ivane javaxisvilis saxelobis tbilisis saxelmwifo universiteti · 2015-10-20 · 5 gamokveta, mati...
TRANSCRIPT
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifouniversiteti
ekonomikisa da biznesis fakulteti
oTar abesaZe
evrokavSirTan saqarTvelos ekonomikuri inტegraciis
statistikuri analizi
disertacia
ekonomikis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad
samecniero xelmZRvaneli:
profesori qeTevan marSava
Tbilisi
2015
2
Sinaarsi
Sesavali..............................................................................................................................................................................3
Tavi I. evrointegracia da evropis samezoblo politika............................................13
1.1 evrointegraciis arsi da misi ZiriTadi mimarTulebebi.......................13
1.2 evropis samezoblo politika da misi gavlena saqarTvelos
ekonomikur ganviTarebaze........................................................................................................21
1.3 evropuli Rirebulebebisaken swrafvis istoriuli aspeqtebi........36
Tavi II. saqarTvelos evrokavSirTan ekonomikuri integraciis statistikuri
Seswavlis meTodebi da aRricxvis ZiriTadi problemebi .................................43
2.1 sagareo seqtoris statistikis warmoebis meTodologiuri
principebi ..................................................................................................................................................43
2.2 sagareo vaWrobis statistikuri aRricxvis ZiriTadi
meTodebi ......................................................................................................................................................50
2.3 saqarTvelos evrokavSirTan ekonomikuri integraciis
statistikuri aRricxvis problemebi da maTi gadaWris
gzebi................................................................................................................................................................65
Tavi III. saqarTvelos evropis bazarze integraciis ekonomikur-
statistikuri analizi da prognozireba............................................................................77
3.1 evrokavSiris qveynebTan saqarTvelos savaWro urTierTobebis
statistikuri analizi.................................................................................................................77
3.2 saqarTvelos sagareo vaWrobis geografiuli mimarTulebebi........101
3.3 saqarTvelos sagareo valis statistikuri analizi ..............................112
3.4 pirdapiri ucxouri investiciebis Tanamedrove tendenciebi
saqarTveloSi ........................................................................................................................................122
3.5 evrokavSirTan saqarTvelos sagareo vaWrobis
ZiriTadi maCveneblebis grZelvadiani prognozebis
gaangariSeba.............................................................................................................................................136
3.6 `evropuli konvergentuli~ kriteriumebi da saqarTvelos
evrokavSirSi gaerTianebis mosalodneli tendenciebi ........................159D
daskvna...................................................................................................................................................................................171
gamoyenebuli litaratura..............................................................................................................................181
danarTebi...........................................................................................................................................................................191
3
Sesavali
Temis aqtualoba. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis done
mniSvnelovnadaa damokidebuli danarCen msofliosTan mis
kavSirurTierTobebze, radgan mimdinare integraciuli procesebis fonze
gaizarda qveynebis ekonomikuri ganviTarebis doneebis erTmaneTze gavlenis
xarisxi. amitom metad mniSvnelovania statistikuri meTodebiT qveynis
sagareo ekonomikuri mdgomareobisa da ganviTarebis tendenciebis Seswavla,
amis safuZvelze ki prognozebis gaangariSeba. udavod didia am meTodebis
mniSvneloba erovnuli ekonomikis SefasebisaTvis, miT ufro Tanamedrove
pirobebSi Rrma da yovlismomcveli savaWro sivrcis formirebis procesSi,
rodesac movlenaTa analizis dros gamoiyeneba kvlevis raodenobrivi
meTodebi. es arcaa gasakviri, vinaidan dRes, ekonomikuri movlenebis
mecnieruli kvleva da mis safuZvelze argumentirebuli daskvnebisa da
rekomendaciebis SemuSaveba warmoudgenelia maTematikur-statistikuri
meTodebisa da kompiuterul mecnierebaTa Tanamedrove miRwevebis
gamoyenebis gareSe. maTi gamoyenebis mniSvneloba kidev ufro izrdeba,
rodesac saqme exeba saqarTvelos evropasTan ekonomikuri integraciis
Sefasebas, sagareo savaWro urTierTobebis maCvenebelTa analizsa da
dinamikaSi misi saprognozo maCveneblebis gaangariSebas.
integraciuli procesebis gaRrmavebis Tanamedrove donisa da
masStabebis pirobebSi, ekonomikuri movlenebisa da procesebis ganviTarebis
strategiis arCevisas erT-erTi mTavari faqtori swori statistikuri
Sefasebebia. Sesabamisi informaciis ararseboba niSnavs ucvleli garemos
molodins, an molodins imisas, rom movlenaTa ganviTarebis Semdeg jer
kidev iqneba sakmarisi dro moqmedebisaTvis. cxadia, momavlis perspeqtivebis
gansazRvra SeuZlebeli iqneba, Tu mimdinare periodisaTvis ar iqneba
movlenebis ganviTarebis amsaxveli statistikuri informacia da maTi
Sesabamisi analizi. swored, aq vlindeba statistikuri informaciis
saimedoobis mniSvneloba. amasTan, integraciuli procesebis
cvlilebebisadmi swori molodini saWiro resursebis gamoZebnisa da
adekvaturi regulaciebis saSualebas iZleva. sagareo vaWrobis
sakiTxebisadmi aseTi damokidebulebis Camoyalibebam gamoiwvia
4
gansakuTrebuli interesi statistikuri meTodebiT sagareo vaWrobis
mecnieruli Seswavlisadmi. qveyanaSi mimdinare evrointegraciuli
procesebis masStabebma da evropuli Rirebulebebisadmi ltolvam,
socialur-ekonomikuri cxovrebis cvlilebebma, ekonomikuri ganviTarebis
tempebma da gamovlenilma tendenciebma moiTxova saerTaSoriso
meTodologiis Sesabamisad evrointegraciuli procesebis amsaxveli
statistikis Teoriuli sakiTxebis axleburad gaazreba da saerTaSoriso
gamocdilebis safuZvelze praqtikasTan Tavsebadi, statistikis sferoSi
msoflioSi aprobirebuli mecnierulad dasabuTebuli, meTodologiuri
aparatis Camoyalibeba.
dRes, rodesac saqarTvelos sagareo interesebSi mowinave evropuli
faseulobebisa da gamocdilebis gaziareba Sedis, gansakuTrebiT
aqtualuria erovnuli statistikis ,,modernizebis“ sakiTxi, romlis
Tanmdevi procesia „asocirebis Sesaxeb SeTanxmebis“ im ZiriTadi
parametrebis implementacia, romelsac miekuTvneba: erovnuli statistikis
sistemis SesaZleblobebis ganviTareba drouli, saerTaSoriso doneze
Sedarebadi da saimedo statistikuri monacemebis uzrunvelyofis gziT. es
obieqturad gardauvali da Seuqcevadi procesia, radgan msoflio
ekonomikis ganviTarebis ZiriTadi tendenciebis gamosavlenad, saqarTvelos
evrokavSirTan ekonomikuri integraciis sferoSi Teoriuli da praqtikuli
xasiaTis gamokvlevebis Casatareblad, argumentirebuli, mecnierulad
dasabuTebuli daskvnebis gamosatanad wina planze wamoiwia saqarTvelos
evrokavSirTan integraciuli procesebis amsaxveli ,,xarisxiani”
oficialuri statistikuri monacemebis arsebobam. es sakiTxi aqtualuria
gansakuTrebiT dRes, radgan ukve gardauvalia am mimarTulebiT arsebuli
statistikis srulyofa saerTaSoriso standartebTan maqsimaluri
harmonizaciis uzrunvelsayofad. Ees ki pirdapir moiTxovs
evrointegraciuli procesebis adekvaturi sando statistikis arsebobas,
radgan qveynis swori sagareo ekonomikuri politikis SemuSavebisaTvis
saWiroa sxva qveynebTan sagareo ekonomikuri kavSirebis raodenobrivi
Seswavla, maTi statistikuri analizi da prognozireba. aqedan gamomdinare,
aRniSnul sferoSi arsebuli informaciuli uzrunvelyofis problemebis
5
gamokveTa, maTi statistikuri Seswavla da Sefaseba drouli, aucilebeli
da metad aqtualuri problemaa.
evrokavSirsa da saqarTvelos Soris Rrma da yovlismomcveli
Tavisufali savaWro sivrcis Seqmnas udidesi, SeiZleba iTqvas sasicocxlo
mniSvneloba gaaCnia saqarTvelis ekonomikuri ganviTarebisaTvis, vinaidan
is xels Seuwyobs: evrokavSiris bazarTan Tavsebadi savaWro sistemis
formirebas, sainvesticio garemos mimzidvelobis gazrdasa da ucxouri
investiciebis waxalisebas, ucxouri investiciebis stimulirebis Sedegad
axali samuSao adgilebis Seqmnas, qarTuli produqciis
konkurentunarianobis zrdas, qarTuli eqsportis zrdas, qarTuli
produqciis xarisxis gaumjobesebas, ekonomikis zrdis stimulirebasa da
zogadad, saqarTvelos ekonomikur ganviTarebas. Yyovelive amis
paralelurad aucilebelia evrokavSirsa da aRmosavleT partniorobis
qveynebis samTavrobo da kerZo seqtorebis informireba saqarTvelos
ekonomikuri politikis, samewarmeo garemosa da saqarTveloSi
investiciebis ganxorcielebis SesaZleblobebze. sistematurad unda moxdes
Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaWro sivrcis Sesaxeb SeTanxmebis
farglebSi warmatebiT ganxorcielebuli reformebis warmoCena.
saqarTvelos ekonomikis gaZlierebis garanti SeiZleba gaxdes
evrokavSirTan ekonomikuri integraciisa da ekonomikuri reformebis
Sesaxeb partnior qveynebTan gamocdilebis gaziareba da amis bazaze
evrokavSiris regulaciebTan daaxloebis mizniT gatarebuli RonisZiebebis
Sesaxeb saqarTvelosa da evrokavSiris biznes-wreebs Soris gamocdilebis
gaziareba. cxadia, aucilebelia ekonomikuri TanamSromlobis regionuli
ganzomilebis gaZlierebac.
zemoTqmulidan gamomdinare, evrointegraciuli procesebisa da mis
farglebSi saqarTvelos ekonomikur ganviTarebaze evropis samezoblo
politikis gavlenis Sefasebas, udidesi mniSvneloba gaaCnia. aqedan
gamomdinare, sagareo seqtoris Sesaxeb drouli da saimedo statistikuri
monacemebis arseboba aucilebeli pirobaa procesebis mravalmxrivi
analizisaTvis, rogorc qveynis, ise globalur doneze.
miuxedavad imisa, rom evrokavSirTan ekonomikuri integraciis
sakiTxebi mravali mecnieris kvlevis sagans warmoadgens, Tanamedrove
6
etapze gansakuTrebiT mniSvnelovania am procesebis ekonomikur-
statistikuri analizi da amis safuZvelze realuri tendenciebis
gamovlena da ZiriTadi kanonzomierebis dadgena. evrokavSiris qveynebTan
sagareo vaWrobis Teoriuli da praqtikuli sakiTxebisadmi mzardi
interesi Sedegia evrokavSirTan Rrma da yovlismomcveli savaWro sivrcis
Sesaxeb SeTanxmebis gaformebisa, romlis moTxovnebic etapobrivad
realizdeba saqarTveloSi, rac Seuqcevadi procesia da Tavis mxriv
asocirebis xelSekrulebis mTavari da ganuyofeli nawilia. Rrma da
yovlismomcveli savaWro sivrce pirvel rigSi iTvaliswinebs evrokavSiris
qveynebTan aqtiuri savaWro-ekonomikuri kavSirebis damyarebas, erovnuli
warmoebis saqonlis eqsportis stimulirebis gazrdis xelSewyobiT.
evropasTan ekonomikuri inegraciis intensiurad mzardi da Rrma
procesebis fonze sul ufro izrdeba statistikis roli da mniSvneloba
qveyanaSi mimdinare movlenebis realuri asaxvisa da tendenciebis
gamovlenisaTvis. es ki TavisTavad oficialuri statistikis ganviTarebas,
srulyofas da saerTaSoriso standartebTan maqsimalur harmonizacias
moiTxovs.
dRes, saqarTvelos evropasTan mimdinare ekonomikuri integraciis
fonze, TvalsaCino xdeba statistikuri aRricxvis ZiriTadi problemebi,
romelTa daZleva statistikis erovnul samsaxurs axali gamowvevebis
winaSe ayenebs. zemoTqmulidan gamomdinare, sadisertacio Temis aqtualoba
udavoa.
kvlevis mizani da amocanebi. sadisertacio naSromis ZiriTadi mizania
evrokavSirTan saqarTvelos ekonomikuri integraciis statistikuri
analizi da misi ZiriTadi parametrebis grZelvadiani prognozireba,
ekonomikuri integraciis procesebis aRricxvis problemebis gamovlena da
misi srulyofis mimarTulebebis gansazRvra. Ddetalurad miznis
identifikacia gulisxmobs:
evrointegraciis ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvras;
saqarTveloSi evropis samezoblo politikis ganxorcielebis
etapebis daxasiaTebas;
sagareo vaWrobis statistikuri aRricxvis ZiriTadi principebisa da
meTodebis daxasiaTebas;
7
sagareo vaWrobis statistikis warmoebis problemis gamokveTasa da
gamomwvevi mizezebis dadgenas;
evrokavSiris qveynebTan sagareo vaWrobis sasaqonlo struqturisa da
geografiuli mimarTulebebis gansazRvras;
pirdapiri ucxouri investiciebis statistikur analizs;
sagareo valis statistikur analizs;
evrokavSiris qveynebTan saqarTvelos savaWro urTierTobebis
raodenobrivi maxasiaTeblebis gansazRvras;
evrokavSiris qveynebTan saqarTvelos sagareo vaWrobis ZiriTadi
maCveneblebis grZelvadiani prognozebis gaangariSebas;
evrokavSirSi gaerTianebis mosalodneli tendenciebis gamovlenas.
aRniSnuli miznebis misaRwevad saWiroa Semdegi amocanebis gadawyveta:
evrointegraciis arsisa da evrokavSiris Seqmnis istoriuli
aspeqtebis ganxilva;
evropis samezoblo politikisa da aRmosavleT partniorobis
farglebSi uSualod vaWrobasTan dakavSirebuli amocanebis
gamoyofa da maTi detaluri daxasiaTeba;
sagareo vaWrobis aRricxvis zogadi da specialuri sistemis
daxasiaTeba, ZiriTadi gansxvavebebisa da msgavsebis dadgena;
saqarTvelos sagareo vaWrobis Tanamedrove tendenciebis gamovlena;
pirdapiri ucxouri investiciebis analizi;
sagareo valis statistikuri maCveneblebis gaangariSeba;
evrokavSiris qveynebTan saqarTvelos ekonomikuri integraciis
raodenobrivi maxasiaTeblebis gaangariSeba dinamikaSi da maTi
analizi;
sagareo vaWrobis droiTi mwkrivebis maCveneblebis mosworeba da
prognozebis gaangariSeba;
saqarTvelos saeqsporto produqciis evropis bazarze SeRwevis
statistikuri analizi;
sagareo vaWrobis droiTi mwkrivebis mosworeba da prognozebis
8
gaangariSeba sxvadasxva statistikuri meTodiTa da kompiuteruli
programa Eview-6-is gamoyenebiT;
ZiriTadi makroekonomikuri maCveneblis – mSp-s mixedviT evrokavSiris
qveynebis reitinguli klasifikaciis gaanalizeba da saqarTveloSi
gamovlenili tendenciebis grZelvadiani prognozireba
kvlevis sagani da obieqti. winamdebare kvlevis sagans warmoadgens
evrokavSirTan saqarTvelos ekonomikuri integraciis raodenobrivi
maxasiaTeblebi, xolo kvlevis obieqtia evrokavSiris qveynebTan
ekonomikuri integraciis ZiriTadi tendenciebi 2008-2014 wlebSi.
kvlevis Teoriuli da meTodologiuri safuZvlebi. Kkvlevis Teoriul
safuZvels warmoadgens qarTvel da ucxoel mecnier-ekonomistebis Sromebi
aRniSnul TematikasTan dakavSirebiT. maT Soris aRsaniSnavia v. papava, a.
silagaZe, s. gelaSvili, b. gabiZaSvili, q. marSava, i. mesxia, g. RaRaniZe,
T.Sengelia, l. yorRanaSvili, m. xmalaZe, n. aslamaziSvili, l. Zebisauri, g.
TodraZe, r. futkaraZe, n. faresaSvili, T. beruCaSvili, T. yandaSvili, e.
lekaSvili, n. papaCaSvili, i. gogoriSvili, da sxvebi. naSromSi
gamoyenebulia sadisertacio TemasTan dakavSirebuli mravali qarTuli da
ucxouri literatura, normatiuli aqtebi, saerTaSoriso organizaciebis
meTodologiuri xasiaTis rekomendaciebi da saxelmZRvaneloebi, empiriuli
statistikuri monacemebi, internet resursebidan moZiebuli masalebi.
kvlevis meTodologiur safuZvels warmoadgens sagareo vaWrobis,
sagareo valisa da investiciebis statistikis warmoebis Sesaxeb
gaerTianebuli erebis organizaciis statistikis ganyofilebis
rekomendaciebi, gaerTianebuli erebis organizaciis saxelmZRvanelo
“saqonliT saerTaSoriso vaWrobis statistika“ (niu iorki, 2004 w.) da
gaerTianebuli erebis organizaciis uaxlesi rekomendaciebi „saqonliT
saerTaSoriso vaWrobis statistika, koncefciebi da gansazRvrebebi“ (niu
iorki, 2011 w.). aseve, saerTaSoriso savaluto fondis saxelmZRvaneloebi
“sagareo valis statistika“ (vaSingtoni, 2013 w.) da ,,sagadasaxdelo
balansisa da saerTaSoriso sainvesticio pozicia” (vaSingtoni, 2008 w).
9
kvlevis procesSi gamoyenebulia statistikuri meTodebis mZlavri
aparati, romelic klasificirdeba kerZo da specifikur meTodebad.
induqciis, deduqciis, analizis, sinTezis, dialeqtikis meTodebis
paralelurad intensiurad gamoiyeneba statistikuri dakvirvebis, Tavmoyra-
dajgufebisa da analizis meTodebi. naSromSi statistikuri empiriuli
masalis analizisa da gaangariSebuli sxvadasxva SefardebiTi, saSualo da
variaciuli maCveneblebis TvalsaCino warmodgenisaTvis gamoyenebulia
grafikuli gamosaxvis meTodebi. sagareo vaWrobis droiTi mwkrivebis
doneebis mosworebisaTvis da Semdgom prognozirebisaTvis gamoyenebulia
trendis gamovlenis statistikuri da maTematikuri xerxebi. sagareo
vaWrobis sferoSi mimdinare procesebis dinamikaSi Seswavlis srulyofis
mizniT, gaanalizebul iqna saindeqso meTodis gamoyenebis Taviseburebani,
eqsport-importis fasebis indeqsis agebis meTodologia, rac mTlianobaSi
ayalibebs evrointegraciuli procesebis statistikuri Seswavlis
meTodologias.
naSromis mecnieruli siaxle. naSromi warmoadgens evrokavSirTan
saqarTvelos ekonomikuri integraciis statistikuri kuTxiT qarTul enaze
Sesrulebul erT-erT pirvel gamokvlevas, romlis Sedegadac gamoikveTa
garkveuli mecnieruli siaxleebi, kerZod:
- empiriuli statistikuri monacemebis safuZvelze Seswavlili da
gaanalizebulia evrokavSirTan saqarTvelos ekonomikuri
integraciis maxasiaTebeli uaxlesi tendenciebi, dadgenilia da
gamovlenilia am urTierTobaTa ganviTarebis ZiriTadi
kanonzomierebebi da prioritetuli mimarTulebebi;
- gamokveTilia sagareo vaWrobis statistikaSi arsebuli problemebi
da mocemulia am problemebis daZlevis konkretuli RonisZiebebi;
- gaangariSebulia saqarTvelos msoflio ekonomikur sivrceSi
integraciis xarisxis modificirebuli maCvenebeli;
- gamovlenili tendenciebis Sesabamisad, gaangariSebulia
evrokavSiris qveynebTan eqsportis, importis, saeqsporto da
saimporto nakadebSi evrokavSiris wilis grZelvadiani prognozebi
2015-2024 wlebisaTvis. teilis formulis safuZvelze gansazRvrulia
miRebuli saprognozo maCveneblebis verifikaciis xarisxi;
10
- gakeTebulia vrokavSiris qveynebis reitinguli klasifikacia
ZiriTadi makroekonomikuri maCveneblis, mSp-s mixedviT da
gaangariSebulia gamovlenili tendenciebis Sesabamisi grZelvadiani
prognozebi.
- gansazRvrulia saqarTvelos evrokavSirSi gaerTianebis
mosalodneli ekonomikuri tendenciebi.
naSromis praqtikuli mniSvneloba. naSromSi warmodgenili Teoriuli
debulebebi emyareba ara mxolod evrokavSiris qveynebTan sagareo
ekonomikuri urTierTobis sferoSi mimdinare procesebs, aramed ganixileba
adekvatur statistikur maCvenebelTa sistemis informaciuli bazis
srulyofis RonisZiebebi da perspeqtivaSi saqarTvelos statistikis
erovnul samsaxurSi (saqstati) maTi ganxilvis, danergvisa da Sefasebis
sakiTxebi, rac statistikis Teoriasa da praqtikaSi siaxles warmoadgens.
naSromSi damuSavebul winadadebebsa da rekomendaciebs, TeoriulTan
erTad praqtikuli mniSvnelobac gaaCniaT, radgan isini warmoadgenen
praqtikuli TvalsazrisiT savsebiT realizebads da SesaZlebelia maTi
ganxorcieleba saqstatis Sesabamis eqspertebTan da ekonomistebTan erTad
erToblivi ganxilvis safuZvelze. rekomendaciebis realizacia aamaRlebs
evrokavSirTan ekonomikuri integraciis statistikis informaciuli
uzrunvelyofis xarisxs da ganapirobebs monacemTa Sesadarisobas
saerTaSoriso doneze.
naSromis praqtikul Rirebulebas kidev ufro mniSvnelovans xdis
sagareo vaWrobis sferoSi SemuSavebuli da Camoyalibebuli
rekomendaciebi, romelTa gaTvaliswineba saqstatis informaciuli bazis
srulyofas Seuwyobs xels, rac saboloo jamSi statistikis modernizebas
ganapirobebs. amis misaRwevad aucilebelia ganxorcieldes sabaJo
deklaraciebis srulfasovani Sevseba, kerZod: qveynebis, 11-niSna doneze
saqonlis kodebis, Rirebulebis miTiTebiT, satvirTo-sabaJo deklaraciaSi
saqonlis warmoSobis qveynis srulyofilad dafiqsirebiT, aucilebelia
saqarTvelos erovnuli bankis mier specdaniSnulebis tvirTisa da
diplomatiuri tvirTebis zustad aRricxvis uzrunvelyofa, saWiroa
srulyofil iqnes Sss-is momsaxurebis saagentos monacemTa bazebi, sagareo
vaWrobis saerTaSoriso meTodologiis rekomendaciebis srulad danergvis
11
mizniT moxdes biznes registrisa da sagareo vaWrobis monacemTa bazebis
Sedareba da urTierTdakavSireba, srulyofil iqnas eqsport-importis
fasebis informaciuli baza, ganxorcieldes eqvsniSna doneze produqciis
mixedviT indeqsebis gaangariSeba, rac klasifikatorebis Sesabamisi
detaluri konvertoris (HS-NACE) arsebobas moiTxovs, mizanSewonilia
qarTul enaze SemuSavdes klasifikatorebi.
naSromSi miRebuli Sedegebi da rekomendaciebi SeiZleba gamoyenebul
iqnas leqciebis kursis – statistika ekonomikasa da biznesSi - SeswavlaSi
da aseve igi mniSvnelovan daxmarebas gauwevs am sakiTxebiT dainteresebul
farTo sazogadoebas. naSromis Teoriul da praqtikul Rirebulebas zrdis
vizualuri efeqtic, rac ukavSirdeba Catarebuli kvlevis Sedegebis
TvalsaCinod warmodgenis formas mravali cxrilisa da diagramis saxiT.
kvlevis Sedegebis aprobacia da publikacia. naSromis ZiriTadi
Sedegebi moxsenda 4 saerTaSoriso samecniero konferencias da gamoqveynda
sxvadasxva publikaciebSi. kerZod, sam recenzirebad JurnalSi da
sazRvargareT gamocemul samecniero Sromebis krebulSi.
1. The dynamics of trade relations with the EU in the background of deep and
comprehensive Free Trade Area. Economics and Management: Challenges and Perspectives:
Collection of scientific articles. - "East West" Association For Advanced Studies and Higher
Education GmbH, Vienna, Austria, 2015;2. saqarTvelos evropasTan ekonomikuri integraciis statistikuri
aRricxvis problemebi da maTi srulyofis gzebi. Jurnali ,,ekonomika.” # 1-
2 Tb., 2015;
3. evrokavSiris qveynebTan saqarTvelos sagareo vaWrobis ZiriTadi
maCveneblebis prognozireba. Jurnali, ,,ekonomisti.”#1 Tb., 2015;
4. evropis bazarze saqarTvelos ekonomikuri integraciis
statistikuri analizi. Jurnali, ,,axali ekonomisti”#1 Tb., 2015;
5. evropis samezoblo politikis statistikuri maxasiaTeblebi. Ppaata
guguSvilis saxelobis ekonomikis institutis saerTaSoriso samecniero
konferenciis masalebi Tb., 2014;
12
6. The main trends of transformation of foreign trade in Georgia. Collection of scientific
articles of International Scientific –Practical Conference “Business Administration and Corporate
Social Responsibility” Baky. Azerbaijan. Azerbaijan State Economic University. 2014;
7. saqarTvelos evroinetgraciuli procesebis ekonomikur-
statistikuri analizi. iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo
universitetis saerTaSoriso samecniero konferenciis ,,globalizacia da
statistika” samecniero Sromebis krebuli. Tb., 2014.
sagareo vaWrobis statistikuri aRricxvis srulyofis rekomendaciebi
mowonebulia saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris
xelmZRvanelobis mier. naSromi aprobirebulia iv. javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universitetis ekonomikisa da socialuri
statistikis kaTedraze, sadac igi mowonebul da rekomendebul iqna sajaro
dacvisaTvis.
naSromis moculoba da struqtura. sadisertacio naSromi Sedgeba
Sesavlis, sami Tavis, Tormeti qveTavis, daskvnisa da gamoyenebuli
literaturisagan. is, sadisertacio naSromisTvis wayenebuli teqnikuri
moTxovnebis Sesabamisad, moicavs kompiuterze awyobil 190 gverds.
warmodgenilia 30 cxrili, 49 grafikuli gamosaxuleba. naSroms Tan axlavs
danarTebi da gamoyenebuli literaturis sia 155 dasaxelebiT.
13
Tavi I. evrointegracia da evropis samezoblo politika
1.1 evrointegraciis arsi da misi ZiriTadi mimarTulebebi
dRes, evrokavSiri didi ekonomikuri da politikuri Zalaa, romelsac
mniSvnelovani adgili uWiravs Tanamedrove msoflios saerTaSoriso
urTierTobebSi, radgan miRweuli Sedegebis TvalsazrisiT is warmoadgens
iseT integraciul organizacias, romlis srulfasovani analogi
msoflioSi ar Seqmnila.
evropis kavSiri SemoklebiT evrokavSiri, evropis saxelmwifoTa
msxvili politikuri da ekonomikuri gaerTianebaa, romelsac 1993 wlamde
evropuli Tanamegobroba erqva. amJamad misi wevria evropis 28 saxelmwifo,
romelTa saerTo farTobia 4,324 aTasi kv. km, mosaxleoba – 501 mln. kacs
aWarbebs.
marTalia gasuli aTaswleulis ganmavlobaSi evropa danawevrebuli
iyo, magram idea misi gaerTianebis Sesaxeb mudam arsebobda. Tu Tvals
gadavavlebT istorias evropis teritoriaze, evrokavSiris masStabebis
Sesadari erTiani saxelmwifo gaerTianebebi arsebobda dasavleT romis
imperiis, frankebis saxelmwifosa da saRvTo romis imperiis saxiT. Semdeg
amerikuli revoluciis Semdeg gaCnda idea evropis SeerTebuli Statebis
Sesaxeb, romelic xelaxla gacocxlda meore msoflio omis Semdeg.
marto me-20 saukunis pirvel naxevarSi evropam ori msoflio omi
gadaitana, ramac qveynebis umravlesobas milionobiT adamianis msxverpli,
dangreuli qalaqebi, daSlili ekonomika, moSlili komunikaciebi moutana.
evropis saxelmwifoebSi TandaTan gaCnda idea evropis gaerTinebisa da
erTmaneTs Soris mWidro TanamSromlobisa, rasac mohyveboda ekonomikuri
da politikuri integracia, mSvidoba da usafrTxoeba.
evropuli gaerTianeba bevri evropeli mwerlis, filosofosisa da
moazrovnis warmosaxvaSi arsebobda. 1795 wels, germanelma filosofosma,
emanuel kantma, Tavis eseSi ,,samoTxiseuli mSvidobisaken“ miuTiTa evropis
qveynebis federaciaze, romlis daniSnulebac iqneboda mSvidobis
uzrunvelyofa. kantis mizani iyo evropis qveynebs Soris mSvidobis
damyareba, amitomac wamoayena winadadeba nebayoflobiTi federaciis
14
Sesaxeb. 1849 wels, frangi mwerali, viqtor hiugo, werda: ,,dadgeba dRe,
rodesac am kontinentis yvela eri, sakuTari individualurobis daTmobis
gareSe, mWidro gaerTianebad Seikvreba da did evropul Zmobas daudebs
safuZvels. dadgeba dRe, rodesac aRar iarsebebs sabrZolo veli, garda
bazrisa (romelic ixsneba vaWrobisaTvis) da sulierebisa (romelic ixsneba
ideebisaTvis). dadgeba dRe, rodesac tyviebsa da bombebs Secvlis xmis
misacemad gamzadebuli biuletinis qaRaldebi.“ 1925 wels, safrangeTis
sagareo saqmeTa ministrma, aristid briandma, italiis zRvispira patara
qalaq lokarnos samSvidobo paqtis dadebisas Tqva: ,,aq, lokarnoSi Cven
vsaubrobT evropulad, es aris axali ena, romelsac swavla sWirdeba.1
didi britaneTis lideri u. CerCili winaswarmetyvelebda ,,evropis
SeerTebuli Statebis“ Seqmnas, rodesac gamoTqva mosazreba gaerTianebuli
da demokratiuli ,,didi evropis“ Seqmnis Sesaxeb.
SemdgomSi frangma Jan monem, romelic fiqrobda, rom rkina da
qvanaxSiri iyo aucilebeli yvela qveynisaTvis usafrTxoebis
gaZlierebisaTvis, wamoayena winadadeba dainteresebuli qveynebis mier
foladisa da qvanaxSiris erToblivad warmoebis Sesaxeb. safrangeTis
sagareo saqmeTa ministris robert Sumanis (1948-1952w.w. SemdgomSi ukve
evroparlamentis prezidenti 1958-1960 w.w) iniciativiT ganxorcielda
germaniis, safrangeTis, belgiis, italiis, luqსemburgisa da niderlandebis
SeTanxmeba foladisa da qvanaxSiris warmoebis gaerTianebis Sesaxeb.
amitom, evropuli gaerTianebis pirvel damfuZnebel dokumentad iqca
parizis 1951 wlis xelSekruleba evropis qvanaxSirisa da foladis
gaerTianebis dafuZnebis Sesaxeb. am gaerTianebis mizani iyo Tavisi
saqmianoba ganexorcielebina viwro specialur dargebSi _
qvanaxSirmompovebel da foladsasxmel mrewvelobaSi, Sedegad am dargebSi
iqmneboda erTiani ekonomikuri sivrce, romelsac `qvanaxSirisa da foladis
saerTo bazari~ ewodeboda. xelSekruleba ratificirebul iqna wevri
saxelmwifoebis mier da 1952 wlis 10 agvistos umaRlesma organom Jan mones
xelmღvanelobiT bina daido luqsemburgSi. marTalia parizis
1 evrokavSiris politika da institutebi. kaxa gogolaSvil sergi kapanaZis red.GTb., 2006.
gv. 11.
15
xelSekrulebis Semdeg iyo mcdeloba, rom am gaerTianebis principebi
samxedro da zogad politikur sferoebSic gadaetanaT, Mmagram es
mcdelobebi uშedegod damTavrda da maTi gamoyeneba mxolod ekonomikur
sferoze gavrcelda.
zemoTaRniSnuli am evropuli gaerTianebisaTvis metad mniSvnelovani
iyo 1957 weli, rodesac parizis xelSekrulebis monawile qveynebi
SeTanxmdnen, SeeqmnaT kidev erTi dargobrivi organizacia _ evropis
atomuri energiis gaerTianeba (evratomi), mSvidobiani miznebisTvis atomuri
energiis erToblivad aTvisebis mizniT MmniSvnelovania gadawyvetileba
urTierTSoris SeeqmnaT srulfasovani `saerTo bazari~.Aam gadawyvetilebis
logikuri gagrZeleba iyo aRniSnul eqvs wevr saxelmwifos Soris 1957 wels
romis ori xelSekrulebis gaformeba: pirveli es aris xelSekruleba
evropis ekonomikuri gaerTianebis dafuZnebis Sesaxeb da meore,
xelSekruleba evropis atomuri energiis gaerTianebis dafuZnebis Sesaxeb.2
swored, romis xelSekrulebebi iqca im mniSvnelovan wyaroebad, romelTa
safuZvelzec ganviTarda შemdgomSi evropuli integracia. is Seiqmna saerTo
bazris formirebisaTvis. maTi ZalaSi Sesvlis paralelurad, gaCnda
termini ,,evropis gaerTianebebi~ (an ,,gaerTianebebi~). igi aRniSnavda
integraciuli tipis sam erTgvarovan organizacias, erT gaerTianebaSi,
romelsac 1979 welsE evropuli gaerTianeba, xolo 1992 wlidan ki -
evrokavSiri ewodeba.
evropis ekonomikuri TanamSromlobis Seqmnam gansazRvra integraciis
strategia. SemoRebul iqna erTiani politika, gansakuTrebiT soflis
meurneobisa da vaWrobis sferoebSi SesaZlebeli gaxda samuSao Zalis,
saqonlisa da momsaxurebis Tavisufali gadaadgileba. 1968 wlis 1 ivliss
ki mTlianad gauqmda damfuZnebel qveynebs Soris sabaJo gadasaxadi.
zemoT aRniSnuli sami evropuli gaerTianebis miznebis erTianobidan
gamomdinare ganxorcielda maTi erTian integraciul organizaciad
gardaqmna da 1967 wlidan Seiqmna: evropis gaerTianebebis sabWo,
evropis gaerTianebebis asamblea, evropis gaerTianebebis komisia da evropis
gaerTianebebis sasamarTlo.
2 Хартли Т.К- Основы права Европейского сообщества,Москва=Будапешт, 1998, стр.3.
16
1960-iani wlebis bolos evropis gaerTianebebis wevri saxelmwifoebi
Seecadnen gadasuliyvnen erTian `ekonomikur da savaluto kavSirze~, rac
gulisxmobda misi wevri qveynebis ekonomikuri politikis mWidro
koordinaciasa da 1980 wlisaTvis TviT erTiani fuladi erTeulis
SemoRebas. Mmagram im droisaTvis ekonomikuri da savaluto kavSiris Seqmna
wevr saxelmwifoebs ar gamouvidaT. amis mizezi gaxda 1970-iani wlebis
msoflio energetikuli da savaluto-ekonomikuri krizisi, rodesac aSkara
iyo aSS-is dolarze damyarebuli breton vudsis msoflio savaluto
sistemis winaaRmdegobebi, ris gamoc dRis wesrigSi dadga evropis
ekonomikuri Tanamegobrobis savaluto stabilurobis dacva.3 1969 wels
haagaSi gamarTul evropis qveynebis Tanamegobrobis samitze arCeul iqna
1980 wlisaTvis savaluto kavSiris realurad amuSavebis gegmis
SemmuSavebeli K komisia luqsemburgis TavmjdomareobiT. verneris gegma
iTvaliswinebda savaluto kavSiris Seqmnas 10 wlis ganmavlobaSi, romelic
miRebul iqna 1971 wlis 22 marts. Tumca, misi ganxorcieleba ver moxerxda.G
erTiani savaluto kavSiris Seqmnis Semdeg mniSvnelovan etapad
iTvleba germaniis iniciativa, romlis mixedviTac 1979 wels Camoyalibda
evropis savaluto sistema, romelSic gaerTianda 8 qveyana: germania,
safrangeTi, belgia, niderlandebi, luqsemburgi, italia, irlandia da
dania. maTi koleqtiuri valuta iyo `sakalaTo valuta~ _ekiu. rogorc
momavali `evros~ winasaxe. Eekiu -s safuZvelze, funqcionireba daiwyo
savaluto (gacvliTi) kursebis meqanizmma, romelsac unda uzrunveleyo
evropis ekonomikuri gaerTianebis fuladi bazris stabilizacia da
mdgradoba. ekiu Sedgeboda kavSirSi Semavali qveynebis erovnuli
valutebisagan, Tumca masSi SemadgenlobiTi wili ganisazRvreboda qveynis
ekonomikuri siZlieriT da urTierTvaWrobis moculobiT. kvotebi
Semdegnairad nawildeboda: 32,7%-germanuli marka, 20,8%-franguli franki,
11,2%-inglisuri funti,10,2%-holandiuri guldeni, 7,2%-italiuri lira, 8,7%-
belgiuri da luqsemburguli franki, 4,2%-espanuri peseta, 2,7%-daniuri
krona, 1,1%-itlandiuri funti, 0,7%-portugaliuri eskudo da 0,5%-berZnuli
3 futkaraZe r. saqarTvelo-evrokavSirs savaWro-ekonomikuri urTierTobebi:problemebi da
perspeqtivebi.Tb., 2010, gv.25.
17
drami. Mmoqmedi meqanizmi evropuli sabWos qveynebis gacvliTi kursis
cvlilebas zRudavda 2,25 –dan araumetes 15%-mde. Eekiu warmoadgenda
evropis erovnul valutebze damyarebul gadaxdis xelovnur saSualebas,
romlis Rirebuleba gaiangariSeboda e.w. savaluto kalaTis safuZvelze.4
evros mimoqcevaSi gaSveba etapobrivad ganxorcielda. unaRdo
angariSsworebiT is 1999 wlis 1 ianvridan arsebobs. imave wels evropis
savaluto sistemis wevri qveynebis mier miRebul iqna gadawyvetileba naRdi
evros banknotebis teqnikuri maCveneblebis Sesaxeb da daiwyo misi beWdva.
evro naRdi fulis saxiT mimoqcevaSi 2002 wlis 1 ianvridan Semovida.
erTiani valutis SemoReba udavod uprecendento faqti iyo, radgan aseT
mizans drois mokle periodSi verc erTma integraciulma dajgufebam ver
miaRwia.
70-ian wlebis dasawyisidan gaaqtiurda qmedebebi ekonomikur, sagareo-
politikur da samarTaldamcav sferoebSi wevri saxelmwifoebis yvela
proeqtis erT mTlian konstruqciaSi gaerTianebis mimarTulebiT `evropis
kavSiris~ saxelwodebiT. Aamis logikuri dasasruli iyo 1992 wels evropis
kavSiris Sesaxeb xelSekrulebis dadeba, romelsac win uZRoda ,,1986 wlis
erTiani evropuli aqtis” xelmowera.
gaerTianebebis wevri saxelmwifoebis 1989-1991 wlebSi gamarTuli ori
samTavrobaTSoriso konferenciis muSaobis Sedegi iyo 1992 wlis
xelSekruleba evropis kavSiris Sesaxeb (maastrixtis xelSekruleba).
pirveli konferencia mieZRvna ekonomikuri da savaluto kavSiris Seqmnis
iuridiuli safuZvlebis momzadebas, xolo meore, politikuri sakiTxebis
ganxilvas. evropuli gaerTianebis wevri qveynebis mier 1991 wlis dekemberSi
maastrixtis evropuli sabWos sxdomaze gadawyda kavSiris gaZliereba da
1992 wlis 7 Tebervals xeli moewera xelSekrulebas evrokavSiris Sesaxeb,
romelic ZalaSi Sevida 1993 wlis 1 noembers. am xelSekrulebiT axali
etapi daiwyo savaWro-ekonomikur integraciul procesSi, romlis
dagvirgvinebac erTiani savaluto sivrcis Camoyalibeba iyo. maastrixtis
xelSekrulebis farglebSi iqna gansazRvruli evropis kavSiris Sida
4futkaraZe r .saqarTvelo-evrokavSirs savaWro-ekonomikuri urთierTobebi: problemebi da
perspeqtivebi. Tb., 2010, gv.26.
18
mowyoba, romelsac xSirad sami `sayrdenis~ struqturas uwodebdnen da
romelic karga xnis manZilze (faqtiurad, lisabonis 2007 wlis
xelSekrulebis ZalaSi Sesvlamde, anu 2009 wlis 1 dekembramde) evropis
kavSiris savizito baraTs warmoadgenda.5 2001 wlis 26 Tebervals xeli
moewera nicis xelSekrulebas, romlis mTavari Sedegi iyo fundamentur
uflebaTa qartiis miReba. amas didi mniSvneloba hqonda kavSiris
gafarToebisaTvis instituciuri safuZvlis momzadebisaTvis.
2003 wels xeli moewera ”mierTebis SeTanxmebas,” romelic ZalaSi Sevida
2004 wlis 1 maiss. Aam SeTanxmebebiT gansazRvruli evrokavSiris wevri
saxelmwifoebis samarTlebrivi, politikuri, ekonomikuri da sxva saxis
valdebulebebi Camoyalibda erTian dokumentSi, evrokavSiris konstituciis
proeqtSi. es iyo mcdeloba konstituciis srulyofis mimarTulebiT.
aRniSnulma saqmianobebma gamoiRo Sedegi da 2004 wlis 29 oqtombers,
romSi, 25 wevri qveynis mier xeli moewera evropis konstitucias. evropis
konstitucia es aris saerTo faseulobebis mimarT pativiscemis garantia,
romelic moicavs adamianis Rirsebis, Tavisuflebis, demokratiis,
Tanasworobis, kanonis uzenaesobisa da adamianis uflebebis dacvas.
2007 wlis 21-22 ivniss, miRebul iqna gadawyvetileba imis Sesaxeb, rom
ganxorcielebuliyo konstituciuri reforma, `Zveli~ evropis kavSiris
damfuZnebeli dokumentebis (e.i. evropis kavSiris Sesaxeb 1992 wlis
xelSekrulebis da evropis gaerTianebisa da evroatomis damfuZnebeli 1957
wlis xelSekrulebebis) modernizaciis gziT. 2007 wlis 13 dekembers, es
dokumenti oficialurad iqna xelmowerili evropis kavSiris wevri
qveynebis yvela, ocdasamive oficialur enaze, romlebic Tanabrad
avTenturni arian. misi sruli saxelwodebaa: `lisabonis xelSekruleba
evropis kavSiris Sesaxeb xelSekrulebisa da evropis gaerTianebis
dafuZnebis Sesaxeb xelSekrulebis Secvlis Taobaze~, mokled ki _
`lisabonis xelSekruleba~, romelic ZalaSi 2009 wlis 1 dekembridan
Sevida. araoficialurad mas xSirad uwodeben `xelSekrulebas reformis
5 Ppapava i. evropis kavSiris funqcionirebis samarTlebrivi safuZvlebi. sabaziso aqtebi da
komentarebi. Tbi., 2013, gv.16.
19
Sesaxeb”. lisabonis xelSekrulebam `axali~, `ganaxlebuli~ evropis kavSirs
daudo safuZveli.
evrokavSiris Seqmnis pirvelive dReebidan navaraudevi iyo, rom
evrogaerTianebas TandaTanobiT SeuerTdeboda evropis danarCeni qveynebic.
romis xelSekrulebis 23-e muxlSi naTqvamia: ”evropis nebismier
saxelmwifos SeuZlia gamoTqvas gaerTianebaSi gawevrianebis
survili”.6 magram kavSirSi gasawevrianeblad marto survili araa
sakmarisi. kavSirSi gasawevrianeblad saWiroa, rom saxelmwifom
daakmayofilos evrokavSiris wesdebiT gaTvaliswinebuli
kriteriumebi. kerZod: politikuri da ekonomikuri kriteriumebi da qveynis
mosaxleoba Tanaxma unda iyos gawevrianebaze. politikuri kriteriumebis
mixedviT, wevrobaze ganmcxadebeli qveyana aucileblad unda iyos
demokratiuli mmarTvelobis formis, sakanonmdeblo, aRmasrulebeli da
sasamarTlo xelisufleba kargad unda iyos gamijnuli erTmaneTisagan,
parlamentis saqmianoba unda iyos gamWirvale, sasamarTlo xelisufleba
unda iyos damoukidebeli da qveyanaSi kargad unda iyos daculi adamianis
uflebebi. rac Seexeba ekonomikur kriteriumebs, qveyanas, romelsac surs
gaxdes evrokavSiris wevri qveyana, unda qondes sakmaod Zlieri ekonomika,
raTa daakmayofilos wevrobiT gaTvaliswinebuli movaleobebi. kandidat
qveyanaSi unda SeiniSnebodes ekonomikuri zrda da wevrma qveyanam unda
SeZlos efeqturi konkurenciis gaweva bazarze. amasTan gafarToebis mexuTe
talRam, SemoiRo politikuri da ekonomikuri kriteriumebis garda kidev 2
kriteriumi: pirveli, qveynis unari Seasrulos wevrobidan gamomdinare
valdebulebebi da meore, SeZlos administraciuli struqturebis
adaptireba evrokavSiris administraciul struqturebTan.
daarsebidan moyolebuli dRemde evropis Svidi gafarToeba
dafiqsirda: pirveli gafarToeba iyo 1973 wels, rodesac eqvsi
damfuZnebeli qveynis warmatebam stimuli misca danias, irlandias da
gaerTianebul samefos, raTa gawevrianebuliyvnen evropul TanamegobrobaSi.
maTi miReba sakmaod didi xnis ganmavlobaSi ixileboda. sakmarisia
6 Ppapava i. evropis kavSiris funqcionirebis samarTlebrivi safuZvlebi - sabaziso aqtebi
da komentarebi. Tbi., 2013, gv.16.
20
aRiniSnos, rom safrangeTma, prezident de golis meTaurobiT, orjer
gamoiyena vetos ufleba (1961 wels da 1967 wels). Tumca, sakiTxi bolos
dadebiTad gadawyda da gaerTianebis wevri qveynebis ricxvi eqvsidan
cxramde gazarda. kavSiris gafarToebas mohyva movaleobebis gaRrmavebac:
socialur, regionul da garemos dacvis sakiTxebSi.
gafarToebis axali talRa ukavSirdeba 1981 wels saberZneTis, xolo
1986 wels espaneTisa da portugaliis SeerTebas. am periods ukavSirdeba
evropuli Tanamegobrobis rolis amaRleba saerTaSoriso arenaze.
sakmarisia aRiniSnos, rom 1975-1989 wlebSi xeli moewera axal
xelSekrulebebs xmelTaSuazRvispireTis samxreT qveynebTan, agreTve,
afrikis, karibisa da wynari okeanis qveynebTan. 1994 wlis aprilSi ki, q.
maraqeSSi GATT-is yvela wevris mier xelmoweriT safuZveli Cauyara WTO-s
_ vaWrobis msoflio organizacias, romlis Semdegac msoflio vaWroba
axal fazaSi Sevida. Tumca 1980-iani wlebis dasawyisis msoflio
ekonomikurma krizisma garkveulad ,,pesimizmis” niSnebi gaaCina
evrogaerTianebis wevr qveynebs Soris, magram 1985 wels Jak deloris
komisiis mier SemuSavebuli e.w. ,,TeTri wignis” safuZvelze, sadac
gaTvaliswinebuli iyo Svidi wlis ganmavlobaSi yvela im teqnikuri da
sagadasaxado barierebis gauqmeba, romlebic dabrkolebas uqmnida
Tanamegobrobis teritoriaze Tavisufal gadaadgilebas, miRebul iqna
gadawyvetileba 1993 wlis 1 ianvrisaTvis evrogaerTianebas Seeqmna saerTo
bazari.
1986 wels xelmowerilma da 1987 wlis ivlisidan ZalaSi Sesulma
erTianma evropulma aqtma kidev ufro ganamtkica evrogaerTianebis es
gadawyvetileba da daiwyo amis Sesabamisad kanonmdeblobis srulyofis
saqmianobebi. Kkanonmdebloba, romlis mixedviTac SemoRebul iqna e.w.
,,kvalificirebuli umravlesobis” principi da Sida bazris politikis
sakiTxebze wevr qveynebs CamoerTvaT vetos ufleba, ZalaSi Sevida 1987
wlis 1 ivlisidan.
rigiT meoTxe gafarToeba ganxorcielda 1995 wlis 1 ianvars, rodesac
sami qveyana avstria, fineTi da SvedeTi SeuerTda evrokavSirs. wevrTa
raodenobam 15 Seadgina.
21
mexuTe talRa (2004) yvelaze masStaburi aRmoCnda, radgan maSi
gaerTianda: baaltiispireTis respublikebi - estoneTi, latvia da litva,
aseve, poloneTi, CexeTis respublika, slovakeTi, ungreTi, slovenia,
kviprosi da malta.
2007 wels (meeqvse gafarToeba) evrokavSirs bulgareTi da rumineTi,
xolo 2013 wels (meSvide gafarToeba) xorvatia SeuerTda. evrokavSiris
wevrobis kandidati saxelmwifoebia: TurqeTi, makedonia, islandia, serbeTi.
yofili sabWoTa kavSiris qveynebidan evrokavSirSi gaerTianebis
realur gzas daadgnen aseve ukraina, moldova da saqarTvelo.
2013 wlis 22 ivliss dasrulda molaparakebebi saqarTvelo-evrokavSirs
Soris asocirebis Sesaxeb SeTanxmebis Rrma da yovlismomcveli
Tavisufali savaWro sivrcis komponentze, xolo 2013 wlis 29 noembers
Rrma da yovlismomcveli savaWro sivrcis Sesaxeb SeTanxmebis parafireba
ganxorcielda. 2014 wlis 27 ivniss ki xeli moewera asocirebis
xelSekrulebas, romelic nawilobriv 2014 wlis 1 seqtembridan amoqmedda.
saqarTvelosa da evrokavSirs Soris urTierTobis samarTlebriv
safuZvels warmoadgens 1996 wlis 22 aprils q. luqsemburgSi xelmowerili
`SeTanxmeba partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb~, romelic ZalaSi
Sevida 1999 wlis 1 ivlisidan. mis bazaze Seqmnilia TanamSromlobis
instituciuri meqanizmebi (TanamSromlobis sabWo, TanamSromlobis
komiteti), romlebic uzrunvelyofen saqarTvelosa da evrokavშiris
erToblivi saqmianobis programebis SemuSavebasa da realizebas.
1.2. evropis samezoblo politika da misi gavlena saqarTvelos
ekonomikur ganviTarebaze
evrokavSirsa da saqarTvelos Soris urTierToba 1992 wels daiwyo,
rogorc ki saqarTvelom sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg damoukidebloba
aRadgina. evrokavSiri erT-erTi pirvelTagani iyo, vinc politikuri
urTierTobebi daamyara da kompleqsuri daxmarebis programebi aamoqmeda
postsabWoTa sivrceSi. 1992-2004 wlebSi evrokavSiri saqarTvelos
daaxloebiT 450 mln evroTi daexmara. swored am periodSi ganxorcielda
22
araerTi teqnikuri, humanitaruli Tu sakvebis usafrTxoebis proeqti, maT
Soris sareabilitacio proeqtebi konfliqtur zonebSi. marTalia
evrokomisiam TbilisSi warmomadgenloba 1995 wels gaxsna, magram
evrokavSirTan saqarTvelos urTierToba ufro intensiuri 2003 wlis
Semdeg gaxda, rodesac evrokavSirma kidev erTxel daadastura
saqarTveloSi mimdinare ekonomikuri, socialuri da politikuri
reformebis mxardaWera. 1996 wels miRebul iqna partniorobisa da
TanamSromlobis Sesaxeb SeTanxmeba, rac evrokavSirsa da saqarTvelos
Soris urTierTobis qvakuTxedad iqca. es SeTanxmeba, romelic 1999 wels
Sevida ZalaSi, Tavdapirvelad aTi wlis vadiT iyo miRebuli, Tumca is
yovel wels, avtomaturad, erTi wliT grZeldeboda. SeTanxmeba moicavda
farTomasStabian TanamSromlobas politikuri dialogis, vaWrobis,
investiciebis, ekonomikuri, sakanonmdeblo da kolturuli TanamSromlobis
sferoebSi.
wlebis ganmavlobaSi evrokavSiris etapobrivma istoriulma
gafarToebam evropis kontinentze usafrTxoebisa da stabilurobis myari
safuZvlebi Seqmna. amis paralelurad ikveTeboda platforma politikuri
mimarTulebis gansazRvrisaTvis axal mezoblebTan urTierTobaSi. Aamis
naTel magaliTs warmoadgenda evropis komisiis (evrokomisia) mier 2003
wlis 11 marts gamoqveynebul komunikeSi - „gafarToebuli evropa _
aRmosavleT da samxreT mezoblebTan urTierTobis axali samarTlebrivi
CarCoebi~, warmodgenili evropuli samezoblo politikis (ENP) koncefcia,
romlis ZiriTadi amocana mezoblebTan axali gamyofi xazebis warmoSobis
prevencia da stabilurobis, keTildReobisa da usafrTxoebis
uzrunvelyofaa.7
evropuli samezoblo politika evrokavSiris axali sagareo politikis
mimarTulebaa, romelic warmoiSva 2004 wlis 1 maiss, evrokavSiris 10
qveyniT (poloneTi, estoneTi, latvia, litva, slovakeTi, CexeTi, slovenia,
kviprosi da malta), xolo 2007 wlis 1 ianvars kidev ori qveyniT (rumineTi
da bulgareTi) gafarToebis Semdeg. evrokavSiris samezoblo politika
7 Sekarevi a. evropuli integraciis procesi: miRwevebi, xarvezebi da gamowvevebi
saqarTveloSi, somxeTsa da azerbaijanSi. Tb., 2013, gv. 58.
23
Tavis mezoblebis evrokavSirTan mWidro politikur da ekonomikur
integracias gulisxmobs, romelic eyrdnoba, demokratiis, adamianis
uflebebis, kanonierebis, Tavisufali bazris principebsa da mdgradi
ganviTarebis Rirebulebebs. Tumca, isic unda aRiniSnos, rom evropuli
samezoblo politika ar iTvaliswinebs evrokavSirSi gawevrianebis
perspeqtivas.
evropuli samezoblo politika Tavdapirvelad 13 qveyanas: belorusias,
moldovas, ukrainas, alJirs, egviptes, israels, iordanias, libans, libias,
marokos, palestinas, sirias da tuniss moicavda. 2004 wlis 14 ivnisis
miRebuli gadawyvetilebiT, mas damatebiT samxreT kavkasiis sami qveyana -
saqarTvelo, somxeTi da azerbaijani unda moecva. saqarTvelosaTvis
evropul samezoblo politikaSi CarTva evrokavSirTan urTierTobebSi
mniSvnelovani wingadadgmuli nabiji iyo.
aRsaniSnavia, rom samezoblo politikaSi CarTuli TiToeuli qveynis
TanamSromlobis prioritetebi am qveynebTan mWidro TanamSromlobის
safuZvelze ganisazRvreba, rac udaod evropuli samezoblo politikis
erT-erT mTavar princips warmoadgens. es Pprioritetebi erToblivad
SemuSavdeba da qveynebis samoqmedo gegmebSi aisaxeba. saqarTvelo-
evrokavSiris samoqmedo gegmis damtkicebis Sesaxeb sabWos rekomendaciebis
teqsts xeli moewera 2006 wlis 14 noembers, briuselSi TiTqmis
weliwadnaxevriani molaparakebebis Semdeg.
evrokavSiri–saqarTvelos samoqmedo gegma, romelic pirveli nabijia
evrokavSirTan urTierTobis procesSi, politikuri dokumentia, romelic
saqarTvelos da evrokavSirs Soris TanamSromlobis strategiul amocanebs
gansazRvravs. is xuTi wlis vadiT iqna SemuSavebuli. samoqmedo gegma
iTvaliswinebda daxmarebas ,,partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb
SeTanxmebis“ ZiriTadi debulebebis SesrulebaSi da urTierTkavSirebis
damyareba-ganviTarebas TanamSromlobis im axal sferoebSi, rac
ekonomikuri integraciis ufro mniSvnelovan xarisxsa da ufro Rrma
politikur TanamSromlobas ganapirobebda. misi mizani iyo
saqarTvelosTvis mieca stimuli da gaewia daxmareba mis mier dasaxuli
ZiriTadi miznis – evrokavSiris ekonomikur da socialur struqturebSi
24
Semdgomi integrireba–SesrulebisaTvis, agreTve Tavisi kanonmdeblobis
evrokavSiris normebTan da standartebTan daaxloebis mimarTulebiT.
samoqmedo gegmaSi, romelic saqarTvelo-evrokavSiris TanamSromlobis
sabWos mier mowonebis Semdeg saqarTvelosTvis ZalaSi Sevida 2006 wlis 14
noembers, asaxulia partniorebTan SeTanxmebuli aRebuli valdebulebebisa
da misi Sesrulebis Sefasebis kriteriumebi. saqarTvelom samoqmedo gegmiT
aiRo demokratiuli reformebis gatarebis valdebuleba, rac pirvel rigSi
evrokavSirTan ekonomikuri integraciis ufro mniSvnelovan xarisxsa da
ufro Rrma politikur TanamSromlobas gulisxmobda. MmniSvnelovania, rom
evropuli samezoblo politikis samoqmedo gegma ganaxlebadi dokumentia,
rac imas niSnavs, rom saqarTvelosa da evrokavSirs Soris urTierTobebis
ganviTarebis Sesabamisad, saqarTveloSi gatarebuli reformebis tempisa da
xarisxis gaTvaliswinebiT SesaZlebelia masSi garkveuli cvlilebebis
Setana.8
unda aRiniSnos, rom evropaSi demokratiis gavrcelebis gziT
stabilurobisa da mSvidobis SenarCuneba-realizebis uzrunvelsayofad
samezoblo politika ver iqca Zlier meqanizmad. procesi aRmoCnda droSi
sakmaod gawelili, rac zogierTi qveynisTvis, maT Soris, saqarTvelosTvis,
problemur da mtkivneul sakiTxs warmoadgenda. isic unda aRiniSos, rom
samezoblo politikaSi ar iyo Cadebuli partniori qveynebis mier
Sesrulebuli reformebis Sefasebis mkafio kriteriumebi Dda ar Canda
mkafio sargebeli, romelic unda mohyoloda samezoblo politikis
farglebSi ganxorcielebul reformebs. aRniSnulma xarvezma ganapiroba,
rom evrokavSiris samezoblo politikis instrumenti gadaiqca regionis
qveynebisTvis sasurveli reformebis ganxorcielebis erT-erT mniSvnelovan
CarCod, nacvlad imisa, rom is gamxdariyo demokratiuli reformebis
damaCqarebeli da srulyofili warmmarTveli Zala. problemis nawili iyo
isic, rom samezoblo politika, rogorc regionuli instrumenti,
saTanadod ver asaxavda im qveynebis ambiciebs, romlebsac evrokavSirTan
ufro swrafi da yovlismomcveli urTierTobis ganviTareba surdaT.9
8 ENP, EU/Georgia action plan, Europaen Commission, 2006, pp. 1-3.9 evrokavSiri da saqarTvelo: mimdinare sakiTxebi da momavlis perspeqtivebi.Tb.,2009, gv. 32-
35.
25
2006 wels noemberSi damtkicebuli evropis samezoblo politikis
samoqmedo gegmiT (ENP AP) TanamSromlobis erT-erT prioritetul
mimarTulebad savaWro urTierTobebis ganviTareba daisaxa. mTavari, rac am
gegmis mixedviT ganisazRvra, iyo am sferoSi qveynis maregulirebeli
CarCos evrokavSiris standartebTan daaxloeba. Tumca, es procesic
gaWianurda, radgan evrokavSiris kanonmdeblobasTan harmonizacia da
Sesabamisi praqtikis saqarTveloSi damkvidrebis procesi imaze rTuli
aRmoCnda, vidre es mosalodneli iyo.
samoqmedo gegmiT uSualod vaWrobasTan mimarTebaSi ganisazRvra
amocanebi, romlebic SeiZleba klasificirebul iqnes Semdegi
gansazRvruli TanmimdevrobiT:
pirvels ganekuTvneba evrokavSirsa da saqarTvelos Soris ormxrivi
savaWro urTierTobebis ganmtkiceba, maT Soris sargeblis gazrda
”preferenciebis zogadi sistemidan” da amis Sedegad saqarTvelos
saeqsporto saqmianobis gaumjobeseba;
meore gulisxmobs vaWrobis msoflio organizaciis wesebTan
Sesabamisobis monitoringis ganxorcielebas da SesaZleblobebis
ganviTarebas saerTaSoriso vaWrobis sferoSi;
mesame moicavs savaWro da vaWrobasTan dakavSirebuli sxva
SeTanxmebebis dadebas. kerZod, geografiuli warmoSobis maCveneblebis
Sesaxeb (Rvinisa da spirtiani sasmelebis seqtoris CaTvliT) ormxrivi
SeTanxmebis gaformebas da molaparakebaTa gagrZelebas mxareebs
Soris Tavisufali vaWrobis SeTanxmebis Taobaze;
meoTxe exeba vaWrobasTan dakavSirebul instituciur cvlilbebs, maT
Soris, vaWrobis sferos muSakebisaTvis importis da eqsportis
wesebisa da procedurebis Sesaxeb regularuli informirebis
meqanizmis Seqmnas.
2008 wlis 19-20 ivniss, evropulma sabWom poloneTisa da SvedeTis mier
warmodgenili erToblivi winadadebis safuZvelze miiRo aRmosavleT
partniorobis iniciativa. xsenebuli iniciativa evropuli sabWos mier 2009
wlis 7 maiss, praRis samitze iqna damtkicebuli. aRniSnuli partniorobis
principebi Tavsdeba evrokavSiris samezoblo politikis farglebSi.
26
aRmosavleT partniorobis miznad ganisazRvra evrokavSiris aRmosavleT
mezoblebTan (saqarTvelo, azerbaijani, belorusi, moldova, somxeTi da
ukraina) TanamSromlobis kidev ufro gaRrmaveba. Tu davakonkretebT,
aRmosavleT partnioroba gulisxmobs axali asocirebis SeTanxmebis
gaformebas, Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaWro zonis Seqmnis
saSualebiT evrokavSiris ekonomikaSi integrirebis da savizo reJimis
gamartivebis perspeqtivas. aseve, am qveynebSi politikuri da socialur–
ekonomikuri reformebis mxardaWeras.
2009 wels praRis samitze miRebul iqna aRmosavleT partniorobis
deklaracia da oficialurad damtkicda ,,aRmosavleTis partnioroba“,
romelic emyareba ramdenime mniSvnelovani principis mimarT saerTo
erTgulebas: kanonis uzenaesobas, karg mmarTvelobas, adamianTa uflebebis
dacvas, umciresobaTa pativiscemas da dacvas, sabazro ekonomikas, mdgrad
ganviTarebas.10
aRmosavleTis partnioroba mimdinareobs ormxrivi da mravalmxrivi
samuSao formatiT. ormxrivi TanamSromlobis mizania evrokavSirsa da
TiToeul aRmosavleT partniors Soris urTierTobis gaRrmaveba.11 is
moicavs urTierTobebis sxvadasxva mimarTulebebs, rogoricaa - asocirebis
xelSekruleba, vizis liberalizacia usafrTxo garemoSi, ekonomikuri da
socialuri politikis evrokavSirTan daaxloeba, energousafrTxoebis
gaZliereba da a.S.
mravalmxrivi formati ki qmnis TanamSromlobis axal struqturas. amis
sailustraciod SeiZleba moviyvanoT aRmosavleT partniorobis miznebisa
da Rirebulebebis Sesabamisad Seqmnili “TanamSromlobis platformebi”:
demokratiis, efeqturi mmarTvelobisa da stabilurobis, ekonomikuri
integraciisa da evrokavSiris politikasTan Tanxvedris, garemos dacvis,
klimatis cvlilebisa da energousafrTxoebis, adamianebs Soris
kontaqtebis mimarTulebiT.
10 ,,aRmosavleT partnioroba“ da saqarTvelos socialur-ekonomikuri politika- elguja
xokriSvili, evropis samezoblo politika da axali gamowvevebi, 2008, gv. 12.
11 xokriSvili e. dareliSvili n. Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaro sivrce
(DGFTA)evrokavSirTan. Tb., 2013, gv. 57.
27
TiToeul platformas SemuSavebuli aqvs sakuTari miznebi da,
Sesabamisad, samuSao programebi, rac Tavis mxriv aRmosavleT
partniorobis programis efeqtur ganxorcielebas emsaxureba. mravalmxrivi
urTierTobebis farglebSi Tematuri platformebis xelSewyobis mizniT
daigegma aseve panelebi. panelebi gansazRvravs platformebSi
TanamSromlobis miznebis gansaxorcielebel ufro viwro da konkretul
gzebs, RonisZiebebs (mag. programebs, treningebs da a.S.), romelTa
SemuSevebaze mowveuli eqspertebi imuSaveben.12
xom ar aris identuri ,,aRmosavleTis partnioroba“ da evropis
samezoblo politika? ra Tqma unda, ara. jer erTi, aRmosavleTis
partnioroba iZleva ufro ukeTess da ufro zust geografiul fokuss da
aRmosavleTis partniorobis mier SemoTavazebuli axali SesaZleblobebi
ufro konkretuli, ufro praqtikuli da TvalsaCinoa; meore, aRmosavleTis
partniorobas individualuri midgomis ufro maRali xarisxi gaaCnia da
aRmosavleTis partnioroba iZleva energetikuli TanamSromlobis Zalze
detalur samoqmedo gegmas.
garda amisa, aRmosavleTis partnioroba evropis samezoblo
politikasTan SedarebiT mTel rig siaxleebs iTvaliswinebs. Eesenia:
asocirebis xelSekruleba, romelic ekonomikuri integraciis mizniT
evrokavSirTan Rrma da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis SeTanxmebas
moicavs, mobilurobisa da usafrTxoebis faqtebi, rac gulisxmobs savizo
reJimis gamartivebas da aseve evrokavSirTan TanamSromlobas korufciis,
organizebuli danaSaulisa da aralegaluri migraciis winaaRmdeg
brZolaSi, yovlismomcveli instituciuri mSeneblobis,
energousafrTxoebis xelSewyobis, garemos dacvisa da klimatTan
dakavSirebul sakiTxebSi da sxv.13
evropis samezoblo politikaSi gamovlenili problemebis daZlevas
emsaxureboda 2011 wlis 24 maiss sagareo da usafrTxoebis politiis
sakiTxebSi evrokavSiris umaRlesi warmomadgenlis qetrin eStonisa da
12 liberaluri akademia. ,,vin vin aris briuselSi saqarTvelosa da samxreT kavkasiaze“,
2012, gv. 32-33.
13 iqve.
28
evrokomisiis mier miRebuli evropis samezoblo politikis axali
dokumenti, romelic sazogadoebis ufro met sferoebs moicavs da
damatebiTi stimulirebis sistemas efuZvneba. Ees evropis axali samezoblo
politika eyrdnoba Semdeg principebs: demokratiis maRali donis miRwevis
mxardaWera, politikur da usafrTxoebis sakiTxebSi TanamSromlobis
gafarToeba, „partnioroba mobilurobisaTvis“ mxardaWera, damatebiTi
finansuri saxsrebis mimarTva prioritetuli sferoebis mixedviT,
aRmosavleTis partniorobis farglebSi partniorebisaTvis asocirebis
xelSekrulebis SeTavazeba. aRniSnulma cvlilebebma nawilobriv
gamoaswora evropis samezoblo politikis naklovani mxareebi.
samoqmedo gegmis ganxorcielebis mniSvneloba didia, radgan is
gamoiwvevs saqarTvelos kanonmdeblobis daaxloebas evrokavSiris
sakanonmdeblo normebTan da standartebTan, rac Seqmnis mtice safuZvels
Semdgomi ekonomikuri integrirebisTvis. integrirebas safuZvlad daedeba
ekonomikasa da vaWrobasTan dakavSirebuli wesebisa da moTxovnebis miReba
da maTi Sesruleba, vaWrobis gaaqtiurebis, meti investiciebis mozidvis da
zogadi zrdis misaRwevad, rac saboloo jamSi politikur stabilurobasa
da ekonomikur winsvlas ganapirobebs.14
udavoa, ,,evropis samezoblo politika” xels Seuwyobs axali tipis
sapartnioro urTierTobebis Seqmnas. gaRrmavdeba savaWro da ekonomikuri
urTierTobebi, Seiqmneba ekonomikuri kanonmdeblobis daaxloebis
winapirobebi, mxareebi erTmaneTis mimarT ekonomikurad ufro gaxsnilebi
gaxdebian, gagrZeldeba vaWrobaSi arasatarifo barierebis Semcireba, rac
investirebasa da ekonomikur zrdas Seuwyobs xels. 15
,,aRmosavleT partnioroba“ axali urTierTobis etapia saqarTvelosa
da evrokavSirs Soris, romlis mniSvnelovani nawilia finansuri aspeqtebi.
praRis deklaraciaSi aRniSnulia, rom finansuri daxmareba mimarTuli
iqneba aRmosavleTis partniorobis miznebis misaRwevad da amasTan
14 Eevropis samezoblo politikis kritikuli Sefaseba. Com (2010). 207, briuseli 12 maisi
2010, gv. 4
15 Petrovic, Milenko, and Malgorzata Klatt. "11. The European Union and its post-communist neighbours: EU
enlargement and the European Neighbourhood Policy." The European Union and Global Engagement: Institutions,
Policies and Challenges 2015, pp. 197.
29
gaiTvaliswinebs individualuri partniori qveynis progress. garda
Tanamegobrobis mier gamoyofili grantisa da Tanadafinansebisa erovnul
doneze, evrokavSiri Seecdeba aseve moizidos damatebiTi dafinanseba sxva
donorebis, saerTaSoriso safinanso organizaceibis da kerZo seqtoris
mxridan. iniciativis farglebSi gansaxorcielebeli proeqtebis
mxardasaWerad Tanamegobroba xels Seuwyobs kerZo da saxelmwifo seqtors
Soris TanamSromlobis gaRrmavebas da amasTan mouwodebs evropis
sainvesticio banks da sxvadsaxva saerTaSoriso donor organizaciebs,
daxmareba aRmouCinon partnior qveynebSi mimdinare modernizaciis process
da SeimuSaon mosaxerxebeli sainvesticio proeqtebi.
evrokomisiis dokumentis Tanaxmad, ,,aRmosavleTis partniorobis“
farglebSi gamoyofili Tanxebi daixarjeba Semdegi miznebisTvis:
institucionaluri mSneblobis mravalmxrivi programebi (daaxloebiT 175
mln evro), regionaluri ganviTarebis piloturi programebi, romlebic
gaTvlilia regionis ekonomikuri da socialuri uTanasworobis sakiTxebze
(daaxloebiT 75 mln evro), ,,aRmosavleTis partniorobis mravalmxrivi
mimarTulebebis ganxorcieleba (daaxloebiT 350 mln evro).16
rac Seexeba saqarTvelos, „aRmosavleTis partniorobis“ iniciativis
farglebSi saqarTvelosTvis gamoyofil dafinansebas, is mniSvnelovnad
gaizarda. 2007-2010 wlebSi gamoyofili iyo 120 milioni evro, romelic
samezoblo politikis instrumentis meSveobiT ganxorcielda, 2011-2013
wlebisTvis es Tanxa TiTqmis 50%-iT gaizarda da 180 milion evros miaRwia.
„aRmosavleTis partniorobis“ farglebSi evrokavSiri partniorebs
ormxrivi TanamSromlobis pirobebSi ZiriTad sferoebSi kavSirebis kidev
ufro gaaqtiurebas sTavazobs. amis magaliTia aRmosavleTis partniorobis
farglebSi evrokavSirsa da partnior qveyanas Soris ormxrivi
TanamSormloba Semdegi mimarTulebebiT: Rrma da yovlismomcveli
Tavisufali vaWrobis xelSekrulebis (DCFTA) SeTanxmeba da miReba;
16evrokavSiri da saqarTvelo: mimdinare sakiTxebi da momavlis perspeqtivebi. vasil WyoiZe,
aRmosavleT partnioroba-mravalmxrivi TanamSromlobis formati, gv. 89-90
30
gadaadgileba da usafrTxoeba, energetikuli usafrTxoeba, ekonomikuri da
socialuri ganviTarebis mxardaWera.17
Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaWro sivrcis SeTanxmeba
saqarTvelos aZlevs saqonlis, momsaxurebis da kapitalis Tavisufali
gadaadgilebis saSualebas, xolo adamianebis Tavisufal gadaadgileba
xelmisawvdomi iqneba savizo reJimis liberalizaciis procesis Sedegad.
amitom, evrokavSirTan asocirebisa da Rrma da yovlismomcveli
Tavisufali savaWro sivrcis Sesaxeb SeTanxmebis gaformebiT, saqarTvelo-
evrokavSirs Soris urTierTobebi Tvisobrivad axal safexurze gadavida,
rac Zalian mniSvnelovania. evrokavSirTan ekonomikuri integraciis
mimarTulebiT Tavisufali vaWrobis zona aris saerTaSoriso integraciis
saxeoba, romlis wevrebsac ar ekisrebaT sabaJo gadasaxadebi da
mosakreblebi. maTze ar vrceldeba raodenobrivi SezRudvebic, romelsac
saerTaSoriso SeTanxmebebi aregulirebs. es integraciis ufro Rrma
saxeobaa, vidre preferencialuri SeTanxmebebi. Tavisufali vaWrobis zonis
wevrebi aseve inarCuneben uflebas, Tavad gansazRvron vaWrobis reJimi
mesame qveynebTan. umravles SemTxvevaSi, Tavisufali vaWrobis zonis wesebi
vrceldeba yvela saxis saqonelze, Tumca, zonaSi Semaval qveynebs Soris
arsebobs sabaJo sazRvrebi da postebi, sadac saqonlis warmomavlobas
amowmeben.
uaxloes warsulSi moxda SeTanxmeba „stabilizaciisa da asociaciis
procesis“ da „evropis samezoblo politikis“ farglebSi. pirveli
programa vrceldeba balkaneTis naxevarkunZulis saxelmwifoebze, meore
ki- aRmosavleT evropis qveynebze, maT Soris, samxreT kavkasiazec.
zemoqmulidan gamomdiare, saqarTvelo-evrokavSirs Soris Rrma da
yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis sivrcis Camoyalibeba xels Seuwyobs
evrokavSiris bazris moTxovnebTan Tavsebadi savaWro sistemis formirebas,
gamWvirvale, stabiluri biznes garemos Camoyalibebas, saqarTvelos
sainvesticio mimzidvelobisa da Sesabamisad, ucxouri investiciebis zrdas,
qveynis mdgrad ganviTarebasa da bunebrivi resursebis racionalurad
17 ,,aRmosavleT partnioroba“ da saqarTvelos socialur-ekonomikuri politika. elguja
xokriSvili, evropis samezoblo politika da axali gamowvevebi, 2008. gv. 14.
31
gamoyenebas, axali sawarmoebisa da saeqsporto produqciis Seqmnas,
adgilobrivi warmoebis masStabebis zrdis kvalobaze axali samuSao
adgilebis Seqmnas, qarTuli produqciis saeqsporto bazrebis
diversificirebasa da gafarToebas, qarTveli eqsportiorebisTvis
eqsportTan dakavSirebuli xarjebis Semcirebas, qarTveli
momxmareblisTvis usafrTxo da uvnebeli produqtis miwodebas,
inteleqtualuri sakuTrebis uflebis dacvas, saxelmwifo administrirebis
organoebis ganviTarebas evropuli saukeTeso praqtikis Sesabamisad,
zogadad, ekonomikuri zrdis stimulirebasa da qveynis ekonomikur
ganviTarebas: moklevadian perspeqtivaSi mTliani Sida produqtis (mSp)
zrdas 1,7 %-iT, xolo grZelvadian perspeqtivaSi - 4,3 %-iT. moklevadian
perspeqtivaSi eqsportis 9 %-iT, xolo importis 4,4 %-iT, xolo
grZelvadian perspeqtivaSi eqsportis 12 %-iT, xolo importis 7,5%-iT
zrdas.18
2013 wlis dekemberSi, saqarTvelom da evrokavSirma xeli moaweres
partniorobisa da TanamSromlobis SeTanxmebis oqms evrokavSiris
programebSi saqarTvelos monawileobis Sesaxeb CarCo SeTanxmebis Taobaze.
saqarTvelom aseve mniSvnelovan winsvlas miaRwia vizebis gamartivebisa da
readmisiis19 SeTanxmebebis ganxorcielebis gzaze da ganagrZo reformebis
ganxorcieleba usafrTxo garemoSi mobilurobis uzrunvelyofasTan
dakavSrebul sferoebSi. saqarTvelom evropis samezoblo politikis
ganxorcielebis Sesaxeb 2014 wlis Sualedur angariSSi mocemuli
rekomendaciebis umetesi nawili gaiTvaliswina. yovelive amis Semdeg
saqarTvelom evrokavSirTan asocirebis Sesaxeb xelSekruleba gaaforma.
„saqarTvelo-evrokavSiris asocirebis Sesaxeb SeTanxmebas“ oficialurad
ewodeba „asocirebis Sesaxeb SeTanxmeba erTis mxriv, evrokavSirs da
18 ECORYS და CASE- Research-“Trade Sustainability Impact Assessment in support of negotiation of a DCFTA
between the EU and Georgia and the Republic of Moldova”, 2014;19 ,,unebarTvod mcxovreb pirTa readmisiis Sesaxeb'' SeTanxmeba (SemdgomSi ,,readmisiis
SeTanxmeba) ZalaSi Sevida 2011 wlis pirveli martidan. SeTanxmebis ZiriTadi mizania
TanamSromlobis gaZliereba xelSemkvrel mxareebs Soris ukanono migraciis winaaRmdeg
brZolis sakiTxSi da pirTa usafrTxo dabruneba evropidan saqarTvelos mimarTulebiT, an
piriqiT.
32
evropis atomuri energiis gaerTianebas da maT wevr saxelmwifoebsa da
meores mxriv, saqarTvelos Soris.“ saqarTvelosTvis evrokavSirTan
„asocirebis Sesaxeb SeTanxmebis“, Rrma da yovlismomcveli Tavisufali
vaWrobis sivrcis CaTvliT, gaformebis perspeqtiva gaixsna „aRmosavleT
partniorobis“ iniciativiT.
saqarTvelosa da evrokavSirs Soris asocirebis SeTanxmebis
xelmoweris Semdgomi nabiji parlamentebis mier dokumentis ratifikaciaa.
xelSekrulebis ZalaSi Sesvlamde misi ratificireba evrokavSiris wevri 28
qveynis parlamentebma unda moaxdinos. amJamad es dokumenti 19 qveyanis
mieraa ratificirebuli. 2014 wlis 18 ivliss dokumentis ratificireba
ganxorcielda saqarTvelos parlamentSi, 2014 wlis 18 dekembers ki
strasburgSi, evroparlamentma saqarTvelo-evrokavSiris asocirebis
xelSekrulebis ratifikacia moaxdina.
xelSekrulebis srulad ZalaSi Sesvla 2015 wels aris navaraudevi,
Tumca, ukve 2014 wlis Semodgomaze winmswrebad amoqmedda SeTanxmebis
nawili, maT Soris DCFTA - Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaWro
sivrcis Sesaxeb SeTanxmeba. saqarTvelom da evrokavSirma miiRes
"asocirebis dRis wesrigi", romelic asocirebis Sesaxeb SeTanxmebiT
aRebuli valdebulebebis prioritetuli sakiTxebis samwlian (2014-2016)
gegmas warmoadgens.
dReisaTvis saqarTvelo sargeblobs evrokavSiris mxridan calxmrivi
savaWro SeRavaTebiT, e.w. "preferenciaTa ganzogadebuli sistemiT" (GSP +).
am sistemis farlebSi SeTavazebuli SeRavaTebi SezRudulia DCFTAA-sTan
SedarebiT. mas Semdeg, rac DCFTA Caanacvlebs G(GSP +)-s, gauqmdeba
tarifebi TiTqmis yvela produqtze da amasTanave orive mxare gadaWris
maregulirebeli barierebis sakiTxs. es mniSvnelovani gaumjobeseba iqneba
arsebul (GSP +) -Tan SedarebiT, romelic calxmrivi, droebiTi xasiaTisaa
da evrokavSirTan molaparakebebs ar eqvemdebareba.
Rrma da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis sivrcis SeTanxmeba
iTvaliswinebs vaWrobasTan dakavSirebuli saqarTvelos kanonmdeblobis
etapobriv daaxlovebas evrokavSiris kanonmdeblobasTan Semdeg sferoebSi:
sanitariuli da fitosanitariuli zomebi, vaWrobaSi teqnikuri barierebi,
33
saxelmwifo Sesyidvebi, sabaJo da momsaxurebiT vaWroba (eleqtronuli
komunikacia, finansuri momsaxureba, transporti, fosta da sakuriero
momsaxureba). aRniSnul sferoebSi daaxlovebis Sedegad saqarTveloSi
Seiqmneba evropuli donis sursaTis uvneblobisa da xarisxis erovnuli
infrastruqturis sistemebi, rac xels Seuwyobs qarTuli sasoflo-
sameurneo da industriuli produqciis Tavisufal ganTavsebas
evrokavSiris bazarze da aseve, adgilobriv bazarze uvnebeli da usafrTxo
produqtis miwodebas. rogorc cnobilia, zogadad, mdgradi
ganviTarebisTvis saWiroa piradi, qonebisa da ZiriTadi saWiroebebis
(sursaTi, TavSesafari, jandacva.) usafrTxoeba. 20
miuxedavad imisa, rom 2012 wlis maisSi saqarTvelos parlamentma miiRo
ori kanoni, romlebic sursaTis uvneblobasa da momxmarebelTa uflebebs
aregulireben, sursaTis uvneblobisa da momxmarebelTa uflebebis dacvis
kuTxiT saqarTveloSi arsebuli mdgomareoba mainc ar gaumjobesebula.
cvlilebebi Sevida kanonSi ,,konkurenciisa da Tavisufali vaWrobis
Sesaxeb“ 2012 wlis aprilSi, Tumca aRniSnuli reformac ver pasuxobs
evrokavSiris ZiriTad moTxovnebs.
2013-2014 wlebSi sagrZnoblad gaizarda sursaTis erovnuli saagentos
mier Catarebuli inspeqtirebis raodenoba. kontroldeba biznes
operatorebis mier sawarmoo procesis yvela standatris maqsimalurad
dacvis SesaZleblobebi. darRvevebis gamovlenis SemTxvevaSi xorcieldeba
biznes operatorebis dajarimeba da zogierT SemTxvevaSi xdeba sawarmoo
procesebis SeCerebac. 2014 wels gegmuri inspeqtirebisaTvis SeirCa 2 536
biznesoperatori; aragegmuri inspeqtirebisaTvis Sefasda 502 sawarmo;
saTanado wesiT aRebuli da laboratoriebSi Cabarebuli iyo sursaTis
(m.S. sasmeli wylis) 2911 nimuSi/sinji, romelTa xarisxis parametrebze
laboratoriuli kvlevis Sedegebis mixedviT 837 (28,8%) nimuSi ar
akmayofilebda dadgenil moTxovnebs. laboratoriuli kvlevis SedegebiT
gamovlenili darRvevebis 80% warmoadgenda mikrobiologiuri
maCveneblebis darRvevebs. Mmarto 2014 wlis dasawyisSi gegmur
inspeqtirebas daqvemdebarebuli 659 biznes operatoridan 33% iyo
20 CavleiSvili m. saqarTvelos sasursaTo usafrTxoebisa da sursaTiT uzrunvelyofis
zogierTi sakiTxi, J.ekonomika da biznesi, #3 2013, gv. 75.
34
Seusabamo saqarTvelos kanonmdeblobasTan, ris gamoc dajarimdnen. 6
biznesoperators SeuCerda sawarmoo procesi kritikuli Seusabamobebis
arsebobis gamo. Aam inspeqtirebuli sawarmoebidan 37 iyo cxovelTa
sasaklao, romelTa 31%-Si aRmoCnda Seusabamoba.21
inspeqtirebis procesebma dinamikaSi darRvevebis Semcirebis tendencia
gamoavlina.
aRsaniSnavia, rom molaparakebebis procesSi qarTulma mxarem miaRwia
uprecedento SeTanxmebas evrokavSirTan satarifo liberalizaciis kuTxiT.
SeTanxmebis ZalaSi SesvlisTanave, qarTuli warmoSobis yvela produqti
(nioris garda, romelzec imoqmedebs raodenobrivi SezRudva),
gaTavisufldeba sabaJo tarifisgan evrokavSiris bazarze eqsportisas.
„asocirebis Sesaxeb SeTanxmebis“ implementaciis Sedegad, saqarTvelos
moqalaqeebi konkretul sargebels miiReben. maT Soris, aRsaniSnavia:
soflis meurneobis produqciis xarisxis gaumjobeseba, sawarmoebisTvis
ukeTesi SesaZleblobebis gaxsna, evropuli ganaTlebis xelmisawvdomoba,
gaumjobesebuli jandacva, energo efeqtianobis gazrda da ganaxlebadi
energoresursebis ganviTareba, ukeTesad funqcionirebadi sasamarTlo,
gamyarebuli kanonis uzenaesoba, sajaro samsaxuris gazrdili
angariSvaldebuleba da gamWvirvaloba da sxva. aRmosavleT partniorobis
kidev erT mniSvnelovan mimarTulebas warmoadgens energoresursebis
miwodebis usafrTxoeba da energetikuli damoukideblobis gaZliereba.
yvelaze optimisturi gamoTvlebiTac ki, Tu evrokavSiri fundamenturad ar
gardaqmnis Tavis energetikul politikas da ar Cadebs am sferoSi
seriozul investiciebs, evrokavSiris damokidebuleba energoresursebis
gare momwodebelze 2025 wlisaTvis 50%-dan 70%-mde gaizrdeba. am donis
damokidebuleba gare momwodeblebze, safrTxes uqmnis evrokavSiris
politikur damoukideblobas. Aaqedan gamomdinare, evrokavSiris da
partniori qveynebis energetikuli usafrTxoebis gaZliereba aRmosavleTis
partniorobis mTavar prioritets warmoadgens. 22energetikul konteqstSi
igi partniori qveynebis evrokavSiris sam sxvadasxva politikaSi CarTvas da
21 http://nfa.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=18122 Paresashvili, N. Policy Implementation of the Eastern Partnership in Georgia, Journal: ,,Public Policy and
Administration”, 2013. Vol.12, #4 pp.640.
35
monawileobis SesaZleblobas gulisxmobs. esenia: evrokavSiris vaWroba,
konkurenciis politika da evrokavSiris energetikuli politika..23
saxelmwifo Sesyidvebis sferoSi kanonmdeblobis daaxloveba
uzrunvelyofs saqarTvelos saxelmwifo Sesyidvebis maqsimalur
gamWvirvalobas da amasTan, saqarTveloSi warmoebuli saqonlisa da
momsaxurebis daSvebas evrokavSiris wevri qveynebis saxelmwifo Sesyidvebis
bazarze.
„asocirebis Sesaxeb SeTanxmebis“ gaformeba xels Seuwyobs:
ekonomikuri reformebis process da qmediTi, funqcionirebadi da efeqtiani
sabazro ekonomikis ganviTarebas, saxelmwifo seqtoris Sida finansuri
kontrolisa da gare auditis ganviTarebas, sagadasaxado sferoSi
efeqtiani mmarTvelobis gaZlierebas ekonomikuri urTierTobebis
gaRrmavebis, vaWrobis ganviTarebisa da damatebiTi investiciebis mozidvis
mizniT, erovnuli statistikis sistemis SesaZleblobebis ganviTarebas
drouli uzrunvelyofis gziT, evrokavSirTan satransporto sferoSi
TanamSromlobis ganviTarebas, saqarTvelos energousafrTxoebis
ganmtkicebas, garemos dacvis sferoSi evropuli standartebis etapobriv
danergvas, klimaturi cvlilebis winaaRmdeg brZolis kuTxiT
TanamSromlobis gaRrmavebas, mrewvelobis sferoSi evropuli
standartebisa da normebis etapobriv danergvas, finansuri momsaxurebis,
sabanko da sadazRvevo sferoebSi TanamSromlobis ganviTarebas, turizmis
sferoSi TanamSromlobis gaRrmavebas, soflis meurneobis sferoSi
evropuli standartebisa da normebis etapobriv danergvas. aseve,
centralur da adgilobriv doneze administraciuli SesaZleblobebis
ganviTarebas da sxva24
Tavisufali savaWro sivrce SeZlebisdagvarad xels Seuwyobs
saqarTvelos TandaTanobiT integracias evrokavSiris Sida bazarze, rasac
Sedegad mohyveba: samarTliani da biznesisaTvis xelsayrel garemos
Camoyalibeba, korufciis Semcireba, Sida bazris wesebis Sesabamisi
samrewvelo produqciisa da sursaTis uvneblobis sferoSi Tanamedrove
23 Declaration: Prague Summit-Southern Corridor-Ref: CL09-102EN, Source UE: Conceil, UN forum, Date: 8/5/2009.24 http://www.mfa.gov.ge.
36
standartebs Semotana. samarTlebrivi da instituciuri garemo didad
gazrdis saqarTvelos, rogorc ekonomikuri partnioris, mimzidvelobas,
rac waaxalisebs sagareo da saSinao investiciebs. dRis wesrigis
Sesabamisad ganxorcieldeba bazarze daSvebis barierebis ormxrivi da
TandaTanobiTi moxsna, eqsportis mxriv, qarTul mwarmoeblebsa da
eqsportiorebs SesTavazeben Tavisufal wvdomas evrokavSiris bazarze,
yvela tipis saqonelis 500 milionze meti maRali Semosavlis mqone
momxmarebliT.Aamitom, Tavisufali savaWro sivrce Teoriulad da
praqtikuladac didi mniSvnelobis mqonea da gacilebiT Rrmaa. misi
realuri mizani swored evrokavSiris kanonmdeblobis im nawilis miRebaa,
romelic xels Seuwyobs saqarTvelos savaWro da sainvesticio
potencialis gazrdas. es ki sabolood migviyvans iqamde, rom saqarTvelo
CarTuli aRmocndeba evropuli bazris saerTo sivrceSi. es ki niSnavs, rom
moxdeba Tavisufali savaWro sivrcis farglebSi evrokavSiris Sida
bazarze saqarTvelos TandaTanobiTi integracia.
1.3 evropuli Rirebulebebisaken swrafvis istoriuli apeqtebi
,,me var qarTveli, maSasadame, me var evropeli“
zurab Jvania
evropuli Rirebulebebi da faseulobebi odidganve qarTveli
moazrovneebisa da sazogado moRvaweebis sanukvar mizans warmoadgenda.
saqarTvelos evropisken da zogadad, dasavleTisken ltolva XX saukunis
miwuruls ar dawyebula. Cvenma winaprebma gacilebiT adre daiwyes gzis
gakafva evropisaken, miaCndaT ra evropa qveynis Zlierebisa da
Tavisuflebis erT-erT garantad. Tu frangi poetisa da moazrovnis, pol
valeris cnobil mosazrebas gavaanalizebT “yvela rasa, ,,yvela miwa,
romelic Tanmimdevrulad iyo romanizebuli, gaqristianebuli,
37
eqvemdebareba berZnuli disciplinis Segnebas, absoluturad evropulia”25
adekvatur daskvnas gavakeTebT: saqarTveloc iseTive evropuli qveyanaa
gamodis, rogorc saberZneTi, poloneTi, ungreTi an romelime sxva maTi
msgavsi.
sakmarisia gavixsenoT petre iberis, giorgi mTawmindelis, mefeebis:
daviT IV aRmaSenebeli, Tamari, giorgi IV laSa, giorgi V brwyinvale, simon
mefe, Teimuraz, vaxtang VI, erekle II da sxv saqmianobebi da mosazrebebi,
rom ganvacxadoT: dasavleTis civilizaciis procesSi saqarTvelo
monawileobda da misi mzera yovelTvis mimarTuli iyo dasavleTisken. Ees
dasturdeba droTa ganmavlobaSi Savi zRvis qarTul sanapiroebze
berZnebis mier qalaqebis daarsebiTa da savaWro-kulturuli
urTierTobebis ganviTarebiT, riTic Seiqmna winapirobebi saqarTvelosa da
saberZneTs Soris mWidro urTierTobebis dasamyareblad.
saqarTvelos evropasTan integraciaze miuTiTebda cnobili qarTveli
emigranti mecnieri, profesori mixeil musxeliSvili, romelic xazs
usvamda qarTvelebis evropelobas, rodesac werda ,,aucilebelia, rom
qarTvelebma daamtkicon TavianTi arseboba evropaSi da miaRebinon
saqarTvelo dasavleTis erebis ojaxSi. droaA qarTvelebma Seignon, rom
isini evropas miekuTvnebian”.26
evropuli Rirebulebebis adekvaturi samarTlebrivi da politikuri
Sexedulebebia warmodgenili e.w. “marTali samarTlis” mixedviT udidesi
qarTveli poetis SoTa rusTavelis “vefxistyaosanSi”. rusTaveli
afiqsirebs taxtis memkvidreobis uflebas, aCvenebs qalisa da mamakacis
Tanasworuflebianobas, yuradRebas amaxvilebs feodaluri sazogadoebis
TiToeuli wodebebisaTvis garkveul uflebebsa da movaleobebze, xazs
usvams omisa da ajanyebis uflebas. rusTavelisaTvis mefe aris
TviTmpyrobeli, reformatori da toleranti. amave dros is aris
mosiyvarule da qveSemvrdomTaTvis samarTlis mimniWebeli, qvriv-oxrebze
da gaWirvebulebze mudam mzrunveli. es ki sxvas arafers niSnavs, Tu ara im
25 SubiTiZe Ev., wereTeli, n. evropeizacia da qarTulu politikuri azrovneba Tb., 2013 gv.
5.
26 musxeliSvili m. saqarTvelo da evropa, saqarTvelos urTierToba evropisa da amerikis
qveynebTan, Tb; 1995, gv.54.
38
Rirebulebebis konstantacias, romelsac Semdgom daefuZna mTeli evropuli
civilizacia.
wminda evropuli idealebsa da principebs efuZvneba Tamaris
saqmianobebi: ,,mefe (Tamari) auqmebs asoebis mokveTas, aCerebs sikvdiliT
dasjas, aviTarebs qvelmoqmedebas, SemdgomSi amkvidrebs saxelmwifo
samsaxurSi dgomis tradicias da ara cariel gvariSvilobas,
araaborigenebis mimarT SeRavaTebs da maTi kulturis, religis Senaxvas,
maT dacvas. religiuri mSvidobianoba, yvela religiis pativiscema da
daxmareba saqarTvelos saxelmwifo politika iyo, rac cxadia exmianeba
evropul ideebs.27 Tamari evropuli socialuri idealis realuri saxea.
aRsaniSnavia, rom faruli arCevnebis idea jer kidev aTonis mTaze
(bizantia) moRvawe giorgi mTawmindelis (aTonelis) saqmianobisas gaCnda.
man SemoiRo “wilnayrobis wesi,” romelic qarTuli monastrebis
winamZRvarTa daniSvnisas gamoiyeneboda. “sakmarisia gavixsenoT XI saukunis
damdegs qarTul samonastro wes-wyobilebaSi momxdari cvlileba, rodesac
winandeli mamasaxlisisgan Tanamdebobis pirTa daniSvnis monarqiuli wesi
respublikur wesad Seicvala da monastrebSi yvela wevrTa “TanadgomiTa
da erTnebobiT” mowyobili arCevnebi iqna SemoRebuli, rom Tamaris dros
yuTlu-arslanis dasis politikuri moZraobis Sedegad saqarTvelos
saxelmwifo wes-wyobilebaSi momxdari cvlilebebis ideuri saTavis
saTauroba cxadi Seiqnas. 28
evropuli Rirebulebebisadmi swrafvis gamovlenis erT-erT formas
warmoadgenda zrunva ganaTlebis evropul donesTan miaxloebaze. amis
idealur magaliTs warmoadgenda XI-XII saukuneTa mijnaze daviT
aRmaSenebelis mier gelaTis da iyalTos akademiebis daarseba. es sxva
araferi ar iyo, Tu ara evropuli ganaTleba, bavSvTa aRzrda-ganaTlebisa
da mecnierebis ganviTareba erovnuli tradiciebis dacviT. Tumca isic unda
aRiniSnos, rom jer kidev IV saukuneSi fazisSi (dasavleT saqarTveloSi),
ukve arsebobda fazisis akademia.
Tamamad SegviZlia vTqvaT, rom maSindeli qarTuli samarTali
msoflios erT-erTi yvelaze humanuri da demokratiuli samarTali iyo.
27 SubiTiZe v. politologia, Tb; 2006, gv. 85.
28javaxiSvili i. Txz. tomi II, Tb; 1983, gv 376.
39
akrZala ra wameba da SeaCera sikvdiliT dasja, Tamaris saqarTvelom
gauswro evropul qveynebs: “samarTlis saqmeTa organizaciaSic
saqarTvelom im epoqaSi sagrZnob progress miaRwia: sisxlis samarTlis
Teoriis udidesi miRwevebis gverdiT, im miRwevebis, romelTa mSvenieri
magaliTi mocemulia eqvTime aTonelis moZRvrebaSi mkvlelobisa da
WrilobaTa miyenebis Sesaxeb, saqarTveloSi mTeli rigi RonisZiebebi iyo
Catarebuli praqtikuli xasiaTisac. Seqmnili iyo sagangebo dawesebuleba,
romelic ganagebda mxolod sisxlis samarTlis saqmeebs. amgvarad
gamijnul iqna sfero sisxlis samarTlisa da samoqalaqo saqmis
warmoebisa. Semdeg sakasacio saCivarTa garCeva daviT aRmaSenebelma
CamoarTva uzenaesi xelisuflebis funqciebs, nacvlad amisa Seiqmna
uzenaesi sakasacio kolegiuri sasamarTlo.“ 29
qvelmoqmedeba, RaribTa daxmareba ganviTarebul evropul
saxelmwifoTa wesi da socialuri normaa. socialur mSvidobianobas
daviTis xelisuflebis dros qveyanaSi ganapirobebda is, rom saxelmwifo
Semosavlis 10% qvelmoqmedebas xmardeboda, sadac “Sigan maTTa
sibrZnisagan Txa da mgeli erTad sZovdes”.
marTalia 1453 wels osmalTa mier bizantiis da konstantinopolis
dapyrobam saqarTvelo didi xniT mowyvita evropas da evropul
faseulobebs, magram qarTvelobas arc Turq-selCukebTan da monRolebTan
Tavganwiruli brZolebis Semdeg Seuwyvetia swrafva evropisaken, am mxriv
aRsaniSnavia mefeebis: simon mefe, Teimuraz I, vaxtang VI, erekle meore da
qarTveli moazrovneebis: sulxan-saba orbeliani, anTimoz iverieli, da sxva.
saqmianoba. qeTevan wamebulis Tavdadeba qristianobisaTvis mTel
imdroindel evropaSi evropeli misionerebisa da samRvdeloebisaTvis
misabaZ magaliTad iqca. yvela am dampyroblis sastiki koloniuri
mmarTvelobis miuxedavad, qarTvelebisaTvis mTavar Rirebulebas erisa da
pirovnebis Tavisufleba, mterTan Seurigebloba, civilizebuli
mmarTvelobis damyareba warmoadgenda.
evropuli Rirebulebebis Semotana da dabruneba saqarTveloSi
ukavSirdeba ilia WavWavaZis, niko nikolaZis da arCil jorjaZis saxels.
29javaxiSvili i. Txz. tomi II, Tb; 1983, gv 409.
40
swored ilia WavWavaZe saubrobda qveyanaSi Tanamedrove sabazro ekonomikis
principebis danergvaze: “exla an adli unda gveWiros xelSi, an guTani, an
Carxi qarxanisa, an marTulebi manqanisa. exla vaJkacoba omisa ki ar unda,
rom sisxlsa hRvrides, vaJkacoba unda Sromisa, rom ofli hRvaros. kidev
vityviT, qveyana axla imisia, vinc irjeba da vinc icis wesi da xerxi
garjisa, vinc ufro ufrTxildeba naSroms, vinc izogavs naRvaws, dRes
mZleTa mZlea marto is, vinc mcvelia da bejiTi suliTa da xorciTa,
codniTa da marjveniTa, exlac omia, xolo sisxlis Rvrisa ki ara, oflis
Rvrisa, omi usisxlo, mSvidobiani, wynari – es omi Sromisaa da viTarca
Sroma – patiosania, namusiania da iseTive Tavmosawonebeli, TavgamosaCeni,
rogorc uwin Tofisa da xmlis omi iyo. vaJkacoba amisTana omSi bevriT win
aris sisxlis omis vaJkacobaze” 30
qarTveli publicisti, Jurnalisti, mwerali da sazogado moRvawe. s.
mesxi aRniSnavda TergdaleulTa axali Taobis (n. nikolaZe, g. wereTeli, k.
lorTqifaniZe, da sxv.) rols qarTveli eris istoriaSi evropisaken axali
bilikebis gakvalvaSi: “am axali Taobis saqebrad unda vTqvaT, rom es
axali gza imaT male monaxes, es gza- dasavleT evropis gza aris.31
n. nikolaZes saqarTvelosTvis idealur variantad evropuli
ganviTarebis kursi miaCnda: “orientacia STagonebiT ar xerxdeba, xalxi,
rogorc yoveli cocxali arseba, TavisTavad mudam iqeT iqcevs pirs,
saidanac mze sxivs hfens da Rvivis. saqarTvelo warsulSi orientacias
yovelTvis iqeT mimarTavda xolme, saidanac sinaTle da moZraoba modioda.
Semcdaria, vinc fiqrobs, viTomc romelime mefes, wodebas an Taobas Tavis
nebaze SeZlebodes saqarTvelos aqeT da iqeT mibruneba. sanam ganaTleba da
cxovreba bizantiaSi enTo, saqarTvelosac mzesumzirasaviT Tvali iqeT
ekava, roca sparseTi ayvavda indoeTis kulturaze dawafebiT, Cveni
aRorZinebac misken miimarTa, azri misken gvqonda, petre didisa da
ekaterine meoris amagma ruseTi rom gaaCaRa, saqarTveloc Zalauneburad man
waritaca fizikiskanoniT. roca sxvadasxva Zala erT da imave sagans
30 SubiTiZe v, politologia. Tb; 2006, gv.82-83.
31 nawerebi sergei mesxisa. tomi I, 1903, gv 104.
41
Tavisken uqaCavebs, am sagnis mdebareobas swyvets mebrZoli Zalebis
uZlieresoba, sagans, unda Tu ar unda, yovelTvis momrevi gadiTrevs.”32
n. nikolaZe agreTve erT-erTi pirvelTagania, visac vaWroba miaCnda,
mrewvelobis Semobrunebis, soflis meurneobis ganviTarebis, sazogadoebis
winsvlisa da gaZlierebis berketad. man qveynis prioritetad mecniereba
gamocxada. N n. nikolaZem wina planze wamoswia eris ganviTarebaSi
sakuTari warmoebis aRorZinebis aucilebloba, erovnuli vaWrobisa da
erovnuli mrewvelobis ganviTareba. Mmas saqarTvelos damoukideblobis
SenarCunebisaTvis qveynis ekonomikuri damoukidebloba da gaZliereba
miaCnda upirveles prioritetad.
1913 wels Jurnali “klde“ werda: ,,nikolaZe da ruseTSi naswavli
inteligencia ori antipodia, sul sxvadasxva tipebi. n. nikolaZe suliT da
guliT evropelia, evropaSi naswavli, evropis ideebiT gamsWvaluli,
evropis teqnika-industriis mcodne, iniciativis kaci, praqtikuli da
saqmiani. Cveni inteligencia ki umTavresad aRzrdilia ruseTis skolaSi, am
monuri suliT, Cinovnikuri rutiniT da socialistikiT gaJRenTili. amitom
Cveni inteligentebi umTavresad arian Teoretikosebi, meocnebe, akademiuri
msjelobis xalxi. amaTi sferoa Tbili kabineti, rbili savarZeli,
uniadagT Teoriuli msjeloba, metafizikuri morali da sxvadasxva
partiul-politikuri ocneba, fantaziebi. nikolaZe ki, uwinares yovlisa,
muSakia dakapiwebuli xelebiT, cxovrebis teqniki da laboranti. igi
realistia, realuri politikis mwarmoebeli, cxovrebis mcodne, mis
qartexilSi Cavardnili.”33
qarTvelTagan noe Jordania iyo erT-erTi pirvelTagani, romelmac
gaacnobiera, rom evropa ,,Cveni mteri ar aris, piriqiT, is aris sisxli-
sisxlTagani Cveni da xorci-xorcTagani Cveni. Cven CveniTve vevropieldebiT
da maSasadame, mis gverdiT, masTan SekavSirebiT unda vicxovroT” da rom
“gaevropeleba warmoebs qarTul niadagze, qarTul kulturaze.” evropaSi
iZulebiT emigraciasa da mravali wlis ganmavlobaSi iq cxovrebis dros
noe Jordania kidev ufro cxadad darwmunda, rom “evropis gza msoflio
32 nikolaZe n. Txz. t. IV, prof. l.m. gamezardaSvilis red.,Tb. sax. un-ti, 1964, gv. 337.
33 nikolaZe n. -150 saiubileo krebuli, Tb; 1996, gv.10.
42
gzaa, axla istoriis sxva gza ar gamougonia da TavisTavad misaxvedria
Cveni masze Sedgoma” n. Jordanias azriT saqarTvelosaTvis misaRebia
evropis Sromis saSualebani, misi nivTieri da sulieri kultura, misi
teqnika da misi mecniereba.
dRes, qveynis demokratiuli ganviTareba, evropuli da
evroatlantikuri integracia da suvereniteti erT mTlian subieqtad iqca,
romliskenac mizanmimarTulad miiwevs dRes saqarTvelo. saqarTvelos
evropul orientacias ar gaaCnia alternativa. es aris is. romliskenac
mudam istoriulad iswrafoda kulturiT, religiiTa da politikuri
sistemiT.
Tanamedrove etapze, evrokavSiri sul ufro damajereblad imkvidrebs
adgils saerTaSoriso asparezze, rogorc ekonomikuri, politikuri,
finansuri da samxedro gavlenis mzardi geopolitikuri centri. Aაqedan
gamomdinare izrdeba interesi Tavad evropis kavSirisa da mis farglebSi
Camoyalibebuli tendenciebis mimarT. MmiT ufro, rom samomavlod kavSiris
moqmedebis teritoriuli sferos kidev ufro gazrda da gafarToveba
igegmeba, evrokavSiris wevrobis kandidati saxelmwifoebiს xarjze,
marTalia კაndidati saxelmwifos statusi gaaCnia TurqeTs, Tumca am
qveynis kavSirSi miReba dRes didi davisa da kamaTis sagania. saqarTvelom,
moldovam da ukraიnamac ukve moaweres evrokavSirTan asocirebis
xelSekrulebas xeli.
evropis kavSirTan urTierTobebis gaRrmaveba da integracia
saqarTvelos ara marto evropuli civilizaciis wiaRSi dabrunebis,
keTildReobisa da stabilurobis garantias iZleva - igi saqarTvelos
damoukideblobis, kulturuli gadarCenisa da ganviTarebis erT-erT
winapirobasac warmoadgens.
43
Tavi II. saqarTvelis evrokavSirTan ekonomikuri integraciis statistikuri
Seswavlis meTodebi da aRricxvis ZiriTadi problemebi
2.1 sagareo seqtoris statistikis warmoebis
meTodologiuri principebi
saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis done mniSvnelovnadaa
damokidebuli ,,danarCen samyarosTan mis kavSirurTierTobebze,”34 radgan
msoflioSi mimdinare intergraciuli procesebis fonze gaizarda qveynebis
ekonomikuri ganviTarebis doneebis erTmaneTze gavlenis xarisxi.
sagadasaxdelo balansi warmoadgens im statistikur angariSs,
romelic asaxavs drois garkveul periodSi qveyanasa da danarCen
msoflios Soris ganxorcielebul ekonomikur operaciebs. Aamitom is
qveynis ekonomikuri saqmianobis analizisa da prognozirebis mniSvnelovani
berketia. sagadasaxdelo balansis statistikis meTodologia eyrdnoba
saerTaSoriso savaluto fondis „sagadasaxdelo balansisa da
saerTaSoriso sainvesticio poziciis saxelmZRvanelos“ me-6 gamocemas
(„Balance of Payments and International Investment Position Manual Sixth Edition (BPM6)”.
international Monetary Fund. Washington, 2009).sagadasaxdelo balansis informaciis wyaroa saqarTvelos erovnuli
bankis, saqarTvelos teritoriaze moqmedi komerciuli bankebis, sadazRvevo
kompaniebisa da mikrosafinanso organizaciebis kvartaluri da Tviuri
angariSgeba ucxouri aqtivebisa da valdebulebebis Sesaxeb, statistikis
erovnuli samsaxuris yovelkvartaluri da sxvadasxva periodulobis
SerCeviTi kvlevebi, satvirTo–sabaJo deklaraciebis monacemTa baza, Sps
„saqarTvelos eleqtrosistemis“ yovelkvartaluri informacia
importirebuli, eqsportirebuli da tranzitiT gatarebuli
eleqtroenergiis Sesaxeb, gazis transportirebis kompaniis informacia
importirebuli da tranzitiT gatarebuli bunebrivi airis Sesaxeb,
ZiriTadi partniori qveynebis sagareo vaWrobis monacemebi, Sps
„saqarTvelos rkinigza“, saqarTveloSi arsebuli portebi da aeroportebi,
34 aslamaziSvili n. saerTaSoriso statistika. Tb. 2009, gv.85.
44
sxvadasxva saxelmwifo struqturebi (saministroebi, departamentebi da
sxva), presisa da masobrivi informaciis saSualebebiT gavrcelebuli
informacia.35
sagadasaxdelo balansi Sedgeba oro ZiriTadi nawilisagan: mimdinare
operaciebis angariSisa da finansuri resursebis angariSebisagan.36
mimdinares miekuTvneba sasaqonlo, momsaxurebisa da Semosavlebis
operaciebi (mimdinare transferebi ganixileba rogorc Semosavlebis
gadanawileba)37 finansuri angariSi asaxavs rezidentemis mier sazRvargareT
ganxorcielebul investiciebs da ararezdentebis mier saqarTveloSi
ganxorcielebul investiciebs. (gamoiyofa: pirdapiri investiciebi,
portfelis investiciebi, finansuri warmoebulebi, sxva investiciebi da
sarezervo aqtivebi). mimdinare angariSSi asaxulia saqoneli da
momsaxureba, pirveladi Semosavlebi da meoradi Semosavlebi. saqonlis
angariSi moicavs saqonlis eqsport-imports, xolo momsaxurebis angariSi
moicavs momsaxurebas, romelic gauwies sxva qveynis rezidentebs
saqarTvelos rezidentebma da piriqiT. Aam Mmomsaxurebebs miekuTvneba:
satransporto, safosto da kurieruli momsaxureba, turizmi, mSenebloba,
manufaqturuli momsaxureba, saqonlis remonti da sxva teqnikuri
momsaxureba, sadazRvevo da sapensio momsaxureba, inteleqtualuri
sakuTrebiT sargebloba, finansuri momsaxureba satelekomunikacio,
kompiuteruli da sainformacio momsaxureba, sxva saqmiani momsaxureba,
piradi, kulturuli da rekreaciuli momsaxureba, samTavrobo saqoneli da
momsaxureba sxvagan dausaxelebeli.
pirveladi Semosavlis angariSSi asaxulia pirveladi Semosavlis
nakadebi rezident da ararezident instituciur erTeulebs Soris. Ais
moicavs: Sromis anazRaurebasa da sainvesticio Semosavals. momuSaveTa
anazRaureba sxva qveynis rezidentebis mier aisaxeba Sromis anazRaurebaSi,
masSi Sedis aseve qveyanaSi momuSave da sazRvargareTis qveynebSi qveynis
35 https://www.nbg.gov.ge sagareo seqtori/meTodologia.
36 NaslamaziSvili n. saerTaSoriso statistika. Tb. 2009, gv. 66.
37 QmarSava, q. mindoraSvili, m. erovnul angariSTa sistema. Teoria, praqtika, analizi Tb.,
2008, gv, 232.
45
diplomatiur warmomadgenlobebSi dasaqmebuli ararezidentebis Sromis
anazRaureba.
rac Seexeba sainvesticio Semosavlebs, masSi Sedis Semosavlebi
pirdapiri, portfelis da sxva investiciebidan. kreditSi aisaxeba
saqarTvelos rezidentebis mier sazRvargareT ganxorcielebuli
investiciebidan miRebuli Semosavali, xolo debetSi piriqiT –
ararezidentebis mier saqarTveloSi ganxorcielebuli investiciebidan
miRebuli Semosavali.
meoradi Semosavlis angariSi asaxavs mimdinare transferebs qveynis
rezidentebsa da ararezidentebs Soris. transferi aris operacia, rodesac
erTi instituciuri erTeuli meores awvdis saqonels, momsaxurebas an
aqtivs da samagierod ar iRebs misgan ekvivalentur saqonels, mosaxurebasa
da aqtivs38. saerTaSoriso angariSebi SeiZleba klasificirebul iqnes
Semdegi saxis mimdinare transferebad: mimdinare gadasaxadebi Semosavalze,
qonebaze da a.S., socialuri mosakreblebi, socialuri sargebeli, mimdinare
saerTaSoriso TanamSromloba, wminda sadazRvevo premia sicocxlis
dazRvevis garda, sadazRvevo moTxovnebi sicocxlis dazRvevis garda,
piradi gadaricxvebi da sxva mimdinare transferebi.
kapitalisa da finansuri angariSi moicavs: kapitalis angariSsa da
finansur angariSs. Aaqedan kapitalis angariSSi gamoiyofa: kapitaluri
transferebi da arawarmoebuli arafinansuri aqtivebis SeZena–gadacema.
Tavis mxriv kapitaluri transferi SeiZleba iyos samTavrobo seqtorisa da
sxva seqtorebis. kapitalur transfers miekuTvneba aseve valis patieba.
portfelis investiciebi, pirdapiri investiciebi, finansuri
warmoebulebi, sxva investiciebi da sarezervo aqtivebi aisaxeba finansur
angariSSi. rogorc cnobilia pirdapiri investiciebi moicavs: saaqcio
kapitals da sainvesticio fondis aqciebs, reinvestirebul Semosavlebs da
savalo instrumentebs. aqve aisaxeba saqarTvelos pirdapiri investiciebi
sazRvargareT. saqstati maT Sesaxeb informaciis moipovebs sawarmoTa
pirdapiri gamokvlevidan komerciuli bankebis angariSgebis safuZvelze,
38 marSava m. mindoraSvili - erovnul angariSTa sistema. Teoria, praqtika, analizi Tb.,
2008, gv,238.
46
xolo damatebiTi informaciis mozidva xdeba internetidan da sxvadasxva
sainformacio saSualebebidan.
portfelis investiciebi moicavs iseT dabandebebs sawarmos sawesdebo
kapitalSi, romelic iZleva xmebis 10%–ze naklebs. portfelis investorebs
miekuTvnebian aseve is iuridiuli da fizikuri pirebi, romlebic floben
ararezidenti sawarmos mier gamoSvebul sxvadasxva saxis fasian
qaRaldebs, romlebic ar uzrunvelyofen sawesdebo kapitalSi
monawileobas. 39
finansuri warmoebulebi, romelic adre Sedioda portfelis
investiciebSi, finansuri angariSis damoukidebeli komponentia. masSi
Sedis fasian qaRaldebi: opcionebi, fiuCersebi, svopebi, forvarduli
kontraqtebi da sxva. saqarTveloSi ukve ramdenime banki iyenebs warmoebul
finansur instrumentebs. finansuri warmoebulebis Sesaxeb ZiriTad
informaciis wyaro warmoadgens sawarmoTa gamokvleva, komerciuli bankebis
da erovnuli bankis angariSgeba.
sxva investiciebi moicavs finansuri angariSis yvela mokle da
grZelvadian gatarebas, garda pirdapiri da portfelis investiciebisa,
warmoebuli finansuri instrumentebisa da sarezervo aqtivebisa. MmaT
miekuTvneba: naRdi fuli da depozitebi, sesxebi, savaWro kreditebi,
avansebi da sxva aqtivebi da valdebulebebi. calke unda gamovyoT savaWro
kreditebi da avansebi, radgan es aris aqtivebi da valdebulebebi,
romlebic warmoiSveba sagareo savaWro urTierTobebis Sedegad da
romlebic moklevadiania. Tumca sagadasaxdelo balansSi xorcieldeba
maTi dayofa grZel da moklevadianad. rac Seexeba sesxebs sagadasaxdelo
balansSi isini klasificirebulia vadianobis mixedviT da instituciuri
seqtorebis mixedviT. sxva investiciebis sxva valdebulebebi da aqtivebi
Sedgeba vadagadacilebuli davalianebisagan da, garda amisa, yvela im
poziciisgan, romelic ar moxvda zemoT CamoTvlil muxlebSi.
sarezervo aqtivebi warmoadgens maRallikvidur ucxour aqtivebs,
romelsac flobs an akontrolebs saqarTvelos erovnuli banki da romlis
gamoyeneba sagadasaxdelo balansis deficitis dasafinanseblad an raime
39 https://www.nbg.gov.ge sagareo seqtori/meTodologia.
47
sxva mizniT SesaZlebelia dauyonebliv. sarezervo aqtivebi Sedgeba Semdegi
komponentebisgan: monetaruli oqro, sesxis specialuri ufleba, savaluto
pozicia fondSi, sxva sarezervo aqtivebi, romlebic akmayofileben
sarezervo aqtivebis moTxovnebs da ar moxvdnen zemoT CamoTvlil
punqtebSi. sxva sarezervo aqtivebi Sedgeba naRdi ucxouri valutisagan,
ararezident safinanso organizaciebSi ganTavsebuli depozitebisgan da
maRallikviduri fasiani qaRaldebisgan. amasTan, sarezervo aqtivi ucxour
valutaSi aucileblad unda iyos Tavisuflad konvertirebadi. monacemTa
wyaroa erovnuli bankis sabalanso angariSebi.40
saerTaSoriso sainvesticio pozicia (ssp) asaxavs drois garkveul
momentSi sagareo finansuri aqtivebisa da valdebulebebis naSTebs. ssp
aerTianebs ararezidentebisadmi moTxovnebsa da maT mimarT sxvadasxva
saxis valdebulebebs ekonomikis Semdegi seqtorebis mixedviT: erovnuli
banki, depozituri korporaciebi erovnuli bankis garda, samTavrobo da
sxva seqtorebi. ssp–is ZiriTadi muxlebi sagadasaxdelo balansis
finansuri angariSis muxlebis identuria da moicavs: pirdapir
investiciebs, portfelis investiciebs, finansur warmoebulebs, sxva
investiciebsa (sxva saaqcio kapitali, naRdi fuli da depozitebi, sesxebi,
sadazRvevo, sapensio programebi da standartuli sagarantio sqemebi
savaWro kreditebi da avansebi, sxva moTxovnebi/valdebulebi) da sarezervo
aqtivebs. sagadasaxdelo balansis agebis proncipi mdgomareobs masSi, rom
TiToeuli operacia tardeba ormagi Caweris wesiT.41
saerTaSoriso sainvesticio pozicia periodis bolos iangariSeba,
rogorc naSTs periodis dasawyisSi damatebuli periodis ganmavlobaSi
momxdari operaciuli cvlileba, moculobis sxva cvlileba, gacvliTi
kursisa da fasis sxva cvlileba. operaciuli cvlileba Seesabameba
sagadasaxdelo balansis finansuri angariSis tranzaqciebs. sxvaoba
ekonomikis finansur aqtivebsa da valdebulebebs Soris Seadgens wminda
saerTaSoriso sainvesticio pozicias. ssp SeiZleba iyos wminda kredituli
(+) an wminda debeturi (-).
40 https://www.nbg.gov.ge sagareo seqtori/meTodologia.
41 gabiZaSvili, b. -statistika ekonomikaSi, biznessa da menejmentSi.Tb., 2011,Ggv.815.
48
saerTaSoriso sainvesticio poziciis informaciis wyaros armoadgens
saqarTvelos erovnuli bankis da saqarTvelos teritoriaze moqmedi
komerciuli bankebis, sadazRvevo kompaniebisa da mikrosafinanso
organizaciebis kvartaluri da Tviuri angariSgeba ucxouri aqtivebisa da
valdebulebebis Sesaxeb. MmniSvnelovania agreTve finansTa saministros
informacia saxelmwifo garantiiT aRebuli sagareo valisa da misi
momsaxurebis Sesaxeb. statistikis erovnuli samsaxuri iZleva informacias
sawarmoTa saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis Sesaxeb, xolo
informacias investiciebis Sesaxeb ki saqarTvelos ekonomikisa da mdgradi
ganviTarebis saministro.
saerTaSoriso sainvesticio poziciis meTodologia SesabamisobaSia
saerTaSoriso savaluto fondis: „sagadasaxdelo balansisa da
saerTaSoriso sainvesticio poziciis saxelmZRvanelos“ me-6 gamocemasTan
(„Balance of Payments and International Investment Position Manual. Sixth Edition (BPM6)”.
International Monetary Fund. Washington, 2009).
GgasaTvaliswinebelia, rom gamoqveynebuli ucxouri aqtivebi da
valdebulebebi SeiZleba gansxvavdebodes oficialur saerTaSoriso
rezervebSi mocemul analogiuri monacemebisagan, savaluto kursebis
damrgvalebis gamo.
Uunda aRiniSnos, rom arsebobs gansxvaveba saerTaSoriso
sainvesticio poziciaSi mocemuli sabanko seqtoris wminda ucxour
aqtivebs, ucxouri valdebulebebsa da monetaruli statistikis sxva
depozituri korporaciebis Sesabamisi monacemebs ASoris, rac gamowveulia
monetaruli statistikis monacemebSi ucxoeli pirdapiri da portfelis
investorebis mimarT valdebulebebis aRuricxaobiT. საერთაშორისო
საინვესტიციო პოზიციაში მოცემული საბანკო სექტორის წმინდა უცხოური აქტივები
და უცხოური ვალდებულებები განსხვავდება აგრეთვე მონეტარული სტატისტიკის
სხვა დეპოზიტური კორპორაციების მიმოხილვაში მოცემული შესაბამისი
მონაცემებისგან. განსხვავების მიზეზი არის ის, რომ მონეტარული სტატისტიკის
მონაცემებში არ არის ასახული ვალდებულებები უცხოელი პირდაპირი და პორტფელის
ინვესტორების მიმართ.
49
mTliani sagareo valis statistika moicavs monacemebs erovnuli
ekonomikis finansuri valdebulebebis Sesaxeb ararezidentebis mimarT. rom
ganvmartoT qveynis mTliani sagareo vali, es aris drois mocemuli
momentSi faqtobrivi, upirobo valdebulebebis gadauxdeli Tanxa, romelic
gulisxmobs am qveynis rezidenti debitoris mier ararezidentisaTvis
ZiriTadi an/da procentis gadaxdas momavali periodis romelime
momentSi.Ggamodis rom nebismieri valdebuleba, romelic momaval periodSi
gadasaxdeli iqneba ararezidentisTvis, CarTuli unda iyos qveynis mTlian
sagareo valSi. saangariSo erTeulad, ise rogorc sagadasaxdelo balansis
SemTxvevaSi, gamoyenebulia aSS dolari.
rac Seexeba sagareo valis statistikis informaciuli wyaroebs, aq
unda gamovyoT saqarTvelos erovnuli bankis da saqarTvelos
teritoriaze moqmedi komerciuli bankebis, sadazRvevo kompaniebisa da
mikrosafinanso organizaciebis kvartaluri da Tviuri angariSgeba
ucxouri aqtivebisa da valdebulebebis Sesaxeb, agreTve finansTa
saministros informacia saxelmwifo garantiiT aRebuli sagareo valis da
misi momsaxurebis Sesaxeb da statistikis erovnuli samsaxuris
informacia sawarmoTa saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis Sesaxeb.
mTliani sagareo valis statistikis meTodologia SesabamisobaSia
saerTaSoriso savaluto fondis saxelmZRvanelosTan “sagareo valis
statistika“ („External Debt Statistics, Guide for Compilers and Users”. International Monetary
Fund. Washington, 2013).sagareo valis statistika, iseve rogorc sagadasaxdelo balansis
statistika, warmoebs daricxvis meTodiT.
calke unda gamovyoT saxelmwifo seqtoris sagareo valis
informaciuli wyaro, romelsac miekuTvneba finansTa saministros
monacemebi saxelmwifo da saxelmwifo garantiiT aRebuli sagareo valis
Sesaxeb.Dda radgan erovnuli banki, axdens garkveuli cvlilebebis
ganxorcielebas (monacemebis saerTaSoriso standartebTan SesabamisobaSi
moyvanis mizniT), amitom Cndeba gansxvaveba erovnuli bankisa da finansTa
saministros monacemTa Soris. magaliTad, erovnuli banki vadagadacilebul
ZiriTad vals iRebs mimdinare sesxebidan da aRricxavs rogorc
50
vadagadacilebul davalianebas, vadagadacilebuli procentis da
daricxuli jarimis davalianeba, (es ar Sedis finansTa saministros
monacemebSi) erovnul bankSi aRiricxeba rogorc vadagadacilebuli
davalianeba, erovnuli banki angariSobs im daricxul procentebs, romelTa
gadaxdis vada jer ar damdgara da is emateba mTlian sagareo vals. Tumca
es finansTa saministros monacemebSi ar aris asaxuli. Ggansxvavebis
mizezia agreTve is, rom saxelmwifo evroobligaciebi finansTa
saministros monacemebSi asaxulia nominaluri RirebulebiT, xolo
erovnuli bankis monacemebSi sabazro fasiT. zogierT SemTxvevaSi
umniSvnelo gansxvavebis mizezi SeiZleba iyos savaluto kursebis
damrgvaleba finansTa saministros mier.
aRsaniSnavia, rom sagadasaxdelo balansis, saerTaSoriso sainvesticio
poziciisa da mTliani sagareo valis statistikis saangariSo erTeulia
aSS dolari.
2.2 sagareo vaWrobis statistikuri aRricxvis ZiriTadi meTodebi
oficialuri statistika saqarTveloSi sagareo vaWrobis statistikuri
monacemebis xelmisawvdomobas 1995 wlidan uzrunvelyofs. monacemebi
muSavdeba rogorc qveynebis, ise sasaqonlo WrilSi da gamoqveyndeba
yovelTviurad. 2012 wlidan ki saqstati eqsportis, importis, sagareo
savaWro brunvisa da savaWro balansis agregirebul monacemebs aqveynebs.
garda amisa qveyndeba detaluri informacia qveynebisa da sasaqonlo
Wrilis mixedviT. yovelive amis uzrunvelsayofad statistikis erovnuli
samsaxuri sagareo vaWrobis statistikis warmoebas gaerTianebuli erebis
organizaciis statistikis ganyofilebis rekomendaciebis gaTvaliswinebiT
SemuSavebuli meTodologiis, agreTve, rogorc wina paragrafSi aRvniSneT,
gaerTianebuli erebis organizaciis saxelmZRvanelos “saqonliT
saerTaSoriso vaWrobis statistika“(niu iorki, 2004 w.) da gaerTianebuli
erebis organizaciis, uaxlesi rekomendaciebis „saqonliT saerTaSoriso
vaWrobis statistika, koncefciebi da gansazRvrebebi“ (niu iorki, 2011 w.)
Sesabamisad axorcielebs.
51
cnobilia, rom saqonlis eqsport-importis aRricxvis ZiriTadi
kriteriumia mis mier qveynis ekonomikuri teritoriis gadakveTa. eqsportSi
igulisxmeba rogorc erovnuli warmoSobis produqciis gatana
sazRvargareT, ise importirebuli saqonlis reeqsporti. importSi
igulisxmeba qveyanaSi produqciis Semotana da eqsportirebuli saqonlis
reimporti. eqsporti aRricxulia FOB, anu eqsportiori qveynis franko-
sazRvris fasebSi (moicavs eqsportiori qveynis sazRvramde tvirTis
transportirebisa da satransporto saSualebis bortze datvirTvis
xarjebs), xolo importi _ CIF, anu importiori qveynis franko-sazRvris
fasebSi (garda fasisa moicavs saerTaSoriso fraxts da dazRvevis
xarjebs).42
sagareo vaWroba eqsport-importis wesiT qveynebs Soris saqonlis
urTierTgacvlaa urTierTxelsayrel pirobebSi yidva-gayidvis gziT.
swored, am procesis raodenobrivi maxasiaTeblebia sagareo vaWrobis
statistikis Seswavlis sagani. sagareo vaWrobis statistikis maCvenebelTa
sistemis areali farTo da mravalferovania, radgan sagareo vaWrobis
statistikis maCveneblebi moicavs ara marto qveynebs Soris vaWrobas,
aramed iseT operaciebsac, rogoricaa tranziti. masSi CairTveba agreTve
saqonlis usasyidlod gadacemac, romelsac miekuTvneba grantebi,
humanitaruli da teqnikuri daxmareba, barteri da sxva. Tumca isic
gasaTvaliswinebelia, rom sagareo savaWro brunvaSi ar aisaxeba
momsaxurebis yidva-gayidva, Semosavlebi kapitalidan da kapitalis brunva.
amis aqcentireba aucielebelia, radgan arasworad moZiebuli, Semdeg
damuSavebuli da gaanalizebuli statistikuri masala gamoiwvevs mcdari
daskvnebis gakeTebas da Sesabamisad, Seiqmneba winapirobani araswori
ekonomikuri politikis SemuSavebisaTvis.
sagareo vaWrobis statistikaSi erT-erTi mniSvnelovani maCvenebelia
sagareo vaWrobis saldo, romelic warmoadgens sxvaobas eqsportisa da
imports Soris. igi SeiZleba iyos dadebiTi, aqtiuri, rodesac eqsportis
moculoba aWarbebs imports da uaryofiTi, pasiuri, rodesac importis
sidide metia eqsportis moculobaze. rogorc ukve aRvniSneT,
42www.geostat.ge sagareo vaWrobis statistikis warmoebis mokle meTodologia.
52
sagadasaxdelo balansi qveynis sagareo ekonomikuri mdgomareobisa da misi
ganviTarebis tendenciebis Seswavlis universaluri statistikuri
instrumentia,43sadac sistematizirebuli saxiTaa asaxuli mocemuli qveynis
msoflios sxva qveynebTan sagareo-ekonomikuri operaciebis jamobrivi
monacemebi drois garkveuli monakveTisaTvis. sagadasaxdelo balansi aris
mocemuli qveynis rezidentebsa da danarCen samyaros Soris garkveul
monakveTSi yvela ekonomikuri garigebis Rirebulebis sistematizirebuli
Canaweri. savaWro balansi es aris mocemuli qveynis farglebSi eqsportisa
da importis Tanafardoba.44
sagareo vaWrobis statistikur maCvenebelTa sistema gamoisaxeba
naturalur da RirebulebiT zomis erTeulebSi. naturalur erTeulebSi
ZiriTadad gamoisaxeba produqciis eqsportisa da importis calkeuli
sasaqonlo poziciebi, saerTaSoriso tvirTbrunvis da mgzavrTbrunvis
sidideebi konkretuli qveynebis mixedviT da a. S. ZiriTadad sagareo
vaWrobis monacemebi gamoisaxeba RirebulebiT formaSi (rogorc wesi, aSS
dolarSi).
sagareo ekonomikuri saqmianobis erTiani sasaqonlo nomenklaturis
(ses esn) harmonizebuli sistema sagareo ekonomikur kavSirurTierTobaTa
erT-erTi mniSvnelovani maCvenebelia. masSi mravali dasaxelebis saqoneli
klasificirebulia garkveuli niSnebis mixedviT da Seqmnilia esn-is
sistema, misi gamoyeneba xdeba eqsport-importis statistikur aRricxvisas.
sayuradReboa, rom sasaqonlo nomenklaturis ganaxleba, saerTaSoriso
organizaciebis rekomendaciebis Sesabamisad, miRebulia xuT weliwadSi
erTxel.
2012 wlis 1 maisidan moxda gadasvla sagareo eknomikuri saqmianobis
sasaqonlo nomenklaturis axal 2012 wlis harmonizebul versiaze. masSi
gaTvaliswinebuli iqna msoflio bazarze gamovlenili tendenciebi da
ZiriTadi saeqsporto da saimporto sasaqonlo jgufebis struqturaSi
mimdinare cvlilebebi, cxadia, qveynebis erovnuli interesebis
gaTvaliswinebiT. A2012 wlamde moqmedebda 2006 wlis seqtembridan
saqarTveloSi amoqmedebuli ses esn-is 2002 wlis versia, romlis
43 NaslamazaSvili n.- saerTaSoriso statistika Tb.,2009, gv.85.
44 mesxia i. -saerTaSoriso vaWroba, Tb., 2012,Ggv. 300-302.
53
detalizacia moxda 11 niSna doneze. aqedan gamomdinare Seicvala
klasifikatoris struqturac. Aaxal versiaSi zogierTi saqoneli ufro
detalurad aris warmodgenili, xolo zogierTi (didi nawili) –
gamsxvilebuli saxiT. masSi Setanili iqna zogierTi saxis SeniSvna da
gakeTebul iqna mcire teqsturi koreqtirebebi.
sagareo vaWrobis statistikis warmoebisas mizanSewonilia saqonliT
sagareo vaWrobis statistikaSi aRiricxos yvela saqoneli, romelic
gadakveTs qveynis ekonomikur teritorias. importis SemTxvevaSi izrdeba
mocemuli qveynis materialuri resursebis maragebi, xolo eqsportis
SemTxvevaSi mcirdeba. amasTan, satranzito an droebiTi tvirTebi saqonliT
sagareo vaWrobis statistikaSi asaxvas ar hpovebs, garda gadasamuSaveblad
Semotanili saqonlisa.
detalurad ganvixiloT is saqoneli, romelic saqonliT sagareo
vaWrobis statistikaSi aRricxvas ar eqvemdebareba. esenia:
- monetaruli oqro, rogorc safinanso aqtivi;
- mimoqcevaSi myofi banknotebi, fasiani qaRaldebi da monetebi;
- droebiT Semotanili da gatanili saqoneli. (mag. gamofenebze
gatanili xelovnebis nimuSebi, sawarmoo nimuSebi, sademonstracio
mowyobilobebi da samecniero-meToduri masalebi, agreTve
Sejibrebaze gayvanili cocxali cxovelebi da sxv.)
- , teritoriuli anklavebidan miRebuli an gagzavnili saqoneli. mas
miekuTvneba e.w. diplomatiuri tvirTebi, romelic ganixileba
rogorc Sida savaWro nakadebi;
- satranzito tvirTebi, romlebic gadaadgildebian sabaJo
teritoriis gavliT mxolod transportirebis mizniT (kiotos
konvencia);
- rezidentebis mier ararezidentis sakuTrebaSi arafinansuri
aqtivebis gadacema sazRvris gadakveTis gareSe. es aqtivebi moicavs:
miwas, danadgarebs da materialur maragebs, mowyobilobebs.
arafinansur aqtivebze aseTi saxis sakuTrebis cvlileba iTvleba
finansur operaciad;
- saqoneli, romelic ganixileba, rogorc momsaxurebiT vaWroba. es
moicavs: a) yvela kategoriis (maT Soris momuSave ararezidentebis)
54
Camosuli mgzavris mier SeZenil da sazRvarze gadatanil saqonels,
romlebic ar aRemateba erovnuli kanonmdeblobiT dadgenil
normebs; b) pirdapiri gamoweris wesiT gagzavnili gazeTebi da
perioduli gamocemebi. g) ucxouri saxelmwifoebis anklavebisa
(saelCoebi, samxedro da samecniero bazebi da a.S.) da saerTaSoriso
organizaciebis mier mowodebuli saqoneli, romlebic ganlagebulia
mimRebi qveynis ekonomikur teritoriaze. d) informaciis
matareblebi, romlebzec Cawerilia individualuri dakveTiT
Seqmnili programuli uzrunvelyofa;45
- Semdgomi gadayidvisaTvis SeZenili saqoneli. (gadayidvis qveS
igulisxmeba, statistikuri aRricxvis qveynis rezidentis mier amave
qveynis ararezidentisgan saqonlis yidva, sazRvris gadakveTis
gareSe sxva ararezidentisaTvis amave saqonlis miyidvis mizniT);
- eqsportiori qveynis ekonomikuri teritoriis sazRvrebs gareT
gzaSi dakarguli an ganadgurebuli saqoneli, importiori qveynis
ekonomikur teritoriaze Setanamde, es saqoneli ar aisaxeba
importiori qveynis importSi, magram unda aisaxos eqsportiori
qveynis eqsportis statistikaSi. maSin rodesac importior qveyanas
aqvs aseTi saxis saqonelze sakuTrebis ufleba, saWiroa misi
Rirebuleba calke aRiricxos importiori qveynis mier saqonlis
mTliani importis gaangariSebis dros sagadasaxdelo balansisa da
erovnuli angariSebis warmoebis miznebidan gamomdinare;
- tvirTebis transportirebisaTvis gamoyenebuli saqoneli, masSi
Sedis xomaldebi, safreni aparatebi, konteinerebi da asevee
xelaxali gamoyenebisaTvis dabrunebuli carieli boTlebi,
- saremontod gankuTvnili da sxva saxis saqoneli.46
sagareo vaWrobis statistikis 2010 wlis rekomendaciebis mixedviT
zogierTi kategoriis saqoneli, miuxedavad imisa, rom aisaxeba sagareo
vaWrobis statistikaSi, aucilebelia calke aRiricxos sagadasaxdelo
balansisa (BPM6) da erovnuli angariSebis (SNA-2008) warmoebis
45 saqonliT sagareo vaWrobis statistika, cnebebi da ganmartebebi 2010, gaero, niu-iorki,
2011, gv. 22-25.
46 iqve.
55
saWiroebidan gamomdinare. aseTi saxis saqonels miekuTvneba: saqoneli,
romelic gankuTvnilia gadamuSavebisaTvis (sakuTrebis uflebis cvlilebis
gareSe) da saqoneli, romelic sazRvars kveTs or mxares Soris
ganxorcielebuli operaciebis safuZvelze.
calke unda gamovyoT is saqoneli, romelic calke aRiricxeba da ar
aisaxeba sagareo vaWrobis statistikaSi. mas miekuTvneba:
- teqnikuri momsaxurebis mizniT an saremontod gadatanili saqoneli.
(ar iqmneba axali produqti.) aq ar Sedis remontis Rirebuleba,
rogorc gaweuli an miRebuli momsaxureba imis Sesabamisad,
romelic qveynis teritoriaze ganxorcielda saqonlis SekeTebis
samuSaoebi;
- jarTi da narCenebi. (Tu maT ar aqvT komerciuli Rirebuleba);
- sazRvarze aralegalurad gadaadgilebuli saqoneli, (magaliTad,
moparuli satransporto saSualebebi, narkotikuli tvirTi
kontrabanduli saqoneli);
- saqoneli, romelic ganadgurda an daikarga importiorze sakuTrebis
uflebis gadasvlis Semdeg.47
arsebobs sagareo vaWrobis aRricxvis “zogad meTodi” da specialuri
meTodi. saqarTvelo iyenebs aRricxvis “zogad meTods”, romlis Sesabamisad
partniori qveynis dadgenis ZiriTadi kriteriumebia: saqonlis warmoSobis
an gamomgzavni qveyana-importis dros, xolo saboloo daniSnulebis qveyana-
eqsportis dros. saqstatistaTvis sagareo savaWro operaciebis Sesaxeb
informaciis ZiriTad wyaros warmoadgens satvirTo-sabaJo deklaraciebis
monacemTa baza, romelsac statistikis erovnuli samsaxuri yovelTviurad
iRebs saqarTvelos finansTa saministros Semosavlebis samsaxuridan.
amasTan, informaciis nawili miiReba sxvadasxva uwyebebidan. kerZod,
monacemebi satransporto saSualebebiT vaWrobis Sesaxeb damatebiT miiReba
Sss-is momsaxurebis saagentodan, xolo bunebrivi airisa da
eleqtroenergiis eqsport-importis Sesaxeb _ Sesabamisad Sps "saqarTvelos
47 saqonliT sagareo vaWrobis statistika, cnebebi da ganmartebebi 2010, gaero, niu-iorki,
2011, gv. 22-25.
56
gazis transportirebis kompania"-dan da Sps ,,saqarTvelos saxelmwifo
eleqtrosistema“-dan.
Semosavlebis samsaxuridan miRebuli informaciis safuZvelze saqstati
axorcielebs:
-Semosavlebis samsaxuris monacemTa bazebis Sesworebas. kerZod,
axorcielebs im saqonlis amoRebas bazidan, romelic ar ganekuTvneba
saqonliT sagareo vaWrobas. aseTi SeiZleba iyos: droebiT Semotanili da
gatanili saqoneli; diplomatiuri da sxva saxis tvirTebi, romlebic
saerTaSoriso meTodologiis mixedviT ar Sedis saqonliT sagareo
vaWrobaSi mimoqcevaSi myofi fasiani qaRaldebi, banknotebi da monetebi.
- saqonlis kodis, fasis, wonis, damatebiTi zomis erTeulis,
gamgzavni/mimRebi qveynis mixedviT satvirTo-sabaJo deklaraciebis
monacemTa bazis kontrols;
- ZiriTadi saqonlis mixedviT zRvruli fasis kontrols da
saWiroebis SemTxvevaSi, axdens Rirebulebis, raodenobis, an damatebiTi
zomis erTeulis koreqtirebas;
statistikis erovnuli samsaxuri eyrdnoba ra saqonlis eqsport-
importis aRricxvis “sagareo ekonomikuri saqmianobis sasaqonlo
nomenklaturas statistikuri Rirebulebis gaangariSebas axorcielebs aSS
dolarebSi sabaJo organoebis mier satvirTo-sabaJo deklaraciebis
gaformebis momentSi Tbilisis bankTaSoris savaluto birJaze dadgenili
oficialuri gacvliTi kursiT.
rogorc aRvniSneT, sagareo vaWrobaSi saqarTvelo iyenebs aRricxvis
“zogad meTods”. Tumca qveynebis mier gamoyenebuli savaWro sistema
SeiZleba iyos `specialuri~. meTodis morgeba xdeba imisda mixedviT, Tu
ekonomikuri teritoriis ra nawils moicavs statistikuri teritoria.
Tu qveynis ekonomikuri da statistikuri teritoria erTmaneTs
emTxveva, maSin gamoiyeneba vaWrobis zogadi sistema. Sesabamisad, am dros
eqsportSi da importSi aRiricxeba yvela saqoneli, romelic
gadaadgildeba qveynis ekonomikur teritoriaze. xolo, rodesac
statistikuri teritoria warmoadgens ekonomikuri teritoriis mxolod
garkveul nawils, gamoiyeneba specialuri sistema.
57
ganasxvaveben vaWrobis specialuri sistemis `viwro~ da `farTo~
gagebas. `viwro~ gageba gamoiyeneba im SemTxvevaSi, roca statistikuri
teritoria moicavs mxolod Tavisufali mimoqcevis zonas anu ekonomikuri
teritoriis im nawils, sadac saqoneli SeiZleba realizebuli iqnas
yovelgvari sabaJo SezRudvebis gareSe. Aamitom, aseT SemTxvevaSi importSi
aisaxeba mxolod is saqoneli, romelic Seitaneba statistikuri aRricxvis
qveynis Tavisufali mimoqcevis zonaSi, xolo eqsporti moicavs mxolod im
saqonels, romelic gadis aseTi zonidan. aRniSnuli ganmartebis
Sesabamisad, saqoneli, romelic importirebulia Sida gadamuSavebisaTvis,
an Setanilia Tavisufal samrewvelo an savaWro zonaSi, aseve sabaJo
sawyobebSi, ar eqvemdebareba aRricxvas, radgan es saqoneli ar gaivlis
sabaJo kontrolis procedurebs Sida moxmarebisaTvis. analogiuri midgoma
gamoiyeneba eqsportis SemTxvevaSic.
`farTo~ gagebiT specialuri sistema gamoiyeneba, rodesac saqonliT
saerTaSoriso vaWrobis statistikaSi gaiTvaliswineba: a) saqonlis importi
Sida gadamuSavebis mizniT an gadamuSavebis Semdeg; b) Tavisufal savaWro
zonaSi importirebuli an aseTive zonidan eqsportirebuli saqoneli. 48
rogorc ukve avRniSneT, saqarTvelo iyenebs sagareo vaWrobis
aRricxvis zogad sistemas. amitom udaod sainteresoa mimovixiloT sagareo
vaWrobis aRricxvis sakiTxebi calke eqsportisa da importis mixedviT.
vaWrobis zogadi sistemis SemTxvevaSi saimporto nakadebis
gadaadgileba qveyanaSi xorcieldeba danarCeni msofliodan an sabaJo
tranzitis (roca tranzituli saqoneli rCeba qveynis ekonomikur
teritoriaze) Sedegad.
saimporto saqonelSi SeiZleba gamovyoT: ucxouri saqoneli (garda
makompensirebeli produqciisa, miRebuli gare gadamuSavebis Sedegad),
ucxouri saqoneli, romelic Sedgeba makompensirebeli produqciisgan
miRebuli gare gadamuSavebis Sedegad, adre eqsportirebuli erovnuli
warmoebis saqoneli (imave mdgomareobaSi, rogorSic iyo eqsportirebuli).
sagareo vaWrobis aRricxvis zogadi sistemis dros saimporto
nakadebis gadaadgilebis mimarTulebis ganxilviT dgindeba, rom saimporto
48.Zebisauri, l. saqarTvelos sagareo-savaWro urTierTobebis statistikuri Seswavla.
disertacia. 2012, gv.28.
58
nakadebi gadaadgildebian: Tavisufali mimoqcevis, Sida gadamuSavebis an
Tavisufal industriul zonebSi da sabaJo sawyobSi an Tavisufali
vaWrobis zonebSi.
zogad importSi erTiandeba eqvsi gansxvavebuli sasaqonlo nakadi, (maT
Soris ori warmoadgens reimports):
1) danarCeni msofliodan an sabaJo tranzitidan ucxouri saqonlis
importi sabaJo sawyobSi an Tavisufal vaWrobis zonaSi, (gare
gadamuSavebis Sedegad miRebuli makompensirebeli produqciis
garda);
2) danarCeni msofliodan an sabaJo tranzitidan Tavisufali mimoqceva,
Sida gadamuSavebis an Tavisufal industriul zonebSi ucxouri
saqonlis importi (garda gare gadamuSavebis Sedegad miRebuli
makompensirebeli produqciisa);
3) danarCeni msofliodan an sabaJo tranzitidan ucxouri saqonlis
importi, romelic Sedgeba gare gadamuSavebis Sedegad miRebuli
makompensirebeli produqciisgan, Tavisufali mimoqcevis, Sida
gadamuSavebis an Tavisufal industriul zonebSi;
4) danarCeni msofliodan an sabaJo tranzitidan ucxouri saqonlis
importi, romelic Sedgeba sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis
zonaSi gare gadamuSavebis Sedegad miRebuli makompensirebeli
produqciisgan;
5) Eerovnuli (samamulo) warmoebis saqoneli imave formiT, ra
formiTac adre iyo eqsportirebuli danarCeni msofliodan an
sabaJo tranzitidan Tavisufali mimoqcevis, Sida gadamuSavebis an
Tavisufal industriul zonebSi;
6) Eerovnuli(samamulo) warmoebis saqoneli imave formiT, ra
formiTac adre iyo eqsportirebuli, danarCeni msofliodan an
sabaJo tranzitidan sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis
zonaSi.49
49 Internationas Merchandnise Trade Stistics. Compilers Manual. New York.2004. p. 35-39.
http://geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/methodology/macro/International%20Merchandise%20Trade%20Stati
stics.pdf
59
aRricxvis zogadi sistemiT eqsportis dros saeqsporto nakadebi
gadaadgildebian:
Tavisufali mimoqcevis zonidan, Sida gadamuSavebis teritoriidan
an Tavisufali industriuli zonebidan;
sabaJo sawyobebidan an Tavisufali vaWrobis zonebidan;
saeqsporto nakadebSi aisaxeba: erovnuli saqoneli, romelic
warmoebulia Tavisufal industriul zonebSi an gadaadgilebulia
Tavisufali mimoqcevis zonidan; erovnuli warmoebis saqoneli Sida
gadamuSavebis Semdeg, romelic Sedgeba makompensirebeli produqciisgan,
anu produqcia miRebulia damuSavebis, gadamuSavebis an SekeTebis Sedegad;
ucxouri warmoebis saqoneli imave mdgomareobaSi, rogorSic adre iyo
importirebuli.
radgan saeqsporto nakadebis mimarTulebaa – danarCeni msoflio,
amitom `zogadi~ sistemiT eqsportSi SesaZlebelia gaerTiandes eqvsi
sxvadasxva nakadi (romelTagan ori warmoadgens reeqsports):
1. danarCen msoflioSi erovnuli warmoebis saqonelis nakadi,
romelic gadaadgildeba Tavisufali mimoqcevis an Tavisufali
industriuli zonidan;
2. uSualod danarCen msoflioSi Tavisufali vaWrobis an sabaJo
sawyobis zonidan eqsportirebuli erovnuli warmoebis saqonlis
nakadi, romelic gadaadgildeba Tavisufali mimoqcevis an
Tavisufali industriuli zonidan;
3. danarCen msoflioSi damuSavebis, gadamuSavebis an SekeTebis
Sedegad miRebuli erovnuli saqonlis eqsporti;
4. uSualod danarCen msoflioSi Tavisufali vaWrobis an sabaJo
sawyobis zonidan erovnuli saqonlis eqsporti Sida gadamuSavebis
Sedegad, romelic Sedgeba makompensirebeli produqciisagan;
5. uSualod danarCen msoflioSi Tavisufali mimoqcevis, Sida
gadamuSavebisa da Tavisufali industriuli zonebidan ucxouri
warmoebis saqonlis reeqsporti imave formiT, rogorc iyo
importirebuli;
60
6. uSualod danarCen msoflioSi Tavisufali vaWrobis an sabaJo
sawyobis zonidan ucxouri warmoebis saqonlis reeqsporti imave
formiT, rogorc iyo importirebuli.50
zemoTqmulidan gamomdinare SegviZlia CamovayaliboT gansxvavebani
sagareo vaWrobis aRricxvis zogad da specialur sistemebs Soris.
mizanSewonilia `saeqsporto nakadebisa `saimporto nakadebis Sedareba
sagareo vaWrobis zogad da specialur sistemaSi ganvixiloT calk-calke.
sqema #1.
saeqsporto nakadebis Sedareba sagareo vaWrobis zogad da specialur
sistemaSi(a)
Eeqsportizogadi
sistema
specialuri
sistema
erovnuli saqoneli
(garda makompensirebeli produqciisa Sida gadamuSavebis Semdeg)
Tavisufali mimoqcevis an Tavisufali
samrewvelo zonidan
1. danarCen msoflioSi X X
2. sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis
zonaSi warmoSobili Tavisufali mimoqcevis X
an Tavisufal industriul zonebSi, magram
eqsportirebuli sabaJo sawyobidan an
Tavisufali vaWrobis zonidan.
3. danarCen msoflioSi X[51]
erovnuli saqoneli
(makompensirebeli produqcia Sida gadamuSavebis Semdeg)
Sida gadamuSavebis adgilidan
50Zebisauri, l. saqarTvelos sagareo-savaWro urTierTobebis statistikuri Seswavla.
disertacia. Tbilisi, 2012, gv, 28-30.
[51] am kategorias miekuTvneba erovnuli warmoebis saqoneli, romlebic Tavdapirvelad
Seitaneba sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis zonaSi Tavisufali mimoqcevis an
Tavisufali industriuli zonidan da Semdgom xdeba maTi eqsportireba.
61
4. danarCen msoflioSi X X
5. sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis
zonaSi warmoSobili Sida gadamuSavebis X
adgilas, magram eqsportirebuli sabaJo
sawyobidan an Tavisufali vaWrobis zonidan
6. danarCen msoflioSi X[52]
ucxouri warmoebis saqoneli imave mdgomareobaSi, rogorSic adre
iyvnen importirebuli
Tavisufali mimoqcevis zonidan, Sida
gadamuSavebis adgilidan an Tavisufali
industriuli zonidan
7. danarCen msoflioSi RX RX
8. sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis
zonaSi sabaJo sawyobidan an RX
Tavisufali vaWrobis zonidan
9. danarCen msoflioSi RX
(a) aRniSvnebi: X = eqsporti; RX = reeqsporti53
sqema #2.
saimporto nakadebis Sedareba sagareo vaWrobis zogad da specialur
sistemaSi(a)
Importizogadi
sistema
specialuri
sistema
ucxouri saqoneli
(garda makompensirebeli produqciisa gare gadamuSavebis Semdeg)
52 am kategorias miekuTvneba makompensirebeli saqoneli, romelic Tavdapirvelad
gadaizideba sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis zonaSi Sida gadamuSavebis
adgilidan da Sedegad xdeba misi eqsportireba.
53 Internationas Merchandnise Trade Stistics . Compilers Manual. New York.2004. p.84
62
danarCeni msofliodan an sabaJo tranzitidan
1. Tavisufali mimoqcevis zonaSi, Sida
gadamuSavebis teritoriaze an Tavisufal
industriul zonebSi
M M
2. sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis
zonaSiM
sabaJo sawyobidan an Tavisufali vaWrobis
zonidan
3. Tavisufali mimoqcevis zonaSi, Sida
gadamuSavebis teritoriaze an Tavisufal
industriul zonebSi
M[54]
ucxouri saqoneli
(makompensirebeli produqcia gare gadamuSavebis Semdeg)
danarCeni msofliodan an sabaJo tranzitidan
4. Tavisufali mimoqcevis zonaSi, Sida
gadamuSavebis teritoriaze an Tavisufal
industriul zonebSi
M M
5. sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis
zonaSi sabaJo sawyobidan anM
Tavisufali vaWrobis zonidan
6. Tavisufali mimoqcevis zonaSi, Sida
gadamuSavebis teritoriaze an Tavisufal
industriul zonebSiM[55]
54 am kategorias miekuTvneba ucxouri warmoebis saqoneli (makompensirebeli produqciis
garda) gare gadamuSavebis Sedegad, romelic Tavdapirvelad gadaizideba sabaJo sawyobSi
an Tavisufali vaWrobis zonaSi da Sedegad xdeba misi importireba.
55 am kategorias miekuTvneba ucxouri warmoebis saqoneli, romelic Sedgeba
makompensirebeli produqciisagan gare gadamuSavebis Semdeg da romelic Tavdapirvelad
gadaizideba sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis zonaSi da Sedegad xdeba misi
importireba.
63
erovnuli warmoebis saqoneli
imave mdgomareobaSi, rogorSic adre iyvnen eqsportirebuli
sabaJo sawyobidan an Tavisufali vaWrobis
zonidan
7. Tavisufali mimoqcevis zonaSi, Sida
gadamuSavebis teritoriaze an Tavisufal
industriul zonebSi
RM RM
8. sabaJo sawyobSi an Tavisufali vaWrobis
zonaSi sabaJo sawyobidan anRM
Tavisufali vaWrobis zonidan
9. Tavisufali mimoqcevis zonaSi, Sida
gadamuSavebis teritoriaze an Tavisufal
industriul zonebSi
RM[56]
(a) aRniSvnebi: M = importi; RM = reimporti57
rogorc vxedavT vaWrobis specialuri sistema ar gulisxmobs yvela
saxis saqonlis aRricxvas, es ki imas niSnavs, rom misi statistikuri
mocvis areali mcirea. Sedegad miRebuli monacemebis srulyofilebis
xarisxs kidev ufro akninebs is faqti, rom sxvadasva qveynebSi misi
gamoyenebisadmi ar arsebos erTnairi midgoma. es cxadia qmnis monacemTa
Seusabamobas, rac saerTaSoriso statistikis praqtikaSi erT-erTi
seriozul problemas warmoadgens. Aamis naTel magaliTad SegviZlia
movitanoT is faqti, rom statistikuri aRricxvisas qveynebis nawili
iyenebs vaWrobis specialur sistemas `viwro~ gagebiT, xolo umravlesoba
iyenebs `farTo~ gagebis sxvadasxva variantebs da statistikur aRricxvaSi
Seyavs Tavisufali sabaJo zonebis mxolod nawili.
56 am kategorias miekuTvneba erovnuli warmoebis saqoneli imave mdgomareobaSi, rogorSic
adre iyo eqsportirebuli da romelic Tavdapirvelad gadaizideba sabaJo sawyobSi an
Tavisufali vaWrobis zonaSi da Sedegad xdeba misi importireba.
57 Internationas Merchandnise Trade Stistics. Compilers Manual. New York.2004, pp.85.
64
rogorc cnobilia, evrokavSiris qveynebSi gamoiyeneba sagareo vaWrobis
aRricxvis specialuri sistema, Tumca aqac vxvdebiT aRricxvis
zemoTxsenebul sxvadasxva variantebs, rac arTulebs evrokavSiris wevr
qveynebs Soris monacemTa urTierTSesadarisobas.
zemoTqmulidan gamomdinare uTuod sainteresoa ganvixiloT, Tu
rogori Sinaarsobrivi datvirTva gaaCnia statistikur teritorias
msoflios sxvadasxva qveynebis mixedviT.
Aarsebobs qveynebi, sadac statistikuri teritoria ar moicavs
Tavisufal zonebs da sabaJo sawyobebs. Eesenia: argentina, aruba, avstria,
islandia, monRoleTi, panama, portugalia, slovakeTi, slovenia, TurqeTi,
urugvai; zogierT qveynebSi, statistikuri teritoria ar moicavs
Tavisufal zonebs. magaliTad: kubaSi, quveiTSi, yirgizeTSi, madagaskarSi,
niderlandebSi, rumineTsa da SveicariaSi. SvedeTSi statistikuri
teritoria ar moicavs sabaJo sawyobs da statistikuri teritoria
formirebulia ZiriTadad Tavisufali mimoqcevis arealiT luqsemburgSi.
gaerTianebul samefoSi statistikuri teritoria moicavs mxolod sabaJo
kontrolis qveS myof Tavisufal zonebs da sabaJo sawyobebs. ungreTSi ki
teritoria ar moicavs komerciul Tavisufal zonebs da sabaJo sawyobebs,
garda samrewvelo saqmianobisaTvis Seqmnili kerZo sabaJo sawyobebisa.
saqarTveloSi statistikuri teritoria moicavs: Tavisufali mimoqcevis
zonas, sabaJo sawyobs da Tavisufal industriul zonebs.
Ddasasruls daskvnis saxiT SegviZlia vTqvaT, rom sagareo vaWrobis
aRricxvis zogadi sistema specialurTan SedarebiT sagareo savaWro
nakadebs aRricxavs ufro srulad.
sagareo vaWrobis aRricxvis zogadi sistema aseve, uzrunvelyofs ufro
met miaxloebas saqonlis mflobelis cvlilebis kriteriumTan. romelic
rekomendirebulia saerTaSoriso meTodologiebSi (erovnul angariSTa
sistemisa (SNA 2008) da sagadasaxdelo balansis (BPM6) agebis
meTodologia).
evrokavSiris qveynebSi gamoiyeneba sagareo vaWrobis aRricxvis
specialuri sistema. cnobilia, rom evrokavSiris qveynebSi vxvdebiT
aRricxvis zemoTxsenebuli specialuri sistemis sxvadasxva variantebs,
saqme imaSia, am qveynebSi informaciis ZiriTad wyaros permanentuli
65
kvlevebi warmoadgens, xolo saqarTveloSi finansTa saministros
Semosavlebis samsaxuridan miRebuli satvirTo-sabaJo deklaraciebis
monacemebi. amitom daskvnis saxiT SeiZleba aRvniSnoT, rom nakadebis
saerTaSoriso moZraobis registraciisas, saqarTveloSi gamoyenebul unda
iyos sagareo vaWrobis aRricxvis zogadi sistema, rac rekomendebulia,
saerTaSoriso organizaciebis mier.
2.3 saqarTvelos evrokavSirTan ekonomikuri integraciis statistikuri
aRricxvis problemebi da maTi gadaWris gzebi
dRes, rodesac saqarTvelos sagareo interesebSi mowinave evropuli
faseulobebisa da gamocdilebis gaziareba da evrokavSirSi gaerTianeba
Sedis, gansakuTrebiT aqtualuria erovnuli statistikis ,,modernizebis“
sakiTxi, romlis Tanmdevi procesia „asocirebis Sesaxeb SeTanxmebis“ im
ZiriTadi parametrebis implementacia, romelTac miekuTvneba: erovnuli
statistikis sistemis SesaZleblobebis ganviTareba drouli, saerTaSoriso
doneze Sedarebadi da saimedo statistikuri monacemebis uzrunvelyofis
gziT. es obieqturad gardauvali, Seuqcevadi procesia da aqtualuria
gansakuTrebiT dRes, radgan dRes ukve aucilebelia am mimarTulebiT
statistikis srulyofa saerTaSoriso standartebTan maqsimaluri
harmonizaciis uzrunvelsayofad. Tumca dRes, saqarTvelos evropasTan
mimdinare ekonomikuri integraciis fonze, TvalsaCino xdeba statistikuri
aRricxvis ZiriTadi problemebi, romelTa daZleva statistikis erovnul
samsaxurs axali gamowvevebis winaSe ayenebs.
pirvel rigSi unda aRiniSnos is, rom arasrulyofilad xdeba
satvirTo-sabaJo deklaraciaSi saqonlis warmoSobis qveynis dafiqsireba.
sagareo vaWrobis monacemTa bazebSi ZiriTadad fiqsirdeba movaWre qveyana
da ara saqonlis warmoSobis qveyana. mag., 2014 wlis ivnisis bazaSi
warmoSobis qveyana ar weria deklaraciebis 64%-Si, rogorc axali
meTodologiuri rekomendaciebiT, ise DCFTA-is (evrokavSirTan Rrma da
66
yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis Sesaxeb SeTanxmeba) farglebSic
aucilebelia sagareo vaWrobaSi warmoSobis qveynis aRricxva.
meore mxriv, aRsaniSnavia, rom sagareo vaWrobis aRricxvis erT-erTi
problema satvirTo-sabaJo deklaraciaSi velis - „satransporto saSualeba
sazRvarze“ Sevsebaa. saqme imaSia, rom saqonliT sagareo vaWrobis axali
rekomendaciebis Tanaxmad, aucilebelia satransporto saSualebebis
mixedviT sagareo vaWrobis statistikis warmoeba. es SesaZlebeli iyo 2010
wlamde, magram deklaraciebis Sevsebaze droiTi SezRudvis dawesebis
Semdeg, aRniSnuli velis Sevseba nebayoflobiTi gaxda, ramac gamoiwvia is,
rom 2010 wlidan sagareo vaWrobis monacemebi transportis WrilSi (ra
satransporto saSualebiT ganxorcielda saqonlis importi qveyanaSi an
eqsporti sazRvargareT) aRar muSavdeba.
mesame, Sss-is momsaxurebis saagentos monacemTa bazebSi xorcieldeba
importirebuli avtomobilebis Sesaxeb zusti da ara miaxloebiTi sabazro
Rirebulebis miwera. es iwvevs garkveuli Seusabamobis warmoSobas, radgan
momsaxurebis saagentodan yovelTviurad miRebul monacemTa bazebSi
importirebuli, eqsportirebuli da reeqsportirebuli satransporto
saSualebebis Sesaxeb miTiTebulia saqonlis miaxloebiTi sabazro
Rirebuleba. swored es aris im gansxvavebis mizezi, romelic fiqsirdeba
Semosavlebis samsaxuris monacemTa bazebsa da Sss-is momsaxurebis
saagentos monacemTa bazebs Soris.
am sakiTxis erTgvar gagrZelebas warmoadgens momsaxurebis saagentos
monacemTa bazebSi importirebuli avtomobilebisaTvis Sesabamisi kodebis
sworad miniWebis sakiTxi. am sakiTxis dasma ganapiroba im garemoebam, rom
zogierT SemTxvevaSi areulia axali da eqspluataciaSi namyofi
avtomanqanebis kodebi, deklaraciebis nawilSi ki saqonlis kodebi saerTod
ar fiqsirdeba. garda amisa, momsaxurebis saagentos monacemTa bazebSi
eqsportisa da reeqsportis SemTxvevaSi qveynis kodebis srulad miniWeba ar
xdeba (magaliTad, 2014 wlis ivnisis monacemTa bazaSi deklaraciebis 8%-s
ar uweria qveyana.) aRniSnuli velis Sevseba ki aucilebelia sagareo
vaWrobis statistikis warmoebisTvis qveynebis WrilSi.
unda aRiniSnos, rom momsaxurebis saagentos monacemTa bazebSi
avtomanqanebis pirdapir reeqsportad gaformebis SemTxvevaSi ucnobi rCeba
67
am avtomanqanis importiori qveyana, importirebis TariRi da saimporto
Rirebuleba, radgan aRniSnul saqonelze saimporto deklaracia ar
formdeba. saWiro da aucilebelia pirdapir reeqsportis reJimiT
deklarirebul satransporto saSualebebze importis qveynis, TariRisa da
Rirebulebis dafiqsireba statistikuri miznebisaTvis. winaaRmdeg
SemTxvevaSi iqmneba iseTi situacia, rom eqsportze gayvanilia manqana,
romelic qveynis importSi ar aris asaxuli. Sedegad eqsportirebuli
manqanebis raodenoba aWarbebs importis moculobas, rac statistikuri
TvalsazrisiT gaumarTlebelia da balansis damyareba SeuZlebelia.
erT-erTi mniSvnelovani problemaa gamartivebuli sabaJo deklaraciis
(forma #4) srulyofilad Sevseba qveynebis, TerTmetniSna doneze saqonlis
kodebisa da Rirebulebis miTiTebiT. Ffaqtobrivad, gamartivebuli sabaJo
deklaracia (forma #4) ar iTvaliswinebs saqonlis warmoSobis qveynis,
saqonlis kodis da sazRvarze satransporto saSualebis aRricxvas.
saqonlis aRwerilobac ar aris iseTi detaluri, rom SesaZlebeli iyos
misTvis zusti kodis miniWeba sasaqonlo nomenklaturis mixedviT. yvela
deklaraciaSi ar fiqsirdeba saqonlis Rirebuleba. gamartivebuli sabaJo
deklaraciis gamoyenebis mizania sabaJo damuSavebis operaciebis
ganxorcielebisaTvis daxarjuli drois Semcireba. es ki problemas qmnis
eqsportis srulyofilad aRricxvis mimarTulebiT. aseTi gziT ZiriTadad
mezobel qveynebSi gadis soflis meurneobis produqtebi, rac faqtiurad
eqsportSi ar Cans.
dResdReobiT, jer kidev problematuria sabaJo sawyobidan reeqsportis
reJimiT tvirTebis imave qveyanaSi gatanis aRricxvis sakiTxi, saidanac
moxda Semotana (garda ukan dabrunebisa), aRricxvis srulyofisaTvis
aucilebelia imis gaTvaliswineba, rom aseTi tvirTebis aRricxva unda
moxdes im SemTvevaSi rodesac ucxoel myidvels urCevnia saqonlis miReba
imave qveynidan, saidanac moxda dasawyobeba.
sagareo vaWrobis statistikis aRricxvis srulyofisaTvis didi
mniSvneloba aqvs zogierTi operaciebisaTvis 747400 reJimis miniWebas (garda
mesakuTris Secvlisa); amis aucilebloba Cndeba maSin, rodesac xdeba erTi
terminalidan meoreSi gadasawyobeba; SesaZloa aq moeqces iseTi
68
deklaraciebi, romlebic droebiTi reJimiT iyo Semotanili, magram Semdeg
gadaitanes sawyobSi.
aRricxvis TvalsazrisiT garkveul problemebs qmnis is faqtic, rom
Tvis bazaSi zog deklaraciaze ar aris miTiTebuli gamomgzavni da
saboloo daniSnulebis qveyana (es sakiTxi exeba rogorc sawyobs, ise
Cveulebriv reJimebs) da radgan kanonmdeblobiT savaldebuloa aRniSnuli
velis Sevseba, Semosavlebis samsaxuris mxridan sakiTxisadmi
gansakuTrebuli yuradRebis miqcevis Semdeg avtomatur reJimSi
mowesrigdeba bazis srulyofis sakiTxi.
mouwesrigebelia saqarTvelos erovnuli bankis mier specdaniSnulebis
tvirTis deklarirebis sakiTxi (unda aRiniSnos, rom aseTi tvirTebi bolo
1 wlis ganmavlobaSi fiqsirdeba) es ZiriTadad exeba im banknotebs,
romelic aqamde Sesabamis ses sn kodSi tardeboda.
aRricxvis mowesrigebisa da sagareo vaWrobis sainformacio bazis
srulyofis mizniT aucilebelia dadgindes valutis saxe: es erovnuli
valutaa Tu ucxouri. mxolod amis mixedviT ganisazRvreba unda aisaxos
Tu ara sagareo vaWrobis statistikaSi aRniSnuli tvirTebi. saqme imaSia,
rom erovnuli bankis moTxovniT da miRweuli SeTanxmebiT, banknotebis
eqsport-importis warmoeba "grifiT saidumlo" gaxda, ris gamoc xdeba misi
deklarireba "specdaniSnulebis tvirTi"-s saxelwodebiT.
garkveuli xarvezebi arsebobs 99050000000 kodiT deklarirebuli
tvirTebis aRricxvis sferoSi (am kodiT deklarirebuli iyo humanitaruli
tvirTebi). amitom aranakleb mniSvnelovania imis garkveva, 99050000000 kodiT
deklarirebuli yvela saqoneli diplomatiuri tvirTi an nebismieri
ararezidentis mier droebiT Semotanili saqonelia Tu ara.
rogorc wesi, gadamuSavebis SemTxvevaSi mza saqoneli unda dabrundes
im qveyanaSi, saidanac moxda nedleulis an naxevarfabrikatis
Setana/Semotana. deklaraciebSi xSirad ase ar fiqsirdeba, SesaZloa erTi
qveynidan Semosuli tvirTi (nedleuli) gadamuSavebis reJimiT,
gadamuSavebis Semdeg gavides sxva qveyanaSi. realurad garigebis pirobis
Tanaxmad, SesaZlebelia gadamuSavebis Semdeg saqonlis miwodeba moxdes
mesame qveyanaze. dReisaTvis sabaJos mier gadamuSavebisa da remontis
reJimebis gamijvna SeuZlebelia.
69
eqsportsa da imports Soris garkveul disbalanss iwvevs mocemul
vadaSi avtomanqanis eqsportirebis SemTxvevaSi pirdapiri reeqsportis
deklaraciis gaformeba, ris gamoc aRniSnuli avtomanqana ar fiqsirdeba
importSi (fizikuri pirebis mier avtomanqanis Semoyvanisas
gaTvaliswinebulia saSeRavaTo periodi ganbaJebamde).
eqport-importis statistikuri aRricxbisas erT-erT problemas
arasworad miniWebuli reJimebi warmoadgens. saqme imaSia, rom roca
importis reJimSi xvdeba saqoneli, eniWeba qarTuli saqonlis statusi, misi
qveynidan gatanis dros formdeba Cveulebrivi eqsportis reJimi da ara
reeqsporti. mosagvarebelia droebiTi reJimebis aRniSvnis problema, rac
SeZlebisdagvarad sabaJos mxridan unda mowesrigdes. radgan zogjer
saqonlis imports da eqsports afiqsirebs erTi da igive kompania,
realurad es reeqsportia, magram ufiqsirdeba Cveulebrivi eqsportis
reJimi; zogjer aRiniSneba iseTi SemTxvevebi, rodesac saqonels
aRwerilobaSi uweria „ukan dabrunebis piroba“, Tumca reJimSi es ar aris
asaxuli, anu miniWebuli unda hqondes droebiTi reJimi; raodenobis velSi
yvela saqonels ar ewereba ses sn HS2012-Si dafiqsirebuli damatebiTi
zomis erTeuli, mag.: spirtian sasmelebs - absoluturi alkoholi,
sigaretebs - Rerebi. dabegvris miznebidan gamomdinare, kerZod ki aqcizis
gadasaxadis gansazRvris mizniT, sabaJo sigaretebs aRricxavs kolofebSi,
xolo sasmelebs - litrebSi. programa avtomaturad angariSobs dasabegr
Tanxas.
P problemebia sagareo vaWrobis fasebis indeqsebis agebis sakiTxSic.
saerTaSoriso savaluto fondis jer kidev 2002 wlis ROSC (Report on
Observance of Standards and Codes) misiis angariSis Tanaxmad, saqarTvelos mieca
rekomendacia daewyo eqsport-importis indeqsebis warmoeba, romelic
garkveuli mizezebis gamo ar ganxorcielda.
2012 wels saqarTveloSi Camosuli ssf-is misiam kvlav gamokveTa
sagareo vaWrobis indeqsebis agebis problema, radgan sagareo vaWrobis
indeqsebiT unda ganxorcieldes saqarTvelos sagareo vaWrobaSi arsebuli
tendenciebisa da dinamikis zusti Sefaseba. eqsportisa da importis fasebis
indeqsebi gamoiyeneba qveynis mTliani Sida produqtis gasaangariSeblad
danaxarjebis meTodiT mudmiv fasebSi da sxva
70
marTalia arasakmarisi informaciulobis gamo problemebia sagareo
vaWrobis indeqsebis agebisas, magram dRes ukve SesaZlebelia eqsportis
(importis) moculobis Seswavla Sesadar fasebSi da Sesabamisad, misi
fizikuri moculobisa da fasebis ineqsebis gaangariSeba. es sagareo
vaWrobis statistikuri SefasebisaTvis aucilebelia, rdgan mis dinamikaze
did gavlenas axdens fasebis cvlileba. 2015 wlis ianvridan daiwyo swored
saeqsporto produqciis fasebis ideqsebis ageba da gaangariSeba, rac udaod
mniSvnelovani faqtia. eqsportis fasi gamoxatavs warmoebuli saqonlis
fasebis saSualo donis maCvenebels sabazo periodTan SedarebiT. es
indeqsi aigeba da gamoiyeneba rogorc kerZo, aseve saxelmwifo
seqtorSi sxvadasxva kontraqtis indeqsaciisTvis, igi asrulebs
mniSvnelovan rols sxvadasxva ekonomikuri maCveneblis deflirebis
procesSi. saeqsporto produqciis fasebis indeqsi aris analitikuri
instrumenti biznesis sferos warmomadgenlebisa da mkvlevarebisTvis.58
eqsportis fasebis indeqsi moicavs ekonomikuri saqmianobis saxeebis
klasifikatoris evropuli standartis, NACE-is Sesabamis Semdeg seqciebs:
samTomopovebiTi mrewveloba (C seqcia), damamuSavebeli mrewveloba (D
seqcia), eleqtroenergiis, airisa da wylis warmoeba da ganawileba (E
seqcia). fasebis Segroveba xdeba mTeli qveynis masStabiT adgilobriv
sawarmoebSi gamoSvebul produqciaze.
saeqsporto produqciis fasi, romelzec xdeba dakvirveba,
warmoadgens miTiTebul periodSi sawarmos mier warmoebul samrewvelo
produqtze dawesebul gasayid fass. saeqsporto produqciis fasebis
indeqsi asaxavs mwarmoebelTa mier warmoebuli produqciis Rirebulebis
cvlilebas. mwarmoeblis fasi aris warmoebuli produqtis fasi sawarmos
karTan da ar moicavs damatebuli Rirebulebis gadasaxads, aqcizs da
transportirebis xarjebs.
unda aRiniSnos, rom saeqsporto produqciis fasebis indeqsSi
individualuri saqonlis wonebis ganaxleba yovelwliurad xdeba, rac
efuZneba erovnul angariSTa sistemiT gansazRvrul warmoebis struqturas.
58 samrewvelo produqciis mwarmoebelTa fasebis indeqsis gaangariSebis meTodologiuri
saxelmZRvanelo. Tb., 2014, gv.3.
71
es wonebi faqtiurad warmoadgens warmoebuli saqonlis Rirebulebis wils
qveynis masStabiT warmoebuli saqonlis mTlian RirebulebaSi. saangariSo t
periodis wonebisTvis sabazo periodad gamoiyeneba t-2 periodis monacemebi.
wonebis yovelwliuri ganaxlebis dros SeiZleba Seicvalos indeqsSi
Semavali samrewvelo saqonlis CamonaTvalic.
Tu saangariSo periodSi romelime sawarmos mier ar diqsirdeba
konkretuli produqtis fasi, maSin indeqsis gaangariSebisas statistikaSi
gamoiyeneba imputaciis meTodi.
Tu romelime TveSi, Tu erT-erT saeqsporto produqtze, fasi ar aris
registrirebuli, maSin am produqtis imputirebuli indeqsi iqneba im
jgufis indeqsi, sadac Sedis es produqti. jgufis indeqsi gaiangariSeba
masSi Semavali produqtebis realuri fasebis indeqsebis mixedviT. xolo Tu
saangariSo TveSi jgufSi Semaval arcerT saeqsporto produqtze fasi ar
dafiqsirda, maSin maTTvis imputirebuli indeqsebi gaiangariSeba am
produqtebis zeda donis jgufis indeqsis mixedviT, ekonomikuri
saqmianobis saxeebis klasifikatoris (NACE) struqturis Sesabamisad.
SeiZleba droTa ganmavlobaSi sawarmom gaaumjobesos produqciis xarisxi,
amitom aRar moxdes imave xarisxis produqciis warmoeba, romlis fasebzec
xorcieldeboda dakvirveba. aucilebeli xdeba axal da Zvel produqtebze
daregistrirebuli fasebis Sesadarisobis uzrunvelyoba. amisaTvis saWiroa
,,xarisxobrivi cvlilebis koreqtirebis" meTodebis gamoyeneba. am dros
aucilebelia pirobiTi sabazo fasis gaangariSeba. statistikis erovnuli
samsaxuri calkeul SemTxvevebSi koreqtirebis gansxvavebuli midgomebiT
ayalibebs fasebs. kerZod:
1.Tu saangariSo TveSi Semcvleli produqti xarisxobrivad
gansxvavdeba wina Tvis produqtisgan da Tanxobrivad gamoxatuli
xarisxobrivi sxvaoba cnobilia, maSin kiTxvaris Sevsebaze pasuxismgebeli
piris mier dafiqsirebuli xarisxobrivi sxvaobisa da wina Tvis fasis
gamoyenebiT gaiangariSeba Semcvleli produqtis sabazo fasi.
2.Tu saangariSo TveSi SesaZlebelia Semcvleli produqtis wina Tvis
fasis dafiqsireba, maSin am fasisa da wina Tvis indeqsis gamoyenebiT
gaiangariSeba Semcvleli produqtis sabazo fasi.
72
3.Tu saangariSo TveSi registratorisTvis cnobili xdeba, rom erTi
brendi saangariSo Tvidan gayidvaSi aRar iqneba, xolo saqonelSemcvlel
meore brendze xarisxobrivi sxvaobisa da wina Tvis fasis Sesaxeb
informaciis mopoveba SeuZlebelia, maSin saangariSo TveSi pirveli
brendis wina Tvis fassa da meore brendze mimdinare TveSi dafiqsirebul
fass Soris sxvaoba mTlianad miewereba xarisxobriv gansxvavebas.59
saeqsporto produqciis fasebis indeqsis gaangariSebisas umciresi
donis indeqsi es aris TiToeuli sawarmos mier saeqsportod warmoebuli
individualuri produqtisTvis gaangariSebuli indeqsi, romelic aigeba
eqsportis saangariSo (t) da sabazo periodebis fasebis fardobiT.
00/
i
tit
i ppI
sadac: i - saeqsporto (sawarmos mier warmoebuli) produqti, romlisTvisac
dafiqsirda Sesadari fasi;0/t
iI aris i-uri saeqsporto produqtis umciresi
donis indeqsi saangariSo t periodSi indeqsis sabazo periodTan SedarebiT;
tiP PP– i-uri saeqsporto produqtis fasi t periodSi;
0iP - i-uri saeqsporto
produqtis fasi fasebis sabazo periodSi.
eqsportis fasebis grZelvadiani indeqsi fasebis sabazo periodTan
SedarebiT laspeiresis tipis Semdegi formuliT gamoiTvleba:
n
ibi
ti
t sII1
0/0/ )(,
sadac,0/t
iI aris i-uri saeqsporto produqtis umciresi donis grZelvadiani
indeqsi fasebis sabazo periodTan SedarebiT.
b
ibi
bi
bib
i qpqps
aris i-uri saeqsporto produqtis wona
59 samrewvelo produqciis mwarmoebelTa fasebis indeqsis gaangariSebis meTodologiuri
saxelmZRvanelo. Tb., 2014, gv.7.
73
wonebis sabazo periodSi, romelic warmoadgens warmoebuli i--uri
produqtis wils warmoebis mTlian moculobaSi da
n
ibis
11.
bip - SerCeuli sawarmos mier warmoebuli i -uri produqtis fasi wonebis
sabazo (b) periodSi;
biq - wonebis sabazo (b) periodSi warmoebuli i-uri produqtis raodenoba.60
amave formuliT xdeba yvela zeda donis indeqsis gaangariSeba.
magaliTad, seqciis indeqsi miiReba masSi Semavali produqtebis
grZelvadiani indeqsebis SewonviT, sadac seqciaSi Semavali produqtebis
indeqsebis wonebis jami udris 100%-s.
moklevadiani indeqsi wina TvesTan SedarebiT miiReba fasebis sabazo
periodTan SedarebiT gaangariSebuli saangariSo da wina periodis
grZelvadiani indeqsebis fardobiT.
saeqsporto produqciisa da sawarmoebis SerCevis an saqonlis
specifikaciebis yovelwliuri ganaxlebis periodSi, dekembris TveSi,
mimdinareobs fasebis Segroveba rogorc Zvel, aseve axal SerCevaSi myofi
saqonlisTvis, rac gansxvavebuli SerCevisTvis gaangariSebuli indeqsebis
jaWvuri gadabmis saSualebas iZleva. wonebis cvlilebis miuxedavad,
indeqsebis jaWvuri gadabmiT SesaZlebelia indeqsis gaangariSeba
grZelvadiani sabazo periodiT.61
eqsportis fasebis indeqsis gaanalizebis mniSvnelovani etapia indeqsis
procentul cvlilebaSi jgufebis mier Setanili wvlilebis gamoTvla.
mTliani indeqsis cvlilebaSi calkeuli jgufis fasebis cvlilebis
wvlili gamoiTvleba im procentuli sxvaobiT, romelic mxolod am
jgufis indeqsis cvlilebiTaa gamowveuli, sxva danarCeni jgufebis
indeqsebis ucvlelobis pirobebSi. formalizebulad es SeiZleba CavweroT
Semdegnairad: i-uri produqtis wvlili Tvis indeqsSi62
60 samrewvelo produqciis marmoebelTa fasebis indeqsis gaangariSebis meTodologiuri
saxelmZRvanelo. Tb., 2014, gv. 10.
61: www.geostat.ge http://www.ilo.org/public/english/bureau/stat/guides/cpi/index.htm
62 samrewvelo produqciis mwarmoebelTa fasebis indeqsis gaangariSebis meTodologiuri
saxelmZRvanelo, gv.10.
74
ita
t
it
it
it w
II
II
1
1
1
100)1(
sadac:itI -i-uri produqtis indeqsi t periodSi;
itI 1 - i-uri produqtis indeqsi t
-1 periodSi;atI 1 - mTliani eqsportis fasebis indeqsi t -1 periodSi;
itw - i-uri produqtis wona t periodSi.
Tvis indeqsSi jgufis wonebi warmoadgens masSi Semavali calkeuli
produqtebis wonebis jams.
wonis cvlilebis SemTxvevaSi i-uri jgufis wvlili 12 Tvis indeqsSi
gamoiTvleba Semdegi formulis safuZvelze:63
i-uri jgufis wvlili 12 Tvis indeqsSi=
it
aLa
t
iti
tat
it
iL wI
IIw
III
1212
12
12 100100
sadac:iLI - iuri jgufis indeqsi wonebis cvlilebis periodSi;
itI 12 - i-uri jgufis indeqsi t-12 periodSi (wina sabazo periodi=100);atI 12 - saesporto produqciis fasebis indeqsia t-12 periodSi;
itw 12 - i-uri jgufis wona t-12 periodis warmoebis moculoba;
itI - i uri jgufis indeqsi t periodSi;aLI - produqciis fasebis indeqsi mTliani eqsportisTvis wonebis
cvlilebis periodSi;
itw -i uri jgufis wona t periodis warmoebis moculobaSi.
eqsportis fasebis indeqsis sacdeli gaangariSeba saqstatma 2013 wels
daiwyo. eqsportis fasebis indeqsi asaxavs qveyenaSi warmoebuli da
eqsportirebuli samrewvelo saqonlis fasebis cvlilebas. eqsportiori
sawarmoebis SerCeva da wonebis gaangariSeba xdeba sagareo vaWrobis
statistikis informaciaze dayrdnobiT. indeqsis gaangariSeba xdeba
63 samrewvelo produqciis mwarmoebelTa fasebis indeqsis gaangariSebis meTodologiuri
saxelmZRvanelo Ggv,12.
75
samrewvelo produqciis mwarmoebelTa fasebis indeqsis meTodologiis
msgavsad. 2015 wlis ianvridan saqstatis veb gverdze qveyndeba eqsportis
fasebis indeqsi 2 WrilSi: wina TvesTan SedarebiT da wina wlis Sesabamis
TvesTan SedarebiT.
importis fasebis indeqsis sacdeli gaangariSeba daiwyo 2015 wlidan.
importis fasebis indeqsi asaxavs importirebuli samrewvelo produqciis
fasebis cvlilebas. importiori kompaniebis SerCeva da wonebis
gaangariSeba, iseve rogorc eqsportis fasebis indeqsisTvis, importis
SemTxvevaSic xdeba sagareo vaWrobis statistikis informaciaze
dayrdnobiT.
eqsport-importis fasebis indeqsebis agebisas erT-erT problematur
sakiTxs klasifikatorebis Sesabamisi detaluri konvertoris ar arseboba
warmoadgens. saqme imaSia, rom sagareo vaWrobis statistikis informacia
klasificirdeba sagareo ekonomikuri saqmianobis sasaqonlo nomenklaturis
(HS 2012) mixedviT, xolo fasebis indeqsebis gaangariSeba xdeba ekonomikuri
saqmianobis saxeebis (NACE)Sesabamisad. aRsaniSnavia, rom klasifikatorebis
Sesabamisi detaluri konvertoris (HS-NACE) ar arseboba eqvsniSna doneze
produqciis mixedviT indeqsebis gaangariSebis saSualebas ar iZleva. am
etapze indeqsebis gaangariSeba xorcieldeba mxolod NACE–is4 niSna
jgufebis doneze. Aamitom sakiTxis mogvarebis erT-erT gzad qarTul enaze
klasifikatorebis SemuSaveba gvesaxeba.
cxadia, am xarvezebis aRmofxvris Semdeg SesaZlebeli gaxdeba fasebis
cvlilebis Tanafardobis anu „vaWrobis realuri pirobebis“ gansazRvra.
vaWrobis mTliani pirobebis maCvenebeli warmoadgens Tanafardobas
eqsportis fizikuri moculobis indeqssa da importis fizikuri moculobis
indeqss Soris. mniSvnelovania, rom amiT SesaZlebeli gaxdeba vaWrobis
pirobebis indeqsis ageba, rac formalizebulad Semdegnairad gamoisaxeba:
pir.vaWr.I =fasissaS.imp.
fasissaS.eqsp.
I
I,
sadac pir.vaWr.I _ ,,vaWrobis pirobebis indeqsia”;
76
fasissaS.eqsp.I _ eqsportis saSualo fasis indeqsi;
fasissaS.imp.I _ importis saSualo fasis indeqsi.
Tu „vaWrobis pirobebis“ indeqsi erTis tolia, maSin „vaWrobis
pirobebi“ saangariSo periodSi iseTive iyo, rogorc sabaziso periodSi; Tu
erTze naklebia, maSin saangariSo periodSi sabazisosTan SedarebiT
araxelsayreli „vaWrobis pirobebi“ aRiniSneba, xolo Tu indeqsi erTze
metia, maSin mocemul periodSi xelsayreli „vaWrobis pirobebia.“ fasebis
cvlilebis Tanafardoba SeiZleba ganvixiloT, rogorc eqsportis
fiqsirebuli fizikuri moculobis msyidvelobiTunarianobis indeqsi.
cxadia, yvela zemoTCamoTvlili, arasruli CamonaTvalia sagareo
vaWrobis statistikaSi im mosagvarebeli problemebisa, romlis arealic
gacilebiT farToa. statistikis erovnuli samsaxuris mier
ganxorcielebuli meTodologiuri da praqtikuli saqmianobebi am
problemebis gadaWrazea orientirebuli.
77
Tavi III saqarTvelos evropis bazarze integraciis ekonomikur-
statistikuri analizi da prognozireba
3.1 evrokavSiris qveynebTan saqarTvelos savaWro urTierTobebis
statistikuri analizi
saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis done mniSvnelovnadaa
damokidebuli danarCen samyarosTan mis kavSirurTierTobebze, radgan
qveynebis ekonomikuri ganviTarebis doneebi msoflio bazrebis
liberalizaciisa da integraciuli procesebis fonze sul ufro met
gavlenas axdenen erTmaneTze. amitom mniSvnelovania qveynis sagareo
ekonomikuri kavSirurTierTobebis donisa da misi ganviTarebis
tendenciebis Seswavla statistikuri meTodebis saSualebiT. udavod didia
am meTodebis mniSvneloba erovnuli ekonomikis SefasebisaTvis, miTumetes
intergaciuli procesebis gaRrmavebis Tanamedrove donisa da maStabebis
pirobebSi.
dReisaTvis, sagareo savaWro operaciebis Sesaxeb, informaciis ZiriTad
wyaros warmoadgens satvirTo-sabaJo deklaraciebis monacemTa baza,
romelsac statistikis erovnuli samsaxuri yovelTviurad iRebs
saqarTvelos finansTa saministros Semosavlebis samsaxuridan. saqstati am
informaciis safuZvelze axorcielebs: satvirTo-sabaJo deklaraciebis
monacemTa bazis kontrols, im saqonlis amoRebas Semosavlebis samsaxuris
monacemTa bazidan, romelic ar ganekuTvneba saqonliT sagareo vaWrobas.
akontrolebs ZiriTadi saqonlis mixedviT zRvrul fass da Sesabamisad,
axdens raodenobis, Rirebulebis an damatebiTi zomis erTeulis
koreqtirebas da a.S.
oficialuri statistikuri monacemebis Tanaxmad, 2008-2014 wlebSi
saqarTvelos sagareo vaWrobis brunva 47%-iT gaizarda, aqedan eqsporti
gaizarda 91,4%-iT, xolo importi 36,0%-iT.Aamis miuxedavad dRes
saqarTvelos mTavar problemad kvlav uaryofiTi savaWro balansi rCeba.64
saqarTvelos uaryofiTi savaWro balansis saldo 2014 wlis monacemebiT -
64 gaangariSebani warmoebulia saqstatis monacemebis safuZvelze.
78
5735 mln aSS dolaria, rac 2008 welTan SedarebiT 19,3 %-iTaa gazrdili. es
ki iseTi patara qveynisaTvis, rogoric saqarTveloa sakmaod maRali
maCvenebelia. Tumca, amave periodSi eqsportisa da importis
saSualowliuri zrdis tempebma Sesabamisad 111,3% da 105,2% Seadgina.
1995-2014 wlebis eqsportisa da importis dinamikidan vlindeba
importis zrdis tempebis mkveTri zrdis tendencia. adgilobriv bazarze
qarTuli produqciis adgils ucxouri iaffasiani, xSir SemTxvevaSi,
uxarisxo produqcia ikavebs. Sedegad, vRebulobT imas, rom saqarTveloSi
samomxmareblo bazari gajerebulia importirebuli produqciiT. miuxedavad
imisa, rom importis zrdis paralelurad SeiniSneba eqsportis zrdis
tendencia, jer kidev dabalia eqsportis zrdis tempebi. bolo monacemebiT
importi eqsports aRemateba 3-jer.65
2008-2014 wlebSi saqarTvelos sagareo savaWro brunva saSualod 6,7%-
iT gaizarda, magram aseve gaizarda savaWro deficitic. 2014 wels 2008
welTan SedarebiT sagareo vaWrobis uaryofiTi saldo 19,3%-iT, xolo
saSualo wliurad 2,9%-iT gaizarda. imis miuxedavad, rom gafarTovda
vaWrobis geografia da gaizarda savaWro partniori qveynebis raodenoba,
romelmac bolo monacemebiT 145 qveyana Seadgina, mainc ar moxda eqsportis
importiT gadafarvis koeficientis zrda. 2013-2014 wlebSi im qveynebis
ricxvi, romelTanac saqarTvelos dadebiTi savaWro balansi aqvs 40-dan 43-
mde gaizarda, magram 94-dan 102-mde gaizarda aseve im qveynebis ricxvic
visTanac saqarTvelos uaryofiTi savaWro balansi aqvs. Aamave periodSi
ZiriTadSi ar Secvlila saeqsporto sasaqonlo struqturac.
miuxedavad imisa, rom 2014 wlis uaryofiTi savaWro balansi 5735 mln.
aSS dolaria (rac wina welTan SedarebiT 12%-iTaa gazrdili) da sakmaod
maRal maCvenebels warmoadgens Cveni qveynisaTvis, mainc maRalia rogorc
eqsportisa da importis wliuri maCvenebeli, aseve mTlianad savaWro
brunvis maCvenebeli, romelmac 11457 mln. aSS dolars gadaaWarba. amave
periodSi sistematurad izrdeboda eqsportis wili, romelmac 2014 wels
65 Abesadze O. The dynamics of trade relations with the EU in the background of deep and comprehensive Free
Trade Area.Viena 2015,pp.13.
79
25,0% Seadgina (wina welTan SedarebiT is 1,6%-iTaa Semcirebuli) da misi
(wilis) saSualo wliuri matebis tempi 2008-2014 wlebSi 0,6%-s gautolda,
(mTlianad eqsportis saSualo wliuri zrdis tempia 111,3%) xolo importis
maCvenebeli imave periodSi (2014 wels 2013 welTan SedarebiT) 2%-iT
gaizarda da MmTliani brunvis 75,0% Seadgina.66, romlis (wilis) saSualo
wliuri klebis tempma 2008-2014 wlebSi 1% Seadgina. (mTlianad importis
saSualo wliuri zrdis tempi ki amave periodSi 105,2 %_ia).
2014 wels saqarTvelos sagareo vaWrobis TiTqmis yvela maCveneblis
mixedviT matebis tempebia dafiqsirebuli (ix.cxrili1), magram Tu dinamikaSi
gavaanalizebT eqsportisa da importis maCveneblebs, gamovlindeba matebis
tempebis Semcirebis tendencia. magaliTad, 2012 wels sagareo vaWrobis
brunvis matebis tempi 12,7%-s Seadgenda, rac wina wlis analogiur
maCvenebelze TiTqmis 20,3%-iT naklebia, 2011 wels 33% iyo, 2013 wels 4,9%,
xolo 2014 wels - 4,8% matebis tempi dafiqsirda. qveyanaSi importis
mimarTulebiTac SenarCunebulia zrdis tendencia. 2014 wels importis
matebis tempma wina welTan SedarebiT 7,1%, xolo 2012 welTan SedarebiT
6,8 % Seadgina. Tumca 2013 wels, 2009 wlis Semdeg, isev dafiqsirda 0,3%-iani
klebis tempi. eqsportis mixedviT ki 2008-2013 wlebSi gamovlenili mzardi
tendencia 2014 wels 1.7%-iani klebiT Seicvala. აman ki sabolood saldos
maCvenebeli - 12%-mde daiyvana.
cxrili @@#1
saqarTvelos sagareo vaWrobis maCveneblebis cvlileba (%)
(cvlileba gaangariSebulia wina welTan SedarebiT)67
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Eეqsporti 33,8 8,2 31,6 21.4 -24.2 48.0 30.5 8.5 22,4 -1,6
იmporti 34,9 47,7 41,8 20.9 -28.6 16.8 34.3 13.9 -o,3 7,1
Bბrunva 34,6 37,5 39,8 21.0 -27.7 23.1 33.3 12,7 4,9 4,8
66 www.geostat.ge67 Abesadze Nino- "The Main Trends of Integration of Georgia into the World Economic System." Procedia-Social and
Behavioral Sciences 156 ,2014.pp. 166-169.
80
სaldo 35,4 68,8 45,4 20.8 -30.0 6.3 36.0 12.2 -10 12
Tu gavaanalizebT reeqsport-reimportis monacemebs dinamikaSi,
SevamCnevT, rom qveyanaSi ZiriTadad reeqsporti fiqsirdeba. amis
sailustraciod sakmarisia aRiniSnos, rom reeqsporti qveyanaSi 428-jer
aRemateba reimports. amasTan misi zrdis tempi 2013 wlamde uswrebda ara
mxolod eqsportis zrdas, aramed, 2008 wlidan aRemateboda sagareo
vaWrobis danarCeni yvela zogadi maCveneblis zrdis temps. reeqsportis
sistematuri zrda 2013 wlamde ZiriTadad saqarTvelodan msubuqi
avtomobilebis reeqsportis xarjze modioda, rac gansakuTrebiT maRali
iyo bolo wlebis ganmavlobaSi. amis mizezia saqarTvelos xelsayreli
geografiuli mdebareoba da SedarebiT liberaluri sabaJo-sagadasaxado
politika. Bbevri qveynisaTvis xelsayreli iyo saqarTvelodan
avtomobilebis gayvana. 2014 wlidan reeqsportis maCvenebelma daiwyo
Semcireba, rac avtomanqanebis reeqsportis Semcirebas ukavSirdeba. Ees
azerbaijanis mxridan dawesebuli evro 5–is tipis standartis manaqanebis
Seyvanam da yazaxeTsa da somxeTSi evraziuli kavSiris sabaJo sistemis
moTxovnebma ganapiroba. aRniSnul tendencias adasturebs QqvemoT mocemuli
diagrama.(ix.diagrama #1)
diagrama #1
reeqsport-reimportis dinamika
81
rac Seexeba evrokavSiris qveynebTan reeqsportis dinamikas, aq zrdis
tendencia SeiniSneba. gansakuTrebiT es exeba iseT qveynebs, rogoricaa:
bulgareTi, espaneTi, belgia, niderlandebi da germania, saidanac
reeqsportis ZiriTad produqcias warmoadgens: spilenZis madnebi da
koncentratebi, msubuqi avtomobilebi, dasakidi da Casadgmeli saketebi
araZvirfasi liTonebisagan, kakali axali an gamxmari, rezinis fexsacmeli,
tyavis ZiriTa da safeiqro masalis zedapiriT, rezinis pnevmaturi
salteebi da saburavebi, kosmetikuri saSualebebi an makiaJisa da kanis
movlis saSualebebi, eTilis spirti aradenaturirebuli, spirtiani
sasmelebi da a.S (ix. danarTi #1)
diagrama #2
reeqsportis dinamika evrokavSiris qveynebTan
rac Seexeba reimports, aq gansxvavebuli situaciaa. reimportis
SedarebiT maRali maCveneblebi mxolod germaniasTan fiqsirdeba, xolo
sxva qveynebTan imdenad umniSvneloa, rom grafikul gamosaxulebaze misi
sveti ar daitaneba. 2014 wlidan Seicvala situacia da gamoikveTa
reimportis mixedviT ZiriTadi 5 qveyana, romelTanac saqarTvelom
gaaqtiura Tavisi urTierToba (ix. Ddiagrama #3).
82
Ddiagrama #3
reimporti evrokavSiris qveynebTan
reimportis produqcias miekuTvneba: kakali sxva, axali an gamxmari,
wmindad da uxeSad dafquli fqvili da fxvnili gamxmari parkosani
bostneulisagan, naRebis karaqi da rZis sxva cximebi, rZis pastebi, rZe da
naRebi, Sesqelebuli an Saqris damatebiT cxoveluri warmoSobis kvebis
produqtebi, traqtorebis, msubuqi, satvirTo da specialuri daniSnulebis
avtomobilebis nawilebi da mowyobilobebi, medicinaSi an veterinariaSi
gamosayenebeli xelsawyoebi da mowyobilobebi da sxva.
sagareo savaWro nakadebis zrdis tempebis cvlilebis gamo, zogjer
Zneldeba dinamikuri suraTisa da Sesabamisad tendenciebis gamovlena.
amitom statistikaSi gaiangariSeba saSualowliuri zrdisa da matebis
tempebi. sagareo vaWrobis zogadi maCveneblebis saSualo wliuri zrdis
tempebi gansxvavebulia da 2008-2014 wlebSi eqsportisa da importisaTvis
rogorc ukve aRvniSneT, Sesabamisad 111,3% da 105,2%-s Seadgens. rac Seexeba
reeqsport-reimports, yvelaze maRali saSualo wliuri zrdis tempi
reeqsportisaTvis 2008-2014 wlebSi dafiqsirda da man 134 procenti Seadgina.
reimportisaTvis ki 137,3%.
kvlevis obieqtidan gamomdinare, mizanSewonilia ufro detalurad
ganvixiloT da gavaanalizoT sagareo vaWrobis monacეmebi evrokavSiris
qveynebTan. saqarTvelos mTavar problemad, rogorc saerTod sagareo
83
vaWrobisas, ise, evrokavSirTan urTierTobisas, uaryofiTi savaWro
balansia.
cxrili #2
evrokavSirTan sagareo vaWrobis statistikuri monacemebi
(aTasi aSS dolari)
wlebi eqsporti importi brunva Saldo
2005 165 160. 2 744 571. 9 909732,1 -579411,7
2006 157 901.9 1 118 926.4 1276828,3 -961024,5
2007 268 530.3 1 546 297.7 1814828 -1277767,4
2008 335 153.8 1 764 268.9 2099422,7 -1429115.1
2009 237 546.8 1 340 887.8 1578434,6 -1103341,0
2010 309 513.4 1 470 643.3 1780156,7 -1439692,0
2011 424 300.2 2 057 198.9 2481499,1 -1632898,7
2012 353 006.5 2 431 111.4 2784117,9 -2078104,9
2013 607 891.3 2 270 720.9 2878612,2 -1662829,6
2014 620 804.6 2 369 355.0 2990159,6 -1748550,4
rogorc cxrilidan Cans, Mmiuxedavad imisa, rom 2005 wlidan
sistematurad izrdeba evrokavSiris qveynebTan eqsportis maCveneblebi,
importis gansakuTrebulad maRali zrdis tempebis gamo kvlav maRalia
sagareo vaWrobis uaryofiTi saldos maCvenebeli. marTalia 2014 wels man
1748550,4 AaTasi aSS dolari Seadgina da 2012 welTan SedarebiT 16%-iT
Semcirda, magram wina welTan SedarebiT 5,2%-iT, xolo 2008 welTan
SedarebiT 1 procentiTaa gazrdili.
es tendencia kargad Cans qvemoT mocemul cxrilSi, romelic gviCvenebs
2005-2014 wlebis eqsport-importis cvlilebas (procentulad) wina welTan
SedarebiT.
84
cxrili #3
evrokavSirTan sagareo vaWrobis maჩveneblebis jaWvuri
zrdis tempebis dinamika (%)
wlebi eqsporti importi brunva saldo
2005 0,94 1.20 1,19 1,49
2006 0.95 1.50 1,40 1.65
2007 1.70 1.38 1.42 1,33
2008 1.25 1.14 1.15 1,35
2009 0.71 0.76 0.75 0.77
2010 1.30 1.10 1,13 1.09
2011 1.37 1.40 1.39 1,13
2012 0.83 1.18 1.12 1,27
2013 1.72 0.93 1.10 0.80
2014 1.02 1.04 1.04 1.05
evrokavSirTan sagareo vaWrobis ganviTarebis tendenciebis Sesabamisad
evropasTan ekonomikuri integraciis periodebi, saqarTvelos sagareo
aqtiurobis mixedviT pirobiTad SeiZleba sam etapad davyoT. I etapi, 2000-
2003 wlebSi evrokavSiris qveynebTan sagareo savaWro procesebis SedarebiT
stabilur ganviTarebas ukavSirdeba. Aam periodSi sagareo savaWro
operaciebis masStabebic mcire da Sesabamisad maTi zrdis tempebic
Tanabarzomieri iyo. (ix. Ddiagrama #4, 5).
diagrama #4
evropasTan ekonomikuri integraciis I etapi
85
diagrama #5
evropasTan ekonomikuri integraciis I etapi
meore etapi moicavs 2004-2007 wlebs, rodesac evrokavSirTan sagareo
vaWrobis swrafi zrdis tendenciebi gamovlinda. Eam periodSi
gansakuTrebiT TvalSi sacemi iyo evrokavSiris qveynebTan importis zrdis
swrafi tempebi eqsportTan SedarebiT. swored aRniSnulma ganapiroba
qveynis uaryofiTi savaWro saldos saSualo wliuri zrdis tempis 150
procentamde gazrda.
Ddiagrama #6
evropasTan ekonomikuri integraciis II etapi
D
86
diagrama #7
evropasTan ekonomikuri integraciis II etapi
sagareo ekonomikuri urTierTobebisa da zogadad ekonomikuri
aqtivobis TvalsazrisiT yvelaze gamorCeulia bolo, mesame etapi, radgan
evrokavSirTan asocirebis xelSekrulebis xelmowerisa da amis safuZvelze
Rrma da yovlismomcveli savaWro sivrcis SeTanxmebis etapobrivi
realizaciis Sedegad evrokavSirTan gaaqtiurda rogor saeqsporto, ise
saimporto urTierTobebi. ra Tqma unda, am periodis sagareo vaWrobis
maCveneblebze gavlena iqonia ruseT-saqarTvelos saomarma moqmedebebma, ris
gamoc 2009 wlisaTvis yvela sferoSi Cavardnili doneebi dafiqsirda,
magram 2009 wlidan iwyeba sistematuri zrdis tendenciebi, rac Sesabamisad
mzardi zrdisa da matebis tempebSi gamoisaxa.
diagrama #8
evropasTan ekonomikuri integraciis III etapi
87
Ddiagrama #9
evropasTan ekonomikuri integraciis III etapi
rogorc grafikidan Cans, 2008 wlis Semdeg eqsporti evrokavSirTan
Semcirda, rac msoflio ekonomikuri krizisisa da ruseT-saqarTvelos
Soris arsebuli saomari moqmedebebis Sedegia. magram 2012 wlidan
saqarTveloSi evrokavSirTan eqsporti ufro swrafi tempebiT izrdeboda,
vidre importi. gansakuTrebiT gaZlierda saeqsporto urTierTobebi 2013-
wels. Tumca, rogorc vxedavT, O2014 wels odnav Semcirebulia saerTod
eqsportis zrdis tempi. aRniSnulma ganapiroba is, rom amave periodSi
uaryofiTi savaWro saldos saSualo wliuri zrdis tempma 102,9% procenti
Seadgina.
savaWro urTierTobebis Sesaswavlad statistikaSi gaiangariSeba
eqsportiT importis dafarvis koeficienti, rogorc eqsportis Tanafardoba
importTan, gamosaxuli procentebSi. Aam maCvenebelma yvelaze maRal dones,
45.7%-s, 2000 wels miaRwia. Semdeg eqsportiT importis dafarvis
koeficientis dinamika cvalebadi tendenciiT xasiaTdeboda. kerZod, 2007-
2010 wlebSi is 23,6%-dan 31,9 %-mde gaizarda, 2010-2011 wlebSi 31,9%-dan 31%-
mde, xolo 2012 wels 29,5%-mde Semcirda. Semdeg 2013 wels sakvlev periodSi
Tavis maqsimums, 36,2%-s miaRwia da bolo monacemebiT 33,3% Seadgina, rac
2008 welTan SedarebiT (am wels misi sidide 23,7% iyo) 9,6 procentuli
punqtiTaa gazrdili. rac Seexeba evrokavSiris qveynebTan eqsportiT
importis dafarvis koeficientis dinamikas, aqac sagareo vaWrobaSi
arsebuli suraTis analogiuri tendencia gamovlinda. Tu is 2007 wels
17,3% iyo, 2008 wels miaRwia 19%-s, xolo 2010wels 21%-mde gaizarda. 2012
wels saerTod eqsportiT importis dafarvis koeficientis Semcirebis
88
paralelurad is sagrZnoblad Semcirda evrokavSiris mimarT da 14,5%
Seadgina, rac evrokavSirTan Semcirebuli eqsportiT aixsneba. Semdeg
wlebSi is gaizarda da 2014 wlis monacemebiT 26,2%-s gautolda.
cnobilia, rom ekonomikuri gaxsnilobis maCveneblebs miekuTvneba
eqsportisa da importis procentuli wili mSp-Si anu eqsportisa da
importis kvotebi. Fformalizebulad Tanafardobani SeiZleba Caiweros
Semdegnairad:
eqsportis kvota =mSp
moculobaeqsportisX 100%;
importis kvota =mSp
moculobaimportis X 100%,
ekonomikis eqspertebi miiCneven, rom ekonomikis gaxsnilobis xarisxi
CaiTvalos misaRebad, Tu eqsportis kvota aRemateba 10%-s. Tumca rogorc
ekonomikur litaraturaSia miTiTebuli mocemuli maCvenebeli zogierT
qveynebSi SeiZleba meryeobdes 125-180%-mde.68
sagareo vaWrobis kvota gamoiTvleba sagareo vaWrobis brunvis
SefardebiT mSp-Tan da 100-ze gamravlebiT. sagareo vaWrobis saldos kvota
gamoiTvleba eqsportisa da importis sxvaobis SefardebiT eqsportisa da
importis jamTan. saldos maCvenebeli Teoriulad meryeobs -100 dan +100-
mde.69 Tu misi mniSvneloba utoldebaU-100-s, es niSnavs, rom eqsports
adgili ara aqvs da qveyana mTlianad damokidebulia importze. im
SemTxvevaSi Tu maCvenebeli miaRwevs +100-s, maSin qveyana eweva mxolod
eqsports.
saqstatis monacemebis safuZvelze gaviangariSeT importis, eqsportis,
sagareo vaWrobisa da sagareo vaWrobis saldos kvotis maCveneblebi
dinamikaSi da Sedegebi warmovadgineT Semdegi cxrilebis saxiT:
cxrili #4
kvotebis dinamika
Kkvota 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Eeqsportis 11.7 10,5 14.4 15,2 15.0 18,0 17,3
68 Экономическая статистика, под.ред. Ю.Н. Иванова. М. 2006,стр.542.69 Mm. xmalaZe-statistika ekonomikasa da biznesSi. Nnawili II. Tb., 2015, Ggv.393
89
importis 49,2 41,8 45.2 48,8 50.8 49,7 52.0
sagareo vaWrobis 60,9 52,3 59.6 64 65,8 67,7 69,3
sagareo vaWrobis saldos -61,6 -58,7 -51,6 -52,7 -54,4 -46,8 -50
EevrokavSiris qveynebisaTvis daTvlili maCveneblebi ki Semdegia:
cxrili #5
Kkvota 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
eqsportis 2,1 1,5 2,7 2.9 2,2 3,7 3,8
importis 10,8 8,5 12,7 14,.3 15,3 14,1 14,3
sagareo vaWrobis 12,8 10.0 12,4 17,2 17,5 17,8 18,1
sagareo vaWrobis saldos -68 -70 -80,6 -66,2 -74,8 -58,4 -58,1
rogorc cxrilidan Cans, 2008-2014 wlebis dinamikaSi eqsportis kvotis
sidide misaReb minimalur dones aWarbebs, zrdis tendenciiT xasiaTdeba da
bolo monacemebiT 17,3-s Seadgens. sakvlev periodSi yvelaze maRal
niSnuls man 2013 wels miaRwia, romelic 0,7 procentuli punqtiT Semcirda
momdevno wlisaTvis. Tumca saerTod zrdis tendenciiT xasiaTdeba, rac
sagareo bazarze erovnuli saqonlis konkurentunarianobis mzard doneze
miuTiTebs. rac Seexeba importis kvotas, aqac bolo wlebis mixedviT
izrdeba misi maCvenebeli, rac Sida bazris jer kidev importirebuli
saqonliT gajerebas niSnavs. Aamaze naTlad metyvelebs sagareo vaWrobis
saldos kvotis maCvenebelic, (is yvela wlis mixedviT uaryofiTia),
romelmac rogorc saerTod, ise evrokavSirTan mimarTebiT aCvena, rom
saqarTvelos savaWro urTierTobebis didi nawili importTanaa
dakavSirebuli.
sagareo vaWrobis statistikuri Seswavlisas aucilebelia sagareo
vaWrobis donis daxasiaTeba. amisaTvis statistikaSi angariSoben eqsportisa
da importis moculobas saSualod erT mosaxleze. Aam maCveneblis
misaRebad eqsportisa da importis moculoba iyofa mosaxleobis saSualo
ricxvze, miRebul koeficientebs Soris sxvaobiT miiReba saldos
koeficienti. saldos koeficienti pirdapir SeiZleba miviRoT sagareo
90
vaWrobis saldos SefardebiTac mosaxleobis saSualo ricxvTan. sagareo
vaWrobis done SeiZleba daxasiaTebul iqnas import-eqsportis
TanafardobiTa da sagareo vaWrobis efeqtianobis maCveneblebiTac. import-
eqsportis Tanafardobis maCvenebeli gamoiTvleba importis gayofiT
eqsportze, romelic gviCvenebs ramdenjer aRemateba importis moculoba
eqsports. sagareo vaWrobis efeqtianobis maCvenebeli ki miiReba saldos
SefardebiT sagareo vaWrobis brunvasTan. es koeficienti gviCvenebs
saldos ramdeni procenti modis eqsport-importis brunvaze.70
Cvens mier yvela zemoT CamoTvlili maCvenebeli gaangariSebul iqna
2014 wlisa da 2008 wlis monacemebis mixedviT rogorc mTlianad sagareo
vaWrobis mixedviT, ise evrokavSiris qveynebTan brunvis mixedviT. Sedegebi
warmovadgineT cxrilis saxiT: (detaluri gaangariSeba ixileT danarTSi
#2)
cxrili #6
2008
weli
2014
weli
2014 weli
koreqtirebuli
Mmosaxleobis
aRweris winaswari
Sedegebis mixedviT
eqsportis done 0,34 0.64 0.77
maT Soris evrokavSiris qveynebTan 0,076 0.138 0,17
importis done 1.44 1,91 2,30
maT Soris evrokavSiris qveynebTan 0.40 0.52 0.63
saldos done 1.10 1.27 1,54
maT Soris evrokavSiris qveynebTan 0.39 0.389 0,47
brunvis done 1.78 2.55 3,07
maT Soris evrokavSiris qveynebTan 0.48 0.67 0,80
importis-eqsportis Tanafardobis
maCvenebeli
4.21 3.00 3.00
maT Soris evrokavSiris qveynebTan 5.3 3,82 3.82
70 m. xmalaZeE- statistika ekonomikasa da biznesSi. Nnawili meore Tb.,2015, gv.420-422.
91
sagareo vaWrobis efeqtianobis
maCveneblebi71
61.6% 50% 50%
maT Soris evrokavSiris qveynebTan 82.4% 58.5% 58.5%
miRebuli maCveneblebidan irkveva, rom sagareo vaWrobis zrda
importis winmswrebi zrdis tempiTaa ganpirobebuli. Tu 2014 wlisaTvis
saerTod importi 3-jer aRemateba eqsports, (es 71 %-iT naklebia 2008 wlis
maCvenebelze, rac eqsportis zrdis xarjze SeiniSneba da TavisTavad
dadebiTi faqtia), evrokavSiris qveynebTan ufro metad, TiTqmis 4-jer meti
maCvenebeli dafiqsirda, Tumca 2008 welTan SedarebiT 2014 wels
evrokavSirTan gaaqtiurebulma saeqsporto urTierTobebma misi sidide 39%-
iT Seamcira. 2014 wels 2008 welTan SedarebiT 11,6%-iTaa Semcirebuli
saqarTvelos sagareo vaWrobis uaryofiTi saldos xvedriTi wilic
brunvaSi, romelic 50%-s, xolo evrokavSiris qveynebTan 58,5%-s gautolda.
(rac 23,9 procentuli punqtiTaa Semcirebuli). eqsportis zrdis gamo 43
procentuli punqtiT gaumjobesda eqsportis donis maCvenebeli, romelic
imave periodSi 0,34 -dan 0,77-de, m.S. evrokavSirTan 0.076 -dan 0,17-gaizarda.
importis done ki 1,44-dan 2,30-mde da evrokavSirTan 0,40-dan 0,63 -mde
gaizarda.
detalurad gavaanalizoT qveynis sagareo savaWro balansSi
Camoyalibebuli tendenciebi. monacemebidan Cans, rom saqarTvelo, sul
ufro aqtiurad erTveba inegraciul procesebSi, ufro metad mimzidveli
xdeba msoflios savaWro partiorebisTvis. Aaseve, izrdeba ucxour
bazrebze qarTuli produqciis SeRwevis maCveneblebi.
2014 wels saqarTvelom savaWro operaciebi ganaxorciela msoflios 145
qveyanasTan, romelTagan 43-Tan dafiqsirda dadebiTi savaWro saldo, 102
qveyanasTan –uaryofoTi. am mxriv yvelaze maRali maCvenebeli Cveni qveynis
sagareo vaWrobis istoriaSi rogorc saeqsporto, ise saimporto nakadebis
mxriv dafiqsirda 2012 wels. (ix.danarTi 3) 2014 wels saeqsporto
71 A sagareo vaWrobis efeqtianobis maCveneblebis GgamoTvlisaTvis mniSvneloba ar aqvs
saldo dadebiTia Tu uaryofiTi. Aam SemTxvevaSi saldo uaryofiTia, amitom uaryofiT
movlenasTan gvaqvs saqme.
92
operaciebi ganxorcielda 122 qveyanasTan, rac 3 erTeuliT CamorCeba 2012
wlis da 15 erTeuliT metia 2008 wlis maCvenebelze.
2014 wels saqarTvelos sagareo savaWro brunvam evrokavSiris
qveynebTan 2990 mln. aSS dolari Seadgina, rac wina wlis Sesabamis
maCvenebelze 4 procentiT metia. aqedan eqsportma 621 mln. aSS dolari (2
procentiT meti), xolo importma 2369 mln. aSS dolari (4 procentiT meti)
Seadgina. saqarTvelos sagareo savaWro brunvaSi am qveynebis wili 26
procentia, maT Soris eqsportSi 22 procenti da importSi 28 procenti (2013
wels Sesabamisad 26, 21 da 28 procenti). evrokavSiris qveynebze modioda
savaWro deficitis 30 procenti (2013 wels 32 procenti). qvemoT mocemulia
diagramebebi, romelic gviCvenebs qveynebis jgufebis wils saqarTvelos
mTlian eqsportsa da importSi.72
Ddiagrama # 10 Ddiagrama #11
qveynebis jgufebis wili eqsportSi qveynebis jgufebis wili importSi
2014 wels saqarTvelom savaWro operaciebi ganaxorciela evrokavSiris
28 qveyanasTan, saeqsporto urTierTobebi 27 (gamonaklisia luqsemburgi),
xolo saimporto operaciebi evrokavSiris yvela qveyanasTan aRiniSneboda,
romelTanac saangariSo wels uaryofiTma savaWro saldom 1 748 550,3 aTasi
aSS dolari Seadgina. uaryofiTi saldos yvelaze maRali maCvenebeli
dafiqsirda 6 qveyanasTan: Ggermania, -396 711,7 aTasi aSS dolari, rumineTi,
72 GgaangariSebani warmoebulia saqstatis monacemebis safuZvelze.
93
307 106,7 aTasi, italia -135 425,9 aTasi, niderlandebi-117 311, aTasi,
saberZneTi - 103 778,5 aTasi, safrangeTi.-103615,0 aTasi aSS dolari.
importis zrdis maRali tempebis paralelurad evrokavSiris qveynebTan
SeiniSneba eqsportis zrdac. brunvis yvelaze maRali maCvenebliT
gamoirCeva bulgareTi (26,4% wiliT), romlis moculoba 164 090,2, aTasi aSS
dolaria, italia (13,9%) 86 193,1 aTasi aSS dolari, espaneTi (11,3%) 70314,1
aTasi aSS dolari, germania (11,1%) 69141,6 aTasi aSS dolari, litva (5,1%), 31
764,0 aTasi aSS dolari. rac Seexeba imports, aq upirobo lideria germania
(19,7%),465 853,3, aTasi aSS dolariT, Semdeg modis rumineTi (13,1%) 311 400,5
aTasi dilari, italia (9,4%) 221 619,0 aTasi dolari, bulgareTi (8,9%) 209
773,6 aTasi aSS dolari, niderlandebi (6,3%) 148 480,6 aTasi dolari da a. S.
2000 wlidan saqarTvelos savaWro urTierToba evrokavSirSi Semavali
qveynebis umravlesobasTan da xSir SemTxvevaSi absolutur
umravlesobasTan hqonda. dReisaTvis saqarTvelos evrokavSirSi Semavali 28
qveynidan saeqsporto urTierTobebi ar gaaCnda maltasTan, (2000, 2003,
2004,2005, 2008, 2011, 2012 wlebSi) xorvatisTan, (2000, 2002.2003, 2004 wlebSi),
slovakeTTan (2002 wels) fineTTan (2002, 2004,2005 wlebSi) luqsemburgTan
(2000, 2002, 2003, 2007 wleSbi) da sloveniasTan (2002 wels).
saqarTvelo-evrokavSiris sagareo vaWrobis analizma gamoavlina zrdis
mzardi tendencia. kerZod, 1995-2010 wlebSi sagareo vaWrobis brunva
saSualod gaizarda 14,8%-iT. amasTan, importi – 14,6%-iT, xolo eqsporti –
15,5%-iT. 1995-2002 wlebSi sagareo vaWrobis brunva saSualod 14,8%-iT
gaizarda, importis saSualo wliuri matebis tempmi - 8.9% iyo, xolo
evrokavSir-saqarTvelos eqsportis ki – 15,9%. 2003-2008 wlebSi Sesabamisma
maCveneblebma 28,1%, 34,4% da 34,8% Seadgina. maSin rodesac aRniSnul
periodSi saqarTvelos eqsporti wliurad saSualod 27,1%-iT, xolo
importi 40,5%-iT izardeboda.Mmarto 2008 wels saqarTvelos sagareo
savaWro brunvam evrokavSiris qveynebTan 2 mlrd. aSS dolars gadaaWarba,
maT Soris eqsporti - 335,2 mln. aSS dolars Seadgenda, xolo importi -
1756 mln aSS dolars anu importis moculoba eqsportis moculobas 5-jer
aRemateboda. evrokavSiris qveynebis wilad savaWro brunvis 26,5% modioda,
maT Soris eqsportis - 22,4% da importis - 27,5%. saqarTvelos sagareo
savaWro brunva evrokavSiris qveynebTan 2008-2014 wlebSi 43%-iT gaizarda,
94
2990159,6 aTasi aSS dolars miaRwia da saqarTvelos savaWro brunvis 22%
Seadgina. amasTan, eqsporti gaizarda 85,3%-iT, 620 804,6 aTasi aSS dolars
miaRwia da daikava mTliani eqsportis 22,0%, xolo importi gaizarda 35,2%-
iT, 2 369 355,0 aTasi aSS dolari Seadgina da daikava mTliani importis
28%.
evrokavSiris ZiriTadi saeqsporto qveynebis topaTeulis wili mTel
eqsportSi 19,6%-s, evrokavSirTan eqsportSi 90%-s da evrokavSiris
qveynebTan savaWro brunvis 18,7%-s Seadgens. (rac mTliani savaWro brunvis
4,9%-ia) (ix,danarTi 4)D
Ddiagrama#12
evrokavSiris topaTeuli saeqsporto qveyana
(2014 wlis mixedviT)
evrokavSiris qveynebTan ZiriTad saeqsporto produqcias warmoadgens
spilenZis madnebi da koncentratebi 177 149,7 aTasi aSS dolari, kakali
axali an gamxmari, 153 816,6 aTasi aSS dolari, yurZnis naturaluri
Rvinoebi 153 539,7 aTasi aSS dolari, mineraluri da mtknari wylebi 115
254,9 aTasi aSS dolari, feroSenadnobebi 81 365,2 aTasi aSS dolari da a. S.
(ix. diagrama #13)
95
Ddiagrama #13
evrokavSiris qveynebTan ZiriTadi saeqsporto produqciis aTeuli
2014 wels saimporto produqciaSi sWarbobda navTobi da
navTobproduqtebi - 572 137,9 aTasi aSS dolari, samkurnalo saSualebebi-
219 662,0 aTasi aSS dolari, msubuqi avtomobilebi- 158 051,3 aTasi aSS
dilari, xorbali da meslini - 135 108,3 aTasi aSS dolari, sigarebi,
sigarilebi da sigaretebi Tambaqos an misi Semcvlelebisagan - 109 743,7 aSS
dolari da sxv. (ix. Ddiagrama #14)
Ddiagrama #14
umsxvilesi saimporto produqciis aTeuli
96
ZiriTadi saimporto qveynebis AaTeuls evrokavSiris qveynebidan
liderobs Ggermania, romlis wili evrokavSirTan mTeli importis 19,7%-s
Seadgens, Semdeg modian rumineTi da italia, Sesabamisad 13,1% da 9,4%-iani
wiliT. saerTod am topaTeuli qveynebis wili mTlian importSi 20,4%-ia,
maTi wili evrokavSirTan importSi 74%-s Seadgens, rac mTliაni sagareo
vaWrobis brunvis 15,3%-s, xolo evrokavSiris qveynebTan sagareo vaWrobis
brunvis 58,7%-s Seadgens. (ix. danarTi #5)D
diagrama#15
saimporto qveynebis AaTeuli
amrigad, evrokavSiri saqarTvelis erT-erT saimedo partniorad
gvevlineba, romelTanac ormxrivi vaWroba sakmaod dinamiurad viTardeba da
kidev ufro gaZlierdeba evrokavSirsa da saqarTvelos Soris Rrma da
yovlismomcveli Tavisufali savaWro sivrcis formirebis Sedegad. mas
udidesi mniSvneloba gaaCnia, vinaidan is xels Seuwyobs qarTuli
eqsportis zrdas, qarTuli produqciis xarisxis gaumjobesebas,
evrokavSiris bazarTan Tavsebadi savaWro sistemis formirebas, rasac
TavisTavad moyveba sainvesticio garemos mimzidvelobis gazrda.Ees ki
pirdapir ucxouri investiciebis Semodinebas Seuwyobs xels, romlis
Sedegadac Seiqmneba axali samuSao adgilebi. yovelive zemoTaRniSnuli
saqarTvelos ekonomikis zrdis stimulirebasa da zogadad, saqarTvelos
ekonomikur ganviTarebas Seuwyobs xels.
97
Eerovnuli ekonomikebis ganviTarebis warmateba pirdapir aris
damokidebuli integraciul procesebSi qveynebis monawileobis xarisxze.73P
profesori merab xmalaZe gvTavazobs saqarTvelos msoflio
ekonomikur sivrceSi integraciis xarisxis gazomvis meTodikas da
ayalibebs miseul xedvas. Kkerod, avlens im ZiriTad faqtorebs, romlebic
misi azriT gavlenas axdenen qveynis msoflio ekonomikaSi integraciul
procesze. am faqtorebs miekuTvneba: urTierTobebi danarCen msofliosTan
pirveladi Semosavlebis, Mmimdinare transferebis, sagareo vaWrobis,
investiciebis, sagareo valis mixedviT. prof. m. xmalaZe TiToeuli
faqtorisaTvis dinamikaSi angariSobs misi wils mTlian Sida produqtSi.
bolo striqonisa da svetis gadakveTaze miRebul sagareo ekonomikuri
urTierTobebis agregirebul jamur maCvenebels is uwodebs msoflio
ekonomikaSi integrirebis koeficients, romelic axasiaTebs saqarTvelos
ekonomikis msoflio ekonomikaSi integrirebis dones.74 Mmis misaRebad
saWiroa gaangariSebul iqnes saSualo sagareo ekonomikuri urTierTobebis
maCveneblebis jamidan. garda amisa prof. m.xmalaZe angariSobs calkeuli
striqonis mixedviT maCveneblebis saSualo ariTmetikuls da Semdeg ki
miRebuli svetebidan iTvlis koeficientebis saSualos.
cxadia, Eam koeficientis mniSvneloba procentebSi SeiZleba
meryeobdes 0 –sa da 100-s Soris. koeficientis 0-Tan miaxloebisas qveyanas
aranairi sagareo urTierTobebi ar aqvs, xolo 100-Tan miaxloebisas qveyana
mxolod sagareo urTierTobebis xarjze viTardeba. radgan 2003-2008wlis
monacemebis mixedviT saqarTvelos integrirebis koeficienti 21,1%-ia, es
imas niSnavs, rom am periodSi saqarTvelom moaxdina Tavisi sagareo
ekonomikuri urTierTobebis potencialis mxolod 21,3 %-is realizacia.
prof. Mm. xmalaZe iZleva qveynebis integrirebis donis Sefasebas
samsafexuriani Skalis mixedviT Tanabarintervaliani dajgufebis
safuZvelze: I. 0-33%-dabali; II. 33,3-66,6%-saSualo; III. 66,6%-100% -maRali.
aseTi klasifikaciis SemTxvevaSi 2003-2008 wlebSi saqarTvelo integrirebis
dabali donis kategoriis qveynebSi xvdeba.
73 c. ZoweniZe saqarTvelos evropasTan integraciis problemebi da perspeqtivebi. quTaisi
2014, gv.35.
74 Mm. xmalaZe statistika ekonomikasa da biznesSi. Tb., 2011, Ggv. 480-481.B
98
vnaxoT rogor situaciaa dRes saqarTveloSi. yvela zemoT CamoTvlili
maxasiaTeblebis mixedviT ganvsazRvreT koeficientebi, amasTan, Cvens mier
modificirebul iqna prof. merab xmalaZis mier SemoTavazebuli qveynis
integraciis xarisxis gazomvis zemoT CamoTvlil maCvenebelTa sistema mSp-
Si saerTaSoriso turizmis wilis maCveneblis damatebiT.
zemoT ganxiluli meTodikis mixedviT gaviangariSeT calkeuli
maCveneblebis saSualo ariTmetikuli da Semdeg miRebuli mniSvnelobebidan
ganvsazRvreT saSualoebi. Sedegebi warmovadgineT cxrilis saxiT:
cxrili #7
2008 2009 2010 2011 2012 2013 20142008-
2014
urTierTobebi danarCen
msofliosTan:
Ppirveladi Semosavlebis
mixedviT9,3 8,9 10,3 13,4 14,5 13,3 12,5 11,7
mimdinare transferebis
mixedviT9,6 10,3 10,9 10,9 10,5 10,5 10,8 10,5
sagareo vaWrobis
mixedviT60,9 52,3 59,6 64,1 65,8 67,7 69,3 62,9
investiciebis mixedviT 12,2 6,1 7,0 7,7 5,8 5,8 7,7 7,5sagareo valis mixedviT 19,4 25,2 28,0 24,7 25,3 26,4 26,5 25,1saerTaSoriso turi-
zmidan miRebuli
Semosavlebis mixedviT
0.6 0,9 3,2 3,9 5,3 6,4 6.0 3,8
saSualod sagareo eko-
nomikuri urTierTobebis
maCveneblebis jamis
saSualo (procentebSi)
18,7 17,3 19,8 20,8 21,2 21,7 22,1 20,2/20,2
miviReT, rom ganxilul periodSi saqarTvelos msoflio ekonomikaSi
integrirebis koeficientma 20,2% Seadgina.
99
faqtia, rom saqarTvelos mosaxleobis didi nawili ucxoeTidan
miRebuli da xSir SemTxvevaSi dsT-sa da evrokavSiris qveynebidan
gadmogzavnili fuladi gzavnilebis xarjze cxovrobs. cxadia, misi sidide
saqarTvelos ekonomikuri integraciis xarisxze moaxdens garkveul
gavlenas. SinameurneobaTa deklarirebuli monacemebis mixedviT erT
Sinameurneobaze ucxoeTidan miRebuli gzavnilebis saSualo sididem 36
lari Seadgina, (erT sulze misi sidide 10 laria), romelic 2010 wlis
maCvenebels 42,9%-iT, xolo 2008 lis dones 80%-iT aRemateba. marto 2014
wels fuladi gzavnilebis moculobam 1 440 754, 3 aTasi aSS dilari, maT
Soris evrokavSiridan 436 062,7 aTasi anu misi 30,3%, xolo dsT-dan 770
781.8 ATasi aSS dilari da mTeli gzavnilebis 53,5% Seadgina. marTalia
gzavnilebis sidide wina welTan SedarebiT 2,5%-iT Semcirebulia, magram
saerTod mas ukanasknel periodSi zrdis absoluturi tendencia
axasiaTebs. evrokavSiris qveynebidan yvelaze meti, rogorc mosalodneli
iyo Semovida saberZneTidan, italiidan, G espaneTidan, germanidan da
gaerTianebuli samefodan, xolo dsT-s sias saTaveSi udgas ruseTi,
Semdeg modian azerbaijani da yazaxeTi.
saerTod unda iTqvas, rom saqarTvelos msoflio ekonomikaSi
integrirebis xarisxi sakmaod dabalia da is 2003-2008 welTan SedarebiT
gauaresebulia. kerZod, Cveni gaangariSebiT 1,1 procentuli punqtiT aris
Semcirebuli. rogorc irkveva, Eintegraciis maCveneblis Semcireba
ZiriTadad mSp-Si investiciebis mixedviT gamoTvlili wilis maCveneblis
Semcirebis xarjze moxda. saqarTveloSi Seqmnili ekonomikuri suraTis
fonze SegviZlia davaskvnaT, rom Ees koeficienti realurad asaxavs
saqarTvelos msoflio ekonomikaSi integraciis xarisxs.
statistikis TeoriaSi angariSoben cnobil gaswrebis koeficients,
romelic miiReba ori movlenis zrdis tempebis SefardebiT. Ggaswrebis
koeficienti axasiaTebs, Tu ramdenad izrdeba erTi movlena meoresTan
SedarebiT. Aაmitom Tu erTmaneTs SevufardebT eqsportis zrdisa da mSp-s
realuri zrdis tempebs, miviRebT eqsportis gaswrebis koeficients.75
75 Мишел Пебро Международные экономические, валютные и финансовые отношения, пер. С французского.
М.,1994, стр.34.
100
GDP
e
KK xpk
eqsportisa da mSp-s realuri zrdis maCveneblebis safuZvelze
gaviangariSeT gaswrebis koeficienti, rogorc mTlianad eqsportis, ise
evrokavSirTan eqsportis mixedviT.
eqsportis, mSp-s reluri zrdis maCveneblebi da gaswrebis
koeficientis mniSvnelobebi warmovadgineT cxrilis saxiT:
cxrili #8
eqsporti
evrokavSirTaneqsporti
mSp-s realuri
zrda, procentuli
cvlileba
GKgaswrebis
koeficienti
EKevrokavSiris
qveynebisaTvis
2005 0,94 1,34 1.09 1,22 0,86
2006 0.95 1.08 1,09 0,99 0,87
2007 1.70 1,3 1,13 1.50 1,50
2008 1,25 1,2 1, 03 1,17 1,22
2009 0,71 0,76 0,96 0,79 0,74
2010 1.30 1.5 1.06 1,4 1,22
2011 1,37 1.3 1,07 1.2 1.27
2012 0.83 1,08 1,06 1.02 0.78
2013 1.72 1.2 1,03 1.16 1.67
2014 1,02 0,98 1,05 0,94 0,97
Aamrigad, rogorc monacemebidan Cans marTalia izrdeba evrokavSiris
qveynebTan eqsportis maCveneblebi, magram mSp-Tan winswrebis mimarTebiT
araerTgvarovani suraTi Camoyalibda. Tu 2013 wels mTliani eqsportis
zrdis tempi 1,67 jer aWarbebda mSp-is zrdis temps, 2014 wels misi sidide
Semcirda da koeficienti 0,94-s gautolda, (evrokavSiris qveynebTan 0,97
dafiqsirda). arastabiluri maCveneblebi SeiniSneboda A2008-2012 wlebSic.
Ees ki niSnavs integraciis aramdgradi zrdis tendenciis gamovlinebas.
101
3.2 saqarTvelos sagareo vaWrobis geografiuli
mimarTulebebi
Sesabamisi informaciuli bazis safuZvelze sagareo vaWrobis
geografiuli struqturis Seswavlam Semdegi suraTi gamoavlina:
eqsportis mimarTulebiT saqarTvelos tvirTebis saboloo
daniSnulebis obieqti pirvel rigSi aris azia, romlis mimarTulebiTac
eqsportis moculobam 2014 wels 1 455,577,7 aTasi aSS dolari Seadgina, rac
mTlian eqsportis 50,9 %-s Seadgens. es maCvenebeli 9 %-iT aRemateba 2012
wlis da 112%-iT 2008 wlis dones. Semdgom modis evropa 2014 wels 1 455
577,7 aTasi aSS dolariT, mTlian eqsportSi 38,2 procentiani wiliT, rac
2012 welTan SedarebiT 75 %-iT, xolo 2008 welTan SedarebiT 114%-iTaa
gazrdili. Mmesame adgils ikavebs amerika 285 974,2 aTasi aSS dolariT da
mTlian eqsportSi 10 procentiani wiliT. es maCvenebeli amerikasTan 2012
wlis donesTan 25%-iT, xolo 2008 welTan SedarebiT 4%-iTaaM Semcirebuli,
rac evropasTan gaaqtiurebuli savaWro urTierTobebiT aixsneba. aRniSnuli
tendencia TvalnaTliv Cans qvemoT moyvanil diagramaze.
Ddiagrama #16
eqsportis geografiuli mimarTulebebi
rac Seexeba saimporto nakadebs, 2008-2014 wlebSi, importi ZiriTadad
aziidan xorcieldeboda da mTliani importis saSualod 47.1 procents
Seadgenda, 4,480,291.8 aTasi aSS dolariT, Tumca isic unda aRiniSnos, rom
2000-2008 wlebSi aziidan importi yvelaze maRali xvedriTi wiliT
102
gamoirCeoda danarCen kontinentebs Soris da mTliani importis saSualod
52.1 procents Seadgenda. 2008-2014 wlebSi ki evropidan importis wilma
saSualod mTliani importis 41,9 procenti Seadgina. aziidan importi 2012
welTan SedarebiT 14%-iT, xolo 2008 welTan SedarebiT 61%-iT gaizarda.
evropidan eqsportis zrdis tempebi droiSi ufro cvalebadi aRmoCnda,
radganac 2014 wels 2012 welTan SedarebiT 1%-iani klebis tempi, xolo 2008
welTan SedarebiT, 22%-iani mateba dafiqsirda. SedarebiT stabiluri
tendenciiT xasiaTdeba amerikis kontinentidan importis moculoba. 2014
wels wina welTan SedarebiT saimporto nakadebi am mimarTulebiT 8,6
procentiT gaizarda, miaRwia 450 486,9 aTas aSS dolars da mTliani
importis 5.2 procenti Seadgina. (ix. diagrama #17)
diagrama #17
Oimportis geografiuli mimarTulebebi
maSasadame, 2014 wels saqarTvelos sagareo vaWrobaSi ZiriTadad aziaa
warmodgenili 5935869,5aTasi aSS dolariT, 51,8 procentiT, Semdeg modis
evropa 41 procentiT da danarCeni kontinentebi jamSi ikaveben mxolod 7,2
procents.
radgan sadisertacio naSromis obieqts evrokavSirTan ekonomikuri
integraciuli procesebi warmoadgens, saqarTvelos sagareo vaWrobis
geografiis ganxilvis dros SedarebisaTvis aviReT evrokavSiris qveynebi
da dsT-is wevri qveynebi.
103
rogorc statistikuri monacemebidan irkveva, saqarTvelos sagareo
ekonomikur urTierTobebSi mniSvnelovan rols jer kidev dsT-s wevri
qveynebi asruleben. gansakuTrebiT maRalia maTi wili saeqsporto
nakadebSi, romelic 2008-2014 wlebSi 36,2–51,2 procentis diapazonSi
meryeobs, (2003 wels es maCvenebeli 48,7% iyo) maSin, rodesac, evrokavSiris
wevri qveynebis wils 25.0 procentisaTvis ar gadauWarbebia.
dsT-is qveynebTan sagareo savaWro brunvam 2014 wels 3593 mln. aSS
dolari Seadgina (2013 welTan SedarebiT 5 procentiT naklebi). aqedan
eqsporti 1465 mln. aSS dolari (10 procentiT naklebi), xolo importi 2127
mln. aSS dolari (2 procentiT naklebi) dafiqsirda. saqarTvelos sagareo
savaWro brunvaSi dsT-is qveynebis wili 31 procenti iyo, maT Soris
eqsportSi 51 procenti da importSi 25 procenti (2013 wels Sesabamisad 35,
56 da 27 procenti). 2014 wels dsT-is qveynebze modioda savaWro deficitis
12 procenti (2013 wels aseve 11 procenti).
dsT-is qveynebSi eqsportis maRali maCveneblis paralelurad gaizarda
evrokavSiris qveynebSi misi sididec. 2014 wels eqsportma 620 804,6aTasi
dolari Seadgina. marTalia es dsT-s maCvenebelze TiTqmis 136%-iT
dabalia, magram, aqve isic unda aRiniSnos, rom es yvelaze maRali
maCvenebelia bolo 12 wliani periodis ganmavlobaSi.
rac Seexeba saimporto nakadebs qveynebis jgufebis WrilSi,
eqsportisgan gansxvavebuli mdgomareobaa. mxolod 2014 wels evrokavSirTan
mTlianma importma 2,369 355,0 aTasi aSS dolari Sadgina, es mTliani
imporis 28 procentia da 11%-iT procentiT metia dsT-s maCvenebelze (2014
wels dsT-s impirti 2 127 325,8 aTasi aSS dolaria), romlis wili mTlian
importSi 25%-ia.
Mmniშvnelovania iseTi jgufis ganxilva. rogoric aris suamis qveynebi,
romelSic Sedian: saqarTvelo, ukraina, azerbaijani da moldova. aRniSnul
jgufSi saqarTvelodan eqsportis sakmaod maRali wili fiqsirdeba, kerZod
2014 wels es maCvenebeli 24,1 procents Seadgens. rogorc Cans, 3 qveyanaSi
koncertrirebulia saqarTvelos eqsportis TiTqmis meoTxedi nawili da
samive maTgani yofili kavSiris wevri qveyanaa. es ki imas niSnavs, rom Cveni
qveynis eqsporti jer kidev orientirebulia dsT-s qveynebze, magram
evrokavSirTan asocirebis xelSekrulebis gaformebis Sedegad, Rrma da
104
yovlismomcveli savaWro sivrcis formirebis fonze evropis Sida bazarze
SeRweva ukve axlo momavlis perspeqtivaa. rac Seexeba saimporto nakadebs,
misi wili suamis qveynebidan jamSi 20 procentamde aRwevs.
rogorc kontinentebis da qveyanaTa jgufebis analizidan Cans,
saqarTvelos sagareo vaWrobis ZiriTad obieqts teritoriulad mezobeli
qveynebi warmoadgenen. misi umsxvilesi savaWro partniorebi 2008 wlidan
dRemde arian TurqeTi, (1966 mln. aSS dolari), azerbaijani (1182 mln. aSS
dolari) da ruseTi (853 mln. aSS dolari), romelmac 2014 wels Caanacvla
ukraina. aRsaniSnavia, rom 2000-2001 wlebSi saqarTvelos umsxvilesi
savaWro partniorebis aTeuli, savaWro brunvis mixedviT, TurqeTiT
iwyeboda, 2002-2005 ki wlebSi -. ruseTiT. 2014 wels maRali maCvenebli aqvs
CineTsac. 2014 wels aTi umsxvilesi savaWro partnioris wilma saqarTvelos
mTlian sagareo savaWro brunvaSi 68 procenti Seadgina.
cal-calke ganvixiloT umsxvilesi saeqsporto da saimporto aTeulebi
qveynebis WrilSi. 2014 wels saqarTvelos umsxvilesi saeqporto aTeulis
wili mTlian eqsportSi 75,4 procents Seadgens. analogiuri maCvenebeli
2010 wels 74,1 procenti iyo. aTeulSi gvxvdeba dsT-is 5 qveyana romelTa
wili mTlian eqsportSi Seadgens 46,7 procents da evrokavSiris sami
qveyana - Sesabamisad 11,2 procentuli wiliT. (ix. Ddiagrama #18)
diagrama #18
2014 wels 2013 welTan SedarebiT saeqsporto aTeulis pirveul or
qveyanasTan, azerbaijanTan da somxeTTan eqsportis moculoba SedarebiT
Semcirda, samagierod A am maCveneblis done gaizarda ruseTTan. zrda
105
dafiqsirda aSS-is, bulgareTis. CineTis mimarTulebiT saeqsporto
produqcis moculobis zrdaSic. Ees tendencia kargad Cans QqvemoT
mocemul diagramaze #19
Ddiagrama #19
saqarTvelos umsxvilesi saeqsporto aTeuli
saqarTvelos sagareo vaWrobis ZiriTad saeqsporto produqcias
warmoadgens: msubuqi avtomobilebi (518 mln. aSS dolari da mTeli
eqsportis 18 procenti). feroSenadnobebi - 286 mln. aSS (eqsportis 10
procenti), mesame adgilze spilenZis madnebisa da koncentratebis jgufia,
romlis eqsportma 248 mln. aSS dolari da mTeli eqsportis 10 procenti
Seadgina. D
diagrama #20
ukanaskneli ori wlis mixedviT eqsportis sasaqonlo struqturis
monacemebidan Cans, rom gazrdilia TiTqmis yvela saxis saeqsporto
106
produqciis moculoba msubuqi avtomobilebis garda. (misi moculoba
Semcirda 27%-iT)
Tu gadavxedavT eqsportis geografiul struqturas bolo wlebSi,
eqsportis saerTo moculobis zrdis fonze Semcirebulia germaniasa da
kanadaSi saqarTvelos eqsportis moculoba, Tumca, isini aTeulSi adgils
kvlav inarCuneben. aqve unda aRiniSnos isic, rom samive umsxvilesi
saeqsporto partniori warmoadgens Cveni qveynis mosazRvre qveyanas da maTi
wili mTlian eqsportSi Seadgens 38,7 procents, rac metyvelebs
saerTaSoriso bazrebze qarTuli produqciis mimzidvelobis dabal
doneze, aqedan gamomdinare nakleb popularobazec.
2014 wels saqarTvelos umsxviles savaWro aTeuls saTaveSi udgas
azerbaijani, 5444 mln. aSS dolariT, miuxedavad imisa, rom misi moculoba
wina welTan SedarebiT Semcirebulia 23,7 procentiT da misi wili mTlian
eqsportSi 19 procents Seadgens, SegviZlia vTqvaT, rom azerbaijanis wili
saqarTvelos eqsportSi wlebis ganmavlobaSi dinamikaSi mainc izrdeboda.
2014 wels (faqtiurad iseve, rogorc wina wels, gamonaklisia
avtomobilebi) ZiriTad saeqsporto produqcias azerbaijanSi warmoadgenda:
msubuqi avtomobilebi, safreni aparatis nawilebi, wnelebi naxSirbadiani
foladisagan, msxvilfexa rqosani pirutyvi, samkurnalo saSualebebi,
cementi da sxv.
saeqsporto qveynebis aTeulis meore adgils ikavebs saqarTvelos
meore mosazRvre qveyana somxeTi. 2013 wels somxeTSi eqsportma 2000 wlidan
yvelaze maRal maCvenebels miaRwia da 315,4 mln.lari Seadgina, xolo 2014
wels miRweuli done 8,7%-iT Semcirda 288,2 mln. aSS dolari Seadgina, rac
mTliani eqsportis 10.0 procents Seadgens. ZiriTad saeqsporto saqonels
2014 wels warmoadgenda: msubuqi avtomobilebi, satvirTo avtomobilebi,
naxSirbadiani foladis wnelebis sasaqonlo jgufi da sxva.
rogorc grafikidan Cans, savaWro brunvis mixedviT qveynebis reitingis
sameulSi Sedis ruseTi, (iseve rogorc msxvil saeqsporto qveynebis
sameulSic.) 2014 wels misi wili mTlian eqsportSi 9,6 procents Seadgenda
da misi moculoba 274,9 mln.aSS.dolars. Tu gadavxedavT monacemebs
dinamikaSi, misi wili eqsportSi sakmaod maRali iyo 2000 wels, rodesac
maCvenebeli 20,7 procents gautolda. Ees imas niSnavda, rom saqarTvelos
107
saeqsporto produqciis mexuTedi ruseTis bazarze gadioda. 2001-2005
wlebSi, ruseTi aTeulis lideri iyo da am periodSi saqarTvelos mTlian
eqsportSi misi wili saSualod 18.6 procents Seadgenda. ZiriTad
saeqsporto produqcias warmoadgenda: Rvino, mineraluri wylebi, spirtiani
sasmelebi, feroSenadnobebi, Txili, Saqari, manganumis madnebi, safreni
aparatebi, Cai da rkinigzis lokomotivebi. 2010-2011 wlebSi ruseTSi
gadioda: eleqtroenergia, msubuqi avtomobilebi, feroSenadnobebi,
manganumis madnebi da oqsidebi.
2014 wels saqarTvelodan ruseTSi ganxorcielebuli saeqsporto
nakadebis dinamika SegviZlia warmovadginoT Semdegi diagramis saxiT:
(diagrama #20).
diagrama #20
eqsportis dinamika saqarTvelodan ruseTSi(2001-2014)
rogorc Cans, 2002 wlidan SeiniSneboda eqsportis mzardi tendencia
ruseTSi, romelic Seicvala 2006 wlidan. Aam dros Mmisi maCvenebeli 2005
welTan SedarebiT 51.0 procentiT Semcirda da 2010 wlamde sitematuri
Semcirebis tendenciiT xasiaTdeboda. Amisi mizezi iyo embargo, romelic
ruseTma, politikuri da ekonomikuri mosazrebebis gamo, qarTuli
warmoebis produqciaze daawesa. Aamis gamo ruseTSi eqsportis wilma
saqarTvelos mTliani eqsportis mxolod 8.1 procenti Seadgina, maCvenebeli
108
Semdgom wlebSi kidev Semcirda da 2011 wels ruseTis wili saqarTvelos
eqsportSi 4.7%-s gautolda da is poziciurad me-12 adgilze aRmoCnda.
radikalurad icvleba situacia 2012 wlis Semdeg. Mmarto 2013 wels
ruseTTan eqsportSi 307,4% mateba dafiqsirda, xolo 2014 wels 2013 welTan
SedarebiT 44,1%-iani matebaa da ruseTis wilma saqarTvelos eqsportSi
9,6%-s miaRwia.
2014 wels ruseTSi ZiriTad saeqsporto producias warmoadgenda:
yurZnis naturaluri Rvinoebi, romlis moculoba marto wina welTan
SedarebiT 82%-iT gaizarda, mineraluri da mtknari wylebi, aqac matebis
maRali tempi-107% dafiqsirda, 4,3 jer gaizarda aradenaturirebuli 80 % -
ze naklebi spirtis koncentraciiT eTilis spirtisa da spirtiani
sasmelebis eqsporti, 30%-iT gaizarda feroSenadnobebis eqsporti.
rac Seexeba imports, ruseTidan saqarTveloSi Semodis xorbali, misi
moculoba 2013 welTan SedarebiT marTalia mcired (1%-iT), magram mainc
gaizarda. gaizarda agreTve, navTobis airebi da airisebri
naxSirwyalbadebis importi 32%-iT, 46%-iT Semcirda navTobi da
navTobproduqtebis importi ruseTidan, 2013 welTan SedarebiT 39%-iT
gaizarda ruseTidan eleqtroenergiis importi, Sokoladisa da kakaos
Semcveli danarCeni mza kvebis produqtebis Semotana qveyanaSi gaizarda 3%-
iT.
saqarTvelos umsxvilesma saimporto aTeulma 2014 wels mTliani
importis 68.3 procenti Seadgina da sxva qveynebTan erTad moicavda dsT-is
da evrokavSiris 3-3 wevr qveyanas (diagrama #). analogiuri maCvenebeli wina
wels 67.4 procents Seadgenda e.i. qveynis saimporto moTxovnis TiTqmis 2/3
aTi qveynis produqciiT kmayofildeba.
109
diagrama #21
umsxvilesi saimporto aTeuli
saimporto produqciaSi sWarbobs navTobi da navTobproduqtebi,
romlis importma 918 mln. aSS dolari da mTeli importis 10,7 procenti
Seadgina, msubuqi avtomobilebi, romlis importi 715 mln. aSS dollari
iyo da mTeli importis 8,3 procentia ekava, navTobis airebisa da airisebri
naxSirwyalbadebis sasaqonlo jgufi - 369 mln. aSS dolariT (importis 4,3
procenti) da sxva. (ix. diagrama #22)
diagrama #22
detalurad D2014 wlis importis sasaqonlo struqtura ZiriTadi
produqciis mixedviT qvemoTaa ganxiluli.
rac Seexeba sxva qveynebs, 2014 wels 2013 welTan SedarebiT importi
TurqeTidan gaizarda 23%-iT, CineTidan 20%-iT, germaniidan 4%-iT,
110
iaponiidan 15%-iT, azerbaijanidan 2,4%-iT, ruseTidan 1,8%-iT, xolo
ukrainidan- 9%-iT Semcirda. Ayovelive amis Sedegad qveynebis wili mTlian
importSi Semdegnairad gadanawilda:
Ddiagrama #23
importis sasaqonlo struqturaSi umsxviles aTeuls mTliani importis
daaxloebiT 40 procenti uWiravs es mowmobs importis asortimentis
mravalferovnebas da Cveni qveynis damokidebulebis maRal xarisxs
Semotanil produqciaze.
rogorc vxedavT, umsxviles saimporto aTeuls, 2007 wlidan dRemde,
saTaveSi udgas TurqeTi. 2014 wels TurqeTidan importma 1 727 420,4 aTasi
aSS dolari da mTliani importis 20 procenti Seadgina, rac wina welTan
SedarebiT 23 procentiTaa gazrdili. ZiriTad saimporto saqonels
samSeneblo masalebi da samkurnalo saSualebebi, airis turbinebi, Savi
liTonebis metalokonstruqciebi, Savi liTonebis milebi da milakebi,
izolirebuli mavTulebi da kabelebi warmoadgens. zogadad, TurqeTidan
importis sasaqonlo struqtura sakmaod mravalferovania da 1000-mde
dasaxelebis sasaqonlo jgufs moicavs. rac Seexeba saqarTvelodan
TurqeTSi eqsportirebul umsxviles sasaqonlo jgufebs, aq gamoiyofa
azotovani sasuqebi (wina welTan SedarebiT 64%-iTaa gazrdili),
trikotaJis nawarmi (gaizarda 21%-iT), naxevarfabrikatebi rkinisa an
aralegirebuli foladisagan (gaizarda 1,3%-iT), xorcisa da Tevzis fqvili
gaizarda (45%-iT).
111
importis mixedviT meore adgilze imyofeba CineTi, 732 958,9 aTasi aSS
dolariT, rac mTlian importSi 9%-s Seadgens. wina welTan SedarebiT, am
qveynidan importi 19,8 procentiT, xolo 2012 welTan SedarebiT 19,9%-iT
aris gazrdili. CineTTan urTirToba gansakuTrebiT intensiuri gaxda 2006
wlidan. Aam dros importma 103,331.8 aTasi. aSS dolars gadaaWarba da 2010
wels 335 206,5 aTasi aSS dolari Seadgina. 2014 wels ki es maCvenebeli 732
958,9aTas aSS dolars miuaxlovda.
mesame adgils, sameulis ucvleli wevri, azerbaijani ikavebs 637 592,2
aTasi aSS dolariT. wina welTan SedarebiT, am qveynidan importi 2,4
procentiT Semcirda da mTliani importis 7,4 procenti Seadgina.
azerbaijanidan importis 82 procents navTobi da navTobproduqtebi da
bunebrivi airi Seadgens. Ggarda amisa, azerbaijanidan Semodis TabaSiri,
anhidriti, baTqaSi eleqtroenergia (1000 kvt. sT.) eleqtruli aparaturis
sayrdenebi da sxva.
rac Seexeba ruseTs, umsxvilesi importiori qveynebis aTeulSi, amJamad
imyofeba meoTxe adgilze. ruseTidan importi 2014 wels 2013-welTan
SedarebiT 1.8%-iTaa Semcirebuli Dda 577 713,4 aTasi aSS dolaria, xolo
misi wili 2014 wels mTlian importSi 6 procents Seadgens. Tu Tvals
gadavavlebT warsulis statistikas, 2000-2007 wlebSi ruseTidan importis
zrdis saSualo wliuri maCvenebeli 13.7 procents aRwevda. gansakuTrebuli
uaryofiTi gavlena am mxriv politikurma viTarebam moaxdina da 2008
wlidan importis absoluturi maCveneblis zrdis miuxedavad, saqarTvelos
mTlian importSi ruseTis wili 2013 wlamde ganuxrelad mcirdeboda.
rogorc analizma gviCvena, saqarTvelos umsxvilesi savaWro
partniorebi misi uaxloesi mezobeli qveynebia, rac ufro metad misaRebia
Cvens qveyanaSi arsebuli dabali Semosavlebis pirobebSi. teritoriuli
siaxlovis gamo transportirebisa da Sesabamisad dazRvevis dabali
danaxarjebi uzrunvelyofs produqciis naklebi fasnamatiT moZraobas
partnior qveynebs Soris da realizaciis procesis ufro metad
stimulirebas.
112
3.3 saqarTvelos sagareo valis statistikuri analizi
msoflio ekonomikur sivrceSi saqarTvelos integraciis erT-erT
maCvenebelia sxvadasxva qveynebTan sagareo vali warmosoba. saqarTvelom
Tavisi sagareo valebis aRricxvianobis mowesrigeba 1996-1998 wlebSi
daiwyo, ramac SesaZlebeli gaxada sagareo valis restruqturizebis
Sesaxeb SeTanxmebis gaformeba evrogaerTianebasTan. ormxrivi SeTanxmebebi
daido 11 qveyanasTan. 2001 da 2004 wlebSi saqarTvelom mravalmxrivi
molaparakebis safuZvelze miaRwia SeTanxmebas kreditor qveynebTan
sagareo valebis restruqturizaciasTan dakavSirebiT parizis klubis
egidiT, ris Sedegadac qveyanas mniSvnelovnad Seumsubuqda sagareo valebis
momsaxurebis simZime. zemoaRniSnuli restruqturizaciis Sedegad
uzrunvelyofilia sagareo valis mdgradoba, aRniSnuli tendencia dRemde
grZeldeba. amJamad, miRweulia is, rom saqarTvelos saxelmwifo sagareo
vali ZiriTadad SeRavaTiania.
qveynis mTliani sagareo vali drois mocemuli momentisaTvis
warmoadgens faqtobrivi, upirobo valdebulebebis gadauxdel Tanxas,
romelic moiTxovs am qveynis rezidenti debitoris mier
ararezidentisaTvis ZiriTadi an/da procentis gadaxdas momavali periodis
romelime momentSi. sagareo valis es ganmarteba sakmaod farTo xasiaTs
atarebs, romlis Tanaxmadac nebismieri valdebuleba, romelic momaval
periodSi gadasaxdeli iqneba ararezidentisTvis, CarTuli unda iyos
qveynis mTlian sagareo valSi. angariSsworebis dros saangariSo
erTeulad, gamoyenebulia aSS dolari.
saxelmwifo vali sagareo da saSinao valisgan Sedgeba. saxelmwifos
sagareo vali mTavrobis da saqarTvelos erovnuli bankis sagareo vals
moicavs, xolo saSinao ki saxazino da sxva saxelmwifo fasian qaRaldebs.
sagareo valis warmoqmnis wyaroebia: saxelmwifo biujetis deficiti,
saqarTvelos teritoriaze dakarguli tvirTebis Rirebuleba (magaliTad,
somxeTi), saqarTveloSi moxmarebuli bunebrivi airis Rirebuleba, e.w.
“sasaqonlo krediti” (CineTi, TurqeTi, iaponia), saxelmwifo garantiiT
aRebuli sesxebi.
113
rogorc 2.1 paragrafSi aRvniSneT, sagareo valis statistikis
informaciis wyaros warmoadgens saqarTvelos erovnuli bankis da
saqarTvelos teritoriaze moqmedi komerciuli bankebis, sadazRvevo
kompaniebisa da mikrosafinanso organizaciebis kvartaluri da Tviuri
angariSgeba ucxouri aqtivebisa da valdebulebebis Sesaxeb, finansTa
saministros informacia saxelmwifo garantiiT aRebuli sagareo valis da
misi momsaxurebis Sesaxeb, statistikis erovnuli samsaxuris informacia
sawarmoTa saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis Sesaxeb.
valis mniSvnelovani indikatoria mTlianad saxelmwifo da kerZo
seqtoris valebi. es maCvenebeli mniSvnelovan gavlenas axdens qveynis
sakredito reitingze, rac gansazRvravs qveynis momavali valdebulebebis
saprocento ganakveTs (saxelmwifo biujetis deficitis dasafinanseblad
resursebze xelmisawvdomobis CaTvliT). Tu qveynis kerZo seqtors
gauCndeba problemebi misi ucxouri valdebulebebis momsaxurebis
TvalsazrisiT, mTavrobam unda miiRos zomebi qveynis kreditunarianobis
mdgradobis SesanarCuneblad.
2014 wels saqarTvelos mTliani sagareo valis maCvenebelma 13,1 mlrd
dolari Seadgina, rac wina welTan SedarebiT 150 milioni dolariT
naklebia. qveynis mTliani sagareo vali moicavs saqarTvelos saxelmwifo
seqtoris sagareo vals, kerZo seqtoris sagareo vals da erovnuli bankis
sagareo vals. erovnuli bankis monacemebiT saqarTvelos saxelmwifo
seqtoris sagareo vali 5.9 miliard dolars Seadgens, rac mTliani Sida
produqtis (mSp-is) 35.8%-ia. 2014 wlis bolos sagareo valis moculoba 2014
wlis 1 seqtembris monacemebs 3.8%-iT aRemateba. saxelmwifos kuTvnili
sawarmoebis mTliani vali 829 milioni dolaria, erovnuli bankis sagareo
valdebulebebi ki 251 milion dolars Seadgens.76
76 https://www.nbg.gov.ge/index.php?m=304
114
Ddiagrama#24
saqarTvelos mTliani sagareo vali 2013 wlamde zrdadi tendenciiT
xasiaTdeboda da misma moculobam 2013 wlis bolos istoriul maqsimums-
13,6 miliard dolars (mSp-s 88,3%-s) miaRwia. 2014 wels misi moculoba
Semcirebulia, magram savaluto kursis cvlilebis gamo, larSi
saxelmwofo valis moculoba 2014 wels gazrdlia. amave periodSi
samTavrobo seqtoris sagareo valma 4250 milion dolars miaRwia, rac 2012
wlis maCvenebels 4 mln dolariT aRemateba. erovnuli bankis maCvenebeli
am periodSi 252 milion dolaramde (230 mln lariT) Semcirda. mTlianad,
saxelmwifo seqtoris vali mSp-s 40%-ze naklebi rCeba. komerciuli bankebis
valebi 200 mln dolariT, sxva seqtorebis valebi- daaxloebiT 100 mln
dolariT gaizarda. pirdapiri investiciebi (konpaniaTaSorisi valebi)
Semcirda 210 mln dolariT; mTliani sagareo valis moculobam 13,5 mlrd
dolari, mSp-s 83% Seadgina (gacvliTi kursi=1.8). axali gacvliTi kursis
pirobebSi qveynis mTliani sagareo valis moculoba aRemateba mSp-s
moculobas (daaxloebiT 110%-s Seadgens). saxelmwifo sagareo valis naSTi.
2015-is 30 aprilis mdgomareobiT 4,04 mlrd aSS dolari, xolo mTavrobis
sagareo vali 4,01 mlrd aSS dolaria.
saqarTvelos wminda sagareo vali 8.5 miliardi dolari, 15.9 miliardi
laria (mSp-s 52%), saxelmwifo seqtoris wminda sagareo vali 3,2 milard
dolars, 5,9 miliard lars Seadgens.
2012-2014 ww-Si mniSvnelovani zrda dafiqsirda kerZo seqtoris sagareo
valSi. unda SevniSnoT, rom kerZo seqtoris dafinanseba xels uwyobs
115
momaval ekonomikur zrdas. amitom mTvarobis valis wilis Semcireba
mTlian sagareo valSi pozitiur cvlilebad fasdeba (zrda-piriqiT).
saqarTvelos mTlian sagareo valSi mTavrobisa da erovnuli bankis wili
2014 wlis bolos 33,1%-s Seadgenda, 2004 wlis 63%-is nacvlad. am
tendenciis gamo gaizarda saxelmwifos pirobiTi valdebulebebi da valis
marTvis strategiaSi mTavrobam unda gaiTvaliswinos aRniSnuli
cvlilebebi.
saxelmwifo saSinao valis nawilSi finansTa saministro axorcielebs
sxvadasxva vadiani saxazino valdebulebebis da obligaciebis emisias
saxelmwifo biujetis saWiroebebis dafinansebis da saSinao fasiani
qaRaldebis bazris ganviTarebis mizniT. garda amisa, saqarTvelos
mTavrobas ganTavsebuli aqvs evroobligaciebi saerTaSoriso kapitalis
bazarze. saxelmwifo valis sididis gansazRvrisTvis mxolod faqtobrivi
monacemebi arafers gveubneba. mniSvnelovania iseTi maCveneblebis
gansazRvra, rogoricaa valis procentuli Tanafardoba sabiujeto
SemosavlebTan, eqsportTan da mSp-sTan. yvela am kriteriums Tavisi zRvari
aqvs da sabolood samive erTad afasebs qveynis fiskalur mdgomareobas.
saxelmwifo valis mdgradobis yvelaze kargi ganmsazRvreli indikatori
misi nominalur mSp-Tan procentuli Tanafardobaa. saerTaSoriso
savaluto fondis mier dadgenili kriteriumebis mixedviT, valis
mdgradobis SesanarCuneblad ganviTarebuli qveynebisTvis vali mSp-s 60%-s,
xolo ganviTarebadi qveynebisTvis ki es maCvenebeli 50%-40%-s ar unda
aRematebodes. vinaidan saqarTvelo ganviTarebadi qveynebis jgufs
miekuTvneba (dabal-saSualo Semosavlis mqone qveynebs, sadac mTliani
erovnuli Semosavali erT sulze 1,036-4,085 dolaris farglebSia), amitom
saerTaSoriso savaluto fondis mixedviT, saxelmwifo vali procentulad
nominalur mSp- Tan mimarTebaSi 50%-s ar unda aRematebodes.
116
diagrama #25
saxelmwifo vali procentulad nominalur mSp-Tan
.
rogorc diagramidan Cans, rom 2003-2007 periodSi mTliani saxelmwifo
vali procentulad nominalur mSp-Tan mimarTebaSi klebis tendenciiT
xasiaTdeba, amitom saxeze iyo ekonomikuri aRmavlobis periodi. 2007-2010
wlebSi SeiniSneba zrdis tendencia - saqarTvelo-ruseTs Soris saomari
moqmedebebis Semdgomi wlebi, xolo 2010 wlidan ki daiwyo kleba 2013 wlis
CaTvliT. rac Seexeba 2014 wels, saxelmwifo vali nominalur mSp- Tan
mimarTebaSi 35.5% -ia, xolo sagareo valis wili mSp-sTan ki-26.8%. 2014 wels
SeiniSneba maCveneblis wina welTan SedarebiT mcirediT gazrda. rac
Seexeba valis gadaxdisunarianobas, 2008 wlidan moyolebuli qveyana
valebs ZiriTadad droulad ixdida. magaliTad, 2008 wels saxelmwifos
mier gadaxdilma valma amave wlisTvis gegmiT gadasaxdeli odenobis 99,2%
Seadgina. 2009 wels gegma 98,6%-iT Sesrulda, 2010 wels-97,9%-iT, 2011 wels-
99,9%-iT, 2012 wels-96,7%-iT, xolo 2013 wels ki-96%-iT. rac Seexeba 2014 da
momdevno wlebs, qveynis gadaxdisunarianoba aRebuli Tanxebis racionalur
xarjvaze iqneba damokidebuli. Tu valebi ise iqneba gamoyenebuli, rom
Semdeg is qveyanas did ukugebas moutans, maSin es rogorc qveynis
gadaxdisunarianobis, aseve ganviTarebis maRal tempze gadasvlasac
Seuwyobs xels. rac Seexeba valdebulebebis zrdas, 2008 wlidan 2011
117
wlamde mudmivi variaciebiT xasiaTdeboda. 2011 wels aRebuli valis
odenoba 2010 welTan SedarebiT TiTqmis ganaxevrda, is 712 mln. lariT
Semcirda. amis mizezi mSp-s zrdis maRali tempi da qveyanaSi arsebuli
rTuli ekonomikuri mdgomareobis gaumjobeseba iyo. mSp-s zrdam mis
maqsimums 2011 wels miaRwia, rodesac 7.2% matebis tempi dafiqsirda, Tumca,
Semdeg daiwyo kleba. 2012 wels 2011 welTan SedarebiT valdebulebebi
gaizarda, 2013 wels mcirediT isev daiklo, xolo 2014 wels 2013 welTan
SedarebiT biujetis gegmiT gaTvaliswinebuli valdebulebebis odenoba 2,2-
jer gaizarda da 1,636 mln lari Seadgina.
finansTa saministros statistikis mixedviT, qveynis sagareo
valdebulebebi erTi wlis ganmavlobaSi ki 90 mln dolariT Semcirda.77
saxelmwifo sagareo vali saqarTvelos msgavsi ganviTarebadi
qveynebisTvis ucxouri valutis mozidvis erT-erTi mimzidveli saSualebaa.
metic, saxelmwifo sagareo vali saSinao valze ufro xelmwisawvdomia,
radganac erTwliani saSinao valis saprocento ganakveTi 6,5%-dan iwyeba,
xolo aTwliani valis saprocento ganakveTi 10%-s Seadgens. grZelvadiani
sagareo valis saprocento ganakveTi ki 1-2%-is farglebSi meryeobs.
sagareo valis kidev erTi upiratesoba isaa, rom sagareo vali ucxour
valutaSia, rac imas niSnavs, rom misi Semodineba laris gamyarebaze
dadebiT gavlenas axdens.
2014 wlisaTvis mTlian sagareo valSi pirvel adgilze kerZo seqtoris
valia, sabanko seqtoris sagareo vali 2.7 miliardi aSS dolaria, xolo
sxva kerZo seqtorebis vali 3.5 miliardi. saxelmwifo valis mTlian
moculobaSi sagareo vals 75,4%-, xolo Sida vals 24,6 % ukavia. sagareo
valSi 69% mravalmxrivi kreditorebisa da 19% ormxrivi kreditorebis
valebs ukavia, 12% ki-evroobligaciebs. ix.Ddiagrama @#26 da @#27
77 http://www.mof.ge/4410
118
Ddiagrama#2678
Ddiagrama #27
naSTis dinamika kreditorebis mixedviT79
saqarTvelos saxelmwifo sagareo valze wliuri Sewonili saprocento
ganakveTi daaxloebiT 2%-s Seadgens, maqsimaluri sakontraqto vada 24
welia. Sida valis maqsimaluri vada aris 10 weli da saprocento
ganakveTebi mniSvnelovnad maRalia.
78 saqarTvelos finansTa saministros saqarTvelos saxelmwifo valis statistikuri
biuleteni..#3, 2014.
79iqve
119
finansTa saministros monacemebiT, saerTaSoriso institutebis mimarT
qveyanas 2,8 mlrd dolari marTebs. kreditor safinanso institutebs
Sorisaa msoflio banki, soflis meurneobis ganviTarebis saerTaSoriso
fondi, saerTaSoriso savaluto fondi, rekonstruqciisa da ganviTarebis
evropuli banki, aziis ganviTarebis banki, evropis sainvesticio banki.
maTgan yvelaze msxvili kreditori safinanso instituti msoflio bankia.
saqarTvelos 17 ormxrivi kreditori saxelmwifo hyavs da maT winaSe
arsebuli davalianeba 709,2 mln dolaramdea. saxelmwifo fasiani
qaRaldebis gayidvidan miRebuli sagareo valis moculoba 500 mln
dolaria. ormxrivi kreditorebidan aRsaniSnavia avstria, Ggermania,
sagrangeTi, iaponia.
Ddiagrama #28
naSTi kreditorebis mixedviT80
Sida savalo instrumentebia saxazino valdebulebebi da saxelmwifo
obligaciebi da maTi saprocento ganakveTebi vadianobis mixdviT
gansxvavebulia.
obligaciebze saprocento ganakveTebi 2010 wlidan 2013 wlis
dekembramde Semcirebis tendenciiT xasiaTdeboda. amis Semdeg es
ganakveTebi gaizarda 2-3 procentuli punqtiT inflaciis ganakveTis zrdis
80 Ddiagrama agebulia finansTa saministros monacemebis safuZvelze.
120
gamo (realuri saprocento ganakveTi Semcirda). valis tvirTis
Sesafaseblad mniSvnelovania mTlinad saxelmwifo seqtoris valis
masStabebis gansazRvra.
saxelmwifo seqtori Sedgeba yvela im instituciuri erTeulebisagan,
romlebic kontroldeba pirdapiri an iribi gziT rezidenti saxelmwifo
erTeulebisagan. saxelmwifo seqtori moicavs: mTlianad mTavrobasa da
saxelmwifo korporaciebs.
saxelmwifo valis Sesaxeb oficialuri statistika gvawvdis
informacias mxolod centraluri xelisuflebisa da erovnuli bankis
Sesaxeb. is ar moicavs saxelmwifo korporciebisa da sajaro samarTlis
iuridiul pirebs (ssip). ssip arian kvazi-saxelmwifo korporaciebi, isini
dafinansebas iReben saxelmwifo biujetidan, Tumca, maT mier aRebuli
valebi ar aris konsolidirebuli oficialur saxelmwifo valis Sesaxeb
statistikur monacemebSi.
mTliani sagareo valis 93.6% denominirebulia ucxouri valutiT, 2014
wlis 31 dekembris mdgomareobiT valis 47,3% aRebulia specialuri
nasesxobis uflebiT, (SDR), 31,9% aSS dolarSi, xolo 17% evroSia, rac imas
niSnavs, rom erovnuli valutis gaufasureba larSi sagareo valis
moculobas zrdis.
diagrama #29
saxelmwifo valis 73,1% fiqsirebuli saprocento ganakveTiTaa da 26,9%
ki cvladi. saqarTvelos wminda sagareo valma 2014 wlis 31 dekembris
mdgomareobiT 8.5 mlrd aSS dolari (15.9 mlrd lari) Seadgina, rac 2014
121
wlis mSp-s 51.7 procentia. aqedan, saxelmwifo seqtoris wminda sagareo
vali 3.2 mlrd aSS dolaria (5.9 mlrd lari), rac mSp-s 19.2 procentia.
daniSnulebis mixedviT sagareo vali gamoiyeneba sainvesticio
proeqtebis dasafinanseblad, biujetis mxardamWeri sesxebisa da
restruqturirebuli kreditebisaTvis, savaluto fondidan erovnuli bankis
mier aRebuli sesxebisaTvis da fasiani qaRaldebisaTvis.
seqtorebis mixedviT yvelaze meti biujetis mxardaWerasa da sagzao
infrastruqturis gaumjobesebas moxmarda. (mag. mdgradi urbanuli
transportis ganviTarebis sainvesticio programa (aziis ganviTarebis banki-
65 mln lari;) aRmosavleT-dasavleTis Cqarosnuli avtomagistralis
zestafoni–quTaisi–samtrediis monakveTis mSenebloba-rekonstruqcia
(iaponiis saerTaSoriso TanamSromlobis saagento-89 mln lari da a.S.) Tu
2013 wels biujetis mxardaWeraze modioda aTvisebuli Tanxis 18,2%, 2014
wels misi sidide 31,5%-iT gaizarda da 49,7% Seadgina. MmaSin, rodesac
sagzao infrastruqruris srulyofaze aTvisebuli Tanxebis xvedriTi wili
14,1 procentuli punqtiT Semcirda da 2013 wlis 43,6^%-dan 29,5%-mde davida.
Ddiagrama #30
aTvisebuli Tanxa seqtorebis mixedviT
dinamikaSi mcirdeba energetikis sferoSi aTvisebuli sesxebis
xvedriTi wili. 2014 wlis monacemebiT is mxolod 5,6%-is donezea, romelic
2012 welTan SedarebiT 17,9% procentuli punqtiT aris Semcirebuli.
statistikisaTvis mniSvnelovania valis klasifikacia saxeobebis
mixedviT. D
122
diagrama #31
rogorc diagramodan Cans, mniSvnelovania maCveneblebi dinamikaSi
erovnuli bankis mimarT da e.w. istoriuli valis maCveneblebi.
3.4 pirdapiri ucxouri investiciebis Tanamedrove tendenciebi
saqarTveloSi
saxelmwifos sainvesticio politika qveynis ekonomikuri ganviTarebis
umniSvnelovanes instruments warmoadgens. Eefeqtiani sainvesticio
politikis gatarebiT saxelmwifos SeuZlia gavlena moaxdinos warmoebis
moculobis zrdaze, samecniero-teqnologiuri procesis dinamikaze.
saerTod sainvesticio politika mdgomareobs makro da mikroekonomikuri
investirebis SerwymaSi. Aamitom misi umniSvnelovanesi principi iqmneba
yvela ekonomikuri berketiT – saxelmwifos mier sainvesticio
saqmianobisaTvis xelsayreli ekonomikuri garemos SeqmniT, sakredito,
sagadasaxado da sxva maregulirebeli instrumentebiT.
ekonomikuri datvirTvidan gamomdinare investiciebis mTavari funqcia
erovnuli ekonomikis zrdis tempebis daCqarebis xelSewyobaa, is xels
Seuwyobs integraciul procesSi CarTvasa da adgilobrivi kadrebis
kvalifikaciis amaRlebas, gamoacocxlebs da waaxalisebs krizisSi myof
sawarmoebs, Sida warmoebas uzrunvelyofs aucilebeli finansuri
123
saxsrebiT. saqarTvelo ramodenime ekonomikuri regionis makavSirebeli
rgolia, evropisa da aziis gzajvaredinze myofi mniSvnelovani satranzito
qveyanaa da faqtiurad bunebrivi satransporto derefnis rols asrulebs.
saqarTvelo yvelaze mokle satranzito marSrutia dasavleTsa da
centralur azias Soris navTobisa da gazis, aseve, mSrali tvirTis
transportirebisaTvis.
transformirebadi ekonomikis mqone qveynebSi investiciebi, upirveles
yovlisa, mimarTuli unda iyos ekonomikuri zrdis uzrunvelyofaze.
amisaTvis saWiroa maTi iseTi ganTavseba, rom uzrunvelyofil iqnas maRali
donis sawarmoo da socialuri infrastruqturis Camoyalibeba, eqsportze
orientirebuli da importCanacvlebadi sawarmoebis Camoyalibeba da
ganviTareba, mrewvelobaSi produqciis gadamuSavebis maRali stadiis
(donis) miRweva, inovaciebis danergva, inteleqtualuri sakuTrebis SeZena.81
saqarTveloSi Tanamedrove sainvesticio politika xelsayrelia
rogorc adgilobrivi, ise ucxoeli investorebisaTvis. kerZod, qveyanaSi
arsebobs liberaluri sainvesticio garemo, Tanabari pirobebia Seqmnili
adgilobrivi da ucxouri investiciebisaTvis, xorcieldeba Tvisufali
sabazro ekonomikuri politika, arsebobs mxolod 6 gadasaxadi da Tan
Semcirebuli sagadasaxado ganakveTebi, qveyanas aqvs xelsayreli
geografiuli mdebareoba, izrdeba saqarTvelos sainvesticio potenciali
da is ucxoeli investorebisTvis sul ufro mimzidveli xdeba.Aam process
ufro intensiurs xdis qveyanaSi biznesis dawyebisa da misi warmatebuli
ganviTarebisaTvis xelsayreli pirobebi. kerZod, liberalizebuli biznesis
licenzirebisa da nebarTvis sistema, administraciuli procedurebis
simartive, preferenciuli savaWro reJimebi msoflios mraval qveyanasTan,
kargad ganviTarebuli da integrirebuli satransporto sistema,
konkurentuli, ganaTlebuli kvalificiuri samuSao Zala da sxva.
amis Sedegad TandaTanobiT ufro advili xdeba ganviTarebuli
qveynebis bazrebze qarTuli produqciis SeRweva. es gansakuTrebiT
mniSvnelovania, radgan zogierTi saxis saboloo moxmarebis
importirebuli produqcia qveyanaSi Semodis iaf, xSirad dempingur
81Abesadze R., Burduli V. Innovative Activities and their Coordination under Advancing Globalization. – The Caucasus
& Globalization. CA&CCPress. SWEDEN. Vol. 3, Issue 4, 2009 p. 68-89, pp. 93-94.
124
fasebSi. importul produqtze dempinguri fasebi qveynis ekonomikisaTvis
sasargebloa mxolod im SemTxvevaSi, rodesac Sesabamisi produqciis
warmoeba ar arsebobs da misi warmoebis dawyeba, e. i. importis Canacvleba,
didi danaxarjebis gamo mizanSeuwonelia.82 sxva SemTxvevebSi dempinguri
fasebi moaxdenen investiciuri aqtiurobis SezRudvas. mxedvelobaSia
misaRebi, rom kvebis mrewvelobaSi xdeba naturaluri nedleulis Secvla
ufro iafi importuli mcenareuli nedleuliT (magaliTad, rZis
produqtebis iaffasiani palmis da sxva tropikuli zeTebiT, xorcis
produqtebSi gadaWarbebiT xmaroben soios da sxva surogatebs). amis
Sedegad ufro met mogebas iReben gadamamuSavebeli warmoebis mewarmeebi da
importiorebi, magram mkveTrad mcirdeba warmoeba soflad, gansakuTrebiT,
mecxoveleobis seqtorSi. 83
zemoTqmulidan gamomdinare, saWiroa swori, efeqturi sainvesticio
politika, romelic mimarTuli iqneba im warmoebis gnviTareba-
gafarToebisaken, romlebic awarmoeben saeqsporto produqcias da amave
dros uzrunvelyofen importuli produqciis Canacvlebas.
saqarTveloSi sainvesticio saqmianobas aregulirebs kanoni
„investiciebis saxelmwifo mxardaWeris Sesaxeb“, romlis mizania
investiciebis ganxorcielebis xelSewyoba, investiciebis dabandebisa da
samewarmeo saqmianobisaTvis aucilebeli procedurebis gaumjobeseba.
2003 wlis Semdeg sainvesticio garemos gaumjobesebis mizniT
ganxorcielebulma reformebma da iniciativebma dadebiTi Sedegebi gamoiRo,
rac saerTaSoriso kvlevebiTa da SefasebebiTac dasturdeba.
winaswari monacemebiT, saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri
ucxouri investiciebis moculobam 2014 wels 1272 mln. aSS dolari
Seadgina, rac 35 procentiT aRemateba wina wlis dazustebul monacemebs.
82 Гадыршин И. Возможности снижения антидемпинговых мер в ходе экономической интеграции. – Общество и
экономика. №7, 2011.83 abesaZe,r. Burduli, v. saerTaSoriso biznesis gavlena sainvesticio aqtiurobaze mcire
qveyanaSi,saerTaSorisosamecniero-praqtikulikonferenciis:globalizacia, saerTaSoriso
biznesis Tanamedrove problemebi da ganviTarebis tendenciebi Sromebiskrebuli. Tb., 2012
gv. 303-304
125
diagrama#32
Ppirdapiri ucxoiri investiciebis dinamika saqarTveloSi 2010-2014 w.w.
(mln.aSS.dolari)
amave periodSi reinvesticiis moculobam mTliani pirdapiri ucxouri
investiciebis 21 procenti Seadgina. cxrili #9 asaxavs reinvestirebuli
Tanxebis wils mTlian pirdapir ucxour investiciebSi 2010-2014 wlebSi.
cxrili #9
pirdapiri ucxouri investiciebis reinvesticia saqarTveloSi 2010-2014*w.w,
2010 2011 2012 2013 2014*
reinvesticiis wili mTlian pirdapir
ucxour investiciebSi (%)28 30 13 29 21
rogorc vxedavT, pirdapir ucxour investiciebSi pirveladi
investiciidan Semosavlis saxiT miRebuli saxsrebis xelmeored, damatebiT
dabandebis xvedriTi wilis yvelaze dabali maCvenebeli bolo periodSi 2012
wels dafiqsirda, rac imaze metyvelebs, rom investicirebis Sedegad
Semosavlebis mxolod 13 procenti iqna xelaxla dabandebuli, rac
investorisaTvis arasasurveli sainvesticio da biznes garemos CamoyalibebiT
iyo gamowveuli. .2013 wels maCvenebeli TiTqmis gaormagda, rac dadebiTi
faqtia, magram 2014 wels 8 procentuli punqtiT Semcirda da 21% Seadgina.
126
Tu gavaanalizebT kvartlebis mixedviT pirdapiri ucxouri
investiciebis statistikas, TvalSi sacemia pirdapiri ucxouri
investiciebis maRali zrdis tempi 2014 wlis me-4 kvartalSi.
Ddiagrama#33
investiciebi kvartlebis mixedviT 2009-2014 w.w.
saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri investiciebis
moculobam 2014 wlis me-4 kvartalSi 349.2 mln. aSS dolari Seadgina, rac
53.9%-iT aRemateba 2013 wlis me-4 kvartalis dazustebul maCvenebels, xolo
49.4%-iT 2012 wlis meoTxe kvartlis monacems (2012 wlis meoTxe kvartalSi
- 233 mln aSS dolari dafiqsirda). 2014 wlis IV kvartalSi umsxvilesi
pirdapiri ucxouri investori qveynebis mixedviT pirvel adgilze
azerbaijani imyofeba 24 procentiT, saidanac 84 mln aSS dolaris
moculobis investicia ganxorcielda, meore adgilzea niderlandebi 19%(67
mln aSS dolari), xolo mesame adgils ikavebs gaerTianebuli samefo (66
mln aSS dolari) aseve 19 procentiT.
seqtorebis mixedviT, saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri
ucxouri investiciebis yvelaze didi wili transportsa da
kavSirgabmulobaze modis, sadac 90 mln aSS dolaris moculobis
investicia ganxorcielda, rac meoTxe kvartlis mTliani investiciebis
25.6%-s Seadgens. mas mohyveba mSenebloba - 87 mln. (mTliani investiciebis
25%), safinanso seqtori –78 mln. (22.4%), sastumroebi da restornebi–29
127
mln.(8.4%), damamuSavebeli mrewveloba –22 mln.(6.2%), samTomopovebiTi
mrewveloba – 14 mln.(4.0%), energetika – 6 mln.(1.7%), sxva – 23 mln.(6.5%)aSS
dolariT.84
pirdapiri ucxouri investiciebis nakadebi qveynebisa da regionebis
mixedviT araTanabradaa ganawilebuli.85 rogorc mosalodneli iyo
pirdapiri ucxouri investiciebis didi nawili ZiriTadad Tbilissa da
aWaraSi ganxorcielda, xolo Semdeg kaxeTsa da samegreloSi.
diagrama # 34
pirdapiri ucxouri investiciebi regionebis mixedviT
2010-2014 wlebSi sainvesticio nakadebis dinamikis mixedviT winaswari
monacemebiT, 2014 wels saqarTveloSi pirdapiri ucxouri investiciebis
Semomavalma nakadebma 2198 mln. aSS dolari Seadgina (ix cxrili 10)
cxrili #10
pirdapiri ucxouri investiciebi saqarTveloSi 2010-2014ww. (mln.aSS dolari)
2010 2011 2012 2013 2014*
pirdapiri ucxouri investiciebi, 814 1 117 912 942 1272
84 www.economy.ge85 LjamagiZe, l. pirdapiri ucxouri investiciebis gaadgilebis determinantebi samxreT
kavkasiis qveynebSi. J. ekonomika da biznesi,2014, #3 gv. 87
128
sul
maT Soris:
Semomavali nakadebi 1 303 1 596 1 430 2 234 2 198
investoris mimarT
valdebulebebis Semcireba-488 -478 -518 -1 292 -925
Tu gadavxedavT 2014 wels saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri
ucxouri investiciebis dinamikas, umsxvilesi investori qveynebis mixedviT
gamovlindeba lideri investori qveynebis garkveuli nawili, romelTa
Soris lideroba sxvadasxva wlebis mixedviT sxvadasxva qveynebs ergo
wilad.
2014 wlis monacemebis mixedviT investori qveynebis aTeuls liderobs
niderlandebi (2013 welsac lideri niderlandebi iyo), saidanac 331,2 mln
dolaris moculobis investicia ganxorcielda, xolo meore da mesame
pozicias Sesabamisad azerbaijani - 302,1 mln dolariT, CineTi - 194,9 mln
dolariT ikaveben, 2012 wels ki topaTeuls liderobda gaerTianebuli
samefo, 2010 wels ki aSS.
Ddiagrama #35
sami umsxvilesi investori qveynis wilma mTlian pirdapir ucxour
investiciebSi 2014 wlis winaswari monacemebis mixedviT 65 procenti
Seadgina. qveynebis procentul struqturas ganxorcielebuli pirdapiri
ucxouri investiciebis mixedviT gviCvenebs seqtoruli diagrama #36,
romlis mixedviT pirvel adgilze niderlandebi imyofeba 26 procentiT,
meoreze - azerbaijani 24 procentiT, xolo mesameze - CineTi 15 procentiT.
129
diagrama#36
Tu gavaanalizebT pirdapiri ucxouri investiciebis retrospeqtrul
suraTs, SevniSnavT, rom investirebaSi gansxvavebuli tendenciebi
gamovlindeba. 2005 wels pirdapirma ucxourma investiciebma saqarTveloSi
Seadgina 449,8 mln aSS dolari (2004 wels - 499 mln aSS dolari).
garkveuli kleba wina wlebTan SedarebiT gamowveuli iyo baqo-Tbilisi-
jeihanis navTobsadenis mSeneblobis dasrulebiT, Tumca sxva investiciebis
(ara navTobsadenTan dakavSirebuli) moculoba 2004 welTan SedarebiT
gaizarda 44 mln aSS dolariT-183 mln aSS dolari Seadgina. 2005 welTan
SedarebiT 2006 wels pirdapiri ucxouri investiciebi saqarTveloSi 740,2
mln aSS dolariT gaizarda da 1 190 mln aSS dollars gautolda, xolo
2007 wels 2 014,8 mln aSS dolari gaxda (2006 welTan SedarebiT matebis
tempma 69,3% Seadgina). 2008 wels pirdapiri ucxouri investiciebis
moculoba Semcirda 450 mln aSS dolariT ( 23 %-iT) da 1 564 mln aSS
dolari Seadgina. 2009 wels kidev ufro Semcirda 905.6 mln aSS dolariT
anu 58%-iT da 658.4 mln aSS dolari Seadgina.D
130
diagrama #37
Ppirdapiri ucxouri investiciebis dinamika86
pirdapiri ucxouri investiciebis yvelaze maRali maCvenebeli – 2 015
mln aSS dolari 2007 wels dafiqsirda, rac 69,3%-iT aRemateba wina wlis
monacems. investiciebis maRali tempi SenarCunebuli iyo 2008 wlis
agvistomde. mkveTrad Semcirebis Semdeg 2010 wlidan fiqsirdeba pirdapiri
ucxouri investiciebis zrdis tempebi. 2011 wels wina welTan SedarebiT es
maCvenebeli 37%-iT gaizarda da 1 117.2 mln. aSS dolari Seadgina, 2012
wels, saqarTveloSi 18%-iT naklebi investicia ganxorcielda (912 mln aSS
dolaris moculobiT), 2014 wels investiciebis moculoba 1255 mln aSS
dolariT ganisazRvra, rac 2013 wlis maCvenebels 37%-iT aRemateba.
2013 weli qarTuli ekonomikisTvisNmetad mniSvnelovani iyo, radgan
ganxorcieldaAA ekonomikis da biznesis politikuri wnexisgan
gaTavisufleba, Seiqmna warmoebis ganviTarebisaTvis Tavisufali garemo,
mewarmes mieca saSualeba Tavad gansazRvros sakuTari biznesis
ganviTarebis prioritetebi, cxadia, maTi kerZo sakuTrebis uflebebis
dacvis pirobebSi.
2014 wlis naerT biujetSi arafinansuri aqtivebis SeZena (rac
warmoadgens saxelmwifos mxridan qveyanaSi ganxorcielebul investiciebs)
9 Tvis (ianvari-seqtemberi) monacemebiT 1081,8 mln lars gautolda.
saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemebiT ZiriTadi
86 Ddiagrama agebulia saqstatis monacemebis safuZvelze.
131
kapitalis mTlianma formirebam 7,534.7 mln lari Seadgina. Sesabamisad,
saxelmwifos investiciam mTlian investiciaSi daaxloebiT 31.5% Seadgina,
xolo kerZo investiciis moculobam – 68,5%.
yvelaze meti pirdapiri ucxouri investicia transportsa da
kavSirgabmulobaSi ganxorcielda 343 mln. aSS dolaris odenobiT, rac
mTliani pirdapiri ucxouri investiciebis 27 procentia. meore adgilze
imyofeba mSenebloba 295 mln. aSS dolariT, xolo mesameze -
damamuSavebeli mrewveloba 174 mln. aSS dolariT. pirdapiri ucxouri
investiciebis ganawileba ekonomikis seqtorebis WrilSi, 2014 wlis
mixedviT, mocemulia cxrilSi #11
cxrili #11
pirdapiri ucxouri investiciebi ekonomikis seqtorebis mixedviT 2010-2014*
ww. (mln. aSS dolari)
2010 2011 2012 2013 2014*sul 814 1 117 912 942 1 272
maT Soris:
transporti da kavSirgabmuloba 215 127 73 140 343
mSenebloba 5 48 42 50 295
damamuSavebeli mrewveloba 175 120 168 100 174
energetika 22 204 179 245 99
uZravi qoneba 119 225 53 42 87
safinanso seqtori 107 168 163 166 78
samTomopovebiTi mrewveloba 53 40 5 44 48
sastumroebi da restornebi 17 23 18 -13 40
soflis meurneoba, TevzWera 9 15 16 12 19
janmrTelobis dacva da socialuri
daxmareba 1 17 18 1 1
danarCeni seqtorebi 90 131 178 156 88
ekonomikis seqtorebis mixedviT 2014 wels ganxorcielebuli
pirdapiri ucxouri investiciebis procentuli ganawileba mocemulia
diagramaSi #38:
132
diagramaSi #38
pirdapiri ucxouri investiciebi ekonomikis seqtorebis mixedviT
2014 wels
2013 wels ki yvelaze meti ucxouri investicia ganxorcielda
energetikis seqtorSi _ mTliani pirdapiri ucxouri investiciebis 21,7 %.
safinanso seqtorSi ganxorcielebulma investicebma mTliani moculobis
18,6% Seadgina, transportsa da kavSirgabmulobaSi _ 15,1%, xolo
damamuSavebel mrewvelobaSi 14,7%
2009-2012 wlis monacemebis mixedviT, saxelmwifo investiciebis wili
mTlian investiciebSi mcirdeboda. Aase magaliTad, Tu 2009 wels es
maCvenebeli 37,6% iyo, 2010 wels 34,9% dafiqsirda, 2011 wels 22,9% da 2012
wels 24,2% aRiniSna. 2012 wlidan daiwyo momateba da bolo monacemebiT
saxelmwifo investiciebis wili mTlian investiciebSi 31,5%-ia.
saqarTvelos ekonomikaSi ganxorcielebuli pirdapiri ucxouri
investiciebidan calke unda gamoiyos evrokavSiris, rogorc saqarTvelos
strategiuli partnioris mier ganxorcielebuli investiciebi, romelTa
moculobam 2014 wels 640,507.4 mln aSS dolari Seadgina, rac 64%-iT metia
2013 wlis maCvenebelze, xolo 45%-T aRemateba 2012 wlis da 158%-T 2010
wlis dones, magram 44%-iT CamorCeba 2007 wlis maCvenebels, rodesac
investiciebis moculobam yvelaze maRal niSnuls miaRwia.
133
diagrama #39
investiciebis dinamika 2000-2014 wlebSi
cxrili 12
evrokavSiris qveynebis mier saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri
investiciebi (mln aSS dolari)
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
avstria 11,384.4 51,463.4 29,709.0 10,045.0 28,517.2 13,499.9 5,235.0 2,719.5
belgia 1,563.7 62.0 112.7 23.4 -19.5 -844.8 92.5 508.5
bulgareTi 20.6 12.7 -291.4 -90.0 916.4 2,234.6 2,562.6 854.5
kviprosi 148,643.6 26,165.8 -1,612.1 40,387.7 10,358.7 38,684.6 -106,439.9 12,506.9
CexeTi 227,926.4 34,857.6 45,679.0 24,213.5 46,598.3 8,031.4 43,578.3 7,458.0
Dania 158,126.2 256.3 -427.3 18.1 97,170.4 6,558.1 9,572.4 10,804.2
estoneTi 594.0 -210.8 5,723.2 -51.9 -332.5 385.5 -1,974.3 1,864.3
fineTi - - - 1,533.3 993.0 1,085.7 1,235.9 844.4
safrangeTi 43,726.0 8,179.7 11,958.4 -7,820.1 7,353.1 25,863.8 11,034.4 19,479.4
germania 56,987.8 40,590.6 21,345.0 12,848.0 25,512.9 138,812.5 21,828.3 -2,969.4
saberZneTi 1,349.7 -1,850.4 1,521.6 4,485.3 1,184.8 177.9 -552.6 -649.5
ungreTi 1,010.1 1,025.3 -46.9 - - -32.5 -79.5 -
irlandia -1,663.2 223.5 64.6 316.2 278.5 206.5 733.7 994.9
italia 15,228.1 6,047.8 1,683.8 5,140.8 -5,233.3 529.2 -141.7 3,949.6
latvia 3,102.1 756.5 -18.0 -0.5 -103.0 1,052.4 -2,675.7 6,138.7
litva 327.3 -113.9 3,560.3 2,441.1 -1,847.1 578.4 5,390.9 3,618.9
luqsemburgi 9,245.7 5,731.0 9,496.6 7,059.9 43,284.0 42,031.6 142,545.0 85,243.1
134
malta - - - 16,767.9 6,186.3 32,204.2 43,165.8 38,391.4
niderlandebi 299,277.2 135,870.2 32,586.4 73,362.2 241,819.1 35,368.2 153,184.8 331,234.4
poloneTi 19.1 22.9 10.8 53.0 152.3 -13.6 1,363.8 -22.4
portugalia 13.2 117.2 24.4 21.6 -3.7 167.9 2,489.9 -1,275.9
rumineTi - 5,430.6 - -11.2 41.3 - 80.6 432.5
slovakeTi - - 23.3 8.8 20.1 3,686.3 -278.0 291.3
espaneTi 3,590.2 5,474.8 137.0 91.4 30.2 941.9 -1,645.1 3,254.8
SvedeTi 6,779.1 7,634.8 -8,831.4 -1,596.1 -3,615.2 -4,464.5 5,265.2 983.9
gaerTianebu
li samefo
145,474.8 148,907.6 72,313.2 58,964.2 54,976.7 93,603.1 55,171.3 113,851.5
Ddiagrama#40
2014 wels Semosuli investiciebis mixedviT evrokavSiris qveynebis
topaTeuli Semdegnairad gamoiyureba:
wina welTan SedarebiT ZiriTadad ar Secvlila umsxvilesi investori
qveynebis aTeuli, mxolod zogierTma qveynebma daikaves gansxvavebuli
adgilebi aTeulSi mag., safrangeTi-meSvide adgilidan gadavida me-5-ze,
luqsemburgi-meoredan gadavida mesameze, litva saerTod aRar moxvda
aTeulSi da a.S (ix. cxrili #13). maSin, rodesac 2012 wels investor
qveynebis sias liderobda Ggermania, 2013-2014 wlebSi is aTeulSic ver
Sevida.
135
cxrili#13
ZiriTadi qveynebis wili mTlian pirdapir ucxour investiciebSi 2014w
Qqveyana 2013 2014moculoba(mln aSSdolari)
wili(%)Mmoculoba(mln aSSdolari)
wili(%)
niderlandebi 153,184.8 16,3 331,234.4 26
gaerTianebulisamefo 55,171.3 5,9 113,851.5 8.9
Lluqsemburgi 142,545.0 15,1 85,243.1 7
Mmalta 43,165.8 4,6 38,391.4 3
safrangeTi 11,034.4 1,2 19,479.4 2
Ddania 9,572.4 1 10,804.2 1
CexeTi 43,578.3 4,6 7,458.0 0.6
aRsaniSnavia, rom evropuli samezoblo politikis samoqmedo gegma
gulisxmobs imas, rom Ria ekonomika da pirdapiri ucxouri investiciebi
xels Seuwyobs saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebas da amis safuZvelze
qveynis mosaxleobis cxovrebis donis gaumjobesebas. unda aRiniSnos, rom
rogorc Ria ekonomika, Rrma da yovlismomcveli savaWro sivrcis
formireba da Sesabamisad kargi sainvesticio garemo pirdapiri ucxouri
investiciebisTvis, erTmaneTs avsebs. samwuxarod, Cveni qveynis sagareo
vaWrobis mTavari problema kvlav uaryofiTi savaWro balansia. didi da
mzardi savaWro deficiti ki sxvas arafers niSnavs, Tu ara imas, rom Ria
vaWrobas avtomaturad ar moaqvs sargebloba. faqtia, rom jer-jerobiT
sainvesticio da biznesklimati mewarmeebisaTvis ver qmnis saTanado
pirobebs aqtiurobisa da stimulirebisaTvis.
136
3.5 evrokavSirTan saqarTvelos sagareo vaWrobis ZiriTadi maCveneblebis
grZelvadiani prognozebis gaangariSeba
ekonomikuri movlenebisa da procesebis dinamikis statistikuri
prognozireba emyareba trendis gamovlenas. Tanamedrove statistikis
praqtikaSi trendis gamovlenisa da analizis mravali meTodi gamoiyeneba,
maT Sorisaa meqanikuri da analizuri meTodebi. meqanikuri meTodi moicavs:
sriala (anu mcocavi) saSualos, sasualo absolutur matebisa da
saSualowliuri zrdis tempebis safuZvelze trendis gamovlenas, xolo
analizuri meTodebi gulisxmobs sxvadasxva saxis funqciebis gamoyenebas.
Tumca, trendis analizisas gaTvaliswinebuli unda iyos ori midgoma:
logikuri da formalizebuli. logikuri midgomis dros trendi
ganxiluli unda iyos rogorc mravali sxvadasxva faqtoris (ZiriTadi da
araZiriTadi, raodenobrivad ganzomadi da araganzomadi faqtorebis)
erToblivi zemoqmedebis Sedegi. amasTan, aucilebelia yvela konkretul
SemTxvevaSi konkretuli faqtorebis gavlenis Sefaseba cal-calke.
formalizebuli midgomis gamoyenebisas saWiroa dinamikuri mwkrivis
danawevreba Semadgenel komponentebad da maTi cal-calke gamosaxva
statistikuri formiT.87
Cveni azriT, statistikuri prognozirebis dros mizanSewonilia
mocemuli empiriuli mwkrivis analizi rogorc logikuri, ise
formalizebuli midgomebis gamoyenebiT. mxolod aseT SemTxvevaSi miiRweva
realuri trendis gamovlena, rac safuZvlad daedeba adekvaturi
saprognozo modelebis SerCevas da Sesabamisi prognozuli maCveneblebis
gaangariSebas.
nulovani trendis gamomsaxveli dinamikuri mwkrivebis prognozireba
did sirTules ar warmoadgens, magram aseTi doneebi iSviaTia, radgan
ekonomikuri movlenebis mdgomareobis amsaxveli dinamikuri mwkrivis
doneebi sxvadasxva faqtorebis zemoqmedebis gamo mniSvnelovnad SeiZleba
gansxavdebodnen erTmaneTisagan. Aamitom trendis gamosavlenad
mizanSewonilia mcocavi saSualos gamoyeneba. Uunda aRiniSnos, rom
87.gelaSvili, s. ekonomikuri procesebis statistikuri prognozireba gv 71
137
intervalis sididis optimaluri variantis zustad gansazRvra
SeuZlebelia. igi konkretuli pirobebis gaTvaliswinebiT unda
ganisazRvros.
zogadad dinamikuri mwkrivi gamoisaxeba Semdegnairad: … ... ,
pirobiTad intervalis sidided avirCioT 3, maSin sriala saSualos
meTodiT trendis gamovlena moxdeba Semdegnairad:88
;3
3211
yyyy ;
3432
2yyyy
;3
5433
yyyy ;
312
1nnn
nyyyy
prognozirebisaTvis dinamikuri mwkrivis doneTa cvlileba sxvadasxva
mimarTulebiT moiTxovs ganviTarebis saerTo tendenciis dadgenisaTvis em-
piriul doneTa ( nyyyy ....3,2,1 ) mosworebas iseTi Teoriuli doneebis
( nyyyy ˆˆˆˆ ,....3,2,1 ) gaangariSebiT, romlebic naTlad gamoavlens movlenis ganviTa-
rebis saerTo mimarTulebas.
Sesaswavli movlenebis dinamikuri mwkrivis doneebi xSir SemTxvevaSi
daaxloebiT Tanabari sididiT icvlebian. aseT SemTxvevaSi trendis
gamosavlenad mizanSewonilia saSualo absoluturi matebis koeficientis
gamoyeneba, rac gulisxmobs imas, yoveli done miiReba wina donisa da
saSualo absoluturi matebis jamis safuZvelze. saSualo absoluturi
mateba gaiangariSeba Semdegi formulebiT:
1-n
, an1nYY 0n
.
trendis gamovlenis procedura ki Semdegia:
11ˆ yy , 12 YY
; 2123 YYY
da a.S. )1(11 nYYY nn
sadac, aris Teoriuli (mosworebuli) dinamikuri mwkrivis i-uri doneebi;
88.gabiZaSvili, b. statistika ekonomikaში, biznessa da menejmentSi.Tb., 2011.gv. 312
138
mocemuli empiriuli dinamikuri mwkrivis sawyisi done;
i - mocemuli mwkrivis doneebis rigiTi nomeri.
movlenaTa statistikuri prognozirebisas xSirad gamoiyeneba saSualo
wliuri zrdis tempi. es gansakuTrebiT xdeba maSin, rodesac mocemuli
mwkrivis doneebisaTvis damaxasiaTebelia progresulad mzardi tendencia.
saSualowliuri zrdis tempis mixedviT mwkrivis eqstrapolaciis procesi
igivenairad mimdinareobs, im gansxvavebiT, rom mwkrivis sawyisi done mrav-
ldeba saSualowliur zrdis tempze:
11 YY
; KYY 12
;
2123 KYKYY
,…,
)1(11
n
nn KYKYY
sadac:
Aaris zrdis saSualo tempis koeficienti;
– empiriuli dinamikuri mwkrivis sawyisi done;
- dinamikuri mwkrivis saboloo done;
n – doneTa ricxvi mocemul mwkrivSi.
zrdis saSualo tempi ki gaiangariSeba Semdegi formulebiT:
nnkkK ...k 21 an 1
1
n n
YY
K
rogorc vxedavT, ukanasknel SemTxvevaSi zrdis saSualo tempis
koeficientis sidide damokidebulia mxolod sawyisi da saboloo doneebis
mniSvnelobebze. im SemTxvevaSi, Tu es doneebi didi gadaxrebiT
xasiaTdebian, maSin am meTodiT gaangariSebuli koeficienti gamousadegari
iqneba mwkrivis mosasworeblad.
A am dros mizanSewonilia mocemuli dinamikuri mwkrivis yvela donis
CarTva gaangariSebebSi Dda ise zrdis saSualo tempis gaangariSeba:
sadac, aris dinamikuri mwkrivis i – iuri done (i=1,2,3,…n)
139
saSualowliuri zrdis tempi SeiZleba gaviangariSoT ufro martivi
formuliTac (gelaSvilis formuliT), romelsac Semdegi saxe aqvs:89
,:3 1
1 yyyyK nMe
sadac 1y - droiTi mwkrivis sawyisi donea;
My e - droiTi mwkrivis medianuri, anu centraluri donea;
ny - droiTi mwkrivis bolo donea.
dinamikuri mwkrivis mosworebis ufro srulyofili xerxia analitiku-
ri, saidanac gamoiyofa: wrfivi, paraboluri, hiperboluri an maCvenebliani
funqciiT mosworeba da prognozireba. zogadad analitikuri xerxi iTva-
liswinebs empiriuli doneebidan mocemuli funqciis safuZvelze iseTi Te-
oriuli doneebis gaangariSebas, romelic adeqvaturad asaxavs movlenis
ganviTarebis saerTo suraTs. mTavari am xerxis gamoyenebis dros aris mos-
worebis Sesabamisi funqciis SerCeva, rac unda efuZnebodes movlenis Sina-
arssa da ganviTarebis Taviseburebebs.
martivad, gantolebaTaA SerCevis safuZvels warmoadgens dinamikuri
mwkrivis doneebis cvalebadobis xasiaTi. kerZod, Tu doneebi icvleba ariT-
metikuli progresiiT anu Tanabrad izrdeba an mcirdeba, maSin gamoiyeneba
wrfivi funqcia, xolo Tu geometriuli progresiiT, maSin romelime araw-
rfivi funqcia _ parabola, hiperbola, an maCvenebliani funqcia.
dinamikuri mwkrivis doneebis mosworebis analizuri xerxis safuZvel-
ze umcires kvadratTaA meTodis saSualebiT iseTi Teoriuli doneebi gai-
angariSeba, romelTa empiriuli doneebisagan gadaxrebis kvadratebis jami
minimaluri iqneba: min)( 2 tyy
E ekonomikuri procesebis dinamikis statistikuri prognozirebisas
xSirad gamoiyeneba wrfivi funqcia, romelsac Semdegi saxe aqvs: = +
dinamikuri mwkrivis mosworebuli doneebia, 0a da 1a gantolebis
parametrebia. xolo t wlebis aRmniSvnelia.
89 gelaSvili, s. ekonomikuri procesebis statistikuri prognozireba gv 105
140
umcires kvadratTaA meTodis safuZvelze miRebul normalur gantole-
baTa sistemas eqneba Semdegi saxe:
yttataytana
210
10
statistikaSi arsebobs am sistemis amoxsnis martivi xerxi, rac iTva-
liswinebs wlebis aTvlas centridan, ris Sedegadac wrfivi funqciis para-
metrebi gaiangariSeba Semdegi saxiT:
;0 ny
a 21 t
yta
im SemTxvevaSi ki rodesac movlenebisa da procesebis cvlileba
SedarebiT swrafad mimdinareobs, maSin trendis gamovlena SesaZlebelia
ganxorcieldes paraboluri funqciiT: = +
parametrebis gansazrvra xdeba umcires kvadratTa meTodis gamoyenebiT,
romlis Sesabamisadac normalur gantolebaTa sistema miiRebs Semdeg saxes:
242
31
20
32
210
2210
yttatata
yttatata
ytatana
A
am SemTxvevaSic Tu wlebis aTvla daiwyeba centridan, maSin normalur
gantolebaTa sistemis gamartivebis Semdeg parametrebis gamosaTvleli
formulebi miiRebs Semdeg saxes:
;2
20 n
taya
2
2
1 tyt
a
224
22
21 tttntyytn
a
141
im SemTxvevaSi, rodesac saprognozo obieqti icvleba geometriuli
progresiiT, maSin trendis gamovlena xdeba maCvenebliani funqciis
gamoyenebiT:
gamoTvlebis gamartivebis mizniT igi daiyvaneba wrfiv formamde,
risTvisac saWiroa misi galogariTmeba, am SemTxvevaSic Tu wlebis aTvla
daiwyeba centridan, maSin normalur gantolebaTa sistemis gamartivebis
Semdeg parametrebis gamosaTvleli formulebi miiRebs Semdeg saxes:
log ;log
0 ny
a log ;)log(
21
tyt
a
Cvens mier ganxiluli trendis gamovlenis maTematikur-statistikuri
xerxebi amiT ar amoiwureba. Cven yuradReba gavamaxvileT iseT xerxebze,
romlebic yvelaze ufro xSirad gamoiyeneba statistikuri prognozirebis
Teoriasa da praqtikaSi90
zogjer movlenebis statistikuri prognozirebisas mizanSewonilia
mravalfaqtoriani modelebis gamoyeneba. Tumca, aqve unda aRiniSnos, rom,
rogorc erTfaqtoriani, ise mravalfaqtoriani modelebi ar gamoricxavs
erTmaneTs, piriqiT, isini statistikuri prognozirebis erTiani
meTodologiuri sistemis Semadgeneli nawilebia. movlenebisa da
procesebis dinamikis prognozirebaSi, rodesac saWiroa mravalfaqtoriani
modelis gamoyeneba, SedarebiT ufro sasurvel Sedegs iZleva Semdegi saxis
saprognozo modeli:
sadac, prognozuli maCveneblebia, a0, a1, a2…an gantolebis
parametrebia, x0, x1, x2…xn - faqtorebia, xolo t - saprognozo periodi.
dinamikis mravalfaqtoriani prognozirebisas SeiZleba gamoyenebuli
iqnas aseve paraboluri, xarisxovani da sxva tipis modelebi.
SeuZlebelia iseTi mravalfaqtoriani modelis ageba, romelSic
mocemuli iqneba kvlevis obieqtis cvlilebaze moqmedi yvela faqtori.
amitom xSirad mravalfaqtorian modelSi SeaqvT drois faqtori (t),
90 gelaSvili, s. ekonomikuri procesebis statistikuri prognozireba. gv 89
142
romelic warmoadgens modelSi aRuricxavi yvela faqtoris erToblivi
zemoqmedebis asaxvas. aseT models aqvs Semdegi saxe
t - s CarTvis mTavari mizani aris modelSi Sesatani faqtorebis
Semcireba. praqtikaSi Zalian xSirad sakmarisia xolme aseTi saxis
mravalfaqtoriani modelis gamoyeneba:
x1, x2 da x3 iseTi faqtorebia, romlebic mniSvnelovan gavlenas axdenen
kvlevis obieqtis ganviTarebaze.
saqarTvelos evrokavSiris qveynebTan eqsport-importis
prognozirebisaTvis gamoviyeneT yvela zemoT ganxiluli martivi da
analizuri meTodi, agreTve kompiuteruli programa Eview-6.
Pprognozirebis dasawyisSive ganisazRvra mTavari mizani- im meTodisa
da modelis SerCeva, romlis mixedviTac gaangariშebuli maCveneblebisaTvis
empiriuli doneebisagan gadaxrebis kvadratebis jami iqneboda minimaluri,
rac umcires kvadratTaA meTodis mTavar pirobas warmoadgens. amosaval
sainformacio bazas 2000-2014 wlebis eqsport-importis dinamikuri mwkrivi
warmoadgenda.
cxrili #14
eqsport-importis dinamika (2000-2014 w.w.)
wlebi Eeqsporti
aTasi aSS dolari
importi
aTasi aSS dolari
200069 394,0
161 535,9
2001 55 961,2 214 544,9
2002 59 027,2211 795,3
2003 77 748,2 380 372,7
2004 111 363,4 604 352,9
2005 165 160,2 627 350,4
2006 157 901.9 947 822.6
2007 268 530,3 1 538 897,3
2008 335 153,8 1 756 449,6
143
2009237 546,8 1 335 506,6
2010 309 513,41 467 162,8
2011 424 300,2 2 057 198,9
2012 353 006,5 2 431 111,4
2013 607 891,3 2 270 720,9
2014 620 804,6 2 369 355,0
radgan ekonomikuri procesebis prognozirebisas aucilebelia erTi da
imave droiTi mwkrivis doneebis sxvadasxva meTodebiT prognozireba, amitom
importis saprognozo maCveneblebis Sedarebisa da saimedoobis maRali
xarisxis uzrunvelsayofad movaxdineT importis dinamikuri mwkrivis
mosworeba da prognozireba saSualo absoluturi matebis, saSualo
wliuri zrdis tempisa da wrfivi funqciis safuZvelze. Sedegad
gamovavlineT importisa da eqsportis, agreTve evrokavSiris qveynebTan
sagareo vaWrobis, saeqsporto da saimporto nakadebSi evrokavSiris
xvedriTi wilebis dinamikuri mwkrivis trendi da gaviangariSeT
saprognozo maCveneblebi.
saSualo absoluturi matebisa da saSualo wliuri zrdis tempis
gasaangariSeblad gamoviyeneT formulebi:
157701.414
9.1615350.23693551
1
nn 14.1
0.2369355183741779.161535183741771
nYYY
K
analizuri meTodebidan Cveni SemTxvevisaTvis misaRebi aRmoCnda wrfivi
funqcia. cnobilia, rom gantolebaTaA SerCevis safuZvels warmoadgens
dinamikuri mwkrivis doneebis cvalebadobis xasiaTi. radgan Cvens
SemTxvevaSi doneebi icvleba ariTmetikuli progresiiT (anu Tanabrad iz-
rdeba), amitom SevCerdiT wrfiv funqciiT mosworebis modelze.
gamartivebuli meTodiT normalur gantoleba sistemis amoxsnis Sedegad
miviReT a0 da a1 parametrebis mniSvnelobebi: a0=1224945.1 a1=180032, xolo maTi
wrfis gantolebaSi Casmis Sedegad - wrfivi gantoleba: y=1224945.1+180032.3t.
saSualo absoluturi matebis, saSualo wliuri zrdis tempisa da
wrfivi funqciis safuZvelze gaangariSebuli importis saprognozo
144
maCveneblebi warmovadgineT cxrili #15-is saxiT. amasTan, samive meTodiT
gamoTvlili saprognozo maCveneblebidan gaviangariSeT saSualo
mniSvnelobebi:
cxrili #15
wlebi importis saprognozo maCveneblebi
(aTasi aSS dolari)
wrfivi
funqciiT
gaangariSebuli
saSulo
absoluturi
matebiT
gaangariSebuli
saSualowliuri
zrdis tempiT
gaangariSebuli
saSualo
prognozi
2015 2665204 2527056 1122278 2104846
2016 2845236 2684758 1277092 2269029
2017 3025268 2842459 1453264 2440330
2018 3205300 3000160 1653737 2619733
2019 3385333 3157862 1881866 2808353
2020 3565365 3315563 2141463 3007464
2021 3745397 3473265 2436872 3218511
2022 3925430 3630966 2773032 3443142
2023 4105462 3788667 3155563 3683231
2024 4285494 3946369 3590864 3940909
importis saprognozo maCveneblebis dinamikuri suraTi warmovadgineT
diagramis saxiTac:
diagrama#41
145
uTuod sainteresoa evrokaSiris qveynebTan importis wilis
cvlilebisa da prognozirebis sakiTxi. Aamitom zemoT ganxiluli
prognozirebis samive meTodiT SevecadeT gangvesazRvra importSi
evrokavSiris mosalodneli wilis sidide da gagvekeTebina Sesabamisi
daskvnebi. wrfivi funqciiT mosworebisas normalur gantolebaTa sistemis
parametrebi aRmoCnda a0=28.4 da a1==0.11-is toli. saSualo absoluturi
mateba 0.37, xolo saSualowliuri zrdis tempi 1.013 dafiqsirda. maT
safuZvelze gaviangariSeT evrokaSiris qveynebTan iportis wilis
prognozebi, xolo Semdeg saSualo prognozi.
cxrili #16
prognozirebis samive meTodiT gaangariSebuli importSi evrokavSiris
wilis dinamika
wlebi saprognozo maCveneblebi
wrfivi
funqciiT
gaangariSebuli
saSulo
absoluturi
matebiT
gaangariSebuli
saSualowliuri
zrdis tempiT
gaangariSebuli
saSualo
prognozi
2015 29.3 28.4 27.7 28.46
2016 29.41 28.7 28.07 28.74
2017 29.53 29.1 28.43 29.02
2018 29.64 29.5 28.8 29.31
2019 29.75 29.9 29.18 29.6
2020 29.87 30.2 29.56 29.89
2021 29.98 30.6 29.95 30.18
2022 30.1 31 30.34 30.47
2023 30.21 31.3 30.74 30.76
2024 30.32 31.7 31.14 31.06
vizualurad mosalodneli tendenciebis warmosadgenad gamoviyeneT
grafikuli meTodi da zemoTmotanili monacemebi warmovadgineT dinamikis
grafikiT.
146
diagrama #42
importSi evrokavSiris wilis prognozi
analogiurad movaxdineT eqsportis dinamikuri mwkrivis mosworeba da
Semdeg prognozireba saSualo absoluturi matebis, saSualowliuri zrdis
tempisa da wrfivi funqciis safuZvelze. Aamitom pirvel rigSi
gaviangariSeT saSualo absoluturi mateba da saSualo wliuri zrdis
tempi:
47.9386314
0.693946.6208041
1
nn 171.1
6.62080438533476939438533471
nYYY
K
Semdeg ki wrfivi gantolebis parametrebis mniSvnelobebi:
a0= 256889.82, xolo a1=39085.04
P
umcires kvadratTa meTodis gaTvaliswinebiT mosworebul doneebsa da
empiriul donebs Soris gansxvavebis safuZvelze davadgineT, rom
mosworebisaTvis yvelaze zustia saSualo absoluturi matebis meTodi.
Eeqsportis dinamikuri mwkrivis mosworebis Sedegad samive meTodiT
gaangariSebuli prognozebi warmovadgineT cxrili 17-s saxiT. amasTan
miRebuli prognozebis safuZvelze gaviangariSeT prognozul maCvenebelTa
saSualo mniSvnelobebi, ramdenadac migvaCnia, rom isini saimedoobis
maRali xarisxis Semcvelni arian.
147
cxrili#17
წlebi Eeqsportis saprognozo maCveneblebi
(aTasi aSS dolari)
wrfivi
funqciiT
gaangariSebuli
saSulo
absoluturi
matebiT
gaangariSebuli
saSualowliuri
zrdis tempiT
gaangariSebuli
saSualo
prognozi
2015 569570.1 660191.1 736791.1 6555184
2016 608655.1 699577.5 862473.7 723568,7
2017 647740.2 738964 1009595 798766,3
2018 686825.2 778350.5 1181813 882329,7
2019 725910.3 817737 1383408 975685
2020 764995.3 857123.4 1619392 1080503,7
2021 804080.3 896509.9 1895629 1198739,7
2022 843165.4 935896.4 2218988 1332683,3
2023 882250.4 975282.8 2597505 1485013
2024 921335.4 1014669 3040590 1658864,7
saSualo saprognozo maCveneblebi eqsportis zrdis tendencias
gviwinaswarmetyveleben, magram ara im tempebiT, rogorc importis.
vizualurad mosalodneli tendenciebis warmosadgenad gamoviyeneT
dinamikis grafiki. D
diagrama#43
148
evrokavSiris qveynebis saqarTvelos importSi dakavebuli wilis
prognozis analogiurad movasworeT eqsportSi evrokavSiris qveynebis
wilis maCveneblebi 2000-2014 wlebSi da gaviangariSeT saprognozo
maCveneblebi 2015-2024 wlebisaTvis, romlebic warmovadgineT cxrili #18-is
saxiT:
cxrili #18
wlebi EeqsportSi evrokavSiris wilis saprognozo maCveneblebi
wrfivi
funqciiT
gaangariSebuli
saSulo
absoluturi
matebiT
gaangariSebuli
saSualowliuri
zrdis tempiT
gaangariSebuli
saSualo
prognozi
2015 21.2 21.2 21 22.0 22.1 21.82016 21.8 22.1 22.2 22.02017 22.4 22.4 22.8 22.52018 22.9 22.8 23.3 23.02019 23.4 23.0 23.5 23.32020 23.8 23.1 23.7 23.52021 24.0 23.9 23.9 23.82022 24.5 2.3 24.0 23.92023 25.0 23.4 24.1 24.22024 25.3 23.9 24.4 24.5
samive meTodiT daTvlili wilebis saprognozo maCveneblebi marTalia
mcire tempebiT, magram asaxaven evrokavSiris qveynebTan eqsportis wilis
mosalodnel zrdas, rac evropul bazarze qarTuli produqciis SeRwevis
mzardi tempebis xarjze iqneba SesaZlebeli. Aam dinamikis vizualuri
aRqmisaTvis Sedegebi gamovsaxeT dinamikis grafikiT.
diagrama #44
149
eqsportSi evrokavSiris wilis saprognozo maCveneblebi
da bolos, SegviZlia cxrilis saxiT warmovadginoT evrokavSiris
qveynebTan sagaro vaWrobis saprognozo maCveneblebis dinamika, rac
adasturebs brunvis absoluturad mzard tendencias.
cxrili #19
saqarTvelos evrokavSiris qveynebTan sagareo vaWrobis brunvis
saprognozo maCveneblebi
wlebi saprognozo maCveneblebi
(aTasi aSS dolari)
wrfivi
funqciiT
gaangariSebuli
saSulo
absoluturi
matebiT
gaangariSebuli
saSualowliuri
zrdis tempiT
gaangariSebuli
saSualo
prognozi
2015 3234774 3187247 1724361 2715461
2016 3453891 3384335 1971687 2936638
2017 3673008 3581423 2254488 3169640
2018 3892126 3778511 2577851 3416162
2019 4111243 3975599 2947594 3678145
2020 4330360 4172687 3370370 3957806
2021 4549478 4369774 3853784 4257679
2022 4768595 4566862 4406535 4580664
2023 4987712 4763950 5038568 4930077
2024 5206830 4961038 5761254 5309707
150
prognoziT miRebuli statistikuri tendenciis vizualuri aRqmisaTvis
arCevani SevaCereT dinamikis grafikze.
Ddiagrama #45
saqarTvelos evrokavSiris qveynebTan sagareo vaWrobis brunvis
saprognozo maCveneblebi
statistikuri prognozirebisas metad mniSvnelovania miRebuli
prognozebis xarisxis Sefaseba. prognozis xarisxi moicavs prognozis
sizustes, saimedoobas, regulirebis SesaZleblobas.
Pprognozis sizustis Sefasebis ori wesi arsebobs: pirveli
gulisxmobs faqtiuri da prognozuli mniSvnelobebis siaxlovis zomis
dadgenas, xolo meore- sarwmuno intervalis sididis Sefasebas, jer kidev
prognozis SemuSavebis procesSi.91 radgan prognozi albaTuri xasiaTisaa,
misTvis damaxasiaTebelia garkveuli zomis cdomilebebic, amitom
prognozis sizustis gansazRvrisaTvis miRebulia misi miaxloebuli
sididis gansazRvra.
prognozis sizustis gansazRvrisaTvis gamoiyeneba formula:
qppK
91 s.gelaSvili ekonomikuri prognozebis statistikuri prognozireba. Tb., 2012,Ggv. 180
151
sadac p aris faqtiur maCvenebelTa mniSvnelobebis moxvedra prognozul
intervalSi; xolo q-faqtiuri mniSvnelobebis prognozulTan ardamTxvevis
raodenobaa.
mocemuli formula gamoiyeneba intervaluri prognozebis sizustis
SefasebisaTvis. sxva SemTxvevaSi prognozis sizustis SefasebisaTvis
SeiZleba g. teilis gansxavebis (Seusabamobis) koeficientis gamoyeneba,
romelic Semdegi formuliT ganisazRvreba:
2
2
2
2 )(
:
:)(
y
yy
ny
nyyL
sadac y da y Sesabamisad prognozuli da faqtiuri mnivnelobebia.
wiladis mricxveli es aris prognozis saSualo kvadratuli Secdoma,
xolo mniSvneli-kvadratuli fesvi faqtiuri maCveneblis saSualo
kvadratidan. Tu LL-is mniSvneloba didia, maSin prognozis mniSvneloba
arazustia, xolo Tu misi mniSvneloba axlosaa 0-Tan, maSin prognozi
zustia. idealur SemTxvevaSi ki L=0, rac iSviaTad xdeba. aseT SemTxvevaSi
yvela prognozuli da faqtiuri maCvenebeli erTmaneTs emTxveva, rac
mxolod Teoriulad SeiZleba iyos.92
prognozirebisas didi mniSvneloba aqvs Tavad meTodis SerCevas.
aRsaniSnavia, rom xSirad martivi meTodebis gamoyeneba ukeTes Sedegebs
iZleva, vidre rTuli meTodebi. Tumca prognozirebis sizustis xarisxi
gacilebiT izrdeba, Tu Pprognozirebis sxvadasxva meTodis erTdroulad
gamoyeneba xdeba. verifikacia gulisxmobs ara mxolod prognosis
sizustisa da saimedoobis gansazRvras, aramed prognozis xarisxis
kompeqsur Sefasebasac. dRes statistikis praqtikaSi ganasxvaveben: pirdapir
da irib verifikacias. Ppirdapiri verifikaciis dros ukve arsebul
prognozul maCveneblebTan erTad gamoiTvleba axali prognozuli
92 s. gelaSvili-ekonomikuri procesebis statistikuri prognozireba. Tb., 2012, gv.181.
152
maCveneblebi prognozirebis sxva meTodebis gamoyenebiT, amis Semdeg
xorcieldeba maTi urTierTSedareba da SedarebiT ufro zusti da misaRebi
maCveneblebis dadgena. iribi verifikacia gulisxmobs miRebuli prognozis
Sedarebas analogiuri obieqtis ukve arsebul sxva prognozTan.93
evrokavSirTan saqarTvelos sagareo vaWrobis ZiriTadi maCveneblebis
miRebuli prognozebis sizustis SefasebisaTvis Cven gamoviyeneT
verifikaciis pirdapiri meTodi, radgan eqsportisa da importis droiTi
mwkrivis wrfivi funqciiT mosworebisa da prognozirebis maCveneblebis
paralelurad, imave maCveneblebis gaangariSeba ganxorcielda saSualo
absoluturi matebisa da saSualowliuri zrdis tempis safuZvelze.
faqtiur da mosworebul maCvenebelTa Sedarebis safuZvelze ki arCeul
iqna zusti da SedarebiT zusti meTodebi, amitom gamoTvlili saprognozo
maCveneblebi SeiZleba CavTvaloT zustad da mosalodneli tendenciebi ki
saimedod. Aprognozis sizustis sailustraciod gaviangariSeT prognozis
sizustis Sefasebis g. teilis gansxavebis (Seusabamobis) koeficientis
mniSvnelobebi, romelic evrokavSiris qveynebSi saqarTvelos
eqsportisaTvis, 0,22-is, xolo importisaTvis 0,35 toli aRmoCnda, rac
prognozebis sizustis sakmaod maRal doneze miuTiTebs. amitom SegviZlia
davaskvnaT, rom Cvens mier gaangariSebuli saprognozo maCveneblebi
saimedoa da momavalSi saqarTvelos evrokavSirTan ekonomikuri
integraciis maRal tempebs unda velodoT.
rogorc avRniSneT, xSirad martivi meTodebis gamoyeneba ukeTes
Sedegebs iZleva, vidre rTuli meTodebi. swored aseT SemTxvevasTan gvaqvs
saqme Cvens SemTxvevaSic, rodesac esport-importis saprognozo
maCveneblebis gasaangariSeblad gamoviyeneT avtoregresiisa da mcocavi
saSualos modeli.
e.w. “avtoregresiisa da mcocavi saSualos” (ARIMA-s tipis) modeli
trenduli komponentis damatebiT, romelic napovnia kompiuteruli
programa Eviews-6-is gamoyenebiT gamoisaxeba Semdegnairad:
EXPS = 309857.612448 - 60784.0442144*@TREND + 10673.9271091*(@TREND)^2
93 s. gelaSvili-ekonomikuri procesebis statistikuri prognozireba. Tb., 2012, gv.182.
153
sadac @TREND drois xelovnur cvlads aRniSnavs.
amasTan, rogorc Sesabamisi gaangariSebebidan Cans, modelis
determinaciis koeficienti 0,97-is tolia, koeficientTa t-statistikebi
sakmaod maRalia, darbinisa da uotsonis statistika 2,2-s udris, F-
statistikis mniSvneloba ki 309-s. aqedan gamomdinare, modeli maRali
saimedobiT xasiaTdeba.
rac Seexeba am modelidan miRebul prognozul Sefasebebs 2015-2020
wlebisaTvis, isini naCvenebia Semdeg cxrilSi, sadac naTlad Cans
eqsportis mzardi tendencia:
cxrili #20
wlebi eqsportis prognozi
(aTasi aSS dolari)
2015 685427.8
2016 743572,9
2017 808774,3
2018 901 359,7
2019 995 780.7
2020 110 1503,9
eqsportSi evrokavSiris wilis prognozirebisaTvis gamoviyeneT isev
logariTmis e.w. ARIMA-s tipis modeli, romelic napovnia kompiuteruli
programa Eviews-6-is gamoyenebiT:
LOG(ECEXP) = 2.94123807967 + [AR(1)=0.552050739425,MA(1)=
1.88510845441,INITMA=1996,ESTSMPL="1996 2014"]
sadac AR(1) warmoadgens pirveli rigis avtoregresul wevrs, xolo MA(1) –
pirveli rigis mcocavi saSualos sidides (rogorc cnobilia, MA(1)=ut-1,
sadac ut-1 mocemuli gantolebis cdomilebaa erTi periodiT win).
amasTan, rogorc Sesabamisi gaangariSebebidan Cans, modelis
determinaciis koeficienti 0,88-is tolia, koeficientTa t-statistikebi
154
sakmaod maRalia (Sesabamisad 58,6, 22,9 da -4,0), darbinisa da uotsonis
statistika 2,0-s udris, F-statistikis mniSvneloba ki 61,7-s. aqedan
gamomdinare, modeli sakmarisad saimedoa.
rac Seexeba am modelidan miRebul prognozul Sefasebebs 2015-2020
wlebisaTvis, isini naCvenebia Semdeg cxrilSi,
cxrili #21
wlebi eqsportSi evrokavSiris wilis
prognozi
2015 21,01.02016 21,72017 22.02018 22,32019 22,92020 23.0
importis prognozirebisaTvis gamoviyeneT logariTmis ARIMA-s tipis
modeli trenduli komponentis damatebiT, romelic napovnia kompiuteruli
programa Eviews-6-is gamoyenebiT:
LOG(IMPS) = 13.0215244643 + 0.162747893627*@TREND +
[AR(1)=0.613016767143,MA(1)=0.624324446179,BACKCAST=1996,ESTSMPL=
="1996 2014"]
sadac @TREND drois xelovnur cvlads aRniSnavs, AR(1) warmoadgens
pirveli rigis avtoregresul wevrs, xolo MA(1) –pirveli rigis mcocavi
saSualos sidides (rogorc cnobilia, MA(1)=ut-1, sadac ut-1 mocemuli
gantolebis cdomilebaa erTi periodiT win).
amasTan, rogorc Sesabamisi gaangariSebebidan Cans, modelis
determinaciis koeficienti 0,97-is tolia, koeficientTa t-statistikebi
sakmaod maRalia (Sesabamisad, 30,7, 4,9, 2,6 da 2,7-is toli), darbinisa da
uotsonis statistika 1,7-s udris, F-statistikis mniSvneloba ki 155,8-s.
aqedan gamomdinare, modeli maRali saimedobiT xasiaTdeba.
155
rac Seexeba am modelidan miRebul prognozul Sefasebebs 2015-2020
wlebisaTvis, isini naCvenebia cxrilSi #22
cxrili #22
wlebi importis prognozi
(aTasi aSS dolari)
2015 3 685 405
2016 3 925 839
2017 4 285 292
2018 4 207 700
2019 4 638 534
2020 5 555 235
evrokavSiris wilis saprognozo gaangariSebebisaTvis gamoviyeneT
logariTmis e.w. ARIMA-s tipis modeli trenduli komponentis damatebiT,
romelic napovnia kompiuteruli programa Eviews-6-is gamoyenebiT:
LOG(ECIMP) = 3.24409890167 + 0.00591077428617*@TREND +
[AR(5)=0.155669470422,MA(5)=-0.961247548273,BACKCAST=2000,ESTSMPL=
="2000 2014"]
sadac AR(5) warmoadgens me-5-e rigis avtoregresul wevrs, xolo MA(5), me-5-
e rigis rigis mcocavi saSualos sidides (rogorc cnobilia, MA(1)=ut-5,
sadac ut-5 mocemuli gantolebis cdomilebaa erTi periodiT win).
amasTan, rogorc Sesabamisi gaangariSebebidan Cans, modelis
determinaciis koeficienti 0,83-is tolia, me-2-e da me-3-e koeficientTa t-
statistikebi sakmaod dabalia, magram, rogorc cnobilia, es maincdamainc
ar uSlis xels, prognozirebis sizustes. darbinisa da uotsonis
statistika 2,4-s udris, F-statistikis mniSvneloba ki 18-s. aqedan
gamomdinare, marTalia modeli didi sizustiT namdvilad ar gamoirCeva,
magram mis bazaze garkveuli prognozebis gakeTeba mainc SesaZlebelia.
rac Seexeba am modelidan miRebul prognozul Sefasebebs 2015-2020
wlebisaTvis, isini naCvenebia Semdeg cxrilSi:
156
cxrili# 23
wlebi importSi evrokavSiris wilis
prognozi
2015 28,.3
2016 28,5
2017 28.9
2018 29.1
2019 29.4
2020 29.8
daskvnis saxiT SeiZleba vTqvaT, rom rogorc eqsportis ise importis
SemTxevaSi trendis gamovlenisa da prognozirebis yvela gamoyenebuli
meTodebidan: (saSualo absoluturi mateba da saSualowliuri zrdis
tempi, wrfivi funqcia, aseve kompiuteruli programiT napovni
“avtoregresiisa da mcocavi saSualos” (ARIMA-s tipis) trenduli
komponentis damatebiT miRebuli modeli) yvelaze saimedo gamovida da
SedarebiT zust maCveneblebi mogvca wrfivi funqciiT mosworebis meTodma,
radgan mosworebuli doneebisa da empiriulis doneebis jamebi erTmaneTis
daemTxva, xolo sxva danarCen SemTxvevaSi gadaxrebi dafiqsirda. aqedan
gamomdinare, SegviZlia CavTvaloT, rom wrfivi funqciiT gaangariSebuli
saprognozo maCveneblebi ufro zustia sxva danarCeni meTodebiT
gaangariSebul maCveneblebTan SedarebiT da saimedoobis maRali xarisxiT
gamoirCevian. saqme imaSia, rom ARIMA-s tipis modelebi swrafad kargaven
prognozirebis unars, Tumca maTi gamoyeneba gamarTlebulia rTuli
procesebis prognozirebisaTvis moklevadian perspeqtivaSi. Cvens
SemTxvevaSi regresiis maxasiaTeblebma daasabuTa am modelis gamoyenebis
saimedooba.
zemoT ganxiluli meTodebi aris prognozirebis pasiuri meTodebi,
romelic emyareba im daSvebas, rom momavali unda iyos warsulis msgavsi.
aseTi prognozis aradamakmayofilebloba miuTiTebs swored aqtiuri
prognozirebis aucileblobaze, anu imaze, rom daisaxos konkretuli,
praqtikuli RonisZiebebi, romelic gardatexas Seitans arasasurvel
157
tendenciebSi, romelic gamoavlina pasiurma prognozirebam. Aaqtiuri
prognozirebis instrumentebs Soris gansakuTrebiT efeqturad iTvleba e.w.
scenarebis meTodi, romlis arsic swored konkretuli RonisZiebebis
dagegmvaSi mdgomareobs.
saprognozo maCveneblebis analizi cxadyofs, rom momavali 10 wlis
ganmavlobaSi, evrokavSiris qveynebTan rogorc eqsportis, ise importis
SemTxvevaSi unda velodoT sistematur zrdis tendencias, kerZod 2024
wlisaTvis esqporti 48,4 %-iT gadaaWarbebs 2014 wlis, xolo 20,4%^-iT 2020
wlis dones, importis SemTxvevaSi ki zrdis tempebi gacilebiT maRalia,
radgan 2024 wels 2014 welTan SedarebiT importi gaizrdeba 80,9%-iT, xolo
2020 welTan SedarebiT 20,2%-iT, cxadia im SemTxvevaSi Tu SenarCunda 2000-
2014 wlebSi Ggamovlenili tendencia. swored amaSia eqstrapolaciis
meTodis ZiriTadi arsi, romelic niSnavs, rom importis zrdis miRebuli
prognozuli Sefasebebi metismetad pesimistur suraTs ayalibebs, (misi
metismetad maRalia zrdis tempebis gamo). eski imas niSnavs, rom
saqarTvelos mTavar problemad kvlav uaryofiTi savaWro balansi darCeba.
advili misaxvedria, rom adgilobriv bazarzec qarTuli produqciiis
adgils isev ucxouri produqcia daikavebs. Sedegad, miviRebT imas, rom
saqarTveloSi samomxmareblo bazari isev gajerebuli iqneba
importirebuli produqciT. miuxedavad imisa, rom importis paralelurad
SeiniSneba eqsportis zrdis tendenciac, mainc gacilebiT dabalia
eqsportis zrdis tempebi. Pprognozis mixedviT importi 4,7-jer
gadaaWarbebs eqsports. isev ar unda velodoT eqsportiT importis
gadafarvis koeficientis gazrdas. aqedan gamomdinare, saqarTvelos
mTavrobis winaSe dgas mniSvnelovani gamowveva: saqarTvelos mTavrobis
ekonomikurma politikam unda uzrunvelyos inkluziuri ekonimikuri zrda,
SeimuSaos qveynis ekonomikis ganviTarebis optimaluri gegma, yovelmxriv
Seuwyos xeli samamulo warmoebis aRorZinebas, saqarTveloSi warmoebuli
produqciisa da momsaxurebis konkurentunarianobis amaRlebis da
saerTaSoriso bazrebze damkvidrebis mizniT, xeli Seuwyos eqsportis
ganviTarebis damxmare sistemebis Seqmnas, saqarTvelos saeqsporto
produqciis cnobadobis amaRlebis da saeqsporto bazrebis Sesaxeb
158
mewarmeebis informirebulobis uzrunvelsayofad, raTa ar dauSvas aseTi
prognozis realizacia.
am arc Tu optimisturi prognozis pirobebSi, ikveTeba eqsportsa da
importSi evrokavSiris qveynebis wilis gazrdis molodinic, Tu SenarCunda
sakvlev periodSi dakavebuli wilis cvlilebis tendencia. maSin,
evrokavSiris wili eqsportSi 2020-2024 wlebSi 24-25%-is doneze
SenarCundeba, xolo importSi 31%-mde gaizrdeba. Aaq gasaTvaliswinebelia
msoflios qveynebis sxvadasxva dajgufebebis (suamis, dsT-s wevri qveynebis,
amerikis, aziis) saqarTvelosTan sagreo vaWrobis mzardi tendenciebi, rac
cxadia gavlenas iqoniebs evrokavSirTan savaWro urTierTobebis
maCveneblebzec. magram imedi unda viqonioT, rom saqarTvelos ekonomikis
zrdis paralelurad, evrokavSirTan Rrma da yovlismomcveli savaWro
sivrcis SeTanxmebis srulad amoqmedebis Semdeg, evrostandartebis sruli
dacvis pirobebSi, saqarTveloSi warmoebuli produqcia mimzidveli
gaxdeba evrokavSiris Sida bazrisaTvis, radgan evrokavSiris bazars
alternativa ar gaaCnia94 da srulad ganxorcieldeba saqarTvelos
evropasTan ekonomikuri integracia, riskenac ase miiswrafvis dRes Cveni
qveyana.
3.5 ,,evropuli konvergentuli” kriteriumebi da saqarTvelos
evrokavSirSi gaerTianebis mosalodneli tendenciebi
yofili sabWoTa kavSiris qveynebidan evrokavSirSi gaerTianebis
realur gzas, baltiispireTis qveynebis Semdeg ukrainasTan da
moldovasTan erTad daadga saqarTvelo. Mmagram evrokavSirSi gaerTianeba
garkveuli kriteriumebis dakmayofilebas moiTxovs, rac evropuli
94 naTia daReliSvili-Rrma da yovlismomcveli vaWrobis Sesaxeb SeTanxmeba (DCFTA) _
realoba Tu „partnioroba qaRaldze?~J.,,ekonomika da biznesi,”#1 2013, gv. 91.
159
konvergentuli kriteriumebis saxiTaa cnobili. maastrixtis
xelSekrulebis mixedviT, evrokavSirSi gawevrianebisaTvis qveynebi unda
akmayofilebdnen Semdeg pirobebs:
1. mSp erT mosaxleze unda Seadgendes 10-12 AaTas dolars;
2. umuSevrobis done ar unda aRematebodes 10%-s.
3. inflaciis done unda fiqsirdebodes erTinSna cifris doneze;
4. qveynis sagareo vali ar unda aRematebodes mTliani Sida produqtis
60%-s.
5. saxelmwifo biujetis deficiti ar unda aWarbebdes mTliani Sida
produqtis 3%-s.
vnaxoT, akmayofilebs Tu ara saqarTvelo am moTxovnebs da
gavaanalizoT, rogoria saqarTveloSi yvela zemoT CamoTvlili
indikatoris dinamikuri suraTi.
yvelasaTvis cnobili Ffaqtia, rom qveynis ekonomikis funqcionirebis
Sedegebis mTavar makroekonomikur maCvenebels mTliani Sida produqti (mSp)
warmoadgens. romlis moculoba erT mosaxleze qveynebis reitinguli
klasifikaciis erT-erTi mTavari saklasifikacio niSania. Ees niSani didad
gansazRvravs qveynis cxovrebisa da saerTod qveynis ganviTarebis dones.
saqarTveloSi 1 sulze mTliani Sida produqtis dinamika grafikulad
Semdegnairad gamoiyureba: (ix. diagrama #46)
Ddiagrama #46
1 sulze mTliani Sida produqtis dinamika saqarTveloSi (aSS dolari)95
95 2014 wlis maCvenebeli gaangariSebulia mosaxleobis 2014 wlis aRweris winaswari
Sedegebis mixedviT.
160
Uunda aRvniSnoT, rom 2014 wlis maCvenebeli gaangariSebulia 2014
wlis mosaxleobos sayovelTao aReris winaswari monacemis mixedviT.
saqarTvelos mosaxleobis ricxovnobis Semcirebam gamoiwvia erT sulze
mSp-s 20%-iT gazarda 2014 wlis winaswar monacemTan SedarebiT.
(romelmac 3680,8 aSS dolari Seadgina).
marTalia, saqarTveloSi fiqsirdeba 1 mosaxleze mSp-is sistematuri
zrdis tendencia, magram maastrixtis xelSekrulebis mTavar indikatorTan
miaxloeba da pirveli konvergentuli kriteriumis Sesruldeba
saqarTveloSi savaraudoT ver moxerxdeba. ,,saqarTvelo 2020” –is
prognozis mixedviT 1 sulze mTliani Sida produqtis mosalodneli
sidide 8000 aSS dolaria, maastrixtis xelSekrulebis mixedviT ki
evrokavSiris wevrobis kandidat qveyanaSi misi sididie 10-12 AaTas
dolaramde unda gaizardos. EeqspertTa gaTvlebiT am niSnuls saqarTvelo
sagaro valis zrdis gareSe miaRwevs 10-12 wlis Semdeg.96Aamis
sailustraciod Cven ganvsazRvreT 1 sulze mTliani Sida produqtis zrdis
mosalodneli tendenciebi, amitom gaviangariSeT saprognozo maCveneblebi
wrfivi funqciis safuZvelze. parametrebis mniSvnelobebis gaangariSebisa
da gantolebaSi Casmis Sedegad miviReT Semdegi saxis wrfis gantoleba:
y=2865,9+264,4t, romlis safuZvelzec gaviangariSeT mwkrivis saprognozo
doneebi da Sedegebi warmovadgineT cxrilis saxiT:
cxrili #24
96 Автандил Силагадзе, Тамар Атанелишвили - Некоторые сравнительные показатели экономическогоразвития новых ассоцированных постсоветских стран ЕС .Журн. «Социальная Экономика», №4. Тбилиси,
2014, стр. 63-64.
161
mSp-is prognozi erT sulze saqarTveloSiP2015-2020 wlebSi (aSS dolari)
P 2015 2016 2017 2018 2019 2020
mSp erT sulzeP(aSS dolari) 4982 4453 5246.5 5511 5775.5 6040
mosaxleobis 2014 wlis aRweris monacemebis gaTvaliswinebiT miviReT
wrfivi gantoleba: y=2959,8+313,8t da mis safuZvelze gaangariSebuli
dinamikuri mkrivis doneebis Semdegi saprognozo maCveneblebi:
cxrili #25
mSp-is prognozi erT sulze saqarTveloSiP2015-2020 wlebSi (aSS dolari)
2015 2016 2017 2018 2019 2020
mSp erT sulzeP(aSS dolari) 4528.8 4842,6 5156,4 5470,2 5784.0 6097.8
wlebis mixedviT CaSlili maCveneblebi naTlad aCveneben maastrixtis
xelSekrulebis erT-erTi pirobis Seusruleblobas.
evrokavSirSi gawevrianebis erT-erTi pirobaa umuSevrobis donis
araumetes 10%-is farglebSi meryeoba. es problema saqarTvelosTvis erT-
erT mtkivneul da mougvarebel sakiTxad rCeba. qveyanaSi jer kidev maRalia
umuSevrobis done. romelic bolo monacemebiT 12,4%-is donezea.
oficialuri monacemebis mixedviT, umuSevrobis donem bolo periodSi
yvelaze maRal maCvenebels 2009 wels miaRwia, rodesac 16.9% dafiqsirda.
Tumca, Semdeg am maCvenebelma daiwyo kleba, 2012 wels 15.0%-mde, xolo 2013
wels 14,6%-mde daeca da Semdeg kidev ganagrZo kleba. dRes
qveyanaSiMmosaxleobis didi nawili (daaxloebiT ori mesamedi)
TviTdasaqmebulia. D faqtia, rom qveyanaSi umuSevrebisa da
TviTdasaqmebulebis raodenoba erTad Sromisunariani mosaxleobis
daaxloebiT 70 procentia. D
162
diagrama #47
umuSevrobis donis dinamika
„saqarTvelo 2020“-is mixedviT umuSevrobis done 2020 wels 12%-ian
zRvars miuaxlovdeba, gamodis, rom evrokavSirSi gawevrianebis am
pirobasac saqarTvelo samwuxarod ver Seasrulebs. Aamis erT-erTi mizezi
aris is, rom gasuli wlebis ekonomikurma reformebma gaTvaliswinebuli
Sedegi ver moitana. dRemde arsebul strategiul da saprogramo
dokumentebSi gacxadebuli miznebi, romlebic siRaribis da umuSevrobis
mniSvnelovan Semcirebas ukavSirdeboda, nawilobriv miuRweveli rCeba.
problemebis dasaZlevad da inkluziuri ekonomikuri zrdis misaRwevad
aucilebelia: sainvesticio da biznes garemos gaumjobeseba, inovaciisa da
teqnologiebis ganviTarebis xelSewyoba, eqsportis zrdis xelSewyoba,
infrastruqturis ganviTareba da satranzito potencialis maqsimaluri
gamoyeneba, Sromis bazris moTxovnebze orientirebuli samuSao Zalis
ganviTareba, socialuri uzrunvelyofis sistemis srulyofa, xelmisawvdomi
da xarisxiani jandacvis uzrunvelyofa, sainvesticio resursebis
mobilizeba da finansuri Suamavlobis ganviTareba.97 imisaTvis, rom
gagveanalizebina detalurad CaSlili umuSevrobis mosalodneli
tendenciis dinamikuri suraTi, gaviangariSeT misi saprognozo maCveneblebi
isev wrfivi funqciis safuZvelze, romlis parametrebis gaangariSebis
Semdeg miviReT Semdegi wrfivi gantoleba: y=14,8-0.15t . amis safuZvelze
97saqarTvelos socialur-ekonomikuri ganviTarebis strategia, saqarTvelo 2020” gv.5
163
gaviangariSeT mwkrivis saprognozo doneebi da Sedegebi warmovadgineT
cxrilis saxiT:
cxrili #26
umuSevrobis saprognozo maCveneblebi saqarTveloSi 2015-2020 @wlebSi
2015 2016 2017 2018 2019 2020
umuSevrobis done procentebSi 13.9 13.75 13.6 13.45 13.3 13.15
marTalia monacemebiT umuSevrobis done qveyanaSi mcirdeba, magram
qveyana 10 procentian zRvars 2020 wlisaTvis savaraudod ver miuaxlovdeba.
Aaranakleb mniSvnelovania inflaciis dinamika. strategia 2020
wlisTvis inflaciis 3%-iani saprognozo maCveneblebis miRwevas isaxavs
miznad. samomxmareblo fasebis wliurma zrdam 2%, xolo 2015 wlis ianvris
maCvenebelma ki 1.4% Seadgina. inflaciis Semcireba msoflio bazarze
navTobisa da sursaTis gaiafebam ganapiroba. miznobrivi prognozis
mixedviT, inflacia 5%-iani miznobrivi niSnulis dabla SenarCundeba 2015
wlis pirvel naxevarSi da mas wlis meore naxevarSi miaRwevs.
Ddiagrama #48
samomxmarebli fasebis indeqsebi (wina wlis Sesabamisi Tve =100)
amrigad moTxovna, rom inflaciis done unda fiqsirdebodes erTinSna
cifris doneze, realizebadia.
164
evrokavSirSi gawevrianebis MerT-erTi mTavari pirobaa sagareo valis
mSp-sTan procentuli Tanafardobis dadgenili sididis Sesruleba.
diagrama #49
sagareo valis wili mTlian Sida produqtSisaqarTveloSi 2005-2020 wlebSi
(procentulad)
saqarTelos erovnuli bankis monacemebiT, mTliani saxelmwwifo valis
wili mSp-Si 35,5 procentia, xolo sagareo valis wili 26,8 %-ia98.
„saqarTvelo 2020”-is mixedviT, 2020 wlisaTvis sagareo valis wili mSp-Si
40%-s miuaxlovdeba. Ggamodis rom am kriteriumis mixedviT qveyana didi
albaTobiT daakmayofilebs evrokavSirSi gawevrianebis maastrixtis
xelSekrulebis pirobas.
D bolo piroba, rac aucilebelia evrokavSirSi gaerTianebisaTvis, aris
is, rom saxelmwifo biujetis deficiti ar unda aWarbebdes mTliani Sida
produqtis 3%-s. saqarTveloSi es maCvenebeli zustad am sididis zRvarzea,
radgan GFSM-is mixedviT 3.2%-is donezea, amitom am mxrivac wayenebuli
piroba Sesrulebadia.
radgan erT-erTi problematuri sakiTxi 1 sulze mTliani Sida
produqtis miRweuli da mosalodneli donea, amis mixedviT movaxdineT
evrokavSiris qveynebis dajgufeba da gaviangariSeT saqarTvelosaTvis
saerTaSoriso dolarSi (maCvenebelTa Sesadarisobis uzrunvelyofis
98 https://www.nbg.gov.ge/index.php?m=304
165
mizniT) gamosaxuli erT sulze mSp-is moculobis saprognozo maCveneblebi
2024 wlamde.
movaxdineT evrokavSiris qveynebis dajgufeba 1 sulze mSp-s mixedviT
Tanabarintervalian jgyfebad. sterJesis formulis gamoyenebiT
ganvsazRvreT gamosayofi jgufebis raodenoba. Mmagram miRebuli sididis
mixedviT dajgufeba logikurad azrs iyo moklebuli, radganac srulad
ver xdeboda jgufebis formireba (pirveli da meore jgufis garda arc
erTi jgufi ar iqmneboda), amis mizezi iyo ,,amovardnili” done
luqsemburgis gansakuTrebulad maRali maCveneblis gamo. Mmisi gamoricxva
SeuZlebeli iyo, amitom meoradi dajgufebis safuZvelze, gavamsxvileT
dajgufebis intervali da miviReT reitinguli klasifikaciis sami jgufi.
imisaTvis, rom monacemebi yofiliyo Sesadari isini gaangariSebul iqna
Sesadar fasSi, amitom msyidvelobiTi unarianobis paritetiT (PPP)
daTvlili mTliani Sida produqti erT sulze gamosaxuli iqna
saerTaSoriso dolarSi. maCveneblebi miRebuli iqna saerTaSoriso
dolarSi gamosaxuli mTliani Sida produqtis (PPP) SefardebiT
mosaxleobis ricxovnobasTan.99A
amgvari gadajgufebis Sedegad Ppirvel jgufSi moxvda evrokavSiris
yvela is qveyana, romlis mTliani Sida produqti 1 sulze meryeobs: 17115,1-
42245,6 saerTaSoriso valutis farglebSi. am jgufSi gaerTianda
evrokavSiris 22 qveyana (bulgareTi, rumineTi, xorvatia, Llatvia, ungreTi,
poloneTi saberZneTi, portugalia, estoneTi, litva, slovakeTi, kviprosi,
CexeTi, სlovenia, malta, espaneTi, italia, gaerTianebuli samefo,
saფrangeTi, fineTi, belgia.) meore jgufSi gaerTianda is qveynebi, romelTa
mSp 1 sulze Seadgens: 42245,6-67376,1. saerTaSoriso dollars. aq Sevidnen:
dania, SvedeTi, Ggermania, avstria, irlandia, niderlandebi da bolo
jgufSi Sevida mxolod luqsemburgi, romlis mSp erT sulze 92,506.63
99 saerTaSoriso savaluto fondi ar warmoadgens PPP-is monacemebis pirvelad wyaros.
WEO (World Economic Outlook) mier daTvlili wonebi warmoadgens pirvelad wyaros da
gamoiyeneba mxolod im mizniT rom SesaZlebeli iyos jgufSi Semavali qveynebis
Sesadarisoba. pirveladi informaciis wyaros warmoadgens agreTve ekonomikuri
TanamSromlobisa da ganviTarebis organizacia, msoflio banki, erovnuli ekonomikis
msoflio ekonomikuri prognozebi
166
dolaria. Tu gadavxedavT dinamikaSi qveynebis am klasifikacias, ZiriTadi
jgufebi da masSi Semavali qveynebis raodenoba SenarCunebulia, mxolod
ganxorcielda zogierTi struqturuli cvlilebebi, kerZod gaiumjobesa
monaceმeბi germaniis federaciulma respublikam, CexeTma, litvam,
estoneTma, SeumcirdaT maCvenebeli da ufro ukan daiwia saberZneTma,
ungreTma, latviam da a. S.
evrokavSirSi gamovlenili am tendenciebis fonze sainteresoa
saqarTvelos mTliani Sida produqtis 1 mosaxleze maCveneblis dinamikuri
mwkrivi da ra Tqma unda detalurad gawerili saprognozo maჩveneblebi. es
saSualebas mogvcems ganvsazRvroT SesaZlebelia Tu ara saqarTvelos
maCveneblis miaxloeba evrokavSirSi Semavali qveynebis Tundac yvelaze
dabal maCvenebelTan.
M1 sulze mTliani Sida produqtis dinamikuri mwkrivi saqarTveloSi
(saerTaSoriso dilarSi) warmovadgineT Semdegi saxiT:
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
3753,2 4239,5 4693,10 5420,6 5671,0 5494,2 5841,2 6342,5 6812,2 7155,9 7665,6
aRniSnuli maCveneblis droiTi mwkrivis trendi aris ZiriTadi
tendencia, romelic yalibdeba xangrZlivad moqmedi arsebiTi, anu ZiriTadi
faqtorebis zemoqmedebiT. rogorc wina paragrafSi aRvniSneT, movlenis
ganviTarebis saprognozo gaangariSebani sxvadasxva xerxebiT SeiZleba
ganxorcieldes. aqac arCevani SevaCereT prognozirebis saSualo absolutu-
ri matebis, saSualowliuri zrdis tempisa da wrfivi funqciis meTodebze.
Ppirvel rigSi gaviangariSeT saSualo absoluturi mateba Dda 1
sulze mSp-is saSualowliuri zrdis tempi Semdegi formulebis
safuZvelze:
391,23271
0
n
YYn 071,11
nYYYY
K
167
amis Semdeg movasworeT zemoTmotanili droiTi mwkrivis doneebi da
da gaviangariSeT saprognozo maCveneblebi momdevno aTi wlisaTvis,
Sedegebi warmovadgineT cxrilis saxiT:cxrili #27
cxrili #28
orive meTodiT mosworebuli da empiriuli doneebis mniSvnelobebis
erTmaneTis SevadarebiT aRmoCnda, rom maT Soris gadaxrebi umniSvneloa.
wlebi mosworebuli
doneebi
saSualo
absoluturi
matebiT
mosworebuli
doneebi
saSualo
wliuri
zrdis tempiT
wlebi mosworebuli
doneebi
saSualo
absoluturi
matebiT
mosworebuli
doneebi
saSualo
wliuri
zrdis
tempiT
2004 3753,25 3753.24 2010 6100,64 5664,27
2005 4144,48 4019,72 2011 6491,88 6066,44
2006 4535,71 4305,13 2012 6883,11 6497,15
2007 4926,95 4610,79 2013 7274,34 6958,45
2008 5318,18 4938,16 2014 7665,574 7452,50
2009 5709,41 5288,77
wlebi Pprognozi
saSualo
absoluturi
matebiT
Pprognozi
saSualo
wliuri zrdis
tempiT
wlebi Pprognozi
saSualo
absoluturi
matebiT
Pprognozi
saSualo
wliuri
zrdis
tempiT
2015 8056,81 7981.63 2020 10012,97 1129,2
2016 8448,04 8548,32 2021 10404,20 1209,4
2017 8839,27 9155,25 2022 10795,44 1295,27
2018 9230,52 9805,3 2023 11185.67 1387,23
2019 9621,74 1055,3 2024 11577,90 1485,72
168
Tumca ufro mcire gansxvaveba dafiqsirda saSualo absoluturi matebis
meTodiT mosworebisas, es ki imas niSnavs, rom mosworebis meTodi sworad
aris SerCeuli da miRebuli retrospeqtuli trendis safuZvelze
gaangariSebuli prognozuli maCveneblebis saimedoobis xarisxi maRalia.
dinamikuri mwkrivis mosworebis ufro srulyofilia analitikuri xer-
xebi: prognozireba wrfivi, paraboluri, hiperboluri an maCvenebliani fun-
qciiT. radgan Cven SemTxvevaSi mwkrivis doneebi icvleba ariTmetikuli
progresiiT, amitom prognozirebisaTvis gamoviyeneT wrfivi funqcia:
taay 10 . normalur gantolebaTa sistemidan gaangariSebuli parametrebis
mniSvnelobebi iqnbeba:
4,573511
1,630890
ny
a da 360110
3960021
tty
a
2005-2014 wlebis mixedviT 1 sulze mTliani Sida produqtis
mosworebisa da normalur gantolebaTa sistemis parametrebis
gaangariSebani ixileT danarTSi #6
saprognozo mniSvnelobebi warmovadgineT cxrilis saxiT:
cxrili #29
radgan Teoriuli doneebis empiriuli doneebisagan gadaxrebis kvadra-
tebis jami minimaluria saSualo absoluturi matebiT mosworebisas
wlebiPprognozi wrfivi
funqciiTwlebi
Pprognozi wrfivi
funqciiT
2015 7976,089 2020 9854,185
2016 8351,705 2021 10229,802
2017 8727,321 2022 10605,418
2018 9102,953 2023 10981.034
2019 9478,67 2024 11356,651
169
(gansxvaveba empiriuli doneebis jamsa da mosworebuli doneebis jams
Soris 285,56-ia,) da wrfivi funqciiT mosworebisas ( am dros maCveneblebi
erTmaneTs daemTxva., xolo saSualowliuri zrdis tempebis SemTxvevaSi
gansxvaveba aris 3534,45,) SeiZleba iTqvas, rom mosworebisaTvis yvelaze
zustia wrfivi funqciis da SedarebiT zusti saSualo absoluturi matebis
xerxi. aqedan gamomdinare, maT safuZvlze gaangariSebuli prognozebic
ufro saimedo iqneba. amasTan, Tu am prognozul maCvenebelTa saSualo
mniSvnelobebs gaviangariSebT igi saimedoobis xarisxis mixedviT ufro
misaRebi iqneba.
cxrili # 30
wlebi
saS. absoluturi
matebiT gaangariSebuli
saprognozo
maCveneblebi
wrfivi funqciiT
gaangariSebuli
saprognozo
maCveneblebi
saSualo
saprognozo
maCveneblebi
2015 8056,207 7895,37 7976,089
2016 8448,039 8255,37 8351,705
2017 8839,272 8615,37 8727,321
2018 9230, 505 8975,4 9102,953
2019 9621,737 9335,4 9478,67
2020 10012,970 9695,4 9854,185
2021 10404,203 10055,4 10229,802
2022 10795,436 10415,4 10605,418
2023 11186,668 10775,4 10981.034
2024 11577,901 11135,4 11356,651
maSasadame SegviZlia CavTvaloT, rom Cvens mier gakeTebuli
prognozebi Seesabameba 1 sulze mTliani Sida produqtis savaraudo
moculobas, Tu SenarCunebul iqna misi zrdis is tendencia, rasac amas
adgili hqonda 2004-2014 wlebSi. Ggamodis, rom am niSnis mixedviT
evrokavSiris qveynebTan miaxloeba cota Soreuli perspeqtivaa, magram nu
ganvewyobiT pesimisturad, radgan mSp-is moculobis matebis tempebi erT
mosaxleze saqarTvelos ufro maRali aqvs bulgareTan da TviT
170
germaniasTan SedarebiTac. ase magaliTad Tu 2014 wels bulgareTis
aRniSnuli maCveneblis matebis tempi wina welTan SedarebiT 3,6%-ia,
2013wels 2012 welTan SedarebiT 2,9%, xolo 2012 wels 2011 welTan
SedarebiT-3% dafiqsirda, saqarTvelosaTvis 2014 wels 7,12%-iani mateba
aRiniSna, (germaniaSic mxolod 3%-iani matebaa), 2013 wels 7,1% da 2012
wels-7,4%. amitom unda vivaraudoT, rom rogorc Sinagani, ise garegani
gaqtorebis gavleniT SesaZlebelia ekonomikis daCqarebuli zrdisa da
matebis tempebs velodoT, rac evrokavSirTan ekonomikuri integraciis
intensivobis gaZlierebasa da saqarTvelo 2020-is saprognozo maჩvenebelTan
miaxloebis winapirobas Seqmnis.
171
d a s k v n a
sadisertacio naSromSi dasmuli amocanebis Sesabamisad detalurad
aris ganxiluli saqarTveloSi evropis samezoblo politikis
ganxorcielebis etapebi, gaanalizebulia sagareo vaWrobis statistikis
saerTaSoriso meTodologia, ris safuZvelzec gamoyofilia sagareo
vaWrobis statistikuri aRricxvis ZiriTadi principebi da dadgenilia
sagareo vaWrobis aRricxvis zogadi da specialuri sitemebis msgavsebani
da gansxvavebani. dasabuTebulia saqarTveloSi zogadi sistemis gamoyenebis
mizanSewoniloba. gamomwvevi mizezebis CvenebiT Camoyalibebulia sagareo
vaWrobis statistikuri aRricxvis problemebi da SemuSavebulia
konkretuli winadadebebi maTi SesaZlo realizaciisaTvis, daxasiaTebulia
saqarTvelos sagareo valis statistikuri suraTi da gaanalizebulia
pirdapiri ucxouri investiciebis ZiriTadi raodenobrivi maxasiaTeblebi.
sagareo vaWrobis statistikis warmoebisas empiriuli monacemebi
garkveuli cdomilebiT xasiaTdebian, radgan sagareo savaWro operaciebis
nawili aRuricxavi rCeba. es ki imas niSnavs, rom registrirebuli eqsport-
importis moculoba ar Seesabameba realuri nakadebis sidides, kerZod:
arasrulyofilad xdeba satvirTo-sabaJo deklaraciaSi saqonlis
warmoSobis qveynis dafiqsireba; sagareo vaWrobis monacemTa bazebSi
ZiriTadad fiqsirdeba movaWre qveyana da ara saqonlis warmoSobis
qveyana.
ar xorcieldeba satvirTo-sabaJo deklaraciaSi velis -
„satransporto saSualeba sazRvarze“ Sevseba; saqme isaa, rom 2010
wlidan deklaraciebis Sevsebaze droiTi SezRudvis dawesebis
Semdeg, aRniSnuli velis Sevseba nebayoflobiTi gaxda, ramac
gamoiwvia is, rom sagareo vaWrobis monacemebi transportis WrilSi
aRar muSavdeba.
Sss-is momsaxurebis saagentos monacemTa bazebSi ar xorcieldeba
importirebuli avtomobilebis Sesaxeb miaxloebiTi sabazro
Rirebulebis miTiTeba. es iwvevs garkveuli Seusabamobis
warmoSobas, radgan momsaxurebis saagentodan yovelTviurad
172
miRebul monacemTa bazebSi importirebuli, eqsportirebuli da
reeqsportirebuli satransporto saSualebebis Sesaxeb miTiTebulia
saqonlis miaxloebiTi sabazro Rirebuleba.
arasworad xdeba importirebuli avtomobilebisaTvis Sesabamisi
kodebis miniWeba; momsaxurebis saagentos monacemTa bazebSi
eqsportisa da reeqsportis SemTxvevaSi qveynis kodebis srulad
miniWeba ar xdeba. aRniSnuli velis Sevseba ki aucilebelia sagareo
vaWrobis statistikis warmoebisTvis qveynebis WrilSi.
arasrulyofilad xdeba gamartivebuli sabaJo deklaraciis Sevseba
qveynebis, 11-niSna doneze saqonlis kodebis, Rirebulebis miTiTebiT.
jer kidev problematuria sabaJo sawyobidan reeqsportis reJimiT
tvirTebis imave qveyanaSi gatanis aRricxvis sakiTxi;
aRricxvis TvalsazrisiT, garkveul problemebs qmnis is faqtic,
rom Tvis bazaSi zog deklaraciaSi ar aris miTiTebuli gamomgzavni
da saboloo daniSnulebis qveyana;
mouwesrigebelia saqarTvelos erovnuli bankis mier
specdaniSnulebis tvirTis deklarirebis sakiTxi;
garkveuli xarvezebi arsebobs 99050000000 kodiT deklarirebuli
tvirTebis aRricxvis sferoSi.
Pproblemebia sagareo vaWrobis fasebis indeqsebis agebis sakiTxSic.
saqme isaa, rom sagareo vaWrobis statistikis informacia
klasificirdeba sagareo ekonomikuri saqmianobis sasaqonlo
nomenklaturis (HS 2012) mixedviT, xolo fasebis indeqsebis
gaangariSeba xdeba ekonomikuri saqmianobis saxeebis (NACE)
Sesabamisad. aRsaniSnavia, rom klasifikatorebis Sesabamisi
detaluri konvertoris (HS-NACE) ar arseboba eqvsniSna doneze
produqciis mixedviT indeqsebis gaangariSebis saSualebas ar iZleva.
am etapze indeqsebis gaangariSeba xorcieldeba mxolod NACE–is 4-
niSna jgufebis doneze. MmigvaCnia, rom aRniSnuli problemis
mogvareba SesaZlebelia qarTul enaze klasifikatorebis
SemuSavebis Sedegad.
173
zemoaRniSnulidan gamomdinare, migvaCnia, rom saqstatis informaciuli
bazis srulyofasTvis aucilebelia ganxorcieldes sabaJo deklaraciebis
srulfasovani Sevseba, qveynebis, TerTmetniSna doneze saqonlis kodebis,
Rirebulebis miTiTebiT, satvirTo-sabaJo deklaraciaSi saqonlis
warmoSobis qveynis srulyofilad dafiqsirebiT, saqarTvelos erovnuli
bankis mier specdaniSnulebis tvirTis zustad aRricxvis, diplomatiuri
tvirTebis aRricxvis srulyofis da sxv. safuZvelze, srulyofil iqnes
Sss-is momsaxurebis saagentos monacemTa bazebi, sagareo vaWrobis
saerTaSoriso meTodologiis rekomendaciebis srulad danergvis mizniT
moxdes biznes registrisa da sagareo vaWrobis monacemTa bazebis Sedareba
da urTierTdakavSireba, srulyofil iqnas eqsport-importis fasebis
informaciuli baza, ganxorcieldes eqvs niSna doneze produqciis mixedviT
indeqsebis gaangariSeba, rac klasifikatorebis Sesabamisi detaluri
konvertoris (HS-NACE) arsebobas moiTxovs.
am xarvezebis miuxedavad, saqstatSi arsebuli informaciuli bazis
safuZvelze gamovlenilia evrokavSiris qveynebTan saqarTvelos sagareo
vaWrobis ZiriTadi mimarTulebebi, aseve am urTierTobebis uaxloesi
tendenciebi geografiul da sasaqonlo struqturis WrilSi.
gansazRvrulia saqarTvelos msoflio ekonomikur sivrceSi integraciis
xarisxis koeficienti da statistikuri grZelvadiani prognozebis
safuZvelze gamovlenilia mosalodneli tendenciebi evrointegraciis
mimdinare procesebis fonze.
Mmiuxedavad imisa, rom 2008-2014 wlebSi saqarTveloSi sagareo vaWrobis
brunva 47%-iT gaizarda, eqsporti 2014 wels 2008 welTan SedarebiT 91,4%-
iT, xolo importi 36,0%-iT gaizarda, dRes saqarTvelos mTavar problemad
kvlav uaryofiTi savaWro balansi rCeba. vlindeba importis mkveTri zrdis
tendencia eqsportTan SedarebiT.
2008-2014 wlebSi saqarTvelos sagareo savaWro brunva saSualod 6,7%-
iT gaizarda, magram aseve gaizarda savaWro deficiti. Mmarto 2014 wels
2008 welTan SedarebiT sagareo vaWrobis saldo 19,3%-iT gaizarda, romlis
saSualo wliurma zrdis tempma amave periodSi 102,9% Seadgina. Sesabamisad,
ar moxda eqsportis importiT gadafarvis koeficientis zrda. Tumca, amave
174
periodSi gafarTovda vaWrobis geografia da gaizarda savaWro partniori
qveynebis raodenoba, romelmac bolo monacemebiT 145 Seadgina. 2013 welTan
SedarebiT 40-dan 43-mde gaizarda im qveynebis ricxvi, romelTanac
saqarTvelos dadebiTi savaWro balansi aqvs, magram amasTan 94-dan 102-mde
gaizarda im qveynebis ricxvic, visTanac saqarTvelos uaryofiTi savaWro
balansi aqvs. Aamave periodSi ZiriTadSi ar Secvlila eqsportis
sasaqonlo struqturac.
sagareo vaWrobis zrda ZiriTadad importis winmswrebi zrdis tempiTaa
ganpirobebuli. Bbolo monacemebiT, importi 3-jer aRemateba eqsports,
evrokavSiris qveynebTan ufro metი, TiTqmis 4-jer meti maCvenebeli
dafiqsirda. Mmcirdeba saqarTvelos sagareo vaWrobis uaryofiTi saldos
xvedriTi wili mTlian brunvaSi, rac 2014 wels 50%-s Seadgens,
evrokavSiris qveynebTan ki es maCvenebeli 58,5%-is doneze dafiqsirda.
eqsportis zrdis gamo 88 procentuli punqtiT gaumjobesda eqsportis
donis maCvenebeli, romelic 0,34-dan 0,64-mde, m.S. evrokavSirTan 0.076-dan
0,138-mde gaizarda. importis done ki 1,44-dan 1,91-mde da evrokavSirTan 0,40-
dan 0,52-mde gaizarda.
2014 wels saqarTvelos sagareo savaWro brunvam evrokavSiris
qveynebTan 2990 mln. aSS dolari Seadgina, aqedan, eqsporti 621 mln. aSS
dolari (20,8%) iyo, xolo importi 2369 mln. aSS dolari(79.2%).
saqarTvelos sagareo savaWro brunvaSi am qveynebis wilma 26 procenti
Seadgina, maT Soris eqsportSi 22%da importSi 28%, evrokavSiris qveynebze
modioda savaWro deficitis 30 procenti.
2014 wels saqarTvelom savaWro operaciebi ganaxorciela evrokavSiris
28 qveyanasTan, saeqsporto urTierTobebi ar ganxorcielda mxolod
luqsemburgTan. saangariSo wlis ganmavlobaSi yvela qveyanasTan aRiniSna
uaryofiTi savaWro saldo 1 748 550 aTasi. aSS dolariT. brunvis yvelaze
maRali maCvenebliT gamoirCeva bulgareTi, italia, espaneTi, germania,
litva. rac Seexeba imports, aq upirobo lideria germania. Semdeg modis
rumineTi, italia, bulgareTi, niderlandebi da a.S.
evrokavSiris ZiriTadi top-aTeuli saeqsporto qveynebis wili mTel
eqsportSi 19,6%-s Seadgens, evrokavSirTan eqsportis 90%-s da evrokavSiris
175
qveynebTan savaWro brunvis 18,7%-s Seadgens (mTliani savaWro brunvis
4,9%).D
evrokavSiris qveynebTan ZiriTad saeqsporto produqcias warmoadgens
spilenZis madnebi da koncentratebi, kakali axali an gamxmari, yurZnis
naturaluri Rvinoebi, mineraluri da mtknari wylebi, feroSenadnobebi da
a.S. 2014 wels saimporto produqciaSi sWarbobda navTobi da
navTobproduqtebi, samkurnalo saSualebebi, msubuqi avtomobilebi,
xorbali da meslini, sigarebi, sigarilebi da sigaretebi Tambaqos an misi
Semcvlelebisagan da sxv.
ZiriTadi saimporto qveynebis AaTeuls evrokaSiris qveynebidan
liderobs Ggermania, romlis wili evrokavSirTan mTeli eqsportis 19,7%-s
Seadgens, Semdeg modian rumineTi da italia, Sesabamisad 13,1% da 9,4%-iani
wiliT. saerTod, am topaTeuli qveynebis wili mTlian importSi 20,4%-ia,
maTi wili evrokavSirTan importSi 74%-s Seadgens, rac mTliani sagareo
vaWrobis brunvis 15,3%, xolo evrokavSiris qveynebTan sagareo vaWrobis
brunvis 58,7%-s Seadgens.
amrigad, evrokavSiri saqarTvelos erT-erT saimedo partniorad
gvevlineba, romelTanac ormxrivi vaWroba sakmaod dinamiurad viTardeba da
ufro gaZlierdeba evrokavSirsa da saqarTvelos Soris Rrma da
yovlismomcveli Tavisufali savaWro sivrcis formirebis Sedegad. mas
udidesi mniSvneloba gaaCnia, vinaidan is xels Seuwyobs qarTuli
eqsportis zrdas, qarTuli produqciis xarisxis gaumjobesebas,
evrokavSiris bazarTan Tavsebadi savaWro sistemis formirebas, rasac
TavisTavad moyveba sainvesticio garemos mimzidvelobis gazrda.Ees ki
pirdapiri ucxouri investiciebis Semodinebas Seuwyobs xels, romlis
Sedegadac Seiqmneba axali samuSao adgilebi. yovelive zemoTaRniSnuli
saqarTvelos ekonomikis zrdis stimulirebasa da zogadad, saqarTvelos
ekonomikur ganviTarebas Seuwyobs xels.
saqarTvelos msoflio ekonomikaSi integraciuli procesebis xarisxis
Sesafaseblad Cvens mier srulyofili iqna gazomvisaTvis arsebuli
meTodologia maCvenebelTa sistemaSi damatebiTi indikatoris Setanis
xarjze. Koeficientma, romelic daaxloebiT 20%-ia, AaCvena integraciis
176
dabali done, rac imas niSnavs rom 2008-2014 wlebSi saqarTvelom moaxdina
Tavisi sagareo ekonomikuri urTierTobebis mxolod 20 %-is realizacia.
aseTi viTarebis fonze movaxdineT sagareo vaWrobis ZiriTadi
maCveneblebis prognozebis gaangariSeba, raTa gagvesazRvra saeqsporto da
saimporto nakadebis cvlilebis mosalodneli molodinebi da eqsportsa da
importSi evrokavSiris qveynebis wilis maCveneblebi. prognozirebis
meTodebidan gamoviyeneT saSualo absoluturi matebis, saSualo wliuri
zrdis tempisa da wrfivi funqciiT mosworebisa da prognozirebis
meTodebi. rogorc gaangariSebebidan gamoikveTa, xSir SemTxvevaSi ufro
zusti aRmoCnda wrfivi funqcia da mis safuZvelze gaangariSebuli
maCveneblebi ki ufro saimedo. saqme imaSia, rom SedarebiT rTuli,
magaliTad, ARIMA-s tipis modelebi swrafad kargaven prognozirebis
unars, Tumca maTi gamoyeneba mizanSewonilia rTuli procesebis
prognozirebisaTvis moklevadian perspeqtivaSi. Ggamoyenebuli meTodebi
aris prognozirebis is pasiuri meTodebi, romelic emyareba im daSvebas,
rom momavalSi unda iyos warsulis msgavsi tendenciebi. aseTi prognozis
aradamakmayofilebloba miuTiTebs swored aqtiuri prognozirebis
aucileblobaze, anu imaze, rom daisaxos konkretuli, praqtikuli
RonisZiebebi, romelic gardatexas Seitans arasasurvel tendenciebSi,
romelic gamoavlina pasiurma prognozirebam. aqtiuri prognozirebis
instrumentebs Soris gansakuTrebiT efeqturad iTvleba e. w. scenarebis
meTodi, romlis arsic swored konkretuli RonisZiebebis dagegmvaSi
mdgomareobs.
Pprognozis mixedviT momavali 10 wlis ganmavlobaSi, evrokavSiris
qveynebTan rogorc eqsportis ise importis SemTxvevaSi unda velodoT
sistematuri zrdis tendencias, kerZod 2024 wlisaTvis eqsporti 48,4 %-iT
gadaaWarbebs 2014 wlis dones. importis SemTxvevaSi ki zrdis tempebi
gacilebiT maRali iqneba, radgan 2024 wels 2014 welTan SedarebiT, importi
evrokavSiridan (prognozis mixedviT) 80,9%-iT gaizrdeba. Ees ki imas
niSnavs, rom importis zrdis miRebuli prognozuli Sefasebebi metismetad
pesimistur suraTs ayalibebs (misi metismetad maRali zrdis tempebis gamo).
gamodis, rom saqarTvelos mTavar problemad kvlav uaryofiTi savaWro
balansi darCeba. miuxedavad imisa, rom importis paralelurad SeiniSneba
177
eqsportis zrdis tendenciac, mainc gacilebiT dabalia eqsportis zrdis
tempebi. Pprognozis mixedviT importi 4,7-jer gadaaWarbebs eqsports. isev
ar unda velodoT eqsportiT importis gadafarvis koeficientis gazrdas.
aqedan gamomdinare, daskvna aseTia: saqarTvelos mTavrobis winaSe dgas da
idgeba mniSvnelovani gamowveva: SeimuSaos qveynis ekonomikis ganviTarebis
optimaluri gegma, yovelmxriv Seuwyos xeli samamulo warmoebis
aRorZinebas, raTa ar dauSvas aseTi prognozis realizacia.
am arcTu optimaluri prognozis pirobebSi, ikveTeba eqsportsa da
importSi evrokavSiris qveynebis wilis gazrdis molodinic: Tu SenarCunda
sakvlev periodSi dakavebuli wilis cvlilebis tendencia, maSin
evrokavSiris wili eqsportSi saprognozo periodSi, anu 2020-2024 wlebSi
25%-is doneze SenarCundeba, xolo importSi 33%-mde gaizrdeba. Aaq
gasaTvaliswinebelia msoflios qveynebis sxvadasxva dajgufebebis (suamis,
dsT-s wevri qveynebis, amerikis, aziis) saqarTvelosTan sagareo vaWrobis
mzardi tendenciebi, rac cxadia, gavlenas iqoniebs evrokavSirTan savaWro
urTierTobebis maCveneblebzec. Mmagram imedi unda viqonioT, rom
saqarTvelos ekonomikis zrdis paralelurad, evrokavSirTan Rrma da
yovlismomcveli savaWro sivrcis SeTanxmebis srulad amoqmedebis Semdeg
evrostandartebis sruli dacvis pirobebSi, saqarTveloSi warmoebuli
produqcia mimzidveli gaxdeba evrokavSiris Sida bazrisaTvis, gaizrdeba
eqsporti da gaRrmavdeba saqarTvelos evropasTan ekonomikuri integracia,
riskenac ase miiswrafis dRes Cveni qveyana.
radgan statistikuri prognozirebisas metad mniSvnelovania miRebuli
prognozebis xarisxis Sefaseba. Aamitom mirebuli Aprognozebis sizustis
gansazRvra movaxdineT g. teilis gansxavebis (Seusabamobis) koeficientis
safuZvelze, romelic evrokavSiris qveynebSi saqarTvelos eqsportisaTvis,
0,22-is, xolo importisaTvis 0,35 toli aRmoCnda, rac prognozebis sizustis
sakmaod maRal doneze miuTiTebs. amitom SegviZlia vTqvaT rom Cvens mier
gaangariSebuli saprognozo maCveneblebi saimedoa.
cnobilia, evrokavSirSi gaerTianeba garkveuli kriteriumebis
dakmayofilebas moiTxovs, rac evropuli konvergentuli kriteriumebis
saxeliTaa cnobili, amitom, Cvens mier gaanalizebul iqna saqarTvelos am
178
kriteriumebTan miaxloebis molodinebi da gansazRvrul iqna Sesrulebadi
realuri indikatorebi.
marTalia, saqarTveloSi fiqsirdeba 1 sulze mSp-is sistematuri zrdis
tendencia, magram maastrixtis xelSekrulebis mTavar indikatorTan
miaxloeba da pirveli konvergentuli kriteriumis Sesruldeba
saqarTveloSi savaraudoT ar ganxorcieldeba.
saqarTelos erovnuli bankis monacemebiT, mTliani saxelmwifo valis
wili mSp-Si 35,5 procentia, xolo sagareo valis wili 26,8 %-ia.
saqarTvelo mTliani sagareo vali 2013 wlamde zrdadi tendenciiT
xasiaTdeboda da misma moculobam 2013 wlis bolos istoriul maqsimums -
13,6 miliard dolars (mSp-s 88,3%-s miaRwia). 2014 wels misi moculoba
Semcirebulia, magram savaluto kursis cvlilebis gamo, larSi
saxelmwofo valis moculoba 2014 wels gazrdilia. Aamave periodSi
samTavrobo seqtoris sagareo valma 4250 milion dolars miaRwia, rac 2012
wlis maCvenebels 4 mln dolariT aRemateba. erovnuli bankis maCvenebeli
am periodSi 252 milion dolaramde (230 mln lariT) Semcirda. saxelmwifo
seqtoris vali mSp-s 40%-ze naklebi rCeba. komerciuli bankebis valebi
gaizarda 200 mln dolariT, sxva seqtorebis valebi gaizarda daaxloebiT
100 mln dolariT.
saxelmwifo sagareo valis naSTi 2015 wlis 30 aprilis mdgomareobiT 4
040 051 aTasi aSS dolaria, xolo mTavrobis sagareo vali - 4010516 aTasi
aSS dolari.
„saqarTvelo 2020”-is strategiis mixedviT, 2020 wlisaTvis sagareo
valis wili mSp-Si 40%-s miuaxlovdeba. Ees ki imas niSnavs, rom am
kriteriumis mixedviT, qveyana didi albaTobiT daakmayofilebs
evrokavSirSi gawevrianebis maastrixtis xelSekrulebis pirobas, romlis
Tanaxmadac sagareo valis wili mSp-Si ar unda aWarbebdes 60%-s.
winaswari monacemebiT, saqarTveloSi ganxorcielebuli pirdapiri
ucxouri investiciebis moculobam 2014 wels 1 272 mln. aSS dolari
Seadgina, rac 35 procentiT aRemateba 2013 wlis monacemebs. yvelaze meti
pirdapiri ucxouri investicia transportsa da kavSirgabmulobaSi
ganxorcielda da 343 mln. aSS dolari Seadgina, rac mTliani pirdapiri
ucxouri investiciebis 27 procentia. meore adgilze imyofeba mSenebloba -
179
295 mln. aSS dolariT, xolo mesameze - damamuSavebeli mrewveloba - 174
mln. aSS dolariT. 2014 wlis monacemebis mixedviT, investori qveynebis
aTeuls liderobs niderlandebi (2013 welsac lideri niderlandebi iyo),
saidanac 331,2 mln dolaris moculobis investicia ganxorcielda, xolo
meore da mesame pozicias Sesabamisad azerbaijani - 302,1 mln-iT da CineTi -
194,9 mln dolariT ikaveben. 2012 wels top-aTeuls liderobda
gaerTianebuli samefo, 2010 wels ki aSS. rogorc mosalodneli iyo,
pirdapiri ucxouri investiciebis didi nawili ZiriTadad Tbilissa da
aWaraSi ganxorcielda, xolo Semdeg - kaxeTsa da samegreloSi.
evrokavSirSi gawevrianebis erT-erTi pirobaa umuSevrobis donis
araumetes 10%-is farglebSi meryeoba. es sakiTxi saqarTvelosTvis erT-erT
mtkivneul da mougvarebel problemad rCeba. qveyanaSi jer kidev maRalia
umuSevrobis done, romelic bolo monacemebiT, 12,4%-is donezea. marTalia
,,saqarTvelo 2020”-is mixedviT umuSevrobis done 2020 wels 12%-ian zRvars
miuaxlovdeba, rac imas niSnavs, rom evrokavSirSi gawevrianebis am pirobas
saqarTvelo uaxloes wlebSi samwuxarod ver Seasrulebs.
strategia 2020 wlisaTvis inflaciis 3%-iani saprognozo maCveneblis
miRwevas isaxavs miznad. samomxmareblo fasebis wliurma zrdam 2%
Seadgina, xolo 2015 wlis maisis maCvenebelma ki 3,5%. Mmiznobrivi
prognozis mixedviT, inflacia 5%-iani miznobrivi niSnulis dabla
SenarCundeba 2015 wlis pirvel naxevarSi da mas wlis meore naxevarSi
miaRwevs. amrigad, moTxovna, rom inflaciis done unda fiqsirdebodes erT-
niSna cifris doneze, realizebadia.
Dbolo piroba, rac aucilebelia, rom Sesruldes evrokavSirSi
gaerTianebisaTvis aris is, rom naerTi biujetis deficiti ar unda
aWarbebdes mTliani Sida produqtis 3%-s. saqarTveloSi es maCvenebeli
zustad am sididis zRvarzea, radgan GFSM-is mixedviT 3,2%-is donezea,
amitom am mxrivac wayenebuli piroba Sesrulebadia.
radgan qveynis ekonomikis funqcionirebis Sedegebis mTavar
makroekonomikur maCvenebels mTliani Sida produqti (mSp) warmoadgens da
misi moculoba erT mosaxleze qveynebis reitinguli klasifikaciis erT-
erTi mTavari saklasifikacio niSania, amitomA is gamoviyeneT evrokavSiris
qveynebis dajgufebisaTvis da saqarTvelosaTvis 2004-2014 wlebis mixedviT
180
Sedgenili droiTi mwkrivis safuZvelze gaviangariSeT 1 mosaxleze mSp-is
saprognozo maCveneblebi. Aradgan ekonomikuri procesebis prognozirebisas
aucilebelia erTi da imave droiTi mwkrivis doneebis sxvadasxva
meTodebiT prognozireba, amitom mSp-is saprognozo maCveneblebis
Sedarebisa da saimedoobis maRali xarisxis uzrunvelsayofad movaxdineT
mSp-s dinamikuri mwkrivis mosworeba da prognozireba saSualo
absoluturi matebis, saSualo wliuri zrdis tempisa da wrfivi funqciis
safuZvelze. Aam SemTxvevaSic ufro zusti wrfivi funqcia da ufro
saimedo mis safuzvelze gangariSebuli prognozebi aRmoCnda.Pprognozis
mixedviT 1 mosaxleze mSp-is moculobis mixedviT evrokavSiris qveynebTan
miaxloeba cota Soreuli perspeqtivaa, Tumca unda aRiniSnos, rom erT
mosaxleze mSp-is matebis tempebi saqarTvelos ufro maRali aqvs
bulgareTTan da TviT germaniasTan SedarebiTac, ase magaliTad, jaWvuri
meTodiT gaangariSebuli matebis tempebi cxadyofs, rom Tu 2014 wels
bulgareTis aRniSnuli maCveneblis matebis tempi 3,6%-ia, 2013 wels 2012
welTan SedarebiT 2,9%, xolo 2012 wels 2011 welTan SedarebiT 3%
dafiqsirda, saqarTvelosaTvis 2014 wels 7,1%-iani mateba aRiniSna, 2013
wels - 7,1% da 2012 wels - 7,4%. amitom unda vivaraudoT, rom rogorc
Sinagani, ise garegani faqtorebis gavleniT SesaZlebelia ekonomikis
daCqarebuli zrdisa da matebis tempebs velodoT, rac evrokavSirTan
ekonomikuri integraciis intensivobis gaZlierebasa da Rrma da
yovlismomcvel savaWro sivrceSi srulyofil integracias gamoiwvevs.
cxadia, didi mniSvneloba aqvs statistikis organizebulobis xarisxis
amaRlebas, rac mkveTrad gaaumjobesebs statistikuri informaciis xarisxsa
da saimedoobas; es ki TavisTavad ganapirobebs sagareo savaWro
urTierTobebSi Camoyalibebuli realuri tendenciebis gamovlenas, mis
bazaze ki saimedo prognozebisa da adekvaturi daskvnebis Camoyalibebas. es
ki niSnavs, rom Seiqmneba mniSvnelovani winapirobebi swori sagareo
ekonomikuri politikis SemuSavebisaTvis, rac xels Seuwyobs qveynis
Rirseul integracias msoflio ekonomikur sivrceSi.
181
literaturaO
1. abesaZe o.evropis samezoblo politikis statistikuri maxasiaTeblebi.
Ppaata guguSvilis ekonomikis institutis samecniero konferenciis
Sromebis krebuli. Tb., 2014;
2. abesaZe o. saqarTvelos evroinetgraciuli procesebis ekonomikur
statistikuri analizi. saerTaSoriso samecniero konferenciis
,,globaliacia da statistika.” Sromebis krebuli. “Tb., 2014;
3. abesaZe o. evropis bazarze saqarTvelos ekonomikuri integraciis
statistikuri analizi. Jurnali.,,axali ekonomisti.”Tb., 2015;
4. abesaZe o. saqarTvelos evropasTan ekonomikuri integraciis
statistikuri aRricxvis problemebi da maTi srulyofis gzebi.
Jurnali ekonomisti. #1, Tb., 2015;
5. abesaZe o. saqarTvelos evrokavSirTan sagareo-savaWro urTierTobebis
adekvaturi modelebi da saprognozo gaangariSebani. Ppaata guguSvilis
ekonomikis institutis samecniero Jurnali: ,,ekonomisti” #1 Tb., 2015;
6. abesaZe r, burduli v. saerTaSoriso biznesis gavlena sainvesticio
aqtiurobaze mcire qveyanaSi, saerTaSoriso samecniero-praqtikuli
konferenciis: globalizacia,saerTaSoriso biznesis Tanamedrove
problemebi da ganviTarebis tendenciebi Sromebis krebuli. Tb., 2012;
7. abralava a. erovnuli ekonomika da globalizacia .monografia.Tb., 2015;
8. aslamaziSvili n., sagareo vaWroba. Tbilisis saxelmwifo
universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 2003;
9. aslamaziSvili n. saerTaSoriso statistika, Teoriisa da praqtikis
sakiTxebi, gamomcemloba saunje, Tbilisi, 2009;
10. aslamaziSvili n., ucxouri investiciebis struqtura da dinamika
saqarTveloSi. saqarTvelos ekonomikuri tendenciebi GEPLC,
dekemberi, 2005;
11. analitikuri kvleva `biznes garemo saqarTveloSi~, saerTaSoriso
safinanso korporacia, msoflio bankis jgufi, Tbilisi, 2006;
12. benia m. evrokavSiris sainvesticio politika saqarTveloSi.
Ddisertacia. Tb.,2015;
182
13. beruCaSvili T., vaWrobis, rogorc ekonomikuri zrdis xelSemwyobi
faqtoris evolucia, disertacia, Tsu, Tbilisi, 2006;
14. beruCaSvili T., yaraulaSvili a., mSvidobaZe v., saqarTvelo da
evrokavSiri, Tbilisi, 2006;
15. gabiZaSvili b. popularuli statistika ekonomikaSi, biznessa da
menejmentSi, saxelmZRvanelo. Ggamomcemloba .,,universali” Tb.,2008;
16. gabiZaSvili b. statistika ekonomikaSi, biznessa da menejmentSi,
saxelmZRvanelo. Ggamomcemloba .,,universali” Tb.,2012;
17. gelaSvili s. ekonomikuri procesebis statistikuri prognozireba. Tb.,
2012;
18. gelaSvili s. zogierTi analizuri modelis ageba da gamoyeneba
ekonomikuri procesebis statistikur prognozirebaSi. saerTaSoriso
samecniero konferencia ,,globalizacia da statistika”, Tb., 2014;
19. gelitaSvili n. evrokavSirTan Tavsebadi socialuri dacvis modeli
saqarTveloSi, disertacia, Tsu Tb., 2011;
20. gogolaSvili k. kapanaZe s. WyoiZe v. akobia e. gegeSiZe a. evrokavSiris
institutebi da politika, seriidan ,,evrointegracia” Tb., 2006;
21. grigolia T. evrokavSiris istoria, evropis politika da geografiuli
konturebi. Tb.,. 2011;
22. daReliSvili n.-Rrma da yovlismomcveli vaWrobis Sesaxeb SeTanxmeba
(DCFTA) _ realoba Tu „partnioroba qaRaldze?~J.,,ekonomika da
biznesi,”#1 2013;
23. evrointegraciis sakiTxebi-viSegradis qveynebi da samxreT
kavkasia.Tb.,2013;
24. evrokavSiri da saqarTvelo vaWrobis sakiTxebi. Eevropis delegacia
saqarTveloSi. Tb., 2012.;
25. eTeria e. globalizaciis ekonomikuri ganzomileba. saqarTvelos
globalizaciisa da regionaluri integraciis kvlevis centri,
Sromebis krebuli, Tb., 2008;
26. evropis samezoblo politikis samoqmedo gegmis Sesrulebis angariSi
,,konkurenciis politika, sabaJo procedurebi, inteleqtualuri
sakuTrebis uflebebi.” Tb., 2012;
183
27. evropis samezoblo politikis kritikuli Sefaseba. Com (2010).
briuseli 12 maisi. 2010;
28. evrokavSiri da saqarTvelo: mimdinare sakiTxebi da momavlis
perspeqtivebi-Tb.,2009;
29. vaSakiZe z. diasamiZe m. vaSakiZe a. saqarTvelos ekonomika da erovnuli
interesebi. J. ,,ekonomika”#10-12. Tb, 2014;
30. TodraZe g. daukvirvebadi ekonomikis masStabebis xrdis mizezebi da
maTi Semcirebis gzebi biznes statistikaSi. saerTaSoriso samecniero
konferencia ,,globalizacia da statistika”. Tb.,2014;
31. kbilaZe d, abesaZe n., metreveli S., statistika ekonomikasa da biznesSi,
gamomcemloba universali, Tbilisi, 2008;
32. kbilaZe d. erovnul angariSTa sistema. Tb.,2011;
33. liberaluri akademia -,,vin vin aris aris briuselSi saqarTvelosa da
samxreT kavkasiaze”. 2012;
34. kakulia m. saqarTvelosa da evrokavSirs Soris Tavisufali vaWrobis
SesaZlo makroekonomikuri efeqti. saqarTvelos ekonomikur
mecnierebaTa akademiis Sromebi. t. 8., Tb.,2010
35. kikvaZe t., beriZe T., biznesis analizis raodenobrivi meTodebi,
saqarTvelos teqnikuri universiteti, Tbilisi, 2009;
36. zaldastaniSvili k. evrokavSirTan vaWrobis arsebuli satarifo da
arasatarifo barierebi. J. saqarTvelos ekonomika,Tb., 2008;
37. marSava q., statistikuri informaciis xarisxis sakiTxisaTvis,
saqarTvelos ekonomikur mecnierebaTa akademia, Sromebi IX
tomi,Ggamomcemloba ,,siaxle”, Tb., 2011;
38. marSava q., mindoraSvili m., erovnul angariSTa sistema. Teoria,
praqtika, analizi Tb., 2008;
39. marSava q., mindoraSvili m., ekonomikuri globalizacia: gamowveva
oficialuri statistikisaTvis. globalizacia da saqarTvelos
ekonomikis mdgradi ganviTarebis perspeqtivebi. samecniero SromaTa
krebuli. gamomcemloba “universali”, Tbilisi, 2008;
40. menqiu gregori, ekonomikis principebi, gamomcemloba `diogene~,
Tbilisi, 2008;
41. mesxia i. saerTaSoriso vaWroba. Tb.,2012;
184
42. mesxia i. globaluri krizisi da saqartvelos ekonomika. J. ,,socialuri
ekonomika.” Tbilisi, 2009, #2;
43. musxeliSvili m. saqarTvelo da evropa, saqarTvelos urTierToba
evropisa da amerikis qveynebTan. Tb., 1995;
44. nawerebi sergei mesxisa.Tb., Tomi I., 1903;
45. nikolaZe n.Txz.t.IV prof. gamezardaSvilis red. Tsu 1964;
46. niko nikolaZe-150. saiubileo krebuli.Tb.,1966;
47. oqrocvariZe a., oqrocvariZe d., vadaWkoria m., sagareo ekonomikuri
urTierTobebi, Tbilisi, 2009;
48. papava v. saqarTvelos ekonomika. Tb., 2015;
49. papava v. saqarTvelos ekonomika: Secdomebi, safrTxeebi, maTi daZlevis
gzebi. 2008 wlis krizisi saqarTveloSi: winapiroba, realoba,
perspeqtiva. Tb., 2009;
50. papava i. evropis kavSiris funqciomirebis samarTlebrivi safuzvlebi-
sabaziso aqtebi da komentarebi. Tb., 2013;
51. saqarTvelos sagareo politikis strategia 2009-2012 wlebisaTvis;
52. saqarTvelos socialur-ekonomikuri ganviTarebis strategia,
,,saqarTvelo 2020”;
http://www.economy.ge/uploads/news/giorgi_kvirikashvili/Strategy2020.pdf53. saqonliT saerTaSoriso vaWrobis statistika. gaerTianebuli erebis
organizacia. Nniu iorki, aSS 2004;
54. saqonliT saerTaSoriso vaWrobis statistika. gaerTianebuli erebis
organizacia. Nniu iorki, aSS 2011;
55. samrewvelo produqciis mwarmoebelTa fasebis indeqsis gaangariSebis
meTodologiuri saxelmZRvanelo.Tb, 2014;
56. sagadasaxdelo balansis saxelmZRvanelo. saerTaSoriso savaluto
fondi, 1993 w mexuTe gamocema.;
57. saqarTvelos kanoni statistikis Sesaxeb Tb., 2009;
58. sekarevi a.Evropuli integraciis procesi: miRwevebi, xarvezebi da
gamowvevebi saqarTveloSi, somxeTsa da azerbaijanSi. Tb., 2013;
59. statistika ekonomikisa da biznesisaTvis.leqciebis kursi. Nnawili
II.Tb,. 2013;
185
60. futkaraZe r. saqarTvelo-evrokavSiris savaWro ekonomikuri
urTierTobebi: problemebi da perspeqtivebi. Tb., 2010;
61. RaRaniZe g. produqciis saeqsporto potencialis indeqsis gansazRvra.
Jurnali ,,ekonomika da biznesi”, #1. Tb.,2014;
62. RaRaniZe g. qarTuli sasoflo-sameurneo produqciis
konkurentunarianoba da saeqsporto strategiis formirebis sakiTxebi
evrokavSiris bazarze . Jurnali ,,ekonomika da biznesi”, #6. Tb.,2013;
63. RaRaniZe g. saerTaSoriso vaWrobis menejmenti da saqarTvelos
saeqsporto potencialis amaRlebis konkretuli mimarTulebebi.
Jurnali ,,ekonomika da biznesi”, #5. Tb., 2011;
64. RaRaniZe g. saqarTvelos saeqsporto potencialis zrdis alternativa:
diversifikacia Tu koncentracia. Jurnali ,,ekonomika da biznesi”, #3.
Tb., 2011;
65. qarCava n., privatizaciisa da sagareo vaWrobis urTierTkavSiris
makroekonomikuri analizi gardamavali ekonomikis pirobebSi,
disertacia, Tbilisi, 2004;
66. yandaSvili T., saqarTvelos eqsporti da misi stimulireba, disertacia.
Tb., 2002;
67. yorRanaSvili l. Gglobalizacia da saqarTvelos integraciuli
strategia. saerTaSoriso samecniero konferencia ,,globalizacia da
statistika“. SromaTa krebuli. Tbilisi, 2014;
68. yorRanaSvili l. saqarTvelosa da evrokavSiris TanamSromloba
inovaciebis sferoSi. saerTaSoriso samecniero konferencia ,,gza
evrointegraciisaken”. SromaTa krebuli. Tbilisi, 2014,
69. yorRanaSvili, l. saqarTvelosa da evrokavSiris ekonomikuri
TanamSromloba: Tanamedrove mdgomareoba da perspeqtivebi.
saerTaSoriso sauniversitetTaSoriso samecniero Sromebis krebuli
“saerTaSoriso biznesi”, Tb., 2007,
70. yufunia g. saqarTvelos ekonomika.Tb., 2008;
71. SubiTiZe v. politologia Tb., 2006;
72. SubiTiZe v., wereTeli n. evropeizacia da qarTuli politikuri
azrovneba. Tb., 2013
186
73. CavleiSvili m. saqarTvelos sasursaTo usafrTxoebisa da sursaTiT
uzrunvelyofis zogierTi sakiTxi, J.ekonomika da biznesi, #3. 2013;
74. Zebisauri l., `statistika saqarTvelos ekonomikis globalizaciis
kvaldakval~. saerTaSoriso samecniero-praqtikuli konferenciis
masalebi. paata guguSvilis ekonomikis instituti, Tb., 2012;
75. Zebisauri l., saqarTvelos sagareo-savaWro urTierTobebis
statistikuri Seswavla. Ddisertacia. Tb., 2012;
76. Zebisauri l., `saqarTvelo msoflio ekonomikuri krizisis fonze~,
saerTaSoriso samecniero konferenciis masalebi, Jurnali socialuri
ekonomika, gamomcemloba `evropuli universiteti~, Tbilisi, 2011;
77. ZowenoZe c. ,,saqarTvelos evropasTan integraciis problemebi da
perspeqtivebi.” quTaisi., 2014;
78. Ciqava l. inovaciuri ekonomika. Tb., 2006;
79. xaduri n., saqarTvelos ekonomikis konkurentunarianobis analizi da
perspeqtivebi, PMSG, Tb., 2010;
80. xmalaZe m. statistika ekonomikasa da biznesSi. Nnawili I Tb.,2015;
81. xmalaZe m. statistika ekonomikasa da biznesSi. Nnawili II Tb.,2015;
82. xmalaZe m. statistika ekonomikasa da biznesSi.Tb.,2011;
83. xokriSvili e. aRmosavleT partnioroba“ da saqarTvelos socialur-
ekonomikuri politika- evropis samezoblo politika da axali
gamowvevebi, 2008;
84. xokriSvili e. dareliSvili n. Rrma da yovlismomcveli Tavisufali
savaro sivrce (DGFTA)evrokavSirTan. Tb.,2013;
85. javaxiSvili ivane. Txz. Tomi II. Tb.,1983;
86. jamagiZe l. pirdapiri ucxouri investiciebis gaadgilebis
determinantebi samxreT kavkasiis qveynebSi. J. ekonomika da biznesi, #3.
2014;
87. Sengelia T. globaluri biznesi. Tbilisi, axali saqarTvelo, 2010;
88. WyoiZe v. evrokavSiri da saqarTvelo: mimdinare sakiTxebi da momavlis
perspeqtivebi,- aRmosavleT partnioroba-mravalmxrivi TanamSromlobis
formati. Tb., 2009;
187
89. Abesadze O. The main trends of transformation of foreign trade in Georgia.. 2nd
International Scientific –Practical Conference “Business Administration and Corporate
Social Responsibility.” Baky, 2014;
90. Abesadze O. The dynamics of trade relations with the EU in the background of deep and
comprehensive Free Trade Area.Viena, 2015;
91. Abesadze N. - The Main Trends of Integration of Georgia into the World Economic System.
Procedia - Social and Behavioral Sciences. Volume 156, 26 November, 2014;
92. Abesadze R., Burduli V. Innovative Activities and their Coordination under Advancing
Globalization. – The Caucasus & Globalization. SWEDEN. Vol. 3, Issue 4, 2009;
93. Ali M. El –Agraa The European Union Economocs and Policies. Cambridje university UK.
2012;
94. Bache, I., Stephen G. „Politics in the European Union“. Oxford University Press. 2006;
95. Gvelesiani R., Gogorishvili I. The Basic Problems for the Realization of the Concept of
Economic Policy. World Academy of Science, Engineering and Technology International
Journal of Social, Behavioral, Educational, Economic and Management Engineering Vol:8,
No:11, 2014;
96. Gogorishvili I. Sustainable economic development and global crisis. Materials of 2nd
International Symposium “Systems Thinking for a Sustainable Economy. Advancements in
Economic and Managerial Theory and Practice” Rome, Italy. 2014;
97. Development and Globalization: Facts and Figures. United Nations Conference on Trade and
Development. United Nations. New York and Geneva, 2008;
98. Declaration: Prague Summit-Southern Corridor-Ref: CL09-102EN, Source UE: Conceil, UN
forum, Date: 8/5/2009;
99. Edwards T.H.“Measuring Global and Regional Trade Integration in Terms of Concentration
of Access”. Review of World Economics, Vol. 143. 2007;
100. Enrico Giovannini. Understanding Economic Statistics: an OECD Perspective. OECD. 2008;
101. ECORYS და CASE- Research-“Trade Sustainability Impact Assessment in support of
negotiations of a DCFTA between the EU and Georgia and the Republic of Moldova” 2014;
102. Europäischer Rat von Brüssel, 2007. Schlussfolgerungen des Vorsitzes. Anlage I. -
Brüssel,21./22. Juni 2007, 11177/1/07 REV 1. DE (Brüssel, 20.07.2007), S. 15 ENP;
103. EU/Georgia action plan, Europaen Commission. 2006;
188
104. Globerman S., “Trade, FDI And Regional Economic Integration: Cases Of North America
And Europe”. Bellingham, Washington 98225, August, 2002;
105. Calvatore Dominick International Economics. 5 th Edition . Prentige Hall. Englewood Cliffs
New Jersey. The USA 1995;
106. Handbook of Statistical Organization, Third Edition. The Operation and Organization of
Statistical Agency. New York, 2003;
107. James W. Vogelgesang, Export Sophistication and Catching Up, Baylor University, 2010;
108. International Merchandise Trade Statistics, Compilers manual, United Nations, New York,
2004;
109. Korganashvili L.Prospects of development of foreign economic relations of Georgia in the
circumstances of globalization and regional integration. IV International Congress “Caucasus
and Central Asia in Globalization Process”. Baku, 2014;
110. Making data meaningful, United Nations Economic Commission for Europe, Part I, A guide
to writing stories about numbers, UN, New York and Geneva, 2009;
111. Making data meaningful, United Nations Economic Commission for Europe, Part II, A guide
to presenting statistics, UN, New York and Geneva, 2009;
112. Manual on Statistics of International Trade in Services. Geneva, Luxembourg, New York,
Paris, Washington, 2002;
113. Willem Mole The Economocs of European Integration. Theory, Practice,Policy. Ashgate
Publishing Company. England. 3th edition 1997;
114. Statistical Territories of the World for use in International Merchandise Trade Statistics,
Studies in Methods Series M, No. 30, Rev. 3, , New York, 2000;
115. Sichinava A., Social and economic aspects of EU-Georgia relations under the European
neighborhood policy. Journal of Social, Political and Economic Studies, Sweden, 2010;
116. Shengelia, T, Berishvili, Kh. Evaluation of the global position of Georgia and its role in
the development of business. Georgian International Journal of Science, Technology and
Medicine 6.1. 2014
117. Shengelia, T. Influence of role of international business on formation of international
relations policy . Georgian International Journal of Science, Technology and Medicine 5.3/4
2013.
118. Foreign Trade Zones, Guidelines for Submitting Statistical Data, US Census Bureau. 2009;
119. Papava V., The Georgian Economy: From “Shock Therapy” to “Social Promotion”.
Communist Economies & Economic Transformation, Vol. 8, No. 8, 1996;
189
120. Papava V., Post-War Georgia’s Economic Challenges. CACI Analyst, Vol. 10, No. 23,
November 26, 2008; European Commission (2005-11-10). "1972". The History of the
European Union. Enlargement – Europa http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/index.htm
121. Papava V., Reflection of Donors’ Financial Aid within the Framework of Brussels
Conference Decisions in the 2008 and 2009 State Budgets of Georgia. Tbilisi, “Open
Society Georgia” Foundation, 2009;
122. Paul r. Krugman, Maurice Obstfeld International Economocs. Theory and Policy. R.R The
USA . 1997;
123. Papachashvili N., Jamagidze, L, Import of Institutions and Economic Value Transformation:
The Interactions among the Economic Agents in Georgia.
http://econpapers.repec.org/paper/msmwpaper/2014_2f30.htm
124. Papachashvili N. Knowledje Economy –global challenges for economic development.
http://ir.kneu.edu.ua:8080/bitstream/2010/6497/1/Papachashvili.pdf
125. Petrovic, Milenko, and Malgorzata Klatt. ,, The European Union and its post-communist
neighbours: EU enlargement and the European Neighbourhood Policy." The European Union
and Global Engagement: Institutions, Policies and Challenges . 2015;
126. Philip King International Economics and international Economic police: A reader.
Donnelley and Sons Compay . The USA 1990;
127. Peter B.Kenen The International Economy. Third Edition. University of Cambridje.Neq
York. The USA. 1994;
128. Paresashvili N.Policy Implementation of the Eastern Partnership in Georgia, Journal: ,,Public
Policy and Administration”, Vol.12 #4 . 2013;
129. The Growth of the International Economy 1820-1990. Third Edition. New Yotk.1992;
130. Robert C Feenstra Alan Taylor, international Economics. Worth Publishers. New York
2008;
131. Franklin R. Root International Trade and Investment. South-Westrn Publishimg. The USA.
1993;
132. Carlo A. “Regional Economic Integration and the Location of Multinational Firms. Review of
World Economics, Vol. 143. 2007;
133. Is the EU regional policy the source of inspiration for the countries beyond the EU? . Bulletin
4-15. 2009;
190
134. Аладашвили Б., Такие разные инвестиции, ежемесячный деловой журнал ,,Business
Time Georgia’’, , Ноябрь,2014;
135. Сичинава А., Бараташвили Е., Булия А. Социально-экономические аспекты отношений
ЕС и Грузии в рамках Европейской политики соседствою. Журнал социально-
политических и экономических исследований. Швеция, 2010;
136. Экономическая статистика, под.ред. Ю.Н. Иванова. М., 2006;
137. Колесов В. П., Кулаков М. В., Международная Экономика: Учебник. М.: ИНФРА –
М., 2004;
138. Мишел Пебро Международные экономические, валютные и финансовые отношения,
пер. С французского. М.,1994;
139. Салин В. Н., Шраковская Е. Р., Социально-экономическая статистика, М., 2004 ;
140. Силагадзе А. Атанелишвили T. - Некоторые сравнительные показатели
экономического развития новых ассоцированных постсоветских стран ЕС. Журн.
Социалная Экономика.. №4. Тбилиси, 2014;
141. Хартли Т.К- Основы права Европейского сообщества,Москва-Будапешт, 1998;
142. www. geostat.ge;
143. http://www.visegrad.info/statistics.html/
144. http://www.economy.ge/ge/dcfta
145. http://www.bcng.ge/files/GSP-upload.pdf
146. http://civil.ge/geo/article.php?id=23646
147. http://eeas.europa.eu/delegations/georgia/index_ka.htm
148. http://infoman.ge/geo/company/ministry_of_refugees_of_georgia
149. http://transparency.ge/nis/node/44;
150. http://www.parliament.ge/site2/index.php?lang_id=GEO&sec_id=491&info_id=6279
151. https://www.nbg.gov.ge/index.php?m=304;
152. www.economy.ge;
153. http://www.mof.ge/4410;
154. http://www.mfa.gov.ge.
155. http://nfa.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=181
191
danarTi #1
reeqsporti evrokavSiris qveynebSi
(aTasi aSS dolari)
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
bulgareTi 304.1 216.0 174.6 263.9 451.6 69521.472,808.
1
espaneTi 123.5 305.7 219.1 509.4 826.9 34247.7 37749.6
belgia 5,724.9 11957.0 1939.9 17038.8 5408.7 54010.8 32085.7Niderlandebi 4396.4 3,161.8 4551.1 5185.7 4745.6 14005.7 21700.6
germania 275.6 230.9 55.8 3256.3 3,697.3 4565.1 10484.9
192
danarTi #2
eqsportis, importis, saldos, brunvis donisa da importis-eqsportisTanafardobis maCvenebelis, agreTve sagareo vaWrobis efeqtianobismaCveneblebis gaangariSeba 2014 2008 wlis moxedviT
1. 2014 wlis eqsportis done, maT Soris evrokavSiris qveynebTan:
64,0490.542861
k 138,0490.54620,8
EUk
2008 wlis eqsportis done, maT Soris evrokavSiris qveynebTan
34,01,3824
1495k 076,0
1,4382335,1
EUk
2. 2014 wlis importis done, m.S. evrokavSiris qveynebTan:
91,1490.54
8596k 52,0
490.542369,4
EUk
2008 wlis importis done, maT Soris evrokavSiris qveynebTan
44,14382,1
6302k 40,0
1,38241764,3
EUk
3. saldos done, m.S. evrokavSiris qveynebTan:
27,1490.545735-
k 389,0490.54
1748,5-EUk
2008 wlis saldos done, m.S. evrokavSiris qveynebTan:
B 10,14382,1
4806-k 39,0
382,141730,8-
EUk
4. 2014 wlis brunvis done, maT Soris evrokavSiris qveynebTan:
55,24490,511457
k 6659,0490.54
2990,2EUk
2008 wlis brunvis done, maT Soris evrokavSiris qveynebTan:
193
78,144382,1
7797k 48,0
382,142099,4
EUk
5. 2014 wlis importis-eqsportis Tanafardobis maCvenebeli, maT
Soris evrokavSiris qveynebTan:
00,328618596
k 82,3,8620,
2369,4EUk
2008 wlis importis-eqsportis Tanafardobis maCvenebeli, maT Soris
evrokavSiris qveynebTan:
21,414956302
k 3,5335,2
1764,3EUk
6. 2014 wlis sagareo vaWrobis efeqtianobis maCveneblebi ki Seadgens:
%5010011457
5735-k %5,58100
2990,21748,5-
EUk
2008 wlis sagareo vaWrobis efeqtianobis maCveneblebi:
%6,611007797
4805
k %4,82100
2099,41730,8,-
EUk
194
danarTi 3
partniori qveynebis raodenoba saqarTvelos savaWro operaciebSi
Bbrunva Eeqsporti importidadebiTi
saldo
uaryofiTi
saldo
2000 110 87 92 31 73
2001 114 81 104 26 81
2002 125 86 111 31 84
2003 124 83 112 30 86
2004 125 80 118 19 94
2005 131 94 120 28 93
2006 132 100 120 26 97
2007 123 95 114 23 93
2008 130 94 126 21 100
2009 131 102 121 28 92
2010 138 106 128 31 96
2011 147 107 135 29 102
2012 148 114 128 47 101
2013 134 111 122 40 94
2014 145 122 129 43 102
195
danarTi #4
eqsporti evrokavSiris qveynebSi (aTasi aSS dolari)
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014bulgareTi 108,216.7 82,290.6 66,757.2 93,689.0 69,654.7 150,753.8 164,090.2
italia 17,144.9 23,282.1 26,048.4 75,501.4 53,330.1 81,489.0 86,193.1
espaneTi 19,667.7 15,313.9 32,709.2 23,693.0 15,852.5 66,865.8 70,314.1
germania 33,062.6 23,025.4 34,987.7 49,056.5 38,571.8 72,996.2 69,141.6
belgia 7,190.8 13,519.5 22,074.6 33,647.9 60,446.5 61,479.8 41,675.4
litva 8,763.2 9,884.8 11,256.1 18,525.5 19,030.7 21,772.3 31,764.0niderlandebi 12,652.5 9,019.6 17,833.1 17,667.0 11,746.6 22,543.9 31,168.8safrangeTi 39,910.1 5,817.3 10,923.7 27,754.1 17,163.9 33,872.9 26,813.0gaerTianebulisamefo 43,576.6 8,186.2 18,199.2 13,842.6 20,850.8 30,067.5 24,671.2
CexeTi 4,349.9 7,093.1 8,056.5 9,428.2 9,852.8 14,587.1 14,165.3
196
197