Egipat

Neolitska revolucija je doživela najveći razvoj u dolinama reka, zbog čega je došlo do povećanja stanovništva više nego što je to dozvoljavala količina hrane. Zbog ovakvih uslova dolazilo je do rata ili do ujedinjenja plemena, pa su tako nastajale prve civilizacije.Egipat se razvija u dolini reke Nil za koju su karakteristične sezonske poplave, odnosno plodno zemljište, zbog čega je razvijena zemljoradnja. Karakteristično je robovlasničko društvo na čelu sa faraonom. Faraon predstavlja božanstvo, sina boga Ra, što određuje razvoj egipatske civilizacije i umetnosti.STARO CARSTVO (III v.p.n.e.); SREDNJE CARSTVO (II v.p.n.e.); NOVO CARSTVO (I v.p.n.e.)-doba najveće moći; SAITSKO CARSTVO –vladavina Persijanaca; Aleksandar Makedonski osvaja Egipat; vladavina dinastije Ptolomeja i KleopatraRimljaniVizantija639. ArabljaniHijeroglifsko pismo-ROZETA STOUN-pronađen za vreme Napoleona, poslužio je za dešifrovanjeHIJEROGLIFI-za svešteničke tekstove DIMOTIKA- za svakodnevne tekstoveARHITEKTURA-Egipćani su verovali u kult mrtvih, pa su opremali svoje grobnice kao repliku svoje svakodnevnice. Telo su mumificirali. Njihove grobnice su bile mastabe ili piramide i postoji ih približno 100. Karakterišu ih monumentalnost, uniformnost, frontalnost, ukočenost i horizontalni gredni sistem. To je arhitektura koja podseća na megalitsku arhitekturu.Egipatski hram - POD hrama predstavlja ZEMLJU i ukrašen je biljkama i životinjama; TAVANICA predstavlja NEBO i ukrašena je ljudima i stablima; STUBOVI su PODUPIRAČI NEBA i ukrašeni su nebeskim telima, zvezdama i zodijakom.Kapiteli su obliku obrnutog zvona, boginje Hator ili lotosa.Prilaz u hram sastoji se od niza stubova ili sfingi.U četvrtastom, natkrivenom dvorištu sa nizom stubova okolo nalazile su se svešteničke prostorije i obredna mesta. Faraon je bio jedini smrtnik, pored sveštenika, koji je smeo da uđe u taj deo.Najpoznatije nekropole-Dolina kraljeva, Dolina kraljica, Dolina velikodostojnikaHram kraljice Hatsepšut-prva žena faraon, čija mumija je identifikovana 2007. godine. hram je sagrađen u XV v.p.n.e. u blizini Tebe. Arhitekta je Senemuš. U atrijumu hrama nalaze se reljefi kraljice; Zoserova piramida- stepenastog oblika, zamršen splet hodnika; Snefruova piramida- trostepen oblik; Crvena piramida- osnova romb, stranice su zakošene pod različitim uglovima; Nekropola u Gizi- veće piramide su okružene manjim, u okviru kompleksa piramide se nalazi pogrebni hram (KEOPSOVA PIRAMIDA-Najveća na platou, KEFRENOVA PIRAMIDA, MIKERINOSOVA PIRAMIDA; SFINGA-lavlje telo, ženski lik); Amonov hram u Karnaku-građen je od XII dinastije, pa do Ptolomeja. Kompleks je obuhvatao sistem dvorišta, druge hramove i Sveto jezgro. Ulaz se sastojao od dva pilona i reda sfingi; Amonov hram u Luksoru- građen je duže od jednog veka za vreme Amenothepa III. Ima masivnu kapiju, prvo dvorište, hipostilnu salu, drugo dvorište, pa drugu hipostilnu salu i zatim hram; Hram Ramzesa II u Abu Simbelu- posvećen je Amonu. Prvobitna lokacija mu je bila Nubija u Egiptu, a 1960. je premešten na veštačko uzvišenje iznad jezera nastalo gradnjom Asuanske brane. 1813. ga je otkrio Jakob Burkhart.Veličina gorbnice zavisila je od ranga pokojnika, a njena struktura prikazuje putovanje duše. U grobnice su stavljani nakit, odeća, hrana, instrumenti, kao i figure robova i sluga.Tutankamon (XIV v.p.n.e.)- 1922. Hauard Karter otkriva njegovu netaknutu grobnicu u Dolini kraljeva u kojoj se nalazila čuvena zlatna maska. Stambeni objekti su građeni od trske i cigle od blata.Osim arhitektonskih ostavrenja egipatsku umetnost čine portretne statue, biste, zidne slike i reljefi koji prikazuju svakodnevni život (zemljoradnju, Nil, rituale, zabave...).PORTRETNA SKULPTURA-Radi se za slučaj da mumija propadne, one su smirene i kod sedeće i kod stojeće figure i naglašena im je osa simetrije. Pošto se vajalo uz pomoć projekcija, figure su predstavljane čeono. Zadnja strana je vezana za zid, odnosno figure nisu slobodne.RELJEF I SLIKARSTVO-Ilustruju život umrlog i njegov put ka ''onom'' svetu. Reljef je bliži slikarstvu, nego vajarstvu i razlikujemo niski (blago ispupčeni oblici) i upušteni (urezani) reljef. Često su bojeni kao u slikarstvu-muška tela su tamnija od ženskih, bez nijansi i nema treće dimenzije. U egipatskoj umetnosti važi zakon frontaliteta, ortogonalno predstavljanje i uglovi se menjaju za 90 ili 180 stepeni. Oblici se vide pod pravim

uglom. Ne poznaju perspektivu. Glava je prikazana u profilu, oko je frontalno, noge su u profilu, stopala su razmaknuta i oba viđena sa strane palca. Postoji princip superponiranja za dubinu prostora. Koriste izokefalij – glave ličnosti istog ranga su u istoj veličini (hijerarhijsko dimenzionisanje), robovi su najmanji, a vladari najveći.SKULPTURA-Neposredno je vezana za arhitekturu, klesana je u kamenu i retki su primeri bojenih i drvenih. Imaju ritualan karakter, odnosno izražava božansku prirodu faraona i zamenu za telo u zagrobnom životu. Vladar je uvek u svečanoj pozi (sedi ili stoji), u ceremonijalnoj odeći, na prestolu. Figure su uvek u punoj mladosti. Tokom Starog carstva naglašena je snaga i muške i ženske figure su ravnopravne. Zdepaste su, dostojanstvene, bez osmeha i glava je za telo vezana perikom. Dela su: Princ Rahotep sa ženom Nofret, Kefren, Mikerin i njegova žena, Pisar). Za vreme Srednjeg carstva javljaju se elegantnije proporcije-Sestrozis III. U Novom carstvu dolazi do luksuza i uzimaju se otisci za posmrtne maske, figure su gracioznije (Kraljica Nefretiti i statua Ramzesa III). Tokom Saitskog doba figure deluju hladno, izveštačeno i plastično.SLIKARSTVO-U nedostatku profanog slikarstva i ostataka profane arhitekture, plitki reljefi i zidne slike u egipatskim grobnicama daju nam mnoštvo predstava o svakodnevnom životu stanovnika drevnog Egipta, sistemu vlasti, običajima, ritualima, omiljenim zabavama, kao i dragocene predstave božanstava složene egipatske religije. Pored predstava faraona i njihovih supruga i dece, kao i velikodostojnika, među česte teme spadale su slike igračica, prizori iz lova i zemljoradnje, ili izgled bogate vegetacije pored Nila. Slikane predstave javljaju se u vidu obojenih plitkih reljefa, kao i al fresko slikanih zidnih kompozicija. Egipatsko slikarstvo nije poznavalo perspektivu, već su se sve figure postavljale u jednu ravan, jedne iznad drugih, tako da se postiže potpuna sagledljivost prostora i svih detalja.Ljudska figura se prikazivala na tradicionalan - šematski način sa ciljem da se prikaže suština, onaj deo ljudske prirode koji nastavlja da živi i posle smrti. Zbog toga je njeno predstavljanje moralo da poštuje precizno utvrđeni kanon koji se vekovima nije menjao. Pored pravila koja su određivala sam način komponovanja slika, proporcije i način predstavljanja figura, egipatski umetnik je morao da prati stroge ikonografske obrasce predstavljanja vladareve figure, kao i mnogobrojnih božanstava.Z a vreme Starog carstva karakterističan je ukočen stavi, vertikalna osa simetrije i nemanje perspektive. Dela: Paleta kralja Narmera, Portet Hesy-Raa i Ti posmatra lov na nilske konje. U Sredjem carstvu perspektiva je prikladnija, kolorit je raznovrstan i teži se ka novim detaljima i pozama. Novo carstvokarakteriše izduženi vrat, raznolikost tonova i prefinjenost detalja. Dela: Brat preminuloga, Akhenaton, Akhenatonove kćeri.

Grčka

Formirala se od 1100-700g.p.n.e. Dve glavne grupe čine Dorci (plemena koja naseljavaju kpono) i Jonci (plemena koja naseljavaju ostrva i obalu). Grci su ostali podeljeni u mnogo malih polisa (grad-država). Grčka istorija se računa od prvih Olimpijskih igara 776g.p.n.e. Helenski narodi su stvorili tipove i oblike na kojima će se temeljiti zapadna estetika.Periode u grčkoj umetnosti možemo podeliti na: GEOMETRIJSKI STIL ,ARHAJSKI STIL, STROGI STIL, KLASIKA, POZNA KLASIKA, HELENIZAMGeometrijski stil-homerovsko doba-Karakteristična je bojena grnčarija i sitna skulptura. Grnčarija je najpre bila ukrašena apstraktnim šarama, a tek kasnije se javljaju životinjske i ljudske figure. Figure su bile malih dimenzija i šematske. Skulpture su svedene na geometrijski oblik-glava je krug, torzo trougao, noge su paralelne i ruke su uz telo. Sve je rađeno bez detalja i neskladno. Posuda je crvena i koristi se crna boja, lenjir i šestar. Zatim, grčka umetnost ulazi u novi stil pod uticajem Egipta i Bliskog Istoka-orijentalizujući. Geometrijski ornament je još uvek prisutan, ali se nalazi na perifernim zonama grnčarije, a ubacuju se spirale i rozete. Slike lavova i krilatih bića ukazuju na uticaj Mesopotamije i Persije.Primeri: Dipilonska vaza i Amfora iz Eleuzine-oslepljenje Polifema i Gorgone.

ARHAJSKI STIL-Arhajski stil je period procvata umetnosti, ne samo u grnčariji, već i u monumentalnoj arhitekturi i vajarstvu. Ovaj stil je bio viši po rangu od geometrijskog. Iako mu nedostaju glavne odlike klasičnog stila uravnoteženost i osećanje savršenog, odlikuje se svežinom. Arhajske vaze su manje od svojih prethodnica (grnčarija nije više služila za nadgrobne spomenike). Prikazani su prizori iz mitologije, legendi i života. Naročito visok umetnički nivo uočavamo među atinskim vazama (atinski stil – crne figure na crvenoj podlozi). Na posuđu iz sredine šestog veka se nalazio potpis umetnika. Arhajsko slikarstvo nije bilo ograničeno samo na vaze. Rađeno je i zidno slikarstvo i slike na pločama. Karakteristična je jasna ravnomerna boja. U V veku p.n.e. grčko zidno slikarstvo dolazi do punog izraza, a dolazi do opadanja slikanja grnčarije. «stil crnih figura» (kompozicije sa crnim siluetama na crvenkastoj podlozi, detalji urezani iglom, bele dodato preko crnog da se istaknu delovi) – VI vek p.n.e.. Ovakva procedura favorizuje dekorativni i dimenzionalni efekat. U V veku p.n.e. crne figure na crvenoj podlozi postaju crvene figure na crnoj podlozi (figure se ostavljaju crvene, pozadina se boji). Arhajska skulptura- Grci su radili skulpturu u mermeru, bronzi, slonovači i zlatu. Skulptura je monumentalna, slobodna ili vezana za arhitekturu. Veza između arhitekture i skulpture je tačno određena. Rane grčke statue su tretirane ukočeno, frizure nalik na periku i pripijene odeće (ženska skulptura). Grčke statue devojke (Kore) obučene i mladića (Kurosa) nagog, su zaista slobodne skulpture. Njihovi preci su egipatske statue, ali na egipatskim figurama nikada nema šupljina. Grčki vajar odvaja ruke od rupa i noge jednu od druge. Dok egipatske skulpture izgledaju smirene, Grčke su napete i pune skrivenoga života, imaju direktan pogled. Tempo razvoja grčke statue je očigledan, celo telo pokazuje novu elastičnost i bezbroj anatomskih detalja koji su dati mnogo funkcionalnije nego ranije. Dok se ranija Kora ponavlja kao odjek površine četvorougaone ploče, nova tzv. «Hera» izgleda kao oživeli stub, mnogo organskiji način obrada kose. «Hera» ima mnogo prirodniji i nežniji osmeh od svih do tada viđenih. Poslednja Kora gubi svoju krutost, a dobija na kitnjastoj, preterano prefinjenoj ljupkosti, tome doprinosi i boja. Paralelno sa gradnjom hramova javlja se i plastika vezana za arhitekturu u vidu skulpture reljefa. Pored zabata koji je sadržao narativne scene, eventualno su stavljali slobodne skulpture na vrh i krajeve zabata, a reljef ispod zabata. Od raskošnog plastišnog dekora najjači utisak ostavlja friz. Nešto kasnije reljef na zabatima se napušta, a na njegovo mesto dolaze pojedinačne staute , «slobodne», komponovane da se uklope u zabat. Rađene su kao slobodne skulpture, ali ne stoje slobodno – možemo ih zvati «super reljef». Dela: Atička amfora iz Vulčija, Dionis u čunu, Kora, Kuros, Kuros, Moskoforos, nosač teleta, Glava Rampin, Hera sa Samosa, Friz Sifinijske rizniceSTROGI STIL-Krajem VI v.p.n.e. dolazi i do uspona i u umetnosti. VI i V v.p.n.e. predstavljaju doba razvoja filozofije, dramskih umetnosti i književnosti. Umetnici ovog doba su: Hagelades, Kritijas i Talamis. Gubi se frontalnost i simetrija, draperija nije više tako kruta, a glava dobija lak pokret, nestaje «arhajski osmeh”, a zamenjuje ga zamišljen izraz. Javlja se uravnotežena nesimetrija opuštenog prirodnog stava contrapposto (protivteža). Statua po prvi put «stoji». Desna noga je isturena i njeno koleno je niže od kolena leve noge. Ona se naziva slobodnom nogom , dok druga noga koja nosi glavni deo težine se zove angažovanom nogom. Osa tela više nije ravna nego je blago kriva u obliku slova S. Sve ove osobine su karakteristične za ranu fazu klasičnog stila iliti strogog stila. Velike slobodno postavljene statue u pokretu najvažnije su ostvarenje strogog stila. Dela:Kritijev mladić, Auriga, Dva zabata sa Zevsovog hrama u Olimpiji, Posejdon.KLASIKA-Grčka klasika počinje 461 g.p.n.e. Probija se čvrsti Dorski stil koji dovodi do stvaranja klasike V veka – novog pravca. Ističe se duh i telo iz čijeg odnosa proizilazi stav o lepom. Klasika ne prikazuje čoveka onakvim kakvim jeste, već prikazuje ideal čoveka koji je uskladio sebe spolja i iznutra, tj. svoj duh i telo. U arhaici je bila prisutna fantazija, a u klasici je pažnja usresređena na ljudsku figuru koja se analizira kroz proporciju, položaj u mirovanju, pokret i kompoziciju. Za sklad proporcija, besprekornu anatomsku čistotu, jasnoću figure kroz određen stav - kontrapost i pokret možemo reći da su osnovne karakteristike klasike. Umetnost ide ka opštem tipu, univerzalnom tipu lepote, nema ličnog izraza. Skulptura se ne zanima za portretnu umetnost, ali se javlja i specifičan način oblikovanja glave i lica. Lepota tela iskazuje i duhovnu lepotu. Hagelad koji je pripadao strogom stilu je bio učitelj Mirona, Polikleta i Fidije.

POLIKLET je pomerio stopala, prebacio težište na desnu nogu, usavršio kontraposto, utvrdio ljudske proporcije ( glava: telo=1:7 ). Napisao je delo o proporcijama – Kanon. Do detalja razradio anatomiju tela. Dela: Doriforos MIRON – istraživao figure u naglašenom pokretu. Delo:DiskobolFIDIJA, radio ženske figure koje su pokrivene draperijom kroz koju se pokazuje anatomija tela. Haljina je pripijena uz telo. Radio je u slonovači i zlatu, kao i nacrte za Partenonski friz i skulpture Partenona urasle u pozadinu. Fidijin stil dominirao je do kraja V v.p.n.e.. Dela: Doriforos, Diskobol, Niobida na umoru, Partenonski friz, Hegesina stelaSlikari ovog razdoblja su bili veoma uznapredovali u osvajanju iluzionističkog prostora. Iako do danas nije sačuvano slika ni na drvetu ni na zidovima, pa tu teoriju možemo proveriti sa slika sa posuđa. Posebno su važne slike sa grupa vaza – lektijosi (krčazi za ulje) – za prinošenje žrtve na pogrebu. One imaju belu prevlaku na kojoj je slikar mogao da slika slobodno i sa istim prostornim efektima kao i njegov moderni naslednik koji se služio hartijom i perom. Grčki slikar je savladao skraćenje. Poikušao je da proširi svoju skalu boja, ali nije uspeo da senči i modeluje – na vazama. Najpoznatiji su: Zeuksid, Eufranor, Skopas itd. POZNA KLASIKA-Najočiglednija razlika između klasike V i klasike IV v.p.n.e. vidimo na Mausoleumu, ima tri friza – istočni uradio Skopas .Predhelenističku skulpturu karakterišu velike statue, neklasična žestina, fizička i emocionalna, izražena napetim pokretima i strasnim izrazima lica. Duboko usađene oči – Skopasov stil. Povezanost i sklad bili su žrtvovani da bi svaka figura dobila više slobode za snažne i neobuzdane pokrete. Ovo je stil eksplozivne snage. Figure ovog perioda imaju jasno izražene lične osobine – portretne (statua Mausola, možda Brijaksisovo delo). Novi motiv je linija nabora u obliku slova S preko grudi koja stvara efektnu protivtežu obliku tela ispod nje.Najznačajniji umetnici ovog perioda:SKOPAS – on unosi strast, patetičnost, promene u oblikovanju glave, unosi emocije i narušava miran izraz lica. Duboko usađene oči. Dela: Istočni friz na Mausoleumu, borba Grka i Amazonki, PRAKISTEL – najveći Atinski predstavnik «lepog stila». On teži ka eleganciji, njegove figure poseduju mekoću senke. Ovaj umetnik je doprineo promeni kontra posta, uveo je oslonac pod ruku i dobio veću izvijenost tela. Majstor je ženske ljupkosti i čulnog oživljavanja puti. Dela: Afrodita, Grupa Hermes sa malim BahomLISIP – treće važno ime predhelenističke ere. Menja polikletove proporciji, dolazti do vitkijeg tela (glava : telo = 1:8). Analizira i menja kontrapost tako što prikazuje figuru u trenutku promene oslonca s jedne noge na drugu. Ucinio je smeli prodor u prostor, rukom opružene u horizontalno ispred tela i time osposobio figuru za spontan trodimenzionalni pokret. Slobodu naglašava i dijagonalna linija slobodne noge i neposlušna kosa. Dela:Apoksimenos, Pesničar, Heraklo koji se odmara, kopija

HELENISTIČKA ERAO razvoju grčke skulpture u prvom veku helenističke ere znamo malo. Dela su brojne teme iz svakodnevnog života, a velika produkcija dovodi do serijskog stvaranja. Posle Fidijske vedre snage, Prakistelove čežnjive lepote i Lisipove elegenacije, ostalo je da se izrazi, patetika, grimasa, teatralnost i fizički bol. Često se javlja međuzavisnost između statue i prosotra, npr. Nike sa Samotrake. Važna grana grčkog vajarstva je portret. Počev od IV v.p.n.e. portret i sad cveta. U ovoj eri su rađene i male skulpture za privatne vlasnike. Teme: osim mitoloških, prosjaci, ulični svirači, seljaci, mlade pomodarke i sl. Groteskno, šaljivo i slikovito. Čak se prikazuju i motivi iz ljubavne mitologije. Naracija je jaka, umetnost priča i zabavlja, prenaglašenost je izraza, koriste se nevažni efekti. To nisu svojstva skulpture velike umetnosti. Dela: Gal na umoru, Faun Barberin, Friz Zevsovog hrama u Pergamu, Nike sa Samotrake-najveće remek delo helenističke ere, Glava sa Delosa

Rim

Rimljani se 509 g.p.n.e. pobunjuju proiv Etruraca i osnivaju republiku. Grade ogromnu državu (od 331 g.p.n.e. postaje carstvo sa Oktavijanom – Augustom na čelu) koja se 395. godine deli na Zapadno i Istočno Rimsko Carstvo. 476 god. pad Zapadnog Rimskog Carstva, a Istočno – Vizantija traje još hiljadu godina.

Rimska umetnost je produžetak etrurske umetnosti pod velikim grčkim uticajem. Oni prihvataju grčku kulturu, mitologiju, način oblačenja, umetnost i zanatski perfekcionizam. Uvoze na hiljadu originala arhajskih, klasičnih i helenističkih dela, a još ih više kopiraju. Ipak ostaje činjenica da je rimska umetnost u celini drugačija od grčke umetnosti. Rimljani nikada nisu dostigli vrh kao Grci. Nemaju velikih umetnika, a i dela su retko potpisivana. Njihova dela su bila angažovana i u službi države, umetnost je slavila velike pobede Rima i rimskih imperatora – osnova za portrete.VAJARSTVO I RELJEFosljanjaju se na grčku skulpturu, ali se njena originalnost ogleda u portretu, tj. realističnom prikazu lica, dok su poza i draperija uzeti od Grka, mada je rimska toga obilnija i sa više nabora. Najjače ukorenjene teme u rimskoj skulpturi: portret, istorijski narativni reljef i reprezentativna statua.PORTRET – koreni su u helenizmu. Tela su tipska, a glave dodavane. Oni su imali kult pokojnika. U ovakvim portretima se vidi prastari rimski običaj da se, kada umre glava porodice, pravi voštana figura njegovog lica koja se čuva u udubljenju zida ili porodičnom oltaru. Vremenom se ovakvi portreti počinju raditi u mermeru, te postaju trajniji i monumentalniji u fizičkom i duhovnom smislu. Dela:Portret rimljanina, Rimski patricije sa poprsjem svojih predakaREPREZENTATIVNA STATUA-Rimske političke i vojne vođe bile su odlikovane na taj način što su se njihove statue postavljale na javnim mestima. Takođe, postojale su šematizovane poze za određenu društvenu funkciju. U periodu Augustove vladavine figura je trebalo da predstavi i boga i ljudsko biće. Glava iako idealizovana ima potisnute detalje, a pažnja je usresređena na oči «nadahnutog» pogleda. Portret iz Trajanovog vremena.U III veku kriza se odražava i u umetnosti. Prikazuju se sve mračne ljudske strasti ljudske naravi: strah, podozrenje i svirepost. Nešto kasnije Plotin – filozof je u tolikoj meri prezirao nesavršenstvo fizičkog sveta da upošte nije ni hteo da ima portret, a ovakvo gledište predstavlja kraj portretne umetnosti koja je do tad postojala.Pod uticajem hrišćanstva (koje je 313. godine legalizovano Milanskim ediktom, a 395. godine postalo državna religija) menja se rimski portret. U hrišćanstvu su oči «prozori duše», te se uvećavaju, postaju izuzetno značajne i oblikovane. Dela:August iz Primaporte, Ženski portret, Trajan, Konjanička statua Marka Aurelija, Filip Arabljanin, Karakala , Plotin, Konstantin VelikiISTORIJSKI (NARATIVNI) RELJEF-Nastao iz želja rimskih imperatora da ovekoveče svoje najznamenitije podvige u narativnim reljefima na monumentalnim oltarima, slavolucima i stubovima. Koristi se tehnika skjaćaturo, tj. dočaravanje dubine prostora na reljefu upuštanjem oblika na osnovnu ravan. Prvi je plan malo izbačen, drugi malo upušten tj. figure koje su nam bliže su izrađene u većoj plastici. Reljefi:na Ari Pacis (Oltar mira), Trajanov stub, reljefi na Konstantinovom slavoluku.SLIKARSTVO-U slikarstvu uočavamo uticaj grčke i etrurske umetnosti. Osnovni koncept i grčkog i rimskog slikarstva je realističko-iluzionistički. Zastupljene su sve teme: mitološke, istorijske, pejsaži, žanr-scene, portreti, mrtva priroda i dr. Koristi se linearna perspektiva – skenografia, ali je nedosledna i nije naučno dokazana, i ima više nedogleda i vazdušna perspektiva – skiagrafia. Boje su biljne i veštačke. Slikalo se na drvetu, zidu i sl.

Tehnike:1. FRESKA, slikanje na vlažnom – Al Fresco, na polusuvom – Meco Fresco i na suvom malteru – Al Seco2. MOZAIK, utiskivanje raznobojnih kamenčića u svež malter na podu, zidu ...3. ENKAUSTIKA, dve vrste:

a preko oslikane površine utiskuje se sloj voskab vosak se meša sa pigmentom, nanosi, pa glača

Najranija faza zidnog slikarstva tzv. prvi stil iz II v.p.n.e. je povezana sa helenizmom. Oko 100 g.p.n.e. ovaj stil zamenjuje jedan mnogo ambiciozniji, složeniji stil, kojim se htelo pomoću iluzionističkih perspektiva i

prozorskih efekata, uključujući predele i figure, probiti i produbiti ravna površina zida. Izdvojene su tri faze ovog drugog stila: drugi, treći i četvrti stil. Pošto je perspektiva nedosledna i kod arhitektonskih crteža i kod pejsaža jedinstvo slike i crteža nije strukturno, već poetsko. Ni senke nisu dosledne.

Slikanje portreta kao i portetnih poprsja služilo je kultu predaka, ali ništa nije sačuvano. Poznati su fajunski portreti. Dela:Bitka kod Isa, Igra piljaka, Soba sa Iksionom, Arhitektonska panorama, Friz od zidnih slika u Vili Misterija, ARHITEKTURAKoristila se opeka i rimski izum-neka vrsta betona, mešavine sitnih komadića sadre, sivog vulkanskog kamena, travertina i izlomljene cigle, pomešanih sa jednom vrstom zemlje, koja je prema mestu nalazišta dobila naziv pucolanska zemlja. Zidovi od ovih materijala bili su veoma čvrsti, a oblagani su ukrasnim slojem cigle. Nova tehnologija omogućila je gradnju pokrivenih prostora ogromnih dimenzija. Sve ovo stvorilo je jedinstvenu arhitektonsku celinu: luk, potporni stub, svod, ukrasni stub i zabat. U gradnji gradova Rimljani su se pridržavali grčkog urbanističkog obrasca: plana šahovske table podeljenog na četiri dela pomoću dve glavne ulice: kardo (pravac sever-jug) i dekumanus (pravac istok-zapad). Gradovi su imali hramove, palate, slavoluke, bazilike, terme, amfiteatre, mauzoleje, kuće u kojima su živeli bogati građani, kao i višespratne zgrade za stanovanje siromašnijeg slobodnog sveta. domus, (složeni, veoma udoban tip gospodske kuće za samo jednu porodicu) i insulu, (višespratna zgrada sa mnogo malih stambenih jedinica namenjenu siromašnijim stanovnicima-Najbolje očuvana gradska celina iz rimskog doba su Pompejirimska vila je Hadrijanova vila; vodovod i kanalizacija: sistem grejanja (hipokausti) u termama; javni toaleti (latrine) i kupatila ili terme- omiljena mesta okupljanja, za kupanje, masažu, vežbe, sportska i pesnička takmičenja, odmor i rekreaciju, za društvene kontakte, skupove, sa posebnim dvoranama za diskusije i slične namene; Voda je dopremana akvaduktima; Kao obeležje vojnih pobeda i trijumfa vladara, gađeni su trijumfaln lukovi- Titov, Vespazijanov, Hadrijanov, Konstantinov; amfiteatar ili koloseum-pored rimskog Koloseuma, očuvani su amfiteatri u Arlu, Puli, Veroni, El Džemu; Cirkusi su bili namenjeni konjskim trkama i trkama dvokolica, stoga imaju izduženi oblik arene. Najpoznatiji je Cirkus Maksimus; Forum kao centralni trg, Okružen najznačajnijim javnim zgradama, bio je ukrašen stubovima i statuama podignutim u slavu pobednika, oivičen porticima, hramovima, bazilikama i slavolucima; Značaj primene novih konstrukcionih materijala ogleda se u Panteonu, hramu svih bogova, sagrađenom u Rimu u vreme imperatora Hadrijana.

Ranohrišćanstvo

Javlja se sa pojavom hrišćanstva i traje od II do VI veka. Iz nje su se razvile vizantijska umetnsot i preromanika.Ljudi su se prvo skupljali u privatnim kućama da bi održavali obrede i molitve, ali su zbog progona bili naterani da se sklanjaju u katakombe. To su podzemne prostorije koje su služile za sahranjivanje koje se vršilo u nišama. Niše su bile pravougaone-lokuli ili lučne-arkosoliji. U Rimu je pronađeno približno 40 katakombi, a neke od njih su katakombe Sv. Domicile, Kalistove, Marcelinove, Lucinine… Veći prostori u njima ukrašavani su zidnim slikama. Pored katakombi, prve oblike ove umetnosti čine i mermerne ploče za zatvaranje grobova. Pošto su verovali u večni život, umetnost je imala kultni karakter i veličala je osobine duhova. Verske istine se predstavljaju pomoću simbola (kosmos, večnost, smrt), zanemarene su estetske i likovne karakteristike.Dura Europos na Eufratu-je helenističko, rimsko i partsko naselje u kome je pronađena crkva sa krstionicom. Ona predstavlja jednu od najstarijih bogomolja u kojoj su nađeni ostaci hrišćanskog slikarstva. SLIKARSTVOIzražava preokupaciju za drugim svetom. Zbog brzog razvoja arhitekture i slikarstvo je moralo ubrzano da se razvija kako bi se prekrile velike površine zidova monumentalnih objekata. Nasledstvo iz prošlosti je apsorbovano i prerađeno, odakle se stvara novi umetnički oblik-zidni mozaik. To je kompozicija sastavljena od sitnih obojenih komada materijala usađenih u gipsani malter. Izbegavano je modelovanje, figure su 2d i često su u molitvenom stavu sa podignutim rukama. Pozadina nema ulogu, pa vremenom postaje zlatna-božanska

boja. Teme su scene iz Starog i Novog Zaveta, umetnost podržava crkvu. Način ukrašavanja i ikonografija preuzeti su iz rimskog slikarstva. Nova i sasvim posebna je bila simbolika svodova u katakombama i naslikanih figura. Motiv mladog pastira sa jagnjetom, od slike Hermesa sa žrtvenom životinjom postaje Hrist koji se žrtvuje za spas ljudi, odnosno pastir koji brine o svom stadu (vernicima). Figure i prizori su bili smeštani u zasebna polja, podeljena bojenim trakama ili vinovom lozom, takođe Hristovim simbolom. Oranta ili moliteljica - figura raširenih ruku u stavu molitve, žena sa detetom koju možemo idetifikovati kao Bogorodicu sa Hristom, ili figura koja pruženim rukama preporučuje novog vernika spasenju, slikani su svedenim potezima, ali veoma izražajno.Pored ljudskih figura, slikane su predstave sa hlebom i vinom, kao i golubica sa maslinovom granom u kljunu, riba kao još jedan simbol nove religije i Hristovi monogrami. Priče iz Starog zaveta, kao pričao o Joni i kitu prikazivana je kao simbol spasenja i nalazimo je na freskama i mozaicima.Primeri: Tavanica u katakombama Sv. Petra i Sv. Marcellina u Rimu, Mozaik u kupoli u Solunu, Razilazak Lota i Avrama u Rimu, minijatura iz vatikanskog Vergilija iz Biblije.VAJARSTVO-Imalo je sporednu ulogu, zbog biblijske zabrane u pogledu idola koja zabranjuje velike kultne statue. Zbog toga nema figura u pravoj veličini. Prema tome, vajarstvo se razvijalo u plitkim oblicima malih dimenzija i čipkastoj dekoraciji površina. Najstarija dela hrišćanske skulpture su mermerni sarkofazi.Konstancin sarkofag, oko 354. godine: purpurni mermer pokazuje da se radi o pokojniku carske krvi. Sarkofazi u kojima se sahranjuju bogati hrišćani, u II i III veku dobijaju elemente hrišćanske simbolike. Motiv Hrista sa jagnjetom je među prvim skulptoralnim ukrasima koji preuzimaju novo značenje: sarkogaf iz Milana, kraj IV veka. Primeri: sarkofag Junija Basa, Arhanđeo Mihajlo, Eutropijev portretARHITEKTURAU Rimu: Svetog Petra, Svetog Pavla izvan zidina , Svetog Jovana Lateranskog , Svete Konstance U Jerusalimu: Crkvu Hristovog groba U Carigradu: Crkvu svetih Apostola, Crkvu Svete SofijeOblikom i izgledom ovih građevina stvoren je osnovni tip ranohriščanske bogomolje.Potreba za okupljanjem velikog broja vernika doprinela je da najranije hrišćanske crkve dobiju oblik bazilike. One su imale podužnu orijentaciju i ulaz na kraćoj umesto na podužnim stranama. Na taj način su kretanje i pogled bili usmereni ka oltaru i apsidi.Primeri: Bazilika u Triru, Konstantinova crkva Svetog Petra sagrađena na mestu Neronovog cirkusa.Osnova bazilike je pravougaona, sa dva ili četiri niza stubova. U skladu s tim, mogla je biti jednobrodna, trobrodna ili petobrodna. Atrijum je bio mesto za boravak katihumena – nekršteni nisu imali pristupa u crkvu. martirije: u njima su sahranjivani mučenici umrli zbog vere u Hrista. Pored martirija, kružnu ili poligonalnu osnovu imali su i mauzoleji, u koje su sahranjivane poznate ličnosti. Primer: mauzolej svete Konstance, oko glavnog broda koji zahvata centralni deo zdanja nalazi se još jedan kružni brod.Novinu u ovom tipu građevine predstavlja kupola. Svodovi su bili ukrašeni raskošnim mozaicima na zlatnoj osnovi, sa biljnim motivima, pticama, putima i nekoliko figuralnih predstava. Sve slike su imale hrišćansku simboliku.Spoljašnjost ranohrišćanskih crkava je bila skromna: građene od cigle, one su spolja sačuvale jednostavnost i rustičnost rimskih građevina.primeri: Santa Sabina, Rim; San Stefano Rotondo, Rim; Crkva Svetog groba u Jerusalimu; Ranohrišćanska bazilika u Akvileji; Bazilika Santa Maria Mađore; Eufrazijeva bazilika u Poreču; u Jagodin mali kod Niša otkrivena je ranohrišćanska grobnica u pećini; U Vinimacijumu su otkrivene freske iz Iv veka p.n.e.

Vizantija

395. godine Rimsko carstvo se deli na Zapadno i Istočno-Vizantija. Do crkvenog raskola dolazi 1054. godine kada se i crkva potpuno odvaja. Glavni grad Vizantije postaje Konstantinopolis koji je trebao da zaseni Rim. Konstantinov stub koji je u njemu podignut rađen je po uzoru na rimske. Izvori vizantijske kulture su hrišćanska

religija i helenistička kultura. Vizantijska umetnost kasnije ima velik uticaj na stvaranje srpske srednjovekovne umetnosti. Periodi u viz.um. mogu se podeliti na:I epoha-Zlatno Justinijanovo dobaII epoha-IkonoklazmaIII epoha-doba Makedonske dinastijeIV epoha-doba vladara KomnenaV epoha-Latinsko carstvoV epoha-Paleologa i kraj viz.um.Vizantijski stil je stil carskog dvora Carigrada. Sve do početka VI veka teško ga je razlikovati od ranohrišćanskog stila. Nema monumentalnih skulptura, tako da su zastupljeni mozaik, freske i ikone. Osnovne teme su religiozne. Figure su idealizovane, nema ličnh crta, postoji disproporcija prostora i figure, figure i pejzaža koji je namerno smanjen, negira se perspektiva i zastupljena je poliharmonija. Simbolika: svetlosni zraci-usmerena energija Božje volje; crvena boja-božanska energija; crna-smrt; zelena-mladost i cvetanje; plava-večno, nebesko, transcedentno, nebesko; hram-predstava kosmosa. Dekor u crkvi je mozaik na gornjim delovima, dok ispod njega idu polihromne mermerne ploče. Svaki deo crkve, pošto ima određenu simboliku, ima specifičnu dekoraciju.SLIKARSTVO-Religiozno je i crkveno, ali i raskošno i dvorsko. Slike isakzuju božju istinu, spiritualno je i prikazuje ličnosti iz Jevanđelja. Dominira hijerarhija, mirna svečana poza. Figure više lebde nego što stoje ili sede, predstave su 2d, a podloga plava ili zlatna.Neki predmeti su postavljeni u inverznoj perspektivi da bi se stvorila dubina prostora. Disk oreola u kompoziciji igra važnu ulogu. Glava je ovalna, čelo visoko, nos dug, usta mala, a oči su velike jer su one prozori duše. Bog otac se nikad ne prikazuje, on se evocira. Arhitektonski elementi i pejzaži služe kao dekorativni dodaci. Osnovni vidovi slikarsta:Ikona-portretna slika Bogorodice, Hrista, svetaca ili predstava scena. Radi se na drvenoj ploči sa gipsanom podlogom u temperi. Verovalo se u natprirodno poreklo svetih sila. Najdragocenije su rađene u tehnici mozaika, a glavne teme su 12 velikih praznika iz Jevanđelja.Mozaik- utiskivanje malih kockica bojenog stakla u svež malter i uglavnom se nalaze u gornjem delu hramaFreska-je slika na vlažnom, polusuvom ili suvom malteru. Pokriva velike površine u unutrašnjosti, jeftina je tehnika, a u viz. um. je ima malo.VAJARSTVO-Pošto nema monumentalnog vajarstva, ono je ograničeno na arhitektonske ornamente i reljefe manjih razmera, najviše u slonovači i metalu. Za vreme Justinijana najviše se rade mozaici, dok se ikonografija tek započinje. Figure su izdužene, bez pokreta. Lav III 726. godine zabranjuje religiozne slike, pa se formiraju dva tabora-ikonobranioci-ograničavaju umetnost na apstarktne simbole, biljke i životinje i ikonofili-podržavali su ikone. 843. godine pobeđuju ikonofili i ova epoha postaje poznata kao drugo zlatno doba viz. um. Dolazi do obnavljanja svetovne umetnosti. Najveće ostavarenje je unošenje samilosne crte u crkvenu umetnost. Zatim sledi vrhunac u slikarstvu kada je glavni element linearna arabeska-ornament na arapski način. sa padom Carigrada tokom IV Krstaškog rata dolazi do stagnacije ove umetnosti. Linearni stil se zamenjuje plastičnim, izbegava se dekorativnost. Zbog slabljenja carstva freske se više ne rade.Dela: Justinijan sa pratnjom-mozaik; Carica Teodora sa pratnjom-mozaik; Bogorodica-enkaustika na drvetu mozaik na kupoli, crkva u Dafni; Prizori iz knjige postojanja-mozaik; Anastazis-freska; Starozavetna trojica-freska; Bogorodica na prestolu-ikonaARHITEKTURACar konstantin gradi crkve i palate (Sv. apostoli, Sv. Sofija)Hrizotriklinijum (Zlatna dvorana)- poslužila je kao obrazac za crkve centralnog tipa (San Vitale, Ravena).U prvoj epohi građevine su prikazivale Justinijanovu vojnu i vladarsku moć- mozaik iz Velike palate, Carigrad.Crkve su bazilikalnog oblika, velikih dimenzija, a od IV veka javlja se i kupola, što dovodi do novog arhitektonskog oblika- bazilike sa kupolom. Najvažniji spomenici ovog perioda u Carigradu nisu sačuvani. Najveće domete za vreme Justinijana Vizantija je postigla u domenu crkvene arhitekture, koja ima bitno drugačiji koncept od antike, zbog toga što je sada Bog bestelesan, pa se vernici okupljaju u hramu zbog

bogosluženja. Zbog prethodno navedenog spoljašnjost hrišćanske crkve su spolja bile jednostavne a unutra bogato dekorisane i prostor je bio podređen potrebama bogosluženja.Osnove vizantijskih crkava: bazilika i crkva centralnog tipa (sa ili bez kupole). U skladu sa liturgijskim potrebama, vizantijski hram sačinjavaju: naos (glavni brod); oltarski deo koji se sastoji od glavne oltarske apside (polukružne niše) sa niskom oltarskom pregradom u kom se nalaze proskomidija i đakonikon; priprata (predvorje) koje je moglo biti sazidano istovremeno ili kasnije; spoljna priprata koja se nalazi ispred priprate, ponekad u vidu trema ili zatvorene prostorije na kojoj se broj otvora (ulaza) na zapadnom zidu podudarao sa brojem ulaza na priprati; paraklisi (kapele). Ispred oltarskog dela se nalazi oltarska pregrada koja je u ranom periodu hrišćanstva bila kamena i niska, ukrašena reljefima; vremenom su se ikone sa zidova crkve premeštale na oltarsku pregradu, tako da se stvorio dosta čvrst sistem ukrašavanja. U XVIII veku oltarska pregrada doseže do tavanice crkve, a ikone su poređane u zonama: u prvoj zoni se obavezno nalaze ikone Hrista i Bogorodice, predstava Blagovesti i ikona zaštitnika hrama.

Vizantijske, a danas i sve pravoslavne crkve, okrenute su u pravcu istok-zapad: oltar se nalazi na istoku, dok se ulaz nalazi na zapadnj fasadi. Crkve su mogle biti gradske i manastirske; manastirski kompleks je imao konake, ekonomske zgrade, manje crkve, kulu zvonaru i kulu nad ulazom (pirg).

Nakon ovog ranovizantijskog perioda ne grade se tako monumentalne crkve, što je dovelo i do promene njenog oblika. Građevine centralnog tipa sa osnovom u vidu slobodnog ili upisanog krsta, sa kupolom na mestu gde se krakovi krsta seku. Kupola kao najviša tačka ubrzo je postala i centralno mesto dekoracije, gde je prikazivana ikona Hrista. Većina crkava je pripadala manastirskim kompleksima i bila je namenjena potrebama monaških zajednica. Primer: Mozaik sa likom Hrista Pantokratora iz manastira Dafni pored Atine, XI-XII vek

Crkva sv. Sofije- je najjasniji primer vizantijske arhitekture. Mozaik: Hrist na prestolu, car Konstantin Monomah i carica Zoe, Justinijan prinosi Bogorodici model sv. Sofije. Pošto je Mehmed II 1453. osvojio grad, crkvu su janičari koristili kao skladište oružja, da bi u vreme sultana Ahmeta III bila pretvorena u muzej oružja. Posle obnove 1846. postala je prvi turski muzej; zatim se u njoj nalazio Vojni muzej, a potom je postala spomenik kulture, mesto gde se održavaju koncerti i druge manifestacije.Justinijan je u Carigradu podigao i crkve Svete Irine i Svetog Sergija i Vakha-mala Sv. Sofija, bazilika San Apolinare Nuovo, bazilika San Apolinare in Klase, mauzolej Gale Placidije.

Romanika

Traje od 1050-1200. godine pod vladavinama Karla Velikog i Otona III. Javlja se u celoj Zapadnoj Evropi i sastoji se od mešavine regionalnih stilova. Osnovni faktori nastanka romanike su: nasleđe iz karolinške i otonske umetnosti, krstaški ratovi, hodočašća, pobeda hrišćanstva i obnavljanje trgovine u Sredozemlju. Dolazi do povećanja građevinkse aktivnosti, manastiri i opatije se grade pored hodočasničkih puteva. Ova putovanja podstiču razvoj mnogih veština poput kartografije, brodograditeljstva, navigacije…Crkva dobija jednostavan koncept. Arhitektonski oblici postaju svedeni, masivni, bogato razuđeni sa bogatom spoljnom dekoracijom, postoje ornament i skulptura. Vajarstvo i slikarstvo su u službi arhitekture.VAJARSTVO-Javlja se kao monumentalna skulptura ili kamena reljefna dekoracija vezana za arhitekturu. Ono se prvenstveno razvija na i u crkvama koje se nalaze na hodočasničkom putu za Santijago. Koristi se na kapitelima, portalima, nišama i timpanonima, a retko se nalazi kao slobodna. Javlja se i mezanska skulptura, radovi u metalu. Ukrašavaju se knjige, relikvije, svećnjaci, nakit,..U crkvene obrede su uvode bronzani krčazi za vodu u obliku lavova. grifona, zmajeva itd. Primer : Bronzana krstionica iz Liježa, delo Rajenra iz Ilja. U obliku je posude koju nosi 12 bikova koji simbolizuju 12 apostola, a prikazano je 5 scena iz Hristovog života.izokefalij- funkcionalno dimenzionisanje (delovi tela u akciji su naglašeniji od onih koji miruju).Skulpture se rade i na vratima koja su izdeljena na polja i prikazuju predstava iz Hristovog života. Primer: vrata crkve San Nikola u Bariju, Andrija Buvino. Polja su plitki reljef u inverznoj perspektivi, a polja su razdvojena

trakama koje prikazuju živptinje, biljke, fantastična bića itd. Ikonografija reljefa je vizantijska, ali pripada ranoj romanici.Najveći vajar romanike je Italijan Benedeto Antelami. Dela: Apostol, Južni portal crkve St. Pierre, Strašni sud, Odašiljanje apostola, Kralj David, Spomenik lava.SLIKARSTVO-Predstavlja nastavak karolinškog i otonskog slikarstva pod uticajem iluminiranih rukopisa. Figure se oivičavaju debelom konturom i ispunjavaju svetlim bojama, slike su jasne i precizne i postoji osećaj za kompoziciju. Zidno slikarstvo se radi al fresco sa ciljem naracije a ne likovne lepote.Figure su stilizovane, teži se iluziji prostora, radi se na svetloj ili tamnoj podlozi i ljudska figura dominira u odnosu na arhitekturu. Najveća ostvarenja potekla su iz manastirskih pisarnica iz Francuske, Belgije i Engleske.Posle 1150. godine dolazi do promena u stilu. Naglašava se 3d i oble mase tela, uvažava se lepota antičkih dela. To je početak prelsaka na gotiku. Veća ostvarenja su: Zidanje Vavilonske kule, Sv. Mihovil, Portret lekara, Prelazak preko Crvenog mora.ARHITEKTURAEvropa je podeljena na mnogo malih teritorija kojima vladaju feudalci koji odgovaraju kralju. Centar njihove teritorije predstavlja zamak oko koga se nalaze seoska naselja, vremenom njega opasuje podgrađe i tako dobija izgled grada.Grade se prostrane crkve sa krstionicama i klaustrima, kao i manastirski kompleksi. U manastirima se skupljaju svete relikvije zbog kojih hodočasnici i dolaze, pa se zbog njihovog velikog broja prave veliki prostori. Ujedno postoji ophodnik kojim je moguće proći od ulaza, preko glavnog proda, do apside i okolo kako se ne bi remetio tok službe. Materijali i obrada fasade su zavisili od regiona.Crkve imaju osnovu bazilike, orijetisane su istok-zapad, trobrodne ili petobrodne, presečene transeptom na dve trećine; transept je takođe sa 3 ili 5 brodova, a brodovi su podeljeni stubovima; apsida se nalazi na istoku i u njoj se uglavnom nalazi kripta; iznad bočnih brodova nalaze se galerije. Izgled fasade crkve je preuzet iz doba Karolinga-dve visoke kule na krajevima spojene galerijama. Zapadni portal predstavlja granicu između grešnog i bezgrešnog sveta i ona je bogato dekorisana predstavama Isusa Hrista, Apokalipse, apostole itd. Ove dekoracije su uglavnom bile bojene. Karakteristike romanskog stila su masivnost, upotreba lukova odnosno arkada (niza lukova) i upotreba klasičnih geometrijskih oblika. Takođe i primena krstastog i bačvastog svoda.Primeri: Opatija Sen Madlen u Vezeleju; Sen Sernen u Tuluzu Klini opatija u Burgundiji; Kompleks katedrale, krstionice i zvonika u PiziTakođe, izrađuje se i tapiserija, ne kao ukras već da bi zadržavala topotu u plemićkim prostorijama. Izrađuje se tehnikom tkanja vunom, svilom, zlatnim i srebrnim nitima. Primer: Tapiserija iz Bajea-prikazuje normansko osvajanje Engleske tehnikom veza na vuni.

Gotika

Traje od XII-XV veka i predstavlja proizvod novog tumačenja sveta. Gotička umetnost nastaje u Francuskoj u Ile-de-France a zatim se širi po celoj Evropi. Zapravo je tek u renesansi dobila ime gotika (varvarski) kao pogrdno ime za stil. Počinje kao lokalna umetnost a kasnije postaje ‘’internacionalni stil’’. Gotička umetnost počinje u sklopu arhitekture. Gotiku možemo podeliti na: Rana gotika-kraj XII i početak XIII veka; Razvijena gotika-XIII i XIV vek; Pozna gotika- XV i XVI vek. Karakteristike gotike su slobodnija kompozicija, proporcija oblika, lična nota, osim verskih postoje i profane teme, humaniji sadržaj, realizam….

VAJARSTVOFrancuska-Skulptura se razvija iz romaničkog vajarstva i prvobitno je bila vezana za arhitekturu, a u poznoj gotici se odvaja od nje. Dok je u sastavu arhitekture ona gubi dekorativni karakter i monohromna je. Najčešće su se nalazile na portalima, prozorima, kapitelima, konzolama… U odnosu na romansku umetnost portali su simetični i smireniji, figure su mirne i nisu međusobno povazne, figure na dovratnicima imaju svoju osnovu (što

je prvi korak ka odvajanju skulpture od arhitekture). Rana faza pozne gotike počinje sa izradom portala katedrale u Chartresu 1195. godine. Osa tela je izvijenija i slobodnija, življa, izraz emotivniji a detalji su tačno određeni. Kompozicija na timpanonima je jednostavnija. Menja se i način obrade dovratnika, koji se pretvaraju u statue sa sopstvenom osom, gotovo odvojene od podloge. To je prvi korak ka monumentalnim trodimenzionalnim skulpturama. Vrhunac gotičkog klasicizma predstavljaju dovratnici katedrale u Remsu-stubovi su totalno potisnuti, draperija je naglašena, uglavnom se radi profil ali i anfas, velik broj malih figura. Nepoznati skulptor je u Remsu prikazao Susret Marije i Jelisavete. Tamo se takođe nalazi i kompozicija Blagovesti. Takav tretman uklapa se u "elegantni stil" koji su oko 1240. godine razvili pariski majstori koji su radili za kraljevski dvor. XIV veka nestaje trag gotičkog klasicizma iz skulpture.Najznačajnija dela su: Zapadni portal katedrale u Chartresu, Portal južnog transepta u Chartresu, Smrt Bogorodice. Katedrala u Strazburu (Reljefni prikaz Smrti Bogorodice sa jednog od portala u Strazburu), Blagovesti i poseta-katedrala u Remsu, Pariska Bogorodica-Notr-DamEngleska-najbogatiji materijal nam prikazuju grobnice koje nisu uništene i prikazuju pokojnika u akciji palog junaka. Primer: Grob vitezaNemačka-Vajarstvo je manje bilo vezano za arhitekturu, najlepša dela bila su u unutrašnjosti crkava. Pred kraj XIII veka dolazio do formiranja nove vrste kipova koji su bili namenjeni za privatne potrebe vernika-Andahtsbild-ikonografski model italijanskog naziva Pijeta koji predstavlja Bogorodicu kako oplakuje mrtvog Hrista. To je prizor koji sažima dve vrste ikona: Bogorodicu sa Hristom i raspeće. Uglavnom su rađene u drvetu i bojene. Takođe treba spomenuti: Raspeće na katedrali, Judin poljubac, figure plemićkog para Ekeharta i Ute –katedrala u Naumburgu (nepoznati skulptor). Vrhunac doživljava 1400. godine, figure su tada postale toliko velike da su narušavale arhitekturu. Najveći predstavnik ovog stila je Claus Sluter (Portal kartuzijanskog manastira, Mojsijev kladenac)Italija-Veoma je izražen klsičan stil, rade se statue u nišama i reljefi malih dimenzija. Takođe, razvijen je i crkveni mobilijar-predikaonice, horske pregrade, škrinje, nadgrobni spomenici). Predstavnici: Nikola Pisano, Đovani Pisano i Arnolfo di Kambio. U XIV veku severna Italija prima uticaj međunarodnog stila. Dela: Mermerna predikaonica, Rođenje Hristovo, grobnica kardinala de Brayea, Madona, …SLIKARSTVO-Ono se mnogo sporije razvijalo zbog konstrukcije katedrala, odnosno skeletnog sistema gotičkih crkava nije ostavljao mnogo prostora za zidne slike. Pojavljuje se tehnika vitraža-bojenog stakla. Zbog skeletnog sistema ostajali su veliki prostori za prozore. Vitraž je tehnika bojenog stakla i dobija se ubacivanjem komada stakla između olovnih traka. jedino finiji detalji su naknadno slikani. XIII vek je zlatno doba vitraža. Koristi se rubin crvena, plava, jarko zelena i oker. U XIV veku opada njihov kvalitet i rade se jednobojne sive površine stakla sa malim minijaturma u obojenom staklu. U XV veku je kraj vitraža i primat su preuzeli iluminarni rukopisi. Dvorska umetnost Pariza postaje uzro za celu Evropu. Slikarstvo na drvetu, mozaik i zidno slikarstvo nikad nisu uspele severno od Alpa.Italija-U XIII veku doživljava veliki razvoj. Romanički elementi koje je preplavio novi talas vizantijskog stila dovode do stvaranja novovizantijskog stila koji su Italijani nazivali ‘’grčki manir’’. Predstavnici: CENNI DI PEPPI CIMBAUE-Madona na prestolu, Raspeće Hristovo-raskinuo sa vizantijskom tradicijom; GIOTTO DI BONDONE-Oplakivanje Hrista, Madona na prestolu; DUCCIO DI BUONINSEGNA-Madona na prestolu, Hristov ulazak u Jerusalim, Anđeo najavljuje Bogorodici smrt-prvi put u slikarstvu postavlja dve figure u arhitektonski okvir; SIMONE MARTINI-Prestolje mudrosti, Put o Golgote; FRANCESCO TRAINI-Trijumf smrti; GIOVANNI DI MILANO-Pieta, slika na drvetu Zbog niza katastrofa koje su zadesile Firencu i Sijenu često se slika trijumf smrti. Sinopije su skice crvenom bojom na malteru preko kojih se slika freska. Severno od Alpa razvija se Flamansko slikarstvo za koje su karakteristični motivi fantazija (drolories-lakrdije), basni, groteski i šala. U XV veku vlada ‘’međunarodni stil’’. Minijature su glavni vid slikarstva severno od Alpa. Predstavnici:JEAN PUCELLE-Blagovesti; MELCHIOR BROEDERLAM-Sretenje i bekstvo u Egiptu; BRAĆA IZ LIMBURGA-minijature januar, februar i oktobar…ARHITEKTURA-Sve vitalne gradske funkcije srednjovekovnog grada odvijaju se na centralnom trgu kojim dominira katedrala.Pored crkava i manastira grade se utvrđenja, a u gradovima i prve građanske kuće. Razvijaju se zanatlijska udruženja. Gotika se u arhitekturi nadovezuje na crkvenu arhitekturu romanike-gotička

katedrala je građevina bazilikalnog tipa, najčešće petobrodna, sa transeptom i kulom nad ukrsnicom; jednu od novina predstavlja izrazito izdužena apsida koja sada zahvata skoro trećinu dužine crkve. Apsida je okružena ophodnikom i zrakasto raspoređenim kapelama. Karakteristični su veliki prozori, potporni stubovi (kontrafore) na koje se prenosi težina svodova; Krov počiva na prelomljenim lukovima i rebrastim svodovima; Građevine se uzdižu u visinu; zidovi su oslobođeni noseće funkcije i zamenjuju ih veliki prozori. Zidna platna zamenjuju prozori ukrašeni vitražima. Primer: rozeta u Sen Deniju. Uzor novog graditeljskog stila je predstavljala crkva u Sen Deniju, koja je postavila norme za buduće gotičke crkve; ; stil su ubrzo prihvatili i graditelji katedrala u Šartru, Remsu, Amijenu i Parizu. Najznačajniju novinu predstavljao je hor, sa ophodnikom i zrakasto raspoređenim kapelama, sa izrazito visokim prozorima ukrašenim vitražima.Italija-U Italiji je gotika smatrana varvarskim stilom i mada su se u gradnji koristile prednosti nove tehnike, crkve su bile obeležene snažnim uticajem antičkog nasleđa i romaničke arhitekture. Njihove fasade su ukrašene tornjevima i prelomljenim lukovima, rozetama i velikim prozorima sa vitražima, ali su građevine niže, a linije i spoljašnjosti i unutrašnjosti smirenije (katedrala u Orvijetu).Bliska severnjačkoj gotici je katedrala u Milanu. Za italijansku gotiku karakteristična je crkva Santa Kroče, ili katedralna crkva Santa Marija del Fjore sa zvonikom i krstionicom (toranj je delo rane renesanse, a kupola je iz XV veka.), obe u Firenci; Katedrala u Sijeni takođeGotika u Engleskoj - Katedrale u Kenterberiju , Solzberiju i Velsu spadaju među najznačajnije spomenike rane engleske gotike. Engleske katedrale su niže od francuskih, a na njihovim fasadama i u unutrašnjosti, horizontalne linije dominiraju nad vertikalnim. Sa početkom XIV veka zapaža se veće stremljenje u visinu, pri čemu se linije u neprekinutom nizu uzdižu od poda do svoda; ovaj vid gotičke arhitekture nazvan je perpendikularna ili plamena gotika. Rebra se umnožavaju do zamršene ukrasne mreže (katedrala u Glosteru, kapela Henrija II u Vestminsterskoj opatiji).Primeri rane gotike u Francuskoj: Notr Dam u ParizuRazvijena ili zrela gotika: katedrala u Šartru, katedrala u Amijenu, katedrala u RemsuSen Šapel u Parizu- Sagrađena je kao smeštaj dragocenih relikvja: Hristovog trnovog venca, ikone iz Edese, delić časnog krsta i još 30 relikvija. Kameni zidovi su bili oslikani medaljonima sa likovima svetitelja i mučenika, kao i tkanine koje su ukrašavale prostor. Samo je vizantijski car mogao iz svojih privatnih odaja da pređe u dvorsku crkvu (Sveta Sofija), pa je i Luj želeo da iz dvora ima direktan prolaz do dvorske kapele Sen Šapel. Dekoracijom u Sen Šapelu započet je novi način ukrašavanja u gotici- radijalni stil ili cvetna g.U srednjem veku, zidovi su često prekrivani ogromnim, luksuznim tapiserijama, koje su pomagale da se sačuva toplota u prostorijama, a služile su i za ukras. Tkane su u čast raznih prilika, kao što su venčanja, krunisanja ili drugi javni događaji; kraljevi su ih poklanjali jedni drugima, a bogatstvo se nekad brojalo i prema količini tapiserija. Od vremena pozne gotike, preko XV i XVI veka, Flamanske tapiserije tkane u Briselu, Turneju i Arasu, smatrane su za najbolje u Evropi. Izrađivale su se od vune, svile i skupocenih srebrnih i zlatnih niti. Među najčešćim temama su cvetni motivi, scene iz života svetaca i lova, dame i vitezovi na dvoru, ljubav, mitološke i istorijske teme (Tapiserija Dama sa jednorogom). minijature predstavljaju najčešći vid likovnog izraza u gotici. Veliki broj manastira bavio se prepisivanjem i ukrašavanjem (iluminacijom) rukopisa, ali su najlepše minijature nastale u Dižonu. Rukopis "Izuzetno lepi časovi" predstavlja klasičan primer srednjovekovnog molitvenika za vojvodu Žana od Berija. U njegovoj kolekciji nalazila su se Samur i Bisetra veličanstvena zbirka knjiga. Među njima su astronomske rasprave, geografske karte, kao i veći broj knjiga religiozne sadržine. Autori rukopisa su braća iz Limburga - Pol, Herman i Žan, najslavniji holandski minijaturisti. Za svaki mesec naslikali su posebnu stranicu, sa temama koje variraju između seoskih radova i aristrokratskih zadovoljstava. Prigušena paleta je oživljena akcentima žuto-narandžastog, plavog , kao i crvenim mrljama. Rukopis predstavlja jedan od najznačajnijih u poznom srednjem veku, i kao autonomno umetničko delo, ali i kao odraz sveukupnih stremljena gotike na umetničkom i istorijsko-društvenom planu, dakle kao široka slika života vlastele i običnih ljudi u jednom istorijskom trenutku.

Rana Renesansa

Humanizam i renesansa se razvijaju u XIV veku i raskidaju vezu se srednjovekovnom tradicijom. Sama reč renesansa znači «ponovno rođenje» ili «preporod. Najznačajniji centri renesansne kulture: Rim, Firenca, Milano i Venecija. U renesansi je prihvaćeno humanističko shvatanje sveta u kom središte univerzuma postaje čovek. Umetnici se okreću ka rimskoj umetnosti i tako se rađa moderna evorpska umetnost. Svest o renesansi se rodila u Italiji. U arhitekturi se javlja posle 1400. godine, u slikarstvu oko 1420. godine u Firenci i u Holandiji. Cilj je bio da se prevaziđu dela iz antike, a umetnik je bio homo universale, on je i arhitekta i skulptor i slikar i naučnik i pesnik. Istaržuje se proporcija i pokret ljudskog tela, anatomija, kao i perspektiva. Renesansno opredeljenje ka naučno utemeljenom umetničkom prikazivanju i stvaranju iluzije prostora, uslovilo je primenu linearne perspektive, gde se tačka posmatranja nalazi ispred ravni slike, a linije perspektive se u nedogled sužavaju ka njenoj unutrašnjosti, stičuči se u jednoj zamišljenoj tačci. Slikanje enterijera uvelo je još jedan vid perspektivnog ustrojstva: frontalnu perspektivu kod koje su svi predmeti u postavljeni paralelno sa ivicom slike, dok je prostor u pozadini rešen uz pomoć linearne perspektive. Andrea del Kastanjo: TAJNA VEČERA, Pjetro Peruđino: PREDAJA KLJUČEVA, Sikstinska kapela, Domeniko Girlandajo, Rođenje Bogorodice. Udaljenost predmeta u pozadini, dočaravana je i uz pomoć atmosferske perspekrive, ili sfumato tehnike, gde se jasnoća kontura i jačina boja udaljenih predmeta gubi u nekoj vrsti atmosferske izmaglice. Jedan od poslednjih slikara koji primenjuju inverznu perspektivu je Đoto, a prvi umetnik koji je udaljenost predmeta dočaravao sfumato tehnikom je Leonardo da Vinči u slici POKLONJENJE MUDRACA.Slikari renesanse su prihvatili fresko tehniku kao osnovni način oslikavanja velikih zidnih površina u crkvama i palatama. Najznačajniji naručilac u renesansi i dalje je katolička crkva. Među najčešćim temama su one iz Hristovog života (u fresko tehnici), iz života Bogorodice i svetitelja (najčešće sv. Franje Asiškog). Svetovne narudžbine za građevine lokalne uprave su takođe značajne: freske za Palaco publiko u Sijeni i religiozne teme Simone Martinija. Novinu u procesu slikanja, koja se odrazila na način razmišljanja umetnika donela je upotreba uljanih boja. U Holandiji su umetnici počeli da mešaju pigment sa uljem, kome je za sušenje potrebno daleko više vremena, tako da su slikari koji su koristili novu tehniku bili u mogućnosti da rade znatno sporije i da se u većoj meri zadržavaju na detaljima. Slikanje uljem omogućilo je veću prozračnost boja, nanošenje mnogih slojeva, kao i stvaranje iluzije da svetlost izbija iz njih. Primer: Hugo van der Hus-OLTAR PORTINARI, tempera i ulje na drvetu . Ovu tehniku u Italiji među prvima je prihvatio slikar Antonelo da Mesina: SVETI JERONIM. Mnogi od njih pišu teorijska dela o umetnosti: Leon Batista Alberti, Lorenco Giberti, Pjero dela Frančeska, Leonardo da Vinči, Albreht Direr. Renesansu možemo poedeliti na: Protorenesansa XIV vek; Rana renesansa-početak XV veka; Visoka renesansa do XVI veka; Manirizam- XVI vekToskanski slikari koji su radili pod uticajem vizantijske umetnosti: Dučo u Sijeni i Čimabue u Firenci; Gvido di Sijena, Kopo di Markovaldo; Pjetro Kavalini u Rimu, Simone Martini, Đentile da Fabriano, Fra Anđeliko, Đoto RANA RENESANSA NA SEVERU-Počinje u Filandriji i polazni stil im je međunarodni stil. Prvu fazu revolucije predstavlja majstor iz Flemalleu-a, verovatno Robert Campin, jer posvećuje pažnju svakom detalju, pravi razliku između difuznog i direktnog osvetljenja. Takođe koristi ‘’prerušeni simbolizam’’ čime svemu daje posebnu simboliku. Primer: Oltar Merode. U ovom periodu osnovna tehnika postaje ulje na platnu a ne tempera. Ova tehnika omogućava ‘’glazuru’’-tanke providne premaze, kao i impast-debele naslage guste boje, baršunaste tamne prelaze. Zbog toga se za flamanske majstore kaže da su ‘’očevi modernog slikarstva’’. Portret nije bio značajna tema krajem XIV i početkom XV veka. Uglavom je bio ograničen na komemorativne slike (Andrea del Kastanjo, Nikolo da Tolentino; Paolo Učelo, Nadgrobni portret Džona Hokvuda;Braća Huber i Jan van Eyeck su usavršili tehniku ulja na platnu i ‘’atmosfersku perspektivu’’-magličasti zastor koji udaljene likove čini nejasnijim. Takođe, pozadina se stapa sa nebom. Primeri: Ganski oltar, Raspeće i Strašni sud, Čovek u crvenom turbanu,Đovani Arnolfini i njegova žena…Triptih je osnovni oblik slike novog stila. Portet, odnosno realistično portretisanje, ima veoma važnu ulogu.Rodžer van der Vejden je treći veliki flamanski slikar. Dela: Francesco d’Este; Skidanje sa krsta.Hironimus Boš dela puna tajanstvenih i iracionalnih prizora-Vrt uživanja.Avinjonska Pijeta je najčuvenija francuska slika XV veka na drvetu, slikarstvo severno od Alpa možemo nazvati slikarstvom na drvetu.

VAJARSTVO- vajari su često bili i slikari, pa su figure često vile reprodukovane sa slika.Najkarakterističnija dela su drveni oltari u obliku škrinje-Anđeo koji lebdi, Krunisanje Bogorodice. U Italiji se skulptura odvaja od arhitekture, ali postoje i dela vezana za nju. Primeri: Lorenco Điberti-Rajska vrataGRAFIČKA UMETNOST- štampanje se nije razvilo samo za knjige već i za slike. Prve štampane knjige pojavile su se u oblsati Rajne oko 1450. godine. Pokretna slova u štamparstvu u XV veku omogućila su da knjige postanu dostupne širokoj publici, što je uticalo i na razvoj pisane reči. Razvoj štamparstva omogućio je napredak kartografije. 1455. godine Johan Gutenberg štampa prve Biblije. Gravure su oko 1430. godine pravljene finim šrafiranim linijama i pravili su ih zlatari.DRVOREZI- sa početka XV veka su drvene ploče na koje su štampane slike. Popularne slikovnice su ‘’block-buch’’-kombinacija slike i teksta.ITALIJA-Tokom XV veka portret postaje uobičajena tema, u početku u vidu profila, zatim tri četvrt lica i biste. Naručioci umetničkih dela kao što su oltarske slike i fresko kompleksi često su bili i sami uključivani u scene. Primer za to su Mantenjine freske u Manotvi, ili slike članova porodice Mediči u Kapeli Saseti (Domeniko Girlandajo)Za vreme renesanse dolazi do odvajanja skulpture od arhitekture, ali i dalje ima dela koja jesu vezana. LORENCO GIBERTI-Rajska vrata, reljefDONATELO-najveći vajar Italije posle Mikelanđela, rešio je većinu problema u vajarstvu, a njegova najbolja dela su rađena u bronzi. Preuzima oblike iz prirpode i likovi su realistični, služi se senkama i svetlošću, vlda perspektivom i naglašava treću dimenziju. Dela: Sv. Marko, Sv. Đorđe, Prorok, Irodova gozba, David, drvena skulptura Marije Magdalene Pokajnice… radi figuru sv. Marka za firentinsku crkvu Orsanmikele. U nišama na fasadi crkve nalaze se njegove skulpture u kamenu. Kip Davida predstavlja prvi muški akt u prirodnoj veličini izliven u bronzi od vremena antike, skulptura predstavlja narudžbinu Kozima Medičija. Donatelov rad je i konjanička statua mletačkog kondotijera Erazma da Narni zvanog Gatamelata za trg u Padovi. BRUNELESKI-bio je arhitekta, pronašao je sistem linearne perspektive. To je geometrijski postupak kojim se prostor projektuje na jednu ravan. Firentinsku crkvu Santa Marija del Fjore dovršio je Filipo Bruneleski . Svoje znanje o sistemima i tehnikama gradnje rimske antičke arhitekture primenio je i prilikom zidanja kupole katedrale. 1418. zajedno sa Lorencom Gibertijem učestvovao je na konkursu za projekat nove kupole, ali je konačno usvojeno samo njegovo rešenje. Veliki raspon centralnog prostora katedrale - 43 metra - premostio je upotrebom dvostruke kalote, kriškasto izdeljene. Kupola je imala visinu od 90 metara. Lanternom na vrhu Bruneleski je rešio problem osvetljenja, po uzoru na slično rešenje kupole rimskog Panteona. Ugledanje na antiku vidljivo je i na pročelju kapele porodice Paci (1440-1443) pored crkve Santa Kroče u Firenci, građevine strogih, smirenih i jednostavnih linija i prefinjenih proporcija, sa ulaznim tremom sa timpanonom koji počiva na stubovima. U ovoj građevini Bruneleski je uveo merila koja će postati karakteristika celokupne renesansne arhitekture.U Kapeli Brankači u crkvi Santa Marija del Karmine u Firenci, Tomazo di Đovani, poznat kao Mazačo naslikao je monumentalne freske sa temama iz Starog i Novog zaveta. Slikar je podelio površinu zida u dva pojasa, tako da se priča odvija u kontinuitetu. Sa razvojem humanizma, umetnici su se okrenuli klasičnim temama, da bi udovoljili narudžbinama za ukrašavanje privatnih palata i vila bogatih mecena. Jedan od najpoznatijih primera je Botičelijevo Rađanje Venere.Humanizam je takođe uticao na interpretaciju religijskih tema, kao one u Mikelanđelovoj Sikstinskoj kapeli. Popularni su bili i motivi iz svakodnevnog života, događaji značajni za neku porodicu i mrtve prirode i dekorativne scene iz života (Andrea Mantenja, Kamera delji spozi, Mantova; Lorenco Kosta, Koncert; Bitka kod San Romana Paola Učela; Sandro Botičeli, Ponori pakla, ilustracija Danteove Božanstvene komedije, crtež u boji na pergamentu; Sandro Botičeli, Pakao).Obnovljeno interesovanje za klasiku dovelo je do prvih arheoloških sitraživanja rimskih ostataka, koje su sproveli arhitekta Bruneleskij i vajar Donatelo.Najčuvenija je mitološka alegorija Proleće koju je naslikao je Sandro Botičeli za Lorenca di Medičija. U središte ove monumentalne kompozicije smestio je boginju Veneru, kao oličenje lepote, ljubavi. Izgled Venerinog lica uklapa se u tip Botičelijeve ženske lepote. Okružena je figurama tri gracije, Erosa, boginje proleća Flore, tu je i

Kupidon, kao i nimfa Hlori i bog vetra Zefir. Centralna perspektiva kompozicije određena je figurom Venere smeštene u neku vrstu niše od granja i lišća. Botičeli je u slikarstvo uveo mitološke teme velikog formata (Venera i Mars; Rađanje Venere iz morske pene,) izuzetnog sklada i elegancije.Sa Botičeijem počinje izrela renesansa.Pored ovih imena, period rane renesanse obeležili su i slikari kao Mazolino, Fra Anđeliko, Filipo Lipi, Andrea del Kastanjo, Paolo Učelo, Benoco Gocoli, Domeniko Girlandajo, Antonio Pizanelo, Antonio Polajuolo, Domeniko Venecijano, Andrea Mantenja i mnogi drugi.

Renesansa na Severu

Humanizam i renesansa se razvijaju u XIV veku i raskidaju vezu se srednjovekovnom tradicijom. Sama reč renesansa znači «ponovno rođenje» ili «preporod. Najznačajniji centri renesansne kulture: Rim, Firenca, Milano i Venecija. U renesansi je prihvaćeno humanističko shvatanje sveta u kom središte univerzuma postaje čovek. Umetnici se okreću ka rimskoj umetnosti i tako se rađa moderna evorpska umetnost. Svest o renesansi se rodila u Italiji. U arhitekturi se javlja posle 1400. godine, u slikarstvu oko 1420. godine u Firenci i u Holandiji. Cilj je bio da se prevaziđu dela iz antike, a umetnik je bio homo universale, on je i arhitekta i skulptor i slikar i naučnik i pesnik. Istaržuje se proporcija i pokret ljudskog tela, anatomija, kao i perspektiva. Renesansno opredeljenje ka naučno utemeljenom umetničkom prikazivanju i stvaranju iluzije prostora, uslovilo je primenu linearne perspektive, gde se tačka posmatranja nalazi ispred ravni slike, a linije perspektive se u nedogled sužavaju ka njenoj unutrašnjosti, stičuči se u jednoj zamišljenoj tačci. Slikanje enterijera uvelo je još jedan vid perspektivnog ustrojstva: frontalnu perspektivu kod koje su svi predmeti u postavljeni paralelno sa ivicom slike, dok je prostor u pozadini rešen uz pomoć linearne perspektive. Andrea del Kastanjo: TAJNA VEČERA, Pjetro Peruđino: PREDAJA KLJUČEVA, Sikstinska kapela, Domeniko Girlandajo, Rođenje Bogorodice. Udaljenost predmeta u pozadini, dočaravana je i uz pomoć atmosferske perspekrive, ili sfumato tehnike, gde se jasnoća kontura i jačina boja udaljenih predmeta gubi u nekoj vrsti atmosferske izmaglice. Jedan od poslednjih slikara koji primenjuju inverznu perspektivu je Đoto, a prvi umetnik koji je udaljenost predmeta dočaravao sfumato tehnikom je Leonardo da Vinči u slici POKLONJENJE MUDRACA.Slikari renesanse su prihvatili fresko tehniku kao osnovni način oslikavanja velikih zidnih površina u crkvama i palatama. Najznačajniji naručilac u renesansi i dalje je katolička crkva. Među najčešćim temama su one iz Hristovog života (u fresko tehnici), iz života Bogorodice i svetitelja (najčešće sv. Franje Asiškog). Svetovne narudžbine za građevine lokalne uprave su takođe značajne: freske za Palaco publiko u Sijeni i religiozne teme Simone Martinija. Novinu u procesu slikanja, koja se odrazila na način razmišljanja umetnika donela je upotreba uljanih boja. U Holandiji su umetnici počeli da mešaju pigment sa uljem, kome je za sušenje potrebno daleko više vremena, tako da su slikari koji su koristili novu tehniku bili u mogućnosti da rade znatno sporije i da se u većoj meri zadržavaju na detaljima. Slikanje uljem omogućilo je veću prozračnost boja, nanošenje mnogih slojeva, kao i stvaranje iluzije da svetlost izbija iz njih. Primer: Hugo van der Hus-OLTAR PORTINARI, tempera i ulje na drvetu . Ovu tehniku u Italiji među prvima je prihvatio slikar Antonelo da Mesina: SVETI JERONIM. Mnogi od njih pišu teorijska dela o umetnosti: Leon Batista Alberti, Lorenco Giberti, Pjero dela Frančeska, Leonardo da Vinči, Albreht Direr. Renesansu možemo poedeliti na: Protorenesansa XIV vek; Rana renesansa-početak XV veka; Visoka renesansa do XVI veka; Manirizam- XVI vekU XV veku umetnici severno od Alpa ostaju ravnopdušni prema italijanskim stilovima i idejama,ta izolacija naglo prestaje 1500 godine. Uticaji su bili razni: ranorenesansni, visoko renesansni, maniristički.

NEMAČKA-Zavičaj reformacije

MATTHIAS GRÜNEWALD-Pored Durera najznačajniji je umetnik renesanse u Nemačkoj. Kao i El Greko postao je slavan tek u našem veku. Ima razvijeno osećanje za pokret. Grunewaldovi oblici su elastični i meki. Skala njegovih boja je bogata. Takođe je vrhunski upotrebljavao obojenu svetlost. Poznavanje perspektive i fizička bujnost njegovih likova je italijanski uticaj. Dela: Izenhajmski oltar, Raspeće sa Izenhajmskog oltara, Blagovesti, Koncert Anđela ( Apoteoza Marije), Vaskrsenje

ALBRECHT DÜRER-najveći prdstavnik nemačke renesanse. Veoma je brzo stekao međunarodnu slavu. za njega je renesansa imala bogato značenje. Bio je najveći graver svog doba i vršio je velik uticaj svojim drvorezima i gravurama koji su kružili čitavim zapadnim svetom. reprodukovao razne umetnike. Bio je prvi umetnik očaran svojim portretom. On je u slikarstvu, kao i u grafici pretežno umetnik crtanja. Dela: Italijanske planine, Četiri jahača Apojkalipse, Autoportret, Adam i Eva, Vitez, Smrt i Đavo, Četiri ApostolaLUCAS CARNACH STARIJI -Danas je poznat po svojim portretima i čarobno naslikanim mitološkim prizorima. «Ekspresionistički manirizam». Dela: Parisov sud, RapećeALBRECHT ALTDORFER -Bio je bavarski slikar, nadareni pejsažista. Naslikao je najraniji “čist” pejsaž. Njegove slike pokazuju neobuzdanu maštu. Dela: Bitka kod IsaHANS HOLBEIN MLAĐI -Predstavnik je “linearnog stila”, kao i Direr. Istražuje dekorativne vrednosti linije i površine. Bio je dvorski slikar Henrija VIII. Pokazuje izvanredno interesovanje za jasnoću detalja. Poznat je i kao portretista. Dela:Erazmo Roterdamski, Henri VIIIENGLESKANICHOLAS HILLIARD-zlatar koji se specijalizovao u minijaturnim portretima na pergamentu. To su tzv. “portable portreti”. Oni su izmišljeni još u antici, a oživljeni su u XV veku. Koristi ravnomerno osvetljenje i preterano, brižljivo urađene detalje. Dela: Mladić među ružamaHOLANDIJA-Holandsko slikarstvo XVI veka, usled teške istorijske političko-verske krize, nije ravno po sjaju slikarstvu XV veka. U doba 1550 – 1600 g. Holandija je dala najveće slikare severne Evrope i pored nemira u zemlji, koji su utrli put velikm holandskim i flamanskim majstorima sledećeg veka – u baroku. Dva glavna nastojanja karakterišu Holandsko slikarstvo XVI veka: asimilacija italijanske umetnosti od Rafaela do Tintoreta i razvoj repertoara tema koje će dopuniti, a eventualno i zameniti tradicionalne religiozne teme (pejsaž, mrtva priroda, žanr-scene – prizori iz svakodnevnog života)PIETER AERTSEN -pionir samostalne mrtve prirode. Dela: MesarnicaPIETER BRUEGEL STARIJI -Slikao je pejsaže i žanr-scene. interesovanje za narodne običaje i svakidašnji život prostih ljudi. Nikada nije radio za crkvu, a i kad je radio religiozne teme bile su dvosmislene. Putovanje na jug 1552 – 1553 g, u Rim, Napulj i Mesinsku prevlaku prouzrokovalo je divne pejsaže posebno alpskih predela.Dela:Seljačka svadba, Povratak lovaca, Slepac vodi slepcaVAJARSTVO-Do 1520 g. italijanski uticaji su bili veoma slabi severno od Alpa. Renesansni stil se najpre i najviše razvio u vajarstvu Francuske. JEAN GOUJON-Najsjajniji francuski vajar sredine tog veka. Radio je reljefe u Luvru. Oni su bogati i neplastični. Dela: Reljefi sa česme NevinihGERMAIN PILON-Najznačajniji je vajar XVI veka. razvija sopstveni jezik, spojivši manirizam Fontainbleaua sa elementima antičke skulpture Mikelanđela i gotičke tradicije. Njegova glavna dela su monumentalne grobnice. Dela:Grobnica Henrija II, Ležeći kipovi kralja i kraljice (grobnica Henrija II)

Manirizam

Manirizam je umetnički pravac koji se manifestuje u slikarstvu, skulpturi i arhitekturi između 1520. i 1600. i spaja renesansu i barok. Širenje manirizma započelo je u Firenci i Rimu prvo u slikarstvu, a potom u ostalim granama umetnosti. Specifičan izraz ostvaruje u Veneciji. Najznačajniji slikari rimskog i firentinskog manirizma: Roso Fiorentino, Jakopo Pontormo, Parmiđanino, Broncino, Đulio Romano, Domeniko Bekafumi .Najznačajniji vajari manirizma u Italiji: Benvenuto Čelini, Đanbolonja. Najznačajniji arhitekti manirizma u Italiji: Mikelanđelo Buonarote, Đulio Romano, Đorđo Vazari. Najznačajniji slikari manirizma u Veneciji: Jakopo Tintoreto, Paolo Veroneze.Reč MANIRIZAM potiče je od italijanske reči maniera, što znači stil, šarm. U početku se odnosi na slikare koji rade u maniru visoke renesanse, uglavnom као Mikelanđelо i Rafaelо. Sredinom XVI veka, termin dobija skoro suprotno značenje i podrazumeva način predstavljanja suprotan umetnosti renesanse. Manirizam teži nejednakosti i asimetriji, to je "nemirna" umetnost: zalaže se za stvaranje oblika nikad do tada viđenih u

prirodi, ili menjanje i preoblikovanje poznatih formi, sklon je bizarnim efektima, okupiranost smrću i eroticizmom. Odlike manirističkog slikarstva spadaju oštre, jasne linije, jarke boje, izduženi oblici, iskrivljene forme, elegantne kompozicije, iskrivljena i objektu slikanja. Slike pokazuju iracionalne prostorne i telesne proporcije, osobe zagonetnih gestova i izraza lica.Boje su neobične, neprirodne, naročito kada je reč o slikanju ljudske puti, koja deluje glatko i izveštačeno, poput slonovače. Skulptura ima iste odlike kao i slikarstvo, pogotovo po pitanju izokrenutih, preuveličanih oblika i položaja tela. Parmiđanino: Autoportret -naslikan na ispupčenoj dasci, tako da pokazuje karakteristične deformacije lika viđenog u konkavnom ogledalu; Madona dugog vrata -Figura Bogorodice. Slika predstavlja odraz nove koncepcije lepote gde se žensko telo poredi sa vazama i stubovima; sličan estetički ideal uveo je Rafaelo u kasnijim freskama u Stancama; Anđelo Broncino: Eleonora od Toleda Skulptura manirizma u Italiji-stvaraju dela manjih dimenzija, upotrebi dragocenih metala i posebnih tehničkih rešenja. Firentinski zlatar i vajar Benvenuto Čelini je bio vajar, teoretirač umetnosti, zlatar ( “Autobiografiji”, “Traktat po zlatarstvu” i “Traktat o skupturi”).Bronzanoa figura Perseja –rešio problem vezivanja skulpture sa prostorom. Skulptura je postavljena na glavnom gradskom trgu u Firenci. Zlatni slanik- Neptun sa trozupcem i nimfa. Mogućnost različitih uglova posmatranja skulpture do vrhunca je doveo vajar porelom iz Flandrije Đanbolonja. Stvorio je model skulpture zvani serpentinata.Kompozicija se spiralno uspinje naviše oko središnje ose, primoravajući gledaoca da je stalno obilazi, pošto ju je moguće u potpunosti sagledati samo iz više tačaka u prostoru (Otmica Sabinjanki -tri figure se bore).Manirizam i Veneciji- Jakopo Tintoreto i Paolo Veroneze, kao i mnogi drugi slikari, su ostvarili specifičan stil polazeći od renesansne ravnoteže. Veroneze je stvorio sliku Venecije kao veličanstvenog grada, zadovoljstva i paganizma, kakvu su podržavali njena vlast i ogromno bogatstvo. Njegove slike krasile su zidove i tavanice manastira u Veneciji. Najpoznatija zidna slika je Gozba u kući Levijevoj, naslikana za dominikanski manastir Svetog Jovana i Pavla u Veneciji.Da bi održao vizuelnu ravnotežu, Veroneze je likove prikazao u preteranim, teatralnim gestovima. Slično je postavljena i kompozicija Svadbe u Kani, ova slika izuzetno velikih dimenzija nalazi se u muzeju Luvr. Predstavljeno je jedno od Hristovih čuda, opisano u “Novom zavetu’’. Tintoretov stil se zasniva na prenaglašavanju Ticijanovih oblika i tehnike. Cilj mu je bio da Ticijanov kolorizam i Mikelanđelovo crtačko umeće. Rođenje Hristovo naslikano za Veliku školu svetog Roka pokazuje dramatično osvetljenje figura u tamnom okruženju, slično Leonardovoj Bogorodici u među stenama. Tintoreto: Tajna večera-naglašava emotivni naboj prizora, postavlja figure u teatralne poze; Skuola San Marko: ciklus iz života i stradanja svetog Marka.Arhitektura manirizma u Italiji - Protivi se uobičajenoj primeni klasičnog rasporeda i suprotstavlja se očekivanoj renesansnoj unifomisanosti, ne donosi suštinske inovacije. Najznačajnije arhitekte su Đulio Romano (Palaco del Te, Mantova. Vrhunac predstavlja freska Pad giganata u Sali giganata.) i Đorđo Vazari (Galerija Ufici,Firenca), arhitekturi manirizma u Italiji jednim delom pripada i stvaralaštvo Mikelanđela Buonarotija (Biblioteka Laurencijana, stepenište i ulazni hol, Manastir San Lorenco u Firenci); Andrea PALADIO-Vila Rotonda (Vićenca- - centralna, simetrična, ne podstina zadržavanje, već tera napolje, jer je nasuprot svakog ulaza – izlaz, sagrađena po ugledu na Panteon, unutrašnjost vile se odlikuje karakteristikama manirizma).El Greko -prvobitno je slikao ikone u vizantijskom stilu. Formirao je jedinstven stil, prvo stvara u Veneciji i u Rimu; potom odlazi u Španiju gde je dosegnuo vrhunac svog stvaralaštva. U Toledu i dobija prve velike narudžbine. Tamo se priključuje krugu humanistički orijentisanih naučnika i ubrzo postaje dvorski slikar. Slika portrete i religiozne kompozicije; poznat je po velikom broju autoportreta. Sahrana grofa od Orgaza - prikazuje trenutaka kada grofovo telo u grob polažu Sv. Avgustin i Sv. Stefan. Sahrana je prikazana kao savremen događaj. Među prisutnima su mesni plemići i sveštenici i sam autor - jedini učesnik sahrane koji gleda pravo u napred, sem dečaka sa leve strane (verovatno slikarevog sina) koji predstavlja "vodiča" i upoznaje posmatrača sa događajem. Iz dečakovog džepa viri papir na sa slikarevim potpisom. Okupljene figure u crnoj odeći sa belim okovratnicima dele kompoziciju u dva dela - zemaljski, u kom se odigrava sahrana, i nebeski, u kom grofova duša stiže u Raj. Poklonjenje pastira -rađeno za crkvu Santo Domingo el Antiguo, spada u najemotivnija El Grekova ostvarenja. Figure su raspoređene u neku vrstu ovalnog rama oko glavnog prizora: u centru je devica Marija koja sa obožavanjem gleda novorođenog Hrista na beloj prostirci (najsvetlijem detalju slike), a pored

nje stoji Josip. Okolo su pastiri pristigli da se poklone svom kralju, a iznad su lučno raspoređeni anđeli u obliku uskovitlane mase, slaveći taj trenutak. Podela kompozicije u dve zone prikazuje zemaljski svet koji prisustvuje rođenju Hrista i nebeski u kom anđeli prate zbivanja na Zemlji. Antička skulptura Laokoona i njegovih sinova u borbi protiv ogromnih zmija insirisala je El Greka da naslika isti motiv Jedina El Grekova slika mitološkog sadržaja, u prednjem planu, prikazuje figure Laokoona i njegovih sinova kako se bore sa zmijama. Laokoon nije helenistički atleta koji se junački bori - kao na skulpturi - već starac sa bradom koji, oboren u borbi, leži slomljenih udova, razrogačenih očiju, braneći se uzaludno od smrtonosnog stiska zmije. Za razliku od Laokoona i njegovih sinova, dve figure na desnoj strani mirno posmatraju događaj. Osećanje tragike naglađeno je koloritom tamnih, sumornih boja. Dvorac Fontemblo je građen za kralja Fransoa I. Radove je vodio Primatričo, zbog koga je u Francusku donet veliki broj kopija antičkih skulptura i reljefa(Laokoon, Apolon Belvederski, reljefi sa Trajanovog stuba). Karakteristični su štuko reljefi sa Nimfama izduženih vratova i udova i i dekorativne fresko kompozicije sa figurana sličnih osobina. Žan Gužon, reljefi na Fontani nevinih u Parizu; fontanu je projektovao Pjer Lesko. Autor je Arhimeda i Euklida s alegorijskim figurama na fasadi novog krila Luvra.

Barok u Italiji

Barok je poslednji, veliki evropski stil. Barokni stil se razvio u Rimu krajem XVI veka iz umetnosti renesanse i manirizma, bez radikalnog prevrata. Barokna umetnost razvija i prenaglašava vrednosti visoke renesanse, tako da one postaju nove vrednosti: simetrija renesansne slike se zamenjuje asimetijom, dijagonalnom i ovalnom usmeravanju, nestaje renesansni odnos glavnih i podređenih delova, pojačava se izraz lica, pojačava se odnos svetlo-tamno, skulpture su jakih i izvijenih pokreta, dekorativnom skulpturom su ukrašeni zidovi, oltari, balkoni, stepeništa i nameštaj. Najčešće se radi u štuku, bronzi, raznobojnom mermeru, pozlaćuje se i boji radi sjaja i živopisnosti. prepliću se arhitektura, skulptura i slikarstvo i čine jedinstveno delo.Zasnovan na prenaglašenosti osećanja, ovaj umetnički stil je i tematski usmeren na predstave koje to omogućavaju: vizije svetaca, dramatična zbivanja iz Biblije, personifikacije, alegorije, moralizatorske predstave, uvođenje svakodnevnih prizora, uličnih likova i sl.ARHITEKTURA-Svoj prvi izraz barok je pokazao u crkvenom graditeljstvu da bi se ubrzo primenio i kod gradnje dvoraca, vila i javnih zgrada. Arhitekte ove epohe bili su usmereni na kompleksno sagledavanje i oblikovanje umetničkog dela, njegove okoline, trga i ulice. U skladu s tim nastaju i projekti enterijera kao celine, kao i nameštaja, primenjene umetnosti, dekorativnog slikarstva, parkovi, javni spomenici, urbanistička rešenja. Kult vode dobija značajno mesto u pejzažnoj arhitekturi baroka. BAROK U ITALIJI-U italijanskom baroku teži se naturalizmu i patetičnosti. Postoje dve velike škole:Rimska (Karavađo) – realistični pristup i Bolonjska (Anibale Karači) – kolasični pristup.CARAVAGGIO -1593. godine dolazi u Rim. beskompromisan revolucionarni realista. Njegov realizam je brutalan i surov – odgovara izraz naturalizam. Zagovarao je povratak prirodi. Njegove knjige su svetovno-hrišćanske, a isto se obraćaju i katolicima i protestantima. Teloške teme su prikazane u svetovnom ambijentu. Radi u novom obliku svetlo-tamnog, snažni chiaroscuro = Stil Tenebrozo, tamno., mračno. To je tzv. stil podrumskog osvetljenja. Figure postavlja u jako zamračenu atmosferu koju reflektorski osvetljava odozgo i pušta veštački mlaz svetlosti na glave ličnosti, koje najbolje obrađuje. Daje utisak velike plastičnosti pomoću kontrasta jako tamnih i jako osvetljenih masa. Potpuno izbacuje pozadinu. Karavađizam je tamno slikarstvo, jakih kontrasta, dramatične kopozicije i velikih emocija. Uticao je na mnoge umetnike širom Evrope. Dela: Pozivanje Sv. Mateje, Raspeće Sv. PetraANNIBALE CARRACCI -Predstavnik je Bolonjske škole. stvara antimaniristički stil. 1595 g. dolazi u Rim. Spaja klasične i savremene osobine u slikarstvu. Na njega utiče Mikelanđelo, kao i Rafaelo i Venecijanci. U poređenju sa Karavađovim religioznim slikama, on nema savremenih odela, ni osećaj za tkanine i nema dramatike svetlosti. Njegove slike su doterane: Freska na tavanici palate Farnese, Beg u Egipat

GUERCINO -U njegovim slikama je dostignut vrhunac dinamizma baroknog stila. Na njegovim freskama, na tavanicama, arhitektonska perspektiva kombinovana sa slikarskim iluzionizmom Correggia i jakom svetlošću i bojom Tiziana, pretvara čitavu površinu u jedan bezgraničan prostor. Dela:AuroraVAJARSTVO-U vajarstvu se kombinuju razni materijali:kamen,raznobojni mermer bronza,a u obradi se često mešaju glatke,krajnje polirane površine sa grublje obrađenim površinama.Tako se obradom postižu i najzahtevniji efekti: tkanina,svila,vuna,sjaj u očima...GIANLORENZO BERNINI- Bio je najveći barokni vajar XVII veka. pod uticajem antičke grčke i rimske umetnosti, kao i talijanskih majstora XVI veka. vajar i arhitekta. Zahvaljući njemu zavladao je barokni stil u vajarstvu.Radio je u mermeru. U mermer je uspevao da prenese, ne samo fizičku građu, materijalnost kose i puti, već i duševno stanje uhvaćeno u jednom trenutku. U njegovim skulpturama su obuhvaćeni svi barokni elementi vajarstva: dinamične poze, iskrivljenost tela, izražajno lice, kretanje, vrhunska obrada, snažan utisak. Dela:David, Apolon i Dafne, Bronzani ciborijum spoj arhutekture i skulpture, Zanos Sv. Tereze, Presto Sv. PetraPRIMERI: Црква Светог Петра у Риму, Колонада Ђанлоренцо Бернини; Франческо Боромини, Црква Сан Иво, Рим; Франческо Боромини, Санта Агнеза, Рим; Анибале Карачи, Галерија Палате Фарнезе, Рим; Анибале Карачи,Пејзаж са бекством у Египат, Рим; Капела Контарели, Сан Луиђи деи Франчески, Рим; Каравађо, Позивање светог Матеје, Капела Контарели; Каравађо, Неверство Томино; Гвидо Рени, Аурора, Казино Роспиљози, Рим; Гверчино, Аурора, Вила Лудовизи, Рим; Ђан Лоренцо Бернини, Занос Св. Терезе, Капела Корнаро, Рим; Ђан Лоренцо Бернини, Давид, Галерија Боргезе, Рим; BAROK U FLANDRIJI-Barok veoma brzo postaje međunarodni stil. U Flandriji se razvija pod uticajem Španije. Razvija se pod uticajem protivreformacije. U Flandriji nemaju afiniteta za vajarstvo. Slikarstvo je centralizovano u Antwerpenu i pod dominijacijom Rubensa. On je osnovao koncepcije baroknog slikarstva ( svetlo-tamno, složena kompozicija, ogromne slike, religiozne teme). Glavni poručilac je katolička crkva.PIETER PAUL RUBENS -Prvo je učio u Antwerpenu, te u Italiji gde proučava Tiziana, Tintoretija i ostale venecijance. Po povratku postaje dvorski slikar, slavan i tražen, živeo je veoma raskošno. Porudžbine je skicirao na malom formatu, pomoćnici su ih pravili velikim,a on ih je posle samo dovršavao i potpisivao. Teme su mu: mitološke, pejsaži, žanr-scene, portreti i crteži. Sve je crtao uopšteno, ne posvećujući posebnu pažnju nijednom liku. Radio je širokim potezima kista koji ne definišu u potpunosti oblike i konturu. Senka je tu samo da istakne svetlost, to nije odsustvo svetlosti kao kod Caravaggia. Uz Velaskeza, Rubens je u rukovanju uljanim bojama postigao savršenstvo koje je i do danas nedostižno. Njegovi pejsaži nisu dopuna slici, već samostalna ostvarenja, a prirodu uzima veoma površno, jer ga zanima samo bolik. Radio je kompozicije koje posmatra odozdo – ponižavanje posmatrača.forma je teška i masivna. Radio je ženski akt. Nikada se ni jedan slikar do tada nije usudio da, ono što ljudsko telo šini deformisanim , iz gojaznosti, crpi elemente lepote. To preterano obilje puti on je uspeo da ukroti u najdinamičnije, najlepše i najgracioznije ritmove i pokrete.Koristi paletu ružičaste, oker i plave boje. Figure su uvek u punoj svetlosti. Dela:Podizanje krsta, Pauzija i Glikera (Pastoralna idila), Skidanje sa krsta, Maria del Medici, francuska kraljica iskrcava se u Marselju, Vrt ljubavi, Pejsaž sa zamkom Steen, Otmica Ganimedova, ANTONIE VAN DYCK -Bio je Rubensov pomoćnik, ali ubrzo nakon neslaganja sa njim odlazi u Italiju ,a zatim odlazi u odlazi u Englesku gde postaje dvorski slikar Charlesa I. Uglavnom radi portrete. njegove figure veoma tanane, graciozne i elegantne. On ulepšava figuru: smanjuje glavu, a stopala i ruke predstavlja tanano. Svojim «aristokratskim portretima» obrazuje struju novijeg engleskog slikarstva – realistična otmenost i psiholočka dubina. Dela:Portret princa Thomasa Savojskog na konju, Portret Charlesa I u lovu

Barok u Flandriji i Holandiji

Barok je poslednji, veliki evropski stil. Barokni stil se razvio u Rimu krajem XVI veka iz umetnosti renesanse i manirizma, bez radikalnog prevrata. Barokna umetnost razvija i prenaglašava vrednosti visoke renesanse.

Najčešće se radi u štuku, bronzi, raznobojnom mermeru, pozlaćuje se i boji radi sjaja i živopisnosti. prepliću se arhitektura, skulptura i slikarstvo i čine jedinstveno delo.ARHITEKTURA-Svoj prvi izraz barok je pokazao u crkvenom graditeljstvu da bi se ubrzo primenio i kod gradnje dvoraca, vila i javnih zgrada. Arhitekte ove epohe bili su usmereni na kompleksno sagledavanje i oblikovanje umetničkog dela, njegove okoline, trga i ulice. U skladu s tim nastaju i projekti enterijera kao celine, kao i nameštaja, primenjene umetnosti, dekorativnog slikarstva, parkovi, javni spomenici, urbanistička rešenja. Kult vode dobija značajno mesto u pejzažnoj arhitekturi baroka. BAROK U FLANDRIJI- U Flandriji se razvija pod uticajem Španije. Razvija se pod uticajem protivreformacije. U Flandriji nemaju afiniteta za vajarstvo. Slikarstvo je centralizovano u Antwerpenu i pod dominijacijom Rubensa. On je osnovao koncepcije baroknog slikarstva ( svetlo-tamno, složena kompozicija, ogromne slike, religiozne teme). Glavni poručilac je katolička crkva.PIETER PAUL RUBENS -Prvo je učio u Antwerpenu, te u Italiji gde proučava Tiziana, Tintoretija i ostale venecijance. Po povratku postaje dvorski slikar, slavan i tražen, živeo je veoma raskošno. Porudžbine je skicirao na malom formatu, pomoćnici su ih pravili velikim,a on ih je posle samo dovršavao i potpisivao. Teme su mu: mitološke, pejsaži, žanr-scene, portreti i crteži. Sve je crtao uopšteno, ne posvećujući posebnu pažnju nijednom liku. Radio je širokim potezima kista koji ne definišu u potpunosti oblike i konturu. Senka je tu samo da istakne svetlost, to nije odsustvo svetlosti kao kod Caravaggia. Uz Velaskeza, Rubens je u rukovanju uljanim bojama postigao savršenstvo koje je i do danas nedostižno. Njegovi pejsaži nisu dopuna slici, već samostalna ostvarenja, a prirodu uzima veoma površno, jer ga zanima samo bolik. Radio je kompozicije koje posmatra odozdo – ponižavanje posmatrača.forma je teška i masivna. Radio je ženski akt. Nikada se ni jedan slikar do tada nije usudio da, ono što ljudsko telo šini deformisanim , iz gojaznosti, crpi elemente lepote. To preterano obilje puti on je uspeo da ukroti u najdinamičnije, najlepše i najgracioznije ritmove i pokrete.Koristi paletu ružičaste, oker i plave boje. Figure su uvek u punoj svetlosti. Dela:Podizanje krsta, Pauzija i Glikera (Pastoralna idila), Skidanje sa krsta, Maria del Medici, francuska kraljica iskrcava se u Marselju, Vrt ljubavi, Pejsaž sa zamkom Steen, Otmica Ganimedova, ANTONIE VAN DYCK -Bio je Rubensov pomoćnik, ali ubrzo nakon neslaganja sa njim odlazi u Italiju ,a zatim odlazi u odlazi u Englesku gde postaje dvorski slikar Charlesa I. Uglavnom radi portrete. njegove figure veoma tanane, graciozne i elegantne. On ulepšava figuru: smanjuje glavu, a stopala i ruke predstavlja tanano. Svojim «aristokratskim portretima» obrazuje struju novijeg engleskog slikarstva – realistična otmenost i psiholočka dubina. Dela:Portret princa Thomasa Savojskog na konju, Portret Charlesa I u lovuBAROK U HOLANDIJI-Nasuprot Flandriji,u Holandiji je u XVII veku postojao veći broj umetničkih škola: Haarlem, Utrecht, Amsterdam, Leyden, Delft i dr., koje su dale na stotine slikara i mnogo stilova. Slikarstvo u Holandiji nije bilo pod pokroviteljstvom katoličke crkve, protestanizam je bio državna vera, i ono stoji po strani od baroknog stila čitave katoličke Evrope. Zbog toga slikari nisu dobijali ogromne javne radove koje potpomažu crkva i država. Pokrovitelji su bili ponekad opštinse građanske vlasti i građanske institucije, a najčešće građanstvo – privatni kolekcionari. Po prvi put u istoriji je privatni kolekcionar glavni izvor zarade.Barokni stil dolazi u Holandiju iz Antwerpena, a prenose ga i slikari Utrechtske škole, koja nije dala velike umetnike, ali su njeni članovi bili značajni po tome što su karavađizam preneli drugim holandskim majstorima, koji su nove italijanse ideje bolje iskoristili.Slikarstvo je građansko, slike su male, kao i domovi građana. Tematike su: grupni portret (obično grupa ljudi iz struke), enterijer, pejsaž, žanr-scene, verske teme – veoma retko i portret. Neguju se efekti svetlo-tamnog, ali potpuno različito od italijana i baroka– meka svetlost. Nema jakih kontura koje odvajaju svetlo i tamno. Prostor je skoro uvek mračan.Kompozicija je smirena, sređena, umerena i jednostavna.Postoje dve generacije slikara: I generacija je mirnija (i u korišćenju boja) i II generacija je burnija (sa kontrastima koji stvaraju napetost, Tizianov način boja, tipičan potez)FRANS HALS -Bio je predstavnik Harlemske slikarske škole, portretista. Slikajući model, Hals nije isticao njegove stalne osobine, već realnost trenutnog izraza, pokreta i osvetljenja sa živo izraženim karakteristikama. On je «slikar osmeha». U ranim delima se oseća uticaj Rubensa, dok je zreli stil kombinacija Rubensa i

karavađovski uticaj. On slika spontanim širokim potezima kista koji njegovim slikama daje utisak skice. On je preteča impresionizma. Dela:Veseli pijanica, Malle Babbe, Članice Upravnog odbora u Domu staraca u HarlemuREMBRANDT VAN RIJN -Bio je najveći genije holandske umetnosti. Bio je slikar, crtač i bakropisac. Pristalica Karavađa i najbarokniji majstor među holanđanima. Preokupiran je portretom (uradio je oko 80-tak autoportreta). U centru pažnje mu je odnos između ljudske figure i prostora. Prostor je neutralan. Ličnosti ne miruju, nego su uvek u nekoj akciji. Radio je mitološke teme, grupne portrete, dok pejsaže radi tek u zrelom dobu. Subjektivni tretman svetlosti dostiže krajnju slobodu u poznijim delima. On fenomenalno gradira svetlost. Svetlost obasjava lica, eksperimentiše sa različitim osvetljenima lica.Razvojne tri etape njegove ličnosti obeležavaju njegova tri dela: I etapa - Noćna straža, II etapa - Čas anatomije, III etpa - Suknari. I etapa – je eksperimentalan stil. Naročito ispituje svetlost, tj. kako ona ističe oblike. Njegove najranije slike (Lajdensko doba) su malih dimenzija, duboko realistične i jako osvetljene. Mnoge od njih obrađuju starozavetne teme, koje je slikar tokom svog veka najviše voleo.II etapa – 1631 g. dolazi u Amsterdam , razvija stil visokog baroka. Stvara dramatične dubine u slici, daje dublji smisao svetlo-tamnom. Izraz je ličniji.Tada je bio najtraženiji slikar portreta i veoma imućan čovek.III etapa – posle 1650 g. nakon desetogodišnje krize, njegov stil produbljuje psihološku studiju i postaje iskren i samoanalitičan.Kao grafički umetnik Rembrandt stoji odmah iza Direra. Kao i kod ostalih umetnika XVII veka, najčešće njegovi drvorezi i bakrorezi predstavljaju reproduckije. Radi sa kiselinom u kombinaciji sa suvom iglom. Dela:Tobija i Ana sa jaretom, Čas anatomije dr. Tulpa, Oslepljivanje Samsona, Noćna straža, Hristos propoveda, Poljak na konju, Jakov blagosilja Josifove sinove, Čas anatomije dr Deymana, Povratak bludnog sinaJAN VERMEER VAN DELFT -Najčešće je radio žanr-scene na kojima najčešće prikazuje kućne enterijere i likove, najčešće žene, obično zabavljene nekim poslom i razbibrigom. U enterijeru Vermer prikazuje jednu ili dve figure prilikom slikanja.Njegovi enterijeri odišu osećajem vedrine zbog čistih boja i senzualne, izvanredne svetlosti. Vermer ističe kontrast toplih i hladnih boja, kontrast različitih faktura predmeta, širenje i rasipanje svetlosti od njenog izvora. Dela:Devojka sa turbanom, Pismo, Astronom, Čipkarica, PEJSAŽISTI-«Holandskim pejsažom» se smatra onaj pejsaž u kojem se neki predeo slika kao neka ličnost – portret pejsaža. Pejsažisti podređuju svaku radnju dejstvu svetlosti, autorovo prisustvo se ne oseća. Rade se: ravnice, peščane morske obale, vetrenjače, prozračnost vazduha i vode oblaci imračni dani, krave, vodopadi ... Predstavnici: Paulus Poter, Jacob van Ruisdael, Jan van Goyen.

Rokoko

Neoklasicizam

Javlja se polovinom XVIII veka, kao reakcija na barok i rokoko, na njihovu preteranu ornamentiku. Dolazi do interesovanja za antičke gradove na jugu Italije i iskopavanja u Rimu. Neoklasicizam znači ponovno oživljavanje antike i to doslednije nego klasicizam. Rim postaje prestonica evropske kulture. Vrhunac neoklasicizma u evropskim državama: Francuska – stil Empire, Engleska – Regency, Nemačka – Biedermeir. Odlike neoklasicizma: lepota mere, simetrije, ravnoteže, reda i jasnoće. SLIKARSTVO-izražena jasna i čista kontura. Nema kontrasta svetlo-tamnog i ne narušava se mir i ne izražavaju se osećanja. Slikari se nadahnjuju uzorima iz prošlosti, naročito Rafaelom.JACQUES LOUIS DAVID Rođen je u Parizu u građanskoj porodici, bio je u Rimu gde su na njega uticali antički kipovi i Rafaelo. Bio je najveći klasicista svoga doba i zvanični slikar revolucije i od 1804 g. Napoleonov slikar. Najviše je cenio i slikao antičke i savremene kompozicije. Odlike njegovog slikarstva su: jasnoća prostora, difuzno osvetljenje i finoća konture. Njegov rad se odlikuje strogošću, trezvenošću i ozbiljnošću. Dela:Zakletva Horacija, Sokratova smrt, Brut, Maratova smrt,Napoleon prelazi Alpe, Madam Rekamije, Otmica Sabinjanki

JEAN AUGUSTE DOMINIQUE INGRES -studirao u Toulousu, radi u Davidovom ateljeu u Parizu. Bio je direktor Francuske akademije u Rimu i profesor na Ecole des Beaux-Arts. Bio je najcenjeniji i najuticajniji francuski slikar. Njegovi rani radovi sadrže sve neoklasicističke elemente: jasnoća forme, jednostrana elegancija i nadahnjivanje uzorima iz prošlosti – Rafaelom. Obično ga nazivaju neoklasičarem, a njegove protivnike romantičarima. Istorijsko slikarstvo bilo je njegova životna težnja, dok je portret za koje kaže da nije voleo, bio njegov najveći izvor prihoda.U kasnijim delima, koja predstavljaju spoj neoklasicizma i romantizma, izražava svoju prefinjenu osećajnost. Čistotu forme razvija kroz ponešto finoću proporcije tela. To je tzv. «romantički neoklascizam». U romantizmu su pokretač osećanja, a u neoklasicizmu to je razum. Dela:Edip i Sfinga, Ossianov san, Odaliska, «Roger oslobađa Angelicu», Louis Bertin, Louis Bertin, Luigi Cherubini i muza lirske poezije, Madame Moitessier, FRANCOIS GERARD -Bio je Davidov učenik. Prvo je bio neoklasicista, a kasnije spaja dva pravca kao i Ingres. Dela:Psiha prima prvi Amorov poljubac, Madame RecamierANDREA APPIANI -predstavnik italijanskog neoklasicizma. Napoleonov dvorski slikar u Italiji. Izradio je seriju slika u Dvorani Karijatida u Palazzo Reale u Milanu. Koristi snažan chiaroscuro po uzoru na Karavađa, strogim bojama metalnog odsjaja, koje upućuju na duhovnu snagu, kao kontrast nežnim pastelnim bojama. VAJARSTVO-U vajarstvu neoklasicizma se ističe čistota oblika, ljudski akt bez strasti, hladnoća, strogost, jasnoća i plemenitost konture, dominacija pravih linija i naturalistično prikazivanje detalja. Razvijeno je portretno vajarstvo- prikazivanje savremenih ličnosti u antičkoj nagosti. U stvari, vajare pritiska autoritet pridavan antičkim statuama (Apolon Belvederski), kao najviši ideal grčkoga genija. Portret je jedina oblast u kojoj vajarstvo može da opstane.ANTONIO CANOVA-veliki neoklasicistički vajar i slikar. Radio je portrete svih članova Bonapartove porodice. Radio je u skladu sa Winkelmanovim načelom: «plemenite jednostavnosti i mirne veličine», te je izbegavao suvišan mermer da bi dočarao raskošne nabore draperije. Radio je nagu statuu Napoleona. Dela:Grobnica grofice Marije Kristine, Napoleon kao Mars Mirotvorac, Italska Venera, Pauline Borghese kao Venera

Romantizam

Kao umetnički pravac javlja se krajem XVIII veka, a vrhunac dostiže od 1800. do 1830. godine. Sama reč karakteriše nešto nestvarno, nerealno. Događaji kao što je Francuska revolucija i Napoleon stvorili su uslove da se romantizam javi kao opšti kulturni pokret. Svaka zemlja je u romantizmu ostavila sopstveni pečat, tako da možemo da govorimo o nacionalnim pokretima. Nije nastao istovremeno u svim zemljama, niti iz istih pobuda. Kao pokret koji ističe subjektivizam, romantizam je prošao kroz niz promena i u subjektivnoj svesti svojih predstavnika. Romantizam ima zajedničke elemente: imaginacija i osećanja dominiraju nad razumom, nostalgije se često završavaju teškim depresivnim krizama i odvode protagoniste romantizma u ranu smrt, opšte stanje nezadovoljstva i nespokojstva, dubok osećaj za prirodu, religioznost usmerena prema misticizmu, naglašen individualizam i nacionalizam, umetnici nalaze ispiraciju bekstvom u prošlost, u srednji vek, u utopiju, u orijentalizam i egzotiku, ili u nestvarnu i nepostojeću idilu seoskog života. I romantičari, kao i neoklasicisti, pokazuju težnju vraćanju i obnavljanju starih stilova, ali je razlika u motivima i u izboru prošlosti. Neoklasicisti su obnavljali antiku, jer su smatrali da je ona najveći umetnički izraz, a romantičari beže u prošlost jer sunezadovoljni vremenom u kojem žive i koje preziru, oni se približavaju baroku i njegovim sredstvima izraza. Kao i sami autori, njihovi su likovi nesretni, neshvaćeni, suvišni ljudi koji smisao života traže u prirodi i osjećajima.Romantičari su distancirani od Boga i Crkve. Romantičarski umetnik gradi sopstvenu veru koja se klanja smrtnom pojedincu i njegovom besmrtnom geniju.Romantizam se u većoj meri pojavljuje u slikarstvu i grafici a manje u skulpturi i arhitekturi. Slikarstvo romantizma je nejedinstveno ali se mogu odrediti neki zajednički činioci: bogati kolorit, kontrastna upotreba svetla i senke, dinamična kompozicija. Pejzaž postaje samostalna tema, bez uklapanja figure, i izražava stanje umetnikove duše. Tehnika slikanja uljem ostala je najzastupljenija, ali je u cilju intenziviranja boje u upotrebu

ušao bitumen koji je izazvao propadanje boje, naročito bele, tako da su mnoge slike romantičara uništene. Akvarel postaje gotovo ranvopravna tehnika, zbog mogućnosti brze izvedbe i hvatanja atmosfere trenutka. Koriste se tehnike bakroreza i drvoreza, litografija, koja je usko povezana sa karikaturom. Na slikarstvo pejzaža u Francuskoj uticali su pejzažisti Konstebl i Tarner. Podjednako je značajan uticaj starih majstora baroknog perioda, pre svega Rubensa i Rembranta.Teme u romantizmu: nacionalna prošlost i identitet, literatura, udaljeni i egzotični predeli, lični emotivni svet, odnos čoveka i prirode, savremeni događaji.Skluptura romantizma došla je do izražaja u delu francuskog umetnika Fransoa Rida. Na trijumfalnom luku na trgu Etoal u Parizu, Rid je u dubokom reljefu, izvajao grupu poznatu kao Marseljeza.Arhitektura romantizama obnavlja elemente gotike i baroka. U nekim zemljama (Engleska), gotika je inspirisala gradnju velikog broja zgrada, a među kojima je i zgrada Parlamenta u Londonu. U arhitekturi romantizam nastavlja ono što je neoklasicizam počeo-obnovu istorijskih stilova, pod čime se podrazumevaju samo fasada i dekoracija građevine. Dolazi do otkrića gvožđa i čelika. Jedan od najranijih primera upotrebe gvožđa kao građevinskog materijala je čitaonica biblioteke Sent Ženevjev u Parizu, Anri Labrust. Najlepši primer arhitekture romantizma je o Ajfelov toranj u Parizu, podignut za Svetsku izložbu 1889.godine, inžinjera Gustava Ajfela.Caspar David Friedrich je bio nemački slikar i grafičar, najvažniji predstavnik romantizma u Nemačkoj. Najpoznatiji po svom srednjem periodu alegorijskih pejzaža u kojima su uglavnom prikazane posmatračke figure u obliku silueta. Njegov glavni interes kao umetniku je bio promatranje prirode. Fridrihov rad je karakterističan po tome što postavlja ljudski element u umanjenu perspektivu usred beskrajnih pejzaža. Dela: Autoportret, Potopljeni u ledenom moru, Dolmen u snegu, Krst u planini, Monah na obali mora, Češki pejzaž, Zimski pejzaž, Lovac u šumi, Krečnjačke litice na ostrvu Rigen, Jutro u planinama, Usamljeno drvo, …Dela: Ežen Delakroa, Krstaši ulaze u Jerusalim; U romantizmu su postavljeni temelji naučno-fantastične ihoror literature (Meri Biš Šeli, Frankenštajn, 1818.).

Realizam

Javlja se sredinom XIX veka, sa buđenjem socijalne svesti i velikim društvenim i ekonomskim promenama. Slikari su nastojali prikazati svet na doslovniji način-realističan prikaz prirode, društvenih odnosa i obeležja pojedinaca, društva i naroda uopšte. Na razvoj realističke misli utiču naučna otkića kao i gledišta pozitivista i socijalista, utopista koji smatraju da umetnici moraju prikazivati savremeni svet i život onakav kakav jeste, a odbaciti religijsku, mitološku i alegorijsku tematiku. Najveći predstavnik realizma, Gustave Courbet: «Ja ne slikam anđele jer ih ne vidim».

Ovaj pravac je i izraz borbe u revolucijama u Francuskoj gde je dobio najsistematičniji i najkoherentiji oblik. 1855.g. je bitna za pojavu realizma u Evropi. Te godine je Gistav Kurbe izložio svoja dela na Svetskoj izloži u Parizu 1885.g, kad su odbili njegove slike jer je bio pobunjenik protiv izveštačenosti akademskog slikarstva pa je napravio sam svoj paviljon. Časopis Le Realisme, romanopisca i kritičara Edmonda Durantya, je postao glavno glasilo pokreta.GUSTAV COURBET Počeo je kao noebarokni romantičar, ali 1848 g. pod uticajem revolucionarnih pobuna dolazi do uverenja da je romantičarsko isticanje osećanja i mašte samo bežanje od stvarnosti. 1855.g. Pavillon du Realisme je izdao katalog za izložbu – Manifest Realizma, koji je bio protiv romantičarske nostalgije za izgubljenom tradicijom. Borio se protiv Pompiera (pogrdan naziv za francuske akademske slikare). Poklonik Le Naina i Rembranta, čvrsto je vezan za tradiciju Karavađa. Pokušao je da umetnost približi narodu. Njegova osnovna vrednost na platnu je snaga i skladnost. Slikao je prizore iz svakodnevnog života, autoportrete, portrete, aktove, mrtve prirode, pejzaţe, naročito primorske predele i cveće.U pejzažima često slika planinske predele iz okoline Ornana, kao i scene iz lova i slike jelena u snegu.U scenama iz svakodnevnog ţivota bavi se prikazivanjem krajnje bede i siromaštva. U Parizu bogati kolekcionar Alfred Brijas je priredio izložbe Kurbeovih dela. Obe

izložbe imale su negativan efekat, ali je zahvaljujući njima uvedena praksa privatnih izložbi. Realizam je izrazio i materijalizaciju boje: gust reljefni namaz, pri čemu se služio, pored četkice, i slikarskim nožem – špatulom. Dela: Autoportret sa crnim psom, Tucači kamena, Pogreb u Ornansu, Kupačice, Unutrašnjost mog ateljea, istinita alegorija u kojoj je sadržano sedam godina mog života, Sastanak («Bonjour Monsieur Courbet»),Lot i njegove kćeri, Dobar dan gospodine Kurbe, Portret Alfreda Bijasaslikari realizma nisu pretvarali ono što su videli u slikovita i uzvišena dela. Prizore cene zbog njihove običnosti.

realizam se često preklapao i dodirivao sa mnogim romantičarskim pokretima, te mnogi umetnici – pravci, škole, a ponekad i sama dela imaju jaka realistična obeležja:

1. BARBIZONSKA ŠKOLA – svojim suprotstavljanjem akademskim konvencijama i realističnosti u prikazu detalja

2. ENGLESKI PEJSAŽISTI – su uveli poštovanje prema tačnom mestu i verovali da je običan prizor vredan slikanja. Imali su veliki uticaj na evorpsko slikarstvo. Najpoznatiji: John Constable, Richard Parkes Bonington, Joseph Mallord William Turner.

3. FRANCUSKI «REALISTI» - kao pripadnici barbizonske škole su: Jean Baptiste Camille Corot i Jean Francoise Millet, koji je uspeo prikazati opštu ideju siromaštva i patnje kroz verske teme koje nisu više morale prikazivati samo crkvena zbivanja.

Honore Deumier je prikazivao stvarni život kroz mešavinu stvarnog i emocionalnog.4. REALIZAM U ITALIJI – pokret Macchiaiolli je naglašavao stvarnost i istinu. Uključivao je umetnike iz cele

Italije istih socijalnih i političkih uverenja. Podržavali su Risorgimento, pokret za Italijanski preporod. Predstvanici su: Adriano Cecioni (1836 – 1886.g.) je bio teoretičar Macchiaiolli-a, Nino Costa, Silvestro Lega, Giovanni Fattori.

5. ADOLF FON MENZEN - Nemac, prikazuje savremeni život građanskog Berlina6. BELGIJSKI REALISTI – Flamanska tradicija + Courbetov uticaj. Predstavnici: Constantin Meunier (1831 –

1905.g.) koji je prikazivao život radnika i Charlex de Groux (1825 – 1870.g.) koji je od 1848.g. prikazivao motive socijalne nepravde.

7. RUSKI REALISTI – Primesa misticizma božanske prirode čoveka i večite patnje, nacionalno obojen. Predstvanici Vasilij Perov, Ilja Rjepin, Černiševski.

Impresionizam

Prvi znaci impresionizma javljaju se 60-tih godina XIX veka u Francuskoj, kada je grupa od 30-tak umetnika počela da eksperimentiše. To je bila želja nekolicine umetnika da slikarstvu pristupe na drugačiji način od onog koji je zastupala Akademija i službeni krugovi Pariskih institucija.Monet, Renoir i Pisaro, prihvativši Manetovo načelo o «čistom slikarstvu» - odlazili na obale Sene i Oise i tamo slikali prirodu, a naročito odsjaj u vodi. Svoje palete čine svetlijima, nesvesno primenjujući teoriju komplementarnih boja. Njutnovo otkriće o spektralnoj prirodi svetlosti se primenjuje u slikarstu impresionista. Saznanjem da je svetlost sastavljana od toplih i tamnih boja i da ne postoji crna i bela, oni i svetlost i senku izražavaju bojama. Odblesci na vodi, sneg, oblaci, lokvanji, magla, izmaglica, vrućina, svežina ... itd, su bili povod za impresionističku sliku. Impresionisti su prikazivali prirodu kao kretanje. Posledice slikanja izvan ateljea (plein air) izazvala je rastočenost i dematerijalizaciju oblika. Impresionistička slika je impresija – rezultat neposrednih vizuelnih utisaka o sunčevoj svetlosti i predmeta obasjanih njome. Pokret je dobio ime po Moneovoj slici «Impresija, zalazak sunca» na izložbi. Impresionističke slike u početku nisu naišle na odobravanje ni kod konzervativne publike ni kod kritičara, ni kod režima Napoleona III. Oni su smatrali da su njihova dela vulgarna, nedovršena, poput skica. Oni su bili oduševljeni Japanskom umetnošću, zbog njihovog odnosa prema prirodi, zbog Japanskih grafika i dr. Impresionisti odbacuju akademski način slikarstva (mirnoću, simetriju, jasnoću, red), razliku između srednjeg plana i pozadine, osvetljenja spreda potrebno za chiaroscuro, jasnoću obrisa, ravnotežu mase i boje i čvrstoću

oblika. Njihov stil je slobodan, živahan, neposredan i promenjiv. Koriste primarne boje u kombinaciji sa komplementarnim bojama. Boju nanose u pahuljama – mrljama boja, živahnim potezom kista u vidu zareza.Javlja se novo shvatanje boje. Teme su: pejzaž, pariski bulevari, svakodnevna realnost, prizori iz sveta zabave, igranke, koncerti, kafane, pozorište, balet. Sa lakoćom su hvatali brze pokrete, ritmove, gracioznost, skok, okret. Odbacuju se istorijske mitloške i sentimentalne teme. 1863.g. – impresionisti izlažu u Salonu odbijenih, skandal izazvao Manetov «Doručak na travi»; 1874.g. – prave vlastitu izložbu; 1877.g. – treća izložba pod nazivom «Exposition des Impressionistes» + prvi broj časopisa L'Impressioniste; 1880.g. – raspada se skupina; 1881, 1882, 1886.g. – tih godina slabi solidarnost i impresionizmu se bliži kraj. Tek tada impresionisti dobijaju priznanje. Dakle, impresionizam je bio veoma kratak pokret u istoriji umetnosti, ali sa velikim uticajem na moderno slikarstvo.EDOUARD MANET Prvi je radio pomoću «bojenih mrlja». Pod uticajem je bio Courbeta i Velazqueza, a kasnije i Japanske umetnosti. 70-tih pod uticajem Morissotove, dolazi više u dodir sa grupom impresionista. Njegova je zamisao o «čistom slikarstvu». 1863.g. na izložbi u galeriji Marinet izazvao skandal slikom «Doručak na travi». Retko stvara «čist» pejzaž. Uvek se bavi kompozicijom, potez je živahan. Boje je nanosio direktno na belo platno, bez polutonova. Mnoga njegova platna su slike slika, moderne reprodukcije starijih dela. Dela: Doručak na travi, Olimpija, Frulaš, Žena sa lepezama, U čamcu, Nana, Bar u Foliet BergereuCLAUDE-OSCAR MONETKlod Mone je najdoslednji impresionista. Po njegovoj slici «Impresija, zalazak sunca» 1874 g. pravac dobija ime. Bio je pobornik plein air slikarstva. Akcenat na njegovim slikama je atmosfera koju stvara svetlost, mrlje boja i potezi četkice, dok je predmet nevažan. Prihvata Manetovo shvatanje slikarstva. Vremenom gubi konture, cepka poteze i razlaže boju. Od 1890 g. počeo je da slika u serijama i da prikazuje istu temu u različitim osvetljenjima i u različitoj atmosferi. Dela: Reka, La Grenoulliere,Impresija, izlazak sunca, Bulevar des Capucines, Žena sa suncobranom,Japanka, Železnička stanica Saint-Lazare, Rue Montorgueil, Katerdala u Rouenu, Lokvanji, PIERRE-AUGUSTE RENOIR Ogist Renoar je učio je tradicionalno slikarstvo i bio je «najklasičniji» među Impresionistima. Tek pred kraj 70-ih XIX veka razvio je stil sličan Manetu i Monetu. Privlači ga čarolija svetlosti i privlačne atmosfere, više nego ono trenutno u optičkim efektima (kao Monea). Više posmatra lica, nego pejsaž, ali se ne bavi psihološkim aspektima modela. Pretežno je bio figurativni slikar. Vremenom menja svoj stil, strogiji je, forma je čvršća.jedan je od najvećih kolorista svog vremena. Radio je teme iz boemskog života (zabave, igranke, koncerti, pozorište), bio je slikar savremenog pariskog društva. Veliki broj njegovih slika i ne pripada impresionizmu. Na svojim slikama je istraživao i pokret ljudske figure, no lica nisu portreti već pojave koje se kreću, satkane od svetla boje i atmosfere. Dela: La Grenouilire, Novi most, U loži, La Moulin de la Galette, Ljuljaška, Kišobrani, Ples na selu, Ples u graduCAMILLE PISSARRO Kamij Pisaro je bio jedan od vodećih impresionista. Svoja egzotična platna uvek je oslikavao jarkim i živim bojama, slika seoski život, pejsaž natopljen svetlošću. Kasnije prelazi u postimpresionizam, kada slika Pariz. Vodi mlade umetnike Sezana, Gogena, Van-Goga. Nikad nije pokušao prikazati prozračnost vode ili vazduha, već je ostao privržen čvrstoći svojih motiva. Zanimanje za pravila kompozicije dovelo ga je do prikazivanja 3D prostora pomoću minijaturnih tačkica, a to je tehnika koja leži u srcu poentilizma i divizionizma. Dela:Cote du Jallais, Avenue de l'Opera u ParizuHILAIRE GERMAIN EDGAR DEGAS školovao se u tradiciji Ingresa, kome se divio. Bio je stručnjak za portrete, mada je kao i Ingres, omalovažavao portretisanje, smatrao ga je trgovinom. Dega slika čvrste i određene portrete. 1855 g. upisuje se u Ecole de Beaux-Arts. putovao je po Italiji i oduševio se ranim renesansnim slikama, te je počeo slikati mitološke i istorijske motive i velike portrete, dok nije upoznao Impresioniste. Njegova najlepša dela su rađena u pastelu – tehnika koja je omogućavala istovremeno efekte linije, boje i tonova. U slikarstvu polazi od crteža, slika trenutni pokret, nastoji da uhvati pokret balerine ili akrobatkinje u vežbaonici. Slikao je žene u trenutku kad ga

ne vide. Takođe slika svetlost u enterijerima, više nego slikarstvo na otvorenom. U starosti mu se pogoršao vid te je prešao na vajarstvo. Dela:Edouard Manet, Operni orkestar, Čaša apsinta, Primabalerina, Cafe-Concert u Ambassadeurs, Pevačica sa crnom rukavicom, Gospođica La-La u cirikusu Fernando, Na konjskom trkalištu, Mala četrnaestogodišnja plesačica, Kupanje u legenuJAMES McNEIL WHISTLER Amerikanac. 1855 g. dolazi u Pariz da studira slikarstvo. 4 godine kasnije odlazi za London. pobornik umetnosti radi umetnosti. Smatrao je svoje slike muzičkim komadima i zvao ih je «simfonijama» ili «nokturnima». Dela: Aranžman u crnom i sivom, umetnikova majka, Nokturno u crnom i zlatnom: vatrometAUGUSTE RODIN Ogist Roden je bio prvi genijalni vajar posle Berninija. Dao je novo značenje vajarskih oblika, kao što su Mone i Mane dali slikarstvu. Kao što za slikare impresioniste primarnu stvarnost čine mrlje boje, za Rodina tu stvarnost predstavlja gipka masa iz koje on gradi svoje oblike – on je modelovao u vosku i glini. On je hteo da istakne «proces nastajanja» dela. Na njegovim skulpturama brazde i bore stvaraju na uglačanoj bronzi stalno promenjivu šaru efekata. Kritičari su, kao i za impresioniste, smatrali da su njegova dela nedovršena, kao skica. Roden je oslobodio vajarstvo mehaničke verovatnoće, baš kao i što je i Mane oslobodio slikarstvo fotograskog realizma. Dela: Čovek slomljenog nosa, Mislilac, Poljubac, Balzac

Postimpresionizam

Tokom 80 – tih godina XIX veka impresionizmu kao da je ponestalo ideja. Evropska umetnost zatim

doživljava novi procvat različitih stilova. To su bili umetnici koji su prošli kroz impresionističku fazu, ali su ga

prevazišli u raznim pravcima- postimpresionisti.

1883. godine umire Manet, impresionizam je postao priznat. 1886. godine poslednja impresionistička izložba, Vincent Van Gogh dolazi u Pariz, Georges Seurat, izložio sliku koja će postati vizuelni manifest novog stila – poentilizma, Le Figaro izdao manifest simbolizma. Postimpresionistima je bio cilj da impresionizam učine čvrstim i trajnim. Pokušavaju da poprave nedostatke impresionizma:bitna je impresija, a ne sadržaj; opasnost da se stil svede samo na optičko, vizuelno posmatranje; opasnost da se svaki oblik razloži i pretvori u određenost boja. Postimpresionisti bili pristalice naučne i precizne metode. Karakteristike postimpresionizma: različite boje stavljaju u vidu malih mrlja i tačkica, da se ne bi izgubio sjaj, umesto pigmentnog mešanja (divizionizam); pridaje se značaj «dekorativnoj» kompoziciji slike; često guše svoju osećajnost, što osiromašuje slikarstvo.PAUL CEZANNE Bio je jedan od najvećih postimpresionista. Po dolasku u Pariz radi u znaku romantizma. Pisaro ga nagovara da pređe u impresionizam, što traje kratko. Posle prelazi u postimpresionizam i suprotno impresionistima, stvorio je konstruktivnije, racionalnije slikarstvo. Predmete iz prirode je razložio na osnovne geometrijske oblike, valjak, kupu i loptu. Ovim stavom Cezanne je uticao na generacije slikara, koji su sa njegovih slika mogli da uoče da geometrija ne služi samo za označavanje nedoglednih perspektiva, već da se ona primenjuje i na predmete, kao i to da slikar stvara oblike kakvih nema u prirodi, već kakvi postoje u duhu slikara. Takav pristup postao je trend, naročito kod kubista. Modulirao je predmet smišljeno kontrolisanom bojom, raspoređenom u određene geometrijske planove. Boja i oblik su osnovna građa slike, a ne klasični chiaroscuro. Dela:Hristos u čistilištu, Autoportret, Zdela s voćem, čaša i jabuke, Žena sa posudom za kafu, Mont Sainte Victorie gledan iz kamenoloma Bibemus, Velike kupačiceVINCENT VAN GOGH

Smatrao je da impresionizam ne pruža umetniku dovoljno slobode da izrazi svoja osećanja i subjektivni izraz. Pošto je izražavanje osećanja bila njegova glavna preokupacija, stoga ga zovu i ekspresionistom. Van Gogh je prvi veliki holandski slikar posle XVIII veka. 1880 – 1885. godine – preimpresionističko razdoblje slikarstva (tamni gusti nanosi boje, naglašeni potezi kista, ozbiljne teme). U njemu dominira snažno osećanje za siromašne slojeve. Tad još nije bio otkrio značaj boja. 1886. godine seli se u Pariz gde upoznaje vodeće umetnike. Njegove slike su sad plamtele bojom, a kratko vreme je čak i vršio opite sa Serovom divizionističkom tehnikom. Teme su mu veselije. Naučio je slikarski jezik bojenih mrlja, ali slikarstvo je i pored toga ostalo samo glavni nosilac njegovih ličnih osećanja. 1888. godine seli se u Arles (južna Francuska). Od tad pa do 1890. godine je naslikao svoja najbolja dela. U tom razdoblju je psihički oboleo, te je bio «veliki ludi umetnik» svoga vremena. Čak je bio sebi odrezao uvo. On je začetnik kolorističkog ekpresionizma, koji kod njega nije bio posledica teorije, već nužnosti potrebe da izrazi svetle i tamne strane svoga bića. U ovom razdoblju posvećuje se pejzažu. Dela: Ljudi koji jedu krompir, Umetnikova soba u Arlesu, Autoportret, Žitno polje i čempresi, Zvezdano nebo, Autoportret sa obrijanom glavom, PAUL GAUGIN Istraživanje religioznog iskustva imalo je značajnu ulogu njegovom životu. Od 1888.g. je sa Van Goghom a 1895.g. odlazi na Tahiti nakon retrospektivne izložbe u Parizu. Smatrao je da se jedino u zemljama nezaraženim zapadnjačkim idejama napredka, konvencija i zakona može izraziti potpuno slobodno i sa istinskim osećanjima. Zamerao je impresionistima zbog odsustva misli i mašte i njihovoj naučnoj analizi svetlosti. Umetnost XX veka mu duguje približavanje različitim izrazima, najviše orijentalnim i drevnim. Niko pre njega nije išao tako daleko da učenje o primitivizmu primeni u teoriji i praksi. Smatrao je da obnova zapadnjačke umetnosti i civilizacije mora početi od primitivnog sveta. Modelovanje i perspektiva su ustupili mesto ravnim, uprošćenim oblicima, snažno uokvirenim crnim linijama. Za njega su boja i linija osnovna sredstva samostalnog izraza. Samo raspoređivanjem obojenih površina uokvirenim linijama je moguće izraziti celinu vizuelnog iskustva i proizvode mašte. Likovni izraz koji je stvorio Pol Gogen nazvao je sintetizam. Boje su primarne i na njegovim slikama boje ne opisuju predmet ni senku, ni svetlost, već nanete čiste u velikim površinama, jedna pored druge, boja stvara različite odnose i harmonije. Boje su neprirodne i blistave. Njegovi simbolični sledbenici, koji su sebe nazivali Nabi (hebrejska reč = prorok) bili su manje značajni po svom kreativnom talentu nego po sposobnosti da formulišu i opravdaju ciljeve postmodernizma u obliku teorije. Dela: Vizija posle propovedi (Jakov se rve sa anđelom), Nirvana, Ta Matete (Tržnica), Žrtve zahvalnice, Odakle smo? Ko smo? Kuda idemo?

Secesija

je umetnički pravac koji je stvorio modu i stil života na kraju 19. i početkom 20. veka iako je u različitim zemljama nastupao pod različitim imenima. Secesija je pravac koji se odrazio pre svega u umetnosti arhitekture, slikarstva i skulpture međutim, takođe je ostavila jasan pečat i u dekorativnoj i primenjenoj umetnosti. U različitim zemljama ovaj pravac je poprimio različita imena. U Austriji bio je poznat kao Bečka secesija u Nemačkoj kao Jugendstil (po avangardnom časopisu) u Francuskoj i Belgiji kao Art Nuvo u anglosakonskim zemljama kao Moderni stil ili Liberti, u Španija kao katalonski modernizam (u Italiji su ovaj pravac zvali Cvetni stil, a u Rusiji Svet umetnosti.Nastao je kada se naglo razvija privreda i kao reakcija protiv privredne civilizacije, koja želi povratak na zanatsku proizvodnju i smatra je kao lek protiv privrednog kiča. Secesija pokreće industrijski dizajn.Za glavne znakove secesije smatra se ornamentika, a daje se prednost površini, i primenjuju se neobične boje koriste različiti materijali. Secesna linija je valovito razvijana krivulja koja izaziva osećenje pokreta u površini u kojoj je monotonija sprečena upotrebom neobičnih boja. Ona traži neobične boje i slaže ih po principima harmonijei kontrasta. Secesija se okreće ravno ka prirodnim formama u ornamentu kao što su list, cvet, ljudska i životinjska tela.

Secesija se razvija u arhitekturi kada novi način konstrukcije od armiranog betona i čeličnih konstrukcija zahteva i nove pristupe u rešavanju objekata, u slikarstvu, skulpturi i primenjenoj umetnosti (nameštaj i vitraži), i u literaturi. U arhitekturi kod Antonija Gaudija otkrivamo arhitekturu punu iznenađenja i on se ne zalaže za bilo koji oblik funkcionalnosti, dok se u Čikaškoj školi u SAD ostvaruju nove strukture te se odbacuju svi nekorisni ukrasi i okreću se čistoj funkcionalnosti a u Evropi su u ovom pogledu najviše odmakli u Belgiji i Holandiji kod Henrija van de Veldea i u suprotnosti je sa arhitekturom Viktora Horta koji je u Brislu upotrebio gvožđe i ostvario svečane fasade zgradaMeđu mnogim slikarima naročito je naklonjen ovom stilu Gustav Klimt (Ležeći polu-akt, Poljubac, Ljubavnici, Portret Adele Bloh-Bauer I, .U Engleskoj se secesija razvija na čelu sa Vilijamom Morisom koji je bio pesnik, književnik i slikar i težio je da obnovi zanate i stvori industrijski dizajn i pao je pod istorijske uticaje od kojih se oslobodila tek nova generacija umetnika koja je prešla na ornamentalne oblike geometrijskih formi.U Belgiji na čelu ovog pokreta je arhitekta Henri van de Velde koji je shvatio značaj primenjene umetnosti i shvatio da predmeti moraju biti jeftini, jednostavni i funkcionalni. Postao je zaljubljenik u inžinjerske zgrade a ornamentu je davao formu koja se aktivno zapaža i davao je prednost dinamičkim predstavama.U Francuskoj secesija se razvijala pod imenom Art nuvo na koju je uticao belgijski arhitekta Henri van de Velde. Hektor Gimar je projektovao pariski metro u ovom stilu. Pariski umetnici su želeli ornamentima da izraze vitalnost u životu i predlagali su ornamente u vidu morskih talasa. Nazvan je po prodavnici u Parizu vlasnika Samuela Binga, sa stvarima dizajniranima u tom stilu.U Nemačkoj se ovaj stil širi pod imanom Jugendstil i ima više grupa u ovoj zemlji. Minhenska grupa imala je svoj poseban program i ornament pod nazivom stil floreal. Drugu grupu stvorila je kolonija u Darmštatu gde su radili Jozef Marija Olbrih i Peter Berens. Značajna je bila i kompleksna škola arhitekture u Vajmaru koju je 1901. godine osnovao Henri van de Velde.U Austriji je secesija nastala malo kasnije oko 1897. godine i bila je pod engleskim uticajem i razvijala se pod imenom Bečka secesija. Bečka secesija je kritikovala nemački jugendstil i izradila je sopstveni ornament sa geometrijskim formama. Najznačajniji je bio arhitekta Oto Vagner sa svojim učenicima.

Simbolizam

je umetnički pokret koji je nastao u Francuskoj oko 1880. i zaživeo na prelomu XIX i XX veka.Simbolizam je reakcija na impresionizam, naturalizam i parnasizam. Simbolizam je pokret koji se nadovezuje na romantizam i njegov cilj je bio predstavljanje stvari koje se ne mogu racionalno opisati (raspoloženje, emocije i sl.) odnosno trebalo je da naslika ili opiše nepredstavljivo i da dopre u bit stvarnosti – koja će se onda zapaziti sa svih pet čula. Tome je trebalo da doprinese simbol koji će posredovati između stvarnosti i „sveta duše“ i u naznakama otkriti tajnu sakrivenu unutar stvari.Simbolisti su se delili na nekoliko grupa i njihovo shvatanje simbola je bilo radikalno različito. Osnovne predstave bili su simboli kao: Šaptač koji čitaocu sugeriše neko raspoloženje Jednoznačni znakU slikarstvu se ovaj pravac nije mogao sasvim da razvije jer su njegove ideje bile slične popularnijoj secesiji. Među slikarima koji su pripadali ovom pravcu ima velikih razlika i jedino što im je zajedničko jeste otpor prema naturalizmu impresionista i naravno otpor prema zvaničnom slikarstvu. Mogu se navesti: Odilon Redon, Pol Gogen, Gustav Klimt, grupa Nabis, Ogist Roden.

Savremeni pravci

Ekspresionizam je umetnički pravac s početka XX. veka razvijen u Nemačkoj. Danas se izraz može koristiti za svaki umetnički rad u kojem je objektivna stvarnost pomaknuta ili simbolički predstavljena da bi opisala

unutrašnje stanje umjetnika. U francuskom jeziku reč expression,expresio znači izražaj, izraz. Za razliku od impresionizma, koji je za cilj imao podsticanje unutrašnje emocije (impresija) preko spoljašnjeg izražavanja, ekspresionizam za osnovni cilj ima da iznese unutrašnje stanje autora, odnosno one emocije koje prožimaju samo njega i tako oblikuju njegovo viđenje sveta. Te su misli i emocije uglavnom bile pesimistične i katastrofične, nastale pod uticajem Prvog svetskog rata. Današnja istorija umesnosti uglavnom razlikuje tri faze ekspresionizma. Prva faza je predratni ekspresionizam u kojem se unutrašnja ekspresija izražava kroz pokušaj umetnika da se izjednači sa kosmosom. Ratni ekspresionizam obeležen je živim i preterano grotesknim slikama proizašlog iz žrtava Prvog svetskog rata. Treća i poslednja faza naziva se i posleratni ili socijalni ekspresionizam u kojem se tematika usmerana prema čoveku i kritici otuđenog savremenog društva.Iako nastaje tek oko 1905., izvori ekspresionizma mogu se pronaći u slikarstvu Vincenta van Gogha, Paula Gauguina i Henrija de Toulouse-Lautreca. Začetnikom ekspresionističkog slikarstva smatra se Edvard Munk, norveški slikar koji je u svojim delima prvi počeo primienjivati elemente ekspresionizma. Njegove slike Strah i Krik prvi su relevantni primeri. Prva prava ekspresionistička skupina, Most, nastaje u Dresdenu 1905. god., vrlo važan oslonac njihovom slikarstvo bio je pejzaž. Skupina je podsticaj crpela od francuskih fovista, kao i Paula Gauguina, Vincenta van Gogha, Anri de Tulu Latrek i Edvarda Munka. Druga ekspresionistička grupa, Plavi jahač, osnovana je u Münchenu 1911. godine. Ime su dobili po istoimenoj slici Vasilija Kandinskog. Grupa Nova objektivnost koja se razvila tijekom 1920-ih. Bila je to skupina koja je možda najbolje oslikala ratni i socijalni ekspresionizam, a ključne osobe koje se vežu uz rad skupine su George Grosz, nemački slikar i Otto Dix. Sve tri skupine su prestale s delovanjem 1933., kada ih Hitlerov NSDAP proglašava izopačenom umjetnošću.

Apstraktni ekspresionizam je kolektivno ime za grupu umetnika u New Yorku koji su radili strasno emocionalne slike za koje je bilo karakteristično nanos vrlo debele boje i mase. Ovaj naziv je upotrijebio 1929. godine Alfred H. Barr Jr., osnivač muzeja moderne umjetnosti. Predstavlja kombinaciju apstraktne umjesnosti Vasilija Kandinskog i ekspresionističkih načela, a poznatim ga je učinio Jackson Pollock, a uz njega i Franz Kline, Mark Rhotko i Willem de Kooning. Bilo je to slikarstvo izrazite dinamike čija je posebnost bila korištenje cjelokupnih tjelesnih pokreta za prikazivanje slikarske teme.

Kubizam je slikarski pravac, nastao u Francuskoj 1908.god. Proizašao iz teze Paula Cezannea da se sve, što u prirodi postoji, može likovno prikazati osnovnim likovima (kocka, kugla, valjak, stožac). Osnivači kubizma su Georges Braque i Pablo Picasso. Kubizam je zaokupljen problemom «objekta» kojeg treba rekonstruirati. Potrebno je eliminisati sve što se oslanja na subjektivnost ili na određeno i čvrsto gledište, da bi se došlo do celokupne, pojmovne, potpune varijante forme. Picassova izjava "slikam predmete kako ih zamišljam, a ne kako ih vidim". U kubizmu je osnova kocka. Kubisti na slici prikazuju istovremeno ono što u stvarnosti možemo videti samo sukcesivno (u slijedu vremena, uzastopno). Značajniji predstavnik kubizma je i Španac Juan Gris, a kubizam je bio vrlo raširen i u Češkoj.Vrste kubizma:

Postoje dvije vrste kubizma:a) analitički kubizam

«skučena» tematika: mrtva priroda, kućni predmeti ili muzički instrumenti, poneka figura (Brague: Žena s mandolinom) ili portret (Picassov portret Ambroisea Vollarda); svaka je forma analitički razlomljena u geometrijske dijelove; predmet slikanja nije odvojen od pozadine; slika «želi biti totalna» i u sebi sabrati sva moguća gledišta – nasuprot, s profila, odozdo, odozgo (npr. tijelo vrča je naslikano u profilu, a otvor odozgo)b) sintetički kubizam -nastao 1912; «blaža» varijanta kubizma – javljaju se cjelovite forme, uobičajene u mrtvim prirodama (voće, gitare...) – od dijelova se nastoji stvoriti cjelina; u sliku se unose strani materijali (isječci iz novina , dijelovi tkanine), umeću se tipografska slova (i ona imaju svoje likovno značenje) – kubisti su uveli u slikarstvo tehniku kolaža!; približavanje dekoraciji

Futurizam je kulturni pokret nastao početkom 20. veka u Italiji, a stekao je poklonike i u drugim zemljama, naročito u Rusiji. Svoje područje interesa i delovanja futuristi nisu ograničili samo na književnost, slikarstvo i vajarstvo, nego su istraživali i druge vidove umetnosti, pozorište, muziku, arhitekturu, ples, fotografiju, film, čak i gastronomiju….Ideolog pokreta bio je Filippo Tommaso Marinetti. On je 1909. u francuskom dnevniku Le figaro objavio Manifest futurizma, koji proklamira načela futurizma: gnušanje spram prošlosti, naročito spram tradicionalne umjetnosti, te veličanje ljubavi prema brzini, tehnologiji, nasilju. Automobil, avion, industrijski grad postali su novi mitskitoposi, jer su predstavljali trijumf tehnologije, čovjekova čeda, nad prirodom.Marinettijeva polemičnost brzo je privukla Umberta Boccionija, Carla Carrà i Luigija Russola, mlade, ali već afirmirane slikare koji su hteli da prošire te ideje na figurativne umetnosti. Započela je prva faza futurizma. U godinama koje slede, futurizam se sve jasnije profilirao, naročito u svojoj razlici naspram kubizma. Futurizam gubi na uticaju kada 1915. mnogi njegovi predstavnici odlaze u rat. Smrću Boccionija i Sant'Elije, te otpadništvom Severinija i Carrà, futurizam prelazi u drugu, eklektičniju fazu, koja traje do Marinettijeve smrti 1944. Ideologija veličanja rata kao izraza vitalnosti i načina pročišćenja, kao i agresivan nacionalizam doveli su do povezivanja futurizma s fašizmom. U središtu zanimanja futurističkih arhitekata je grad, viđen kao simbol dinamike i modernosti. Arhitektonski se projekti odnose na grad budućnosti. Idealan futuristički grad karakterišu pokret i promet. Monolitni neboderi s terasama i mostovima, kakve je projektovao Antonio Sant'Elia.1912. godine Boconi izdaje drugi manifest koji se bavi s kulpturom. Pored dvaosnovna cilja futurista koja vaze za sliku, pokret i brzina, za skulpturu vazi josi snaga. Futuristi pokusavaju da sistematizuju uzajamno prodiranje povrsina kod oblika u pokretu. Pravi primer futuristicke skulpture je Boconijeva figura koja trci, pod nazivom “Jedinstveni oblik kontinuiteta u prostoru”1. On nije pokusavao da predstavi oblik ljudskog tela, vec otisak njegovog pokreta u prostoru u kome se krece (sto cini skulpturu zapanjujuce slozenom). Edvard Majbridz smatra se ocem fotografije pokreta (motion photography), dok je Etjen-Zil Mare pretvorio fotografiju pokreta u umetnost.

Nadrealizam je umetnički pokret nastao u Parizu. Nadrealizam je nastao i razvijao se neposredno iz italijanskog metafizičkog slikarstva i dadaizma. André Breton, francuski pesnik, je prvi okupio umetnike novog smera svojim "Manifestom nadrealizma" 1924. g. Kao i futuristi, prezirali su sve zakone i ustaljene običaje, ali umesto borbi s društvom, okrenuli su se od stvarnosti i usmerili svoje napore istraživanju ljudskog duha. Fantazijska, iracionalna, imaginacijska komponenta umjetnosti oduvek je izražavala tajnovite predjele ljudske duše. Tek u nadrealizmu su ove strukture ljudskog bića izašle u prvi plan i umetnici su se skupili u jedinstven pokret.Tipični motivi nadrealističkih slika povezuju nespojive oblike u biološkom svetu. Tako neki stvaraju biološki "moguće", ali neviđene i nepostojeće oblike organičkog svijeta, kao na slikama Ivesa Tanguyja. Paul Klee stvara isto jedan nepostojeći prostor . Dakle, jedno poetično i apstraktno slikarstvo u kojem boja ima potpunu autonomiju. Drugi slikari, poput najpoznatijeg nadrealista – Salvadora Dalija, nastoje što dublje da prodru u ponore ljudske podsvesti. Max Ernst je bio jedan od prvih i najistaknutijih nadrealista. U svojim slikama kombinovao je kolaž i frotaž (franc. frottage = trljanje) iz kojeg je dobivao posebne efekte (dekalkomanija).Blaži tip nadrealizma samo zbunjuje. Takvo slikarstvo zastupa belgijanski nadrealistički slikar René Magritte.

De Stijl je naziv za grupu holandskih umetnika osnovanu 1917. godine u Lajdenu (slikari, vajari i arhitekti) oko Pita Mondrijana i Tea van Dusbriha. Principe oblikovanja slike (npr. geometrijska jasnoća, harmonija, ograničavanje na primarne boje) preuzela je od Mondrijana. On je ove principe sažeo u pojam neoplasticizam a objavljivao ih je u časopisu koji je izdavao van Dusbrih između 1917. i 1931. godine. Ti principi imali su uticaj i na arhitekturui na primenjenu umetnost a uticali su i na umetnike Bauhausa i na konstruktivističko slikarstvo.Dusbrihovo uvođenje dinamičke dijagonale u kompoziciju slike dovelo je 1925. godine do Mondrijanovog istupanja iz grupe, jer je on zastupao ograničavanje na horizontalu i vertikalu

Neoplasticizam je stil površinskog nefigurativnog slikarstva koji je oformljen od strane Pit Mondrijana i grupe De Stijl 1912. godine. Osnovni elementi su okomite i vodoravne linije i osnovne boje (crvena, plava i žuta) kao i neboje (crna i bela). Pravac je bio prisutan i kod arhitekture u grupi De Stijl. Osnovni principi u arhitekturi su bili odbijanje unapred zadane forme, prelom zidova (otvorene građevine premaprostoru) i asimetrična konstrukcija. Najveći uticaj imao je neoplasticizam na arhitekturu i formu primenjene umetnosti kao npr. reklamu.

SRBIJA

SRPSKO-VIZANTIJSKI STIL

To je veoma značajan stil koji se javlja u XIV veku na području Kosmeta i Makedonije. ARHITEKTURA- Po osvajanju novih teritorija zatiču se vizantijske građevine koje služe kao uzor ali sa mnogo varijacija. Osnova je upisani krst ( to je slobodni ozidani krst). Na preseku svodova se nalazi kube. Postoji jedna ili pet kupola. Teži se ka spoljašnjem izgledupovećava se visina crkvezbog čega je kube često nesrazemrnoZbog povećanja visine povećava se broj stubova i potpora, pa samim tim i smanjuje se osvetljenje.Primeri: Gračanica, Hilandar, Bogorodica Ljeviška, Pećka patrijaršija, Dečani, Краљева црква У СтуденициGračanica- vizantijska tenika rešavanja fasade; gradi se od kamena i cigle bez maltera; osnovna dekiracija je kombinacijaopeke i kamena prilikom ređanja redova tokom zidanja; javljaju se vertikalne niše sa prozorima i vratima; postoji vrlo malo plastičnih ukrasaSLIKARSTVO-dobija dekorativnu ulogu, freske s enalaze preko celih zidova; postoji perspektiva; freske su živopisne, razvijeno je povezivanje scena; postoji jednostavan ikonostas.Primeri: Краљ Милутин, Богородица Љевишка; Краљ Милутин, Грачаница; Богородица Љевишка, Рођење Св. Николе; Рођење Христово, Краљева црква У Студеници; Краљица Симонида, Грачаница; Успење Богородице, Пећка патријаршија; Дечани, Лоза Немањића. Pojavljuju se pisana dela.

MORAVSKA ŠKOLA

Počinje Maričkom bitkom 1381. godine a završava se padom Srbije pod Tursku 1459.ARHITEKTURA- osnova upisanog krsta je preuzeta iz vizantijske umetnosti. Najbitnija odlika ovog stila koja je postojala i ranije, ali se ovde usavršila, je oblik trikonhosa. Pored toga karakteristična su i priprate koje su skoro uvek prisutne kod građevina sažete osnove. Stubovi koji nose kube nisu sažeti sa zidovima, nego su skoro potpuno stopljeni sa njima. To je uzrokovalo novi oblik unutrašnjosti, oblik jednobrodne bazilike. Zbog ovih izmena krov ima dva stepena pa se stiče utisak da je trobrodna bazilika. Kube se uz pomoć tambura podiže na još viši nivo. Broj kubeta je pet i ono je osmostrano, osim na Ravanivi gde je 10-str i Resavi gde je 12-str. Korišćeni su kamen i opeka, ili su sazidane od kamena koji je omalterisan. Veoma su primetni dekorativni detalji, spolja se nalaze arkade i kolonete, kao i horizontalne podele-kordonski venci, rozete. Osnovna odlika ovog stila je dekorativnost. Prozori se javljaju u vise oblika, jedno-, dvo- i trodelni. Jedno od dekorativnih sredstava bile su i krstaste cevčice od pečene gline uzidavane oko prozora. Portali su prilično bogato ukrašeni, ali samo u plitkom reljefu. Kao i u oba prethodna stila ukrašavaju unutrašnjosti je povereno freskama. One su najbliže Srpsko - vizantijskom stilu, mada se kod njih jos više istice dekorativnost, a na račun monumentalnosti. Slikarstvo je slično s-v stilu samo još dekorativnije. Prikazuju se svetitelji. Primer: Ljubostinja crkva Uspenja Bogorodice, Ravanica crkva Baznesenja Hristovog, Lazarica crkva sv. Stefana, Kalenić crkva Vavedenja Bogorodice, Resava crkva sv. Trojice

BAROK U SRBIJI

Počinje Velikom Seobom Srba 1690.god., kada Srbi dolaze u Vojvodinu, Habsburšku monarhiju, i nalaze se okruženi srednjovekovnom kulturom, koja je bila drugačija od njihove, a završava se sazivanjem Temišvarskog sabora 1790. Karlovačka mitropolija je bila vodeća duhovna vlada u epohu baroka.Za vreme baroka mogu se uočiti dva dela, a to su period dominacije Rusa i period dominacije Austrijanaca.Crkveno slikarstvo je predstavljalo dominantnu formu likovnog stvaralaštva , a jedini profani žanr bio je portret, koji poručuju plemićke porodice i visoka crkvena jerarhija.Hristofor Džefarović je oslikao zidove manastira Bođani i prvi put prikazao scene iz stvaranja sveta. Takođe, likove je prikazao drugačije-kao bucmastije i punije života u modernijoj odeći kako bi ih približio vernicima. Težio je da uskladi tradicijonalno sa zapadnim shvatanjima.Jov Vasiljevič i Vasilije Romanovič, su u njihovim radionicama formirala prvu generacija srpskih baroknih slikara. Podučavali su kako se slika na barokni način , a da ne izgubi tradicijonalnu vrednost.Monah Janković-zidna slika Kosovska bitka i scene iz Isusovog života.Teodor Kračun je jedan od prvih srpskih baroknih slikara (Pronalaženje Mojsija, Blagovesti)GRAFIKA je u baroku imala presudnu ulogu u širenju ideja, bila je najjeftiniji oblika širenja propagande, ilustrovane biblije. Najznačajniji je list Hristofora Džefarovića gde je prikazao sve svetitelje, vladare, grbove… -Svetitelji doma NemanjinaZOGRAFSKO SLIKARSTVO- tradicionalni, neuki slikari-monasi koji su podržavali crkveno slikarstvo i nisu se potpisivali na slike.IKONOSTAS-predstavlja nisku pregradu koja se za vreme baroka izdiže u visinu. Prvobitno su na njemu prikazivane carske dveri i bočno blagovesti, a u baroku je celokupan program sa freskama prešao na njega. U srednjem delu nalazi se raspeće Isusa HristaŽITIJSKE IKONE-u sredini se nalazi svetitelj a oko njega priče iz njegovog životaPORTRET-paradni je a ne istiniti zbog statusa u društvu; predstavlja privilegiju najviših društvenih slojeva, prvenstveno sveštenstva. Prvi autoportret-Stefan Tenecki Barok predstavlja iskorak od tradicionalnog, umetnik slika po svom izboru i uvodi 3d.Najčuveniji barokni srpski slikari su Teodor Kračun, Dimitrije Bačević i Stefan Tenecki.

ROMANTIZAM U SRBIJI

Razvija se u XIX veku kao suprotstavljanje klasicizmu. Nosilac je senzibilnosti umetnika koji se vraćaju prošlosti. Romantizam se može podeliti na tri perioda: rani romantizam, romantizam i period akademske zrelosti. Pre svega se ostvaruje kroz istorijske kompozicije i nacionalne tematike. U Srbiji romatizam prati borba za nacionalno oslobođenje, koja se u umetnosti iskazuje kroz istraživanje i potenciranje nacionalnih obeležja u jeziku, muzici, istoriji, a kasnije i arhitekturi. Prvi slikar romantičar u Srbiji je Đura Jakšić; dela: Marko Kraljević, Ubistvo Karađorđa, Karaula, Knez Mihajlo na Odru, Devojka u plavom, Skupština Crnogoraca. Epoha romantizma u Srbiji je isti što i epoha Đure Jakšića.Vodeći umetnici su: Pavle Simić, Majska skupština, Hadži Đera i Hadži Ruvim; Novak Radonjić, Smrt cara Uroša; Steva Todorović, Manasija, Gimnastičko društvo, Smrt Hajduk Veljka; Mina Vukomanović, jedina slikarka tokom romantizma, Devojka sa vinovim lišćem i pomenuti Đura Jakšić.Portreti su još mekši, insistira se na psihološkom delu ličnosti.

REALIZAM U SRBIJI

Nastank realizma u Srbiji označen je Berlinskim kongresom, sredina XIX veka. Sada slikari prikazuju savremeni svet a odbacuju crkvenu i religijsku tematiku, negiraju maštu kako bi se dobilo na stvarnosti. Srpski realizam

nastaje pod uticajem nemačkog. U Srbiji nikada nije u potpusnosti zaživeo pošto se zasniva na prikazima iz svakodnevnog života, a kod nas su najbolje prolazili crkveno slikarstvo i portreti imućnih ljudi.Srpsko slikarstvo se deli na dve celine-Minhensku (slikara imaju izrazitu sklonost ka tamnom zagasito smeđu boju, slobodi crteža i ne tako čvrstom tematikom vezivanom za literaturu) i Bečki školu (neguje svetliji kolorit, precizan i strog crtež, teme – literarne).ĐORĐE KRSTIĆ najdosledniji predstavnik realističnog slikarstava, Minhenski đak. Radio ikonostase za crkvu u Nišu i Čurugu. Dela: Utopljenica, Hrist, Babakaj, UROŠ PREDIĆ – Bečki đak, slikao je precizno i uglađeno, bio je majstor svog zanata, ispunjenost detaljima je krakteristična za njega želeo je da prenese poruku. Najviše slikao portret i ikonografiju, osnivač Udruženja likovnih umetnika u Beogradu. Dela: Pijana braća, Hercegovački begunciPAJA JOVANOVIĆ-jedan je od najboljih srpskih slikara istorijskih kompozicija. Bio je član Srpske kraljevske akademije i dobio je mnoge nagrade. Dela: Seoba Srba, Zbor ustanka u Takovu, Kićenje neveste, Proglašenje Dušanovog zakonika, Borba petlovaSKULPTURA-pojavljuje se tek u drugoj polovini XIX veka, zbog vekovnog odbijanja crkve. Petar Ubavkić, ‘’Vuk Karadžić’’; Đorđe Jovanović, ‘’Guslar’’Grafika nastavlja svoj razvoj, bakrorez je namenjen ukrašavanju knjiga.Litografija-napredna tehinka grafike od bakroreza. Anastas Jovanović je prvi srpski fotograf (tada foto još nije priznata kao umetnost). Prvo je fotografisao a zatim izvodio to u litografiji. Dela: Miloš Obrenović, Čas mačevanja, Ban Josif Jelačić

IMPRESIONIZAM U SRBIJI

Zna se da naš impresionizam kasni za francuskim. On nije tipičan, ali svedoči o rasprostranjenosti i trajanju francuskog impresionizma i zato je dragocena pojava. Poznato je i da su francuski impresionisti bili nadahnuti japanskim slikama i pod uticajem Ševrelovih istraživanja u optici. Naime, Šumanović je tvrdio da je impresionizam tipično francuska tradicija, jer su zapravo impresionisti primenjivali postupak veza goblena kod koga se čiste boje slažu jedne uz druge, iz tehničkih razloga. Podsećam, impresionisti su počeli da koriste čiste boje bez mešanja na paleti, koje su se tek u oku posmatrača spajale u nijanse. Đorđe Krstić je preteča impresionista, zapravo učitelj mnogih od njih, čiji je postupak do krajnjih konsekvenci dovela njegova učenica Nadežda Petrović. Tu je i Milo Milunović koji je počeo kao poentilista, o čemu svedoči upravo slika sa izložbe - „Ulica“. Srpski impresionisti su verovali u to što rade i da njihova ostvarenja označavaju početak moderne kod nas, bez obzira na teškoće sa kojima su se suočavali.Godine 1874. rođena je Nadežda Petrović, jedna od naših najpoznatijih impresionista. Školovala se u Krstićevom ateljeu i svakako je Krstić bio taj koji je na nju uticao da za svoje dalje studije izabere Minhen 1899. godina. Svoju prvu izložbu imala je u Velikoj školi, po povratku sa studija 1900. godine. Svojom prvom izložbom u Beogradu, Nadežda je s burom i galamom otpočela svoju slikarsku karijeru u Srbiji gde kritičari nisu prihvatili njene radove Nadežda Petrović u Nemačkoj je pažljivo kopirala stare majstore naročito Rubensa i Zurbarana. Kopije su do danas očuvane. One svedoče o čudnovatoj lakoći s kojom je Nadežda ulazila u tehniku ovih velikih umjetnika i s kakvom je disciplinovanošću umela da savlada svoju svojeglavu prirodu i da ostane potčinjena i verna uzoru. No ona nije ostala na putu klasičnih slikarskih škola. Pariski period (1910. i 1911.) Nadežda boravi u Parizu, gde joj je Meštrović ostavio svoj atelje. Tadašnji slikarski Pariz, bio je posmrtna Sezanova slava na vrhuncu. Nadežda, koja je imala smisla za novo i smelo i koja je nagonski bila okrenuta prema budućnosti, nije mogla ostati ravnodušna prema Parizu. Navodi se da je ona sarađivala sa Pikasom, Matisom i Marijom Loranse, na jednoj od prvih izložaba fovista. Kad su 1912. počeli ratovi, mnogobrojne žene Srbije prihvatile su se njega. Jedna je bila Nadežda Petrović. Njen predani rad u poljskim bolnicama na ratištima, njena hrabrost i njena najveća žrtva koju je dala na toj dužnosti dobrovoljca ostali su kao naročita, svetla uspomena. Vreme Balkanskih ratova bilo je ujedno i njena poslednja značajna slikarska žetva. Događaji su nametali teme. Motivi su bili Prizren, Vezirov most, Skoplje, Kosovo Polje. Ratne skice i crteže propali su najvećim delom u Čačku i

Kraljevu, gde ih je ostavila na čuvanje. Objava rata 1914. nju je zatekla u Italiji . Bila se oporavila od tifusa, 1913. se vratila u zemlju, opet na dužnost vojne bolničarke, na kojoj je ostala do kraja. Dela:Most Cara Dusana u Skoplju (Milan Milovanović), Predeo sa Krfa (Kosta Miličević), Autoportret sa japanskim lutkama (Moša Pijade), Plava Venera (Milan Konjović)