isso-info 40_xtralowres
DESCRIPTION
ÂTRANSCRIPT
I SS O i n f o 4 0 1 s e p t e m b e r 2 0 0 9
n u m m e r 40 s e p t e m b e r 20 0 9
special beurs Elektrotechniek
••••••••••••••••••••
3
4
5
6
8
9
10
10
11
12
13
14
15
16
19
20
20
21
23
24
Energie-efficiënte verlichting ‘Duurzaam beheer en onderhoud van klimaatinstallaties’ Herzien ISSO-publicatie 79Kennis voor installateurs in IT-wereld Leergang WarmtepompenActieplan ‘Gezonde ventilatie in woningen’ISSO-publicatie 67 ‘Kleintje Ventilatie’ en ‘Kleintje Meetmethoden Elektrotechniek’ISSO-publicatie 51 Een nieuwe markt met nieuwe kansenToepassen ventilatievoorschriften Nieuwe regels voor gebouwrioleringDocentendagen leidingwaterinstallatiesISSO-seminar opent de ogen ISSO ook ‘in-company’Nieuwe ISSO-uitgavenAgenda ISSO-digitaalSponsormogelijkhedenVacature technisch projectcoördinator
ISSO-info nummer 40
Jubileumbijeenkomst ISSO 35 jaar:
Feest met een vrolijke boodschap
Terugblikken, even stilstaan, maar vooral vooruitkijken naar prachtige perspectieven voor de installatiesector. Dat was het motto van de geslaagde en goed bezochte jubileumbijeenkomst ter gelegenheid van het 35-jarig bestaan van ISSO op 21 april. In de prachtige ambiance van de Schiecentrale Studio’s genoten de aanwezigen van een inhoudelijk deel en een feestelijk deel met een diner dansant.
Directeur Jaap Hogeling, in 1978 aangesteld
als eerste en destijds enige betaalde mede-
werker van ISSO, keek na zijn welkomstwoord
met gepaste trots terug op wat er in samen-
werking met ‘de markt’ in 35 jaar is bereikt.
“Mede dankzij onze partners, die allemaal
hebben bijgedragen aan onze successen, zijn
we erin geslaagd om ISSO duidelijk zichtbaar
en voelbaar te maken.” Die successen zijn niet
alleen af te lezen aan de ruim 100 publica-
ties die ISSO inmiddels op haar naam heeft
staan. De organisatie is er, met altijd oog
voor het motto ‘van innovatie naar praktijk’
steeds in geslaagd om op het juiste moment
met z’n tijd mee te gaan, of het nu ging om
legionella, ventilatie, integraal ontwerp of
energiezuinig bouwen. Hogeling hamerde
ook op de kwaliteit waar ISSO voor staat.
“Goede installaties is geen nieuws, maar als
er iets misgaat staat het wel in de kranten.
Wij moeten gewoon zorgen dat we kwaliteit
blijven leveren.”
ISSO is vanaf 1974 uitgegroeid tot een gekend
en erkend instituut, maar het betekent niet
dat de organisatie met twintig medewerkers
nu ‘klaar’ is, betoogde Hogeling. Hij verwierp
de suggestie dat de organisatie kan volstaan
met ‘onderhouden’ als alles eenmaal op
papier staat. “De laatste jaren zijn onze ter-
reinen verbreed, maar ook in de traditionele
velden zijn er voortdurend vernieuwingen
die ons op nationaal en internationaal niveau
en samen met de bouwsector, alert moeten
houden.”
I SS O i n f o 4 0 2 s e p t e m b e r 2 0 0 9
gebied steeds breder.” Dat laatste betekent,
bijvoorbeeld op het gebied van telecom, wel
dat duidelijk moet zijn wie de regie neemt en
wie welke rollen moet vervullen.
Naast alle mogelijkheden ziet de voorzitter
ook bedreigingen. “In het verleden konden
we geld verdienen met onze papieren publi-
caties. Door internet wordt dat moeilijker,
want alles wat digitaal beschikbaar is, is
goedkoop, redeneren klanten.” Voor ISSO
mag dat laatste echter geen reden meer zijn
om te tornen aan de maatstaven. “Wij staan
voor kwaliteit en daarbij houden we een
rechte rug. Wij gaan niet marchanderen, want
wij kijken niet alleen naar morgen. Over 35
jaar zullen wij er nog zijn.”
GEwElDIGE pErSpEcTIEvEnHoe ISSO er over 35 jaar uitziet, weet ook Van
Laarhoven niet, maar hij ziet wel volop uitda-
gingen. “Zo moeten we ons afvragen of onze
manier van communiceren wel juist is als het
gaat om de installatiesector. Brengen we wel
voldoende naar voren hoe leuk ons vak is?
Dat is lastig, omdat ons werk vaak achter pla-
fonds zit, maar ik denk dat we vooral moeten
uitleggen aan ouders van jongens en vooral
meisjes, op scholen en op markten, dat er
ook voor onze kinderen geweldige perspec-
tieven zijn in de installatietechniek en dat het
terrein heel breed is. Zeker als we duidelijke
keuzes blijven maken, is er een grote toe-
komst voor de installatietechniek.” En met die
opwekkende woorden luidde Van Laarhoven
het feestelijke gedeelte van de bijeenkomst
in: het diner dansant, dat uitdraaide op een
gezellige avond én geslaagde netwerkbijeen-
komst.
OnDErhOuDEnDE FIlmOm de boodschap van de directeur kracht
bij te zetten, kregen de aanwezigen een
onderhoudende film over 35 jaar ISSO te zien.
Die illustreerde niet alleen hoe snel de ver-
anderingen elkaar zijn opgevolgd (de eerste
publicaties werden nog in lood gezet), maar
er bleek ook uit hoe het imago van ISSO is
gegroeid en dat de organisatie als onafhan-
kelijk kennisinstituut uniek is in Europa. Ook
de medewerkers die aan het woord kwamen,
hamerden op de objectiviteit en onafhan-
kelijkheid, die sterke wapens waren en nog
steeds zijn.
van rOSSEmDe genodigden met partner - “veel aanwe-
zigen hebben ISSO in hun privétijd gehol-
pen, daarom wilden we ook iets terugdoen
voor de partners” - kregen vervolgens nog
meer over onafhankelijkheid te horen, maar
dan van de eigengereide gastspreker en
Amerika-deskundige Maarten van Rossem.
Hij was naar eigen zeggen niet voor de ISSO-
jubileumbijeenkomst uitgenodigd vanwege
zijn kennis van de installatietechniek. “Ik wijs
er gemakshalve op dat in 2007 in Nederland
28 mensen zijn omgekomen bij het zelf klus-
sen. Ik doe daarom vooral een beroep op
mensen om iemand te laten komen die er
verstand van heeft.” Wel schetste Van Rossem
via soms hilarische omwegen een gouden
toekomst voor de installatiesector. Hij merkte
na een frisse duik in de wereldgeschiedenis
fijntjes op dat “we nu wel zo’n beetje in de
eindfase zitten van de fossiele brandstoffen”,
wat de inventieve mens ongetwijfeld weer op
prachtige ideeën brengt en installateurs han-
denvol werk oplevert. “Want in de Arabische
wereld hebben ze nu nog volop olie, maar
vergeet niet dat ze daar nog geen stopcon-
tact zelf kunnen maken.”
FEESTOok het veranderende klimaat helpt de instal-
latiesector een handje, aldus Van Rossem.
“Als de opwarming van de aarde doorgaat, zit
u snor omdat er steeds meer moet worden
gekoeld”, voorspelde Van Rossem zijn gehoor.
“Gaat dat feest niet door, dan zit u ook goed,
want dan moet er toch, ook voor honderden
miljoenen Chinezen en Indiërs die de komen-
de jaren een graantje willen meepikken van
de welvaart, worden verwarmd.”
Van Rossem pleitte ook voor het behoud van
overheidsbemoeienis en voor publieke voor-
zieningen. “Na privatisering wordt de dienst-
verlening doorgaans minder, het product
wordt duurder en de enige die er op vooruit
gaat is de directeur die tien keer zoveel gaat
verdienen.” Hij voorspelde dat er wereldwijd
compleet nieuwe elektriciteitsvoorzieningen
en netwerken moeten worden aangelegd,
wat voor het welvarende en kennisintensieve
Nederland ongekende mogelijkheden ople-
vert. “We zeuren hier wel veel, maar we zijn
ongelooflijk rijk”, besloot hij.
vIzIEr Op DE TOEkOmSTVoorzitter Cees van Laarhoven mocht ver-
volgens het inhoudelijke gedeelte van de
feestdag afsluiten. Dat deed hij vooral met
het vizier op de toekomst. “Het vakgebied
verandert, bijvoorbeeld met de aansturing
en uitlezen op afstand met behulp van hoog-
waardige apparatuur. Verder wordt het vak-
I SS O i n f o 4 0 3 s e p t e m b e r 2 0 0 9
ISSO gaat in opdracht van Senternovem en uneto-vnI een ISSO-publicatie maken over energie-efficiënte verlichting in de utiliteitssector. De aanlei-ding hiervoor is de Taskforce verlichting. Deze is op 19 decem-ber 2007 ingesteld door minister van vrOm Jacqueline cramer. De Taskforce kreeg de opdracht mee om met voorstellen en ideeën te komen waarmee energiezui-nige verlichting in nederland gemeengoed kan worden. In het actieplan ‘Groen licht voor ener-giebesparing’ heeft de Taskforce voor elke verlichtingssector een strategie geadviseerd.
uTIlITEITVoor de utiliteitsgebouwen adviseert de
Taskforce Verlichting om via aanscherping en
handhaving van regelgeving energiezuinige
verlichting verplicht te stellen. In deze sector
werkt verleiding meestal niet. Enerzijds niet
omdat de partij die investeert, niet de partij
is die de lagere energierekening ontvangt en
anderzijds omdat de energiekosten voor ver-
lichting relatief laag zijn ten opzichte van de
overige kosten. Voor regelgeving kan er wor-
den aangesloten bij bestaande en al bekende
regelgeving, zoals de Wet milieubeheer en
het Bouwbesluit. Er moeten afspraken komen
met gemeenten en provincies over adequate
handhaving van de regelgeving. Informatie en
communicatie moeten dit alles ondersteunen.
Met het oog op de informatie en communi-
catie starten SenterNovem en Uneto-VNI een
voorlichtingscampagne. Om deze campagne
te ondersteunen ontwikkelt ISSO kennisdo-
cumenten op het gebied van energiezuinige
verlichting. De verschillende documenten
verstrekken uitgebreide informatie over licht-
bronnen, armaturen, lichtregel- en lichtma-
nagementsystemen. Er wordt een algemeen
overzicht gegeven van de besparingsmoge-
lijkheden voor bestaande bouw en nieuw-
bouw. Een en ander wordt verduidelijkt met
voorbeelden uit de praktijk.
project Energie-efficiënte verlichtingISSO-publIcaTIE 90Een van de documenten
die ISSO ontwikkelt, is
ISSO-publicatie 90 ‘Energie-
efficiënte verlichting in
de utiliteit’. Deze ISSO-
publicatie beschrijft hoe
een verlichtingsinstallatie
ontworpen moet worden
om aan de functionele
eisen te kunnen voldoen
bij een zo beperkt mogelijk
energiegebruik. De func-
tionele eisen zijn vooral
afgestemd op de visuele
taak en de periode waarin
deze uitgevoerd moet
worden. Ook andere
factoren zijn mede
bepalend voor prestatie,
veiligheid, welzijn en
gezondheid. Deze kun-
nen soms leiden tot een
hoger energiegebruik.
Er worden echter juist
steeds meer eisen
gesteld aan de verlichting met
betrekking tot beperking van het
energiegebruik.
Het energiegebruik kan beperkt worden door
in het ontwerp energie-efficiënte lichtbron-
nen met een zo hoog mogelijk rendement
toe te passen, eventueel in combinatie met
benodigde voorschakelapparaten en verlich-
tingsarmaturen. Andere manieren om het
energiegebruik zoveel mogelijk te beperken
zijn het schakelen en regelen van de verlich-
ting. Dit kan op basis van aanwezigheid maar
ook op basis van daglicht. De ISSO-publicatie
bevat een aantal uitvoeringsvoorbeelden.
Deze publicatie zal naar verwachting eind
2009 verschijnen.
brOchurESNaast de publicatie zal ISSO voor verschil-
lende doelgroepen een aantal brochures
maken. Deze brochures hebben tot doel
gebouweigenaren bewust te maken van de
besparingsmogelijkheden met betrekking tot
verlichtingsinstallaties. De doelgroepen die
aan bod komen zijn: kantoren, detailhandel,
industrie, onderwijs en zorg. De brochures
zullen in het najaar gereed zijn. SenterNovem
zorgt voor de verspreiding ervan.
publicatie
90
KE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
RE
NE
RG
IEZ
UIN
IGE
VE
RLIC
HT
ING
UT
ILITE
ITS
BO
UW
Energiezuinige Verlichting Utiliteitsbouw
I SS O i n f o 4 0 4 s e p t e m b e r 2 0 0 9
Daarom is ISSO van start gegaan met het
project ‘Duurzaam beheer en onderhoud van
klimaatinstallaties’. Doel van het project is het
realiseren van een serie ISSO-publicaties die
opdrachtgevers, gebouwbeheerders, advi-
seurs en installateurs de benodigde handvat-
ten geven om technisch inhoudelijk en con-
tractueel duurzaam beheer en onderhoud
van klimaatinstallaties operationeel te maken.
Deze serie ISSO-publicaties zal technische en
organisatorische richtlijnen bevatten voor
bestaande en nieuwe utiliteitsgebouwen.
anDErE bEnaDErInGDoordat er de laatste jaren minder wordt
gebouwd, zal de bestaande gebouwenvoor-
raad langer in stand moeten worden gehou-
den. Hiermee wordt het belang van goed
beheer en onderhoud belangrijker. Er zal een
andere benadering in het bouw- en onder-
houdsproces nodig zijn om te zorgen dat kli-
maatinstallaties ook gedurende de levensduur
van het gebouw functioneel optimaal blijven
presteren. De ISSO-publicaties zullen beschrij-
ven wat nodig is om duurzaam beheer van
klimaatinstallaties mogelijk te maken. De
publicaties worden ontwikkeld in nauw
overleg met verschillende marktpartijen. Een
project ‘Duurzaam beheer en onderhoud van klimaatinstallaties’
belangrijke voorwaarde voor goed beheer en
onderhoud is een goede uitgangssituatie. Dit
is mogelijk door een installatie op te leveren
conform nog op te stellen richtlijnen en door
het vastleggen van de uitgangspunten.
Het is van belang dat de kennis die in de
toekomstige ISSO-publicaties beschikbaar
komt ook daadwerkelijk zal worden benut.
Hiervoor zal een kennisoverdrachttraject wor-
den opgesteld. Dit zal enerzijds bestaan uit
workshops. Anderzijds zal er een opleiding-
traject worden ontwikkeld voor adviseurs en
installatiebedrijven. Deze opleidingen zullen
het gehele werkveld omvatten. Om uitein-
delijk de kwaliteit van beheer en onderhoud
te bewaken, wordt in samenwerking met KBI
een certificeringrichtlijn ontwikkeld.
pIlOTprOJEcTEn Als onderdeel van het totale project is een
aantal pilots uitgevoerd. Bij deze pilotpro-
jecten zijn in diverse gebouwen inspecties
uitgevoerd om de kwaliteit in die gebouwen
met betrekking tot comfort en gezondheid in
kaart te brengen. Vervolgens kan de kwaliteit
worden verbeterd, het energiegebruik ver-
laagd en de productiviteit van de medewer-
kers verhoogd. Deze pilots hebben tot doel:
- verbeteren van de kwaliteit in de gebouwen
(belang voor marktpartij);
- vergroten van het inzicht (geeft informatie
voor de publicaties).
De kennis en ervaringen die beschikbaar
komen, vormen vervolgens de basis voor de
richtlijnen die worden opgesteld voor het
opleveren van klimaatinstallaties in nieuw-
bouwprojecten. Bij het starten van een nieuw
project zal in de programmafase een commis-
sioningplan moeten worden opgesteld. Het
beste is wanneer dit plan is opgezet conform
de MKK-structuur. Het commissioningplan
legt vast welke documenten aan het eind van
iedere fase aanwezig moeten zijn en welke
van deze documenten men aan het einde
van het project moet archiveren. De ople-
veringsdocumenten zullen dienst doen als
nulmeting voor het beheren van de klimaat-
installatie. Vervolgens moeten er technische
en organisatorische richtlijnen komen voor
het duurzaam beheren en onderhouden van
deze nieuwe gebouwen.
plaTFOrm Duurzaam OnDErhOuD En bEhEErBij het veranderingsproces naar duurzaam
beheer is een groot aantal partijen betrokken.
Voor een goede afstemming en samenwer-
king is er besloten om een landelijk Platform
Duurzaam Onderhoud en Beheer op te rich-
ten. Het Platform zal optreden als intermedi-
air tussen de partijen die de overdracht van
kennis moeten bevorderen. De uitdaging die
er ligt, is de gebouweigenaren en technische
aanbieders bij elkaar te brengen en op die
binnen dit project ontwikkelt ISSO de volgende publicaties:
Benaming ISSO Kontaktgroep
ISSO-brochures Het rendement van duurzaam beheerde gebouwen (voor bestaande en nieuwbouw) KG99.00
ISSO-publicatie 100 Hoe duurzaam zijn bestaande gebouwen KG99.01
ISSO-publicatie 101 Termen en definities voor beheer en onderhoud van gebouwinstallaties KG99.02
ISSO-publicatie 102 Prestatie-indicatoren voor beheer en onderhoud KG99.03
ISSO-publicatie 103 Monitoren van installaties. Van gegevens naar informatie voor beheer en onderhoud KG99.04
ISSO-publicatie 104 Stappenplan hoe duurzaam beheer en onderhoud te realiseren KG99.05
ISSO-publicatie 105 Energetisch beheer van koelinstallaties KG99.06
ISSO-publicatie 106 Technische inspectiemethoden met nulmeting voor duurzaam beheer en onderhoud (bestaande gebouwen) KG99.07
ISSO-publicatie 107 Opleveringsprocedure met nulmeting (nieuwbouw) KG99.08
ISSO-publicatie 108 Technische inspectiemethoden voor duurzaam beheer en onderhoud KG99.09
uit quick-scans en pilots, die zijn uitgevoerd bij installaties van ver-schillende opdrachtgevers, is aangetoond dat 70 procent van de klimaatinstallaties niet naar behoren functioneert. Eén van de voor-naamste oorzaken hiervan is dat het preventief en correctief onder-houd van de installaties vaak wel georganiseerd is maar dat functio-neel onderhoud van de klimaatinstallatie, toegesneden op de actuele indeling en het gebruik van het gebouw, slechts zeer zelden plaats-vindt. Dit resulteert in een matige kwaliteit van het binnenmilieu en een te hoog energiegebruik.
I SS O i n f o 4 0 5 s e p t e m b e r 2 0 0 9
herzien ISSO-publicatie 79 ‘Inspectie en Onderhoud van noodverlichtingsinstallaties’
vanaf 1 november 2008 gelden landelijke regels voor het brand-veilig gebruik van gebouwen. Op dat moment is het ‘besluit brand-veilig gebruik bouwwerken’, kortweg het Gebruiksbesluit in werking getreden. met de inwer-kingtreding zijn de regels lan-delijk geüniformeerd en komt er een eind aan onnodige verschil-len tussen plaatselijke bouwver-ordeningen.
Voor de samenwerkende platvormen en
brancheorganisaties is het van belang actuele
documenten te ontwikkelen of documenten
aan te passen zodat ze aansluiten op deze
nieuwe bouwregelgeving. Uneto-VNI,
NVFN, OTIB en ISSO hebben daarom
besloten ISSO-publicatie 79 ‘Inspectie en
Onderhoud voor noodverlichting’ te her-
zien.
GEEn aanvullEnDE EISEnVóór 1 november 2008 was de brand-
weerinspectie het orgaan dat een pakket
eisen opstelde die binnen de desbetref-
fende gemeenten door de aanvrager
moest worden uitgevoerd om tot een
goedkeuring van de bouwvergunning
te komen. Dit heeft in het verleden tot
onduidelijkheden geleid, want wat in
de ene gemeente goed was, werd in
een andere gemeente afgekeurd en
andersom. Architecten, adviseurs en
installateurs waren dus sterk afhankelijk
van de plaatselijke brandweerinspecties.
Deze wetswijziging betekent dat de
brandweerinspecties tijdens de behandeling
van de bouwvergunning geen aanvullende
eisen bovenop de bouwregelgeving kunnen
stellen.
Het Gebruiksbesluit vervangt de gemeente-
lijke bouwverordening en gebruiksvergun-
ning maar gaat wat noodverlichting betreft
alleen over vluchtwegsignalering. Kijkt men
naar het nieuwe Gebruiksbesluit dan is dui-
delijk dat voor de meeste gebouwen een
gebruiksvergunning niet langer verplicht is.
Deze vergunningsplicht is komen te vervallen
voor cafés, restaurants, kantoren, scholen,
winkels en publieksgebouwen. Voor deze
gebouwen bestaat wel een meldingsplicht bij
een verwacht aantal aanwezigen van vijftig
of meer. Deze meldingsplicht geldt ook voor
kamerverhuur.
2010Het Bouwbesluit wijst de gebouwen en
ruimten aan waarin een noodverlichtingsin-
stallatie moet worden aangelegd. Per januari
2010 zal het Bouwbesluit op enkele punten
wijzigen. Het Bouwbesluit gaat uit van mini-
male voorschriften en veiligheidsniveau. In de
huidige vorm is noodverlichting enkel gericht
op een veiligheidsverlichting bij uitval van de
netspanning.
Naast het Bouwbesluit wordt ook verwezen
naar de Europese norm voor noodverlichting
NEN-EN 1838. Deze norm is in het Bouwbesluit
niet aangewezen. Omdat NEN-EN1838 op
een aantal aspecten verder gaat dan het
Bouwbesluit wordt vanuit zorgplicht en de
verhouding werkgever en werknemer deze
norm vaak door de gebruiker als vangnet
opgesteld om aan het Arbobesluit te voldoen.
Na overleg met de diverse Europese norm-
commissies is besloten de NEN 1838 dit jaar
te herschrijven waarbij ook nieuwe onder-
werpen zoals rookontwikkeling aan de orde
komen.
nIEuwE publIcaTIENa het herzien van ISSO-publicatie 79 zal
ISSO een nieuwe publicatie ontwikkelen die
beschrijft hoe een noodverlichtingsinstal-
latie ontworpen moet worden. Deze nieuwe
publicatie zal vanzelfsprekend uitgaan van
de nieuwe normen. En tenslotte zal, door
de gewijzigde normen en ISSO-publicaties,
ook het ‘Instructieboek Noodverlichting’
aangepast moeten worden. Het updaten van
ISSO-publicatie 79 wordt gefinancierd door
Uneto-VNI en OTIB. Een ISSO Kontaktgroep,
waarin alle betrokkenen uit het werkgebied
vertegenwoordigd zijn, zal de werkzaamhe-
den begeleiden.
manier ervoor te zorgen dat een daadwerke-
lijk duurzaam beheer van gebouwen van de
grond komt. Het uiteindelijke resultaat moet
zijn een optimaal presterend gebouw binnen
zijn mogelijkheden.
Het scheppen van een kader, waarvoor de
ISSO-publicatiereeks Duurzaam Beheer zal
zorgen, is daartoe een eerste aanzet. Het stre-
ven is om de beschikbare kennis en ontwik-
kelingen, zoals commissioning, op dit gebied
bij elkaar te brengen en samen met de
betrokken brancheorganisaties deze transitie
te doorlopen.
publicatie
79KE
NN
IS
IN
ST
IT
UU
T V
OO
R
DE
I
NS
TA
LL
AT
IE
SE
CT
OR
INSPECTIE EN ONDERHOUD VAN
NOODVERLICHTINGSINSTALLATIES
nederlandse vereniging van fabrikanten van noodverlichting
vakgroep Beheer en Inspectie
I SS O i n f o 4 0 6 s e p t e m b e r 2 0 0 9
Vooralsnog is de traditionele infrastructuur
binnen de alarminstallaties ruim overver-
tegenwoordigd. Volgens gegevens van de
branchevereniging voor beveiligingsbedrij-
ven zijn er in Nederland ongeveer 450.000
alarminstallaties die zijn aangesloten op 26
gecertificeerde meldkamers. Het overgrote
deel verstuurt daarvan het alarm over een
PSTN- of ISDN-lijn. En de opvolger - alarm
over IP - zal nog niet dit jaar doorbreken,
denkt De Haan. “Vooral veel relatief kleine
beveiligingsinstallateurs zijn afwachtend
of beschikken niet over voldoende kennis.
Echter, techniek via IP is op dit moment nogal
kostbaar voor de klant. Dat blijft de drempel
om over te schakelen voor veel gebruikers. Je
kunt nu nog met bijvoorbeeld een belbud-
get-lijntje van 100 euro per jaar je alarmin-
stallatie op orde hebben.” En de installateur?
Kan die wel overweg met IP-techniek? De
Haan: “Een beetje goed ingevoerde installa-
teur weet heel goed waar hij aan toe is. Vaak
genoeg heeft men, naast inbraaksignalering,
ook datanetwerken geïnstalleerd en camera-
systemen op basis van IP in het leveringspak-
ket. En anders is de kennis best te vergaren.”
Wat De Haan betreft hoeft de installateur ook
niet voorop te lopen in de muziek. Ten eerste
is de overgang op alarm over IP nog relatief
kostbaar. Daarnaast is het nog niet duidelijk
wat de Europese richtlijnen zullen worden.
“Vooralsnog lijkt het erop dat men bij lage
alarmrisico's via internet een doormelding
mag maken, maar het advies is om dat nog
niet te doen. “Primair over internet mag wel,
mits men over een AoIP-geschikte verbinding
beschikt. Ook moet er een SLA (service level
alarm over Ip is duidelijke installatietrend
kennis voor installateurs in IT-wereld Een (beveiligings)installateur is geen IT'er. maar het aanleggen van een alarminstallatie is wel weer het werk van een installateur. Steeds vaker werken alarmeringen via Ip. De installateur krijgt dus meer en meer te maken met IT. Om die reden is ISSO ook het projectplan ‘Ip-netwerken voor non-ict advies- en installatiebedrijven gestart. Een van deze ontwikkelingen is alarm over Ip (aoIp), die de installateur nog meer zal betrekken in de IT-wereld. “Een beetje goed ingevoerde installateur weet waar hij aan toe is. En zolang de traditionele infra-structuur beschikbaar blijft, dan zijn er geen problemen”, zegt piet de haan. hij is adviseur vakgroep beveiliging van uneto-vnI en deskun-dig op het gebied van alarminstallaties.
agreement) met de klant worden afgesloten.
Dat is een soort contract tussen klant en tele-
comleverancier. Ook moeten er congestiebe-
perkende maatregelen worden genomen.”
hakEn En OGEn“Gebruikt men sec een internetverbinding
dan is dat toegestaan maar dan wel met een
backup-mogelijkheid voor het geval dat de
internetverbinding niet beschikbaar is”, zegt
De Haan. “Als de klant reeds beschikt over een
(zakelijke) breedbandverbinding waarover al
IP-diensten worden afgenomen, dus als er ook
sprake is van een beheerde router en onder-
steuning (SLA), dan zijn de meerkosten voor
toevoeging van de dienst AoIP gering en goed
verdedigbaar. Echter bij veel (particuliere) klan-
ten is de toevoeging van de dienst AoIP op
een ‘simpele’ ADSL-aansluiting wat complexer.
Niet alle providers leveren die toevoeging aan
particuliere klanten en vragen dan aanmerke-
lijke extra eenmalige en abonnementskosten
voor de beheerde router en het supportcon-
tract (SLA). In die situatie zijn de kosten voor
de alarmtransmissie in vergelijking met wat de
klant nu betaalt voor zijn analoge aansluiting
nog niet erg aantrekkelijk.”
Bovendien meldt De Haan dat in de situaties
waarbij het analoge signaal moet worden
omgezet naar IP, men ook een conversieap-
paraat moet installeren en een back-uptraject
moet verzorgen. Ook voor deze back-up, via
bijvoorbeeld een draadloos netwerk, moet
men rekening houden met een extra kosten-
post en noodstroomfaciliteiten. Om het voor
de beveiligingsinstallateurs wat inzichtelijker
te maken heeft de branche een website inge-
richt: http://www.aoipsupport.nl/forum/. “Hier
kunnen de installateurs terecht voor vragen
en worden oplossingen geboden. Ervaringen
uitwisselen helpt de installateur om voor zijn
klanten de meest optimale, en met name, toe-
komstvaste oplossingen te vinden.”
IT-kEnnIS nODIG vOOr IpKortom, er kleeft nogal wat IT-kennis aan IP.
En het werken met IP is niet de natuur van de
(beveiligings)installateur. Bovendien heeft de
IT-sector een voorkeur voor afkortingen, die
voor veel installateurs nog wel enige uitleg
behoeven. De meest relevante is de afkorting
IP, het zogenoemde Internetprotocol. Dit is
een deel van het systeem dat men gebruikt
om computernetwerken met elkaar te laten
communiceren op netwerken, zoals het
internet.
Het internetprotocol (IP) zorgt dat de verbin-
ding tussen twee partijen tot stand komt. Dit
gebeurt meestal in combinatie met het Trans-
mission Control Protocol. Een ander veelge-
bruikt protocol dat men samen met IP kan
gebruiken, is het User Datagram Protocol. De
rol van UDP is het ‘uitstrooien’ van berichten
over alle aangesloten communicatiepartijen.
TCP en UDP zijn beiden protocollen die
'bovenop' IP werken, vandaar TCP/IP en
UDP/IP.
SubnETTEnEen subnet is een deelnetwerk in een net-
werk, dat werkt volgens het IP. Het werk-
woord subnetten betekent het opdelen
van een set opvolgende IP-nummers (een
IP-range) voor adressering op verschillende
fysieke netwerken. Een switch is, net als een
hub, een apparaat in de infrastructuur van
een computernetwerk. In tegenstelling tot
een hub stuurt een switch een datapakket
alleen naar de specifieke poort waarnaar
het pakketje geadresseerd is. Een hub stuurt
elk pakket naar alle poorten. In het verleden
kon een hub niet omgaan met verschillende
snelheden en een switch wel, maar ook hubs
kunnen tegenwoordig omgaan met twee
snelheden.
Om twee hubs of switches met elkaar te ver-
I SS O i n f o 4 0 7 s e p t e m b e r 2 0 0 9
binden zijn er de volgende mogelijkheden:
men kan een RJ-45-crossoverkabel gebrui-
ken. Er is dus een afwijkend type kabel nodig.
Een tweede optie werkt als volgt: Om het
probleem met verschillende kabels te ver-
mijden, hebben sommige hubs een 'uplink'-
aansluiting (of een aansluiting die men kan
omschakelen naar 'uplink'). Men gebruikt
dan een standaardkabel tussen een normale
aansluiting van de ene hub en de uplink-aan-
sluiting van de ander hub. De derde mogelijk-
heid vormen moderne switches die vanzelf
detecteren wat voor kabel er is aangesloten,
zodat dit probleem zich helemaal niet meer
voordoet.
uITEEnlOpEnDE kabElSDe bekendste kabel in de IT is de UTP-kabel.
UTP betekent Unshielded Twisted Pair.
Twisted pair is een veel voorkomende kabel
waarbij de draden per paar rond elkaar zijn
gewonden met de bedoeling om elektro-
magnetische interferentie ("overspraak") te
vermijden. De werking van een getwist paar
berust op het principe dat een dergelijke
kabel in een (homogeen) elektromagnetisch
stoorveld gemiddeld geen lusoppervlakte
heeft en het stoorveld dus geen stoorspan-
ning kan induceren. De inductiespanning die
in één lus wordt opgewekt, wordt tegenge-
werkt door die van de volgende halve win-
ding, waar de aders precies andersom liggen.
Ook wordt het signaal vaak differentieel ver-
stuurd, zodat ook capacitieve storing wordt
geëlimineerd. Het aantal windingen per
meter maakt deel uit van de specificaties van
een type kabel. Hoe groter het aantal win-
dingen, hoe minder men last heeft van ‘over-
spraak’. UTP-kabels voor computernetwerken
hebben meestal vier aderparen en zijn onder-
verdeeld in genummerde categorieën (CAT5,
CAT7) die de kwaliteit aangeven. Bij het
aansluiten moet men een signaal en de bij-
behorende ‘retour’ telkens op een aderpaar
zetten zodat de twist haar werk naar behoren
kan doen. De aderparen kan men in de regel
herkennen aan de bij elkaar passende kleuren
van de isolatie. Blauw met blauw/wit, oranje
met oranje/wit, groen met groen/wit en bruin
met bruin/wit.
cOnnEcTOrEnIn de installatiewereld is de zogenoemde
RJ-45 waarschijnlijk een van de bekendste
connectoren. Een RJ-45 connector (RJ =
Registered Jack, geregistreerde insteekplug)
is een 8-polige modulaire connector die men
vooral gebruikt voor twisted pair ethernet-
verbindingen en ISDN-telefonie, maar ook
voor RS-232. Afhankelijk van de toepassing is
een andere benaming 8P8C (8 positions/posi-
ties, 8 conductors/geleiders), 8P6C of 8P4C
(bijvoorbeeld ISDN).
Formeel is een Registered Jack alleen
bedoeld voor telefonie. De veel genoemde
RJ-45 connector is ook niet symmetrisch in
het vooraanzicht, maar heeft aan één zijde
een extra uitstulping (in het Engels; key). De
veel gebruikte, modulaire connectoren voor
gebruik, anders dan voor telefonie, zijn geen
van alle geregistreerd en kan men daarom
ook nooit RJ-xy noemen.
Een moderne switch detecteert zelf wat voor
kabel er is aangesloten, en in dat geval is
het niet meer van belang welke kabel men
gebruikt. Voor een netwerkverbinding op
100 Megabit of minder zijn twee paren van
belang: groen-wit/groen op pennen 3-6 en
oranje-wit/oranje op pennen 1-2. Voor ISDN
gebruikt men een standaardkabel en wor-
den alleen de pennen 3-6 en 4-5 gebruikt.
In beide gevallen kan men dus volstaan met
een vieraderige kabel. Voor Gigabit Ethernet
worden alle acht pennen gebruikt.
nuchTEr bEkIJkEnTerug naar beveiliging over IP. Het is duide-
lijk dat technisch gezien alarm over IP geen
enkel probleem vormt. Toch is er een lacune
tussen de geldende norm en de praktijk. De
NEN-normcommissie NEC 79 Alarmsystemen
werkt op dit moment aan het opstellen van
een praktijkrichtlijn. NEC 79 heeft als taak om
zowel op nationaal niveau als op Europees
niveau de ontwikkelingen, zoals die van de
alarmtransmissie over IP netwerken, nauw-
gezet te volgen en te voorkomen dat markt-
partijen of overheden gebruiks- en installa-
tierichtlijnen opstellen die strijdig zijn met de
geldende norm(en). Over de normen wordt
in Europa nog flink gesteggeld. Waarschijnlijk
duurt het nog wel een paar jaar voordat de
norm er is. Piet de Haan blijft daarom nuchter.
“Zoals ik al zei: IP hoeft geen probleem te zijn.
Je moet als installateur bijblijven in je vak.
En als richtlijnen en voorschriften over IP vol-
strekt duidelijk zijn, is het voor de installateur
een interessante uitbreiding van zijn aanbod.”
In dat kader moet men ook het ISSO-
projectplan ‘IP-netwerken voor non-ict
advies- en installatiebedrijven’ zien, dat
recentelijk is opgestart. Het is duidelijk dat
IP-technologie een blijvend karaker heeft.
Steeds vaker zullen klanten vragen aan de
huisinstallateur, of hem zelfs dwingen om het
IP-netwerk te gebruiken. Met dit project wil
ISSO daarom voldoende kennis beschikbaar
stellen aan non-ict-bedrijven om toch met
succes IP-netwerken en – protocollen toe te
passen, zonder meteen van deze bedrijven
ict-bedrijven te maken. Ook wil ISSO met dit
project duidelijk maken waar de grenzen
liggen. Met andere woorden; wat kan men
zelf doen en wanneer moet men de samen-
werking zoeken met een echte IT-specialist.
De kennis die uit dit project voortkomt, in
welke vorm dan ook, zal zich voornamelijk
richten op die advies- en installatiebedrijven
die bij het creëren van installaties gebruik
maken van producten die communiceren met
het IP-protocol en die aangesloten moeten
worden op een ethernetnetwerk. Kortom
een ruime gedefinieerde doelgroep die de
komende jaren met alle nieuwe ontwikkelin-
gen alleen maar in omvang zal toenemen.
(Een uitgebreide versie van dit artikel vindt u
in het ISSO Jaarboek 2009-2010).
Router met en Cat6-kabel
I SS O i n f o 4 0 8 s e p t e m b e r 2 0 0 9
SEI-erkenning
Individuele warmtepompen
in woningen(ISSO-publicatie 72)
Collectieve warmtepompenvoor woningen
(ISSO-publicatie 80)
Grondgebondenwarmtepompen
in utiliteit(ISSO-publicatie 81)
Lucht/luchtwarmtepompen
in utiliteit
Warmtepompenbasis voor monteurs
CITO-examen
HBO
-niv
eau
MBO
-niv
eau
Warmtepompenbasis voor aspirant
ontwerpers
Eigen verworven
kennis
Diploma
Het project is een initiatief van OTIB en ge-
beurt in samenwerking met DWA Installatie-
en Energieadvies, Uneto-VNI, Kenteq en
de Stichting Warmtepompen. De leergang
bestaat uit zes cursussen die samen in de
kennisbehoefte voorzien, zowel voor een eer-
ste kennismaking als verdere specialisatie.
Binnen de leergang warmtepompen zijn zes
ISSO-instructieboeken ontwikkeld:
• IB wpbm ‘Warmtepompen, de basis voor
monteurs’;
• IB wpao ‘Warmtepompen, de basis voor
aspirant-ontwerpers’;
• IB wpiw ‘Ontwerpen van individuele en klei-
ne warmtepompsystemen voor woningen’
(werkboek bij ISSO-publicatie 72);
• IB wpcw ‘Integraal ontwerpen van collectie ve
installaties met warmtepompen in woning-
bouw’ (werkboek bij ISSO-publicatie 80);
• IB wpgu ‘Integraal ontwerpen van warmte-
pompinstallaties voor utiliteitsgebouwen’
(werkboek bij ISSO-publicatie 81);
leergang warmtepompenmet de toenemende vraag naar duurzaam verwarmen en koelen groeit ook de vraag naar warmtepompen. Om de kennisbehoefte op het gebied van het ontwerpen en installeren van warmtepomp-systemen adequaat in te vullen, ontwikkelt ISSO de leergang warmtepompen.
• IB wplu ‘Ontwerpen en installeren van lucht/
lucht-warmtepompsystemen voor utiliteits-
gebouwen’.
Voor monteurs en aspirant-ontwerpers zijn
instructieboeken ontwikkeld die het mogelijk
maken om kennis te maken met warmte-
pompen. Bij beide boeken ligt de nadruk
op de aspecten die belangrijk zijn voor de
betreffende doelgroep. Daarnaast zijn er drie
instructieboeken ontwikkeld die aanvullend
zijn aan bestaande ISSO-publicaties. Deze
instructieboeken bevatten opdrachten om
de geboden theorie in de ISSO-publicaties
toe te passen in veelvoorkomende praktijk-
cases. Het instructieboek op het gebied van
lucht/lucht-warmtepompsystemen geeft
een compleet beeld over de wijze waarop
deze systemen ontworpen en geïnstalleerd
moeten worden, aangevuld met theorie-,
inzicht- en rekenvragen. De instructieboeken
zijn naar verwachting vanaf medio september
beschikbaar.
ExamEnSIn aansluiting op de cursussen binnen de
leergang warmtepompen heeft ISSO in
samenwerking met CITO examens ontwik-
keld. Elke specialistische cursus kan worden
afgesloten met een examen. De volgende
examens zijn ontwikkeld:
• Ontwerpen van individuele en kleine warm-
tepompsystemen voor woningen;
• Integraal ontwerpen van collectieve installa-
ties met warmtepompen in woningbouw;
• Integraal ontwerpen van warmtepompin-
stallaties voor utiliteitsgebouwen;
• Ontwerpen en installeren van lucht/lucht-
warmtepompsystemen voor utiliteitsgebou-
wen.
Elk examen bestaat uit een schriftelijke toets
met 40 meerkeuzevragen. De kandidaat
heeft 120 minuten de tijd om het examen te
maken. Wanneer een kandidaat het examen
met een voldoende heeft afgerond, kan deze
SEI-erkenning verkrijgen. Via deze erken-
ningsregeling tonen de opgenomen installa-
tiebedrijven dat er voldoende vakbekwaam-
heid aanwezig is.
Vanaf 9 september is het mogelijk om deel te
nemen aan de examens. U kunt zich hiervoor
aanmelden via het aanmeldingsformulier op
de website van CITO (www.cito.nl). Tevens
vindt u op deze website meer informatie over
de examens. Voor elk examen bedraagt het
examengeld € 275,-.
Voor meer informatie kunt u onze website
www.isso.nl raadplegen.
I SS O i n f o 4 0 9 s e p t e m b e r 2 0 0 9
hOE zaT hET OOk alwEEr?Het actieplan heeft tot doel de technische
kwaliteit van ventilatie- en gasvoorzieningen
te verbeteren en de vakbekwaamheid van
de medewerkers, werkzaam in de sector, te
verhogen. De ontwikkeling en overdracht van
(ontbrekende) kennis staat daarbij centraal.
In hoofdzaak voorziet het plan in:
• de ontwikkeling van twee nieuwe ISSO-
publicaties (91 en 92) t.a.v. ontwerp, instal-
latie en beheer van (innovatieve) decentrale
ventilatieconcepten;
• de herziening van twee bestaande ISSO-
publicaties (61 en 62) t.a.v. systeemkeuze
(61) en ontwerp, installatie en beheer van
centraal gebalanceerde ventilatie met wtw
(62). Ook wordt er, na oplevering van alle
ISSO-publicaties, voorzien in een informa-
tieve brochure die op een toegankelijke
manier uitlegt welke (innovatieve) ventila-
tiesystemen er zijn en hoe deze op de juiste
wijze geselecteerd kunnen worden;
• de ontwikkeling van een nieuwe ISSO-
publicatie (63) specifiek gericht op het
beheer en onderhoud van ventilatiesyste-
men in woningen;
• de ontwikkeling van laagdrempelige ken-
nisproducten zoals de ISSO-zakboekjes
‘Kleintje Ventilatie’ en ‘Kleintje Gas’ en de
verspreiding ervan via o.a. instructiebijeen-
komsten;
• de actualisatie en implementatie van certifi-
catiesystemen voor ventilatie in woningen;
• een voorstel voor een (nog te ontwikkelen
en uit te voeren) leergang woonhuisventi-
latie.
waT IS Er GEDaan En waT vOlGT?In 2008 zijn opgeleverd ISSO-publicatie 63
‘Beheer en onderhoud ventilatiesystemen
in woningen en woongebouwen’ en het
zakboekje ‘Kleintje Gas’. Tevens hebben we
aan de hand van dit zakboekje een aantal
update: actieplan ‘Gezonde ventilatie in woningen’
regionale instructiebijeenkomsten
georganiseerd.
Het meest recent verschenen
kennisproduct is het nieuwe zak-
boekje ‘Kleintje Ventilatie’ (2009).
Het is een goed toegankelijk zak-
boekje dat ingaat op de belang-
rijkste punten uit de wetgeving
en dat richtlijnen geeft voor het
goed ontwerpen, uitvoeren en
beheren van ventilatiesystemen
in woningen en woongebouwen.
Daarnaast is ISSO onlangs gestart
met de organisatie van een serie
instructiebijeenkomsten. Meer
informatie hierover vindt u elders
in deze ISSO Info.
Verder staat voor dit jaar de ople-
vering gepland van de nieuwe
ISSO-publicaties 91 en 92. Ook is
er gestart met de herziening van
de ISSO-publicaties 61 en 62 die in
de loop van volgend jaar worden
verwacht.
Met de komst van nieuwe kennisproducten,
zoals ISSO-publicaties, zijn de ontwerpende
en installerende partijen die werkzaam zijn
in de sector echter nog niet opgeleid: er is
op dit moment een voorstel in ontwikkeling
voor een ‘Leergang ventilatie in woningen’
mede op basis van een inventarisatie van
bestaande cursussen en behoeften vanuit de
sector.
Onder voorbehoud van financiering kan deze
leergang naar verwachting in de loop van
volgend jaar ontwikkeld en uitgevoerd gaan
worden. Via deze leergang kunnen deelne-
mers in een modulaire opbouw aan de hand
van de nieuwe en herziene ISSO-publicaties
opleidingstrajecten doorlopen. Het traject
wordt dusdanig opgezet dat dit aansluit bij
geldende certificatiesystemen.
vOOrTGanG cErTIFIcaTIESySTEmEnHet KOMO-Instal-procescertificaat volgens
BRL6000-10 ‘Ventilatievoorzieningen in
woningen’ is helaas in de afgelopen jaren
nog niet operationeel geworden. Onder
coördinatie van ISSO wordt daar met verschil-
lende belanghebbende partijen zoals KBI
(Kwaliteitsborging Installatiesector), de CI’s
(Certificerende Instellingen) en een groep van
toekomstige certificaathouders inmiddels
hard aan gewerkt.
Onlangs is de BRL8010 ‘Beoordelen ventila-
tievoorzieningen in woningen’ verschenen,
ook bekend als ‘Ventilatie Prestatie Keuring’.
Hierdoor wordt het op termijn ook mogelijk
voor bedrijven om onder certificatie een
opleveringsbeoordeling (nieuwbouw) of
prestatiebeoordeling (bestaande bouw) van
het ventilatiesysteem uit te gaan voeren.
In de vakbladen en in eerdere nummers van ISSO Info schreven wij reeds over het actieplan ‘Gezonde ventilatie in woningen’. het plan dat is gestart in 2008 loopt tot en met 2010. Inmiddels rollen de eerste nieuwe ISSO-producten van de band. het actieplan, dat is opgebouwd uit verschillende deelprojecten, ligt daarmee goed op schema. KLEINTJEK
EN
NIS
INS
TIT
UU
T V
OO
R D
E IN
ST
AL
LA
TIE
SE
CT
ORISBN- 978-90-5044-175-9
O p l e i d i n g s - e n
o n t w i k k e l i n g s f o n d s
v o o r h e t T e c h n i s c h
I n s t a l l a t i e b e d r i j f
KL
EIN
TJE V
EN
TIL
AT
IE
Ventilatie
I SS O i n f o 4 0 10 s e p t e m b e r 2 0 0 9
67.1
KE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
PV
E O
ND
ER
ZO
EK
ON
DE
RH
OU
DB
EH
OE
FT
E
PVE ONDERZOEK ONDERHOUDBEHOEFTE
- Elektrotechnische arbeidsmiddelen
- Elektrotechnische installaties
- Elektrotechnische bedrijfsvoering
publicatie
klEInTJE vEnTIlaTIEVentilatie is noodzakelijk voor een gezonde en
comfortabele woning. Tegelijkertijd kost het
ventileren van een woning energie. Om het
energiegebruik ten gevolge van ventilatie te
beperken is er een behoorlijk aantal verschil-
lende ventilatiesystemen op de markt. Zowel
voor nieuwbouw als situaties in de bestaande
bouw.
In de praktijk blijkt dat er toch regelmatig
problemen zijn met ventilatie in woningen.
Kritische punten zijn meestal het ervaren van
tocht, het installatiegeluid en te weinig lucht-
verversing. Bij een goed uitgevoerd ontwerp,
installatie en onderhoud zijn deze problemen
te voorkomen. Een aantal problemen met ven-
tilatie in woningen is in de media uitvoerig aan
de orde gekomen. Dit heeft uiteindelijk geleid
tot Kamervragen. Naar aanleiding hiervan is
door ISSO het actieplan ‘Gezonde ventilatie in
woningen’ ontwikkeld. Dit actieplan voorziet
in een aantal publicaties met eisen en oplos-
singsrichtingen voor ventilatiesystemen in
woningen en woongebouwen. Van program-
De nieuwe ISSO-publicatie 67 ‘PvE elektro-
technische veiligheid & bedrijfszekerheid’
geeft het proces weer hoe en waarmee een
Programma van Eisen (PvE) adequaat geor-
ganiseerd kan worden. Het PvE biedt aan het
inspecterende bedrijf én de klant de zeker-
heid dat alle afspraken over omvang, diep-
gang, methodiek en reikwijdte van een uit
te voeren inspectie vooraf duidelijk kunnen
worden vastgelegd. Tevens worden er voor-
beeldformulieren verstrekt waarmee gege-
vens van het object en de contactgegevens
van relevante betrokkenen kunnen worden
opgenomen.
ISSO-publicatie 67 ‘pvE elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid’
Aan de orde komen:
• formulieren met overzichten van de te regi-
streren arbeidsmiddelen, installaties en de
te geven instructies, alle met betrekking tot
de risicoanalyse;
• de te stellen eisen aan de omvang van
instructieactiviteiten;
• rapportages en aanwijsbeleid.
Het PvE geeft naast de (verplichte) basisac-
tiviteiten, een aantal optionele (vrijwillige)
aanvullende activiteiten aan. Een adequaat
ingevuld PvE biedt de basis voor een goed
inhoudelijk inspectiebestek.
bESTEllEnDe publicatie kost €40,00 (ex. BTW en incl.
verzendkosten) en is te bestellen via de
ISSO-winkel op www.isso.nl.
ISSO heeft er twee kleintjes bij
‘kleintje ventilatie’ en ‘kleintje meetmethoden Elektrotechniek’
ma van eisen, via ontwerp, dimensionering en
realisatie tot en met beheer en onderhoud.
‘Kleintje Ventilatie’ vormt een onderdeel van
het actieplan. Het zakboekje geeft richtlijnen
voor ventilatiesystemen in woningen en woon-
gebouwen. Dit kleintje is een goed toeganke-
lijke handleiding dat ingaat op de belangrijkste
punten uit de wetgeving en waarin richtlijnen
gegeven worden voor het goed ontwerpen,
uitvoeren en beheren van ventilatiesystemen
in woningen en woongebouwen.
klEInTJE mEETmEThODEn ElEkTrOTEchnIEkHet doel van ‘Kleintje Meetmethoden
Elektrotechniek’ is duidelijk weer te geven
hoe metingen in elektrische installaties in
het kader van de normen NEN 1010 en NEN
3140 uitgevoerd moeten worden. De uitgave
biedt de helpende hand bij het uitvoeren van
metingen en geeft antwoorden op veel prak-
tijkvragen. Het zakboekje kan bijdragen aan
de parate meetkennis van iedere monteur
of inspecteur.
Dit ‘Kleintje’
richt zich zowel
op nieuw- als
bestaande
bouw. De
meetmethoden
worden stap-
voor-stap in een
algemene opzet
beschreven.
Het ‘Kleintje’ behandelt de volgende onder-
delen:
• eisen aan meetapparatuur;
• (elektriciteit)leer betreffende meetinstru-
menten;
• veiligheidsactiviteiten en de meting.
mEEr InFOrmaTIE De ISSO-Kleintjes kosten €35,00 per stuk (ex.
BTW). De zakboekjes zijn te bestellen via de
ISSO-Winkel op www.isso.nl.
KLEINTJEKE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
KL
EIN
TJE M
EE
TM
ET
HO
DE
N E
LE
KT
RO
TE
CH
NIE
K
ISBN- 978-90-5044-174-2
Meetmethoden Elektrotechniek
Elektrotechnische installaties en Arbeidsmiddelen
O p l e i d i n g s - e n
o n t w i k k e l i n g s f o n d s
v o o r h e t T e c h n i s c h
I n s t a l l a t i e b e d r i j f
I SS O i n f o 4 0 11 s e p t e m b e r 2 0 0 9
publicatie
51
KE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
WA
RM
TE
VE
RLIE
SB
ER
EK
EN
ING
VO
OR
WO
NIN
GE
N E
N W
OO
NG
EB
OU
WE
N
Warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen
bepaling benodigd vermogen per vertrek en totaal
Deze herziene versie van publicatie 51 bevat
de berekeningsmethode voor het bepalen
van het per vertrek te installeren verwar-
mingsvermogen en gaat nader in op het aan-
sluitvermogen c.q. de bijdrage aan een col-
lectieve bron. De berekeningsmethode maakt
onderscheid in woningen/woongebouwen
die voldoen aan de (nieuwbouw)eisen van
het Bouwbesluit en bestaande woningen/
woongebouwen die er niet aan voldoen.
Voor beide typen woningen/woongebouwen
zijn de volgende berekeningsmethoden
opgenomen:
herziene uitgave
ISSO-publicatie 51 ‘warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen’
Onlangs is de herziene uit-gave van de ISSO-publicatie 51 ‘warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen’ verschenen. Gewijzigde wet-geving, nieuwe inzichten en voortschrijdende technische ont-wikkelingen op het gebied van verwarmingsinstallaties binnen woningen en woongebouwen, maakte het noodzakelijk om de ISSO-publicatie 51 van 2000 te actualiseren.
• een verkorte methode voor het bepalen
van het aansluitvermogen op basis van het
schilverlies;
• een methode voor het bepalen van het per
vertrek op te stellen vermogen;
• een methode voor de bepaling van het
aansluitvermogen c.q. de bijdrage aan een
collectieve warmteopwekker.
Het in een vertrek op te stellen vermogen
bestaat uit een drietal bijdragen:
• het transmissiewarmteverlies;
• het warmteverlies door buitenluchttoetre-
ding;
• de toe te rekenen toeslag voor opwarming
na eventuele nachtverlaging of bedrijfsbe-
perking.
De methode is conform de norm NEN-EN
12831. De nieuwe methode houdt rekening
met LTV-systemen. Wat betreft terminologie
en maatvoering sluit deze publicatie zoveel
mogelijk aan bij het Bouwbesluit zoals dat
sinds januari 2003 van toepassing is. De
verschillende ventilatiesystemen die in de
woningbouw gebruikt worden, komen uit-
gebreid aan de orde. De methodiek wordt
toegelicht aan de hand van een aantal voor-
beelden.
bESTEl nuDe herziene uitgave ISSO-publicatie 51
‘Warmteverliesberekening voor woningen en
woongebouwen’ kost slechts € 95,00 (excl.
BTW en incl. verzendkosten). U kunt de publi-
catie bestellen via de ISSO-winkel op www.
isso.nl.
Van de leden van de kontakt- en project-
groepen heeft ISSO in het verleden regel-
matig het verzoek gekregen om de verga-
derstukken digitaal beschikbaar te stellen.
Vanuit deze wens is ISSO gestart met
de ontwikkeling van de webapplicatie
‘MijnISSO’. Dit systeem maakt het moge-
lijk om vergaderstukken digitaal te ver-
spreiden. Met MijnISSO kunnen bestuurs-,
kontakt- en/of projectgroepleden zowel
thuis als op kantoor de vergaderstukken
inzien. Met een eigen gebruikersnaam en
wachtwoord kunnen de relaties van ISSO
vergaderstukken van alle projecten waar-
bij men betrokken is inzien.
De webapplicatie is opgebouwd uit twee
delen: Leden en Groepen. Binnen
het onderdeel ‘Leden’ kan men
algemene informatie vinden over
ISSO, de werkwijze van kontakt-
groepen of documentatie voor
rapporteurs. Het hoofdonderdeel
van de applicatie zijn de groepen.
Binnen dit onderdeel krijgt de
gebruiker een overzicht van alle
projecten waarbij hij/zij is betrokken.
Door op één van deze groepen te klik-
ken, komen de vergaderstukken van deze
groep naar voren. Ook is het mogelijk
om via de zoekfunctie in één keer door
alle groepen te zoeken om het proces te
versnellen.
Binnen enkele maanden ontvangen
bestuurs-, kontakt- en/of projectgroep-
leden een brief met daarin hun eigen
gebruikersnaam en wachtwoord.
Het digitale systeem is te bereiken via
http://mijn.isso.nl.
vergaderstukken via ‘mijnISSO’
I SS O i n f o 4 0 12 s e p t e m b e r 2 0 0 9
waarOm EEn curSuS pOwEr QualITy?De afhankelijkheid van elektriciteit is de laat-
ste tientallen jaren enorm toegenomen en de
elektrische energie is de levensader van han-
del, dienstverlening en industrie geworden.
Bedrijfsprocessen zijn daardoor steeds meer
afhankelijk van de kwaliteit van de geleverde
elektriciteit en de kwaliteit van de eigen
installaties en apparatuur. We hebben het
dan over Power Quality en over de overname
van de zorg hiervan door de installateur. De
cursus is ontwikkeld om de installateur kennis
aan te bieden om de problemen te herken-
nen en te kunnen oplossen.
waT hOuDT pOwEr QualITy In?Storingen in elektrische installaties kunnen
worden doorgegeven via de elektrische
voeding. In die gevallen betreft het Power
Quality. Als deze storingen bijvoor-
beeld via aardingen, inputs en outputs
worden doorgegeven of wanneer door
straling de correcte werking van appa-
ratuur wordt belemmerd, spreken we
over elektromagnetische comptabili-
teit (EMC). PQ en EMC lijken moeilijke
begrippen, maar als we weten dat ze
ook thema’s als harmonischen en con-
densatorbatterijen, aardingen en nul-
geleiderregimes en overspanningen en
spanningsonderbrekingen omvatten,
worden ze al veel duidelijker.
EEn nIEuwE markT mET nIEu-wE kanSEnOnderzoek in Europa heeft uitgewe-
zen dat de helft van de bedrijven met
energie-intensieve toepassingen of
taakkritische kantoren te maken krijgt
met problemen met Power Quality.
Naar schatting leveren die problemen in de
cursussen power Quality
Een nieuwe markt met nieuwe kansenDe cursussen power Quality zijn in volle gang. In opdracht van OTIb en met steun van de vakgroep Electro Installateur van uneto-vnI heeft ISSO voor de installatiesector een speciale cursus ontwikkeld rond power Quality. De deelnemers aan de cursus gaan in op de problemen die zich op dit terrein kunnen voordoen en er wordt uitgebreid aan-dacht besteed aan de oplossingen die de installateur kan bieden. Deze interessante cursus is onontbeerlijk voor bedrijven die zich willen begeven op de markt van power Quality (pQ).
Europese Unie een jaarlijkse kostenpost op
van 10 miljard euro. Om dit te voorkomen
behoeft men slechts een kleine 5 procent van
dit bedrag te investeren. PQ betekent een
nieuwe markt met nieuwe omzetkansen voor
de installatiesector. De installateur is immers
het eerste aanspreekpunt als het gaat om de
elektrische installaties. Door zich goed voor-
bereid op de PQ-markt te begeven, heeft hij
zijn klanten bovendien wat te bieden. Goede
Power Quality zorgt voor een toename van
de bedrijfszekerheid van apparatuur en
installaties, voorkomt onnodige slijtage en
zorgt daardoor voor meer installatieren-
dement en lagere kosten voor de klant. En
ook een niet te verwaarlozen argument: de
elektriciteitsnota kan aanzienlijk omlaag. In
de praktijk zijn besparingen tot wel 8 procent
mogelijk gebleken.
curSuSInFOrmaTIEDe cursus is op voorhand bedoeld voor
installatiebedrijven die bij de brancheor-
ganisatie Uneto-VNI zijn aangesloten en/of
bij het Opleidingsfonds voor de Technische
Installatie Branche (OTIB) zijn geregistreerd.
Voor bovengenoemde installatiebedrijven
worden de deelnamekosten grotendeels
door OTIB voor haar rekening genomen. Er
geldt slechts een eigen bijdrage van € 350,-.
De cursusduur is 4 dagen (1 dag per week).
Ieder dag bestaat uit een theoriedeel en een
practicumdeel. Met name de practicum-
modellen die verschillende oplossingmetho-
dieken behandelen, bieden u een schat aan
informatie.
Dag 1 Opfrissen van de basiskennis en
afstemmen van het niveau van de deelne-
mersgroep. Behandeling van het hoofdstuk
‘Waarnemingen’, herkenning van de Power
Quality-problemen.
Dag 2 Onderzoek van de op dag 1 gedane
waarnemingen en het in beeld brengen
van de fenomenen die deze Power Quality-
waarnemingen kunnen veroorzaken en
behandeling van de meetmethoden.
Dag 3 Op deze dag staan de analyse en
oorzaken centraal. De interpretatie van de
meetgegevens en de link naar de oorzaken
komen hier aan bod.
Dag 4 De afrondende dag waarbij alle
Power Quality-theorie, waarnemingen,
fenomenen en oorzaken integraal met
elkaar worden verbonden. Vanzelfsprekend
staan de oplossingen daarbij centraal.
Het aantal deelnemers per cursus is gemaxi-
meerd op 15 personen. Hiermee is veel per-
soonlijke aandacht en interactie mogelijk.
curSuSDaTa En lOcaTIESwoerden 1 en 8 december 2009 en
15 en 22 januari 2010.
Voor 2010 zijn er nieuwe data gepland.
Meer informatie over de cursusinhoud,
aanmelden en dergelijke kunt u vinden
op onze site www.isso.nl of de site
www.power-quality.nl.
KE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
Power Quality
Instructieboek
PQ
INS
TR
UC
TIE
BO
EK
PO
WE
R Q
UA
LIT
Y
I SS O i n f o 4 0 13 s e p t e m b e r 2 0 0 9
Rode draad bij deze instructiebijeenkomst is
het onlangs verschenen ‘Kleintje Ventilatie’
(2009), een praktisch zakboekje dat de ver-
binding legt tussen uw dagelijkse praktijk en
de verplichtingen ten aanzien van de voor-
schriften. In de bijeenkomst behandelen wij
de eisen aan nieuwe en bestaande ventilatie-
systemen in woningen en woongebouwen.
Extra aandacht gaat hierbij uit naar nieuwe,
innovatieve ventilatiesystemen.
DOElSTEllInGHet doel van de bijeenkomst is onder meer
om u snel en adequaat op de hoogte te bren-
gen van:
• de geldende wetgeving ten aanzien van
ventilatiesystemen;
• belangrijke, laatste wijzigingen in de venti-
latievoorschriften;
• toepassing van deze voorschriften in uw
praktijk met behulp van ‘Kleintje Ventilatie’;
• veelvoorkomende praktijksituaties en
oplossingen.
Tijdens de instructiebijeenkomst reser-
veren de docenten van Cauberg Huygen
Instructie bijeenkomst
Toepassen ventilatievoorschriften woningen met ‘kleintje ventilatie’
werkt u veel met ventilatiesystemen in de praktijk en heeft u behoef-te aan praktische hulpmiddelen zodat u de geldende wet- en regelge-ving ten aanzien van ventilatie in woningen probleemloos kunt toe-passen? kom dan naar de regionale instructiebijeenkomsten die ISSO in september, oktober en november organiseert. Tijdens deze bijeen-komst brengen wij uw kennisniveau op peil en krijgt u beter inzicht in het toepassen van de ventilatievoorschriften in de praktijk.
Raadgevende Ingenieurs veel ruimte voor het
behandelen van praktijkcases.
InhOuD van DE InSTrucTIE:• wetgeving volgend uit het Bouwbesluit,
normen, voorschriften, certificering;
• de laatste en komende belangrijke wijzigin-
gen in de normen;
• structuur en opzet van ‘Kleintje Ventilatie’;
• praktijkcases en het gebruik van ‘Kleintje
Ventilatie’;
• evaluatie en afsluiting.
DE InSTrucTIE IS GErIchT Op:• installatieadviseurs;
• installateurs en (service-) monteurs;
• projectleiders / werkvoorbereiders;
• medewerkers van gemeentelijke diensten
o.a. Bouw- en Woningtoezicht;
• medewerkers van technische diensten van
woningbouwverenigingen;
• docenten installatietechnisch onderwijs;
• overige geïnteresseerden.
uw InvESTErInGDe deelnameprijs bedraagt € 95,- (ex. BTW).
Om deel te nemen aan de instructiebijeen-
komst moet u in het bezit zijn van ‘Kleintje
Ventilatie’. Deze kunt u bestellen via de ISSO-
winkel op www.isso.nl.
aanmElDEnWij kiezen locaties verspreid over het land
zodat wij zo dicht mogelijk in de buurt van
uw vestigingsplaats komen. De instructie
begint om 16.00 uur en eindigt om 21.00 uur.
Voor een maaltijd wordt gezorgd. U kunt zich
aanmelden via de website www.isso.nl.
DaTa29 september 2009 Dordrecht
8 oktober 2009 Alkmaar
15 oktober 2009 Zwolle
3 november 2009 Eindhoven
17 november 2009 Bunnik
19 november 2009 Venlo
Subsidie op energieadvies voor woningeigenaren
Particuliere woningeigenaren kunnen vanaf
1 juli 2009 een vergoeding krijgen van
maximaal 200 euro voor een maatwerkad-
vies over energiebesparende maatregelen
in hun woning. Minister Van der Laan van
Wonen, Wijken en Integratie (WWI) reser-
veerde budget voor ongeveer 50.000 maat-
werkadviezen. De regeling loopt zo lang de
voorraad strekt, en uiterlijk tot en met 31
december 2010.
Een maatwerkadvies biedt direct inzicht
in energiebesparende maatregelen die
effectief zijn voor een woning, wat deze
kosten en welke besparing dit oplevert.
Energiebesparende maatregelen leiden tot
een verlaging van de maandelijkse energie-
kosten, meer wooncomfort en minder CO2-
uitstoot. De subsidie maakt deel uit van een
pakket van tijdelijke stimuleringsmaatregelen
van het kabinet en helpt consumenten om
energie te besparen.
aanvraGEnWoningeigenaren, die tussen 1 juli 2009 en
31 december 2010 een maatwerkadvies afne-
men van een gecertificeerde adviseur, komen
eenmalig in aanmerking voor een subsidie
van maximaal 200 euro. Een maatwerkadvies
kost circa 200 – 350 euro. Meer informatie is
vanaf 1 juli beschikbaar via
www.senternovem.nl/maatwerkadvies.
KLEINTJEKE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
RISBN- 978-90-5044-175-9
O p l e i d i n g s - e n
o n t w i k k e l i n g s f o n d s
v o o r h e t T e c h n i s c h
I n s t a l l a t i e b e d r i j f
KL
EIN
TJE V
EN
TIL
AT
IE
Ventilatie
I SS O i n f o 4 0 14 s e p t e m b e r 2 0 0 9
In NTR 3216 is dit verder uitgewerkt in prakti-
sche richtlijnen met voorbeelden. Daarnaast
zijn in de NTR 3216 zaken opgenomen over
het beperken van geluidshinder, brandvrije
doorvoeren, warmteterugwinning uit dou-
chewater, terreinriolering, noodafvoeren en
kleine compacte pompinstallaties in wonin-
gen (broyeurs). Daarnaast wordt de procedu-
re gelijkwaardigheid aan NEN 3215 toegelicht.
Parallel is het programma SoundspotSim
geactualiseerd. Met deze softwaretool kunt u
het geluidsniveau buiten een leidingschacht
met daarin een standleiding voorspellen.
Ook buiten het gebouw zijn er zaken
gewijzigd. Dat heeft meer te maken met
de nieuwe wet milieubeheer en wet op de
waterhuishouding. De zorgplicht om binnen
de perceelgrens zoveel mogelijk hemelwater
altijd op de hoogte zijn van de laatste technische kennis? Dat kan met de ISSO-toezendservice. Inmiddels maken vele instal-latiebedrijven, adviesbureaus, overheden e.d. gebruik van deze dienst. De toezendservice is bedoeld om ISSO-relaties als eer-sten en met een aantrekkelijke korting te laten beschikken over nieuwe ISSO-publicaties.
regionale instructiedagen
nieuwe regels voor gebouwriolering
gebruiken, vast te houden en/of te infiltreren
doet zijn intrede. Het ontwerp van de terrein-
riolering wordt steeds interessanter.
InhOuD van DE InSTrucTIE:• Nieuwe lozingsvoorschriften
• Wat zijn de wijzigingen in NEN 3215 en NTR
3216
• Hoe ontwerp je de gebouwriolering (vuil-
water- en hemelwaterafvoer)?
• Hoe ga je hinder van stromingsgeluid tegen?
• Welke brandveilige oplossingen zijn er bij
wand- en vloerdoorvoeringen?
• Hoe selecteer je een afscheider?
• Hoe ontwerp je de buitenriolering?
• Hoe koppel je hemelwater af en hoe kun je
het infiltreren?
• Hoe bepaal je de leidingdiameters?
• Praktijkvoorbeelden
Om u op de hoogte te brengen van de nieuwe regels voor gebouwriolering organiseert ISSO in oktober en november regionale instructiebijeenkomsten. In 2008 is de nieuwe nTr 3216 ‘binnenriolering richtlijn voor ontwerp en uitvoering’ verschenen. kort daarvoor was de herziene nEn 3215 beschikbaar. beide bevatten nieuwe voorschriften voor het ontwerpen van standleidingen, terugstuwbeveiligingen en gecombineerde leidingsystemen in vuilwaterafvoersystemen. Daarnaast zijn er ook nieuw voorschriften voor hemelwaterafvoer opgenomen, zoals het uv-systemen, ontlastvoorzieningen en een eenvoudige testmethode van de dichtheid.
vOOr wIE?• Installateurs, projectleiders, technici,
werkvoorbereiders en tekenaars die zich
bezighouden met het ontwerpen en
controleren van het ontwerp van binnen-
en terreinriolering
• Aannemers, opzichters
• Toezichthouders van gemeenten en
waterschappen
• Docenten installatietechniek
uw InvESTErInGDe deelnameprijs bedraagt € 395,- (ex. BTW).
Om deel te nemen aan de instructiebijeen-
komst dient u in het bezit te zijn van de NTR
3216 ‘Binnenriolering richtlijn voor ontwerp
en uitvoering’.
lOcaTIES En DaTaWij kiezen locaties verspreid over het land
zodat wij zo dicht mogelijk in de buurt van
uw vestigingsplaats komen. De instructie
begint om 9.30 uur en eindigt om 16.30 uur.
Voor een lunch wordt gezorgd.
Data: 29 oktober - Rotterdam
5 november - Zwolle
12 november - Bunnik
17 november - Eindhoven
aanmElDEnU kunt zich aanmelden via www.isso.nl.
ISSO-toezendserviceDe ISSO-publicaties zijn te verdelen in de vol-
gende vakgebieden:
• verwarming;
• luchtbehandeling;
• water en gas;
• energie en milieu;
• elektro & ICT.
De toezendservice werkt als volgt: de abon-
nementhouder kan naar keuze één of meer-
dere gewenste vakgebieden opgeven waar
zijn/haar bedrijfsvoering voordeel van heeft.
Na verschijning van een publicatie in één van
de vakgebieden zal deze nieuwe uitgave als
eerste aan de abonneehouder worden toege-
zonden. De publicatie wordt vervolgens met
15 procent korting aangeschaft. Bij inschrij-
ving voor 3 of meer vakgebieden ontvangt
de abonneehouder maar liefst 30 procent
korting op de aankoopprijs. De korting geldt
ook voor de reguliere bestellingen bij ISSO.
Mede met het oog op, onder andere, certifi-
cering hebben de meeste abonnees gekozen
voor toezending van alle nieuwe ISSO-
publicaties, zodat ze ervan verzekerd zijn dat
hun technische bibliotheek altijd up-to-date
is. Meer informatie over deze service is te vin-
den op onze website www.isso.nl.
I SS O i n f o 4 0 15 s e p t e m b e r 2 0 0 9
KLEINTJEKE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
KL
EIN
TJE
LE
GIO
NE
LL
AP
RE
VE
NT
IE
Kruisplein 25
3014 DB Rotterdam
Postbus 577
3000 AN Rotterdam
tel. 010 206 59 69
fax 010 213 03 84
www.isso.nl
Legionella-preventie
ISBN-978-90-5044-153-7
publicatie
55.5
KE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
BE
HE
ER
EN
ON
DE
RH
OU
D C
OLLE
CT
IEV
E LE
IDIN
GW
AT
ER
INS
TALL
AT
IES
Beheer en onderhoud collectieve leidingwaterinstallaties
Richtlijnen voor het beheer en onderhoud van drink- en warmtapwaterinstallaties in de gebouwde omgeving.
publicatie
55.4
KE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
ALT
ER
NA
TIE
VE
TE
CH
NIE
KE
N V
OO
R LE
GIO
NE
LLA
PR
EV
EN
TIE
IN C
OLLE
CT
IEV
E LE
IDIN
GW
AT
ER
INS
TALL
AT
IES
ISBN 978-90-5044-172-8
Alternatieve technieken voor Legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties
publicatie
30.5
KE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
LegionellaCode voor woninginstallaties
herziene versie
ISSO heeft om de docenten bij te praten op
11 of 16 juni jl. bijeenkomsten georganiseerd.
Voor deze bijeenkomst zijn alle docenten uit
het installatietechnisch onderwijs uitgeno-
digd. De bijeenkomsten waren een succes.
Er zijn technische richtlijnen verschenen die
gehanteerd moeten worden door installatie-
bedrijven en hun personeel (tekenaars, werk-
voorbereiders en monteurs). Waterleidingen
moeten veel meer dan vroeger voldoen aan
allerlei eisen. Wellicht komt het keuren van
waterleidinginstallaties weer terug.
acTIEplan vEIlIGE lEIDInGwaTErInSTallaTIES Uit onderzoek van RIVM is gebleken dat een
nog veel te groot percentage van de opge-
leverde installaties niet voldoet aan die tech-
nische richtlijnen met betrekking tot tegen-
gaan van terugstroming en voorkomen van
legionellagroei. Brancheorganisatie Uneto-
VNI heeft de hand in eigen boezem gesto-
ken en heeft het initiatief genomen tot het
‘Actieplan Veilige Leidingwaterinstallaties’.
Onder dit actieplan zijn door de installatie-
sector en met medewerking van het oplei-
dingsfonds OTIB de volgende zaken tot stand
gebracht:
• ISSO-zakboekje ‘Kleintje
Legionellapreventie’ is gratis verspreid
onder alle watertechnisch installateurs in
Nederland;
• er zijn instructiebijeenkomsten ‘Veilige lei-
dingwaterinstallaties’ gehouden in het land;
• er is een erkende opleiding ‘Deskundige
veilige leidingwaterinstallaties’ ontwikkeld;
• er zijn vier ISSO-publicaties verschenen:
- LegionellaCode voor woninginstallaties;
- Alternatieve technieken legionellapreventie;
Docentendagen veilig aanleggen van leidingwaterinstallaties
De afgelopen 5 jaar hebben zich ontzettend veel ontwikkelingen voorgedaan op het gebied van het veilig ontwerpen en uitvoeren van leidingwaterinstallaties. Docenten van reguliere opleidingen instal-latietechniek en cursussen installatietechniek moeten op de hoogte zijn van de laatste ontwikkelingen. vandaar dat ISSO, ondersteund door brancheorganisatie uneto-vnI, het initiatief heeft genomen om docentenbijeenkomsten te organiseren.
- Onderhoud en beheer van leidingwater-
installaties;
- Hotspotvrij ontwerpen, bouwen en instal-
leren.
Met name de laatste publicatie heeft een
enorme impact op hoe cv- en drinkwa-
terinstallaties moeten worden aangelegd
zonder dat er onbedoelde opwarming van
drinkwater optreedt. Een speerpunt van het
ministerie van VROM en Uneto-VNI is dat de
richtlijnen omtrent veilige leidingwaterinstal-
laties worden opgevolgd en bekend raken tot
op elke werkvloer in de bouw.
nIEuwE bIJEEnkOmSTISSO is voornemens om in de toekomst
een landelijke docentendag te organiseren.
Hierop werd door de aanwezige docenten
zeer positief gereageerd. Deze bijeenkomst
zal zich dan niet alleen richten op veilige
leidingwaterinstallaties. Er zullen ook andere
onderwerpen aan de orde komen, zoals ener-
gie en milieu, verwarming, luchtbehandeling
en elektro en ICT.
Wilt u op de hoogte gehouden worden
van deze bijeenkomst? Meldt u dan aan bij
Susanne Suvaal, [email protected]. Voor meer
informatie kunt u onze website www.isso.nl
raadplegen.
reserveer in uw agenda
19 maart 2010landelijke docentendag
I SS O i n f o 4 0 16 s e p t e m b e r 2 0 0 9
Koeltoreninstallatie
Een incident zoals in de zomer van 2006
bij de koeltoreninstallatie van het Post-CS
gebouw in Amsterdam, waarbij drie doden te
betreuren waren, kan zo weer plaatsvinden in
Nederland. Het lijkt erop dat er nog veel meer
slecht onderhouden natte koeltorens her en
der aanwezig zijn. Onder gunstige omstan-
digheden (warme zomer) zal zich daarin de
gevaarlijke legionellasoort Pneumophila,
serotype 1 kunnen ontwikkelen.
ISSO-seminar over legionellaveilig beheer klimaatinstallaties opent de ogen
Er moet nog veel gebeuren voordat alle koeltorens in kli-maatinstallaties in nederland legionellaveilig en milieuverant-woord worden beheerd. Dat was de algemene conclusie van het ISSO-seminar ‘legionellaveilig en milieuverantwoord beheren van klimaatinstallaties’ op 14 mei jongstleden. Er is een ontwik-keling de goede kant op, maar onverschilligheid, gebrek aan kennis, middelen, organisatie-vermogen en ondersteunende wetgeving leiden nog steeds tot risicovolle situaties.
Voor luchtbehandelingsinstallaties met
waterbevochtiging lijkt de situatie gunstiger.
De leveranciers van luchtbevochtigingssyste-
men hebben deze inmiddels zodanig verbe-
terd dat het legionellarisico tot vrijwel nul is
gereduceerd.
pOlITIEkJan Boelhouwer, lid van de vaste Tweede
Kamercommissie voor VROM namens de
PvdA, zou het openingswoord verrichten. Hij
moest helaas verstek laten gaan omdat hij
onverwacht in de Tweede Kamer moest aan-
treden. Dagvoorzitter Walter van der Schee
van Wolter & Dros las zijn openingswoord
voor, met nadruk op de zin: “Zorg ervoor dat
de uitkomsten en aanbevelingen ook bij de
politiek terechtkomen, en ik kan me nauwe-
lijks voorstellen dat wij die adviezen en waar-
devolle suggesties in de wind slaan”.
mElDInGSplIchT vOOr allE kOElTOrEnSEls Joosten en Jos Vonk van de Dienst Milieu-
en Bouwtoezicht Amsterdam gaven de
aanwezigen een inkijkje in het houden van
toezicht op het registreren en beheren van
natte koeltorens in de hoofdstad. Zij zijn heel
ver met hun maatwerkvoorschriften en hun
bezoeken aan de diverse koeltoreninstallaties
hebben veel effect. Men is zeer bereidwil-
lig om de gevonden gebreken te herstellen.
Zelfs in Amsterdam, waar men zich veel
inspanningen getroost, zijn ze er nog steeds
niet zeker van dat alle koeltorens in beeld
zijn. DMB Amsterdam vindt het een goede
zaak dat er een meldingsplicht komt voor
nieuwe koeltoreninstallaties. Maar gemeen-
ten zijn nog veel meer gebaat bij een mel-
dingsplicht voor bestaande koelinstallaties,
want daar zijn er veel meer van. De schattin-
gen over het aantal koeltorens in Nederland
lopen sterk uiteen. Sommigen spreken over
1500, anderen over 15.000.
ISSO 55.3 GEEFT vErbETErInGOscar Nuijten van ISSO lichtte het maken van
een risicoanalyse en beheersplan met ISSO-
publicatie 55.3 toe en legde daarbij vooral de
nadruk op de organisatie rondom het beheer
van de koeltoreninstallatie, de analyse van
de hele installatieketen en de automatische
signalering van het disfunctioneren van de
waterbehandeling. Op dit moment is ISSO, in
I SS O i n f o 4 0 17 s e p t e m b e r 2 0 0 9
publicatie
55.3
KE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
LEG
ION
ELL
AP
RE
VE
NT
IE IN
KLIM
AA
TIN
STA
LLA
TIE
S
Legionellapreventie in klimaatinstallaties
opdracht van de Rijksgebouwendienst, bezig
met het ontwikkelen van een modelbeheers-
plan voor legionellapreventie in koeltorens
op basis van ISSO 55.3 ‘Legionellapreventie in
klimaatinstallaties’.
SnEllE DETEcTIEmEThODEn vOlDOEn GOEDFrank Oesterholt van KWR Watercycle
Research Institute maakte de resultaten
bekend van een recent vergelijkingsonder-
zoek naar legionelladetectiemethoden bij
15 koeltorens, als onderdeel van het onder-
zoeksprogramma Industrie & Water. De
belangrijkste conclusie van het onderzoek is
dat de Q-PCR-techniek goed blijkt te voldoen
als snelle testmethode in aanvulling op de
genormaliseerde kweekmethoden volgens
NEN 6265 en ISO-11731.
zwakSTE SchakElRob van Roon, technisch adviseur van Rijks-
gebouwendienst Haarlem, presenteerde zijn
ervaringen met het beheer van koeltorenin-
stallaties bij rijksgebouwen. Zijn conclusie is
dat er vaak erg veel partijen betrokken zijn bij
het beheer en onderhoud. De zwakste scha-
kel blijkt de organisatie van het beheer. “Wie
doet wat, wanneer, waarom en hoe?” In twee
pilotprojecten heeft de Rijksgebouwendienst
dat proberen te verbeteren door het aangaan
van een prestatiecontract met de leverancier
van de waterbehandelingstechniek.
SpuI mET bIOcIDEn nIET lOzEnGeorge Stobbelaar van Infomil SenterNovem
gaf een kijkje in het nieuwe Activiteitenbesluit
met het oog op het lozen van spuiwater van
de koeltoren. Over de toegestane concentra-
ties biociden en dergelijke is naar zijn zeggen
geen specifieke richtlijn opgenomen. Er geldt
zorgplicht. De gemeente is verantwoordelijk
voor de handhaving van de zorgplicht. Het
komt er normaal gesproken op neer dat spui-
water met biociden niet geloosd mag worden
op het riool.
waTErbEhanDElInG En lEGIOnEl-laprEvEnTIEIn de parallelsessies kregen de fabrikanten
van de verschillende soorten installaties en
waterbehandelingstechnieken de tijd om hun
legionellaveilige aanpak te demonstreren.
Kenmerken en praktijkervaringen van che-
mische technieken, evenals de chemievrije
methodes werden gepresenteerd. Tijs Mekel
van Polacel en Kees van Haperen van Carrier
Holland gaven een deskundige presentatie
over het legionellaveilig ontwerpen van
koeltoren- respectievelijk luchtbehandelings-
installaties.
cOncluSIES En aanbEvElInGEnTot slot werd er plenair discussie gevoerd.
Daaruit kwamen de volgende aanbevelingen
naar voren:
• Zorg dat er een verplichte periodieke
inspectie van de koeltoreninstallaties komt,
vergelijkbaar met die voor stookinstallaties
(SCIOS-regeling), gepaard gaande met een
certificatieregeling voor het uitvoeren van
het legionellaveilig, milieuverantwoord en
energiezuinig beheren van koeltoreninstal-
laties met daarin opleidingseisen.
• Laat de laboratoria legionella-overschrij-
dingen verplicht melden aan een centraal
meldpunt (geanonimiseerd).
• Wijs één analysemethode aan in Nederland
die geschikt is voor analyseren van legio-
nella in proceswater en introduceer daar-
naast het gebruik van een snelle indicatieve
analysemethode.
• Stel regelmatige monstername legionella
expliciet verplicht via het Activiteitenbesluit
2010.
• Zorg dat er een verplichte registratie komt
van niet alleen de nieuwe maar ook de
bestaande koeltoreninstallaties. Organiseer
eventueel een landelijke campagne om
ALLE natte koeltoreninstallaties in kaart te
brengen.
• Doe onderzoek naar de maximaal aan-
vaardbare concentraties van chemicaliën in
spuiwater van koeltorens.
Walter van der Schee sloot het seminar af
met een dankwoord aan de presentatoren
en de ISSO-organisatie en vroeg ISSO om de
politiek (Jan Boelhouwer) en het Landelijk
Overleg Preventie Legionella te informeren
over deze aanbevelingen.
VOOR MEER INFORMATIE: WWW.ELEKTROTECHNIEK-ONLINE.NL
28 SEPTEMBER - 2 OKTOBER 2009JAARBEURS UTRECHT
PLAN NU
EEN DAG IN
UW AGENDA 28 september 28 september 28 september 28 september 28 september 28 september 28 september 28 september 28 september 28 september 28 september t/m 2 oktobert/m 2 oktobert/m 2 oktobert/m 2 oktobert/m 2 oktobert/m 2 oktobert/m 2 oktober28 september t/m 2 oktober28 september 28 september t/m 2 oktober28 september 28 september t/m 2 oktober28 september 28 september t/m 2 oktober28 september 28 september t/m 2 oktober28 september 28 september t/m 2 oktober28 september 28 september t/m 2 oktober28 september
I SS O i n f o 4 0 19 s e p t e m b e r 2 0 0 9
ISSO verzorgt ook in-company trainingen. Ook meerdaagse
trainingen behoren tot de mogelijkheid. Onderwerpen waaruit
u kunt kiezen zijn:
Energie & milieu
• EnergiePrestatieCertificaat Woningen
• EP Maatwerk Woningen
• EnergiePrestatieCertificaat Utiliteit
• EP Maatwerk Utiliteit
• EPA-W Examentraining
• EPA-U Examentraining
Sanitaire Technieken
• Veilige Leidingwaterinstallaties
• CITO Examen en training (Veilig water)
• Gasvoorschriften, Kleintje Gas en de Praktijk
• Praktijkinstructie over toepassing en controle van
Keerkleppen
• Instructie Sanitaire Installaties
• Hotspotvrij Bouwen en Installeren in de Praktijk
verwarming & koeling
• Warmtepompsystemen voor woningen, verlaging EPC en
GIW Garantiebepalen eisen meer ontwerpkennis
• Meer comfort en rendement met inregelen
• Nieuwe warmteverliesberekening Utiliteits- en bedrijfs-
gebouwen
• Ontwerp en Realisatie van verticale Bodemwarmtewisselaars
• Collectieve warmtepompinstallaties voor woningen
• Hydraulische schakelingen voor verwarmen en koelen
• Individuele warmtepompen in Woningen
• Waterzijdig Inregelen Woninginstallaties
• Waterzijdig Inregelen Verwarmingsinstallaties U-Bouw
• Warmtepompinstallaties in Utiliteitsgebouwen
algemene Technieken
• Brand- en Rookveilige Doorvoeringen
• GIW/ISSO Garantie-eisen voor Bouwondernemingen
• GIW/ISSO Garantie-eisen voor Installateurs
luchtbehandeling
• Toepassen ventilatievoorschriften woningen ‘Kleintje
Ventilatie’
• Binnenklimaat Scholen
Elektrotechniek
• Power Quality
• Noodverlichtingsdeskundige
ISSO ook ‘in-company’
In-cOmpany TraInInGEnAan de hand van bovenstaande onderwerpen kunnen wij in overleg met
u een programma voor één of meerdere dagdelen samenstellen. Staat
het onderwerp dat u zoekt er niet bij, maar is hierover wel een ISSO-
publicatie dan kunnen wij over dit onderwerp ook een training verzor-
gen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Susanne Suvaal,
[email protected]. De brochure 'In-company instructies en trainingen'
wordt u (binnenkort) toegezonden.
Voor meer informatie kunt u onze website www.isso.nl raadplegen.
I N - CO M PA N YI N S T R U C T I E S
E N T R A I N I N G E N
Energie & Milieu
Sanitaire Technieken
Verwarming & Koeling
Algemene Technieken
Luchtbehandeling
Elektrotechniek
KE
NN
ISI
NS
TI
TU
UT
V
OO
R
DE
I
NS
TA
LL
AT
IE
SE
CT
OR
een kleine investering voor veel rendement
I SS O i n f o 4 0 2 0 s e p t e m b e r 2 0 0 9
nieuwe ISSO-uitgaven
Onderstaande uitgaven zijn (binnenkort) beschikbaar:
ISSO-publicatie 51 Warmteverliesberekening voor woningen en
woongebouwen (herziene versie)
ISSO-publicatie 52 Luchtzijdig inregelen van klimaatinstallaties
ISSO-publicatie 75.1 Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen
‘’Energieprestatiecertificaat’’ (herziene versie)
ISSO-publicatie 82.1 Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen
‘’Energieprestatiecertificaat’’ (herziene versie)
Kleintje Ventilatie
Kleintje Meetmethoden Elektrotechnische Installaties
IBemodm Instructieboek Elektromechanisch Onderhoud Module 1
Draaistroommotoren
IBwpbm Instructieboek Warmtepompen Basiscursus monteurs
IBwpao Instructieboek Warmtepompen Aspirant ontwerpers
IBwpiw Instructieboek Warmtepompen Ontwerpen van individuele warmtepompsystemen
in woningen
IBwpcw Instructieboek Warmtepompen Ontwerpen van collectieve warmtepompsystemen
in woningen
IBwpwu Instructieboek Warmtepompen Ontwerpen van warmtepompsystemen voor
utiliteitsgebouwen
IBwplu Instructieboek Warmtepompen Ontwerpen van warmtepompsystemen (lucht –
lucht) voor utiliteitsgebouwen
Meer informatie over de publicaties vindt u in de ISSO-winkel op www.isso.nl
wanneer wat waar
Maandelijks Cursus ‘Power Quality’ Regionaal
september/oktober/november Instructiebijeenkomsten Regionaal
'Toepassen ventilatievoorschriften woningen'
28 september t/m 2 oktober Vakbeurs Elektrotechniek 2009 Utrecht
oktober/november Instructiebijeenkomsten Regionaal
'Nieuwe regels voor gebouwriolering'
InstructiebijeenkomstenOp basis van ISSO-publicaties verzorgen wij regelmatig instructiebijeenkomsten. Het is ook mogelijk om dit in uw bedrijf te verzorgen (In-Company trainingen)
agenda 2009
Voor meer informatie kunt u onze website www.isso.nl raadplegen.
LUC
HT
ZIJD
IG IN
REG
ELE
N V
AN
KLIM
AA
TIN
STA
LLA
TIE
S
Luchtzijdig inregelen van klimaatinstallaties
KE
NN
ISIN
ST
ITU
UT
VO
OR
DE
INS
TA
LL
AT
IES
EC
TO
R
publicatie
52
KE
NN
IS
IN
ST
IT
UU
T
VO
OR
D
E
IN
ST
AL
LA
TI
ES
EC
TO
R
INSTRUCTIEBOEK ELEKTROMECHANISCH ONDERHOUD
Draaistroom-motoren1
INSTR
UC
TIEBO
EK ELEK
TRO
MEC
HA
NISC
H O
ND
ERH
OU
D D
EEL 1 DR
AA
ISTRO
OM
MO
TOR
EN
I SS O i n f o 4 0 21 s e p t e m b e r 2 0 0 9
Stap 2:Uw maatwerkpakket van digitale
publicatie samenstellen (zie prijsoverzicht)
Basislicentie geeft toegang tot:- Toolshop
- Aanschaffen digitale publicaties
Stap 1:Basislicentie €100,– per jaar
Verder kunt u met ISSO-digitaal interactief
andere documenten raadplegen, zoals
NEN-normen. Deze normen worden via Bris
Warenhuis ontsloten. Tevens hebben gebrui-
kers van de rekenprogramma’s van Bink en
VABI de mogelijkheid om de kennis in ISSO-
digitaal als naslagsysteem te benutten. Wij
hebben gekozen voor een modulair systeem.
Op deze wijze kunt u uw eigen maatwerkpak-
ket samenstellen.
abOnnEmEnT Op ISSO-DIGITaal Een licentie bestaat uit twee componenten.
Allereerst sluit u een basislicentie af, deze
kost €100,00 per jaar. Vervolgens kunt u de
digitale publicaties die u wenst aanschaf-
fen. Hieronder is de abonnementsprocedure
schematisch weergegeven:
ISSO-digitaalISSO-digitaal is de digitale bibliotheek waarin de ISSO-publicaties meteen online beschikbaar zijn. Geen gezoek meer in uw boekenkast, de publicatie is nu met één druk op de knop beschikbaar. met ISSO-digitaal heeft u bovendien de meest recente versie van de publicatie tot uw beschikking, waarin eventuele aanvullingen of aanpassingen continu worden verwerkt. Tevens kunt u, via trefwoorden, gemakke-lijk in meerdere ISSO-publicaties tegelijk zoeken.
rEkEnEn waS nOOIT zO GEmakkElIJkDe ISSO Toolshop bevat een aantal verschil-
lende hulpmiddelen. Zo bevat de Toolshop
diverse tabellen en rekenprogramma’s
die aansluiten bij informatie uit de ISSO-
publicaties of die gewoon praktisch zijn
bij het dagelijks werk van ontwerpers en
installateurs. Een ander voorbeeld uit de
Toolshop is de rekentool ‘Warmtepompen’. Dit
op een voordelige wijze al hun afdelingen
toegang geven tot de online publicaties.
Tevens kunnen zulke bedrijven ISSO-digitaal
via een intranettoepassing raadplegen. Voor
meer informatie hierover kunt u met ISSO
contact opnemen.
InTEracTIEF mET xmlDe digitale ISSO-publicaties, de normen
en het Bouwbesluit zijn nadrukkelijk geen
pdf-bestanden, maar worden volledig aan-
geboden in een webapplicatie. Binnen deze
webapplicatie wordt gebruikt gemaakt van
XML. Deze structuur zorgt ervoor dat ISSO
extra informatie aan de teksten kan koppelen
en het biedt ook meer interactieve mogelijk-
heden.
vrIJblIJvEnD kEnnISmakEn Wilt u kennismaken met ISSO-digitaal dan is
het mogelijk om voor een bepaalde periode
vrijblijvend een proeflicentie aan te vragen.
Met een wachtwoord krijgt u toegang tot
ISSO-digitaal. Op ISSO-digitaal kunt u vervol-
gens enkele publicaties bekijken, maar ook
het Bouwbesluit en de Toolshop raadplegen.
Tevens krijgt u een beeld van de interactivi-
teit van de publicaties en is het mogelijk om
vanuit de ISSO-publicatie door te linken naar
de normen waarnaar deze publicatie verwijst.
Via www.isso.nl/isso-digitaal/ kunt u een
proeflicentie aanvragen.
Na het afsluiten van een basislicentie kunt u
digitale ISSO-publicaties bestellen. Een over-
zicht van de digitale publicaties vindt u op
www.isso.nl/isso-digitaal/.
programma is op basis van de gegevens uit
ISSO-publicatie 72 ‘Individuele warmtepomp
installaties’ en ISSO-publicatie 80 ‘Collectieve
warmtepomp installaties’ ontwikkeld. Het pro-
gramma bevat 2 werkbladen: ‘Warmtepomp’
en ‘Energiegebruik warmtepomp’. Met het
blad ‘Warmtepomp’ dimensioneert u verwar-
mingsinstallaties met warmtepomp en kunt
u in ontwerpsituaties in het processchema
de deellastsituaties bekijken. Met het blad
‘Energiegebruik warmtepomp’ berekent u op
basis van de ontwerpsituatie het energiege-
bruik en de kosten voor energie.
ISSO-DIGITaal OOk vOOr uw cOllEGa’SEen ieder die een basislicentie afsluit, kan
naar behoeve gebruik maken van ISSO-
digitaal. Om toegang tot de publicaties te
krijgen, betaalt u een eenmalige toegangs-
prijs en een jaarlijks, relatief laag bedrag voor
het gebruik en onderhoud ervan. U kunt
ervoor kiezen om de ISSO-publicatie voor
één gebruiker (single-user) aan te schaffen,
maar ook voor multi-users. Daarbij maken wij
onderscheid tussen maximaal 5, 10, 15, 20 of
meer gebruikers. Juist grote organisaties, met
meerdere vestigingen in het land, kunnen zo
I SS O i n f o 4 0 2 2 s e p t e m b e r 2 0 0 9
VRAAG NU UW TOEGANGSKAART AAN!
WWW.VSK.NL
• DUURZAME ENERGIEOPLOSSINGEN • NVKL� PAVILJOEN• KENNISPLEIN • KLIMAATTHEATER DUURZAAM SCOREN• CONGRESSEN EN SYMPOSIA
09.30 18.00 UUR
GA VOOR HET COMPLETE PROGRAMMA NAAR WWW.VSK.NL
VNS09-1021 Basis advertentie.indd 1 28-08-2009 11:45:32
I SS O i n f o 4 0 2 3 s e p t e m b e r 2 0 0 9
Recent onderzoek bevestigde nog eens dat
ISSO algemeen wordt erkend als onafhankelijk
en breed gedragen kennisinstituut van de
Nederlandse installatiesector. Met het eendui-
dig vastleggen van de technische kennis en
richtlijnen en het toegankelijk maken ervan,
draagt ISSO bij aan de versterking van de
installatietechniek in de bouwkolom. Met de
bevordering van de eenduidigheid en realisa-
tie van normatieve richtlijnen wordt boven-
dien de kwaliteit van installaties inzichtelijk
en bespreekbaar gemaakt. ISSO zorgt voor de
daarvoor benodigde kennisontwikkeling en
kennisverzameling en voor het draagvlak van
de richtlijnen en het technische kader voor
certificatiesystemen.
ISSO kent meerdere sponsormogelijkheden.
Onderstaand vindt u meer informatie over
begunstigers, webvertisers en sponsors.
wEbvErTISEr En SpOnSOrS Op www.ISSO.nlWilt u een link op ISSO.nl dan heeft u de keuze
uit de volgende mogelijkheden:
• Sponsorpagina: een eigen pagina met
bedrijfsomschrijving, logo en websitelink
Kosten: € 85,00 (ex BTW) per kalenderjaar
• Opname van een websitelink
Kosten: eenmalige entreekosten € 45,00 (excl.
BTW), kosten per klik op de hyperlink € 0,45
(excl. BTW), met een maximum van €113,45
(excl. BTW)
Wilt u meer informatie, vul dan uw gegevens
in op www.isso.nl/algemeen/sponsors/. Wij
nemen z.s.m. contact met u op.
ISSO bEGunSTIGErSJaarlijks ontvangt ISSO van de deelnemende
organisaties structurele financiering voor
onder andere de financiering van de algeme-
ne technische belangenbehartiging, zoals bij-
voorbeeld bij de realisatie van de Nederlandse
en Europese regelgeving. Om die algemene
activiteiten zo compleet mogelijk te kunnen
blijven doen, kent ISSO ook bijdragen van
begunstigers. ISSO doet via die begunstiger-
regeling een beroep op marktpartijen, die
zich kunnen identificeren met het algemeen
belang van ISSO voor de installatiesector, om
ISSO financieel te ondersteunen.
waT kunnEn wIJ bEGunSTIGErS bIEDEnVanzelfsprekend is er een wederzijds en
gemeenschappelijk belang. Zo zijn de voor-
delen voor de begunstiger:
• ter profilering van het imago verkrijgt men
het recht van het gebruik van het ‘ISSO-
Begunstigers logo’;
• vermelding in het nieuwsbulletin ISSO Info;
• opname op de begunstigerspagina op de
ISSO-website;
• single-user licentie op ISSO-digitaal;
• abonnement op de technische brochure
ThemaTech;
• abonnement op het nieuwsbulletin ISSO
Info;
• de mogelijkheid om bij onderzoeken en
studies die relevant zijn voor de begunstiger,
als corresponderend of actief lid te partici-
peren in een begeleidende kontaktgroep;
• jaarlijks een gratis advertentiepagina in een
nieuw te verschijnen ISSO-publicatie;
• bij aanschaf van meerdere en eerder ver-
schenen publicaties (indien voor eigen
gebruik) een korting van 30 procent op de
bruto verkoopprijs.
wIE kunnEn bEGunSTIGEr zIJn• toeleverende industrie;
• groothandels installatietechniek;
• brancheorganisaties van toeleverende
bedrijven;
• dienstverlenende organisaties in de
installatiesector;
• energiebedrijven.
wannEEr bEnT u bEGunSTIGErDe minimale jaarbijdrage van een begunstiger
is in overleg vast te stellen. De overeenkomst
duurt minimaal 3 jaar.
Met de ondersteuning van ISSO draagt u bij
aan een kennisverbreding en -verdieping van
de installatiesector, elementen die de kwali-
teit van de installaties en installatieprocessen
zeker ten goede zullen komen.
Voor meer informatie over het begunstiger-
schap kunt u www.isso.nl raadplegen.
Sponsormogelijkheden
bInk SOFTwarE bvVoor installatietechniek,
bouwfysica en
bouwbesluit berekeningen
Dordrecht
www.binksoftware.nl
Installatiebedrijf
kwEkEl bv 's Hertogenbosch
www.kwekel.nl
EurO-InDExMeetinstrumenten,
kalibraties en
C.V.-componenten
Capelle a/d IJssel
www.euro-index.nl
kEmabusiness & technische concultancy
operationele diensten
metingen & inspecties
testen & certificatie
www.kema.com
I SS O i n f o 4 0 2 4 s e p t e m b e r 2 0 0 9
ColofonISSO Info is een uitgave van
kE
nn
ISIn
ST
ITu
uT
vO
Or
DE
InS
Ta
ll
aT
IES
Ec
TO
r
bezoekadres Kruisplein 25
(Weenapointgebouw B)
3014 DB Rotterdam
postadres Postbus 577
3000 An Rotterdam
Tel. 010 - 206 59 69
Fax 010 - 213 03 84
E-mail [email protected]
Internet www.isso.nl
wat is ISSO ISSO, het kennisinstituut van
de installatiesector, houdt zich bezig
met het identificeren van kennisvra-
gen binnen de installatiesector, het
ontsluiten en toegankelijk maken van
deze kennis in de vorm van praktische
ISSO-publicaties en het bevorderen van
het gebruik van ISSO publicaties als
normstellende richtlijnen.
Op 29 april 1974 werd ISSO
opgericht door de volgende
organisaties:
Tvvl Nederlandse Technische Vereniging
voor Installaties in Gebouwen
uneto-vni Ondernemersorganisatie voor
de installatiebranche en de
technische detailhandel
pIT Stichting Promotie Installatietechniek
in een later stadium traden de
volgende organisaties toe:
OnrI Organisatie van Nederlandse
Raadgevende Ingenieursbureaus
vabi Vereniging voor Automatisering in de
Bouw en Installatietechniek
vormgeving Stijlmeesters
redactie P.P.H. 't Lam
A.B. van Kleven-Pijpers
Stijlmeesters
TECHNISCH PROJECTCOÖRDINATOR wat kun je in deze functie verwachten?
Het coördineren van en leiding geven aan de uitvoering van onze elektro en ict projecten. Naast het bijdragen aan het relatiebeheer en het verwerven van opdrachten (inclusief financiering) behoren tevens de volgende werkzaamheden tot het takenpakket:
• Inhoudelijk begeleiden van projecten;• Beheren van projecten op basis van contract, budget en
tijdschema;• Redactioneel begeleiden van de te realiseren publicaties;• Beoordelen van de voor ISSO door derden opgestelde
technische rapportages• Geven van presentaties in workshops en
instructiebijeenkomsten • Vertegenwoordiging van ISSO in externe commissies• Communicatie met opdrachtgevers
wat zijn jouw kwaliteiten?Wij komen graag in contact met kandidaten die tenminste een HBO diploma hebben binnen de elektrotechniek, installatietechniek, werktuigbouw of energietechniek en verder:
• Minimaal 5 jaar werkervaring met de installatiesector in de gebouwde omgeving
• Ervaring met projectmatig werken• Goede schriftelijke en mondelinge beheersing van de
Nederlandse taal• Zelfstandig, initiatiefrijk, gemotiveerd• Enthousiast, open en positief• Goed in teamverband kunnen werken, goede sociale
vaardigheden• Nauwkeurig en doelgericht• Verantwoordelijkheidsgevoel, stressbestendig en flexibel
wat bieden wij jou?Bij ISSO werk je altijd met de nieuwste technologie. Hierdoor en door onze opleidingsmogelijkheden kun je jezelf blijven ontwikkelen. Daarnaast bieden wij:
• Een boeiende en afwisselende functie in een kleine dynamische organisatie;
• Vrijheid voor ontplooiing van persoonlijke creativiteit en inventiviteit;
• Het salaris is afhankelijk van opleiding en werkervaring;• Goede secundaire arbeidsvoorwaarden.
Interesse? Graag ontvangen wij een motivatiebrief met een uitgebreide Curriculum Vitae per e-mail naar [email protected]
voor meer informatie over ISSO: www.isso.nl
Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld
ISSO zoekt een
E-nieuwsNaast deze nieuwsbrief, de ISSO Info, wil ISSO u ook via e-mail op de hoogte houden van nieuwe producten en dien-sten. Via www.isso.nl kunt u zich opgeven voor deze nieuwe service. Na aanmelding wordt u automatisch op de hoogte gehouden.