izvjeŠtaj glavnog ekonomiste mart 2006. godine · promet od 32,72 miliona eura, a sklopljeno je...

IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE MART 2006. GODINE

Podgorica, 2006. godine

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 6 81000 Podgorica Telefon: +381 81 665 331 Fax: +381 81 665 336

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Ljubiša Krgović, predsjednik Mr Milojica Dakić Petar Drakić Mr Goran Knežević Krunislav Vukčević Radmila Savićević Prof. dr Franjo Štiblar

PRIPREMA: Glavni ekonomista dr Nikola Fabris i SEKTOR ZA ISTRAŽIVANJE I STATISTIKU GRAFIČKI UREDNIK: Andrijana Vujović

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz izvještaja obavezno navedu izvor

SADRŽAJ

REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA ......................................................... 7

1. REALNI SEKTOR ................................................................................................... 131.1. Djelatnosti ........................................................................................................151.2. Cijene ................................................................................................................191.3. Tržište rada ....................................................................................................... 21

2. MONETARNA KRETANJA ................................................................................... 232.1. Novčana masa ..................................................................................................252.2. Likvidnost banaka ...........................................................................................272.3. Agregatni bilans banaka ..................................................................................282.4. Obavezna rezerva banaka ................................................................................372.5. Kamatne stope .................................................................................................382.6. Mikrokreditne finansijske institucije..............................................................42

3. TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA ............................................................................. 453.1. Tržište novca .....................................................................................................473.2. Tržište kapitala .................................................................................................49

4. FISKALNI SEKTOR ................................................................................................ 534.1. Prikaz Budžeta .................................................................................................554.2. Prikaz budžetskih fondova u periodu januar-mart 2006. godine .................58

5. TEMA BROJA ......................................................................................................... 595.1. Transparentnost centralne banke .................................................................... 61

6. EU TEME ................................................................................................................ 656.1. Institucije Evropske unije ................................................................................67

7. MEĐUNARODNA EKONOMIJA ............................................................................ 758. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI ................................................................................. 85PRILOZI ...................................................................................................................... 89

Pregled makroekonomskih pokazatelja

2005. III 2006. Procentualna promjena

REALNI SEKTORGDP (u tekućim cijenama u mil. eura) 1.642,0 371,6

Industrijska proizvodnja (stpoa rasta - u odnosu na isti period perthodne godine) -1,9% 4,4%Šumarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) 14% 333%Gradjevinarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) 10,6% 80.%

ZaposlenostBroj zaposlenih 145.261 146.964Broj nezaposlenih 48.825 49.388

Stopa InflacijeTroškovi života (u odnosu na decembar prethodne godine) 2,4% 0,8%Cijene na malo (u odnosu na decembar prethodne godine) 1,8% 0,5%

Prosječna zarada (EUR-bez poreza i doprinosa) 213 230,28MONETARNI SEKTORM1I (u mil. eura) 614,7 617,8Ukupni depoziti (u mil. eura) 487,9 511,4 5

Depoziti privrede 143,9 136,5 -5Depoziti države 97,8 108,5 11

Centralna vlada 20,2 26,4 31Institucije i agencije centralne Vlade 14,4 16,9 17Fondovi i opštine 63,2 65,1 3

Depoziti fin. institucija 40,1 39,1 -2Depoziti stanovništva (štednja) 175,8 198,3 13Depoziti - ostalo 30,3 29

Ukupni krediti (u mil. eura) 375,9 453,7 21krediti privredi 230,1 275 20krediti državi 30,8 36,3 18

Centralna vlada 9,9 11,6 17Institucije i agencije centralne Vlade 5,4 5,1 -6Fondov i opstine 15,5 19,6 26

krediti bankama i fin. Istitucijama 0,1 0,9 800krediti stanovništvu 104,3 128,8 23Krediti - ostalo 10,6 12,7

Promet na berzama (u mil. eura) 198,45 10,8NEX berza 116,13 4,1Montenegro berza 82,31 6,7

Berzanski indexi NEX20 9781,28 10264,40 5NEX PIF 7992,5 8352,09 4MOSTE 465,6 487,72 5Prosječna kamatna stopa na 28-dnevne državne zapise 4,65%Prosječna kamatna stopa na 56-dnevne državne zapise 1,64%Prosječna kamatne stope na 91-dnevne državne zapise 0,98% 0,97% Prosječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise 1,01%

FISKALNI SEKTOR(u milionima eura)Izvorni prihodi 428,1 103,7Ukupni rashodi i Neto pozajmice 425,3 109,1Suficit/deficit države 2,8 -5,4

Finansiranje 35,1Grantovi 2,5 0,03Prihodi od privatizacije 136,3 0,6Neto zaduženje -103,7

EKSTERNI SEKTORSaldo tekućeg računa (u mil. EUR) -141

Trgovinski bilans -506Bilans usluga (turizam +transport+fin.usluge+ostale usluge) 191%pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 72,2

Kapitalni i fin. BilansSaldo tekućeg računa u % od GDP (u EUR) -8,6Novčane rezerve (u mil. eura)Stara devizna štednja (u mil. eura) 117Eksterni dug (u mil. eura) 513,4

REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA


9

Prvi kvartal 2006. godine karakteriše rast ekonomske akti-vnosti. Rast bilježe sve grane privrede: industrijska proi-zvodnja, turizam, šumarstvo, građevinarstvo i saobraćaj (sa izuzetkom željezničkog i gradskog prevoza putnika). Mone-tarni i finansijski indikatori nastavljaju pozitivne tendenci-je iz prethodne godine, fiskalna politika se i dalje vodi na«zdravim» osnovama.

Prema procjenama Sekretarijata za razvoj, bruto domaći proizvod ostvaren u prvom kvartalu 2006. godine iznosio je 371,6 miliona eura, što je nominalno za 9,3% više u odnosu na isti period prethodne godine, dok je stopa realnog rasta procijenjena na 6,8%, što je iznad predviđanja za ovu godi-nu. Ako se nastavi trend jačanja makroekonomske stabilno-sti, kroz rast privredne aktivnosti i rast aktivnosti u finansij-skom sektoru, a uzimajući u obzir procjenu godišnjeg rasta cijena od 3,0%, u 2006. godini se očekuje realni rast BDP izmedju 5% i 6%.

Stopa inflacije mjerena indeksom cjena na malo u odnosuna kraj prošle godine je iznosila 0,5%. Ovom rastu cijena na malo u prvom kvartalu značajno je doprinijelo poskupljenje poljoprivrednih proizvoda (42%), što je posledica visokih se-zonskih cijena istih, a koje su nabavljene putem uvoza. Cijene na malo su i dalje značajno pod uticajem poskupljenja cijena nafte na svjetskom tržištu, koja je u prvom kvartalu 2006. godine dostigla iznos od 63,05$ po barelu. U novoj, Monsta-tovoj metodologiji izračunavanja cijena na malo i troškova života, učešće uticaja cijena nafte i naftnih derivata je pove-ćano i sada više odgovara realnosti.

Nivo indeksa cjena na malo u poslednjih dvanaest mjesci (2%) je, pored pomenutih razloga, bio i pod uticajem pri-mjene Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na dodatu vrijednost koji je donio porast cijena nekih osnovnih proizvoda koji se u prethodnom periodu nisu oporezivali. In-deks troškova života je imao sličnu tendenciju i u odnosu na kraj prethodne godine iznosio je 0,8% dok je godišnja pro-mjena iznosila 2,8%.

U monetarnoj sferi su nastavljene pozitivne tendencije iz prethodne godine. Svi najvažniji monetarni indikatori na kraju prvog kvartala su zabilježili rast. Monetarni agregat M21 je od početka godine povećan za 0,8%, potencijal ba-naka za 5,1%, odobreni krediti za 21,4%, a ukupni depoziti za 5,3% u odnosu na decembar 2005. godine.

Pozitivne tendencije nastavljene su i kod štednje stanovništva koja je od početka godine povećana za 12,8%, a u posljednjih dvanaest mjeseci za 112,6%. Brz rast kreditne aktivnosti je pozitivna tendencija s obzirom da depoziti na godišnjem ni-vou brže rastu od kredita. Racio krediti/depoziti je imao vri-jednost od 0,89 što pokazuje da su ukupni depoziti značajno viši od odobrenih kredita.

Bankarski sistem je imao visok stepen likvidnosti. Prosječan iznos sredstava raspoloživih za plaćanje u I kvartalu je iznosio 220,2 miliona eura, a prosječna izvršena plaćanja su iznosila oko 19 miliona eura.

Ukupni budžetski primici (preliminarni podaci) u periodu januar-mart 2006. godine iznosili su 104,5 miliona eura ili 13% više u odnosu na plan za prvo tromjesječje 2006. godine dok su ukupni izdaci budžeta prema podacima Ministarstva finansija u prvom kvartalu 2006. godine iznosili 109,1 milio-na eura i niži su za 22% od planiranih izdataka za prvi kvartal 2006 godine. U odnosu na ostvarene primitke izdaci su veći za pet miliona eura ili 4,4%. U uslovima makroekonomske stabilnosti i sigurnosti poslovanja, poboljšana je finansijskadisciplina, a aktivnošću Poreske uprave, pored redovnih na-platnih zadataka, ostvaren je visok stepen naplate zaosta-lih poreskih obaveza (preko 17,0 miliona eura). Na taj način, ostvaren je i progres u suzbijanju sive ekonomije. Pozitivna je i tendencija smanjenja zaduženja države po osnovu državnih zapisa i bankarskih kredita. Međutim, tendencija bržeg pora-sta javnih rashoda od rasta BDP predstavlja i dalje preveliko opterećenje za privredu i građane. Dugoročno gledano, mora se voditi politika smanjenja javnih rashoda, kao i ostvarenje uravnoteženog budžeta ili malog iznosa suficita.

10


U prvom kvartalu ove godine, stopa rasta industrijske pro-izvodnje u poređenju sa istim periodom prethodne godine iznosila 4,4%, a godišnja stopa rasta u martu je iznosila 3%. Povećanje proizvodnje zabilježeno je u sektoru vadjenje ruda i kamena (46,6%) i u sektoru proizvodnja električne energije, gasa i vode (13,2%), a pad u sektoru preradjivačka industrija (2,4%). Razlozi oporavka industrijske proizvodnje su u pro-izvodnji u Rudniku uglja «Pljevlja», zatim TE Pljevlja koja je radila gotovo sa punim kapacitetom u ovom kvartalu, kao i obnavljanje proizvodnje u Željezari. Ipak, treba biti svje-stan činjenice da jedan broj industrijskih preduzeća i dalje karakteriše niska produktvinost, višak zaposlenih radnika, loša likvidnost i nizak stepen konkurentnosti. Stoga je nužno ubrzati i okončati proces privatizacije u svim preduzećima u kojima ona još uvijek nije sprovedena.

Broj turista koji je posjetio Crnu Goru u prva tri mjeseca 2006. godine viši je za 37,2%, a broj ostvarenih noćenja za 26% u odnosu na isti period prethodne godine. Prihodi od turizma u prvom kvartalu ove godine iznosili su 4,6 miliona eura, što predstavlja povećanje od 16,1% u odnosu na isti period pret-hodne godine. Naročito je značajna izuzetno visoka stopa ra-sta broja stranih turista (54%) imajući u vidu platno bilansne probleme. Porast ukupnog broja dolazaka i noćenja turista u zimskoj sezoni ide u prilog tvrdnji da Crna Gora raspolaže sa izuzetno kvalitetnim potencijalom za razvoj turizma ne samo u ljetnjem periodu već tokom cijele godine. Kontrast i raznovrsnost turističke ponude predstavljaju potencijal koji još uvijek nije dovoljno iskorišćen.

Sa ciljem povećanja konkurentnosti turizma Vlada je donjela odluku o smanjenju oporezivanja ove grane, tako da od 2006. godine turizam posluje sa nižom stopom PDV-a. Uvodjenje niže stope poreza na dodatnu vrijednostu od 1. januara 2006. godine za usluge (smanjenje sa 17,0% na 7,0%) smještaja u turizmu snažan je podsticaj daljem razvoju turističke pri-vrede u Crnoj Gori.

Podaci Monstata o obimu sobraćajnih usluga ukazuju na uglavnom pozitivne rezultate po pojedinim vidovima sao-braćaja u prvom kvartalu 2006. godine. Manji obim prevoza ostvaren je samo kod prevoza putnika željeznicom i u grad-skom saobraćaju. Ostale oblasti saobraćaja ostvarile su po-

zitivne rezultate. U šumarstvu je zabilježen rast ekonomske aktivnosti od 333% u prvom kvartalu ove godine. Ovaj signi-fikantan rast u šumarstvu je uglavnom objasnjen niskom ba-zom prethodne godine kada je zbog loših vremenskih prilika u zemlji proizvodnja bila na izuzetno niskom nivou. Efektivni časovi rada u građevinarstvu su povećani za 78% što ukazuje na izuzetno dinamičan rast ove grane u privredi. Nažalost, podaci o unutrašnjoj trgovini i poljoprivrednoj proizvodnji nijesu dostupni.

Rast ekonomske aktivnosti se pozitivno odrazio i na kretanja na tržištu rada. Broj zaposlenih radnika u martu 2006. go-dine je bio najviši u posljednje dvije godine (ako se izuzme jul 2005. godine i sezonski uticaj rasta zapošljavanja), dok je broj nezaposlenih u martu iznosio 49.388 lica i u poređenju sa istim mjesecom prošle godine broj je niži za 15,0%.

Kamate na državne zapise su u daljem opadanju i one su se kretale u rasponu od 0,46% do 0,97%. Razlog pada kamatnih stopa je sa jedne strane smanjena ponuda državnih zapisa, ali sa druge strane i rastući kredibilitet države. Realno je oče-kivati da će se pad kamatnih stopa na državne zapise odra-ziti na kretanje bankarskih kamatnih stopa u istom smjeru.

U prva tri mjeseca 2006. godine došlo je do blage stabilizacije na tržištu kapitala. Pojačane aktivnosti investiranja u real-nu sferu ekonomije smanjile su raspoloživu akumulaciju za finansiranje u tržište kapitala. U ovom periodu ostvaren jepromet od 32,72 miliona eura, a sklopljeno je 21.179 poslova. Poređenje sa istim periodom prethodne godine pokazuje pad prometa od 42,11%, dok je broj poslova opao za oko 8%. Broj hartija kojima se trguje na berzi je još uvijek mali i predstavlja jedan od ograničavajućih faktora rasta tržišta kapitala.

Jedan od najpovovljnijih makroekonomskih indikatora u I kvartalu ove godine je rast SDI. Nakon izuzetno visokog ra-sta stranih direktnih investicija u prethodnoj godini, realno je bilo očekivati njihov značajan pad u ovoj godini. Međutim, podaci iz prvog kvartala pokazuju da je nivo SDI iznosio oko 50 miliona eura, što je izuzetno visok iznos imajući u vidu da u ovom periodu nije realizovana nijedna značajnija privatiza-cija. To sugeriše da se u “očima” stranih investitora Crna Gora pozicionirala kao vrlo profitabilna destinacija.


11

Obračun robne razmjene je prešao u nadležnost Monstata, a podaci za I kvartal 2006. godine još uvijek nisu raspoloživi. Ipak, realno je očekivati da će u ovoj godini doći do porasta deficita tekućeg računa platnog bilansa. Rast cijena naftena svjetskim berzama uticaće na porast uvoza. Takođe, vi-sok rast ekonomske aktivnosti odrazit će se na porast uvoza sirovina i repromaterijala, imajući u vidu visok stepen uvo-zne zavisnosti crnogorske privrede. Iskustva drugih privre-da u tranziciji pokazuju da nakon dinamičnog rasta stranih direktnih investicija dolazi i do porasta uvoza, jer po pravilu strani investitori da bi osavremenili preduzeće uvoze opre-mu, enterijer, sirovine i sl. Na kraju, ne trba izgubiti iz vida da je agregatna tražnja u porastu, a značajan dio agregatne tražnje se usmjerava ka uvozu.

Na osnovu prikazanog stanja crnogorske ekonomije i raspo-loživih podataka na kraju I kvartala, može se ocijeniti da će se makroekonomska kretanja u Republici do kraja godine odvijati u pravcu predviđenom ekonomskom politikom za 2006. godinu. Ovim dokumentom težište se pomjera sa ma-kroekonomske stabilnosti ka dinamiziranju ekonomskog rasta i razvoja privrede i uključivanju u regionalne i među-narodne integracije.

Od ovog izdanja CBCG prelazi na novi oblik izvještavanja o makroekonomskim kretanjima. Opsežne makroekonomske analize će se objavljivati u Kvartalnim izvještajima Glavnog ekonomiste, dok će se umjesto mjesečnih izvještaja Glavnog ekonomiste, objavljivati Bilten CBCG, koji će sadržati najva-žnija makroekonomska kretanja u posmatranom mjesecu i statistički bilten CBCG.

1. REALNI SEKTOR

REALNI SEKTOR

15

Raspoloživi pokazatelji privredne aktivnosti u prvom tromjesječju 2006. godine ukazuju na veći obim industrijske proizvodnje, veći promet u tu-rizmu, građevinarstvu, šumarstvu i saobraćaju i njihov pozitivan uticaj na BDP. Prema procjenama Sekretarijata za razvoj RCG u prvom kvartalu 2006. godine, ostvaren je BDP od 371,6 miliona eura, što je nominalno za 9,3% više u odnosu na isti period prošle godine. Primjenom BDP de-flatora od 2,3% dobijena je procjena realnog rasta od 6,8%.

Karakteristiku posmatranog perioda čini i rast cijena na malo po istoj pro-sječnoj mjesečnoj stopi kao u prvom kvartalu 2005. godine (0,13%).

Tabela br. 1.1 - Ostvareni bruto domaći proizvod (u milionima eura) u prvom kvartalu

Izvor: Sekretarijat za razvoj RCG

Grafik br. 1.1 – Industrijska proizvodnja(godišnja stopa rasta)

Izvor: Monstat

2005. 2006.Procentualna promjena

nominalno realno

BDP 340,1 371,6 9,3% 6,8%

1.1. Djelatnosti

Industrijska proizvodnja

Fizički obim industrijske proizvodnje u prvom kvartalu 2006. godine bio je viši za 4,4% u odnosu na isti period prethodne godine. Ovom rastu do-prinio je rast proizvodnje u sektoru vađenja ruda i kamena za 46,6% i u sektoru proizvodnje električne energije, gasa i vode za 13,2%, dok je se-ktor prerađivačke industrije ostvario manji obim proizvodnje za 2,4%.

Sektor vađenja rude i kamena zabilježio je veoma visoke stope rasta u sve tri grane. Tako je proizvodnja uglja, lignita i treseta, i pored veoma otežanih uslova rada i niskih temperatura u januaru, bila veća za 16,6% u odnosu na prvi kvartal prethodne godine, dok je proizvodnja rude me-tala bila veća za 73,1% a ostalih ruda i kamena za 81,9%.

Na pad proizvodnje u prerađivačkoj industriji najviše je uticao pad u šest grana, čije je učešće u ukupnoj proizvodnji 9,5%. Zaostajenje se kreta-lo od 76,6% (proizvodnja duvanskih proizvoda) do 1,3% (proizvodnja ostalih saobraćajnih sredstava), pri čemu proizvodnje tekstilnih tkanina i proizvodnje predmeta od kože i obuće nije ni bilo. Ovo potvrđuje ranije iznijete činjenice da se ova preduzeća susrijeću sa nizom problema veza-nih za likvidnost i zastarjelu tehnologiju, sa jedne strane, i veliki uvoz iz inostranstva, što utiče na nekonkurentnost proizvoda na tržištu i samim tim otežani plasman. Pozitivna kretanja zabilježena su u jedanaest grana prerađivačke industrije, koje čine 61,1% ukupne industrijske proizvo-dnje. Kao veoma pozitivnim može se ocijeniti nastavak rasta proizvo-dnje prehrambenih proizvoda i pića iz prethodne godine. Da ova grana

ostvaruje stabilan rast potvrđuje i činjenica da je njeno učešće u ukupnoj industrijskoj proizvodnji u 2005. godini povećano sa 6,3% na 7,1%. U prvom kvartalu ove godine rast proizvodnje prehrambenih proizvoda i pića iznosio je 18,8%. Nastavak ovakvih kretanja uticaće na supstituciju uvoza poljoprivredno-prehrambenih proizvoda domaćim proizvodima, uz poželjni uticaj na rast izvoza. Međutim, da bi rast proizvodnje jače uticao na smanjenje deficita platnog bilansa, neophodno je povećanjekvaliteta proizvoda i uvođenje standarda bez kojih nije moguć plasman proizvoda na tržište Evropske unije.

16


Takođe, rast proizvodnje je nastavljen i kod prerade drveta i proizvoda od drveta, što ukazuje da je dosadašnje prestruktuiranje i privatizacija u oblasti drvne industrije dalo pozitivne rezultate. Učešće ove preađi-vačke grane u ukupnoj industrijskoj proizvodnji povećano je sa 1,6% u 2004. godini na 2,2% u 2005. godini. Ovo je doprinijelo i većoj proi-zvodnji namještaja i ostalih proizvoda za više od deset puta1. Posebno ohrabrujuće djeluje najava renomiranih stranih kompanija za saradnju sa proizviđačima namještaja i polugotovih proizvoda iz Crne Gore, što bi trabalo da omogući izvoznu ekspanziju ovoj industriji.

Proizvodnja osnovnih metala i metalnih proizvoda, koja ima najveće uče-šće u industrijskoj proizvodnji (42,6%) zabilježila je rast u prvom kvartalu ove godine od 3,4%. Ovome je, pored rasta proizvodnje aluminijuma, doprinijela i stabilizacija rada pojedinih pogona ‘’Željezare – Nikšić’’, koja je od sredine januara opet pokrenula proizvodnju.

Proizvodnja električne energije, gasa i vode povećana je za 13,2%. U posmatranom periodu TE ‘’Pljevlja’’ bila je van pogona osamnaest dana, zbog nedovoljne isporuke uglja, ali je povoljna hidrometeoro-loška situacija omogućila da hidroelektrane ‘’Piva’’ i ‘’Perućica’’ rade punim kapacitetima i nadomjeste nižu proizvodnju termoelektrane. Kako je redovni godišnji remont termoelektrane počeo početkom apri-la, to će se odraziti na manju poroizvodnju električne energije, gasa i vode u narednom kvartalu.

Godišnja stopa rasta industrijske proizvodnje u martu ove godine iznosila ja 3%, i na godišnjem nivou sva tri sektora su ostvarila veću proizvodnju (sektor vađenja ruda i kamena za 8%, prerađivačka industrija za 1% i proizvodnja električne enrgije, gasa i vode za 7,3%).

Turizam

Broj turista koji su posjetili Crnu Goru u prva tri mjeseca 2006. godine iznosio je nešto preko 40 hiljada što predstavlja povećanje za 37,2% u odnosu na isti period prethodne godine. Domaći turisti su činili 61% ukupnog broja turista, dok su ostalih 39% činili strani turisti. U pore-đenju sa istim peridom iz 2005. godine, broj dolazaka domaćih turista se povećao za 28,2%, dok se broj stranih povećao za 53,8%. Takođe, evidentan je rast stranih turista u strukturi dolazaka, tako da se u prva tri mjeseca ove godine učešće stranih turista povećalo za 4 procentna poena u odnosu na prvi kvartal 2005. godine.

Ukupan broj noćenja u prvom kvartalu 2006. godine iznosio je 145,3 hiljada, što je za četvrtinu više u odnosu na uporedni period. Od toga, 100 hiljada su činili domaći turisti, što je za 28,8% više nego u prvom kvartalu 2005. godine, dok su strani turisti činili 45,3 hiljada, što je za 19,8% više u odnosu na uporedni period. U strukturi noćenja za ovaj period, 69% su činili domaći, a 31% strani turisti.

Grafik br.1.2 - Broj dolazaka turista u prvom kvartalu2005/06.

Grafik br. 1.3 - Broj noćenja turista u prvom kvartalu2005/06.

Izvor: Monstat Izvor: Monstat

1 Prema podacima MONSTAT-a

REALNI SEKTOR

17

Od ukupnog broja dolazaka domaćih turista, 51% je posjetilo primorska mjesta, 17% sjedište Republike, 16% se opredjelilo za planinska mjesta, dok je 16% boravilo na ostalim turističkim destinacijama. Strani turisti su, takođe, dominantno boravili u primorskim mjestima (52%), a za-tim slijedi sjedište Republike sa 27% i planinska mjesta sa 14%, dok na ostala mjesta otpada 7%.

Kada su u pitanju noćenja za prva tri mjeseca 2006. godine, najveći broj noćenja domaći turisti su ostvarili u primorskim mjestima i to preko 60 hiljada, što čini 62% od ukupno ostvarenih noćenja. Za njima slijede planinska mjesta sa preko 15 hiljada noćenja ili 15%, a zatim ostale tu-rističke destinacije i sjedište Republike sa 14% odnosno 9%. U ukupnoj strukturi mjesta boravaka stranih turista u prvom kvartalu 2006. godine, takođe prednjače primorske destinacije sa 63% ostvarenih noćenja, što predstavlja 28,5 hiljada noćenja.

Poseban kvalitet zimskoj sezoni 2005/06. dala je visokokvalitetna po-nuda jednog broja hotela, kako na planinama tako i na primorju, koji su pored osnovne usluge smještaja nudili moderne sadržaje za održa-vanje raznih poslovnih skupova, kao i najsavremenije wellness i fitnessprograme. Ovogodišnju zimsku sezonu karakterisalo je bolje održavanje puteva i uređenost skijaških terena, a sve to je pratio program manife-stacije „Vrela zima u brdima”.

Ako se posmatra prvi kvartal u periodu 2001-2006. godine, primjetan je rast noćenja kod stranih turista. On se u prvom kvartalu 2001. go-dine kretao oko 25 hiljada, dok je u istom periodu 2005. godine izno-sio oko 37 hiljada, a ove godine dostigao nivo od preko 45 hiljada. Kod broja noćenja domaćih turista primjetna je suprotna tendencija za po-smatrani period, tako da se njihov broj 2001. godine kretao oko 170 hiljada, da bi do 2005. godine bilježio konstantan pad, kada je iznosio manje od 80 hiljada, a u 2006. godini bilježio blagi porast i iznosio oko 100 hiljada noćenja.

Poseban pečat ovogodišnjoj turističkoj sezoni daje otvaranje rekon-struisanog aerodroma u Podgorici i skoro otvaranje aerodroma u Tiv-tu. Brojne aktivnosti usmjerene su i u druge projekte iz oblasti putne infrastrukture, elektrosnabdijevanja i vodosnabdijevanja. Takođe, od 1. januara ove godine primjenjuje se niža stopa PDV-a na usluge smje-štaja u hotelima, motelima, turističkim naseljima, pansionima, kampo-vima i vilama, a na koje se ranije PDV obračunavao i plaćao po opštoj stopi od 17%, što će stimulativno djelovati na povećanje prihoda od turizma, smanjenje sive ekonomije u ovoj oblasti i na razvoj turističke aktivnosti u Crnoj Gori.

Grafik br. 1.4 - Broj dolazaka turista u prvom kvartalu2005/06

Grafik br. 1.5 - Broj noćenjaturista u prvom kvartalu2005/06

Grafik br. 1.6 - Broj noćenja stranih turista za prva trimjeseca u periodu 2001-2006. godine

Izvor: Monstat

18


Grafik br. 1.7 - Broj noćenja domaćih turista za prvatri mjeseca u periodu 2001-2006. godine

Izvor: Monstat

Očekuje se da će Crnu Goru u toku ove ljetnje sezone posjetiti oko 40-0.000 inostranih turista. Tome svakako doprinosi podizanje kvaliteta turističkog proizvoda, investiranje u izgradnju novih i modernizaciju i rekonstrukciju postojećih hotela, infrastrukturu i prateće sadržaje, kao i dobro osmišljena i intezivna promocija Crne Gore na svjetskom tržištu. U pravcu pozicioniranja Crne Gore, nastavka ubrzanog održivog razvoja, zbog neophodnosti cjelokupnog pozitivnog i privlačnog imidža i promo-cije Crne Gore u svijetu, prošle godine Ministarstvo turizma započelo je globalnu kampanju posredstvom TV mreža CNN i EURONEWS. Podizanje nivoa kvaliteta cjelokupnog proizvoda Crne Gore podrazumijeva nasta-vak promišljenog i dinamičnog „brendiranja” i promocije.

Šumarstvo

U prvom kvartalu 2006. godine ukupno je proizvedeno 6 535m³ šum-skih sortimenata, što je za 333% više u odnosu na isti period pretho-dne godine. Razlog visoke stope rasta jeste veoma niska osnovica za poređenje, jer je zbog obilnog snijega početkom 2005. godine sječa šuma gotovo bila obustavljena. U posmatranom periodu 2006. godine prodaja šumskih sortimenata bila je viša za 199%.

Početkom godine Ministarsvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede potpisalo je sporazum o zajedničkoj saradnji na izradi Nacionalne šumar-ske politike sa Holandskom razvojnom organizacijom (SNV). Crna Gora do sada nije imala sveobuhvatno definisanu šumarsku politiku, već seona definisala kroz pojedine strateške dokumente, te je s toga potpunoopravdana izrada Nacionalne politike kao dugoročnog strateškog doku-menta. Svrha Nacionalne šumarske politike jeste da se pripremi Nacio-nalni okvir za upravljanje šumama koji će obuhvatiti sve aspekte šuma i šumarstva (aspekte životne sredine, socijalne i ekonomske aspekte). Takođe, izrada Politike treba da bude osnov za donošenje Nacionalne strategije razvoja šumarstva, čime bi se kroz očuvanje i unaprjeđenje stanja šuma djelovalo na razvoj šumarstva kao privredne grane koja treba da doprinese ukupnom razvoju Crne Gore, uz uvažavanje šuma kao jedinog obnovljivog prirodnog dobra.

Građevinarstvo

Građevinska aktivnost bilježi veoma dinamičan rast početkom ove go-dine. Tako je vrijednost izvršenih građevinskih radova u prva tri mjeseca iznosila 21 milion eura i nominalno je bila veća za 93% u odnosu na isti period prošle godine. Posmatrano kroz efektivne časove rada, proizvodnja

je porasla za 80%. Rast prosječnog broja radnika koji je bio angažovan, bio je sporiji od porasta vrijednosti izvršenih građevinskih radova i efekti-vnih časova rada, i iznosio je 69,7%, što ukazuje na bolju produktivnost u sektoru građevinarstva. Razlog dinamičnog rasta zabilježenog u ovom sektoru je veliko ulaganje u infrastrukturu u Crnoj Gori, ali i rekonstru-kcija postojećih privatizovanih kao i izgradnja novih privatnih objekata, prije svega hotela. Ovakva kretanja u sektoru građevinarstva su veoma pozitivna, jer su usko vezana sa rastom investicija, pa samim tim pozi-tivno utiču i na rast ukupne privredne aktivnosti. I u narednom periodu treba očekivati veoma intenzivan rast u ovom sektoru.

Saobraćaj

Podaci Monstata o obimu saobraćajnih usluga ukazuju na uglavnom pozitivne trendove u pojedinim vidovima saobraćaja u prvom kvar-talu 2006. godine. Manji obim prevoza ostvaren je samo kod prevoza putnika željeznicom za 13% i u gradskom saobraćaju za 39%. Ostale oblasti saobraćaja zabilježile su pozitivne rezultate.

Manji broj prevezenih putnika željeznicom posljedica je velike želje-zničke tragedije koja se desila u januaru, zbog čega je saobraćaj bio u prekidu određeni vremenski period. Nakon ponovnog uspostavljanja saobraćaja primjetno je bilo manje povjerenje putnika u ovaj vid tran-sporta. Prevoz robe željeznicom, posmatran kroz tonske kilometre, po-većan je u posmatranom periodu za 97%. Početkom marta otpočeli su radovi na rekonstrukciji, elektrifikaciji i modernizaciji pruge Podgorica– Nikšić, koja će imati veliki značaj za funkcionisanje privrednih su-bjekata, prije svega bolje povezivanje Kombinata Aluminijuma i Želje-

REALNI SEKTOR

19

zare u Nikšiću, kao i bolje pozicioniranje Luke Bar. Planirano je da ova rekonstrukcija traje dvije do tri godine, pa se očekuje da će na srednji i dugi rok pozitivno uticati na razvoj saobraćaja i ukupne privrede. Po-red ovoga, najavljeno potpisivanje sporazuma o uspostavljanju grani-čnog željezničkog saobraćaja između Crne Gore i Albanije dovešće do obnove teretnog i putničkog saobraćaja na pruzi Podgorica – granica sa Albanijom i samim tim do povećanja putničkog i robnog prometa u željezničkom saobraćaju.

Drumski sobraćaj je ostvario veći obim prevoza putnika za 67% i robe za 30%. Rezultat visokog rasta prevoza u drumskom saobraćaju je i u niskoj osnovici za poređenje, jer su tokom prvog kvartala prošle godine

vremenske prilike bile veoma loše, pa je saobraćaj na pojedinim dioni-cama često bio u prekidu.

U vazdušnom saobraćaju prevoz robe je bio veći za 25%, a prevoz pu-tnika za 27%. Modernizacija crnogorskih aerodroma (Podgorica i Tivat), kao i početak ljetnje turističke sezone uticaće na rast prometa u ovoj oblasti u narednom periodu.

Podaci o pomorskom saobraćaju ukazuju na veći prevoz robe za 154%. Promet u lukama je u posmatranom periodu takođe bio veći za 28%. Od ukupnog prometa u lukama na izvoz se odnosilo 64%, a na uvoz 36%.

1.2. Cijene

Cijene na malo u prvom kvartalu ove godine povećane su za 0,5% u odnosu na kraj prethodne godine, pri čemu su cijene roba bile više za 0,6%, a cijene usluga za 0,1%. Osnovni uzročnici inflacije u ovom perio-du bili su rast cijena poljoprivrednjih proizvoda, promjena instrumenata fiskalne politike i rast cijena nafte na svjetskim tržištima.

Cijene poljoprivrednih proizvoda rasle su brže nego u uporednom periodu za čak 3,2 procentna poena, pa je njihov rast iznosio 4,4%. Doprinos rasta ovih cijena u ukupnoj inflaciji od 0,5% iznosio je 0,2procentna poena. Najveći rast u okviru ove kategorije imale su cijene proizvoda iz staklenika.

Rast cijena industrijskih prehrambenih proizvoda posljedica je primjene Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na dodatu vrijednost. Novim Zakonom, koji se primjenjuje od 1. januara 2006. godine, uvedena je stopa PDV-a od 7% na proizvode i usluge koji su do sada bili oslobo-đeni oporezivanja. Riječ je o osnovnim proizvodima za ljudsku ishranu (mlijeko, hljeb, mast, ulje i šećer), zatim udžbenici i nastavna sredstva, dnevna i periodična štampa, ljekovi, voda za piće (osim flaširana), uslugejavne higijene, usluge javnog prevoza, autorska prava i sl. Ove promje-ne uticale su na rast cijena mlijeka (svježeg i prerađenog), ulja i šećera, kojima se objašnjava 22% inflacije ostvarene u prvom kvartalu ove go-dine. Cijene ostalih proizvoda na koje je počeo da se primjenjuje PDV,

Tabela br. 1.2 - Cijene na malo (procentualna promjena)

III 2002.XII 2001.

III 2003.XII 2002.

III 2004.XII 2003.

III 2005.XII 2004.

III 2006.XII 2005.

UKUPNO INDEKS 3,3% 2,0% 0,8% 0,4% 0,5%

ROBE 2,4% 0,6% 0,4% 0,4% 0,6%

- Poljoprivredni proizvodi 13,2% -0,7% -1,6% 1,2% 4,4%

- Industrijski proizvodi 1,7% 0,7% 0,5% 0,3% 0,3%

- Piće 2,8% 0,1% 0,3% 1,6% 0,1%

USLUGE 7,2% 8,3% 2,7% 0,3% 0,1%

Izvor: Monstat

20


nijesu se mijenjale. U kategoriji industrijskih prehrambenih proizvoda zabilježene su i više cijene svježeg mesa za 1,12%, a posljedica su loši-je ponude, pogotovu u prva dva mjeseca ove godine. Jedino su cijene pilećeg mesa bile nešto niže, prije svega zbog manje tražnje izazvane epidemijom ptičjeg gripa koja je zahvatila zemlje u okruženju. Učešće viših cijena svježeg mesa u ukupnoj inflaciji, zbog prilično visokog pon-dera ove kategorije, iznosilo je 12%.

Cijene nafte na svjetskim tržištima značajno su oscilirale tokom prva tri mjeseca ove godine, što je uticalo i na njihove cijene u Crnoj Gori. Ne-stabilnost na svjetskom tržištu nafte bila je posljedica rasta političkih tenzija na Srednjem Istoku i u Nigeriji, što je uticalo na manju proizvo-dnju nafte, dok je sa druge strane, hladno vrijeme početkom godine i period novogodišnjih praznika uticao na veću tražnju za ovim energen-tom. Tako je prosječna cijena nafte tipa Brent u prvom kvartalu pora-sla za 8,3% u odnosu na kraj prethodne godine. Cijene tečnih goriva i maziva u Crnoj Gori tokom prva tri mjeseca ove godine porasle su za 1,06% i učestvovale su u ukupnoj inflaciji sa 15%.

Promjene cijena ostalih proizvoda u okviru kategorije industrijskih neprehrambenih proizvoda bile su neznatne, te nijesu imale uticaj na

Grafik br. 1.8 – Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Izvor: Monstat i ‘’Monthly oil market reports’’, OPEC

Tabela br. 1.3 - Učešće pojedinih grupa (roba i usluga) u inflaciji

Ukupno ponder Stopa rasta Učešće u uk. infl.

UKUPNO 10000 0,47% 100%

ROBE 8040 0,56% 95%

Poljoprivredni proizvodi 445 4,4% 42%

Industrijski proizvodi 7595 0,31% 50%

Industrijski prehr. proiz 2518 0,65% 35%

Pića 552 0,13% 2%

Duvan 493 0,0% 0%

Industr. neprehr. proiz 4032 0,17% 14,47%

Tečna goriva i maziva 690 1,06% 15%

USLUGE 1960 0,12% 5%

Zanatske usluge 355 0,02% 0,1%

Stanbeno komunalne 303 0% 0,0%

Finansijske i druge 118 0% 0,0%

Usl. za obrazovanje 128 1,09% 2,9%

Usl.društvene zaštite 103 0,0% 0%

Saobr. i PTT usluge 953 0,1% 2%

ukupnu inflaciju u prvom kvartalu ove godine. Ovakvi podaci Monstatadovode u pitanje kvalitet ‘’snimanja’’ cijena, s obzirom da je registro-van nepromijenjen nivo cijena odjeće i obuće iako je trgovina na malo zabilježila značajno sezonsko sniženje ovih proizvoda u gotovo svim gradovima u Crnoj Gori.

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

REALNI SEKTOR

21

Cijene usluga u prvom kvartalu ove godine bile su veoma stabilne, i po-rasle su za svega 0,1% u odnosu na kraj prethodne godine.

Cijene na malo u prvom kvartalu ove godine, u odnosu na isti period prethodne godine porasle su za 2,3%, dok je godišnja stopa rasta u martu iznosila 2%.

Troškovi života imali su brži rast od cijena na malo u posmatranom periodu, i porasli su za 0,8% u odnosu na kraj prethodne godine. Ra-zlog njihovog bržeg rasta jeste veće učešće industrijskih prehrambenih proizvoda i poljoprivrednih proizvoda u ukupnoj korpi roba i usluga na osnovu kojih se obračunava indeks troškova života. Tako su izdaci za ishranu imali najviši rast (1,5%), zatim slijede izdaci za saobraćaj i PTT usluge (0,3%), izdaci za pokućstvo (0,2%), izdaci za duvan i piće (0,1%) i izdaci za kulturu i razonodu (0,1%). Izdaci za stan, ogrijev i osvjetljenje i odjeću i obuću se nijesu mijenjali. Godišnja stopa rasta troškova života u martu iznosila je 2,8%.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda u prvom kvartalu 2005. godine rasle su brže od cijena na malo i troškova života, pa su u martu u odnosu na kraj prethodne godine bile više za 1,5%. Prosječna mjesečna stopa rasta iznosila je 0,5%. Najviši rast je zabilježen kod cijena roba za ličnu potrošnju (3,2%), dok je materijal za reprodukciju bio skuplji za 0,5%, a cijene sredstava rada se nijesu mijenjale. Više cijene odjevnih predmeta i krzna za 38,1%, mašina i uređaja za 13,4%, proizvoda od dr-veta za 5,9% i prehrambenih proizvoda i pića za 1%, opredijelile su rast cijena u prerađivačkoj industriji od 1,9%. Kako ishrana i odjeća i obuća ulaze u obračun indeksa cijena na malo i troškova života, ove promjene će se u određenoj mjeri odraziti na rast maloprodajnih cijena.

Grafik br. 1.9 – Cijene na malo

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.10 – Cijene proizvođačakih proizvoda

Izvor: Monstat

1.3. Tržište rada

Prosječan broj zaposlenih lica u prvom kvartalu 2006. godine iznosio je 146 172, i bio je viši u odnosu na isti period prethodne godine za 3%. Posmatrano po pojedinim sektorima, najznačajniji rast zaposlenih za-bilježen je u uslužnim djelatnostima, i to u oblasti trgovine i opravke za 18%, u oblasti aktivnosti u vezi sa nekretninama za 17% i u obla-sti hotela i restorana za 6%. Sa druge strane najveće smanjenje bro-ja zaposlenih registrovano je u oblasti saobraćaja i veza (18%), zatim slijede sektor građevinarstva (9%), sektor poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (7%) i sektor obrazovanja (2%). Međutim, dovodi se u pitanje pouzdanost podataka o broju zaposlenih lica u pojedinim pri-

vrednim granama. Naime, podaci Monstata ukazuju na izrazito visok rast građevinske aktivnosti tokom ove godine, i porast broja radnika na gradilištima za čak 69,7%, dok, sa druge strane isti izvor ukazuje na smanjenje broja zaposlenih u sektoru građevinarstva. Jednim dijelom se ovaj podatak može objasniti činjenicom da je građevinska operati-va u Crnoj Gori nedovoljno tehničko - tehnološki osposobljena, što se pokriva radnom snagom iz okruženja, tj. upošljavanjem nerezidenata. Podaci Zavoda za zapošljavanje RCG pokazuju da je u prvom kvartalu ove godine bilo zaposleno 4. 801 nerezident, ili 77% više u odnosu na isti period prošle godine. Međutim, ni ovi podaci, kao ni pretpostavka

22


da u sektoru građevinarsva još uvijek veliki broj radnika radi ‘’na crno’’, nijesu dovoljni da objasne pad zaposlenosti uz istovremenu ekspanziju građevinske aktivnosti.

Posmatranjem posljednje tri godine, od kada su uporedivi podaci o broju zaposlenih lica zbog primjene nove metodologije njihovog obračuna, uočava se da je broj zaposlenih lica bio na znatno višem nivou u pret-hodne dvije godine (grafik br. 1.11)

I pored blagog rasta broja lica koja se nalaze na evidenciji Zavoda za za-pošljavanje tokom prva tri mjeseca ove godine, poređenje prvog kvar-tala sa istim periodom prethodne godine ukazuje na smanjenje broja nezaposlenih za 16,6%. Grafik br. 1.12 pokazuje da je broj lica koja sutražila zaposlenje u 2006. godini na nižem nivou u odnosu na pretho-dne dvije godine, što je rezultat uspješnog sprovođenja aktivne politike zapošljavanja nadležnih institucija tržišta rada.

Početak ljetnje turističke sezone uticaće na povećanje broja zaposlenih i smanjenje broja nezaposlenih lica u narednom kvartalu u Crnoj Gori.

Prosječna zarada bez poreza i doprinosa u Crnoj Gori u prvom kvartalu tekuće godine iznosila je 223,63 eura i zabilježila je uobičajeni sezon-ski pad u odnosu na četvrti kvartal prethodne godine za 3,7%, ali je u odnosu na I kvartal 2005. godine zabilježila rast od 14,8%. Pad zara-da bez poreza i doprinosa registrovan je u oblasti ribarstva (28,8%) i u oblasti trgovine i opravke (0,5%), dok je u svim ostalim sektorima zabilježen rast. Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa ostvaren je u sektoru proizvodnje električne energije, gasa i vode (38,9%), zatim u oblasti hotela i restorana (31,1%) i u sektoru vađenja ruda i kamena

Grafik br. 1.11 – Broj zaposlenih u RCG

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.12 – Broj nezaposlenih u RCG

Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG

Grafik br. 1.13 – Realne zarade (mjesečna stopa rasta)

Izvor: Monstat

(28,8%). Realna stopa rasta zarada bez poreza i doprinosa u posma-tranom periodu iznosila je 11,9%.

2. MONETARNA KRETANJA

MONETARNA KRETANJA

25

U prvom kvartalu 2006. godine nastavljen je rast depozita kod doma-ćih banaka, održan je nivo uzetih pozajmica iz inostranstva što je do-prinijelo porastu kreditne aktivnosti banaka, novčane mase i izdvojene obavezne rezerve:

Tabela br. 2.1 - Stope rasta odabranih monetarnih indikatora

Opis/Period III 2006.XII 2005.

III 2006.III 2005.

Novčana masa M21 + 0,8% + 26,5%

Bilansna suma banaka + 5,1% + 56,6%

Ukupni krediti + 21,4% + 50,2%

Krediti privredi + 20,5% + 44,6%

Krediti stanovništvu + 23,4% + 68,8%

Ukupni depoziti + 5,3% + 71,8%

Depoziti privrede - 3,3% + 83,0%

Depoziti stanovništva + 12,8% + 112,6%

Izdvojena obavezna rezerva - 2,9% + 71,0%

I pored toga što je na kraju prvog kvartala zabilježen veći porast kredita od porasta depozita u odnosu na kraj prethodne godine, iznos ukupno odobrenih kredita bio je niži od nivoa depozita tako da je odnos kredita i depozita za bankarski sistem u cjelini iznosio 0,89. Pored toga, kratko-ročni krediti su bili u potpunosti pokriveni kratkoročnim depozitima i njihov odnos bio je 0,66, dok je odnos dugoročnih kredita i dugoročnih depozita iznosio 1,8 pa su banke za zadovoljenje tražnje za dugoročnim kreditima koristile i dugoročne pozajmice iz inostranstva koje su tokom prvog kvartala prosječno iznosile 78,8 miliona eura.

Ročna struktura kredita u prvom kvartalu bila je povoljnija nego u pretho-dnom periodu, jer je zabilježen porast učešća dugoročnih kredita (56,6% ukupnih kredita na kraju marta). Pri tome, najviše kredita odobreno je na rok od tri mjeseca do tri godine - 63,9% ukupnih kredita.

Vlasnička struktura kapitala banaka na kraju prvog kvartala pokazuje da je učešće stranog kapitala iznosilo 70%, učešće domaćeg privatnog kapitala 18%, a državnog kapitala 12%, pri čemu država ima većinsko učešće u kapitalu dvije banke. Aktiva banaka u kojima strani kapital ima većinsko učešće činila je 88,3% ukupne aktive banaka, dok je ovaj pro-cenat za banke sa većinskim državnim kapitalom iznosilo 4,87%.

Banke su imale položeno u inostranstvu 107,8 miliona eura depozita, a Centralna banka 128,9 miliona eura na kraju marta.

U narednom periodu očekuje se dalji rast depozita, koji će posebno biti izražen u periodu glavne turističke sezone, kao i rast kredita, posebno u drugom kvartalu, prije glavne turističke sezone.

U drugom kvartalu počeće primjena nove odluke o obaveznoj rezervi. Očekuje se da će njena primjena doprinijeti poboljšanju ročne strukture depozita položenih kod banaka, zatim da će uticati na smanjenje dijela sredstava raspoloživih bankama za kreditnu aktivnost, dok se ne očekuje smanjenje tražnje za kreditima, posebno u periodu prije glavne turističke sezone. Ponuda na strani kredita biće povećana u narednom periodu, posebno za sektor stanovništva, kao rezultat početka rada dvije nove mikrokreditne finansijske institucije koje su osnovane početkom marta, akoje će doprinijeti daljem razvoju sektora mikrokreditiranja. Pored toga, u prvom kvaralu počela je sa radom Hypo Alpe Adria banka.

2.1. Novčana masa

Novčanu masu M21 karakterisao je umjeren rast tokom prvog kvartala ove godine tako da je, uz prosječnu mjesečnu stopu rasta od 0,3%, na kraju marta dostigla iznos od 874,1 miliona eura.

Napomena: Monetarnu bazu (M0) čine depoziti banaka kod CBCG (obračunski račun banaka i izdvojena obavezna rezerva banaka, bez dijela koji banke drže u državnim zapisima) i procijenjeni iznos goto-vog novca u opticaju. Monetarni agregat M1 čine M0, depoziti po

26


Tabela br. 2.2 - Novčana masa M21, stanje na kraju mjeseca, u 000 000 eura

Opis/Period2003. 2004. 2005. 2006. III 2006. III 2006.

III XII III XII III XII III XII 2005. III 2005.

M0 310,5 284,9 281,3 290,9 291,9 351,3 335,3 -4,6 14,9

M1 419,7 386,1 387,3 430,7 450,5 596,3 588,9 -1,2 30,7

M0 310,5 284,9 281,3 290,9 291,9 351,3 335,3 -4,6 14,9

Depoziti po viđenju u EUR 83,8 83,1 90,5 130,2 146,7 235,8 241,0 2,2 64,3

Depoziti po viđenju u drugim valutama 25,4 18,1 15,5 9,5 11,9 9,2 12,6 38,0 6,5

M11 433,3 402,6 394,8 437,1 463,0 614,7 617,8 0,5 33,4

M0 310,5 284,9 281,3 290,9 291,9 351,3 335,3 -4,6 14,9

Depoziti po viđenju u EUR 97,1 98,8 97,5 136,3 159,1 254,2 269,8 6,1 69,6

Depoziti po viđenju u drugim valutama 25,7 18,9 16,0 9,9 12,0 9,3 12,7 37,1 5,8

M2 476,7 460,8 467,8 535,5 564,4 802,3 809,1 0,9 43,4

M1 419,7 386,1 387,3 430,7 450,5 596,3 588,9 -1,2 30,7

Oročeni depoziti u EUR 53,3 71,2 75,7 98,1 107,2 199,6 209,1 4,7 95,1

Oročeni depoziti u drugim valutama 3,7 3,5 4,8 6,8 6,7 6,4 11,1 74,2 64,6

M21 498,6 494,3 485,2 546,5 690,8 867,3 874,1 0,8 26,5

M11 433,3 402,6 394,8 437,1 463,0 614,7 617,8 0,5 33,4

Oročeni depoziti u EUR 61,6 88,2 85,6 102,6 221,1 246,2 245,3 -0,4 11,0

Oročeni depoziti u drugim valutama 3,7 3,5 4,8 6,8 6,7 6,4 11,1 74,2 64,6

viđenju nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite centralne Vlade. Monetarni agregat M11 čini M1 uvećan za depozite centralne Vlade po viđenju, u euri-ma i drugim valutama. Monetarni agregat M2 čine M1 i oročeni depoziti nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite centralne Vlade. Monetarni agregat M21 čini M11 uvećan za oročene depozite centralne Vlade, u eurima i drugim valutama.

Umjeren rast novčane mase tokom prvog kvartala karakterisao je i prethodne godine, sa izuzetkom 2005. kada je na visoku prosječnu mjesečnu stopu rasta uticao priliv sredstava od privatizacije ,,Teleko-ma’’ (Grafik br. 2.1).

Porast novčane mase M21 na kraju prvog kvartala u odnosu na kraj pret-hodne godine iznosio je 0,8%, dok je godišnji porast iznosio 26,5%. U prvom kvartalu ove godine (u martu) zabilježen je maksimalan iznos novčane mase od kada se prati posmatrana serija podataka.

Grafik br. 2.1 - Novčana masa M21, u 000 000 eura

U strukturi novčane mase M21 i dalje veće učešće bilježi novčana masa M11 koja je na kraju marta iznosila 617,8 miliona eura ili 70,7% M21, dok se na oročene depozite, koje je karakterisao godišnji rast od 12,5%, odnosilo 29,3% novčane mase M21.

MONETARNA KRETANJA

27

2.2. Likvidnost banaka

U prvom kvartalu 2006. godine bankarski sektor je karakterisala za-dovoljavajuća likvidnost, o čemu govori znatno viši nivo raspoloživih likvidnih sredstava banaka u zemlji i inostranstvu od izvršenih plaća-nja. Naime, ukupna sredstva banaka raspoloživa za plaćanje kretala su se u intervalu od 187,1 do 247,2 miliona eura tokom prvog kvartala ove godine i iznosila su prosječno 220,3 miliona eura, što je bilo znatno iznad prosjeka ostvarenog u prvom kvartalu prethodne godine (84,4 miliona eura).

Na kraju marta 2006. godine, raspoloživa sredstva za plaćanje izno-sila su 209,9 miliona eura, što je za 12,5% bilo niže nego krajem de-cembra 2005. godine, pri čemu se na sredstva raspoloživa za plaćanje u zemlji odnosilo 51,4%, a na sredstva raspoloživa za plaćanje u ino-stranstvu 48,6%.

Tabela br. 2.3 - Prosjek raspoloživih likvidnih sredstava i izvršenih plaćanja banaka, u 000 eura

Opis/Period2005. 2006.

I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal I kvartal

Prosjek sredstava raspoloživih za plaćanje 84.434 115.126 151.923 194.262 220.250

Prosjek izvršenih plaćanja 13.180 18.937 19.475 20.234 18.981

Prosjek: suficit 71.254 96.189 132.448 174.028 201.269

Tabela br. 2.4 - Raspoloživa sredstva i izvršena plaćanja banaka, stanje posljednjeg dana u mjese-cu, u 000 eura


III VI IX XII I II III

Raspoloživa sredstva 101.620 142.239 184.531 239.903 233.602 234.733 209.902

Izvršena plaćanja 20.649 26.511 26.147 6.605 25.876 24.344 29.046

Suficit/deficit 80.971 115.728 158.384 233.,298 207.726 210.389 180.856

Izvršena plaćanja banaka konstantno su bila značajno niža od raspoloživih sredstava za plaćanje i prosječno su iznosila 19 miliona eura tokom prvog kvartala ove godine, na osnovu čega je ostvarivan suficit u prosječnomiznosu od 201,3 miliona eura2. U prilog zadovoljavajućoj likvidnosti je i činjenica da u prva tri mjeseca ove godine nije bilo korišćenja obavezne rezerve za likvidnost. Pored toga, povećano je učešće likvidne aktive u ukupnoj aktivi banaka, sa 23,7%, koliko je iznosilo krajem marta 2005. godine, na 30,5% na kraju prvog kvartala ove godine.

Tokom prvog kvartala 2006. godine, nivo novčanih sredstava u odnosu na kratkoročne izvore3, za bankarski sistem u cjelini, bio je znatno iznad dekadnog minimuma utvrđenog za banke koje imaju viši iznos kredita od ukupnog iznosa depozita, kao i/ili visoko učešće nekvalitetnih kredita u ukupnom kreditnom portfoliju (20%). (Grafik br. 2.2).

2 Izvor: Izvještaj o dnevnoj likvidnosti banaka3 Izvor: Dekadni izvještaj o likvidnosti banaka

28


Grafik br. 2.2 – Likvidna aktiva i kratkoročna pasiva banaka (u 000 eura) i njihov odnos (u %)

Pored navedenih, i ostali pokazatelji ukazuju na zadovoljavajuću likvi-dnost banaka (Tabela br. 2.5).

Tabela br. 2.5 – Odabrani pokazatelji likvidnosti banaka, stanje na kraju perioda

I kvartal 2005. I kvartal 2006.

Likvidna aktiva/kratkoročne obaveze 40% 51%

Likvidna aktiva/ukupne obaveze 29% 36%

Kratkoročni krediti/kratkoročne obaveze 48% 61%

Izvor: CBCG – Sektor za kontrolu banaka

2.3. Agregatni bilans banaka

Na kraju prvog kvartala ove godine bilansna suma banaka iznosila je 731,3 miliona eura, što je bilo za 5,1% više nego na kraju prethodne go-dine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 56,6%. Tokom prvog kvartala bilansna suma banaka rasla je prosječno mjesečno za 1,7%, pri čemu je u januaru zabilježen pad (-0,3%), dok je februar i mart karakterisao porast bilansne sume (2,6%, odnosno 2,8%). Porast bilansne sume vođen je, prije svega, porastom ukupnih depozita položenih kod banaka.

U odnosu na isti period prethodne godine, smanjena su jedino potra-živanja banaka po osnovu ulaganja u hartije od vrijednosti (32,7%), na šta je uticala odluka Vlade da smanji zaduženje putem emisije državnih zapisa, dok su ostale pozicije bilansa stanja zabilježile rast. U odnosu na kraj prethodne godine, bilans stanja banaka na kraju marta ove godine karakterisalo je smanjenje novčanih sredstava i depozita banaka kod

depozitnih institucija (16,4%), ulaganja u hartije u vrijednosti (5,2%), ostale aktive (0,7%), kao i smanjenje pozajmica (1,9%) i ostalih obaveza (0,2%), dok su ostale pozicije bilansa povećane (Tabela br. 2.6).

Ukoliko se uporedi godišnji porast bilansne sume banaka na kraju prvog kvartala sa odgovarajućim porastom u prethodnim godinama, uočava se da je na kraju prvog kvartala ove godine zabilježen najveći godišnji porast i pored visoke baze za poređenje, što svakako predstavlja pozi-tivno kretanje (Grafik br. 2.3). Međutim, treba napomenuti da je po-rastu ukupne bilansne sume svih banaka doprinijelo, ali ne značajno, i uključivanje banke koja je počela sa radom u prvom kvartalu ove godi-ne (Hypo-Alpe Adria banka), čija je bilansna suma činila 1,3% ukupnog iznosa na nivou bankarskog sektora na kraju marta.

MONETARNA KRETANJA

29

Tabela br. 2.6 – Bilansna suma banaka (stanje na kraju perioda) i stopa rasta

Iznos u mil. eura Promjena u mil. eura Stopa rasta (u %)2005. 2006. III ‘06-

III ’05.III ‘06-XII ‘05.

III 2006. III 2005.

III 2006. XII 2005.III XII III

1. Novčana sredstva i depoziti kod dep. institucija 110,7 267,0 223,3 112,7 -43,7 101,8 -16,4

2. Krediti 303,9 375,9 456,4 152,6 80,5 50,2 21,4

2.1. Rezervisanja za kreditne gubitke -10,6 -13,5 -13,6 3,0 0,1 28,2 0,3

2.2. Neto krediti 293,3 362,4 442,9 149,6 80,5 51,0 22,2

3. Hartije od vrijednosti 23,8 16,9 16,1 -7,8 -0,9 -32,7 -5,2

4. Ostala aktiva 40,0 51,1 50,8 10,8 -0,4 26,9 -0,7

5. Rezervisanja na ostale stavke aktive -0,8 -1,76 -1,8 0,9 0,0 109,3 0,8

6. UKUPNO AKTIVA 467,0 695,8 731,3 264,3 35,5 56,6 5,1

1. Depoziti 299,1 487,9 513,9 214,9 26,0 71,8 5,3

1.1. Depoziti po viđenju 165,3 260,7 273,7 108,4 12,9 65,6 5,0

1.2. Oročeni depoziti 133,8 227,2 240,3 106,5 13,1 79,6 5,8

2. Pozajmice 60,8 80,3 78,7 17,9 -1,5 29,5 -1,9

3. Ostale obaveze 18,3 21,1 21,0 2,8 - 0,1 15,2 - 0,2

4. Ukupan kapital 88,8 106,5 117,6 28,7 11,1 32,3 10,4

5. UKUPNO PASIVA 467,0 695,8 731,3 264,3 35,5 56,6 5,1

Grafik br. 2.3 – Bilansna suma banaka (u mil. eura) igodišnja stopa rasta bilansne sume (u %)

Odnos ukupne aktive banaka na kraju prvog kvartala i planiranog BDP-a za 2006. godinu iznosio je 41,3% što je još uvijek niže, kako u odnosu na zemlje u okruženju tako i u odnosu na prosjek u euro zoni (Tabela br. 2.7). Ukoliko se stave u odnos aktiva banaka ostvarena tokom prvog kvartala (35,5 miliona eura) i BDP ostvaren u prvom kvartalu ove godine (370,6 miliona eura) ovaj pokazatelj iznosi svega 9,5%, što znači da ima dosta prostora za razvoj crnogorskog bankarskog sektora.

Tabela br. 2.7 – Odnos aktive banaka na kraju I kvartala 2006. i planiranog BDP za 2006. godinu

Zemlja Aktiva banaka/BDP

Hrvatska 108,57%

Bosna i Hercegovina 77,65%

Srbija 43,46%

Rumunija 43,21%

Crna Gora 41,32%

EMU prosjek (2005.) 224,4%

Izvor: centralne banke i zavodi za statistiku posmatranih zemalja; Institut za međunarodne ekonomske studije iz Beča (planirani BDP za posmatrane zemlje) i kalkulacije CBCG

Posmatrano po bankama, tri banke je karakterisalo sniženje bilansne sume u odnosu na kraj 2005. godine, pri čemu su se negativne stope rasta kretale od 0,8% do 2,2%. Međutim, u odnosu na isti period pret-hodne godine smanjenje bilansne sume zabilježeno je samo kod jedne banke (za 17,3%), dok su ostale banke povećale svoje bilansne sume, pri čemu se stopa rasta kretala od 14,9% do 96,2%.

30


Indeks tržišne koncentracije banaka prema aktivi pokazuje da je za go-dinu dana (od marta 2005. do marta 2006. godine) došlo do porasta tržišnog učešća jedne banke, sa 34% na 42,6%, odnosno jačanja domi-nacije pet banaka na koje se na kraju marta 2005. odnosilo 78,4%, a na kraju marta 2006. godine 87,2% ukupne aktive svih banaka.

Struktura agregatnog bilansa stanja banaka nije bitnije promijenjena tokom prvog kvartala tako da na kraju marta u strukturi aktive najveće učešće i dalje bilježe potraživanja banaka po osnovu odobrenih kredita (62,4%), a u strukturi pasive ukupni depoziti (70,3%). Pri tome, priho-donosna aktiva činila je 77,3% ukupne aktive i porasla je u odnosu na kraj marta prethodne godine za 53,8%, dok su kamatonosni depoziti činili 81,9% ukupnih depozita (73,7% na kraju marta 2005. godine).

U prvom kvartalu je nastavljen porast kreditne aktivnosti banaka koje su na kraju marta potraživale ukupno 456,4 miliona eura po ovom osnovu. Za prva tri mjeseca ove godine krediti su porasli za 21,4%, dok je porast

za godinu dana iznosio 50,2%. Prosječna mjesečna stopa rasta iznosila je 6,7% tokom prvog kvartala ove godine.

Ročna struktura odobrenih kredita na kraju prvog kvartala ove godine izmijenjena je u odnosu na decembar i isti period prethodne godine u ko-rist dugoročnih kredita koji su na kraju marta činili 56,6% ukupnih kredita (44,05% na kraju marta, odnosno 50,8% na kraju decembra prethodne godine). Najveće učešće u ukupnim kreditima na kraju marta odnosilo se na kredite odobrene na rok od tri mjeseca do jedne godine (34,5%), zatim kredite sa rokom dospijeća od jedne do tri godine (29,4%), dok su krediti sa rokom dospijeća dužim od tri godine činili 27,1%, odnosno krediti odobreni na rok do tri mjeseca 9% ukupnih kredita.

Indeks tržišne koncentracije banaka prema kreditima pokazuje da je za godinu dana (od marta 2005. do marta 2006. godine) došlo do porasta tržišnog učešća jedne banke, sa 34,8% na 46%, odnosno jačanja domi-nacije pet banaka na koje se na kraju marta 2005. odnosilo 79,6%, a na kraju marta 2006. godine 90,2% ukupno odobrenih kredita.

Box br. 2.1 – Kreditna ekspanzija u Crnoj Gori

Ukupna potraživanja banaka po osnovu odobrenih kredita iznosila su 456,4 miliona eura na kraju prvog kvartala ove godine i bila su za 50,2% viša nego godinu dana ranije.

Grafik br. 1 – Ukupni krediti (u 000 eura) i godišnja promjena (u 000 eura i u %)

Najviša godišnja promjena kredita zabilježena je na kraju prvog kvartala 2003. godine, što je bila posljedica niske baze za pore-đenje. Međutim, najveći apsolutni porast ostvaren je na kraju prvog kvartala ove godine, kada su kreditna potraživanja bila za 152,6 miliona eura viša nego na kraju prvog kvartala 2005. godine. U periodu od marta 2002. do marta 2006. godine kreditna potraživanja su povećana za 373,4 miliona eura ili za blizu 5 puta.

MONETARNA KRETANJA

31

I pored visokih pokazatelja rasta kredita u periodu 2002-III 2006. treba imati u vidu da je mjesečni rast kredita umjeren i sma-njivao se u posmatranom periodu. Naime, prosječna mjesečna stopa rasta kredita u 2002. godini iznosila je 4,7%, u 2003. godini 4,1%, 2004. godini 2,9%, a u 2005. godini 2,5%. Ukoliko se posmatra prosječni mjesečni rast u prvom kvartalu, kretanje je slično: u 2003. godini iznosio je 5,1%, u 2004. i 2005. godini 2,6%, dok je nešto viši rast zabilježen u prvom kvartalu ove godine kada je prosječna mjesečna stopa rasta kredita iznosila 6,7%, zbog visokog porasta u martu.

Visoka kreditna aktivnost banaka rezultat je vraćanja finansijskih sredstava u bankarske kanale tj. obnove i razvoja bankarskogsektora s obzirom na to da prije posmatranog perioda banke i nijesu odobravale nove kredite. Na rast kreditne aktivnosti bana-ka uticala je makroekonomska stabilizacija u zemlji, vraćanje povjerenja u bankarski sektor, ulazak stranog kapitala u domaće banke. Makroekonomsku stabilizaciju tj. rast BDP prati rast kredita, što se smatra ’’prirodnom pojavom’’ koja prati obnovu real-nog sektora, pri čemu su stope rasta kredita više od stopa rasta BDP-a, posebno u početnom periodu ciklusa rasta.

Rizik može predstavljati zaduženje banaka u inostranstvu, s obzirom na to da se uvozom inostrane štednje povećava zaduženost zemlje. Ovaj izvor finansiranja rastuće tražnje za kreditima banke koriste i pored porasta depozita. Međutim, kretanje ovog za-duženja u posmatranom periodu ne ukazuje na velike oscilacije (tokom 2005. uglavnom se održavalo na istom nivou), uz ostva-renu prosječnu mjesečnu stopu rasta od 5,8% u 2002. godini, 7,9% u 2003., 7,6% u 2004., 2,7% u 2005. godini. Prosječna stopa rasta pozajmica banaka u prvom kvartalu 2003., 2004., 2005. i 2006. iznosila je 5,53%, 19,06%, 0,72% i -0,64% respektivno. Me-đutim, s obzirom na to da ovaj izvor finansiranja banaka nije obuhvaćen instrumentom obavezne rezerve (koji je izmijenjen uprvom kvartalu ove godine, a efekti promjene se očekuju počev od drugog kvartala) moguće je da će u narednom periodu doći do njegovog rasta.

Pored toga, pri ocjeni kreditne ekspanzije potrebno je pogledati i pokazatelj stepena naplate kredita. Međutim, procenat kre-dita koji kasne sa otplatom na kraju prvog kvartala iznosio je 5,23% za bankarski sistem u cjelini, što je bilo niže nego na kraju prvog kvartala prethodne godine kada je iznosio 5,33%. Nizak nivo kredita koji kasne sa otplatom, nisko učešće nekvalitetnih kredita (C+D+E) u ukupnim kreditima (3,4% na kraju prvog kvarala o.g.), kao i povoljni ostali pokazatelji poslovanja banaka, uz postojanje jake supervizije, ukazuju da će u narednom periodu doći do daljeg rasta kredita, bez opasnosti za sigurnost ban-karskog sektora.

Takođe, ukoliko se ukupni krediti stave u odnos sa BDP-om (22,9% na kraju 2005. godine) zaključuje se da još uvijek postoji pro-stor za rast kredita i razvoj bankarskog sektora uopšte.

Posmatrano po sektorima, najviše potraživanja po osnovu kredita odnosilo se na sektore privrede (60,7%) i stanovništva (28,2%), dok je, posma-trano po djelatnostima, najviše kredita odobreno za trgovinu (34,3%), a zatim za usluge, turizam i ugostiteljstvo.

Prva tri mjeseca ove godine, u odnosu na isti period prethodnih go-dina, karakteriše intenzivniji rast kredita odobrenih sektoru privrede (Tabela br. 2.9).

Sektor privrede ukupno je dugovao bankama 277,3 miliona eura po osno-vu uzetih kredita na kraju marta, što je bilo za 20,5% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 44,6% više nego na kraju istog perioda

prethodne godine. U okviru sektora privrede, najveći korisnici kredita i dalje su privredna društva u privatnom vlasništvu čiji je dug po ovom osnovu iznosio 245,9 miliona eura ili 88,7% ukupnog duga privrede, dok se na privredna društva u državnom vlasništvu i preduzetnike odnosilo ukupno 11,3% ovih potraživanja. Ročna struktura kreditnih potraživanja banaka od sektora privrede nije zadovoljavajuća s obzirom na to da dugo-ročna imaju neznatno veće učešće od kratkoročnih potraživanja. Naime, od iznosa ukupnog duga sektora privrede, na dugoročni dug se odnosilo 53%, kratkoročni 44,5%, dok su dospjela potraživanja činila 2,5% kredi-ta odobrenih ovom sektoru. Približno ujednačeno učešće kratkoročnih i dugoročnih kredita privredi potvrđuje činjenicu da sektor privrede i dalje kredite koristi u velikoj mjeri za prevazilaženje likvidnosnih problema i

32


Tabela br. 2.8 - Ukupni krediti (000 000 eura) i stope rasta (u %)

2005. 2006. Promjena

III XII III III ‘06. III ‘05.

III ‘06.XII ‘05.

Finansijske institucije 2,1 0,1 1,4 -31,4 947,1Nefinansijske institucije 202,3 239,6 288,8 42,7 20,5Javne nefinansijske korporacije 21,7 27,1 35,0 61,3 29,3

Privredna društva u državnom vl. 12,9 19,6 26,6 105,9 35,5Organizacije u javnom vlasništvu 8,8 7,5 8,4 -4,2 12,9

Ostale nefinansijske korporacije 180,6 212,5 253,7 40,5 19,4Privredna društva u privatnom vl.-domaća 174,7 206,1 245,9 40,7 19,4

Preduzetnici 4,1 4,4 4,8 17,1 8,8Inostrane firme 1,8 2,1 3,0 65,6 44,1Opšta vlada 23,0 30,8 36,5 58,8 18,6Centralna vlada 6,8 9,9 11,6 70,8 18,0

Agencije i institucije centralne vlade 0,4 5,4 5,2 1.191,1 -3,3Lokalna vlada - opštine 2,0 3,8 4,2 106,6 9,5Državni fondovi 13,8 11,7 15,5 12,5 32,3

Fizička lica 76,3 104,3 128,7 68,8 23,4Neprofitne oraganizacije 0,2 0,9 1,0 464,6 6,6Ostalo 0,0 0,1 0,0 UKUPNO 303,9 375,9 456,4 50,2 21,4

Tabela br. 2.9 – Mjesečni rast kredita sektoru privrede, stanje na kraju mjeseca, u %

Opis/Period I II III Prosjek za I kvartal

Sektor privrede

2004. 3,09 6,74 0,29 3,4

2005. 1,39 2,84 4,73 3,0

2006. 3,32 8,19 7,83 6,4

za obrtna sredstva, a ne za investiciona ulaganja. U prilog ovoj tvrdnji je podatak da je na kraju prvog kvartala ove godine od 31.569 pravnih lica registrovanih u Centralnom registru računa4, njih 7.702 bilo u blo-kadi, pri čemu je ukupan iznos duga po osnovu kojeg je izvršeno blo-kiranje računa iznosilo 70,7 miliona eura. Pri tome, kod manjeg broja pravnih lica računi su blokirani u dužem vremenskom periodu. Tako je od 50 dužnika koji imaju najveći iznos duga, 14 u neprekidnoj blokadi, 29 dužnika u blokadi je preko 10 mjeseci sa povremenim prekidima, a preostalih 7 su u blokadi do 10 mjeseci, sa prekidima.

Stanovništvo je dugovalo bankama ukupno 128,7 miliona eura po osno-vu kredita na kraju marta uz ostvarenu godišnju stopu rasta od 68,8%. Posmatrano u odnosu na prvi kvartal 2004. i 2005. godine, u prvom kvartalu ove godine ostvaren je intenzivniji rast (Tabela br. 2.10).

Ročna struktura duga na kraju prvog kvartala bila je sljedeća: 64,2% činili su dugoročni krediti, 33,9% kratkoročni krediti, a 1,9% odnosilo se na dospjela potraživanja.

Tabela br. 2.10 – Mjesečni rast kredita sektoru stanovništa, stanje na kraju mjeseca, u %

Opis/Period I II III Prosjek za I kvartal

Stanovništvo

2004. -2,30 5,52 12,88 5,4

2005. -1,67 1,67 2,54 0,8

2006. 2,79 3,27 16,28 7,4

Posmatrano prema namjeni, 51% kredita stanovništvu čine gotovinski nenamjenski krediti, dok se na namjenske kredite odnosilo 41%, hipo-tekarne kredite 5%, a poslove lizinga 3%. U okviru namjenskih kredi-4 Izvor: CBCG – Sektor za platni promet.

MONETARNA KRETANJA

33

ta, 26% su činili stambeni krediti, 20% kredita je uzeto za potrebe ku-povine robe široke potrošnje, 17% za adaptaciju prostora, a za ostale namjene 17%. U narednom periodu očekuje se dalji rast dugoročnih kredita stanovništvu, prije svega namjenskih – stambenih kredita, kao rezultat realizacije Projekta 1.000 stambenih kredita koji će Vlada RCG realizovati sa bankama.

Ukoliko se dug stanovništva po osnovu kredita od banaka uveća za iznos kredita koji je stanovništvo koristilo od MFI, ukupan dug stanovništva po ovom osnovu iznosio je 147,9 miliona eura ili 238,5 eura per capita na kraju prvog kvartala ove godine. Istovremeno, neto zarada bez po-reza i doprinosa iznosila je 235,63 eura, a potrošačka korpa 266,73 eura. Navedeni podaci opravdavaju tražnju stanovništva za nenamjenskim, gotovinskim kreditima, ali treba imati u vidu činjenicu da stanovništvo predstavlja neto štedišu, odnosno da su depoziti stanovništva na kraju marta bili viši od nivoa korišćenih kredita, što govori da stanovništva nije prezaduženo, i da je u narednom periodu realno očekivati dalji rast njihove tražnje za kreditima, prije svega dugoročnim.

U martu je nastavljen rast ukupnih depozita položenih kod domaćih ba-naka koji su na kraju mjeseca iznosili 513,9 miliona eura, što je bilo za

5,3% više nego na kraju decembra prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 71,8%. Ročnu strukturu ukupnih depozita i dalje karakteriše veće učešće depozita po viđenju (53%), sa tendencijom porasta učešća oročenih depozita.

Depoziti po viđenju bilježe kontinuirani porast i na kraju marta bili su za 5% viši nego na kraju prethodne godine, odnosno za 65,6% u odnosu na isti period prethodne godine. Oročeni depoziti su iznosili 240,3 miliona eura na kraju marta i bili su viši za 5,8% u odnosu na kraj prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 79,6%. U okviru oročenih depozita najveći dio činili su depoziti oročeni na rok od tri mjeseca do jedne godine (76,2%). Učešće depozita oročenih do tri mjeseca iznosilo je 18,3%, dok je učešće depozita oročenih na rok od jedne do tri godine i preko tri godine i dalje nisko (4,3% i 1,2%).

Indeks tržišne koncentracije banaka prema depozitima pokazuje da je za godinu dana (od marta 2005. do marta 2006. godine) došlo do porasta tržišnog učešća jedne banke, sa 41,5% na 50,4%, odnosno ja-čanja dominacije pet banaka na koje se na kraju marta 2005. odnosilo 82,6%, a na kraju marta 2006. godine 90,4% ukupnih depozita polo-ženih kod domaćih banaka.

Tabela br. 2.11 - Sektorska struktura depozita, u 000 000 eura

Opis/Period

2005. 2006.

III XII III

Po viđenju Oročeni Ukupno Po

viđenju Oročeni Ukupno Po viđenju Oročeni Ukupno

Finansijske institucije 30,5 23,6 54,1 12,6 27,5 40,1 11,7 27,4 39,1

Banke 1,8 14,2 16,0 2,7 15,2 18,0 1,4 13,7 15,2

Ostale finansijske institucije 28,7 9,4 38,1 9,9 12,2 22,1 10,3 13,7 23,9

Nefinansijske institucije 57,3 31,0 88,3 112,7 49,3 162,0 111,2 43,3 154,5

Javne nefinansijske korporacije 8,6 11,3 19,9 14,6 10,4 24,9 12,2 9,8 22,1

Ostale nefinansijske korporacije 48,7 19,7 68,4 98,1 38,9 137,0 99,0 33,5 132,4

Privredna društva u privatnom vl. (domaća) 43,3 15,6 58,9 91,3 30,8 122,1 93,0 26,7 119,7

Preduzetnici 1,3 0,0 1,3 1,4 0,0 1,5 1,4 0,0 1,4

Inostrane firme 4,1 4,0 8,1 5,4 8,1 13,5 4,6 6,8 11,4

Opšta vlada 20,8 28,8 49,6 30,6 67,3 97,8 32,7 75,9 108,5

Centralna vlada 4,9 5,7 10,6 14,3 6,0 20,2 20,0 6,4 26,5

Agencije i institucije centralne vlade 9,4 5,7 15,1 7,9 6,6 14,4 8,6 8,4 17,0

Lokalna vlada - opštine 1,5 0,2 1,7 3,2 1,0 4,2 2,1 5,1 7,2

Državni fondovi 4,9 17,2 22,1 5,2 53,8 59,0 2,0 56,0 58,0

Fizička lica 43,6 49,7 93,2 93,5 82,2 175,8 105,5 92,7 198,3

Neprofitne oraganizacije 5,2 0,2 5,4 8,9 0,5 9,5 9,7 0,7 10,4

Ostalo 8,0 0,5 8,5 2,4 0,4 2,8 2,8 0,3 3,1

UKUPNO 165,3 133,8 299,1 260,7 227,2 487,9 273,7 240,3 513,9

34


Posmatrano po sektorima, najveće učešće na kraju marta ostvarili su depoziti stanovništva (38,6%) i privrednih društava u privatnom vla-sništvu (23,3%).

Depoziti privrede su iznosili 139,1 miliona eura na kraju marta i bili su za 3,3% niži nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa ra-sta bila pozitivna i iznosila je 83%. U okviru depozita privrede, najveći dio odnosio se na depozite privrednih društava u privatnom vlasništvu (86%). Ročna struktura depozita privrede i dalje nije zadovoljavajuća s obzirom na to da se 74,9% odnosilo na depozite po viđenju. Oročeni depoziti privrede bilježe porast, ali zbog većeg rasta depozita po viđenju njihovo učešće u ukupnim depozitima je smanjeno. Na kraju marta o.g, oročeni depoziti su činili 25,1% depozita privrede, dok je ovaj procenat iznosio 33,2% na kraju marta prethodne godine.

Sektor privrede je predstavljao neto dužnika, a koeficijent krediti/depo-ziti privrede kretao se od 1,7 do 2,0 tokom prvog kvartala.

Depoziti stanovništva su iznosili 198,3 miliona eura na kraju marta uz ostvarenu godišnju stopu rasta od 112,6%. Ročna struktura ovih de-pozita pokazuje veće učešće depozita po viđenju (53,2%) od oročenih depozita (46,8%). U okviru oročenih depozita stanovništva dominiraju depoziti oročeni na rok od tri mjeseca do godinu dana (85,6%), dok se najmanje učešće odnosi na depozite oročene na rok duži od 3 godine (0,3%). Pored toga, depoziti stanovništva oročeni na rok do tri mjeseca činili su 12,2%, a depoziti oročeni na rok od jedne do tri godine 1,9% oročenih depozita stanovništva.

I pored konstantnog rasta depozita stanovništva, ovaj iznos je i dalje nezadovoljavajući ukoliko se uporede podaci o iznosu depozita per ca-pita u Crnoj Gori sa nivoom u zemljama iz okruženja. Naime, depoziti stanovništva per capita u Crnoj Gori iznosili su 319,7 eura na kraju prvog kvartala ove godine, što je najniži iznos u odnosu na posmatrane zemlje i pokazuje da postoji prostor za dalji rast depozita. (Tabela br. 2.12)

Ukoliko se podaci o iznosu depozita per capita uporede sa podacima o prosječnim neto zaradama (Tabela br. 2.13), uočava se da zemlje sa najvišim prosječnim zaradama (Slovenija i Hrvatska) imaju i najviše depozite per capita.

Tabela br. 2.12 – Depoziti stanovništva per capita, u eurima

Zemlja Mart 2006.

Slovenija 4,773.17

Hrvatska 3,081.31

Bugarska 807.36

Makedonija 487.36

BIH 450.58

Rumunija 420.37

Srbija 346.66

Crna Gora 319.71

Izvor: centralne banke i zavodi za statistiku posmatranih zemalja i kalkulacije CBCG; preračunavanje u eure izvršeno po srednjem kursu na dan 31.03.2006.

Tabela br. 2.13 – Prosječna neto zarada, u eurima

Zemlja Mart 2006.

Slovenija 759.57

Hrvatska 628.38

BiH 302.01

Crna Gora 235.63

Rumunija 235.16

Srbija 231.23

Makedonija5 213.08

Bugarska 168.22

Izvor: centralne banke i zavodi za statistiku posmatranih zemalja i kalkulacije CBCG; preračunavanje u eure izvršeno po srednjem kursu na dan 31.03.2006.

Stanovništvo je predstavljalo neto štedišu, a koeficijent krediti/depozi-ti stanovništva iznosio je 0,6 tokom prvog kvartala ove godine. Pored toga, depoziti stanovništva per capita bili su viši od iznosa kredita sta-novništvu per capita na kraju prvog kvartala o.g. U narednom periodu se očekuje dalji rast depozita stanovništva čemu će doprinijeti očekivani porast prihoda od turizma, priliv od prodaje nekretnina, kao i od prodaje hartija od vrijednosti na tržištu kapitala.

5 Februar 2006.

MONETARNA KRETANJA

35

Box br. 2.2 – Zaštita depozita u Crnoj Gori

Sistem zaštite depozita obuhvata zaštitu depozita fizičkih i pravnih lica položenih u domaćim bankama članicama Fonda za za-štitu depozita. Sedam banaka su članice Fonda i njihovi depoziti su iznosili 490,9 miliona eura na kraju prvog kvartala i bili su za 3,9% viši nego na kraju prethodne godine. Pri tome, na tri banke odnosilo se 79% ukupnih depozita.

Veći dio depozita u bankama članicama Fonda na kraju prvog kvartala o.g. odnosio se na zaštićene depozite (71%), dok se 29% odnosilo na depozite isključene iz sistema zaštite depozita (definisani Zakonom o zaštiti depozita).

Zaštićeni depoziti su iznosili 347,9 miliona eura na kraju prvog kvartala, što je bilo za 13% više nego na kraju prethodne godi-ne. Od ukupnog iznosa zaštićenih depozita, 55,4% odnosilo se na depozite fizičkih lica, a 44,6% na zaštićene depozite pravnihlica. Slična struktura karakterisala je i kraj prethodne godine: 55,6% se odnosilo na depozite fizičkih lica, a 44,4% na zaštićenedepozite pravnih lica.

Grafik br. 1 – Struktura zaštićenih depozita u bankama članicama Fonda, u 000 000 eura

Depoziti koji se isključuju iz sistema zaštite iznosili su 143,1 milion eura i porasli su u odnosu na kraj prethodne godine, kada su iznosili 131,7 miliona eura. Ukupnom porastu ovih depozita doprinio je rast depozita budžeta, opština, osiguravajućih društa-va, investicionih fondova itd.

Početnu premiju za osnivanje i funkcionisanje sistema zaštite depozita (0,3% ukupnih depozita na dan 31.10.2005.) uplatilo je osam banaka (prije pripajanja Euromarket banke Montenegrobanci) u ukupnom iznosu od 1,2 miliona eura. Do kraja prvog kvartala ove godine banke članice Fonda uplatile su još dvije rate godišnje premije osiguranja depozita i to: za period oktobar – decembar 2005. godine uplaćeno je 275,8 hiljada eura, a za period januar – mart ove godine uplaćeno je 315,2 hiljade eura, od čeka se na ratu godišnje premije banaka članica Fonda odnosilo 305,2 hiljade eura, a 10 hiljada eura se odnosilo na uplatu početne premije Hypo Alpe Adria banke. Naime, Zakonom o zaštiti depozita predviđeno je da banke koje kasnije budu osnovane imaju obavezu da uplate početnu premiju u fiksnom iznosu od 10.000 eura (a ne 0,3% ukupnih depozita na određeni dan). Godišnja premija za2006. godinu utvrđena je u visini od 0,25% ukupnih depozita banaka, a obračunava se i plaća kvartalno.

Fond ima obavezu da sredstva prikupljena po osnovu uplate premije za osiguranje depozita investira u hartije od vrijednosti izdate ili garantovane od strane RCG, banaka, finansijskih institucija ili država visokog rejtinga utvrđenog od strane međunaro-dno priznate agencije ili da položi depozite u banke sa visokim rejtingom.

36


Obaveze banaka po osnovu uzetih pozajmica iznosile su 78,7 miliona eura na kraju marta, uz ostvareni godišnji porast od 29,5%. Pri tome, dug banaka po osnovu pozajmica iz inostranstva iznosio je 63,9 miliona eura, a banke su se uglavnom zaduživale kod banaka/finansijskih insti-tucija koje imaju učešće u njihovom kapitalu i to od: Nove Ljubljanske banke Ljubljana, KFW, IFC, LHB, DEG, EBRD, Comerc bank Frankfurt, LB Interfinanz Franfurt, Suisse Responability, OIKO Kredit itd.

I u martu 2006. godine, iznos ukupno odobrenih kredita bio je niži od iznosa depozita i pozajmica.

Pored toga, depoziti su bili iznad nivoa potraživanja po osnovu odobrenih kredita na kraju marta, tako da je odnos kredita i depozita za bankarski sistem u cjelini iznosio 0,89. Posmatrano po bankama, ovaj koeficijentse kretao od 0,6 do 1,5 na kraju marta.

Pored toga, na kraju prvog kvartala kratkoročni krediti bili su u po-tpunosti pokriveni kratkoročnim depozitima, a koeficijent kratkoročnikrediti/kratkoročni depoziti iznosio je 0,66. S druge strane, koeficijentdugoročni krediti/dugoročni depoziti iznosio je 1,8, što znači da dugo-ročni krediti nijesu bili pokriveni dugoročnim depozitima pa su banke, za zadovoljenje tražnje za dugoročnim kreditima koristile pozajmice, najvećim dijelom iz inostranstva. Neusklađenost dugoročnih kredita i

Grafik br. 2.4 - Ukupni krediti i depoziti, u 000 eura

depozita ne predstavlja problem za banke s obirom na njihovu visoku likvidnost, ali predstavlja potencijalnu opasnost ukoliko dođe do po-goršanja ove tendencije u budućnosti.

Ukupan kapital banaka iznosio je 117,6 miliona eura na kraju prvog kvar-tala ove godine, što je bilo za 9,9% više nego na kraju prethodne godine. Na kapital i rezerve odnosilo se 99,9% ukupnog kapitala, dok se preostalio dio odnosio na pozitivan finansijski rezultat iz tekućeg perioda koji je nakraju marta iznosio 91 hiljadu eura za bankarski sistem u cjelini.

Box br. 2.3 – Kapital banaka

Na kraju prvog kvartala ove godine ukupan kapital svih banaka iznosio je 117,6 miliona eura, što je bilo za 32,3% više nego godi-nu dana ranije. Pri tome, sve banke su ostvarile porast ukupnog kapitala u odnosu na isti period prethodne godine.

Vlasnička struktura ukupnog kapitala na kraju marta ove godine pokazuje najveće učešće stranog kapitala, 70%, dok se na do-maći privatni kapital odnosilo 18%, a državni kapital 12%. Državni kapital ima većinsko učešće u kapitalu dvije banke, većinsko učešće domaćeg privatnog kapitala je u jednoj banci, dok strani kapital ima većinsko učešće kod četiri banke, a 100%-tno učešće u kapitalu tri banke. Aktiva banaka u kojima državni kapital ima većinsko učešće činila je 4,87% ukupne aktive banke, dok je aktiva banaka u kojima strani kapital ima većinsko učešće, činila 88,3% ukupne aktive banaka na kraju marta ove godine.

Na kraju prvog kvartala, strani kapital u bankama poticao je od: Societe Generale Group, Hypo alpe-adria banke, Opportunity Transformation Inv.INC USA, FMO, DEG, Cerera S.R.L. Italija, Koroške banke Slovenj Gradec, Nove Ljubljanske banke Ljubljana, A Banke Ljubljana, Hrvatske poštanske banke, Hemago Limited London, Bucom KFT Budapest, East capitalholding aktiebolag Stockholm, EBRD itd.

Koeficijent solventnosti iznosio je 26,79% na kraju marta za bankarski sistem u cjelini i značajno je iznad zakonskog minimu-ma od 8%.

MONETARNA KRETANJA

37

2.4. Obavezna rezerva banaka

U januaru ove godine Centralna banka Crne Gore donijela je novu Odluku o obaveznoj rezervi banaka kod CBCG koja će početi da se primjenjuje 10. aprila, a kojom su uvedene značajne izmjene u politici obavezne rezerve sniženjem stope, uz istovremeno širenje osnovice za obračun obavezne rezerve. Novom politikom obavezne rezerve uvedene je diferencirana stopa obavezne rezerve umjesto dosadašnje, jedinstvene: za depozi-te po viđenju6 i depozite sa rokom dospijeća kraćim od 90 dana stopa iznosi 19%, a za depozite sa rokom dospijeća dužim od tri mjeseca, a kraćim od godinu dana 5%, dok depoziti oročeni preko godinu dana ne ulaze u osnovicu za obračun obavezne rezerve. Mogućnost izdvajanja dijela obavezne rezerve u državne zapise smanjena je sa 25% na 10%, a stopa po kojoj CBCG plaća kamatu na 40% ukupno izdvojenih sred-stava obavezne rezerve banaka je 1% na godišnjem nivou. Izdvojena sredstva obavezne rezerve, banke mogu da koriste za održavanje dnevne likvidnosti najviše do 50% beskamatno - ako korišćeni iznos obavezne rezerve vrate istog dana, dok u slučaju da sredstva ne vrate istog dana, plaćaju kamatu obračunatu po stopi od 11% (ranije 12%).

Tokom prvog kvartala 2006. godine depoziti koji čine osnovicu za obra-čun obavezne rezerve kretali su se u intervalu od 252 do 278,4 milio-na eura, pa je osnovica za obračun u prosjeku iznosila 261 milion eura. Posmatrano po mjesecima, najviši nivo depozita koji čine osnovicu za obračun obavezne rezerve u toku prvog kvartala zabilježen je u martu (278,4 miliona eura). Istovremeno, depoziti koji ne ulaze u sastav osno-vice za obračun prosječno su iznosili 227 miliona eura.

Tabela br. 2.14 - Prosječno stanje osnovice za obračun obavezne rezerve, u 000 000 eura

Opis/Priod

2005. 2006.

I kvartal

II kvartal

III kvartal

IV kvartal

I kvartal

Prosjek osnovice 147 178 215 255 261

Tabela br. 2.15 - Struktura izdvojene obavezne rezerve, kraj mjeseca, u %

Opis /Period2005. 2006.

I II III VI IX XII I II III

Račun obavezne rezerve u zemlji 43 46 44 64 74 43 67 63 54

U državnim zapisima 24 24 24 16 15 12 11 11 11

Račun CBCG u inostranstvu 33 30 32 20 11 45 22 26 35

Primjenom važeće stope obavezne rezerve, banke su na dan 29.03.2006. godine izdvojile ukupno 59,9 miliona eura, što je za 1,8 miliona eura ili 2,9% bilo niže u odnosu na kraj 2005. godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 71%. (Prilog B, Tabela 12)

Struktura izdvojene obavezne rezerve početkom 2006. godine značajno je izmijenjena u odnosu na prethodnu godinu. Na kraju marta, na račun obavezne rezerve u zemlji izdvojeno je 54%, na računu Centralne banke u inostranstvu 35%, a u državnim zapisima 11% obračunate obavezne rezerve (Tabela br. 2.15).

Na 25% izdvojenih sredstava obavezne rezerve na računu obavezne rezerve kod CBCG, obračunata je kamata po stopi od 1% na godišnjem nivou i CBCG je ukupno platila 37.500,39 eura u prvom kvartalu 2006. godine. U posmatranom periodu banke nijesu koristile sredstva oba-vezne rezerve za likvidnost, dok je niži nivo obavezne rezerve od propi-sanog zabilježen ukupno tri dana kod tri banke (po jedna banka, jedan dan u toku mjeseca).

6 Depoziti domaćih banaka ne ulaze u osnovicu za obračun obavezne rezerve.

38


2.5. Kamatne stope

Prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa (aktivna) iznosila je 10,88% na kraju prvog kvartala ove godine i bila je neznatno viša nego na kraju 2005. godine, dok je odgovarajuća efektivna kamatna stopa, na nivou od 12,04%, bila neznatno niža nego na kraju prethodne go-dine (Tabela br. 2.16).

Posmatrano po ročnosti kredita, prosječne ponderisane kamatne stope bile su više na kratkoročne kredite: 11,15% nominalna, odnosno 12,93% efektivna kamatna stopa, nego na dugoročne kredite: 10,72% nominalna, odnosno 11,51% efektivna kamatna stopa (Tabela br. 2.17).

Posmatrano u odnosu na kraj trećeg kvartala 2005. godine, od kada su raspoložive pomenute serije podataka, zabilježeno je sniženje i nomi-nalnih i efektivnih ponderisanih kamatnih stopa (Grafik br. 2.5).

Iako su i tokom prvog kvartala kamatne stope, primjenjivane na kre-dite odobrene privatnom sektoru, bile više nego na kredite odobrene državnom sektoru, u posmatranom periodu je zabilježeno smanjenje kamatnih stopa na kredite odobrene privatnom, kao i povećanje kama-tnih stopa na kredite odobrene državnom sektoru.

Tabela br. 2.16 – Prosječne ponderisane aktivne kamatne stope, nominalne i efektivne, u %, godišnje

Tabela br. 2.17 – Prosječne ponderisane kamatne stope, nominalne i efektivne, godišnje, mart 2006.


IX X XI XII I II III

PPKS7 nominalna 11,24 11,17 11,01 10,76 10,75 10,89 10,88

PPKS efektivna 12,57 12,32 12,34 12,11 11,96 12,00 12,04

Opis

PPKS na kratkoročne kredite PPKS na dugoročne krediteDo 3

mjesecaOd 3 do

12 mjeseciUkupno do 12 mjeseci

Od 13 do 36 mjeseci

Od 37 do 60 mjeseci

Preko 60 mjeseci

Ukupno preko 12 mjeseci

PPKS nominalna 11,28% 11,12% 11,15% 13,66% 9,04% 7,79% 10,72%

PPKS efektivna 15,85% 12,25% 12,93% 15,28% 9,50% 7,53% 11,51%

Grafik br. 2.5 – Prosječna ponderisana efektivnaaktivna kamatna stopa, u %, na godišnjem nivou

Na kraju januara i februara zabilježene su niže kamatne stope na kre-dite odobrene fizičkim licima nego na kraju 2005. godine, dok su ovekamatne stope na kraju prvog kvartala zabilježile porast u odnosu na kraj 2005. godine. Tako je prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa na kredite odobrene fizičkim licima iznosila 13%, a odgovarajućaefektivna kamatna stopa 14,79%. Po nižoj kamatnoj stopi odobravani

7 PPKS – Prosječna ponderisana kamatna stopa

MONETARNA KRETANJA

39

Tabela br. 2.18 –Prosječne ponderisane aktivne kamatne stope po ključnim sektorima, u %, godišnje


IX X XI XII I II IIIDržavaPPKS – nominalna 8,83 9,03 9,13 8,70 8,73 9,56 9,48PPKS – efektivna 8,50 9,43 10,01 10,41 10,34 11,25 11,28Privatni sektorPPKS – nominalna 11,66 11,54 11,42 11,24 11,27 11,18 11,16PPKS – efektivna 13,32 12,83 12,84 12,46 12,38 12,20 12,24

su krediti pravnim licima tako da je nominalna kamatna stopa iznosi-la je 10,37% (10,42% na kraju 2005.), a efektivna 11,39% (11,67% na kraju 2005.).

Ukoliko posmatramo kamatne stope po kreditima koncentrisanim prema djelatnostima na kraju I kvartala, uočava se da su najpovoljnije kama-tne stope bile za kredite odobrene za sektor poljoprivreda, lov, ribolov (7,36% nominalna, odnosno 7,54% efektivna kamatna stopa) i sektor transport, skladištenje, PTT (9,73% nominalna, odnosno 10,19% efekti-vna kamatna stopa), a najviše kamatne stope odnosile su se na kredite odobrene za sektor energetike (10,49% nominalna, odnosno 13,30% efektivna kamatna stopa) i sektor administracija i druge javne usluge (9,77% nominalna, odnosno 12,23% efektivna kamatna stopa).

Tabela br. 2.19 – Prosječne ponderisane kamatne stope na kredite odobrene fizičkim i pravnim licima,nominalne i efektivne, u %, godišnje


IX X XI XII I II IIIFizička licaPPKS – nominalna 12,71 12,57 12,43 12,45 12,21 12,26 13,00PPKS – efektivna 14,58 14,31 14,23 14,23 13,95 13,82 14,79Pravna licaPPKS – nominalna 10,96 10,90 10,75 10,42 10,46 10,60 10,37PPKS – efektivna 12,20 11,94 11,97 11,67 11,56 11,63 11,39

U poređenju kamatnih stopa po kreditima koncentrisanim prema dje-latnostima, na kraju I kvartala ove godine, sa kamatnim stopama sa kraja 2005. godine, uočava se da su rast zabilježile samo kamatne sto-pe odobrene sektorima finansija i administracije i drugih javnih uslu-ga, dok su ostalim sektorima odobravani krediti po nižim kamatnim stopama. Pri tome, najveće smanjenje zabilježile su kamatne stope za sektor rudarstva: efektivna kamatna stopa je smanjena sa 12,81% na 10,94%, i sektor građevinarstva: efektivna kamatna stopa je smanjena sa 12,72% na 11,60%

40


Tabela br. 2.20 - Prosječne ponderisane aktivne kamatne stope, po djelatnostima, u %, godišnje


IX X XI XII I II IIIPoljoprivreda, lov, ribolov

PPKS – nominalna 8,76 8,39 8,09 7,49 7,43 7,36 7,36

PPKS – efektivna 9,54 8,98 7,96 7,62 7,53 7,58 7,54

Rudarstvo

PPKS – nominalna 12,78 12,63 10,95 11,71 13,55 13,38 10,58

PPKS – efektivna 17,38 13,87 15,72 12,81 14,28 14,31 10,94

Proizvodnja

PPKS – nominalna 11,15 11,06 10,96 10,68 10,63 10,63 10,53

PPKS – efektivna 12,13 11,90 11,98 11,70 11,67 11,55 11,41

Energetika

PPKS – nominalna 9,65 9,70 9,98 10,45 10,24 10,62 10,49

PPKS – efektivna 14,82 11,81 14,83 14,17 13,38 13,26 13,30

Građevinarstvo

PPKS - nominalna 12,49 13,44 13,23 11,97 11,70 11,29 10,40

PPKS - efektivna 13,10 12,70 12,45 12,72 12,44 12,02 11,60

Trgovina

PPKS – nominalna 11,69 11,69 11,61 11,04 10,88 10,87 10,61

PPKS – efektivna 12,21 12,77 12,86 12,24 11,90 11,85 11,52

Usluge, turizam, ugostiteljstvo

PPKS – nominalna 9,85 9,84 9,82 9,78 10,04 9,67 9,86

PPKS – efektivna 15,31 10,93 11,03 11,06 10,98 10,25 10,42

Transport, skladištenje, ptt

PPKS – nominalna 10,25 10,41 10,50 9,78 9,94 9,95 9,73

PPKS – efektivna 11,94 11,76 11,52 10,81 10,73 10,33 10,19

Finansije

PPKS – nominalna 7,12 7,55 7,19 5,85 5,93 9,32 10,15

PPKS – efektivna 4,91 7,65 7,30 6,11 7,33 10,50 11,14

Trgovina nekretninama

PPKS – nominalna 11,55 10,71 10,86 11,74 11,44 11,38 11,39

PPKS – efektivna 12,95 12,60 12,84 13,04 12,08 12,09 12,05

Administr. i dr. javne usluge

PPKS – nominalna 10,16 9,86 9,17 9,28 10,08 9,99 9,77

PPKS – efektivna 10,17 10,79 9,84 11,05 12,04 12,32 12,23

Ostalo

PPKS – nominalna 6,99 7,00 6,99 10,24 9,12 6,63 6,44

PPKS – efektivna 7,80 7,82 7,80 10,81 9,50 6,72 3,66

MONETARNA KRETANJA

41

Box br. 2.4 – Aktivne kamatne stope u Crnoj Gori: poređenje sa okruženjem i determinante uticaja

Aktivne kamatne stope u Crnoj Gori su i dalje visoke, kao i razlika između aktivnih i pasivnih kamatnih stopa u odnosu na regi-on.

Prosječne ponderisane efektivne aktivne kamatne stope u Crnoj Gori u decembru 2005. i martu 2006. godine iznosile su 12,-11%, tj. 12,04%. Posmatrano u odnosu na okruženje, jedino su u Srbiji kamatne stope bile na višem nivou, gdje su u pomenutim periodima iznosile 14,4%, tj. 16,02%. Centralne banke Makedonije i Hrvatske objavljuju pregled kamatnih stopa na kredite u domaćoj valuti bez i sa valutnom klauzulom, kao i na kredite u stranoj valuti. Tako su pomenuti podaci za mart 2006. godine u Makedoniji bili na nivou od 11,9%; 11,0% i 7,9%, a u Hrvatskoj 9,83%; 6,43% i 5,38% respektivno, na tri pomenute vrste kredita. U Bosni i Hercegovini su kamatne stope na odobrene kratkoročne kredite privatnim preduzećima i stanovništvu u martu 2006. godine iznosile 8,31% tj. 10,09%, dok su odgovarajuće kamatne stope u Crnoj Gori iznosile 12,95% tj. 17,02%. U Sloveniji su npr. kamatne stope na dugoročne kredite nefinansijskim korporacijama za osnovna sredstva u tolarima, i na iste u eurima, iznosile umartu 2006. godine 5,1%, tj. 4,2%. Poređenja radi, u Crnoj Gori, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na dugoročne kredite privatnom sektoru u istom mjesecu iznosila je 11,9%.

I pored toga što su više u odnosu na okruženje, aktivne kamatne stope u Crnoj Gori su u prvom kvartalu ove godine niže u odno-su na 2005. godinu. Što se tiče ponude kredita (banke) u Crnoj Gori, trendovi (kraj prvog kvartala 2006. u odnosu na kraj 2002. godine) koji se mogu označiti kao pozitivni za pad kamatnih stopa su:

1. povećano učešće inostranog kapitala u bankama (sa 25% na 70%), uz korišćenje kreditnih linija po povoljnim kamatnim stopama iz inostranstva (učešće pozajmica iz inostranstva u agregatnom bilansu banaka je poraslo sa 3,5% na 10,8%),

2. povećanje depozita sa 205,5 na 513,9 miliona eura (učešće depozita u agregatnom bilansu banaka je poraslo sa 60,3% na 70,3%),

3. povećanje udjela oročenih u ukupnim depozitima (sa 27,8% na 47%).

Što se tiče drugih (opštih) uslova za pad kamatnih stopa, to su svakako: institucionalno zaokruživanje bankarskog sistema Crne Gore, uvođenje eura, pad stope inflacije, poboljšan kreditni rejting zemlje, kao i dolazak kvalitetnijih klijenata kroz proces pri-vatizacije i stranog investiranja.

Visoke kamatne stope negativno djeluju i na životni standard i na rast i razvoj ekonomije. Fakori koji utiču na visoke kamatne stope su:

1. i dalje nepovoljna struktura depozita po ročnosti, sa niskim učešćem oročenih depozita na duži rok od godine dana u uku-pnim depozitima (na kraju prvog kvartala 2006. godine pomenuto učešće je iznosilo 2,5%),

2. još uvijek visok rizik zemlje, prije svega relativna politička nestabilnost i neefikasnost sudskog sistema,

3. izražen kreditni rizik, najviše zbog opšteg stanja niske likvidnosti u kojem se nalazi crnogorska ekonomija,

4. još uvijek visoka tražnja za kreditima, kao jedna od najvažnijih determinanti, iako se često previđa ili čak zanemaruje.

42


Prvi kvartal ove godine obilježilo je osnivanje novih mikrokreditnih fi-nansijskih institucija8, što će doprinijeti daljem razvoju sektora mikro-kreditiranja i rastu broja korisnika njihovih usluga.

Bilansna suma dvije mikrokreditne finansijske institucije (MFI) koje sudo marta ove godine poslovale u Crnoj Gori (Agroinvest i Alter mo-dus) iznosila je 21,9 miliona eura na kraju marta, što je bilo za 3,3 mi-liona eura ili 18% iznad nivoa ostvarenog na kraju 2005. godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 50%. Pri tome, na kraju prvog kvartala 2006. godine, bilansna suma Agroinvesta činila je 68% ukupne bilan-sne sume MFI.

2.6. Mikrokreditne finansijske institucije

Tabela br. 2.21 - Bilansna suma MFI, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

Tabela br. 2.22 - Ukupni krediti MFI, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura


III VI IX XII III

Alter modus 4.783 5.437 5.587 5.999 7.009

Agroinvest 9.847 10.968 11.464 12.612 14.949

Ukupno 14.630 16.405 17.051 18.611 21.958


III VI IX XII III

Alter modus 4.783 5.350 5.027 5.885 6.859

Agroinvest 8.562 10.494 11.073 11.946 12.352

Ukupno 13.345 15.844 16.100 17.831 19.211

Potraživanja MFI po osnovu odobrenih kredita iznosila su 19,2 miliona eura na kraju marta, što je bilo za 7,7% više nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 44%. Od ukupnog iznosa potraživanja po ovom osnovu 64% se odnosilo na potraživanja Agro-invest-a, a 36% na potraživanja Alter modus-a.

Cjelokupan iznos kredita MFI odobren je fizičkim licima, sa dominan-tnim učešćem kredita za poljoprivredu.

Dugoročni krediti MFI činili su 79% ukupnih kredita na kraju prvog kvar-tala 2006. godine. Pored toga, neto krediti, u iznosu od 19 miliona eura,

Tabela br. 2.23 - Ukupni krediti MFI, po djelatnostima, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

Opis/period2002. 2003. 2004. 2005. 2006.

XII XII XII XII IIITrgovina 892 1.360 1.875 2.222 2.434Usluge 678 1.099 1.819 2.570 3.175Proizvodnja 296 491 671 838 901Poljoprivreda 4.478 7.446 9.303 12.201 12.701Ukupno 6.344 10.396 13.668 17.831 19.211

8 Početkom marta Centralna banka Crne Gore izdala je dozvolu za rad dvijema novim mikrokreditnim finansijskim institucijma: ,,OZMONT” doo Podgorica i ,,MON-TENEGRO INVESTMENT CREDIT” doo Podgorica.

MONETARNA KRETANJA

43

činili su 98,8% ukupnih kredita MFI, dok se preostali dio odnosio na re-zervisanja za potencijalne kreditne gubitke (223 hiljade eura).

Novčana sredstva MFI iznosila su 2,6 miliona eura ili 11,9% ukupne aktive MFI na kraju marta, dok su fiksna aktiva i ostala aktiva iznosile357 hiljada eura i činile 1,6% ukupne aktive.

Ukupne obaveze MFI, u iznosu od 11,7 miliona eura, činile su 53,1% ukupne pasive, pri čemu su pozajmice i ostale obaveze iznosile 11,4 miliona eura, dok su grantovi iznosili 0,3 miliona eura9.

Ukupan kapital MFI iznosio je 10,3 miliona eura ili 46,9% ukupne pasi-ve na kraju prvog kvartala 2006. godine. Od iznosa ukupnog kapitala, 8,4 miliona eura ili 81,6% odnosilo se na kapital iz donacije, 0,6 miliona eura ili 5,6% na donacije, dok je neraspoređena dobit iznosila 1,3 mi-liona eura ili 12,8% ukupnog kapitala. Na kraju marta 2006. pozitivan rezultat MFI iznosio je 0,6 miliona eura.

9 Alter Modus

3. TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA

TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA

47

3.1. Tržište novca

U I kvartalu 2006. godine održane su svega četiri aukcije državnih za-pisa sa rokom dospijeća 91 i 182 dana. Ukupno je u I kvartalu 2006. godine emitovano državnih zapisa u iznosu od 4,5 miliona eura, što je predstavljao iznos emitovanih (i prodatih) zapisa sa samo jedne od aukcija u istom periodu prethodne godine. Ukupan iznos prodatih za-pisa u I kvartalu 2005. godine iznosio je 65,94 miliona eura, što govori o drastičnom padu zaduživanja budžeta putem emitovanja državnih zapisa u ovoj godini.

Cjelokupan iznos zapisa emitovanih u I kvartalu ove godine je prodat. Tražnja je dvostruko premašila ponudu i iznosila je 9,2 miliona eura. Kupci na svim aukcijama državnih zapisa bile su crnogorske banke.

Aukcije 91- dnevnih državnih zapisa

U I kvartalu održane su dvije aukcije 91- dnevnih državnih zapisa na ko-jima je emitovano i prodato zapisa u iznosu od 1,7 miliona eura, dok je tražnja za zapisima bila dvostruko veća. Zabilježen je blagi porast kamatne

Grafik br. 3.1.- Kretanje prodatih iznosa i kamatnih stopa na 91 - dnevne državne zapise u I kvartalu2006. godine

Izvor : CBCG

stope, koji je i očekivan imajući u vidu niske kamatne stope ostvarene u prethodnom periodu, kao i negativnu realnu kamatnu stopu. U poređenju sa istim periodom prethodne godine kada je realizovano ovih zapisa u iznosu od 11,3 miliona eura, i kada su se ostvarene kamatne stope kre-tale u rasponu od 8,65 do 10,20%, u I kvartalu 2006. godine evidentan je drastičan pad iznosa prodatih zapisa i kamatnih stopa.

Aukcije 182- dnevnih državnih zapisa

U I kvartalu održane su takođe dvije aukcije 182- dnevnih državnih za-pisa, na kojima je prodato 2,8 miliona zapisa, dok je tražnja za zapisima premašila ponudu iznoseći 5,8 miliona eura. U istom periodu prethodne godine realizovano je zapisa u iznosu od 7,5 miliona eura, na kojima su se postignute kamatne stope kretale u rasponu od 8,95- 9,88%. Na au-kcijama ove vrste zapisa nastavljen je trend pada kamatnih stopa, koje od oktobra prošle godine predstavljaju najniže kamatne stope na ove zapise u okruženju i zemljama Evropske unije.

48


Grafik br. 3.2.- Kretanje prodatih iznosa i kamatnih stopa na 182 - dnevne državne zapise u I kvartalu2006. godine

Izvor : CBCG

Box br. 3.1 - Zaduživanje države na tržištu novca

Smanjivanja zaduženosti budžeta, dio je Strategije Vlade Republike Crne Gore za upravljanja javnim dugom. Kao posljedica im-plementacije te strategije, ukupno zaduženje budžeta na kraju marta 2006. iznosilo je 6,5 miliona eura, što je na nivou zaduže-nosti iz prethodnog mjeseca, a u odnosu na mart prethodne godine manje je za 36,3 miliona eura. Prema Strategiji upravljanja javnim dugom, alternativni izvor finansiranja budžetske nelikvidnosti može biti emitovanje srednjoročnih obveznica na među-narodnom tržištu kapitala (po kamatnoj stopi od 6%) ili uzimanje kredita od evropskih razvojnih banaka po Euriboru.

Grafik br.1 - Neisplaćeni državni zapisi

Izvor: Ministarstvo finansija RCG


49

3.2. Tržište kapitala

Blaga stagnacija prometa na berzama u I kvartalu ove godine, odraz je nedostatka prihoda od privatizacije, manjeg obima investiranja od strane malih i velikih investitora zbog neizvjesnosti ishoda referendum-skog procesa. Ulaganja na tržištu kapitala su najčešće dugoročna, pa su investicione odluke mnogih investitora u proteklom periodu bile zasno-vane na oprezu, vezano za ishod referendumskog procesa. Privatizacije velikih privrednih sistema još nisu operacionalizovane, pa je i to djelimi-čno uticalo na stagnaciju prometa. Ipak, bez obzira na date okolnosti, u I kvartalu na crnogorskim berzama, ostvaren je prosječan mjesečni promet od oko 11 miliona eura, što je sasvim zadovoljavajuci nivo pro-meta u odnosu na specifične okolnosti i veličinu tržišta.

Nedovoljno razvijeno primarno tržište i slaba raznovrnost tržišnog ma-terijala i dalje su karakteristike crnogorskog tržišta kapitala, ali uzimajući u obzir da je tržište relativno mlado, razvojni rezultati tržišta ukazuju na rast kulture štednje i investiranja kako kod privrednih subjekata, tako i kod građana. Značajna investiciona ulaganja najavili su mnogi investici-oni fondovi, a očekuje se i pojava novih institucionalnih investitora, koji će svakako doprinijeti daljem rastu tržišta kapitala. Uzimajući u obzir prvobitnu podcijenjenost akcija, od kojih je još uvijek dobar dio akcija ispod nominalne vrijednosti, potencijal za rast crnogorskog tržišta ka-pitala, po tom osnovu, je još uvijek respektabilan.

Ukupan promet ostvaren u prvom kvartalu 2006. godine na crnogor-skim berzama, bilježi pad od 42,12% , u odnosu na isti period pretho-dne godine, ali i rast od više stotina procenata u odnosu na isti kvartal 2004, 2003. i 2002. godine. Ako iz prometa u I kvartalu prošle godine izuzmemo uticaj prometa akcijama ”Telekoma“a.d. Podgorica u mar-tu mjesecu, kada je crnogorsko tržište doživjelo “bum”, dobija se ne-što drugačija slika. Mjereći taj uticaj u aproksimativnom iznosu od oko 37,4 miliona eura, ostatak ostvarenog prometa u I kvartalu prošle go-dine iznosio bi 19,1 miliona eura i u odnosu na I kvartal ove godine bio bi manji za 70 %.

Kapitalizacija je na Montenegrobezi bilježila blagi rast u I kvartalu, izno-seći na kraju I kvaratla oko 900 miliona eura. Ostvarena kapitalizacija predstavlja rast u odnosu na kraj I kvartala 2005. godine od 169%.

Grafik br. 3.3 - Promet na crnogorskim berzama u Ikvartalu respektivno po godinama

Grafik br. 3.4 - Kapitalizacija na crnogorskimberzama u I kvartalu 2006. u eurima

Izvor: Montenegro berza Nex Montenegro berza


Na Nex Montenegro berzi kapitalizacija je bilježila pad i na kraju kvartala je iznosila 1.296 miliona eura 10. To je oko 18% veća kapitalizacija u pore-đenju sa ostvarenom kapitalizacijom na kraju I kvartala 2005. godine.

10 Metodologija izračunavanja kapitalizacije na crnogorskim berzama je različita. Dok na Montenegro berzi kapitalizaciju računaju samo za hartije od vrijednosti kojima se u tekućem mjesecu trgovalo, na Nex Montenegro berzi kapitalizaciju računaju za sve hartije od vrijednosti sa njihovog listinga izuuzev one kojima se nije trgovalo u tekućem mjesecu, a čija kapitalizacija prelazi 20% ukupne mjesečne kapitalizacije berze.

50


Berzanski indeksi

Svi berzanski indeksi su u prvom kvartalu 2006. godine bilježili rast u odnosu na posljednji dan trgovine u 2005. godini. Ostvaren je rast sva tri indeksa u januaru mjesecu, zatim pad takođe sva tri indeksa u fe-bruaru i potom rast istih u martu.

Crnogorska Centralna depozitarna agencija postala je član evropske asocijacije centralnih depozitarija za hartije od vvrijednosti (ECSDA), koja je osnovana 1997. godine, sa ciljem da podrži stvaranje jedinstve-nog evropskog tržišta kapitala, čija bi efikasnost bila na visokom nivou,a rizik sveden na minimum.

Odbor direktora Nex Montenegro berze je donio odluku o preuzima-nju svih akcija (oko 1,3 hiljade) Montenegroberze a.d. Podgorica, sa pravom glasa. Oko ove odluke se dosta polemisalo, jer je u pitanju sporni čl. 49. Zakona o hartijama od vrijednosti, po kojem se berze ne mogu baviti trgovinom hartija od vrijednosti, niti davati savjete o in-vestiranju u hartije od vrijednosti. Ista zabrana, na osnovu čl. 97, važi i za Centralnu depozitarnu agenciju. Ni Nex Montenegro berza nije član

Grafik br. 3.5 - Ukupan promet i broj transakcija nacrnogorskim berzama u I kvartalu 2006. godine


Tabela br. 3.1 - Upoređivanje broja poslova i ukupnog prometa, I kvartal 2005/Ikvartal 2006.

R.b. Opis Ukupan promet u I kvartalu 2005.

Ukupan promet u I kvartalu 2006.

Apsolutna promjena Promjena u %

1 Broj poslova 23,046 21,179 -1,867 -8.10

2 Primarna trgovina (EUR) 11,964 7,361 -4,603 -38.47

3 Sekundarna trgovina (EUR) 56,539,191 32,726,190 -23,813,001 -42.12

4 Ukupan promet u EUR (2+3) 56,551,155 32,733,551 -23,817,605 -42.12

Tabela br. 3.2 - Poređenje berzanskih indeksa crnogorskih berzi

INDEKSI NEX20 NEXPIF MOSTE

Mart 2006/Januar 2006Apsolutna promjena +481,12 +256,52 +24,66

Procenat promjene +4,92 +3,17 +5,33

Januar-Mart 2006Min vrijednost indeksa 9.781,28 7.992,5 465,59

Max vrijednost indeksa 10.654,19 9.401,87 498,68

Mart 2005/Mart 2006Apsolutna promjena +7.020,4 +6.528,5 +341,13

Procenat promjene +216,55 +358 +232,71

Zbog prošlogodišnjeg velikog martovskog rasta prometa akcijama “Te-lekoma” u I kvartalu, ukupna slika poređenja se značajno mijenja, tako da imamo i apsolutni i relativni pad broja poslova, kao i nivoa ostvare-ne primarne i sekundarne trgovine. U apsolutnom iznosu pad prometa iznosio je oko 23,81 milion eura.

Izvor: Centralna banka Crne Gore



51

Montenegro berze, kao ni obrnuto, da bi na osnovu toga moglo biti realizovana javna ponuda o preuzimanju tako da, za sada, ova odluka nije sprovedena u djelo.

Crnogorska Vlada je usvojila Uredbu na osnovu koje će Fond za obešte-ćenje vlasnika kojima je država oduzela imovinu nakon Drugog svjet-

skog rata, emitovati obveznice restitucije. Na taj način se sam proces usmjerava na tržište kapitala. Obveznice će se prodavati uz određeni diskont i njima će se moći kupovati akcije iz portfelja državnih fondo-va. Ukupan iznos sredstava za restituciju iznosi oko 105 miliona eura, i dio tih sredstava će svakako ići preko crnogorskih berzi i doprinjieti rastu prometa na njima.

Box br. 3.2 - Individualni investitori

Individualni investitori ili mali investitori, kupuju i prodaju hartije od vrijednosti za svoj račun. Oni kupuju mnogo manju količinu hartija od vrijednosti u odnosu na velike investitore. Ipak oni predstavljaju rastući segment tržišta kapitala, koji je zapostavljen. Kompanije najčešće analiziraju primarne i institucionalne investitore. Ipak kupovna moć malih investitora je jaka, ponekad čak i jača od ostalih. Na tržištima u razvoju njihov ulazak na tržište se često vezuje za špekulativne poslove, kratkoročnu zaradu na razlici u cijeni akcija koje su samom procjenom potcijenjene.

Za male investitore je važan odnos sa brokerom ili dilerom od kojeg dobija investicione savjete. Taj odnos mora biti zasnovan na uzajamnom povjerenju. Ipak, katkada su njihovi interesi suprostavljeni, jer broker radi za što više ugovorenih poslova, za što više provizija. Slično je i sa ostalim investicionim savjetnicima.

Šta može da uradi mali investitor prilikom donošenja odluke o investiranju?

Ulaganje u akcije predstavlja traženje dobrostojećih kompanija sa dobrim karakteristikama poslovanja. Do podataka o poslo-vanju može se doći kroz bilanse i završne račune kompanija. Zato je jako bitna transparentnost poslovanja i dobra revizorska kontrola poslovanja kompanija.

Mali investitori treba da su orjentisani na kompanije koje na dugi rok mogu ostvarivati profit, koji će omogućiti rast cijne akcija.Zato treba naći kompanije koje imaju konkurentske prednosti: dobar proizvod, ekonomiju obima, troškovne prednosti, dobar menadžment, jako zaštitno ime, dobru tehnologiju i sl.

Za individualnog investitora koji sam donosi odluku o investiranju važno je da jasno prepozna važne faktore poslovanja kom-panije i da se ne osvrće na nepotrebno “naduvane” informacije iz štampe. Kada pronađe potencijalno interesantnu kompaniju, važno je da utvrdi koja je cijena njenih akcija na berzi. Prilikom kupovine akcija potrebno je voditi računa da se one kupuju u periodima kad su njihove cijene precijenjene. To predstavlja lošu kupovinu jer u periodima pada tržišta vodi ka gubitku od inve-stiranja. Sljedeći važan momenat je marginalni profit kompanije, koji govori o održivosti kompanije u dugom roku i potencijalurasta. Osim marginalnog profita važno je ispitati i tokove gotovine. Za ispitivanje tokova gotovine, važna je faza u životnom ci-klusu preduzeća, ali i tekući trend gotovine.

Ono što mali investitor takođe može uraditi da bi minimizirao rizik ulaganja jeste da vodi računa o marginalnoj bezbjednosti. Nju nije lako kvantificirati, ali vodeći računa o njoj individualni investitor treba da kreira portfolio tako da u cijenu akcija ukalkulišei određene rizike. Poželjno je da ima vlastitu listu najvećih rizika, na kojoj bi se svakako našla: loša istorija upravljanja, loše ra-čunovodstvene procedure, nejasan biznis plan preduzeća, slabo korporativno upravljanje.

52


Iako je izabrao dobru kompaniju opet se može desiti da mu je investiciona odluka loša, jer je zanemario činjenicu da kompanija možda pripada industriji koja nije perspektivna. Zbog toga je za male investitore važno da prate situaciju na globalnom tržištu i kako se ona može reflektovati na kompaniju u koju su zainteresovani da investiraju. Poželjno je odabrati kompaniju koja pripa-da industriji koja ima razvojne perspektive. Veoma zanimljive mogu biti akcije koje su podcijenjene, a ne spadaju u grupu najli-kvidnijih. Na razvijenim tržištima takve prilike se ne javljaju svaki dan, kod nas ih još ima u izobilju.

4. FISKALNI SEKTOR

FISKALNI SEKTOR

55

4.1. Prikaz Budžeta

U novembru 2005 godine, Skupština Crne Gore je usvojila Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o budžetu kao rezultat unaprjeđenja procesa planiranja i izvršenja budžeta, i uspostavljanja sistema interne revizije čime se postiže preciznije definisanje tekućeg i kapitalnog bu-džeta, kao i poslova i procedura unutrašnje revizije. Naime, Zakonom je propisano da budžet pored tekućeg, sadrži i kapitalni budžet koji se odnosi na period duži od godinu dana, a obuhvata infrastrukturu od opšteg i lokalnog interesa, građevinske objekte, zemljišta i opremu. Zakonom su precizirani izvori iz kojih potiču primici i izdaci tekućeg i kapitalnog budžeta, kao i da se dugoročnim pozajmicama i hartija-ma od vrijednosti može finansirati samo kapitalni budžet. Kapitalnimbudžetom planiraju se sredstva za kapitalne projekte koji obuhvataju izgradnju novih i održavanje postojećih objekata, opreme kao i kapital-ne transfere. S obzirom da su kapitalni projekti veliki izdaci i zahtijeva-ju višegodišnje finansiranje, potrebno je definisati prioritete i planirativisinu zaduživanja putem zajmova ili dugoročnih kredita. Inače, kapi-talni projekti mogu se finansirati i sredstvima dobijenim od donacija.Takođe je važna povezanost tekućeg i kapitalnog budžeta jer nabavka kapitalnih sredstava (izgradnja ili kupovina) mora da ima podršku te-kućeg budžeta, kako bi se ta sredstva održala.

Ukupni budžetski primici (preliminarni podaci Ministarstva finan-sija) u periodu januar-mart 2006. godine iznosili su 104,5 miliona eura (uključujući prihode od prodaje imovine, pozajmice, donacije i prihode od otplate kredita) ili 13% više u odnosu na plan za prvo tromjesječje 2006. godine. U 2005. godini, ukupni budžetski prihodi bili su znatno viši i iznosili su 190 miliona eura, što je rezultat prodaje kontrolnog pa-keta državnih akcija u Telekomu Crne Gore.

Struktura budžetskih primitaka pokazuje da se na tekuće prihode bu-džeta odnosilo 103 miliona eura ili 98,4%. Ovi prihodi ostvareni su 16,5% više od planiranog iznosa za prvi kvartal 2006. i u odnosu na isti period 2005. godine, bili su viši za 42,5%, što je rezultat povećanih prihoda od poreza. Primici od prodaje imovine iznosili su 0,6 miliona eura ili 36% od plana, dok su primici od otplate kredita iznosili 0,7 mi-liona eura i bili su viši za skoro pet puta u odnosu na isti prošlogodišnji period. Država je po osnovu pozajmica i kredita prihodovala 0,3 milio-na eura ili 22% planiranog iznosa i to iz inostranih izvora kreditiranja, dok su prihodi po osnovu donacija i transfera bili neznatni i iznosili su samo četiri hiljade eura (planirana sredstva po ovom osnovu za prvi kvartal su 1,4 miliona eura).

Box br. 4.1 - Struktura budžetskih primitaka

Tekući prihodi budžeta formiraju se najvećim dijelom iz prihoda od poreza, koji su u prvom tromesječju ove godine iznosili 94,6 miliona eura ili 92% izvornih budžetskih prihoda, što je za 23,4% više od plana (procjena Ministarstva finansija) za prvi kvartal2006 godine. Prihodi od poreza su u odnosu na isti period 2005 godine, povećani za 39,8% čemu su značajno doprinijeli prihodi od poreza na dodatu vrijednost i akcize, koji su viši za 47% u odnosu na uporedni period, dok su u odnosu na plan za prvi kvartal bili viši za 27% i iznosili su 65,2 miliona eura. Inače, prihodi od poreza na dodatu vrijednost i akcize učestvuju sa 69% u priho-dima od poreza ili 63,3% u tekućim budžetskim prihodima. Pozitivan trend nastavili su prihodi od poreza na dodatu vrijednost koji su iznosili 51,3 miliona eura, i zabilježili porast od 37% u odnosu na plan, dok su u odnosu na isti prošlogodišnji period bili viši za 59%. Od akciza naplaćeno je 14 miliona eura ili sto odsto plana što je 14% više u odnosu na u odnosu na prvi kvartal 2005. godine. U strukturi poreza evidentno je povećanje kod svih kategorija poreza osim kod poreza na zarade zaposlenih kod kojih je ostvarenje bilo niže za svega 2,7%. Prihodi od poreza na dobit preduzeća ostvarili su povećanje od 89% u odnosu na plan i izno-sili su 3,8 miliona eura, od poreza na međunarodnu trgovinu i transakcije (carine i tranzit) naplaćeno je deset miliona eura, što je 28% više u odnosu na plan za prvi kvartal, ali i 43% više u odnosu na isti prošlogodišnji period. Od poreza na promet nepokre-tnosti i prava prihodovano je za 52% više u odnosu na plan ili 133% više u odnosu na uporedni period prethodne godine, dok su ostali republički porezi bili viši za 40% u odnosu na planirani iznos, ali i 54% viši u odnosu na isti period 2005 godine.

56


Prihodi od taksi (administrativne, sudske, registracione, boravišne i ostale takse) u prva tri mjeseca ove godine, iznosili su 2,6 miliona eura ili 29% više od planiranog iznosa za prvi kvartal 2006. godine. U odnosu na isti period prošle godine, ovi prihodi su bili viši za čak 115%, sa značajnom naplatom administrativnih i sudskih taksi. Prihodi po osnovu taksi učestvuju u izvornim bu-džetskim prihodima 2,5%. Od raznih vrsta naknada, prihodi su u prvom tromesječju iznosili 2,5 miliona eura što je 13,6% više od plana za isti period 2006, ali i povećanje za tri puta u odnosu na isti prošlogodišnji period, sa povećanom naplatom naknada za priređivanje igara na sreću za 172% i naknada za puteve za tri i po puta. Ostali republički prihodi iznosili su 3,2 miliona eura što je 57% niže od planiranog iznosa, kao posljedica niskog nivoa ostvarenih ostalih prihoda, dok je evidentno povećanje kod nov-čanih kazni i oduzete imovinske koristi 10,6% i prihoda koje organi ostvare vršenjem svoje djelatnosti za 142%. U odnosu na isti prošlogodišnji period ovi prihodi su bili viši za 19,4%.

Rast budžetskih prihoda bilježi kontinuitet što ukazuje na pozitivne efekte poreskih olakšica koje je Vlada Republike Crne Gore donijela tokom 2004. godine, smanjenjem stopa oporezivanja prihoda građana i preduzeća, kao implementacijom više zakona u oblasti fiskalne politike od janua-ra 2006. godine. (Zakon o izmjenama i dopunama zakona o akcizama, Zakon o izmjenama i dopunama o PDV-u11, Zakon o carinskoj tarifi kaoi Zakon o objedinjenoj registraciji i sistemu izvještavanja o obračunu i naplati poreza i doprinosa). Značajno povećanje prihoda po osnovu PDV-a za tri mjeseca ove godine, u odnosu na isti prošlogodišnji peri-od govori o povećanju finansijske discipline, efikasnijem angažovanjuporeskih i carinskih službi i smanjenju sive ekonomije.

Ukupni izdaci budžeta prema podacima Ministarstva finansija u prvom kvartalu 2006. godine iznosili su 109,1 milion eura i u odno-su na isti prošlogodišnji period viši su za 42%. U odnosu na ostvarene primitke bili su viši za 4,4% ili pet miliona eura.

Grafik br. 4.1 - Struktura budžetskih primitaka uperiodu 01.01.-31.03.2006. godine

Box br. 4.2 - Struktura budžetskih izdataka

Struktura ukupnih izdataka pokazuje dominantno učešće tekućih izdataka budžeta u iznosu od 51,3 miliona eura ili 47% i u odnosu na planirane (70 miliona eura), za prvi kvartal 2006 godine, bili su niži za 27%. Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru iznosili su 22,5 miliona eura, što je manje za 29% u odnosu na plan, dok su transferi za socijalnu zaštitu iznosili 12,2 miliona eura ili 41% više od planiranog iznosa za prvi kvartal tekuće godine. U ukupnim budžetskim izdaci-

11 Izmjenom ovog Zakona uvedeno je plaćanje PDV–a na proizvode na koje se PDV nije plaćao do 1. januara 2006. god. (proiz. za ljudsku ishranu, udžbenici i na-stavna sredstva, štampa, ljekovi, razne usluge i dr.)

FISKALNI SEKTOR

57

ma, transferi za socijalnu zaštitu kao i transferi pojedincima, institucijama i javnom sektoru učestvuju sa 33% što objezbjeđuje visok nivo socijalne, zdravstvene zaštite kao i uredno izmirivanje obaveza po osnovu penzijsko-invalidskog osiguranja. Za ka-pitalne izdatke izdvojeno je 3,3 miliona eura, što je manje za 60,5% ili 7,4 miliona eura od planiranog iznosa. Date pozajmice i kredti iznosili su 2,1 milion eura ili 95% planiranih sredstava. Po osnovu obaveza iz prethodnih godina, država je izdvojila 15,5 miliona eura ili 25,4% više od planiranog iznosa za prvi kvartal 2006, dok je otplata garancija iznosila 0,2 miliona eura ili 38% planiranih izdataka. Za budžetske rezerve (stalne i tekuće) izdvojeno je 2,1 milion eura, što je manje za dva miliona eura ili 48% planom utvrđenih sredstava za period januar-mart 2006 godine.

U tekućim budžetskim izdacima u prva tri mjeseca ove godine, po osnovu bruto zarada i doprinosa kao najvećoj rashodnoj stavci, izdvojeno je 33 miliona eura ili 22% manje od planiranog iznosa. Inače bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca, u tekućim izdacima su učestvovale sa 64,2% a u ukupnim 30,2%. Ostale kategorije na strani tekućih izdataka (ostala lična primanja, rashodi za materijal i usluge, ostali izdaci, tekuće održavanje i subvencije), bilježe značajno smanjenje u odnosu na planirane izdatke za prvi kvartal 2006 godine, što je pozitivan trend. Sa druge strane izdaci po osnovu kamata povećani su za 3,4% i iznosili su četiri miliona eura, dok je renta viša u odnosu na plan za svega 1,3%. U poređenju sa istim prošlogodišnjim periodom, budžetski izdaci ipak bilježe povećanje za 42%. Porasli su tekući izdaci za 39% (značajno povećanje ostvarili su bruto zarade 52%, rashodi za mate-rijal i usluge 56%, subvencije 70%, kamate 7% i renta za jedan i po put). Transferi za socijalnu zaštitu porasli su za 60%, transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru za 20%, kapitalni izdaci za skoro tri puta, pozajmice i krediti dva puta i otplata dugova za jedan put, dok su budžetske rezerve smanjene za 49% ili dva miliona eura. Struktura budžetskih rashoda se nije bitno promijenila, tako da se budžetska potrošnja kretala u realnim okvirima i ostvarila deficit od 5,5 miliona eura.

Posmatrajući gotovinski suficit/deficit kao razliku primitaka i izdataka, pri čemu se primici umanjuju za pozajmice, primljene transfere, dona-cije i primitke od prodaje imovine, a izdaci za otplatu glavnice u zemlji i inostranstvu po osnovu duga nastalog uzimanjem kredita i emitova-njem hartija od vrijednosti, u periodu 01.01 – 31.03. 2006.g. Budžet Republike je ostvario deficit 5,5 miliona eura.12

(Prilog D, Tabela 15).

Grafik br. 4.2 - Struktura budžetskih izdataka uperiodu 01.01 - 31.03.2006. godine

12 Metodologija obračuna suficita/deficita »Sl.list RCG«, 71/05.

58


Republički fond penzijskog i invalidskog osiguranja u periodu januar-mart ove godine, ostvario je prihode od 42,2 miliona eura, i u odnosu na isti period prethodne godine, viši su za 20,3%. U strukturi ukupnih prihoda, doprinosi kao najvažniji izvor prihoda fonda PIO izno-sili su 26,3 miliona eura, ili 62,2% i u odnosu na isti period 2005 godi-ne, bili su viši za 48,6%. Prihodi po osnovu zakonske obaveze Budžeta – transferi su iznosili 13,1 milion eura, što čini 31% ukupnih prihoda. Ostali primici u ukupnim prihodima iznosili su 0,3 miliona eura i viši su za dva puta u odnosu na isti prošlogodišnji period. Po osnovu akcijskog kapitala Fond PIO ostvario je prihode u iznosu od 2,5 miliona eura ili 6% ukupnih prihoda, što je za 60% više u odnosu na isti period 2005. godine. U prvom tromjesječju ove godine Fond nije povlačio sredstva iz depozita i nije koristio sredstva iz kredita kod poslovnih banaka.

Ukupni izdaci Fonda PIO iznosili su u prvom tromjesječju ove godine 43,1 milion eura, što je više za 22,7% u odnosu na isti prošlogodišnji period. Najznačajniji udio imali su rashodi za penzije, koji su iznosili 33,4 miliona eura ili 77,5% što je više za 16,7% u odnosu na prošlogodišnji iznos za isti period. Po osnovu naknada, dodatka, doprinosa za zdrastveno osi-guranje i penzija u stranim zemljama Fond je utrošio 5,5 miliona eura ili 13% ukupnih rashoda. Operativni izdaci koji obuhvataju: tekuće i kapitalne izdatke, pozajmice i kredite i transfere iznosili su 1,2 miliona eura ili 2,9% ukupnih rashoda. Za obaveze iz prethodne godine Fond je izdvojio 0,6 miliona eura ili 1,4%, dok je po osnovu povraćaja kredita utrošeno 1,3% ukupnih rashoda ili 0,5 miliona eura. Prenos u depozit iznosio je 1,8 miliona eura što čini 4,2% ukupnih izdataka.

Poredeći primitke i izdatke, fond PIO je u prva tri mjeseca ove godine ostvario deficit od 0,8 miliona eura.

4.2. Prikaz budžetskih fondova u periodu januar – mart 2006. godine

Republički fond zdravstva na bazi procjene fonda u prva tri mje-seca ove godine, ostvario je prihode od 20,7 miliona eura, i u odnosu na isti prošlogodišnji period viši su za 13,1%. U prihodima dominantni su prihodi od doprinosa, kojih je iz privrede naplaćeno u iznosu od 10,2 miliona eura ili 49,2% ukupnih prihoda i viši su u odnosu na uporedni period za 1,6%. Iz vanprivredne djelatnosti prihodi od doprinosa uče-stvovali su sa 24,8% ili 5,1 milion eura, što je za 15,6% više u odnosu na isti prošlogodišnji period. Od doprinosa samostalne djelatnosti pri-hodovano je 0,3 miliona eura. Učešće prihoda od Fonda PIO iznosilo je 3,7 miliona eura i na nivou su iznosa za isti prošlogodišnji period, dok su transferi iz Budžeta za nezaposlene iznosili 1,1 milion eura i takođe su bili na nivou prošlogodišnjeg iznosa za isti period. Od Zavoda za za-pošljavanje prihodovano je 0,1 milion eura, što je više četiri puta, dok su ostali prihodi povećani dva i po puta i iznosili su 0,1 milion eura. Ra-shodi fonda zdravstva iznosili su 22,1 milion eura, u kojima su najveće učešće imali izdaci za redovnu djelatnost i nabavku lijekova od 92,2%. Fond za zdravstvo u prvom tromjesječju 2006. godine, u poslovanju ostvario je deficit od 1,4 miliona eura.

Zavod za zapošljavanje Republike Crne Gore, u periodu janu-ar-mart 2006. ostvario je ukupne primitke u iznosu od 9,1 milion eura (uključujući sredstva prenesena iz prethodne godine u iznosu od 4,7 mi-liona eura). Tekući primici iznosili su 3,6 miliona eura, što je za tri puta više u odnosu na isti prošlogodišnji period. Od transfera iz budžeta pri-hodovano je 1,4 miliona eura, dok su primici od otplate kredita iznosili 0,7 miliona eura. Izdaci zavoda u prvom kvartalu 2006. godine, iznosili su 6,7 miliona eura pa je u prvom tromjesječju ove godine, Zavod po-slovao sa suficitom od 3,5 miliona eura. Neizmirene obaveze Zavoda uprvom kvartalu iznosile su 2,1 milion eura.

Fond za razvoj je u periodu januar-mart 2006 godine, realizovao pri-hode u iznosu od 260 hiljada eura, dok su rashodi iznosili 89 hiljada eura, pa je realizovan suficit od 171 hiljade eura. (Prilog D, Tabela br. 16).

5. TEMA BROJA

TEMA BROJA

61

5.1. Transparentnost centralne banke

Do devedesetih godina centralne banke su tradicionalno bile zatvore-ne institucije i do javnosti je dolazio vrlo mali broj strogo selektiranih informacija. O tome najbolje svjedoče riječi Karla Brunera, jednog od vodećih teoretičara monetarne politike, tokom XX vijeka: “Centralne banke su tradicionalno okružene sa čudnom političkom mistikom .... Ova mistika počiva na uvjerenju da je centralno bankarstvo ezoterična umje-tnost. Pristup ovoj umjetnosti je rezervisan samo za elitu. Ezoterčna priroda ove umjetnosti počiva na inherentnoj nemogućnosti da se objasnji njena suština jednostavnim riječima i rečenicama.(Bofinger,Monetary Policy2001.)”. Trend povećane transparentnosti centralnih banaka i njihove komunikacije sa javnošću faktički otpočinje od sredine osamdesetih godina uporedo sa tendencijom povećanja nezavisnosti centralnih ba-naka, nakon problema sa inflacijom od kraja šezdesetih pa do početkaosamdesetih godina.

Transparentnost nije pojam koji se može jednostavno definisati. Ipak,vjerovatno je najpogodnija definicija Međunarodnog monetarnog fon-da (1999.) koja transparentnost definiše kao okruženje u kome su ciljevi politike – pravni, institucionalni, okvir monetarne politike; odluke i ra-zlozi za njihovo donošenje; podaci i informacije povezane sa monetar-nom i finansijskom politikom – prezentirani javnosti na razumljiv način i blagovremeno.

Pitanje koje se može postaviti je, kome su upućene informacije. Najje-dnostavniji odgovor je da one mogu biti upućene svima onima koji su zainteresovani. Ipak, pragmatičan pristup često zahtijeva da se pojam zainteresovane javnosti suzi na one pojedince i institucije na koje direk-tno utiče regulacija ili politika. Postoje najmanje četiri značajne oblasti o kojima je važna veća ili manja komunikacija sa javnošću:

• prva oblast su ciljevi monetarne i ekonomske politike;• druga oblast odnosi se na makroekonomski ambijent u kojem

je potrebno da se ostvare ciljevi;• treća su instrumenti monetarne politike kojima treba da se

ostvare ciljevi – njihova primjena i ograničenja i• četvrta oblast se odnosi na prognoze centralne banke.

Komunikacija sa javnošću (intervjui, izjave, komentari i sl.) može imati veliki uticaj na formiranje očekivanja i reakcije finansijskih tržišta. Izjavepredstavnika centralne banke, njihovi govori, izveštaji i dr, mogu dati do-bru procjenu perspektiva ekonomije, procijeniti kretanje inflacije, opisatirazličite rizike, objasniti razvoj pojedinih varijabli njihovom uslovljenošću sa drugim varijablama i dr. Takođe, dodatni kredibilitet informacijama centralne banke daje i to što centralne banke formulišu monetarnu po-litiku, odnosno najčešće znaju buduće pravce monetarne politike i stoga bolje mogu sagledati ukupna ekonomska kretanja.

Centralne banke sa visokim kredibilitetom i visokim stepenom transpa-rentosti mogu ostvariti gotovo isti efekat primjenom mjere monetarne politike, kao i obećanjem da će ta mera biti donijeta na sljedećoj sjednici Savjeta centralne banke ili kredibilnim obraćanjem javnosti preko koga će iznijeti argumente da neka nepovoljna tendencija ima samo kratko-ročni karakter i da će se uskoro promijenti njen smjer. Iz toga proizilazi zaključak da izjave i primena instrumenata ekonomske politike mogu biti supstituti, ali samo u kratkom roku. Ukoliko centralna banka ne ispu-ni svoje obećanje, tržište će to primjetiti najkasnije u srednjem roku, a buduće izjave neće imati kredibilitet.

Ukoliko “govor” centralne banke utiče na formiranje očekivanja, onda se postavlja pitanje da li i komunikaciona strategija, odnosno poveća-ni stepen transparentnosti može biti novi instrument monetarne po-litike. Danas postoji pozitivan odgovor na ovo pitanje, ali u pitanju je vrlo ograničen instrument monetarne politike. Centralna banka može diskreciono odlučivati da li će nešto saopštiti ili ne, ali ne bi smjela da postoji diskrecija u odnosu na sadržaj izjave, jer ona treba da predsta-vlja ispravno viđenje situacije.

Različit stepen reakcije finansijskih tržišta na komunikacione stragetijenije samo pitanje transparentnosti, već i mogućnosti uticaja central-nih banaka na očekivanja i kretanje cijena aktive u željenom smeru, odnosno efikasnosti monetarne politike, što posebno dobija na znača-ju u kriznim situacijama. U takvim situacijama moguće je preko najava uticati na vraćanje željene vrijednosti one veličine koja je odstupila u odnosu na njen target.

62


Uviđajući veliki značaj transparentosti, MMF (1999.) je usvojio Kodeks dobre prakse transparentnosti monetarne i finansijske politike. Kodeksse sastoji iz dva dijela: dobre prakse transparnentosti monetarne poli-tike centralnih banaka i dobre prakse transparentosti finansijske politi-

ke finansijskih agencija. Polazna pretpostavka MMF-a je, da korišćenjekodeksa na bazi dobre prakse može imati snažnu ulogu u prevenciji pojave kriznih situacija.

Box br. 5.1 - Kodeks dobre transparentosti monetarne politike centralnih banaka

I. Jasnost, odgovornost i ciljevi centralne banke

1.1. Krajnji cilj i institucionalni okvir monetarne politike treba da bude jasno definisan odgovarajućim zakonima i regulati-vom, uključujući i zakon o centralnoj banci.

1.2. Institucionalne veze između monetarne i fiskalne politike treba da budu jasno definisane.1.3. Agencijski poslovi koje centralna banka obavlja za potrebe vlade moraju da budu jasno definisani.

II Proces formulisanja i izvještavanja o monetarnoj politici

2.1. Okvir, instrumenti, i ciljevi monetarne politike treba da budu javni i javno obrazloženi.

2.2. Ukoliko postoji tijelo koje permanetno procjenjuje ekonomski razvoj, prati progres ostvarivanja ciljeva monetarne poli-tike i formuliše monetarnu politiku za budući period, informacije o strukturi i načinu funkcionisanja tog tijela treba da budu javne.

2.3. Promjene u monetarnoj politici (osim finog prilagođavanja) treba da budu javno objavljeni i blagovremeno objašnjeni.

2.4. Centralna banka treba da periodično izvještava o progresu ostvarenja ciljeva monetarne politike, kao i o njihovim per-spektivama.

2.5. U slučaju tehničkih promjena strukture monetarne regulative, potrebno je pretodno organizovati javne konsultacije.

2.6. Potrebno je javno objaviti obavezu finansijskog izvještavanja centralne banke za potrebe monetarne politike od stranefinansijskih institucija.

III Javna dostupnost informacija o monetarnoj politici

3.1. Prezentacije i saopštenja centralnih banaka treba da budu u skladu sa MMF-ovim standardima prikupljanja podataka (Data Dissemination Standards).

3.2. Centralna banka treba da na određen datum učini javnim njen bilans stanja, a u određenim intervalima treba da objavlju-je informacije o agregatnim tržišnim transakcijama.

3.3. Centralna banka treba da ima centar za javne informacije.

3.4. Regulacija koju donosi centralna banka treba da bude promptno dostupna javnosti.

IV Odgovornost i obezbjeđenje integriteta centralne banke

4.1. Zvaničnici centralne banke moraju biti spremni da se pojavljuju periodično ispred organa vlasti i da izvještavaju o spro-vođenju monetarne politike, ciljevima centralne banke i ukoliko je prikladno, da razmjenjuju mišljenja o stanju ekono-mije i finansijskog sistema.

4.2. Centralna banka treba da periodično objavljuje finansijske izvještaje nakon procesa revizije.4.3. Informacije o prihodima i rashodima centralne banke treba da budu objavljivane na godišnjem nivou.4.4. Pravila o izbjegavanju konflikata interesa zvaničnika centralne banke treba da budu javno objavljena.

TEMA BROJA

63

Na kraju, postavlja se pitanje nivoa transparentosti CBCG, koja može biti od velikog značaja imajući u vidu ograničen broj instrumenata monetarne politike.

Analizom kodeksa transparentnosti MMF-a može se konstatovati da su ispunjeni svi principi. CBCG i u gotovo svim ostalim oblastima zadovolja-va najviše standarde transparentosti. Neposredno nakon završetka svih sjednica Savjeta CBCG, javnost biva blagovremeno obavještena o najva-žnijim odlukama. CBCG u izvještajima glavnog ekonomiste nudi javnosti svoje analize u oblasti monetarnog, realnog, fiskalnog i eksternog sektora,

kao i argumente za iznijete tvrdnje. Očekivanja i prognoze se objavljuju u Izvještaju o kretanju cijena, a u statističkom biltenu se pružaju javnosti statistički podaci. Takođe, postoji i odjeljenje za odnose sa javnošću. Na kraju, jedina publikacija koja nedostaje, a čije se izlaženje može očekivati do kraja godine je Izvještaj o finansijskoj stabilnosti.

CBCG će i u budućnosti nastaviti da održava visok stepen transparen-tosti, otvorene komunikacije, iznošenje nezavisnih analiza i prognoza u skladu sa najvišim standardima transparentnosti.

6. EU TEME

EU TEME

67

6.1. Institucije Evropske unije

Institucionalna struktura Evropske unije (u daljem tekstu: EU) je jedin-stvena u svijetu. Zemlje koje su prihvatile Evropske ugovore potvrdile su svoju spremnost da dio svojih suverenih prava ustupe nezavisnim institucijama koje istovremeno predstavljaju nacionalne interese, kao i interese Unije. Ovlašćenja institucija definisana su Ugovorom o EZ.

Institucije EU mogu se podijeliti na sljedeći način:

• Institucije koje učestvuju u donošenje pravnih akata, strate-gijskih i upravljačkih odluka: - Savjet Evropske unije- Evropska komisija- Evropski Parlament- Evropski Savjet

• Savjetodavna tijela:- Ekonomski i socijalni komitet- Komitet regiona

• Nadzorna i pravna tijela:- Sud Pravde Evropske unije- Revizorski sud- Evropski ombusman

• Finansijske institucije:- Evropska centralna banka (Evropski sistem centralnih ba-

naka)- Evropska investiciona banka

EU čine tri stuba (I stub – Evropska zajednica, II stub – spoljna i be-zbjednosna politika, III stub – pravna i unutrašnja politika), tako da ista institucionalna struktura funkcioniše u sva tri stuba, ali sa različitim ovlašćenjima u svakom od ovih stubova. U prvom stubu isključivo pra-vo inicijative ima Evropska komisija (ekskluzivni predlagač komunitarne legislative), zakonodavna ovlašćenja ima Savjet, dok Evropski parlament učestvuje u donošenju odluka (zakonodavna i savjetodavna ovlašćenja). U drugom i trećem stubu pravo inicijative imaju Komisija i države čla-nice, a odlike donose Savjet i Evropski savjet na principu jednoglasnog odlučivanja. Evropski parlament u drugom i trećem stubu ne učestvuje u donošenju odluka, već ima savjetodavnu funkciju, što znači da može uputiti pitanja, savjete ili prijedloge Savjetu EU.

Kada su u pitanju međunarodni odnosi, važno je istaći da EU nema status pravnog lica, dok EZ ima to svojstvo, tako da kod sklapanja međuna-rodnih sporazuma u ime EZ Evropska komisija pregovara, a Sporazum sklapa Savjet EU13 na njenu preporuku. Uloga Evropskog Parlamenta (u daljem tekstu: EP) u ovom slučaju je konsultativna, a jedino kod Spora-zuma o pridruženom članstvu, o stupanju u članstvo i sporazuma koji utiču na budžet EU, mora dati svoj pristanak.

13 Odluke se donose kvalifikovanom većinom, a jednoglasno odlučivanje koristi se jedino u slučaju sklapanja Sporazuma o pridruženom članstvu i one koji obu-hvataju područja u kojima se interno traži jednoglasnost.

68


Šema br. 6.1 - Institucionalna struktura EU

6.1.1. Savjet Evropske unije (Savjet ministara EU)

Savjet Evropske unije (u daljem tekstu: Savjet) je glavni organ odlučiva-nja, odnosno zakonodavo tijelo EU osnovano 1950. godine. On donosi zakone na prijedlog Komisije i uz učešće EP. To je od samog početka osnovni princip po kojem se donose odluke u EU, a ono što se mijenjalo je relativna jačina uticaja, na odluke pojedinih organa. Zadatak Savjeta utvrđen je čl. 202 Ugovora o EZ – on mora da obezbjedi koordinaciju opštih ekonomskih politika država članica, da usvaja odluke i da preno-si ovlašćenja za implementaciju na Komisiju. Odnosno, osnovna nadle-žnost Savjeta je usvajanje zakonodavnih odluka i odluka o zajedničkim politikama, a djeluje isključivo na inicijativu Komisije. Savjet ministara istupa u različitom sastavu zavisno od teme koja je na dnevnom redu, na primjer, jedanput su to ministri finansija, drugi put ministri za zaštituživotne sredine itd. Savjet u ime EU zaključuje međunarodne ugovore, koordinira ekonomsku politiku država članica i usvaja mjere na podru-čju saradnje u oblasti policije i pravosuđa. Pravilo je, da pri donošenju odluke uvjek bude prisutan i član Komisije koji je zadužen za određeno područje. U okviru Savjeta ministara postoji Odbor stalnih zastupnika ili predstavnika koji je smješten u Briselu, a sastoji se od službenika dr-žava članica zaduženih za određena područja. Odbor preuzima bitan

dio priprema odluka po pojedinim područjima EZ, odnosno ima za-datak da pripremi rad Savjeta i da izvršava zadatke koje mu odredi (čl. 207 Ugovora o EZ). Postoji i Generalni sekretarijat koji ima oko 2 000 saradnika, a zadaci Sekretarijata su uglavnom administrativne prirode, što znači da se u sklopu njega rade pripreme programa rada, pisanje izvještaja, prevođenje itd. Savjet donosi odluke glasanjem resornih mi-nistara iz država članica EU. Postoje tri načina na koja se odluke donose zavisno od pitanja o kome se odlučuje. Kvalifikovana većina se koristikada se donose odluke koje se tiču unutrašnjeg tržišta, ekonomije i tr-govine. Prosta većina se koristi za proceduralna pitanja. Jednoglasno se odlučuje o pitanjima koja se odnose na spoljnu politiku, pravosuđe, policiju i oporezovanje.

Unutrašnju strukturu Savjeta čine:

• Komiteti Savjeta – pružaju pomoć i pripremaju sastanke Sa-vjeta (COREPER, Specijalni komitet za poljoprivredu SCA, Po-litički komitet, Koordinacioni komitet)

• Radne grupe Savjeta (oko 205) – odgovorne su za sprovođe-

EU TEME

69

nje detaljnih analiza formalnih prijedloga Komisije• Sekretarijat Savjeta – pruža sve administrativne usluge po-

trebne za djelovanje Savjeta i njegovih pomoćnih tijela

Pravo glasa u Savjetu određuje se prema broju stanovnika države čla-nice EU.

Francuska, Njemačka, Italija i Velika Britanija 29Španija i Poljska 27Norveška 13Belgija, Češka, Grčka, Mađarska i Portugalija 12Austrija i Švedska 10Danska, Island, Litvanija, Slovačka i Finska 7Kipar, Estonija, Latvija, Luksemburg i Slovenija 4Malta 3Ukupno 321

6.1.2. Evropski Savjet

Evropski savjet (u daljem tekstu: ES) je institucionalizovan Pariskim sa-mitom 1974. godine. On daje političke smjernice Savjetu i Evropskoj ko-misiji u vođenju zajedničke spoljne i bezbjednosne politike EU.

Evropski Savjet čine čelnici država ili vlada koji se sastaju najmanje dva puta godišnje, zajedno sa predsjednikom Evropske komisije. Ugovorom iz Mastrihta, ES postao je glavni pokretač najvažnijih političkih inicijativa EU i organ odgovoran za donošenje odluka o spornim pitanjima koja nijesu rješena na nivou Savjeta Evrope. U tabeli br. 6.1 dat je prikaz institucija koje imaju slične nazive, ali različite uloge u strukturi institucija EU.

6.1.3. Evropska komisija

Evropska komisija (u daljem tekstu: EK) izvršno je tijelo Unije koje ima ovlašćenja za inicijative, implementaciju, upravljanje i kontrolu politi-ke EU. U Ugovoru o EZ (čl. 155) definisane su dužnosti Komisije koje semogu podijeliti na tri grupe: 1) uloga inicijatora u procesu donošenja odluka, 2) zakonodavna uloga koju obavlja kroz donošenje obavezu-jućih odluka za zemlje članice i putem zaključivanja međunarodnih ugovora u oblastima za koje je ovlašćena, 3) aministrativna uloga koju obavlja kroz sprovođenje zakona. Predsjednika komisije predlažu Vlade zemalja članica, a EP treba da da saglasnost za kanditaturu. Nakon toga

Tabela br. 6.1 - Uloga izabranih institucija EU

Institucija Zadaci Članovi

Savjet ministara

Glavni organ odlučivanja i međudržavne saradnje u EU

Ministri država članica EU

Evropski savjet

Kreator strategije djelovanja EU (opšte političke smjernice)

Šefovi država ili vlada država članica EU

Savjet Evrope

Međunarodna organizacija regionalnog karaktera

Države Evrope i šire

Izvor: Council of the EU

vlade zemalja članica imenuju svoje predstavnike u Komisiji, uz konsul-tacije sa kandidatom za predsjednika. Takođe, značajnu ulogu u izboru Komisije ima i Savjet. Savjet kvalifikovanom većinom i uz saglasnostEvropskog parlamenta imenuje predsjednika Komisije, a u dogovoru sa njim kvalifikovanom većinom predlaže i ostale članove Komisije.Uslovi za izbor člana Komisije su: državljanstvo jedne od država članica EU, opšte sposobnosti i nezavisnost. EK ne djeluje u pravcu ostvariva-nja nacionalnih interesa država članice iz kojih dolaze, već se zalaže za opšte interese EU.

Rad Komisije je organizovan kroz rad generalnih direktorata i speci-jalnih službi. Ona je uključena u sve faze procesa odlučivanja unutar EZ tj. u okviru prvog stuba EU. Može se reći da EK predstavlja glavnog predlagača komunitarne legislative jer daje svoj prijedlog zakona koji se različitim postupcima i uz konsultacije sa drugim organima dalje obrađuje i dobija konačan oblik u vidu pravnog akta. EK osim funkcije predlagača komunitarne legislative ima ulogu «čuvara ugovora» koja proizilazi iz njene funkcije kontrolora uredne primjene prava Evropske zajednice. U spoljnim odnosima EU, Komisija istupa kao ovlašćeni pre-govarač u njeno ime kada su u pitanju međunarodni ugovori o saradnji i trgovinskim odnosima. U okviru drugog i trećeg stuba EU, Komisija nema ekskluzivno pravo da predlaže mjere i odluke, već to pravo dijeli sa zemljama članicama. U ovim oblastima vodeću ulogu imaju Savjet i Evropski savjet.

EK ima 25 članova, odnosno svaka država članica EU ima po jednog predstavnika, a Ugovorom iz Nice predviđeno je uvođenje sistema ro-tacije14, kada Unija bude imala 27 članica.

14 Sistem rotacije zamišljen je tako da Komisija ima manje članova nego što je država članica EU, ali će se osigurati ravnopravna zastupljenost svih država.

70


Evropska komisija ima sljedeće funkcije:

- pravo iniciranja: Svakoj odluci Savjeta prethodi prijedlog EK;- zaštitnica ugovora: Komisija nadgleda sprovođenje odredbi

ugovora i odluka koje su donijela tijela EU i ima pravo, ako utvrdi kršenje tih odredbi, predati Evropskom sudu;

- izvršno tijelo koje sprovodi zajedničke politike: Ovo uključuje upravljanje finansijama i sprovođenje politika evropske zaje-dnice. U tom području glavni zadatak Komisije se odnosi na nadgledanje sprovođenja dogovorenog i kontrolu država čla-nica;

- zastupanje EU prema spolja: Komisija je, na primjer, zastupala evropsku zajednicu na sastancima GATT-a i unutar internacio-nalnih organizacija.

6.1.4. Evropski parlament

EP čine predstavnici zemalja koje biraju građani država članica EU. Parla-ment ima 732 člana, a njegova uloga se ogleda kroz legislativni proces, usvajanje budžeta, političku kontrolu i nadgledanje izvršne vlasti. Svi izvršni organi EU dužni su da podnose izvještaje Evropskom parlamen-tu. Parlament može da smijeni EK ako smatra da je došlo do grešaka u njenom radu ili kršenju propisa, a učestvuje i u izboru članova Komi-sije. Ono što je razlika između Evropskog i nacionalnog parlamenta je što nema podjele na vlast i opoziciju. Parlament se bira na pet godina, a način izbora za parlament razlikuje se od države do države. Svaka dr-žava ima poseban zakon o tome kako se sprovode izbori i koji je način biranja parlamentaraca. Uglavnom su sve zemlje preuzele propoprcio-nalni sistem prema uspjehu pojedinih partija. Evropski parlament odr-žava redovna zasijedanja u Strazburu, a vanredna zasijedanja i komitete u Briselu. Na čelu Biroa EP nalazi se Predsjednik i 16 potpredsjednika izabranih na 2,5 godine.

Postoje dvije vrste komiteta: stalni i ad hoc komiteti koji se osniva-ju za posebna pitanja. Osnovni zadaci komiteta su ispitivanje ideja sa Komisijom u pripremi inicijative i posebno ispitivanje prijedloga poje-dinih odluka.

U zakonodavnom postupku Parlament se ne pojavljuje samostalno, već uvjek zajedno sa Savjetom. Parlament ima budžetska ovlašćenja, odnosno pravo da u cjelosti odbije prijedlog budžeta i odobrava izvr-šenja budžeta Zajednice.

6.1.5. Evropski Ombusman

Uloga Evropskog Ombusmana je zaštita interesa građana u slučaju spo-ra sa institucijama EU, imenuje ga EP na period od pet godina. On ima pravo da traži svu potrebnu dokumentaciju u slučaju spora i uputi pre-poruke dotičnim institucijama ili EP kako bi se spor riješio.

6.1.6. Sud pravde Evropske unije

Sud pravde je glavni pravosudni organ Unije koji se brine o poštovanju prava prilikom tumačenja i primjene pravnih akata EU (čl. 220 Ugovora o EZ). Sud čine petnaest sudija, osam pravobranilaca, sekretar, pravni sekretar i specijalizovane službe. Mandat sudija traje šest godina i mogu biti ponovo birani. Sud rješava sporove između država i organa EU, po-jedinaca i institucija. Nezavisnost sudija i pravobranilaca je u potpuno-sti obezbjeđena, bez obzira na nacionalnu pripadnost. Pri stupanju na dužnost, sudije na javnoj sjednici polažu zakletvu. U toku svog man-data, oni ne mogu obavljati političke i administrativne funkcije, baviti nekim drugim poslom, izuzev ako im Savjet ne odobri odlukom. Sud je nadležan da kontroliše ponašanje država članica, da bi utvrdio da li su one prekršile neku obavezu koja proističe iz komunitarnog prava. On je ovlašćen da ocjenjuje saglasnost pravnih akata organa Zajednice sa osnivačkim ugovorima. Kontrolu nad radom institucija Zajednice Sud ostvaruje kroz savjetodavnu nadležnost koja se sastoji u ocjeni sagla-snosti ugovora koji treba zaključiti sa nekom trećom državom ili me-đunarodnom organizacijom sa osnivačkim ugovorom.

Sud prati rad EP, Savjeta, Komisije i poštovanje obaveza država članica preuzetih potpisivanjem Ugovora. Sud je jedina institucija koja može dati mišljenje, na zahtjev nacionalnog suda o tumačenju ili valjanosti odredbi EU, zajedničkih pravnih akata koje sprovode institucije.

6.1.7. Evropski revizorski sud

Ovaj sud osnovan je 1977. i sastoji se od 15 članova koje imenuje Savjet na prijedlog Parlamenta, na period od 6 godina. Mastrihtskim ugovo-rom dodijeljen mu je status tijela EU. On ispituje tačnost i pravilnost izdataka, prihoda i budžeta Unije.

6.1.8. Evropska centralna banka

Evropska Centralna banka (u daljem tekstu: ECB) osnovana je 1998. go-dine sa sjedištem u Frankfurtu, a od 01.01.1999. odgovorna je za spro-vođenje monetarne politike euro zone. Glavni motiv osnivanja ECB bio

EU TEME

71

je stvaranje monetarne unije s jedinstvenom valutom – eurom. Države koje su članice monetarne unije (trenutno 15) prenijele su monetarnu suverenost na ECB.

ECB nadzire količinu novca u opticaju, upravlja deviznim kursom, brine se za funkcionisanje platnog sistema i zajedno sa centralnim bankama država članica drži i upravlja deviznim rezervama. Primarni cilj ECB de-finisan je Ugovorom iz Mastrihta, a odnosi se na cjenovna stabilnost15. Specifičan način ostvarenja primarnog cilja definisan je tzv. Strategijommonetarne politike. Strategija se temelji na dva stuba.

Prvi stub polazi od:

- značajne uloge novca, koja se ogleda u objavljivanju referen-tne vrijednosti za rast novčane mase, jer se smatra da je krajnji uzrok inflacije rast količine novca u opticaju;

- referentna vrijednost za godišnju stopu rasta M3 (novac u opticaju + kratkoročni depoziti u kreditnim institucijama + kratkoročne kamatonosne HOV koje izdaju te institucije) je 4,5%.

Drugi stub se odnosi na procjenu budućeg razvoja inflacije i rizika zastabilnost cijena u euro zoni. Ova procjena se radi koristeći širok raspon ekonomskih indikatora o budućem kretanju cijena.

Instrumenti monetarne politike ECB su:

- Obavezna rezerva- Operacije na otvorenom tržištu- Stalno raspoložive olakšice

ECB upravljaju sljedeći organi:

• Upravni odbor• Savjet ECB • Izvršni odbor

Upravni odbor je najznačajniji organ u procesu donošenja odluka i nje-ga čine šest članova Izvršnog odbora i guverneri nacionalnih central-nih banaka euro zone. Osnovna uloga Upravnog odbora je definisanjemonetarne politike i kamatne stope po kojoj komercijalne banke mogu uzimati novac od centralne banke.

Savjet ECB se sastoji od: Guvernera ECB, Viceguvernera i Guvernera na-cionalnih centralnih banaka država članica EU (25 država članica). Fun-kcija Savjeta ECB odnosi se na koordinaciju rada i pomoć u pripremi za nova članstva u euro zoni.

Izvršni Odbor čine Guverner ECB, Viceguverner i četiri člana, čiji izbor moraju potvrditi predsjednici ili premijeri zemalja EMU. Izvršni odbor je odgovoran za: sprovođenje monetarne politike definisane od straneUpravnog odbora, pružanje instrukcija nacionalnim centralnim banka-ma, pripremu sastanaka Upravnog odbora i za organizaciju svakodne-vnog tekućih aktivnosti ECB.

Nezavisnost Evropske centralne banke posebno je zaštićena odredbama Ugovora o EZ i Statutom ECB. ECB ima pravo tužbe protiv drugih insti-tucija pred Evropskim sudom pravde, vlastiti budžet i samo u pogledu efikasnog ulaganja podliježe kontroli Evropskog finansijskog suda.

ECB upravlja monetarnom unijom u saradnji sa centralnim bankama u sklopu ESCB. ESCB čini ECB i nacionalne centralne banke država članica EU (čl. 107.1 Ugovora o EZ), dok Eurosistem čine ECB i nacionalne cen-tralne banke zemalja koje su uvele euro.

Osnovni zadaci ESCB (čl. 105 Ugovora o EZ) su:

- utvrđivanje i sprovođenje monetarne politike Zajednice;- obavljanje deviznih poslova;- držanje i upravljanje deviznim rezervama država članica;- promovisanje nesmetanog obavljanja platnog prometa.

15 Godišnji porast cijena manje od 2%.

72


Box. br. 6.1 - Ostvareni rezultati na putu evropskih integracija u Crnoj Gori

Pridruživanje Evropskoj uniji počiva na širokom političkom i društvenom konsenzusu u Crnoj Gori, o čemu svjedoči i usvojena De-klaracija o pridruživanju EU od strane Skupštine RCG (10.06.2005. godine).

Nakon što je Savjet ministara Evropske unije usvojio pozitivnu Studiju o izvodljivosti u aprilu 2005. godine, počeli su pregovori o zaključenju Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) u oktobru 2005. godine. Pregovori sa Srbijom i Crnom Gorom vodi-li su se na bazi «dvostrukog kolosjeka» («twin track» approch) u skladu sa preporukom Evropske komisije usvojenom na Savje-tu ministara spoljnih poslova EU (11.10.2004. godine). Dvostruki kolosjek podrazumjevao je zasebna pregovaranja o pitanjima koja se odnose na ekonomsku sferu. U dosadašnjem periodu održane su dvije “runde” tehničkih pregovora koji su bili posvećeni Glavi IV – Slobodno kretanje roba; Glavi V – Osnivanje privrednih društava, pružanje usluga, kapital; Glavi VI – Harmonizaciji zakonodavstva; kao i Glavi VIII – Politike saradnje. Tokom ovih pregovora, istovremeno su dogovarani i odgovarajući aneksi i protokoli Sporazuma.

U Crnoj Gori se kao putokaz za pripreme učlanjenja u nadnacionalnu zajednicu kakva je EU koriste kriterijumi postavljeni Proce-som stabilizacije i pridruživanja, «kopenhagenški kriterijumi», acquis communautaire i kriterijumi za članstvo u EMU.

Crna Gora je u prethodnom periodu pokazala spremnost i ulaže stalne napore na ispunjavanju kriterijuma iz Kopenhagena i Mastrihta.

Putem unaprijeđenja demokratije i vladavine prava, slobode medija, regionalne saradnje, pravosuđa, ljudskih prava i zaštite manjina, Crna Gora je napravila značajan korak ka zadovoljenju političkih kriterijuma.

Ispunjenje pravnih kriterijuma koji se odnose na usklađivanje nacionalnog zakonodavstva sa Acquis communautaire je najkom-pleksniji i najdugotrajniji posao u cjelokupnom procesu evropskih integracija i Crna Gora već duže vrijeme radi na harmonizaciji zakonodavstva sa pravnim tekovinama EU. Usklađivanje zakonodavstva u Crnoj Gori ne radi se mehanički i formalno, već u skla-du sa razvojnim potrebama države i realnim mogućnostima za njihovu primjenu. Ministarstvo za ekonomske odnose i evropske integracije Vlade RCG, uradila je obrazac za ocjenu usklađenosti propisa sa odgovarajućim propisima EU koji mora biti popunjen od strane organa zaduženih za donošenje zakona u pojedinim oblastima, kako bi se moglo utvrditi u kojoj mjeri je pravni akt usklađen sa propisima EU.

U svim institucijama koje učestvuju u ovom procesu formirana su odjeljenja ili imenovane kontakt osobe za poslove evropskih integracija, a formirana institucionalna infrastruktura značajno je doprinjela jačanju administrativnih kapaciteta u Crnoj Gori.

6.1.9. Pravni akti EU

Komunitarno pravo EU je interno pravo koje ostvaruju tri zajednice: EZ, Euroatom, EZ za ugalj i čelik. Komunitarno pravo čine dvije gru-pe pravila:

- Institucionalno pravo Unije – ustrojstvo, nadležnosti i djelo-vanje organa Unije

- Privredno pravo Unije – funkcionisanje jedinstvenog tržišta i četri osnovne slobode (kretanje kapitala, radnika, usluga i ljudi)

Izvori komunitarnog prava dijele se na:

EU TEME

73

Primarne: • osnivački ugovori, izmjene, ugovori o pristupanju, budžetski

sporazumi, Konvencije izmedju članica EU;• ugovori koje EU zaključuje sa trećim subjektima;• opšta pravna načela.

Sekundarne:1. Obavezujući akti:

- Uredbe (Regulations)- Direktive (Directives)- Odluke (Decisions)

2. Neobavezujući akti:- Preporuke (Recommendations)- Mišljenja (Opinions)

Uredbe su pravni akti EU koji imaju karakter propisa opšte primjene i obavezuju u cjelini i direktno. Oni se neposredno primjenjuju u svim članicama i imaju legislativni karakter jer sadrže opštu normu i obim ovlašćenja koja se njima može prenijeti na druge organe EZ.

Direktive su pravni akti, koji obavezuju svaku državu članicu u pogledu rezultata koji se žele ostvariti, ali ostavljaju mogućnost izbora oblika i metode ostvarivanja rezultata.

Odluke su akti koji u cjelosti obavezuju one kojima su upućeni, a to mogu biti države članice, pravna i fizička lica.

Box. br. 6.2 - Crna Gora i Svjetska trgovinska organizacija

Republika Crna Gora je decembra 2004. godine pokrenula postupak učlanjenja u Svjetsku trgovinsku organizaciju (u daljem tek-stu: STO). Model «dvostrukog kolosjeka», odobren od strane Evropske unije je otvorio prostor za samostalan pristup Crne Gore ovoj organizaciji.

Za Crnu Goru, članstvo u STO predstavlja jedan od ključnih koraka integracije u moderne međunarodne ekonomske odnose. To je istovremeno i važan element podrške procesu unutrašnjih ekonomskih reformi, kao i neophodan korak u procesu pridruživa-nja i pristupanja Evropskoj uniji.

Krajem 2004. godine Crna Gora je uputila Zahtjev za samostalno pristupanje STO. Početkom 2005. godine, na Generalnom savjetu STO-a usvojen je zahtjev Crne Gore i data saglasnost za formiranje Radne grupe, a Vlada RCG imenovala je glavnog pregovarača. S obzirom da vrijeme potrebno da kandidat pristupi STO u mnogome zavisi od same države kandidata, Crna Gora je u kratkom periodu dostavila Sekreterijatu STO veliki broj potrebnih dokumenata (Memorandum o spoljnotrgovinskom režimu Crne Gore, Izvještaj o sektoru usluga, agrobudžetu, Carinski zakon, Ponude za robe16 itd.). Dokumenta koja su dostavljena ocijenjena su pozitivno, a na pitanja Evropske komisije i Sjedinjenih Američkih Država vezana za Memorandum o spoljnotrgovinskom režimu Crne Gore i zakone Crne Gore, detaljno je odgovoreno.

U cilju stvaranja unutrašnjih preduslova za članstvo u STO, u Crnoj Gori je u prethodnom periodu rađeno na postizanju:

- političke podrške procesu pristupanja, odnosno puna podrška Vlade RCG kako bi se, pored ostalog, omogućilo da pregova-rački tim ima mogućnost direktnog i efikasnog učešća u reformi propisa važnih za pristupanje STO;

15 Carinska nomenklatura i stope za robe.

74


- efektivnih reformi na planu spoljnotrgovinskog sistema, kao i šireg zakonodavstva u cjelini, u cilju stvaranja tržišne privre-de i pravnog sistema koji je uporediv sa sistemima razvijenih tržišnih privreda;

- adekvatnog informisanja cjelokupne javnosti u zemlji;

- finansijsko-materijalnog i kadrovskog jačanja institucija koje nose proces pripreme i pregovora za pristupanje, kao i ispu-njavanja preuzetih obaveza.

7. MEĐUNARODNA EKONOMIJA

MEĐUNARODNA EKONOMIJA

77

Svjetska ekonomija u prvom kvartalu 2006. godine nastavila je da se razvija brzim tempom. Iako je u četvrtom kvartalu 2005. godine, u ne-koliko industrijski razvijenih zemalja zabilježen slabiji ekonomski rast u odnosu na prethodni period, ekonomska situacija na globalnom nivou, u I kvartalu 2006. godine, ostala je povoljna. Tome je najviše doprinio rast ekonomskih aktivnosti u Sjedinjenim Američkim Državama i Kini, dvjema glavnim pokretačkim silama globalne ekonomije. Uprkos rastu cijena energije u većini zemalja, stopa bazične inflacije (core inflation)i inflaciona očekivanja ostali su umjereni, što je uticalo na stabilan rastdugoročnih kamatnih stopa. Usljed održavanja povoljnih monetarnih uslova, globalna ekonomija u 2006. godini ima izgleda da nastavi sta-bilan rast. Izvjesni rizici i dalje ostaju prisutni, a proizlaze prevashodno iz visokih i promjenljivih cijena energije, globalne neravnoteže u teku-ćim računima, kao i iz opasnosti od dinamičnog preokreta na brojnim tržištima nekretnina širom svijeta, koja bilježe značajan rast cijena. Iako je rast industrijske proizvodnje u OECD zemljama u januaru 2006. godine neznatno smanjen, dostupni podaci za individualne zemlje, nagovještavaju određena povećanja u narednom periodu. Prema pro-cjenama Centralne banke Švajcarske za 2006. godinu, BDP zemalja EU (EU 15) trebao bi ostvariti stopu rasta od 2,4%, a Japana 2,6%. Supro-tno tome, iako je prethodno bio procijenjen na 3,6%, procjenjuje se da će rast bruto društvenog proizvoda u SAD-u ipak biti za 0,3% manji, odnosno da će iznositi 3,3%.

Sjedinjene Američke Države

U Sjedinjenim Američkim Državama, u četvrtom kvartalu 2005. godine, realni BDP je zabilježio rast od svega 1,6%, nakon povećanja od 4,1% u trećem kvartalu. Uz povećanje u uvoza, ovako skroman rast može se objasniti slabijim rastom privatne potrošnje i investicija. Zabilježena kre-tanja bila su posljedica uragana koji su zadesili južni dio SAD-a u ljeto 2005. godine i prouzrokovali velika oštećenja infrastrukture i proizvo-dnih kapaciteta. S obzirom na to, ostvareni rast BDP- a od 3,6% u toku prvog kvartala 2006. godine povezan je sa povećanom potrošnjom i konstrukcionim troškovima za ponovnu izgradnju regiona uništenog dejstvom uragana. Na osnovu kretanja u prvom kvartalu 2006. godine, procjenjuje se da će realni BDP u ovoj godini rasti po relativno visokoj stopi od 4,8% na kvartalnoj osnovi. Predviđa se da će rast BDP-a, biti zasnovan na povećanoj domaćoj tražnji, prije svega po osnovu rasta privatne potrošnje (sa stopom lične štednje koja ostaje negativna, na

-0,5% od raspoloživog dohotka) i investicione potrošnje (pretežno za opremu i softver). Snažan preokret u maloprodaji na početku godine i dobri pokazatelji za proizvodne i uslužne sektore ukazuju na to da su obje, domaća i izvozna tražnja, ponovo u porastu. Rastu privatne po-trošnje naročito su doprinijeli povoljna situacija na tržištu radne sna-ge i rastuće nadnice i plate. Godišnja inflacija mjerena HIPC indexom,ograničena je na oko 3,4% u martu, sa 3,6% u februaru, dok je inflacijamjerena preko CPI, koji izuzima cijene energije i hrane, ostala stabilna na 2,1%. Ipak, očekuje se da u drugom kvartalu 2006. godine može doći do usporavanja stope ekonomskog rasta.

Grafik br. 7.1 - GDP u SAD

Izvor: Haver Analytics

Grafik br. 7.2 - CPI (12-mjesečne procentualnepromjene) u SAD


78


Euro zona

U euro zoni je takođe nastavljen rastući trend ekonomskih kretanja. U četvrtom kvartalu 2005. godine zabilježen je umjereni rast BDP-a od svega 1,1%. U tom periodu zabilježena je rastuća tražnja za radnom sna-gom, koja je povezana sa blagim smanjenjem nezaposlenosti. Naročito u Njemačkoj, čini se da se kretanja u ekonomiji počinju odvijati poželjnim putem, međutim povećanje PDV-a, predviđeno za početak 2007. godine, sobom nosi potencijalnu opasnost za razvoj ekonomskih aktivnosti u ovoj državi. Brojni pokazatelji ukazuju da je ekonomski oporavak u euro zoni prisutan posebno u sektoru usluga. U Švedskoj ekonomska akti-vnost ostaje povoljna uprkos umjerenom razvoju u pojedinim privrenim granama u četvrtom kvartalu 2005. godine. Rast realnog BDP u ovoj državi bio je uglavnom podržan domaćom tražnjom. U Danskoj je rast realnog BDP u četvrtom kvartalu stagnirao u poređenju sa prethodnim kvartalom, kao rezultat smanjenja privatne potrošnje i negativnog neto izvoza. U Švedskoj je HICP inflacija u martu povećana za 1,5% u odnosuna isti period prethodne godine, dok je u Danskoj u martu, u odnosu na isti uporedni period, inflacija povećena za 1,8%, čemu je najviše dopri-nio rast cijena roba. Inflacioni pritisci u obje zemlje ostali su umjerenizahvaljujući jakoj konkurenciji u maloprodaji i umjerenom povećanju nadnica. U tri najveće ekonomije Centralne Evrope - Češkoj Republici, Mađarskoj i Poljskoj, u toku četvrtog kvartala 2005. godine zabilježen je snažan rast autputa koji je nastavljen i u prvom kvartalu 2006. go-dine. Rast autputa u ovim zemljama bio je podržan neto izvozom, za-hvaljujući oporavku spoljnje tražnje. Dok je u martu, u Republici Češkoj i Poljskoj, HICP inflacija ostala nepromijenjena (2,4% i 0,9% respekti-vno), u Mađarskoj ona je povećana na 2,4% uprkos daljem smanjenju cijena energije u poređenju sa prethodnom godinom. U većini ostalih EU zemalja članica, izvan euro zone, rast autputa je povećan ili je ostao na nivou četvrtog kvartala 2005. godine. U zemljama euro-zone oče-kuje se postepeni rast HICP inflacije na srednji rok, dok se u određenimzemljama očekuje njen relativno slabili rast.

Inflacijom u euro zoni upravlja rast cijena energije, naročito nafte. U kra-tkom roku, očekuje se da inflacija ostane iznad 2%. Međutim, očekujese da će promjene u administrativnim cijenama i indirektnim porezima u zemljama euro-zone izvršiti značajan uticaj na nivo inflacije u 2007.godini. Dodatni uticaj na rast inflacije može se očekivati od indirektnihefekata povećanja cijena roba u prošlosti. Stopa nezaposlenosti u euro-zoni smanjena je sa 8,2% u februaru, na 8,1%, u martu 2006. godine, pri čemu se broj nezaposlenih smanjio četvrti mjesec za redom.

Grafik br. 7.3 - GDP u Euro-zoni


Japan

U Japanu je nastavljen oporavak ekonomske aktivnosti. Rezultati mar-tovskog istraživanja Centralne banke Japana potvrđuju povoljne procjene stanja japanske ekonomije za 2006. godinu. Naročito difuzioni indeks uslova poslovanja velikih proizvodjača - istorijski pouzdan pokazatelj stanja poslovnog ciklusa - potvrdio je da veliki procenat ispitivanih fir-mi ocijenjuje sadašnje poslovne uslove kao povoljne. U isto vrijeme, in-deks je po prvi put zabilježio izvjesno smanjenje u četvrtom kvartalu. U perspektivi, očekuje se da dinamičan rast japanske ekonomije, podržan


Grafik br. 7.4 - CPI (12-mjesečne procentualnepromjene) u Euro-zoni


79

značajnim povećanjem domaće tražnje i aktivnosti u izvoznim granama ekonomije. Cijene potrošnih dobara u Japanu nastavljaju umjereno da rastu. U martu HCPI je povećan za 0,3% na godišnjoj osnovi, dok je CPI koji izuzima cijene hrane porastao za 0,5%, što predstavlja peto uzasto-pno mjesečno povećanje. Međutim, godišnje povećanje cijena potrošnih dobara, mjereno preko CPI koji ne uključuje hranu i energiju, bilo je nešto manje (0.2%), sugerišući da skorašnji rast cijena potrošnih dobara do određenog iznosa predstavlja efekat viših cijena nafte.

Velika Britanija

Prema preliminarnim procjenama za Veliku Britaniju, kvartalna stopa rasta realnog BDP u prvom kvartalu 2006. godine bila je nepromijenjena u odnosu na prethodni kvartal, i iznosila je 0,6%. U oblasti proizvodnje zabilježen je značajan rast, dok je u oblasti usluga ostvareno umjereno povećanje aktivnosti. Procijenjuje se da je potrošnja domaćinstva u prva tri mjeseca 2006. godine bila nešto umjerenija. Stopa nezaposlenosti je nastavila da bilježi rast, dostižući 5,1% u prosjeku u tri mjeseca. U isto vrijeme, godišnja stopa rasta tromjesečnih prosječnih zarada (isključu-jući bonuse), ostala je vrlo skromna. Očekuje se da će tokom godine doći do snažnijeg rasta realnog BDP-a, kojem će u najvećoj mjeri doprinijeti privatna potrošnja. Inflacija mjerena preko HICP smanjena je na 1,8%u martu, sa 2,0% u februaru. Cijene nekretnina nastavile su da se opo-ravljaju, a prema Halifax indeksu, njihova godišnja stopa rasta u martu iznosila je 7,4%. Na sastanku 4. maja, Komitet za monetarnu politiku Centralne banke Engleske izglasao je da kamatna stopa na REPO operacije ostane na nivou od 4,5%, na kojem je od 4. avgusta 2005. godine, kada je kamatna stopa smanjena za 0,25 procentualnih poena.

Grafik br. 7.5 - GDP u Japanu


Grafik br. 7.6 - CPI (12-mjesečne procentualnepromjene) u Japanu


Grafik br. 7.7 - GDP u Velikoj Britaniji


Grafik br. 7.8 - CPI (12-mjesečne procentualnepromjene) u Velikoj Britaniji


80


Azijske zemlje

U prvom kvartalu 2006. godine, shodno očekivanjima, nastavljen je snažan ekonomski rast u Azijskim zemljama, podržan povoljnim kre-tanjima na finansijskim tržištima i kontinuiranim prilagođavanjima umakroekonomskoj politici. U svim važnijim ekonomijama regiona za-bilježen je kontinuitet jačanja domaće tražnje, kao i rast izvoza. Uprkos povećanjima u cijeni nafte, inflacija u regionu, u martu, mjerena prekoCPI, ostala je relativno nepromijenjena. Rast realnog BDP u Kini, u prvom kvartalu 2006. godine, povećan je za 10,2%, što predstavlja najveću sto-pu rasta u prethodne tri godine. Inflatorni pritisci su nastavili da buduumjereni, sa godišnjom CPI inflacijom od 0,8% zabilježenom u martu.Domaća potrošnja u martu ostala je veoma snažna, dok su investicije dodatno povećane, podržane jakim rastom domaćih kredita i ponude novca. Narodna Banka Kine je 27. aprila 2006. godine povećala stopu pozajmljivanja na malo za 27 baznih poena na 5,85%, što predstavlja prvo povećanje od oktobra 2004. godine. U Južnoj Koreji, rast realnog BDP takođe je porastao u prvom kvartalu 2006. godine na 6,2% sa 5,3% u prethodnom kvartalu, dok je inflacija ostala nepromijenjena.U perspektivi, ekonomski izgledi rasta u Aziji ostaju veoma povoljni, podržani kontinuiranim rastom domaće tražnje i rastom pojedinih se-gmenata izvoza. Dalji rast cijena nafte i pretjerane investicije u izvjesnim dijelovima kineske ekonomije ostaju dva osnovna rizika sveukupno po-voljnim ekonomskim izgledima u Azijskim zemljama.

Latinska Amerika

U Latinskoj Americi, tempo ekonomskih aktivnosti u martu ostao je dina-mičan u Argentini, sa godišnjim rastom industrijske proizvodnje od 7,5%. Godišnja stopa inflacije od 11,1% zabilježena u martu, predstavlja jedanod najvećih razloga za zabrinutost o budućim ekonomskim kretanjima u ovoj zemlji. U Brazilu i Meksiku, godišnja stopa inflacije i dalje pokazujeopadajući trend, dostižući u martu 3,4% i 5,3% respektivno. Dostupni pokazatelji pokazuju da ove ekonomije ostaju u fazi ekonomskog opo-ravka, sa povećanom vrijednosti industrijske proizvodnje u februaru, za 5,4% u obje zemlje, u poređenju sa prethodnom godinom.

Zemlje Jugoistočne Evrope

Prema izvještaju ICEG EC-a (International Center for Economic Growth - European Center), ekonomski rast sedam zemalja Jugoistočne Evro-pe (Srbija i Crna Gora, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Makedonija, Bu-garska, Rumunija, Albanija) smanjen je u 2005. godini u poređenju sa prethodnom godinom. Prosječni ekonomski rast regiona Jugoistočne

Evrope u prošloj godini iznosio je 4,8%, što je gotovo 1% niže nego u 2004. godini. Najveće smanjenje zabilježeno je u Rumuniji gdje se rast BDP sa 8,3% u 2004. godini smanjio na 4,1%. Glavni uzrok ovog zna-čajnog pada bile su nedovoljne performanse postignute u oblasti po-ljoprivrede, izazvane nepovoljnim vremenskim uslovima tokom ljeta. Najveći ekonomski rast u regionu Jugoistočne Evrope u 2005. godini bio je postignut Srbiji (6,5%), zatim u Albaniji (5,9%), dok je najmanji rast zabilježen u Makedoniji (3,5%). U 2006. godini predviđa se da će u regionu biti ostvaren veći ekonomski rast, podržan prije svega do-maćom tražnjom, privatnom potrošnjom i investicijama, kao glavnim pokretačima ekonomskih aktivnosti.

U tri države (Albanija, Bosna i Hercegovina i Makedonija) inflacija je uprethodnoj godini iznosila između 0,5% i 2,5%, dok je u Bugarskoj izno-sila 5%, a u Hrvatskoj 3,6%. Predviđa se da će u 2006. godini u regio-nu Jugoistočne Evrope prosječna stopa inflacije mjerena sa CPI, porastina 7,5% sa 5,0% usljed povećanja administrativnih cijena i indirektnih poreza. U Rumuniji je nastavljen proces smanjenja inflacije, a prosječangodišnji CPI u 2005. godini iznosio je ispod 10,0%, prvi put od početka tranzicije. Za 2006. godinu, Narodna banka Rumunije postavila je tar-get od 5,0% (+/-1 procentni poen). U regionu postoji nekoliko razloga za povećanje CPI, kao što su povećanje administrativnih cijena, zatim maloprodajnih cijena uzrokovano uvođenjem PDV-a, povećanje u svjet-skim cijenama nafte, kao i povećanje agregatne tražnje. U 2005. godini prosječni deficit tekućeg računa regiona Jugoistočne Evrope dostigaoje 9,6% BDP, dok je u prethodnoj godini bio 9,7% BDP. Bilans tekućeg računa pogoršan je u pet od sedam zemalja Jugoistočne Evrope (Alba-nija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska i Rumunija). Najveći de-ficit tekućeg računa zabilježen je u Bugarskoj, gdje je deficit povećansa 5,8% na 11,8% BDP-a, dok su pogoršanja od barem 1% zabilježena i u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Rumuniji. Jaka domaća tražnja (po-trošnja i/ili investicije) uticala je na povećanje uvoza dobara, što je kroz pogoršanje trgovinskog bilansa, imalo negativan uticaj na tekući račun. U 2006. godini očekuje se nastavak sadašnjih tendencija, kao i prosječan rast deficita tekućeg računa do nivoa od 10% BDP.

Zvanična prosječna stopa nezaposlenosti u regionu Jugoistočne Evro-pe prelazi 20%. Do 2006. godine postojala je samo jedna zemlja ovog regiona u kojoj je stopa nezaposlenosti bila jednocifrena - Rumunija. Tokom 2005. godine njoj se pridružila Bugarska, u kojoj je stopa neza-poslenosti značajno smanjena, a veliko poboljšanje uočeno je i u Hrvat-skoj i Rumuniji, dok ostale zemlje u posmatranom periodu nijesu bile u stanju da značajno smanje stopu nezaposlenosti.


81

Cijene nafte

Nasuprot povećanju zabilježenom u 2004-toj godini, kada su cijene nafte bile uglavnom vođene neočekivano velikom tražnjom za naftom i neiskorištenjem kapaciteta širom lanca naftne industrije, posljednje povećanje cijena nafte je uglavnom bilo vođeno rastom zabrinutosti na strani ponude, u vrijeme kada su uslovi na tržištu nafte bili zate-gnuti. Nemiri stanovništva u Nigerijskom regionu, bogatom naftom, ometali su proizvodnju nafte. Intenzivno iskorišćavanje SAD-ovih zali-ha goriva dodalo je rastući pritisak na cijene, kao izraz zabrinutosti za održavanjem adekvatnih zaliha goriva usljed rasta tražnje u toku ljeta. Pogoršanje geopolitičke klime bilo je takođe jedan od glavnih faktora rastućeg pritiska na cijene. Naročito skorašnja dešavanja oko nuklearnih pogona, vezano za špekulacije oko sankcija protiv zemlje u kojoj su lo-cirani, kao i njihove reperkusije na tržišta nafte povećale su zabrinutost oko sigurnosti budućih zaliha nafte.

Kamatne stope

U cilju daljeg učvršćivanja monetarne politike u uslovima brzog eko-nomskog rasta i jakih inflatornih pritisaka, Federalne Rezerve SAD-a(FED) i Evropska Centralna Banka (ECB) nastavile su da učvršćuju svoju monetarnu politiku. Na sastanku FOMC (Federal Open Market Commit-tee) Federalnih rezervi SAD-a, održanog krajem januara, kamatna stopa je povećana za 25 baznih poena na 4,5%. Na sastanku je objavljeno da postoji rizik povećanja cijena pod postojećim ekonomskim uslovima koji

Grafik br. 7.9 - Prosječni pokazatelji za zemljeJugoistočne Evrope

Izvor: ICEG EC*Preliminarni podaci**Procjene

Grafik br. 7.10 - Cijena sirove nafte Brent

Izvor: Energy Economics Newsletter

mogu dovesti do novog povećanja kamatnih stopa. Učesnici na tržištu su se jednoglasno složili da očekuju nova povećanja u kamatnim stopama FED-a za 25 baznih poena na martovskom sastanku Komiteta i za još 25 baznih poena na sastanku krajem juna. Kao što se i očekivalo, Komitet je 28. marta 2006. godine odlučio da ponovo poveća kamatne stope za 25 baznih poena, što je predstavljalo 15-to uzastopno povećanje, utvrđu-jući stopu od 4,75%. U izjavi koja je pratila sastanak, FOMC je naglasio da će «ubuduće možda biti potrebna čvršća politika ».

ECB je u decembru 2005. godine izvršila prvo povećanje kamatne sto-pe za 25 baznih poena u zadnje dvije i po godine za REPO operacije, kao odgovor na rastući rizik stabilnosti cijena, dostižući nivo od 2,25%. Očekivanja učesnika na tržištu su se odmah promijenila nakon sastanka

Grafik br. 7.11 - Kretanje kamatnih stopa FED

Izvor: FED

82


ECB u novembru, prije decembarskih promjena u monetarnoj politici. Na januarskom i februarskom sastanku ECB nije mijenjala kamatne stope, ali je pojačala antiinflacione mjere. Kao rezultat toga, mnogi tržišni učesnicisu očekivali povećanje kamatnih stopa u martu, kada je ECB zaista po-većala stopu za četvrtinu procentnog poena (0,25%), dostižući nivo od 2,5%, nakon povećanja kamatne stope u decembru za isti iznos.

Kao odgovor na jak ekonomski oporavak i opadajuće deflacione ten-dencije, Centralna Banka Japana je odlučila da se u martu vrati na po-litiku upravljanja kamatnom stopom. Napustila je kvantitativno targe-tiranje likvidnosti banaka koje je započela marta 2001. godine, s ciljem da suzbije deflacione trendove i pogoršavajuću ekonomsku situaciju.Odlučeno je, takođe, da se diskontna kamatna stopa, za sada, ostavi na istom nivou od 0,10%.

Devizni kursevi

U toku četvrtog kvartala 2005. godine, dinamika USD/EUR bila je pod uticajem očekivanih promjena u razlici kamatnih stopa između dvije valute. Ojačani Euro početkom decembra reflektovao je promijenjenuzvaničnu poziciju Sistema Federalnih Rezervi SAD-a, koji je poslje de-cembarskog sastanka najavio da će period rastućih kamatnih stope biti završen. Istovremeno, unaprijeđeni optimizam u euro-zoni povezan sa odlukom ECB da poveća kamatne stope za REPO operacije na početku decembra, promijenili su očekivanja u korist eura. U narednim mjese-cima 2006. godine dominirat će očekivanja o promjeni razlike kamatnih stopa među valutama, koja će pojačati promjenljivost deviznog kursa. Tokom aprila i početkom maja 2006. godine euro je nastavio da raste prema dolaru. Tokom većeg dijela aprila devizni kurs između dvije valu-te je iskusio određenu promjenljivost. Krajem mjeseca euro je apresirao prema valuti SAD-a prateći dalje dokaze o poboljšanju u ekonomskim izgledima za euro zonu. Ovo kretanje bilo je dodatno pojačano sveuku-pnom depresijacijom US dolara prema većini valuta i tržišnim fokusom na veličinu fiskalnog, kao i deficita tekućeg računa SAD-a, ali i promje-nama u strukturi rezervi strane valute, kod nekih centralnih banaka. Kao rezultat toga, euro je 3. maja iznosio 1,26 USD, što je 4,3% iznad njegovog nivoa prema dolaru krajem marta, i 1,5% iznad njegovog prosjeka u 2005. godini.

Euro je umjereno apresirao prema japanskom jenu u toku prvog kvartala, uprkos značajnim fluktuacijama. Nakon pozitivnih novina o ekonomskojperspektivi u euro-zoni, euro je oslabio privremeno nakon šire apresijacije većine azijskih valuta. Do kraja aprila euro je apresirao ponovo i 3. maja

Grafik br. 7.12 - Kretanje kamatnih stopa ECB

Izvor: ECB

Grafik br. 7.13 - Kretanje diskontne stope Centralnebanke Japana

Izvor: Centralna banka Japana

Grafik br. 7.14 - Kretanje deviznog kursa USD i eura



83

je iznosio 143,4 JPY, što je 0,7% iznad njegovog nivoa na kraju marta i 4,8% iznad njegove prosječne vrijednosti iz 2005. godine.

Između kraja marta i 3. maja euro je depresirao prema švajcarskom franku (za 1,1%), norveške krune (za 2,6%), australijanksom dolaru (za 3,4%) i kanadskom dolaru (za 0,7%), dok je ostao gotovo nepro-mijenjen prema vonu Južne Koreje. Konačno, euro je apresirao značaj-no prema azijskim valutama vezanim za US dolar, pri čemu je najviše zabilježena apresijacija u odnosu na kineski renmibni (za 4,3%) i Hong Kongkoški dolar (za 4,2%).

Grafik br. 7.15 - Kretanje deviznog kursa YEN/EURO


8. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI

87

Najznačajniji događaji u januaru 2006. godine

U Crnoj Gori počeo je da se primjenjuje Zakon o primjeni propisa kojima sa uređuje zaštita prava intelektualne svojine, koji bi trebao omogućiti nesmetano primjenjivanje regulative iz te oblasti.

U crnogorskom bankarstvu zabilježena su tri značajna događaja; So-sijete ženeral (Societe Generale) banka preuzela je Podgoričku banku, čime je zaokružen proces kupovine kontrolnog paketa akcija ove ban-ke realizovan krajem prošle godine. Pored toga, od početka godine Eu-romarket banka a.d. je i faktički pripojena NLB Montenegrobanci a.d. Podgorica. Podgorička Atlasmont banka, prva iz Crne Gore, otvorila je svoje predstavništvo u Ruskoj Federaciji, nakon dobivanja odobrenja od Centalne banke Rusije.

Potpisan je ugovor o prodaji hotela „Galeb“, koji je u vlasništvu Ulcinj-ske rivijere u stečaju, hrvatskoj kompaniji „PGM Ragusa“ za 5,3 mili-ona eura

Crnogorska Vlada pozvala je investitore da prijave interesovanje za dobijanje koncesije za korišćenje vode u komercijalne svrhe sa devet crnogorskih izvorišta.

Crnogorsko Ministarstvo finansija objavilo je Nacrt zakona o lokalnimkomunalnim taksama, prema kojem će opštine moći još dvije godine da naplaćuju takse za korišćenje značajnih infrastrukturnih telekomu-nikacionih i objekata za prenos struje.

Crnogorska Centralna depozitarna agencija postala je član Evropske asocijacije centralnih depozitarija za hartije od vrijednosti.

Najznačajniji događaji u februaru 2006. godine

Crnogorska Vlada usvojila je Prijedlog zakona o lokalnim komunalnim taksama i Plan privatizacije za ovu godinu. Takođe, Vlada je usvojila Program svog ovogodišnjeg rada, čiji su prioriteti pridruživanje Evrop-skoj uniji i obezbjeđivanje uslova za funkcionisanje državnih institucija nakon sticanja nezavisnosti.

Finansijski aranžman koji je Međunarodni monetarni fond prije gotovo četiri godine odobrio Državnoj zajednici, uspješno je okončan i shodno postignutim dogovorima sa predstavnicima MMF-a dug prema Pa-riskom klubu je umanjen za preostalih 15% (od dogovorenog otpisa duga od 66%).

Članovi Odbora za raspodjelu finansijske imovine i obaveza bivše SFRJpotpisali su Rezoluciju o podjeli 27% njenog udjela u osnivačkom ka-pitalu Jugoslovenske banke za međunarodnu ekonomsku saradnju (JUBMES).

Kompanija „Majkrosoft“ (Microsoft) i Montengro biznis alijansa dogovorili su strateško partnerstvo čiji je cilj organizovanje obuke privatnog sektora u Crnoj Gori o intelektualnoj svojini i pravima koji iz nje proističu.

Centralna banka Crne Gore uručila je dozvolu za rad austrijskoj Hipo Alpe Adrija banci (Hypo), čija je uprava najavila da će klijentima u Crnoj Gori ponuditi konkuretnije bankarske uslove od postojećih.

Potpisan je ugovor o prodaji žabljačkog hotela „Planinka“ konzorciju-mu HLT fonda i tivatskog hotelskog turističkog preduzeća „Primorje“ za dva miliona eura.

Ruska naftna kompanija „Lukoil“ saopštila je da planira da učestvuje u privatizaciji crnogorskog preduzeća Montenegrobonus.

Najznačajniji događaji u martu 2006. godine

U Budvi je održan 15. po redu Međunarodni sajam turizma “Metubes“, koji je okupio 114 izlagača iz zemlje i inostranstva. Crnogorska predu-zeća, čiji su predstavnici posjetili berzu rada na ovom sajmu, bili su za-interesovani da angažuju preko 700 nezaposlenih sa evidencije Zavoda za zapošljavanje.

Komisija za hartije od vrijednosti Republike Crne Gore, odobrila je Nex Montenegro berzi javnu ponudu za preuzimanje Montenegroberze. Nex

88


Montenegroberza objavila je prospekt za preuzimanje svih oko 1,3 hi-ljade akcija Montenegroberze sa pravom glasa, koje je namjeravala da plati po 130 eura.

Agencija za duvan dodijelila je podgoričkim kompanijama “Rokšped” i “Bar-Kod” prve licence za trgovinu na veliko duvanskim proizvodima.

Crnogorska Vlada je prihvatila da učestvuje u projektu ”Hiljadu stam-benih kredita”, kojim će građanima biti omogućeno da pod povoljnijim uslovima od postojećih dobiju kredit, i plate ratu od 90 do 180 eura.

Sajam kadrovskih potencijala, „Careerways“, koji se po prvi put održa-va u Podgorici, bio je prilika za mlade, kreativne i sposobne ljude da u direktnom kontaktu sa poslodavcima dođu do zaposlenja.

Predstavnici norveške kompanije “Stakraft” i crnogorske “Elektropri-vrede” potpisali su Memorandum o saradnji s ciljem jačanja uloge Crne Gore na energetskom tržištu jugoistočne Evrope.

PRILOZI

PRILOZI

91

Učešće u 2005.

ø 2004 = 100 INDEX NIVOA

2005. 2006. III 2006.II 2005.

III 2006.III 2005.

I - III 2006.I - III 2005.II III I - III II III I - III

Industrija ukupno 100,0 91,7 103,7 98,6 96,0 106,8 102,9 111,3 103 104,4

Vađenje ruda i kamena 6,1 46,6 91,4 68,3 100,1 98,7 100,1 98,6 108,0 146,6

Vađenje energ.sirovina 2 84,3 86,1 99,2 122,8 109,6 115,7 89,3 127,3 116,6

Vađenje kamenog uglja, lignita i treseta 2 84,3 86,1 99,2 122,8 106,9 115,7 89,3 127,3 116,6

Vađenje ostalih sirovina i mat. 4,1 27,8 94,1 53,0 88,8 93,2 92,3 105 99,0 174,2

Vađenje ruda metala 3,2 26,8 107,1 58,3 95,7 98,7 100,9 103,1 92,2 173,1

Vađenje ostalih ruda i kamena 0,9 31,6 46,1 33,1 63,2 73,2 60,2 115,8 158,8 181,9

Prerađivačka industrija 70,6 88,5 99,5 91,2 81,5 100,5 89,0 123,3 101,0 97,6

Prehrambeni proizvodi, pića i duvan 9 86,1 101,2 79,6 49,9 70,8 64,7 141,9 70 81,3

Proizvodnja prehr.proiz. i pića 7,1 48,5 82,3 61,1 59,8 78,9 72,6 131,9 95,9 118,8

Proizvodnja duvanskih proizvoda 1,9 228,1 172,2 149,5 12,9 40,5 35,0 314,0 23,5 23,4

Proizvodnja tekstila i tekst.proizvoda 1,2 88,6 111 90,3 77,8 125,8 97,0 161,7 113,3 107,4

Proizvodnja tekstilnih tkanina 0,1 48,4 74,8 41,1 154,5

Proizvodnja odjevnih predmeta i krzna 1,1 93,5 117 95,2 79,4 128,6 100,0 162 109,9 105,0

Proizvodnja kože i predmeta od kože 0,1 180,6 60,2

Prerada drveta i proizvodi od drveta 2,2 1,1 6,4 9,3 24,8 35,4 24,7 142,7 553,1 265,6

Proizvodnja papira, izdavanje i štampanje 1 65,3 75,2 69,1 83,2 87,9 83,0 105,6 116,9 120,1

Proiz.celuloze, papira i prerada papira 0,4 37,5 47 38,8 59,1 71,3 60,0 120,6 151,7 154,6

Izdavanje štampanje i reprodukcija 0,6 82,1 92,2 87,3 97,7 97,9 96,8 100,2 106,2 110,9

Proizv.hemijskih proizvoda i vlakana 6,7 127,4 125,0 114,0 40,0 119,5 66,4 298,8 95,6 58,2

Proizvodnja proizv od gume i plast. masa 0,1 69,0 112,4 60,5 41,9 49,6 52,8 118,4 44,1 87,3

Proiz.proizv od ost.nemetalnih minerala 6,1 90,2 100,1 96,3 93,2 103,4 96,8 110,9 103,3 100,5

Proizv. Osnovnih metala i met.proizvoda 42,6 87,1 100,6 94,0 92,8 103,2 97,2 111,2 102,6 103,4

Proizvodnja osnovnih metala 40,7 90,1 101,9 96,3 92,8 102,8 97,9 110,8 100,9 101,7

Proizvodnja metalnih proizvoda osim mašina 1,9 25,9 72,4 46,0 93,6 111,8 81,9 119,4 154,4 178

Proizvodnja mašina i uređaja, ostala 0,8 136,2 92,4 109,5 256,5 256,5 225,2 100,0 277,6 205,7

Proizvodnja maš. uređaja i apar. za domać. 0,1 69,1 155,4 95,0 129,5 120,9 109,4 93,4 77,8 115,2

Proizvodnja saobraćajnih sredstava 0,6 76,3 82,4 83,5 58,0 109,9 82,4 189,5 133,4 98,7

Prerađivačka industrija, ostala 0,1 74,1 62,8 51,4 829,5 552,1 529,2 66,6 879,1 1029,6

Proizvodnja električne energije, gasa i vode 23,3 113,0 119,6 128,9 138,5 128,3 145,9 92,6 107,3 113,2

Prilog A. Realna kretanja

Tabela br. 2 - Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

Tabela br. 1 - Pregled makroekonomskih kretanja

2005 2006 (lančani indeks)

OPIS XII/XI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrijska proizvodnja (index) 102,2 97,9 90,5 111,3

Troškovi života (index) 100,2 100,3 100,3 100,2

Cijene na malo (index) 100,1 100,2 100,1 100,1

92


Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG


Ukupno Vađenje ruda i kamena Prerađivačka industrija Proiz. el. energije, gasa i vode

2000=100Godšnja

stopa rastaMjesečna

stopa rasta 2000=100Godšnja


stopa rasta 2000=100Godšnja


stopa rasta 2000=100 Godšnja stopa rasta

Mjesečna stopa rasta

2001. 99,3 -0,7 88,5 -11,5 101,6 1,6 93,9 -6,12002. 99,9 0,6 95,1 7,5 103,9 2,3 87,7 -6,62003. 102,3 2,4 96,5 1,4 101,8 -2,1 103,1 17,52004. 116,4 13,8 91,5 -5,1 115,1 13,1 124,7 21,0

2002.

Jan. 78,2 -16,0 -33,8 74,9 52,9 -39,3 76,2 -5,6 -31,2 87,3 -38,0 -39,6Feb. 87,4 -17,2 14,0 90,0 51,8 20,1 99,5 -1,4 30,7 56,7 -57,2 -28,8Mar. 99,6 -12,8 11,8 72,7 -8,4 -19,2 107,1 1,3 7,6 87,8 -40,8 45,0Apr. 94,1 3,2 -5,6 49,6 57,1 -32,8 114,4 14,4 6,8 51,9 -39,2 -40,8Maj 80,6 -21,6 -14,3 71,9 -18,4 44,8 104,5 -4,0 -8,6 17,2 -81,0 -66,9Jun 95,5 2,2 18,3 100,4 10,6 39,6 108,2 2,8 3,5 58,5 -4,6 240,4Jul 105,5 24,5 10,5 113,0 61,9 12,5 111,4 9,6 2,8 86,9 103,1 148,6Avg. 93,5 5,2 -11,2 133,0 23,4 17,7 95,6 -11,6 -14,1 75,7 150,6 -12,9Sep. 107,6 18,2 15,0 126,1 -18,6 -5,1 110,5 11,1 15,6 93,7 95,7 23,7Okt. 117,8 17,4 9,5 120,8 2,7 -4,3 111,3 4,0 0,6 134,9 75,7 44,0Nov. 116,3 10,0 -1,4 122,2 35,6 1,1 108,4 7,8 -2,6 135,8 9,1 0,6Dec. 120,1 1,6 3,3 66,0 -46,5 -45,9 99,7 -0,6 1,6 164,0 19,7 20,7

2003.

Jan. 100,9 29,0 -16,0 46,3 -38,2 -29,9 86,2 13,1 -21,8 124,2 42,3 -26,3Feb. 111,7 27,9 13,3 66,8 -25,8 44,1 97,2 -2,3 13,1 163,9 189,3 10,7Mar. 113,8 14,3 -0,3 77,0 5,9 15,2 107,3 0,2 10,1 144,1 64,1 -17,8Apr. 83,5 -11,3 -26,8 56,4 13,6 -26,8 95,6 -16,4 -11,0 58,8 13,2 -59,1Maj 80,9 0,4 -3,1 56,1 -22,0 -0,5 98,4 -5,9 3,1 40,2 134,2 -31,6Jun 102,6 7,5 26,9 98,1 -2,3 74,2 111,7 3,2 13,5 79,2 35,4 96,7Jul 107,0 1,5 -1,3 100,7 -10,9 3,0 105,6 -5,2 -5,4 89,7 3,2 13,4Avg. 100,0 6,9 -1,3 210,7 58,4 109,3 97,8 2,3 -7,3 71,9 -5,0 -19,7Sep. 106,4 -1,1 -3,3 177,3 40,6 15,8 98,8 -10,6 1,0 66,4 -29,2 -7,9Okt. 104,7 -11,1 8,4 103,9 -14,0 -41,4 113,2 1,7 14,6 166,8 23,6 10,1Nov. 103,7 -10,8 -1,0 88,6 -27,5 -14,8 104,5 -3,6 -7,7 105,9 -22,0 29,2Dec. 122,0 1,6 17,7 75,1 13,8 -15,3 101,9 2,2 6,9 164,8 0,5 55,7

2004.

Jan. 100,8 -0,1 -17,4 56,3 21,5 -25,2 85,0 -1,4 -23,9 124,2 0,0 -4,1Feb. 107,8 -3,5 9,4 71,7 7,4 27,6 95,4 -1,8 12,7 151,5 -7,6 2,3Mar. 112,6 -1,1 2,3 46,1 -40,1 -35,6 123,3 14,9 28,9 103,9 -27,9 -35,9Apr. 120,8 44,7 7,0 58,3 3,4 26,3 117,2 22,5 -5,3 150,3 155,7 45,1Maj 118,1 46,0 -2,2 53,8 -4,1 -7,8 113,3 15,2 -3,0 190,8 374,2 0,2Jun 119,5 16,5 -0,3 101,4 3,3 87,6 117,6 5,3 1,6 129,6 63,7 -13,9Jul 113,6 6,1 -9,3 100,0 -0,7 -1 119,3 13,0 2,8 77,0 -14,2 -40,6Avg. 100,2 0,2 -6,2 90,4 -57,1 -9,6 114,0 16,5 -3,8 65,2 -9,3 -15,1Sep. 121,9 14,6 10,6 164,3 -7,3 82,1 118,2 19,6 3,6 74,5 12,3 13,9Okt. 112,3 7,3 1,4 102,1 -1,7 -37,9 123,4 9.0 4,5 173,3 3,9 14,4Nov. 123,8 19,4 10,1 88,3 -0,3 -3,7 121,6 16,3 -1,5 140,4 32,5 64,7Dec. 156,5 28,3 26,6 166,9 122,1 88,2 128,1 25,7 15,4 198,4 20,4 41,5

2005.

Jan. 114,2 13,3 -27 61,5 9,3 -63 101,1 19 -27,8 130,6 5,1 -16,3Feb. 101,9 -5,5 -8,7 42,8 -40,4 -30,4 104,2 9,2 3,4 114,1 -24,7 -26,7Mar. 117,6 4,5 13,1 83,8 81,7 96,1 117,6 -4,6 12,6 129,2 24,4 5,8Apr. 105,8 -12,4 -10,3 61,6 5,7 -26,5 114,6 -2,2 -2,9 95,3 -36,6 -26,1Maj 111,4 -5,7 5,4 70,3 30,8 14,3 119,2 5,2 4,3 129,5 -32,1 7,5Jun 115,7 -3,2 2,3 108,4 7 53,4 122,0 3,7 0,2 100,3 -22,6 -1,9Jul 125,0 10,1 4,1 106,0 6,0 -1,9 137,1 14,9 13,9 79,0 2,7 -21,1Avg. 116,7 16,5 -1,5 129,4 43,1 22 133,0 16,7 10,1 67,8 4,0 11,7Sep. 133,2 9,3 3,8 146,1 -11,1 13,1 129,1 9,2 -3,1 92,1 23,6 35,3Okt. 110,2 -1,9 -9 101,2 -0,9 -30,7 120,1 -2,7 -6,9 175,4 1,2 -11,5Nov. 120,9 -2,4 9,3 74,3 -15,9 -26,7 118,1 -2,9 -6,9 142,3 1,4 65,0Dec. 123,4 -21,2 2,2 116,1 -30,4 55,5 111,4 -13 3,3 129,4 -34,8 -9,0

2006.Jan. 120,7 5,7 -2,1 93,0 51,3 -19,5 100,5 -0,6 -17,6 144,9 11 42,5Feb. 106,7 4,7 -9,5 91,8 114,8 -1,3 96,0 -7,9 -4,1 139,8 22,6 -19,0Mar. 121,2 3,0 11,3 90,5 8,0 -1,4 118,8 1,0 23,3 138,7 7,3 -7,4

PRILOZI

93

Izvor: Monstat


Tabela br. 5 - Cijene na malo

Tabela br. 7 - Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Tabela br. 6 - Troškovi života

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 97,9 90,5 111,3

ø 2005 = 100 106,1 96,0 106,8

U odnosu na isti mjesec preth. god. 105,7 104,7 103,0Period tekuće prema istom preth. god. 105,2 104,4


Lančani index 100,2 100,1 100,1

ø 2005 = 100 101,2 101,3 101,4

U odnosu na isti mjesec preth. god. 102,6 102,3 102Period tekuće prema istom preth. god. 102,5 102,3Decembar 2005 = 100 100,1 100,4 100,5


Lančani index 100,3 100,3 100,2

ø 2005= 100 102,1 102,4 102,6

U odnosu na isti mjesec preth.god. 102,9 102,9 102,8Period tekuće prema istom preth. god. 102,9 102,9Decembar 2005 = 100 100,3 100,6 100,8


Lančani index 100,1 100,4 101,0

ø 2005= 100 101,3 101,7 102,8

U odnosu na isti mjesec preth. god. 103,1 97,2 102,3Period tekuće prema istom preth. god. 97,1 102,8Decembar 2005 = 100 100,1 100,4 101,5

94


Izvor: Monstat

Tabela br. 8 - Cijene

Cijene na malo Troškovi života Cijene proizv. ind. proizvoda

Ukupno Robe Usluge Ukupno UkupnoGodšnja


stopa rastaGodšnja


stopa rastaGodšnja


stopa rastaGodšnja


stopa rastaGodšnja


stopa rasta

2001.

Jun 21.9 3.2 19.3 0.9 34.4 14.1 22.1 3.0 13.1 0.3Jul 23.4 2.4 18.6 0.5 45.3 10.4 21.5 0.4 15.5 1.1Avg. 24.8 2.7 20.5 3.2 44.9 1.1 23.3 2.7 19.7 1.6Sep. 25.6 2.0 21.4 2.0 45.3 1.8 23.5 1.3 18.6 -1.2Okt. 25.1 0.5 20.9 0.6 44.8 0.1 22.8 0.5 19.4 -0.5Nov. 25.0 2.8 21.5 3.5 41.5 0.0 24.3 3.7 12.7 1.2Dec. 28.0 3.5 25.6 4.0 39.5 1.7 26.5 2.5 15.1 4.1

2002.

Jan. 20.3 1.7 19.0 0.6 26.5 6.9 18.3 1.3 7.3 0.6Feb. 19.7 0.9 18.7 1.1 24.5 0.3 18.0 1.3 6.0 1.1Mar. 19.8 0.6 19.2 0.8 22.3 0.0 18.2 0.9 7.9 1.0Apr. 20.8 1.6 20.6 2.0 21.6 0.1 19.7 2.0 7.1 -0.2Maj 21.3 1.4 21.1 1.6 21.9 0.3 19.4 1.7 6.6 0.4Jun 20.7 0.8 21.2 0.9 18.2 0.2 19.1 0.8 3.8 -2.4Jul 19.4 0.1 20.7 0.1 13.5 0.2 17.6 -1.0 2.4 -0.3Avg. 17.3 0.3 18.2 0.3 13.0 0.8 15.8 0.4 0.9 -0.6Sep. 16.1 0.9 16.9 0.8 12.6 1.4 15.5 0.9 3.8 1.4Okt. 15.7 0.3 16.4 0.3 12.7 0.2 15.1 0.2 4.2 -0.1Nov. 12.8 0.3 12.4 0.0 14.7 1.9 11.0 0.1 3.9 0.1Dec. 9.4 0.1 8.7 0.1 12.7 0.0 9.2 0.5 0.7 -0.3

2003.

Jan. 8.4 0.8 8.4 0.3 8.4 2.8 8.4 0.5 -0.7 -0.1Feb. 8.0 0.5 7.5 0.2 10.3 2.1 7.2 0.1 -1.5 0.0Mar. 8.0 0.6 6.8 0.1 13.8 3.2 6.5 0.2 -0.7 1.8Apr. 9.7 3.2 8.1 3.2 17.3 3.2 7.7 3.1 3.8 3.8Maj 8.5 0.2 6.6 0.2 17.4 0.4 6.1 0.2 2.9 0.0Jun 8.0 0.3 6.0 0.4 17.1 0.0 6.6 1.3 6.7 0.9Jul 8.3 0.3 5.8 -0.2 19.8 2.4 6.9 -0.8 7.2 0.2Avg. 8.0 0.1 5.7 0.1 18.9 0.0 6.7 0.2 7.9 0.0Sep. 7.4 0.3 5.2 0.4 17.4 0.2 6.3 0.5 6.7 0.4Okt. 7.1 0.1 5.0 0.1 17.2 0.0 6.3 0.2 7.0 0.1Nov. 6.8 0.0 5.0 0.0 15.1 0.0 6.4 0.1 7.3 0.2Dec. 6.7 0.0 5.1 0.2 14.3 -0.7 6.2 0.3 8.2 0.6

2004.

Jan. 5.2 0.1 4.2 0.1 10.3 0.2 5.2 0.1 6.3 -0.2Feb. 5.7 0.5 4.5 0.2 11.1 2.3 5.4 0.2 6.9 0.5Mar. 5.5 0.1 4.9 0.1 8.4 0.2 5.8 0.1 8.7 3.3Apr. 2.3 0.1 1.7 0.2 5.0 0.0 2.6 0.0 6.3 0.6Maj 2.7 0.6 1.7 0.2 7.4 2.6 2.8 0.4 6.7 0.3Jun 2.4 0.0 1.3 0.0 7.5 0.1 0.9 -0.6 5.5 -0.4Jul 2.1 0.0 1.5 -0.1 5.0 0.1 0.9 -0.7 5.7 0.2Avg. 2.1 0.1 1.4 0.1 5.0 0.0 0.8 0.1 6.0 0.3Sep. 2.0 0.2 1.2 0.1 5.2 0.3 0.3 0.0 4.9 -0.6Okt. 2.4 0.5 1.3 0.2 7.1 1.8 0.3 0.3 4.6 -0.1Nov. 2.5 0.1 1.2 0.1 7.8 0.0 -0.1 0.1 4.0 0.0Dec. 4.3 1.8 1.1 -0.1 18.1 9.5 1.5 1.6 3.6 -0.4

2005.

Jan. 3.7 0.1 0.9 0.1 16.5 0.0 1.2 0.1 3.6 0.1Feb. 3.5 0.1 0.9 0.1 15.0 0.0 1.2 0.1 3.3 0.2Mar. 3.6 0.2 1.0 0.2 15.2 0.2 1.3 0.2 2.5 2.2Apr. 3.9 0.4 1.3 0.4 15.6 0.3 1.8 0.5 0.4 -1.5Maj 3.6 0.2 1.4 0.3 12.8 0.1 2.0 0.6 0.5 0.5Jun 3.8 0.2 1.6 0.2 13.2 0.4 2.9 0.3 1.7 0.8Jul 3.5 -0.2 1.3 -0.3 13.1 0.0 2.7 -1.0 1.5 0.0Avg. 3.5 0.1 1.3 0.1 13.1 0.0 2.7 0.2 1.3 0.1Sep. 3.7 0.3 1.4 0.3 13.2 0.3 3.2 0.4 2.1 0.2Okt. 3.3 0.2 1.4 0.2 11.4 0.3 3.2 0.3 2.1 -0.1Nov. 3.4 0.1 1.5 0.1 11.4 0.0 3.8 0.6 2.2 0.1Dec. 1.8 0.1 1.8 0.1 1.8 0.0 2.4 0.2 3.5 0.8

2006. Jan. 2,6 0,2 2,8 0,3 1,6 0,0 2,9 0,3 3,1 0,1Feb. 2,3 0,1 2,5 0,2 1,6 0,0 2,9 0,3 -2,8 0,4Mar. 2,0 0,1 2,2 0,1 1,5 0,1 2,8 0,2 2,3 1,0

PRILOZI

95

Tabela br. 9 - Turizam

Izvor: Monstat

Tabela br. 10 - Broj zaposlenih i nezaposlenih lica

* Izvor: Monstat;** Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG*** Primijenjena nova metodologija

2005. 2006. IndexStruktura

III I - III III I - IIII - III ‘06. I - III ‘05.

Dolasci

Ukupno 11.315 29.154 14.131 40.003 137,2 100,0

Domaći 6.492 18.915 8.184 24.254 128,2 60,6

Strani 4.823 10.239 5.947 15.749 153,8 39,4

Noćenja

Ukupno 38.738 115.478 45.221 145.374 125,9 100,0

Domaći 22.083 77.674 29.903 100.067 128,8 68,8

Strani 16.655 37.804 15.318 45.307 119,8 31,2


Br. zaposlenih*

2001. g. 114.536 113.500 113.542 113.663 113.943 114.137 114.106 114.024 115.077 114.755 114.170 113.744

2002. g. 113.594 113.597 113.953 113.663 113.943 114.137 114.422 113.684 113.526 113.676 113.679 113.425

2003. g. 112.637 112.846 112.317 112.132 111.738 112.648 112.905 112.647 111.461 110.911 110.387 109.639

2004. g. 108.562 107.359 108.634 109.623 109.642 109.863 110.886 111.158 110.049 109.696 110.055 108.228

2004. g.*** 142.081 142.834 142.361 143.224 143.845 146.696 145.160 142.634 143.447 143.113 143.992 142.438

2005. g.*** 142.145 142.072 141.298 140.959 142.248 145.852 148.528 146.744 145.739 145.923 145.528 145.261

2006. g.*** 145.388 146.163 146.964

Br. nezaposlenih**

2001. g. 81.238 82.158 82.453 83.091 82.629 82.140 81.823 80.686 80.952 80.668 80.440 81.069

2002. g. 80.385 81.360 81.510 81.961 81.602 81.041 81.116 80.830 80.809 80.183 79.894 76.293

2003. g. 76.584 76.077 76.165 74.976 73.520 69.735 66.951 66.277 67.664 71.023 72.544 68.625

2004. g. 69.573 71.419 72.378 72.202 68.993 64.572 60.993 60.771 60.447 59.930 59.387 58.950

2005. g. 59.115 58.774 58.075 57.557 56.772 55.199 53.683 52.494 51.843 51.266 49.886 48.825

2006. g. 48.639 48.656 49.388

96


Izvor

: Izvje

štaji b

anak

a

Tabe

la b

r. 11

- Bi

lans

sta

nja

licen

cira

nih

bana

ka, u

000

eur

aPrilog B

2005

2006

Stru

ktur

a u

%, 3

1.03

31.0

3.30

.06.

30.0

9.31

.12.

31.0

1.28

.02.

31.0

3.In

dex

Inde

x

12

34

56

78

8:7

8:5

AK

TIVA

1. N

ov~a

na sr

edst

va i

dep.

kod

dep

. ins

tituc

ija11

0.69

115

3.64

120

2.76

526

7.019

253.

049

242.

103

223.

347

9284

30,5

2. K

redi

ti30

3.86

033

6.63

133

9.60

937

5.94

138

7.996

416.

252

456.

448

110

121

62,4

2.1.

Rez

erve

za

kred

itne

gubi

tke

-10.

573

-12.

923

-12.

951

-13.

323

-13.

659

-13.

724

-13.

550

9910

2-1

,9

2.2

. Net

o kr

editi

293.

287

323.

708

326.

657

362.

618

374.

336

402.

527

442.

898

110

122

60,6

3. H

artij

e od

vrij

edno

sti

23.8

4917

.660

16.12

716

.938

15.6

8115

.979

16.0

5610

095

2,2

4. O

stal

a ak

tiva

40.0

0641

.574

51.0

6151

.128

52.5

4952

.756

50.7

5996

996,

9

5. R

ezer

visa

nja

-849

-833

-1.16

7-1

.755

-1.7

75-1

.797

-1.7

7799

101

-0,2

6. U

KUPN

O A

KTI

VA46

6.98

453

5.75

059

5.44

469

5.94

869

3.84

071

1.56

973

1.28

510

310

510

0,0

PASI

VA

1. D

epoz

iti29

9.06

835

1.44

140

6.04

148

7.917

491.

417

506.

116

513.

937

102

105

70,3

1.1.

Dep

oziti

po

vi|e

nju

165.

274

197.0

1024

0.19

226

0.72

927

2.12

027

4.99

427

3.65

910

010

537

,4

1.2

. Oro

~en

i dep

oziti

133.

794

154.

430

165.

849

227.1

8821

9.29

823

1.122

240.

278

104

106

32,9

2.Kr

atko

ročn

e po

zajm

ice

od c

entr

alni

h

bana

ka, b

anak

a i fi

nans

ijski

hin

stitu

cija

9.47

79.

187

9.18

58.

921

8.12

37.7

377.5

0897

841,

0

3 O

stal

e po

zajm

ice

51.3

2454

.483

55.9

1671

.373

70.8

9570

.931

71.2

4010

010

09,

7

4. O

stal

e ob

avez

e18

.268

25.13

923

.856

20.7

7916

.673

19.0

1021

.043

111

101

2,9

5. U

kupa

n ka

pita

l88

.847

95.5

0010

0.44

610

6.95

810

6.73

210

7.775

117.5

5710

911

016

,1

4.

1. K

apita

l i re

zerv

e90

.762

89.8

2792

.317

102.

280

106.

457

106.

368

117.4

6611

011

516

,1

4.

2. D

obita

k / G

ubita

k (+

,-) iz

teku

ce g

odin

e-1

.915

5.67

38.

129

4.67

827

51.

407

916

20,

0

6. U

KUPN

O P

ASI

VA46

6.98

453

5.75

059

5.44

469

5.94

869

3.84

071

1.56

973

1.28

510

310

510

0,0

PRILOZI

97

Tabe

la b

r. 12

- Pr

egle

d ob

raču

nate

i iz

dvoj

ene

obav

ezne

reze

rve

, u 0

00 e

ura

Izvor

: CBC

G

LICE

NCI

RAN

E BA

NKE

12

34

56

78

910

11H

ipot

ekar

na

bank

aPo

dgor

i čka

ba

nka

Crno

g. k

om.

bank

aN

LB

Mon

tene

grob

.N

ikši

ćka

bank

aPl

jeva

ljska

ba

nka

Atla

smon

t ba

nka

Euom

arke

t ba

nka*

Opp

ortu

nity

ba

nkKo

m. b

an. -

Bu

dva

UKU

PNO

(1

-10)

2005

.

Mar

t

2.28

45.

968

12.13

63.

954

645

249

3.30

72.

896

1.04

32.

299

34.7

81

2.26

15.

980

11.6

084.

140

655

236

3.00

72.

612

1.157

2.23

933

.895

2.04

35.

927

11.6

664.

322

496

227

2.87

02.

608

1.51

52.

257

33.9

31

1.98

66.

050

12.0

224.

237

475

229

2.88

02.

469

1.75

02.

338

34.4

36

2.10

45.

931

12.2

504.

772

560

243

2.67

02.

496

1.70

42.

229

34.9

59

Dec

emba

r

1.62

28.

387

24.9

094.

265

1.134

291

5.11

57.

299

3.83

93.

411

60.2

72

1.64

410

.404

23.5

274.

239

970

293

4.46

47.

207

3.95

63.

321

60.0

25

1.57

88.

240

24.0

964.

193

1.00

230

05.

550

8.07

94.

020

3.44

760

.505

1.56

06.

722

26.7

734.

152

913

329

5.77

07.

868

3.99

63.

607

61.6

90

2006

.

Janu

ar

1.63

86.

961

26.5

0611

.428

938

359

5.30

24.

273

3.98

261

.387

1.63

57.1

8224

.346

10.6

7991

935

85.

501

4.30

83.

970

58.8

98

1.63

06.

698

23.7

7411

.493

746

350

5.46

64.

294

3.53

357

.984

1.59

56.

432

23.8

1811

.603

760

328

5.19

04.

462

3.66

157

.849

Febr

uar

1.68

16.

546

24.0

0912

.543

723

329

5.03

64.

559

4.04

559

.471

1.63

46.

754

25.5

8511

.698

728

352

5.71

54.

389

4.20

061

.055

1.36

66.

760

25.0

9210

.307

802

376

5.41

54.

524

4.44

159

.083

1.33

26.

629

25.8

2910

.709

889

369

5.49

54.

606

4.02

859

.886

Mar

t

1.48

16.

139

26.4

4311

.913

998

542

5.23

94.

638

3.95

161

.344

1.51

16.

122

29.19

212

.152

915

538

5.12

64.

393

4.07

364

.022

1.52

46.

176

27.2

249.

810

877

511

5.08

44.

454

4.20

759

.867

1.50

85.

916

26.8

119.

720

904

476

4.82

34.

672

4.15

858

.988

1.56

75.

822

27.4

7210

.703

903

464

4.34

54.

545

4.08

559

.906

* Od 1

.01.2

006.

g. Eu

rom

arke

t ban

ka i M

onte

negr

oban

ka zb

og sp

ajan

ja po

sluju

pod z

ajed

ničk

im im

enom

NLB

Mon

tene

grob

anka

98


Prilog C: Pregled održanih aukcija u periodu januar-mart 2006. godine

Tabela br. 14 - Realizacija aukcija 182-dnevnih državnih zapisa

Izvor: CBCG

Tabela br. 13 - Realizacija aukcija 91-dnevnih državnih zapisa

Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Najniža stopa

Najviša stopa

Ponderisana stopa

XXII AUKCIJA 18.01.2006. 700.000,00 700.000,00 2.220.000,00 0,49 0,49 0,49

XXIII AUKCIJA 22.03.2006. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.190.000,00 0,80 1,00 0,97

UKUPNO januar - mart 2006. g. 1.700.000,00 1.700.000,00 3.410.000,00

Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Najniža stopa

Najviša stopa

Ponderisana stopa

XIV AUKCIJA 09.01.2006. 1.500.000,00 1.500.000,00 3.161.000,00 0,69 0,69 0,69

XV AUKCIJA 22.02.2006. 1.300.000,00 1.300.000,00 2.715.000,00 0,45 0,49 0,46

UKUPNO januar - mart 2006. g. 2.800.000,00 2.800.000,00 5.876.000,00

PRILOZI

99

Tabela br. 15 - Ostvarenje budžetskih prihoda i izvršenje budžetskih rashoda u 2006. godini, u eurima

Izvor: Ministarstvo finansija RCG

Prilog D

Vrsta primitka I kvartal 2006.god. I kvartal 2006.god.% Ostvarenja u odnosu

na plan za I kvartal

3 plan ostvarenje

POREZI 76.631.901,92 94.330.630,07 123,10

Porez na zarade zaposlenih 14.162.834,85 13.773.436,80 97,25

Porez na dobit preduzeća 1.995.048,91 3.771.558,73 189,05

Porez na promet nepokretnosti i prava 580.809,31 884.750,47 152,33

Porez na dodatu vrijednost 37.505.125,98 51.024.537,92 136,05

Akcize 13.918.188,70 13.951.472,15 100,24

Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 7.817.245,02 10.012.890,78 128,09

Ostali republički porezi 652.649,15 911.983,22 139,74

TAKSE 2.058.449,25 2.648.781,63 128,68

NAKANDE 2.180.831,58 2.736.973,13 125,50

OSTALI REPUBLIČKI PRIHODI 7.409.860,22 3.165.174,83 42,72

UKUPNO TEKUĆI PRIHODI 88.281.042,97 102.881.559,66 116,54

PRIMICI OD PRODAJE IMOVINE 648.272,41PRIMICI OD OTPLATE KREDITA I SREDSTVA PRENEŠENA IZ PREDHODNE GODINE

734.125,63

DONACIJE I TRASFERI 3.798,78

POZAJMICE I KREDITI 273.864,02

UKUPNO PRIMICI 104.541.620,50

IZDACI

OPIS I kvartal 2006.god. I kvartal 2006.god.% ostvarenja u odnosu

na plan za I kvartal

plan ostvarenje

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 42.157.426,88 32.925.414,14 78,10

Ostala lična primanja 1.740.695,29 1.414.464,45 81,26

Rashodi za materijal i usluge 13.814.708,08 7.947.378,86 57,53

Tekuće održavanje 4.953.080,83 3.067.906,72 61,94

Kamate 3.874.434,90 4.004.605,15 103,36

Renta 691.895,09 700.645,99 101,26

Subvencije 2.082.934,05 1.012.948,90 48,63

Ostali izdaci 626.877,51 222.532,99 35,50

Transferi za socijalnu zaštitu 8.652.437,53 12.203.320,37 141,04Transferi institucijama pojedinicima nevladinom i javnom sektoru

31.634.495,17 22.496.147,69 71,11

Kapitalni izdaci 10.663.615,78 3.252.582,69 30,50

Pozajmice i krediti 2.229.999,37 2.123.309,17 95,22

Otplata garancija 499.999,98 191.666,66 38,33

Otplata obaveza iz prethodnog perioda 12.324.451,13 15.460.176,53 125,44

Rezerve 4.007.273,37 2.082.099,52 51,96

Tekući izdaci 69.942.052,63 51.295.897,20 73,34

UKUPNO IZDACI 139.954.324,96 109.105.199,83 77,96

100


Tabela br. 16 - Pregled prihoda i rashoda fondova Republike Crne Gore, u 0000 000 eura

Izvor: Republički fondovi u Crnoj Gori

OPIS / mjesec 01.01.-31.12. 2006. g.

2005. g. I II III Kumulativno

PRIHODI

Republički fond PIO 201,6 13,37 14,62 14,24 42,2

Republički fond za zdravstvo 102,2 5,33 7,95 7,43 20,7

Zavod za zapošljavanje 23,6 1,4 2,5 1,8 5,7

Fond za razvoj 0,531 0,089 0,078 0,094 0,260

RASHODI

Republički fond PIO 201,6 14,19 14,61 14,26 43,1

Republički fond za zdravstvo 99,9 6,7 7,6 7,8 22,1

Zavod za zapošljavanje 18,8 1,9 2,9 2,2 6,9

Fond za razvoj 0,319 0,030 0,020 0,040 0,090

SUFICIT / DEFICIT

Republički fond PIO 0,05 -0,8 0,0 0,0 -0,83

Republički fond za zdravstvo 2,36 -1,4 0,4 -0,4 -1,38

Zavod za zapošljavanje 5,00 -0,5 -0,4 -0,4 -1,23

Fond za razvoj 0,212 0,059 0,058 0,054 0,171

izvjeŠtaj glavnog ekonomiste mart 2006. godine · promet od 32,72 miliona eura, a sklopljeno je...

Documents