura o symbole religijne we Francji,

http://wiadomosci.wp.pl/page,2,title,Awantura-o-symbole-religijne-we-

Francji,wid,11430596,wiadomosc.html.

A. Michaels, Muzułmańska Europa: demograficzna bomba zegarowa,

http://www.euroislam.pl/index.php/2012/04/muzulmanska-europa-demograficzna-bomba-

zegarowa/.

A. Skowron – Nalborczyk, Islam wobec chrześcijaństwa, [w:] Leksykon dla dziennikarzy.

http://www.wiez.com.pl/islam/index.php?id=29.

A. S. Nalborczyk, Kontynuacja czy zerwanie? Benedykt XVI wobec islamu, Więź 4 (618) 2010,

kwiecień 2010, http://www.wiez.pl/czasopismo/;s,czasopismo_szczegoly,id,551,art,15201.

A. S. Nalborczyk, Nie bój się islamu, [w:] Leksykon dla dziennikarzy.

http://www.wiez.com.pl/islam/index.php?id=30.

A. Skowron – Nalborczyk, Muzułmanie w Europie, rozmowę przepr. A. Petrowa – Wasilewicz.

„Idziemy” nr 4/2013 z dn. 27 stycznia 2013 r.,

http://www.idziemy.pl/spoleczenstwo/muzulmanie-w-europie/1/.

A. Wąs, Euroislam. Jaki będzie islam w Europie, https://religie.wiara.pl/doc/472253.

A. Wąs, Kobieta w islamie, http://religie.wiara.pl/doc/472173.Kobieta-w-islamie.

Agresywny islam coraz większym kłopotem dla Niemców?

http://tygodnik.onet.pl/swiat/agresywny-islam-coraz-wiekszym-klopotem-dla-

niemcow/0xvrt.

Badania opinii GlobeScan http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2007/K_031_07.PDF, 21.02.2007.

Badanie przeprowadzone przez organizację Faith Matters, Brytyjczycy przechodzą na islam,

http://infolinia.org/news/7722/brytyjczycy-przechodza-na-islam.html.

Ch. Troll, Dla dialogu nie ma żadnej alternatywy, http://tezeusz.pl/cms/tz/index.php?id=476.

Chrześcijaństwo wciąż największą religią świata - aktualne statystyki,

http://www.niedziela.pl/artykul/3555/Chrzescijanstwo-wc:iaz-najwieksza-religia.

Co czwarty młody Brytyjczyk nie ufa Muzułmanom, http://bham.pl/wiadomosci/wielka-

brytania/3258-co-czwarty-mlody-brytyjczyk-nie-ufa-muzulmanom.

Co piąty obywatel UE będzie muzułmaninem w 2050 roku.

http://www.euroislam.pl/index.php/2009/08/co-piaty-obywatel-ue-bedzie-muzulmaninem-w-

2050-roku/.

Coraz więcej Francuzów boi się muzułmanów. http://wiadomosci.onet.pl/swiat/coraz-wiecej-

francuzow-boi-sie-muzulmanow/14fed.

Francja, islam i przedmieścia. http://www.euroislam.pl/index.php/2014/05/akcja-britain-first-w-

meczetach-bradford/.

50

http://www.wzb.eu/de/forschung/migration-und-diversitaet/migration-und-integration/projekte/six-

country-immigrant-integration-compa

I. Kielan – Glińska, Francuzi wobec islamu. Od rasizmu do islamofobii.

http://www.arabia.pl/content/view/289903/2/,

Islam wypiera chrześcijaństwo w Wielkiej Brytanii,

http://www.euroislam.pl/index.php/2013/10/islam-wypiera-chrzescijanstwo-w-wielkiej-

brytanii/.

J. Seiffert / I. D. Metzner, Radykalni islamiści kontra skrajna prawica. Niemieckie władze

obawiają się starć.

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,14565001,Radykalni_islamisci_kontra_sk

rajna_prawica__Niemieckie.html.

K. Kotela – Cios, Coraz więcej muzułmanów w Niemczech, http://wmeritum.pl/coraz-wiecej-

muzulmanow-niemczech/.

K. Sowa, Papież w meczecie, http://papiez.wiara.pl/doc/378644.Papiez-w-meczecie.

M. G. Bartoszewicz, Francja płonie muzułmańskim ogniem, http://www.pch24.pl/francja-plonie-

muzulmanskim-ogniem,16601,i.html.

Marta Warat, Młode muzułmanki w Wielkiej Brytanii, Miesięcznik Znak, wrzesień 2011, nr 676.

http://www.miesiecznik.znak.com.pl/1054/calosc/mlode-muzulmanki-w-wielkiej-brytanii.

Marta Widy- Behiesse, audycja „Połączenie” w radiu TOK FM. Dostępna w Internecie:

http://www.tokfm.pl/Tokfm/1,103454,14029633,_Islamscy_radykalowie_to_margines__To_

przerazajace_.html.

M. Polak, Europejski Islam zacznie się w Wielkiej Brytanii. Chce tego premier Cameron,

http://www.prawy.pl/z-zagranicy2/4148-europejski-islam-zacznie-sie-w-wielkiej-brytanii-chce-

tego-premier-cameron.

Muzułmanie przestają być mniejszością w zachodnim świecie,

http://ndie.pl/muzulmanie-przestaja-byc-mniejszoscia-w-zachodnim-swiecie/.

Muzułmanie w Niemczech domagają się ustawowego święta. http://www.pch24.pl/muzulmanie-w-

niemczech-domagaja-sie-ustawowego-swieta,20880,i.html.

Niemcy widzą w islamie zagrożenie, a muzułmanie nie chcą się integrować z zachodnim

społeczeństwem: http://ndie.pl/niemcy-widza-w-islamie-zagrozenie-a-muzulmanie-nie-chca-

sie-integrowac-z-zachodnim-spoleczenstwem/.

O. Fallaci, Wściekłość i duma,

http://wyborcza.pl/magazyn/1,128597,12606993,WSCIEKLOSC_I_DUMA.html.

R. Mamok, Muzułmanie we Francji, http://www.fronda.pl/blogi/goniec-wolnosci/muzulmanie-we-

francji,26780.html#comments.

W brytyjskich więzieniach muzułmanie zmuszają osadzonych do przechodzenia na islam,

http://www.autonom.pl/?p=6896.

http://www.prawy.pl/z-zagranicy2/4148-europejski-islam-zacznie-sie-w-wielkiej-brytanii-chce-tego-premier-cameron

http://ndie.pl/niemcy-widza-w-islamie-zagrozenie-a-muzulmanie-nie-chca-sie-integrowac-z-zachodnim-spoleczenstwem/

http://ndie.pl/niemcy-widza-w-islamie-zagrozenie-a-muzulmanie-nie-chca-sie-integrowac-z-zachodnim-spoleczenstwem/

51

W muzułmańskich dzielnicach Francji stało się „szczególnie niebezpieczne być Francuzem” .

http://ndie.pl/w-muzulmanskich-dzielnicach-francji-stalo-sie-szczegolnie-niebezpieczne-

byc-francuzem.

Wielka Brytania: Channel 4 będzie nadawał wezwania do muzułmańskich modlitw.

http://www.autonom.pl/?p=6266,

Zamachy w Madrycie – odwet za Irak,

http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1071933,Zamachy-w-Madrycie-%E2%80%93-

odwet-za-Irak.

„islamizacja europy zachodniej na początku xxi wieku w...

Documents