izvještaj revizije učinka - gsr-rs.org · može u potpunosti da da finansijska revizija, te je u...

GLAVNA SLUŽBA ZA REVIZIJU JAVNOG SEKTORA REPUBLIKE SRPSKE

78000 Banja Luka, Vuka Karadžića 4 Republika Srpska, BiH Tel: +387 (0 ) 51 /247-408 Faks:+387 (0) 51 /247-497 e-mail: [email protected] www.gsr-rs.org

Izvještaj revizije učinka

''Upravljanje vodovodnim sistemima''

Broj: RU005-14

Banjaluka, jun 2015. godine

mailto:[email protected]

Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske

SADRŽAJ

1 UVOD ....................................................................................................................................... 1

1.1 Pozadina revizije .................................................................................................................. 1

1.2 Svrha revizije i revizijska pitanja ........................................................................................ 2

1.3 Kriterijumi revizije ................................................................................................................ 2

1.4 Obim revizije i ograničenja .................................................................................................. 3

1.5 Izvori i metode revizije ......................................................................................................... 4

1.6 Struktura izvještaja .............................................................................................................. 5

2 OPIS PREDMETA REVIZIJE .................................................................................................... 6

2.1 Pravna regulativa karakteristična za ovu oblast ................................................................ 6

2.2 Uloge i nadležnosti različitih nivoa vlasti u upravljanju vodovodnim sistemima u RS .. 8

2.3 Opis predmeta revizije ......................................................................................................... 9

3 NALAZI ................................................................................................................................... 12

3.1 Gubici vode i kontrola i nadzor vodovodne mreže .......................................................... 12

3.1.1 Stanje gubitaka vode i uzroci gubitaka vode ................................................................... 12

3.1.2 Kontrola i nadzor vodovodne mreže i upravljanje gubicima vode .................................... 14

3.1.3 Preduzete aktivnosti na smanjivanju gubitaka vode ........................................................ 16

3.2 Planiranje i realizacija ciljeva vodovodnih preduzeća..................................................... 19

3.2.1 Planovi poslovanja i planiranje ciljeva ............................................................................. 19

3.2.2 Izvještavanje i realizacija ciljeva ...................................................................................... 20

3.3 Uslovi za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima ................................................. 22

3.3.1 Osnovni uslovi za operativno upravljanje vodovodnim sistemima ................................... 22

3.3.2 Upravljanje od strane lokalnih uprava ............................................................................. 24

4 ZAKLJUČCI ............................................................................................................................ 26

5 PREPORUKE ......................................................................................................................... 29

6 PRILOZI .................................................................................................................................. 32


Izvještaj revizije učinka RU005 - 14

Upravljanje vodovodnim sistemima

Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske je na osnovu Zakona o reviziji javnog sektora Republike Srpske, a u skladu sa ISSAI okvirom revizije za javni sektor, provela reviziju učinka „Upravljanje vodovodnim sistemima“.

Revizija je istraživala upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode u Republici Srpskoj. Upravljanje vodovodnim sistemima smo posmatrali kroz proces utvrđivanja stanja i strukture gubitaka vode, uzroka istih, kao i aktivnosti koje su vodovodna preduzeća preduzimala na smanjivanju gubitaka vode i koji su rezultati tih aktivnosti. Istraživali smo kako vodovodna preduzeća realizuju zadate ciljeve i jesu li obezbjeđeni uslovi na nivou Republike Srpske i lokalnih uprava za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima i smanjivanje gubitaka vode na ekonomski prihvatljiv nivo. Rezultati ispitivanja su prikazani u ovom Izvještaju.

Revizija je obuhvatila vremenski period od 4 godine, i to: 2011-2014. godine.

Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske je u skladu sa odredbama Zakona o reviziji javnog sektora Republike Srpske dostavila Nacrt izvještaja vodovodnim preduzećima ‘’Vodovod’’ a.d. Banjaluka, ‘’Vodovod i kanalizacija’’, a.d. Bijeljina, KP ‘’Vodovod i kanalizacija’’ a.d. Istočno Sarajevo i JP ‘’Vodovod i kanalizacija’’ a.d. Pale, gradovima Banjaluci i Bijeljini, opštinama Istočno Novo Sarajevo, Pale, Istočna Ilidža i Trnovo, Ministrastvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i JU’’Vode Srpske’’.

Na Nacrt izvještaja primjedbe i komentare su dostavili: ‘’Vodovod’’ a.d. Banjaluka, ‘’Vodovod i kanalizacija’’, a.d. Bijeljina, gradovi Banjaluka i Bijeljina i Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Ostali revidirani subjekti nisu imali primjedbi na Nacrt izvještaja. U Izvještaju revizije nije bilo korekcija u odnosnu na Nacrt izvještaja iz razloga što primjedbama i komentarima nisu ponuđeni novi argumenti, niti protivargumenti na temelju kojih bi revizija mogla izvršiti korekcije u Izvještaju revizije, a što bi uticalo na konačne zaključke i preporuke.

Konačan izvještaj je dostavljen svim institucijama kojima se u skladu sa Zakonom o reviziji javnog sektora treba dostaviti. Izvještaj je dostupan javnosti putem internet stranice Glavne službe za reviziju javnog sektora Republike Srpske, www.gsr-rs.org.

Izvještaj sadrži preporuke upućene svim vodovodnim preduzećima, lokalnim upravama u Republici Srpskoj, Vladi Republike Srpske, Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i drugim nadležnim ministarstvima koji imaju određene uloge, nadležnosti i odgovornosti u pogledu upravljanja vodovodnim sistemima u Republici Srpskoj. Implementacijom ovih preporuka, moguće je unaprijediti upravljanje vodovodnim sistemima u Republici Srpskoj.

Glavni revizor javnog sektora Republike Srpske donio je Odluku da se provede ova revizija. Reviziju je proveo revizijski tim u sastavu Daliborka Milijević, vođa revizijskog tima i Momir Crnjak, član revizijskog tima.

Glavni revizor

Dr Duško Šnjegota, s.r.

http://www.gsr-rs.org/



LISTA SKRAĆENICA

RS Republika Srpska

BiH Bosna i Hercegovina

EU Evropska unija

VRI Vrhovna revizijska institucija

3E Ekonomičnost, Efikasnost i Efektivnost

GSRJS RS Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske

Vlada RS Vlada Republike Srpske

NS RS Narodna skupština Republike Srpske

RU Republička uprava

LU Lokalne uprave

VP Vodovodna preduzeća

MPŠV Ministarstvo poljoprivrede šumarstva i vodoprivrede

JUV JU''Vode Srpske''

CZ Civilna zaštita

ZLS Zakon o lokalnoj samoupravi

ZKD Zakon o komunalnim djelatnostima

ZoV Zakon o vodama

ZPD Zakon o privrednim društvima

SA Skupština akcionara

NO Nadzorni odbor

OR Odbor za reviziju

IR Interna revizija



PREDGOVOR

Prema ISSAI okviru revizije, revizija javnog sektora podrazumijeva tri vrste revizije: reviziju finansijskih izvještaja, reviziju usklađenosti i reviziju učinka.1

Revizije učinka koje provode VRI su nezavisna, objektivna i pouzdana ispitivanja Vlade, vladinih i drugih institucija javnog sektora odnosno programa, aktivnosti i procesa u nadležnosti Vlade i vladinih institucija u pogledu ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti. Revizija učinka se primarno bavi pitanjima ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti. Široko posmatrano, principima ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti se može pristupiti na sljedeći način: Princip ekonomičnosti znači održavati troškove na niskom nivou. Resursi trebaju

biti pravovremeno raspoloživi, u adekvatnom iznosu, kvalitetu i po najboljoj cijeni. Princip efikasnosti znači dobiti najviše od raspoloživih resursa. On se bavi

odnosom angažovanih resursa, postojećih uslova i postignutih rezultata u pogledu kvaliteta, kvantiteta i vremena izlaza ili rezultata.

Princip efektivnosti se odnosi na ispunjavanje postavljenih ciljeva. Efektivnost razmatra postizanje specifične svrhe ili ciljeva koji su postavljeni i/ili postizanje očekivanih rezultata.2

Pored termina revizija učinka u teoriji i praksi revizije pojavljuju se i drugi termini kao revizija uspjeha - uspješnosti, revizija ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti (revizija 3E) i revizija vrijednosti za novac. Pomenuti termini u revizijskoj terminologiji suštinski imaju isto značenje.

U osnovi revizija učinka daje odgovor na sljedeća pitanja:

da li se rade pravi poslovi; da li se poslovi rade na pravi način.

Revizija efektivnosti daje odgovor na pitanje da li se rade pravi poslovi, a revizija ekonomičnosti i efikasnosti da li se poslovi rade na pravi način.

Mandat revizije učinka po pravilu je regulisan Zakonom koji tretira reviziju javnog sektora. Pravni osnov za provođenje revizije učinka sadržan je u odredbama Zakona o reviziji javnog sektora RS (u daljem tekstu Zakon). U odredbama Zakona regulisano je da je GSRJS RS obavezna da vrši:

finansijsku reviziju; reviziju učinka; druge specifične revizije.

Zakon u dijelu koji se odnosi na reviziju učinka regulišu sljedeće:

1 ISSAI 100 2 ISSAI 300

„Osnovni cilj revizije učinka je promocija ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti. Ona takođe doprinosi odgovornosti i transparentnosti.“

ISSAI 300



GSRJS RS, u skladu sa ovim zakonom i standardima revizije za javni sektor, sprovodi reviziju učinka, a na osnovu nadležnosti iz člana 13. ovog zakona.

Revizija učinka je aktivnost GSRJS RS koja podrazumijeva ispitivanje aktivnosti, programa i projekata u nadležnosti Vlade RS i institucija javnog sektora u pogledu ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti.

Rezultate revizije učinka GSRJS RS prezentuje posredstvom konačnog izvještaja o sprovedenoj reviziji učinka. Vlada RS i revidirane institucije su obavezni da u roku od 60 dana od dana prijema konačnog izvještaja o sprovedenoj reviziji učinka sačine Akcioni plan za sprovođenje preporuka revizije učinka i da ga dostave GSRJS RS i nadležnom skupštinskom odboru radi praćenja sprovođenja datih preporuka.

Odredbe Zakona koje se odnose na planiranje i pristup reviziji, implementaciju revizije, ovlaštenja za prikupljanje podataka i informacija i izvještavanje o reviziji, primjenjuju se kako na finansijsku reviziju tako i na reviziju učinka.

Institucije javnog sektora (Vlada RS, ministarstva, vladine agencije, jedinice lokalne samouprave, javna preduzeća, javne ustanove i drugi) u izvršavanju osnovnih funkcija utvrđenih zakonima i drugim propisima angažuju raspoložive resurse (personalne, materijalne, finansijske i druge).

Institucije javnog sektora koje izvršavaju povjerene im funkcije imaju javnu odgovornost za svoj rad prema NS RS, poreskim obveznicima i javnosti uopšte. Javna odgovornost podrazumijeva da NS RS, poreski obveznici i javnost imaju pravo i potrebu da budu informisani o radu institucija javnog sektora. NS RS, poreski obveznici i javnost ispoljavaju interesovanje da li su resursi koje su institucije javnog sektora angažovale obavljajući osnovne funkcije, uključujući i budžetska sredstva, korišteni UVažavajući principe ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti. Na ovaj zahtjev NS RS i javnosti odgovor ne može u potpunosti da da finansijska revizija, te je u cilju ispunjavanja zahtjeva NS RS i javnosti potrebna revizija učinka. Ova revizija će nezavisno i profesionalno utvrditi, da li se institucije javnog sektora prilikom izvršavanja osnovnih funkcija pridržavaju principa ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti.

Izvještaji revizije učinka kao osnovni proizvod revizijskog procesa su dobra osnova za promjene u organizaciji, načinu funkcionisanja i upravljanju resursima, zatim kvalitetnijim i korisnički orijentisanim uslugama, kao i za podizanje javne odgovornosti na viši nivo. Izvještaji revizije učinka su i u funkciji promovisanja dobrog upravljanja i javnosti rada institucija javnog sektora.

Upravljanje javnim sektorom podrazumijeva i unapređenje efikasnosti i efektivnosti rada javnih institucija. Reviziju učinka treba posmatrati kao institucionalni instrument upravljanja javnim sektorom. U uslovima kada raspolažemo sa oskudnim resursima i kada je evidentan jaz između raspoloživih resursa i potreba, a posebno u uslovima reformi u mnogim segmentima i strukturama javnog sektora revizija učinka posebno dobija na značaju.



REZIME

GSRJS RS je provela reviziju učinka ''Upravljanje vodovodnim sistemima''. Svrha revizije je da se sagledaju gubici vode, njihovi uzroci, mjere i aktivnosti koje su preduzete u cilju smanjivanja istih i postignuti rezultati. Kao i da li su obezbjeđeni uslovi od strane republičke uprave i lokalne uprave za upravljane vodovodnim sistemima u cilju smanjivanje gubitaka vode i samoodrživost vodovodnih preduzeća.

Na osnovu provedene studije revizija je došla do sljedećih nalaza:

Gubici vode u RS se prosječno kreću oko 50% od ukupno proizvedene vode sa izraženim varijacijama i blagim trendom rasta u svim VP i analiziranim godinama. Redovne aktivnosti koje VP preduzimaju na kontroli gubitaka nisu rezultirale smanjivanjem gubitaka vode na planirani nivo gubitaka u VP, kao i definisani ekonomski prihvatljiv nivo na nivou RS od 20%. VP nisu uspostavila aktivnu kontrolu i nadzor vodovodne mreže i gubitaka vode. Provode pasivnu kontrolu i nadzor vodovodne mreže i gubitaka vode koja ne može značajno smanjiti nivo gubitaka vode.

Utvrđivanje komponenti Vodnog bilansa i obračun gubitaka vode se ne vrši po opštepriznatoj i kod nas primjenjenoj međunarodnoj IWA WLSG metodologiji. Podaci kojima obično raspolažu VP ne omogućavaju pouzdano određivanje komponenti Vodnog bilansa. VP nisu u potpunosti uspostavila GIS baze sa najvažnijim podacima o vodovodnim sistemima. Nemaju uspostavljena stalna mjerenja vode neohodna za praćenje i kontrolu gubitaka vode, kao i izgrađene sve neophodne mjerače na izvorištima, na izlazu iz rezervoara i po pojedinim sekcijama sistema. U potpunosti nije zonirana mreža, te nisu ugrađeni vodomjeri na pojedinim krakovima u distributivnoj mreži.

U planovima poslovanja VP ciljevi nisu postavljeni tako da je definisani rezultat mjerljiv i jasan. Nisu definisani nosioci realizacije i ne planira se dinamika ostvarivanja pojedinačnih ciljeva. Ovako definisani ciljevi ne daju informaciju o tome kako doći do cilja, kao što i ne omogućavaju mjerljivo poređenje planiranog i ostvarenog. Nisu jasno utvrđene mjere i aktivnosti koje bi doprinijele realizaciji zadatih ciljeva i očekivanih rezultata. Što se tiče izvještaja o poslovanju VP, oni su obimni, sadrže značajne statističke podatke i informacije, ali bez analize ostvarenih poslovnih ciljeva, zadataka i realizovanih aktivnosti.

U RS nisu obezbjeđeni osnovni uslovi za potrebe operativnog upravljanja vodovodnim sistemima i gubicima vode, koji su bili definisani strateškim aktima vlasti RS. U potpunosti nisu uspostavljena stalna mjerenja tj.monitoring na vodovodnim sistemima, nije formirana ekonomska cijena vode i uspostavljen Vodoprivredni informacioni sistem. Nije u potpunosti riješeno pitanje vlasništva nad vodovodnom infrastrukturom, investicionog održavanja vodovodne infrastrukture i kapitalnih investicija. Kod utvrđivanja cijene vode, nije ispoštovan princip pune ekonomske cijene vode u cilju finansijske održivost VP, odnosno pokrivanja troškova operativnog upravljanja. Formalno pravno nije usvojena Metodologija za formiranje cijene vode za piće u RS.

Iako LU raspolažu velikim brojem upravljačkih mehanizama za uspješno upravljanje nad VP, te mehanizme ne koriste na pravi način da bi uticale na uspješno upravljanje vodovodnim sistemima, a samim tim i na smanjivanje gubitaka vode. LU i VP nisu potpisali Sporazum/Ugovor o regulisanju međusobnih prava i obaveza za unapređivanje vodosnabdijevanja na njihovoj teritoriji. LU odboravaju ili ne odobravaju povećanja/promjene cijene vode bez adekvatne dokumentacije. Prodajne cijene vode su različite zavisno od kategorije potrošača (individualni potrošači, privreda, ustanove i druge organizacije) iako nema ekonomskog opravdanja za takvim razlikama. Projekti definisani na nivou LU pomoću koji trebaju uticati na smanjivanje gubitaka vode, se ne realizuju planiranom dinamikom. Takođe, LU ulažu značajna sredstva u vodovodnu infrastrukturu (vlastita ili kreditna) bez jasno utvrđenih kriterijuma za utvrđivanje prioriteta o izgradnji i rekonstrukciji vodovodne



mreže. Ulaganja i aktivnosti nisu dale očekivane rezultate, jer se u praksi dešava da LU i VP izgrade ili prošire dio vodovodne mreže i nakon realizacije se građani ne priključe na vodovodnu mrežu, jer imaju alternativne izvore vode ili je cijena priključka po njihovom mišljenju visoka.

Na osnovu nalaza revizija je zaključila da za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima nije osiguran sistemski pristup, te preduzete mjere i aktivnosti nisu dovoljne za smanjivanje gubitaka vode i uspješno funkcionisanje vodovodnih preduzeća.

• Uslovi za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima nisu obezbjeđeni od nadležnih institucija republičkog nivoa.

• Lokalne uprave ne koriste na pravi način postojeće upravljačke mehanizme da bi uspješno upravljale vodovodnim preduzećima.

• Postojeći način planiranja i izvještavanja u vodovodnim preduzećima nije orijentisan na praćenje učinka i nije u funkciji ostvarivanja ciljeva.

• Smanjivanje gubitaka vode i njihova stabilizacija nisu zasnovani na mjerama i aktivnostima koje vodovodna preduzeća donose na osnovu utvrđene strukture gubitaka vode i identifikovanih uzroka.

Preporuke iz ove studije se odnose na Vladu RS i nadležna ministarstva koja regulišu i imaju nadležnosti i odgovornosti u oblasti vodosnabdijevanja u RS, odnosno koji su kreatori sistema vodosnabdijevanja. Preporuke su date za LU, kao osnivače VP i odgovorne za vodosnabdijevanje na svojoj teritoriji. Zatim, za VP koji vrše proizvodnju i isporuku vode i koji su odgovorni za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima, a u okviru njih i gubicima vode.

• Vlada RS kroz regulativu i sistemski pristup rješavanju određenih pitanja, trebalo bi da obezbijedi osnovne uslove za uspješnije upravljanje vodovodnim sistemima.

• Lokalne uprave koristeći postojeće upravljačke mehanizme na pravi način trebalo bi da utiču na uspješnost upravljanja vodovodnim sistemima, a samim tim i smanjivanje gubitaka vode.

• Vodovodna preduzeća trebalo bi da jasno i mjerljivo definišu ciljeve i izvještavaju o njihovoj realizaciji u cilju usjepšnijeg upravljanja vodovodnim sistemima.

• Vodovodna preduzeća kroz jasnu strategiju djelovanja, trebalo bi da obezbijede uspješnije upravljanje vodovodnim sistemima što bi rezultiralo smanjivanjem gubitaka vode i njihovom stabilizacijom.

• Vodovodna preduzeća trebalo bi da izvrše reorganizaciju i formiranje ekonomske cijene vode u cilju uspješnijeg upravljanja vodovodnim sistemima.


Izvještaj revizije učinka RU005 - 14 1

1 UVOD

U ovom poglavlju objasnićemo problem koji je revizija istraživala. Predstavićemo motive i svrhu ove studije, osnovna revizijska pitanja, kriterijume revizije, izvore i metode revizije, kao i obim i ograničenja ove studije.

1.1 Pozadina revizije RU i LU, u okviru svoje nadležnosti, upravljaju vodnim dobrom, kao dobrom od opšteg interesa i štite ga od oštećenja, uništenja ili nesavjesnog i nezakonitog korištenja, u skladu sa Zakonom o vodam i posebnim zakonima.

Teritorija RS je podijeljena na 63 grada/opštine, koje se organizovano snabdijevaju vodom preko 61 centralnog gradskog/opštinskog vodovodnog sistema i velikog broja vodovodnih sistema mjesnih zajednica, malih seoskih, grupnih i individualnih sistema. Pokrivenost javnim servisom vodosnabdijevanja u urbanim sredinama je oko 87% stanovništva. Može se konstatovati da od ukupnog broja stanovnika u RS, oko 48% je priključeno na vodovodne sisteme gradskih/opštinskih centara, oko 12% je priključeno na vodovodne sisteme mjesnih zajednica, a oko 40% stanovništva snabdijeva se vodom iz individualnih bunara ili izvora. Dakle, organizovano se vodom snabdijeva oko 60% stanovnika Republike.3 Ukupna dužina vodovodne mreže u RS je 6697 kilometara, od toga dužina glavnog vodovoda je 1353 kilometara, dok je dužina razvodne mreže oko 5344 kilometara u RS.4 Ukupne količine zahvaćene vode u RS u svim VP su oko 100 miliona m3, od toga gubici vode, odnosno voda koja ne donosi prihod su nešto više od 50 miliona m3.5 U većini dokumenata koji su reviziji bili na UVidu od Okvirnog plana razvoja vodoprivrede RS iz 2006. godine, Nacrta Strategije integralnog upravljanja vodama, Gradskih/opštinskih strategija, Lokalnih programa zaštite životne sredine – LEAP i drugih akata republičkih i lokalnih organa vlasti, se navodi da je sadašnje stanje vodovodnog sistema, a posebno stanja u oblasti upravljanja sistemom, monitoringom na sistemu i kontrole gubitaka vode na nezadovoljavajućem nivou. Prema tim aktima se navodi da je neophodno izvršiti značajnu rekonstrukciju i dogradnju sistema, uspostaviti odgovarajući monitoring i nivo uptravljanja i preduzeti niz drugih aktivnosti u cilju stvaranja osnovnih uslova za dalji razvoj vodovodnih sistema i distribucije vode. Vlasti RS navode da im je poznato stanje vodovodne mreže i da je veoma neophodno da se obezbjedi uspješno upravljanje vodnim resursima, vodovodnom mrežom i distribucijom vode, kako bi se moglo adekvatno odgovoriti povećanju zahtjeva potreba za vodom zbog migracija, urbanizacije, privrednog razvoja, negativnih klimatskih promjena, nedostatka količina pijaće vode i sl.6

VP u svojim aktima navode da im je cilj izvršiti sanaciju gubitaka i uspostaviti monitoring na vodovodnim sistemima, poboljšati stanje vodovodne mreže u smislu rekonstrukcije postojeće i proširenja kapaciteta za veći broj novih priključaka, ali i uspostavljanje novih izvorišta, instalirati vodomjere za sve potrošače, itd. Zatim ciljevi VP su poboljšati stepen naplate potraživanja, uspostaviti ekonomsku cijenu vodu, sanirati finansijske gubitke i dr. Ovo su samo neki od ciljeva koji se navode u VP a koji spadaju u prioritetne ciljeve i u direktnoj su vezi sa gubicima vode.

Većina VP je tokom 2003. godine izvršila snimanje stanja vodosnabdijevanja na terenu.7 Između ostalih problema sa kojima se suočavaju VP, a koji su veoma naglašeni i vidljivi u upravljanju vodovodnim sistemima su i upravljanje gubitkom vode, a što je veoma značajan

3 Nacrt Strategije integralnog upravljanja vodama 2014-2024 4 Republički zavod za statistiku RS 5 Upitnici popunjeni od strane 50 VP u RS 6 Nacrt Strategije integralnog upravljanja vodama 2014-2024 7 Upitnici popunjeni od strane svih VP u RS i dostavljeni JU ''Vode Srpske''


2


problem i danas više od 10 godina nakon snimanja stanja na terenu, što je revizija potvrdila provođenjem ove studije.

Komunalne djelatnosti podrazumijevaju obavljanje i pružanje komunalnih usluga od posebnog interesa za fizička i pravna lica, koje podrazumijevaju i vodosnabdijevanje. LU obezbjeđuju organizovano obavljanje ovih djelatnosti. VP koja su osnovale lokalne zajednice, transformisana su i organizovana kao javna komunalna preuzeća – akcionarska društva. Na ovaj način stvoreni su uslovi za tržišno i ekonomsko samoodrživo poslovanje ovih akcionarskih društava. Krajnji rezultat ovih aktivnosti, uz obezbjeđivanje kvalitetne proizvodnje i isporuke vode kao komunalne djelatnosti od posebnog javnog interesa, treba da bude poslovanje sa ostvarenom dobiti, odnosno da to budu profitabilna VP koja će donositi dobit svojim akcionarima kako je to uglavnom u svim razvijenim društvima i državama.

1.2 Svrha revizije i revizijska pitanja Revizijsko istraživanje je bilo usmjereno na upravljanje vodovodnim sistemima, a u okviru njih i gubicima vode od strane samih VP i aktivan pristup LU kao osnivača i većinskih vlasnika, kao i obezbjeđivanje uslova od strane RU za efikasno upravljanje vodovodnim sistemima.

Ovo istraživanje je obuhvatilo samu organizaciju nadzora i kontrole u VP a u cilju smanjivanja gubitaka i kako VP upravljaju budućim rizicima na osnovu utvrđenog stanja vodovodne mreže i gubitaka vode. Ispitano je da li mjere i aktivnosti koje se planiraju i preduzimaju doprinose poboljšanju upravljanja vodovodnim sistemom i smanjivanju gubitaka. Na kraju smo ispitali upravljanje od strane LU koji su odgovorni i nadležni za vodosnbdijevanje na svojoj teritoriji, a koji su i većinski vlasnici VP. Takođe, je bilo neophodno izvršiti analizu uslova za rješavanje problema u vodosnabdijevanju RS obezbjeđenih od strane Vlade RS i nadležnih ministarstava i drugih institucija, odnosno da li LU i VP imaju dovoljnu podršku za rješavanje problema u vodosnbdijevanju u RS.

Osnovno revizijsko pitanje je:

Da li su uspostavljene odgovarajuće mjere i aktivnosti za upravljanje vodovodnim sistemom i gubicima vode? Pitanja kojima se revizija bavila kako bi dala odgovor na glavno revizijsko pitanje:

1.1. Koliki su gubici vode u RS, uzroci gubitaka, preduzete aktivnosti i rezultati na smanjivanju gubitaka vode?

1.2. Da li su obezbjeđeni uslovi za efikasno upravljanje vodovodnim sistemima, a što bi uticalo na smanjivanje gubitaka vode?

1.3. Kako LU kao osnivači ostvaruju svoju ulogu u upravljanju VP u cilju smanjivanja gibitaka vode?

1.3 Kriterijumi revizije U definisanju kriterijuma za ocjenjivanje uspješnosti upravljanja vodovodnim sistemima, a u okviru njih i gubicima vode, revizija je koristila ciljeve, mjere i aktivnosti definisane aktima vlasti na nivou RS, strategijama razvoja LU iz uzorka, drugim strateškim aktima, planovima, programima i drugim dokumentima sa kojima je vodosnabdijevanje povezano. Zakonska i podzakonska regulativa koja se odnosi na vodosnabdijevanje na nivou RS je bila korištena za definisanje kriterijuma. Pri definisanju kriterijuma su bili korišteni trogodišnji i drugi planovi VP, kao i druga akta VP. Kriterijumi su definisani i na osnovu kriterijuma iz standarda koji su važeći za vodosnabdijevanje u RS, kao i međunarodne metodologije koja se koristi u zemljama članicama EU, kao i zemljama u okruženju.



Kriterijumi za ocjenu uspješnosti upravljanja vodovodnim sistemima i gubicima vode, tokom provođenja ove revizije su bili:

mjere i aktivnosti koje upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode čine uspješnim

uspostavljen nadzor i kontrola vodovodne mreže i distribucije vode u cilju smanjivanja i stabilizacije gubitaka vode

gubici vode smanjeni na ekonomski prihvatljiv nivo od 20% ili nivo definisan pojedinačnim aktima VP

postojanje strategija, studija, smjernica o vodosnabdijevanju, metodologija i dr. strateških i dr. akata na nivou RS sa jasnim ciljevima koji se žele postići a koji bi bili dobra osnova za donošenje odluka i mjera za rješavanje problema u vodosnabdijevanju

LU kao većinski vlasnici VP i kao odgovorni za vodosnabdijevanje na svojoj teritoriji provode adekvatno praćenje i nadzor u vodosnabdijevanju u cilju smanjivanja gubitaka, a u skladu sa principima dobrog upravljanja.

1.4 Obim revizije i ograničenja Ova revizija učinka je organizovana, planirana i provedena kroz predstudiju i kroz glavnu studiju. U fazi predstudije sagledali smo uloge, nadležnosti i odgovornosti različitih nivoa institucija javnog sektora, utvrđeno postojanje problema u upravljanju vodovodnim sistemima u RS i izvršena priprema za planiranje i provođenje glavne studije. Tokom provođenja glavne studije smo se bavili stanjem gubitaka vode, strukturom i uzrocima gubitaka vode, ciljevima, mjerama i aktivnostima za efikasno upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode. Zatim, uslovima obezbijeđenim za kvalitetno upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode od strane RU, LU i VP, kao i praćenje i nadzor od strane LU.

Revizija je ispitivanje provela u institucijama javnog sektora koje imaju posebno izražene uloge u pogledu upravljanja vodovodnim sistemom i gubicima vode a to su MPŠV, JUV, LU i VP. Od MPŠV i JUV smo preuzeli osnovne podatke o vodosnabdijevanju u RS, kao i strateška i druga akta koja su značajna i predstavljaju osnovu za efikasno upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode na nivou RS. Putem Upitnika8 od 50 VP dobili smo osnovne podatke o izvorištima vode, vodovodnoj mreži, objektima vodovodne ihfrastrukture, izgradnji, rekonstrukciji i održavanju objekata i vodovoovodne mreže , gubicima vode i druge potrebne podatke. Na ovaj način obezbjeđeni su podaci o stanju vodovodnog sistema u RS.

U toku glavne studije smo izvršili detaljnije prikupljanje i analizu podataka, dokumentacije i informacija u 4 VP9 i 6 LU10, u kojima smo pored preuzimanja dokumentcije izvršili i intervjue i UVid u baze podataka, dostupnu dokumentciju i izvršili obilazak izvorišta i fabrike vode. Najznačajnije podatke smo dobili pregledom i preuzimanjem podzakonskih akata u VP i LU koji se odnose na upravljanje vodovodnim sistemom, planskih akata, programa, izvještaja i informacija, dostupnih evidencija i baza.

Kao najznačajnije kriterijume odabira VP za ovu reviziju učinka uzeli smo količine zahvaćene vode (oko 45%), količine isporučene vode (oko 50%), vrstu vodozahvata (bunarski sistem, izvorište, fabrika vode), visinu gubitaka vode i broj stanovnika koji ova 4 VP pokrivaju sa vodosnabdijevanjem (oko 30%).

8 Prilog br. 1 - Upitnik kreiran od strane GSRJSRS a popunjen od strane 50 VP u RS 9''Vodovod''a.d. Banjaluka, ''Vodovod i kanalizacija''a.d. Bijeljina, K.P. ''Vodovod i kanalizacija''a.d. Istočno Sarajevo i J.P. ''Vodovod i kanalizacija''a.d. Pale 10 Grad Banjaluka i Bijeljina, opštine Pale, Istočno Novo Sarajevo, Trnovo i Istočna Ilidža


4


Sa vremenskog aspekta smo posmatrali upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode u RS u periodu od 4 godine, i to: 2011-2014. godina.

Revizija se nije bavila ukupnom ocjenom uspješnosti poslovanja VP, usklađenosti poslovanja sa zakonskim i podzakonskim propisima, računovodstvenim sistemom i sistemom finansijskog izvještavanja.

1.5 Izvori i metode revizije Kako bi se dobili odgovori na revizijska pitanja, revizija je prikupljala podatke i informacije iz brojnih i raznovrsnih izvora:

lokalnih uprava

vodovodnih preduzeća

Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede

JU''Vode Srpske''

studija, publikacija, izvještaja vladinih, nevladinih, međunarodnih i dr. organizacija koje su se bavile vodosnabdivanjem i upravljanjem vodovodnim sistemima11

statističkih izvještaja, publikacija i biltena

stručne literature, naučnih i stručnih radova

zakonskih i podzakonskih propisa

strateških dokumenata, planova i programa VP, LU, RU i dr.

Potrebne podatke i informacije revizija je prikupljala primjenom sljedećih metoda:

upitnicima

pregledom dokumentacije

intervjuima u institucijama obuhvaćenim revizijom i drugih institucija iz kojih smo prikupljali podatke

proučavanjem zakonskih i podzakonskih propisa

proučavanjem studija, publikacija, izvještaja i informacija

proučavanjem strateških dokumenata, planova, programa i izvještaja VP, LU, RU

studijom slučaja i dr.

Analiza i vrednovanje podataka i informacija vršena je primjenom sljedećih metoda:

metode statističke analize

komparativne metode

analitički postupci

kvalitativna analiza intervjua, dokumentacije, podataka i informacija

11Generalna analiza vodosnabdijevanja i njegove finkcije humanog razvoja u BiH-Analiza SVS, 2011.; Osnove integralnog upravljanja vodama, UNDP, 2011.; IWA WLSG metodologija; Časopis ''Voda i mi''; Izvještaji revizije učinkovitosti Državnog revizijskog ureda Republike Hrvatske iz 2013. i 2014. o trgovačkim društvima-Ekonomska opravdanost razlika u cijeni komunalnih javnih usluga i Rezultati i ciljevi trgovačkih društava; Performance audit report on the management of water distribution in urban areas, The United Republic of Tanzania, 2012.; Western Australian Auditor General's Report-Water Corporation:Management of Water Pipes, 2014.; i dr. analize i izvještaji institucija i organizacija u BiH i zemalja iz okruženja Srbije, Hrvatske, Slovenije i drugih zemalja EU



analizom studije slučaja, i dr.

1.6 Struktura izvještaja Ovaj izvještaj revizije učinka sadrži sljedeća poglavlja, u kojima su predstavljeni:

1 Uvod - osnovni razlozi zbog kojih se GSRJS RS opredijelila da provede reviziju učinka koja se odnosi na upravljanje vodovodnim sistemima. Zatim su predstavljena revizijska pitanja, kriterijumi revizije, obim i ograničenja revizije, te izvori i metode prikupljanja podataka revizije učinka.

2 Opis predmeta revizije - pravna regulativa karakteristična za oblast vodosnabdijevanja u RS, uloge i nadležnosti različitih nivoa vlasti u RS i opis predmeta revizije.

3 Nalazi - nalazi koji daju odgovore na postavljeno osnovno i ostala revizijska pitanja.

U prvom dijelu nalaza smo predstavili stanje gubitaka vode, uzroke gubitaka vode i mjere i aktivnosti koje VP preduzimaju na smanjivanju istih. Sljedeće što smo predstavili je planiranje i izvještavanje u VP i realizaciju zadatih ciljeva. U trećem dijelu nalaza smo predstavili uslove i njihovu obezbjeđenost od strane RU, LU i VP za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode i upravljanje od strane LU kao osnivača VP.

4 Zaključci – zaključci na osnovu nalaza koji su podržani revizijskim dokazima.

5 Preporuke – date su preporuke čijom implementacijom bi se trebalo obezbijediti uspješnije upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode u RS.

Na kraju ovog izvještaja revizije učinka su dati prilozi koji detaljnije prikazuju i objašnjavaju pojedine nalaze u Izvještaju.


6


2 OPIS PREDMETA REVIZIJE

2.1 Pravna regulativa karakteristična za ovu oblast Oblast vodosnabdijevanja je prvenstveno regulisana Zakonom o lokalnoj samoupravi, Zakonom o komunalnim djelatnostima, Zakonom o javnim preduzećima, Zakonom o privrednim društvima, Zakon o prenosu prava svojine na kapitalu RS u preduzećima koja obavljaju komunalne djelatnosti na jedinice lokalne samouprave i Zakon o vodama-prećišćeni tekst. Za oblast vodosnabdijevanja i poslovanje VP pored naprijed navedenih zakona relevantni su i drugi zakoni, kao i podzakonski akti (pravilnici, odluke, uputstva, naredbe i sl.).12 Pregled najznačajnijnih članova pojedinih zakona relevantnih za ovu oblast dajemo u daljem tekstu. Zakon o komunalnim djelatnostima – Oblast komunalnih poslova u RS regulisana je Zakonom o komunalnim djelatnostima.

Članom 2. određeno je da se komunalnom uslugom smatraju, između ostalog

• snabdijevanje korisnika vodom za piće

• prikupljanje i odvodnja otpadnih voda i dr.

Član 3. daje definicije pojmova bitnih za sadržaj ovog zakona, te u stavu 1. navodi da se komunalnim djelatnostima smatraju proizvodnja i isporuka komunalnih proizvoda i pružanje komunalnih usluga koji su nezamjenljiv uslov života i rada fizičkih i pravnih lica i drugih subjekata, a za koje je jedinica lokalne samouprave dužna da obezbijedi kvalitet, obim, dostupnost i kontinuitet u skladu sa zakonskim obavezama i raspoloživim sredstvima, kao i nadzor nad njihovim obavljanjem.

Član 6. određuje da jedinica lokalne samouprave obezbjeđuje organizovano obavljanje komunalnih djelatnosti, te da svojom odlukom detaljnije propisuje sljedeće:

a) uslove i način obavljanja komunalnih djelatnosti

b) materijalne, tehničke i druge uslove za finansiranje, razvoj, izgradnju i održavanje komunalnih objekata

v) uslove za funkcionisanje i tehničko tehnološko jedinstvo sistema i uređaja

g) mogućnost za subvencionisanu cijenu komunalne usluge, kategorije korisnika i uslove subvencionisanja i

d) jedinicu obračuna za svaku vrstu komunalne usluge i način naplate komunalnih usluga.

Zakon jasno određuje da jedinica lokalne samouprave donosi Odluku o komunalnim djelatnostima. Obavljanje komunalne djelatnosti povjerava se javnom preduzeću koje osniva sama jednica lokalne samouprave aktom o osnivanju, a drugim preduzećima obavljanje komunalne djelatnosti povjerava se ugovorom kojim se regulišu međusobna prava i obaveze u obavljanju tih djelatnosti.

U članu 16. navodi da se pružanje i korišćenje komunalnih usluga vrši na osnovu ugovora zaključenog između davaoca komunalne usluge i korisnika.

Zakon o javnim preduzećima - Vodosnabdijevanje i odvodnja otpadnih voda, što je u nadležnosti jedinica lokalne samouprave, poslove u RS obavljaju javna gradska/opštinska preduzeća, osnovana odlukama jedinica lokalne samouprave.

12 Prilog br. 2 - Lista referenci - popis akata



Javno preduzeće u smislu ovog Zakona je preduzeće koje osniva RS ili jedinica lokalne samouprave radi obavljanja djelatnosti od opšteg interesa ili koje obavlja djelatnosti od opšteg interesa. Prema odredbi član 10., uprava preduzeća je dužna da usvoji i nadzire provođenje plana poslovanja preduzeća. Takođe, uprava ima zadatak i utvrđivanje prijedloga o raspodjeli dobiti i pokriću gubitka, te davanje prijedloga nadzornom odboru o investicionim odlukama u skladu sa važećim zakonima o investicijama.

Sistem uspostavljenih odnosa u RS je takav, da javna preduzeća bi trebala da pripreme i poštuju trogodišnji plan poslovanja; grad/opština bi preko nadzornih odbora trebala da utiče na poslovanje javnog preduzeća, sa ciljem da se javnom imovinom upravlja korektno sa „pažnjom dobrog privrednika“.

Imovina koju koriste VP bi trebala da se vodi u računovodstvenim knjigama gradova/opština, gdje bi gradovi/opštine trebale ili su formirale komisiju za popis i procjenu imovine, te na osnovu toga bi trebale ili su evidentirale imovinu u svojim računovodstvenim knjigama i u svojim bilansima stanja.

Zakon o vodama - Najvažnije organizacije na komunalnom nivou su preduzeća na nivou gradova i opština koja se bave razvojem, održavanjem i eksploatacijom komunalne vodne infrastrukture – vodovodnih i kanalizacionih sistema. Najčešće se radi o specijalizovanim preduzećima isključivo za takvu namjenu, ali se u nekim manjim gradovima i opštinama komunalna vodna infrastruktura poverava komunalnim javnim preduzećima, u čiju delatanost spadaju i druge komunalne delatnosti (čistoće, javno zelenilo). Vremenom, sa porastom složenosti problema u oblasti komunalne infrastukture, a pre svega i nakon proširenja kanalizacionih sistema i sa PPOV (postrojenjima za prečišćavanje otpadnih voda), biće se potrebnije da se razvoj, upravljanje i eksploatacija vode infrastrukture poveri za to specijalizovanim preduzećima koja se bave samo tim poslom. Subjekti koji vrše snabdjevanje stanovništva vodom za piće imaju obavezu da kao korisnici voda, resurs koriste na ekonomičan i racionalan način, zahvatajući samo onu količinu vode koja se koristi, odnosno, koja je odobrena vodoprivrednim dozvolama. Da bi se postigli ti principi potrebno je kvalitetnije upravljanje vodovodnim sisitemima i veće ulaganje u investiciono i tekuće održavanje, kako bi se smanjili gubici vode u sistemima.

Uglavnom subjekti koji vrše vodosnabdjevanje stavnovništva vrše i sprovođenje mjera i aktivnosti u poslovima odvodnje otpadnih voda sa područja gradova i naselja. Prilikom realizacije tih aktivnosti subjekti su dužni da sprovode podzakonske propise koji definiše uslove:

• ispuštanja otpadnih voda u površinske vode

• ispuštanje otpadnih voda u javnu kanalizaciju i

• tretman i odvodnju otpadnih voda za područja gradova i naselja gdje nema javne kanalizacije.

Propisima se štite površinske vode, podzemne vode i kanalizacioni sisitemi od zagađenja, mehaničkih uticaja, zapaljivih i eksplozivnih materijala, hemijskih, toksičnih i drugih štetnih materija, zaštite od radioaktivnih materija i infektivnih-medicinskih, voda. Propisima se definišu dozvoljene granične vrijednosti parametara u otpadnim vodama koje se mogu ispuštati u površinske vode, javnu kanalizaciju i druge sisiteme prikupljanja, prema srednje dnevnoj koncentraciji određenom protokom, kao i analitičke metode ispitivanja parametara koji su definisani.

Sastavni dio propisa je i Lista prioritetnih supstanci za kontrolu praćenja kvaliteta voda, a u skladu sa Listom EU po Odluci broj 2000/0035 (COD), gdje su definisana jedinjenja sa referentnim parametrima. Propisi sadrže i Listu specifičnih prioritetnih supstanci za koje je u slivu rijeke Dunav predviđen monitoring u vodi i sedimentu prijemnika.


8


Nijedno fizičko ili pravno lice koje ispušta otpadne vode ili koristi javni kanalizacioni sisitem, ne smije ispuštati materijale koji ugrožavaju površinske vode, režim toka otpadnih voda, stabilnost objekata, propisane biohemijske procese u kanalizacionoj vodi, predviđene uslove za vršenje tekuće kontrole, popravak mreže i sl. To se definiše preko MDK (maksimalne dozvoljene koncentracije) zagađujućih efluenata u otpadnim vodama koje se smeju upuštati u javne kanalizacije.

2.2 Uloge i nadležnosti različitih nivoa vlasti u upravljanju vodovodnim sistemima u RS Veliki broj institucija na republičkom i lokalnom nivou je nadležan za rješavanje pitanja u oblasti vodosnabdijevanja. Radi lakšeg praćenja ovog Izvještaja dajemo pregled nadležnosti najznačajnijih institucija u ovoj oblasti, u skladu sa zakonskim propisima.

Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede RS provodi između ostalog administrativne i druge profesionalne dužnosti u skladu sa Zakonom o vodama RS.

JU ''Vode Srpske'' je javna ustanova koja upravlja vodama, javnim vodnim dobrom, kao i hidrotehničkim objektima i sistemima, rijekama, potocima, jezerima na način propisan zakonom, na teritoriji RS u skladu sa odredbama Zakona o vodama i drugim odgovarajućim propisima. Između ostalog predlaže dugoročne i srednjoročne planove i progrme razvoja vodoprivrede, prati relizaciju planova i programa razvoja vodoprivrede i dr. Vrši sistematsko praćenje kontrole kvaliteta industrijskih otpadnih voda koje se ispuštaju u površinske vode, a sistematsko praćenje kontrole kvaliteta industrijskih otpadnih voda koje se ispuštaju u javnu kanalizaciju vrše preduzeća koja upravljaju kanalizacionim sistemima i korisnici kanalizacije. Nadzor nad sprovođenjem odredaba propisa i aktivnosti koje su definisane programom preduzeća sprovode vodne inspekcije i JU „Vode Srpske“.

Lokalne uprave - Kao što smo već naveli u tački 2.1. ovog Izvještaja, Zakon o lokalnoj samoupravi RS definiše samostalne nadležnosti lokalnih samouprava koje obuhvataju, između ostalog, uređenje i obezbjeđivanje obavljanja komunalnih djelatnosti. Organi lokalne samouprave dužni su da obezbijede neposredno pružanje usluga u oblasti vodosnabdijevanja i prikupljanja i odvodnje otpadnih voda. Za potrebe obavljanja ovih poslova organi lokalne samouprave mogu osnovati preduzeće ili poslove ustuputi privrednom duštvu.

Zakonom o komunalnoj djelatnosti utvrđuju se komunalne djelatnosti od posebnog javnog interesa i način obezbjeđivanja posebnog javnog interesa, organizacija obavljanja komunalnih djelatnosti i način njihovog finansiranja.

Komunalna policija jedinice lokalne samouprave vrši inspekcijski nadzor (kontrolu) nad sprovođenjem Zakona o komunalnim djelatnostima i propisa donesenih na osnovu ovog zakona.

Vodovodna preduzeća - kao davaoci komunalne usluge vrše proizvodnju i isporuku vode koja obuhvata sakupljanje, prečišćavanje i isporuku vode korisnicima za piće i druge potrebe, vodovodnom mrežom do mjernog instrumenta korisnika, uključujući i mjerni instrument. Jedinica lokalne samouprave daje davaocu komunalne usluge na upravljanje, korišćenje i održavanje, komunalne objekte i uređaje individualne i zajedničke komunalne potrošnje.

Sredstva za obavljanje komunalnih djelatnosti individualne komunalne potrošnje obezbjeđuju se iz cijene komunalnih usluga. Cijenom komunalnih usluga obezbjeđuju se sredstva za pokriće rashoda davaoca komunalne usluge i unapređivanje postojećih komunalnih objekata i uređaja, prema normativima i standardima u komunalnim djelatnostima i tržišnim cijenama ulaznih troškova. Cijenu komunalne usluge utvrđuje davalac komunalne usluge, a saglasnost na cijenu daje nadležni organ jedinice lokalne samouprave. Ako nadležni organ jedinice lokalne samouprave neda saglasnost javnom preduzeću na utvrđenu cijenu komunalne



usluge i time dovede u pitanje pružanje usluge korisnicima, jedinica lokalne samouprave može iz svog budžeta nadoknaditi razliku između postojeće i ekonomske cijene komunalne usluge.

Pored naprijed navedenih institucija poseban značaj imaju i sljedeće institucije na nivou RS.

Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS vrši između ostalog upravni nadzor nad primjenom Zakona o komunalnim djelatnostima i propisa donesenih na osnovu njega.

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS vrši upravne i druge stručne poslove koji se odnose na, između ostalog, očUVanje i unapređivanje zdravlja građana i praćenje zdravstvenog stanja i zdravstvenh potrebaa stanovništva, kao i zdravstvenu ispravnost vode i vrši druge poslove u skladu sa zakonom i drugim propisima RS i BiH.

Institut za zaštitu zdravlja RS čiji je primarni zadatak preciznost mjerenja različitih fizičkih, hemijskih ili fizičko-hemijskih parametara u vodama i dr. Institut je zadužen za praćenje i proučavanje stanja kvaliteta površinskih vodotoka namjenjenih vodosnabdijevanju kao i onih namjenjenih u svrhu sporta i rekreacije te podzemnih voda namjenjenih za vodosnabdijevanje.

2.3 Opis predmeta revizije Usluge vodosnabdevanja u RS su, kao što smo već naveli, u odgovornosti LU. LU su nadležne i odgovorne da vrše poslove vodosnabdijevanja i odvodnje otpadnih voda u skladu sa propisima, te imaju pravo da ustanove operativno-tehničke, regulatorne, finansijske i administrativne mehanizme na nivou lokalne zajednice kako bi se ostvarilo što efikasnije obavljanje ovih poslova. Za obavljanje komunalnih djelatnosti i drugih djelatnosti od javnog interesa LU osniva VP ili te poslove može povjeriti drugim privrednim subjektima koji su dužni da komunalnu djelatnost koja im je povjerena obavljaju u skladu sa zakonom i drugim propisima. LU donose odluke u vezi sa poslovanjem VP, kvalitetom usluga i novih investicija. VP su organzovana u skladu sa Zakonom o javnim preduzećima i Zakonom o privrednim društvima. U skladu sa Zakonom o prenosu prava svojine na kapitalu Republike Srpske u preduzećima koja obavljaju komunalne djelatnosti na jedinice lokalne samouprave, izvršen je prenos prava svojine na akcijama VP sa Republike na jedinice lokalne samouprave. VP obavljaju djelatnosti od posebnog javnog interesa za LU, u skladu sa Zakonom o komunalnim djelatnostima.

Organi u VP su:

• Skupština akcionara • Nadzorni odbor • Uprava (menadžment) i • Odbor za reviziju.13

Obzirom da je fokus ove revizije u značajnoj mjeri na gubicima vode, neophodno je radi lakšeg razumijevanja i praćenja ovog izvještaja navesti i neke osnovne pojmove koji se odnose na gubitke vode.

IWA WLSG metodogija analize i kontrole gubitaka vode

Sva VP treba da ustanove strukturu potrošnje vode, tj. Vodni bilans, koji će omogućiti realno ocjenjivanje stvarnog stanja gubitaka vode u vodovodnom sistemu. Od 2000. godine ustanovljena je IWA WLTF metodogija analize i kontrole gubitaka vode od strane radne

13 Prilog br. 3 – Nadležnosti i odgovornosti organa VP


10


grupe za gubitke vode pod okriljem međunarodne institucije IWA (International Water Association) - Međunarodno udruženje za vode. Od 2010. godine je ova metodologija promijenjena u - IWA WLSG metodogiju.14

Osnovni pojmovi iz Vodnog bilansa po ovoj metodologiji:

Voda koja donosi prihod - predstavlja količinu vode koja je uspješno isporučena potrošačima, i koja bi trebala da donese prihod u VP. Voda koja ne donosi prihod – Predstavlja količinu vode koja ostaje neobračunata i samim tim ne donosi prihod za VP. Izražava se kao razlika količine isporučene i proizvedene vode, tj. vode koja je ušla u distributivni vodovodni sistem ili kao zbir ukupnih gubitaka u mreži i nefakturisane ovlaštene potrošnje.

Voda koja ne donosi prihod kao zapremina - Definiše se u procentima u odnosu na količinu vode koja je ušla u distributivni sistem na godišnjem nivou. Može se izračunati vrlo jednostavno iz Bilansa vode. Služi samo kao finansijski pokazatelj opšteg stanja.

Voda koja ne donosi prihod kao trošak - Definiše se kao zapremina neprihodovane vode u odnosu na godišnje troškove upravljanja vodovodnim sistemom i uključuje različite jedinične troškove za sve komponente vode koja ne donosi prihod.

Legalna potrošnja – je godišnja količina vode koju utroše svi potrošači koji su registrovani i legalno priključeni na vodovod. Količina potrošene vode (mjerene i nemjerene) od strane registrovanog korisnika, samog VP, i ostalih legalnih korisnika (vatrogasci, parkovi i sl.).

Gubici vode – su razlika između količine vode unijete u vodovodni distributivni sistem i vode koja donosi prihod, odnosno fakturisane isporučene vode. Gubici vode su ukupna količina vode koju potrošači nisu iskoristili za svoje potrebe. Sa stanovišta poslovanja VP količine vode koje nisu naplaćene od potrošača. Izražavanje gubitaka vode može biti po kilometru mreže, stanovniku ili priključku.

Stvarni (fizički) gubici vode – voda koju potrošači nisu iskoristili za svoje potrebe jer je ta voda istekla iz sistema kroz procurivanje iz cijevi i priključaka, prelivanja iz rezervoara, i dr.

Prividni (komercijalni) gubici vode – voda koju su potrošači utrošili za svoje potrebe ali koja nije registrovana ili naplaćena zbog grešaka u mjerenju, grešaka u evidenciji potrošača, načinu obrade mjerenja i obračunu utrošene vode, kao i potrošnja nelegalnih priključaka i potrošača.

Ekonomski nivo gubitaka vode – u jednom VP je onaj za koji zbir cijene izgubljene vode i troškova na kontroli gubitaka ima minimum. Ne postoji univerzalni pristup određivanju ekonomskog nivoa gubitaka vode, već svako VP mora za svoje uslove rada i poslovanja da odredi prihvatljiv nivo troškova i ušteda (moraju se voditi precizne evidencije).

U ekonomskim analizama gubitke vode treba izražavati u novčanoj protivvrijednosti (IWA). Cijena vode izgubljena na stvarnim gubicima se obračunava korištenjem jediničnih operativnih troškova proizvodnje i distribucije vode (marginalni troškovi). Izgubljeni prihod od prividnih gubitaka se obračunava korištenjem prodajne cijene vode (jer su korisnici vodu utrošili ali je nisu platili). Pasivna kontrola gubitaka vode – podrazumijeva popravku vidljivih procurivanja koja su se pojavila na površini terena ili su opažena na neki drugi način.

14 Prilog br. 4 - Vodni bilans (IWA WLSG metodogija)



Aktivna kontrola gubitaka vode – je skup osmišljenih i koordinisanih aktivnosti koje imaju za cilj kontinuirano praćenje i smanjivanje gubitaka vode iz sistema kroz traganje za nevidljivim procurivanjima i kontrolu zapremine izgubljene vode limitiranjem trajanja ovih događaja.

Metode aktivne kontrole gubitaka vode:

sprovođenje aktivne kontrole curenja – lociranje mjesta curenja

unapređivanje upravljanja sistemom – izbor materijala, kvalitet radova, održavanje i zamjena cijevi i opreme

povećanje brzine i kvaliteta popravki oštećenja, odnosno smanjivanja trajanja procurivanja, povećanje tačnosti mjerenja na vodomjerima

ažuriranje i provjere baze podataka o potrošačima kontrola tačnosti obračuna potrošnje i unapređivanje sistema za rukovanje podacima

o potrošnji i naplati vode pronalaženje i ukidanje nelegalne potrošnje.


12


3 NALAZI

Nalaze ćemo prezentovati u tri dijela. U prvom dijelu nalaza ćemo govoriti o stanju gubitaka vode u RS, njihovoj strukturi, uzrocima, mjerama i aktivnostima koje su VP preduzimala na smanjivanju istih i koji su rezultati tih mjera i aktivnosti. Najprije ćemo prikazati ukupne gubitke vode u većini VP u RS od kojih smo dobili podatke, a ostale nalaze revizija je bazirala na uzorku od 4 VP. Drugi dio nalaza se odnosi na ciljeve VP koji su u direktnoj vezi sa gubicima vode, njihov način planiranja i realizacije. U trećem dijelu nalaza ćemo govoriti o obezbjeđenju uslova od strane VP, RU i LU za efikasno upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode i upravljanju od strane LU kao osnivača VP.

3.1 Gubici vode i kontrola i nadzor vodovodne mreže

Gubici vode imaju značajne posljedice po samoodrživost VP, ali i druge posljedice na vodovodne sisteme, te smo veliku pažnju u ovoj reviziji učinka posvetili gubicima vode. U stručnoj literaturi se navode posljedice gubitaka vode, a i revizija se u iste UVjerila, koje možemo podijeliti na:

• ekonomske posljedice - troškovi za eksploataciju i transport vode koja je izgubljena na putu do kupca se ne mogu vratiti, a pogotovo što takva voda ne donosi prihod VP, gubici vode u značajnoj mjeri utiču na cijenu koštanja vode po jedinici proizvoda, ali i prodajnu cijenu vode

• tehničke posljedice - curenja vode dovode do smanjivanja pokrivenosti postojećih potreba za vodom, tj. prekidima u vodosnabdijevanju

• društvene posljedice – imaju uticaj na kupce zbog visokog ili niskog pritiska u instalacijama, prekidima u napajanju, ali i zdravstvenih rizika zbog mogućnosti da otpadne vode i druge tvari uđu u cijevi

• ekološke posljedice – dovode po povećanih trošenja vodnih resursa i zahtjeva za dodatnim količinama energije, a sa povećanjem potrošnje energije se uzrokuje povećana emisija ugljen dioksida.

3.1.1 Stanje gubitaka vode i uzroci gubitaka vode Gubici vode u RS se prosječno kreću oko 50% od ukupno proizvedene vode sa izraženim varijacijama i blagim trendom rasta u svim VP i analiziranim godinama.15 Na osnovu podataka koje je revizija dobila, popunjavanjem upitnika od strane 45 VP u RS, npr. samo u 2013. godini od oko 100 miliona m3 proizvedene vode je izgubljeno nešto više od 50 miliona m3. Situacija je slična ili gotovo ista i u drugim posmatranim godinama. U strateškim aktima vlasti na republičkom i lokalnom nivou definisan je ekonomski prihvatljiv nivo gubitaka od 20%.16 VP uglavnom imaju i planirano smanjivanje gubitaka vode po godinama. Zemlje u okruženju se takođe bore sa visokim gubicima u vodovodnoj mreži, te se navodi da su u Srbiji u prosjeku gubici vode oko 35%, u Sloveniji oko 40%, u Hrvatskoj oko 40%, u FBiH oko 65%, u Crnoj Gori se kreću i preko 70% itd.. U svijetu prihvatljivi gubici na

15 Prilog br. 5 – Prosječni gubici vode po godinama u VP u RS 16 Okvirni plan razvoja vodoprivrede 2006-2012, Prostorni plan RS, Nacrt Strategije integralnog upravljanja vodama 2014-2024



vodovodnoj mreži se kreću od 10% do 15%, a u Zapadno–Evropskim zemljama oko 7%. Npr. u Njemačkoj, postavljena je granica gubitaka vode na maksimum od samo 5%.17

Gubici vode se prosječno kreću oko 50%, posmatrano i na uzorku od 4 VP, u sve 4 analizirane godine sa blagim trendom rasta od 2012. godine. U ovim VP gubici vode se kreću kao i prosjek ili nešto više iznad prosjeka, osim VP Banjaluka koje ima gubitke vode manje u odnosu na prosjek (u 2014. godini_39,10%). Iako niži od prosjeka, gubici vode u Banjaluci su iznad nivoa koji je VP planiralo po godinama, ali i iznad ekonomski prihvatljivog nivo definisanog na nivou RS.

Grafikon br. 1 i 2 – Gubici vode u 4 VP u % i u m3 vode

Izvor podataka: Upitnici kreirani od strane GSRJSRS i popunjeni od strane VP u RS i Izvještaji o poslovanju VP

Na grafikonu broj 1 na kome su gubici vode prikazani u %, od 2012. godine vidimo blagi porast gubitaka vode u prosjeku, kao i u VP Bijeljina, dok Pale i Istočno Sarajevo imaju trend pada iz razloga drugačijeg mjerenja zahvaćene/proizvedene količine vode, ali i promjene u načinu izvještavanja. Različite podatke o gubicima vode smo dobili u upitnicima, u Izvještajima o poslovanju i obrascu koji dostavljaju Republičkom zavodu za statistiku RS. Stvarnog smanjivanja gubitaka vode nije bilo u ova 2 VP, što možemo vidjeti na drugom grafikonu gdje su gubici vode prikazani u m3 vode, gdje vidimo da su količine izgubljene vode iste ili imaju blage varijacije po godinama, osim VP Banjaluka gdje su gubici vode smanjeni u % i u m3 vode.

Uzroke gubitaka vode možemo podijeliti prema vrsti gubitaka vode.

Uzroci stvarnih (fizičkih) gubitaka vode su:

• starost mreže i curenja u vodovodnoj mreži pod zemljom

• veliki broj kvarova na mreži i nedostatak opreme za detekciju kvarova

Uzroci nefakturisane ovlaštene potrošnje vode su:

17 Generalna analiza vodosnabdijevanja i njegove finkcije humanog razvoja u BiH-Analiza SVS, 2011., Osnove integralnog upravljanja vodama, UNDP, 2011., Doktorska disertacija Dragan Radivojević, Niš, 2013., Vodni bilans u vodovodnim sistemima i metode kontrole gubitaka vode, mr Aleksandar Đukić

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2011. 2012. 2013. 2014.

Gubici vode u %

Ekonomski nivogubitaka vode

Prosječni gubicivode u RS

VP_Banjaluka

VP_Bijeljina

VP_ISarajevo

VP_Pale 0

2000000

4000000

6000000

8000000

10000000

12000000

14000000

2011.2012.2013.2014.

Gubici vode u m3

VP_Pale

VP_ISarajevo

VP_Bijeljina

VP_Banjaluka


14


• voda koja se potroši a ne donosi prihod - potrošnja CZ, Vatrogasaca, sopstvena potrošnja VP prilikom ispiranja cijevi kanalizacije i prilikom kvarova i dr.)

Uzroci prividnih (komercijalnih) gubitaka vode su:

• neispravni i nebaždareni vodomjeri

• pogrešno očitavanje vodomjera ili nemogućnost očitavanja vodomjera

• paušalni potrošači vode, krađa vode i nelegalna potrošnja

• otpisi vode kod potrošača zbog kvarova i neispravnih vodomjera i dr.

3.1.2 Kontrola i nadzor vodovodne mreže i upravljanje gubicima vode VP nisu uspostavila aktivnu kontrolu i nadzor vodovodne mreže i gubitaka vode. VP Banjaluka ima uspostavljenu prvu fazu nadzora, kojim se dio mreže (Sjeverni dio grada) i rezervoari i prepumpne stanice nadziru. VP Banjaluka od 2002. godine radi poseban Program radova na sistematskom otkrivanju i otklanjanju gubitaka u sistemu vodosnabdijevanja. Ovaj Program sadrži skup aktivnosti koje imaju za cilj kontinuirano praćenje i smanjivanje gubitaka vode iz sistema kroz definisane dugoročne, srednjoročne i kratkoročne mjere.

Ostala 3 VP, iz uzorka, provode pasivnu kontrolu i nadzor vodovodne mreže i gubitaka vode koja ne može značajno smanjiti nivo gubitaka vode. Imaju uspostavljen nadzor nad jednim manjim dijelom mreže i rezervoara. VP uz pomoć opreme koju posjeduju vodovodnu mrežu prate na određenim tačkama, ali to još UVijek nije dovoljno za aktivan nadzor i kontrolu vodovodne mreže. Aktivnosti na vodovodnoj mreži nisu planske i koordinisane. Nema jasne strategije djelovanja na smanjivanju gubitaka vode. Vrše popravku vidljivih kvarova i curenja na mreži koja su se pojavila na površini terena ili su prijavljena od strane građana ili su opažena na neki drugi način. Uglavnom kontrolu i nadzor provode kao posljedicu raznih kvarova na mreži, potrebe za očitavanjem vodomjera, pada pritiska, nestanka vode na pojedinim priključcima, dojava građana o problemima na instalacijama i sl.. Na terenu imamo situaciju da gubici, kvarovi i drugi problemi na mreži usmjeravaju aktivnosti odgovarajućih službi, umjesto da one, ujedinjene konstantno, upravljaju mrežom i predupređuju probleme na istoj, držeći ih pod kontrolom. Podaci se ne prikupljaju i sortiraju sistematski na jednom mjestu i samim tim ih je teško analizirati te imaju nekompletan sistem nadzora.

Posmatrana VP nemaju izgrađen hidraulički model mreže. VP Banjaluka ima izgrađen hidraulički model vodovodne mreže iz 2000. godini, ali on nije dao značajnije rezultate. U proteklom periodu je mreža značajno proširena sa izgradnjom niza novih objekata na njoj te je planirana u narednom periodu nova izrada hidraučičkog modela. Ostala 3 VP su takođe planirala izgradnju hidrauličkog modela.

VP nisu izvršila kontrolu ispravnosti dimenzioniranja vodomjera, sa zamjenom predimenzioniranih vodomjera. VP su planirala da se izvrši analiza u narednom periodu dimenzioniranosti vodomjera za veće potrošače i objekte iz razloga što se male potrošnje gotovo ne registruju. Ovo iziskuje dodatna sredstva jer je neophodno izvršiti ugradnju novih vodomjera, uglavnom, kombinovanih.

Aktivnosti VP nisu u potpunosti provedene, a koje su značajne za upravljanje vodovodnom mrežom i gubicima vode. To su:

• ne/utvrđivanje Vodnog bilansa i strukture gubitaka vode

• ne/uspostavljanje GIS baza

• ne/uspostavljanje stalnih mjerenja vode.



Utvrđivanje komponenti Vodnog bilansa i obračun gubitaka vode se ne vrši po opštepriznatoj i kod nas primjenjenoj međunarodnoj IWA WLSG metodologiji. Vodni bilans u VP nije računat po IWA WLSG metodologiji. VP su upoznata sa navedenom metodologijom preko Udruženja Vodovoda RS. VP obračun gubitaka vode vrše tako što od ukupne količine vode koja uđe u sistem oduzmu isporučenu/fakturisanu vodu potrošačima, te dobiju ukupnu nefakturisanu količinu vodu, odnosno gubitke vode u sistemu. Podaci kojima obično raspolažu VP ne omogućavaju pouzdano određivanje komponenti Vodnog bilansa.

VP Banjaluka od 2002. godine utvrđuje Vodni bilans, vrši obračun gubitaka vode po međunarodnoj IWA WLSG metodologiji. Generalni projekat distributivne vodovodne mreže Banjaluka je 2000. godine, na osnovu podataka o postojećim potrošačima i planiranim potrebama, za period do 2020. godine dao i planske potrebe za vodom, sa projekcijom smanjivanja gubitaka vode. Jedan od glavnih zaključaka Generalnog projekta, pored neophodnosti povećanja kapaciteta, je i smanjivanje gubitaka vode na distributivnoj mreži.

VP gubitke vode ne izražavaju u novčanoj protivvrijednosti po međunarodnoj metodologiji (IWA). Ne obračunava se cijena vode izgubljena na stvarnim (fizičkim) gubicima vode. Cijena vode se ne obračunava korišćenjem jediničnih operativnih troškova proizvodnje i distribucije vode (marginalni troškovi). Takođe, se ne obračunava izgubljeni prihod od prividnih (komercijalnih) gubitaka vode. Izgubljeni prihod od prividnih gubitaka se ne obračuna korišćenjem prodajne cijene vode. Korisnici su vodu utrošili, ali je nisu platili. Uzimajući u obzir da je nešto više od 1/2 zahvaćene/proizvedene vode u RS izgubljena voda, odnosno voda koja ne donosi prihod VP, onda vidimo koliko je važno da VP gubitke vode izražavaju u novčanoj protivvrijednosti po međunarodnoj metodologiji (IWA) i smanje gubitke vode.

VP nisu u potpunosti uspostavila GIS baze sa najvažnijim podacima o vodovodnim sistemima. Podaci u GIS baze se unose konstantno i taj posao traje neprekidno, ali još uvijek nisu uspostavljene osnovne baze za upravljanje vodovodnm sistemima. Bez obezbjeđenih baza, odnosno poznavanja mreže, cjevovoda i objekata, podataka o potrošačima i povezanosti pojedinačnih baza i odjeljenja u okviru VP nije moguće efikasno upravljati vodovodnim sistemima i gubicima vode. VP vrše unos podataka o vodovodnoj mreži, cjevovodima i objektima u prvu GIS bazu. Oko 90% podataka u prvu GIS bazu su unijeli VP Banjaluka i Bijeljina, a VP Istočno Sarajevo i Pale oko 70%. Podaci o katastarskim podzemnim instalacijama su dio GIS baza i vrši se unos istih.

Podaci o potrošačima u GIS bazi su u početnoj fazi uspostavljanja. VP Banjaluka ima najviše potrošača unesenih u GIS bazu, oko 60% potrošača, od toga je oko 25% potrošača iskontrolisano na terenu. VP Pale još UVijek nije počelo sa uspostavljanjem ove baze. Potpisivanje ugovora sa korisnicima usluga je još UVijek u početnoj fazi u sva 4 VP. Ukupno u sva 4 VP sa oko 5% potrošača su potpisani ugovori o uslugama snabdijevanja vodom. U GIS baze se unose i podaci o baždarenju i zamjeni vodomjera, kao i podaci o kvarovima. Kvarovi se unose u GIS baze, gdje se evidentira mjesto, vrsta i drugi podaci o kvaru, a što bi trebalo da doprinosi kvalitetnijem i efikasnijem planiranju i utvrđivanju prioriteta za rekonstrukciju i zamjenu vodovodne mreže itd.. U GIS-u još UVijek nisu povezana sva Odjeljenja u VP, kako bi se npr. podaci o očitavanju potrošnje direktno ubacivali u GIS bazu podataka da i naplatna služba ima taj podatak, ali i tehnički sektor radi raznih analiza sistema, kao i drugi podaci neophodni za upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode.18

VP nemaju uspostavljena stalna mjerenja vode neohodna za praćenje i kontrolu gubitaka vode. VP nemaju izgrađene sve neophodne mjerače na izvorištima, na izlazu iz rezervoara i po pojedinim sekcijama sistema. U prilogu ovog izvještaja se može vidjeti situacija sa izgrađenim mjeračima pojedinačno po VP.

18 Prilog br. 6 - Stanje GIS baza u VP


16


VP nemaju u potpunosti zoniranu mrežu, te ni ugrađene vodomjere na pojedinim krakovima u distributivnoj mreži. VP Banjaluka i Bijeljina imaju jedan dio mreže zoniran na kojima se prati, tj. vrši mjerenje vode i utvrđivanje gubitaka vode na tim zonama. Ostali dio mreže je u fazi zoniranja. VP Banjaluka ima utvrđenu zonu Sjever – sjeverni dio Grada, čime su definisana mjerna mjesta i određene mjerne zone. Na mjestima gdje su za to postojali uslovi, izvršena su prva mjerenja, nakon čega su obavljene kontrole stanja ventila. Rad u zoni Sjever je nastavljen i tokom 2014. godine. VP Bijeljina na buster stanicama ima mjerače gdje je posle njih moguće vidjeti i pratiti potrošnju vode na tim krakovima tj. zonama (dvije pilot zone). U VP Pale u toku je izgradnja mjernih mjesta na sistemu Pale, od predviđena 22 mjerna mjesta urađeno 19, nastavak radova u 2015. godini. VP Istočno Sarajevo ima izvršeno visinsko zoniranje mreže i povremeno se mjeri količina vode koja ulazi u pojedine zone (mjerenje ultarzvučnim mjeračem). VP Banjaluka i Bijeljina imaju ugrađene vodomjere kod svih registrovanih potrošača, Istočno Sarajevo kod 95%, dok Pale ima 50% ugrađenih vodomjera, a 50% paušalnih potrošača.19

3.1.3 Preduzete aktivnosti na smanjivanju gubitaka vode

Redovne aktivnosti VP na kontroli gubitaka nisu rezultirale smanjivanjem gubitaka vode na planirani nivo gubitaka u VP, a samim tim i ekonomski prihvatljiv nivo od 20%.

Aktivnosti koje VP preduzimaju su:

• otkrivanje mjesta kvara i otklanjanje kvara i curenja vode

• baždarenje i zamjena vodomjera

• uspostavljanje, ažuriranje i provjere baze podataka o potrošačima i kontrola tačnosti obračuna potrošnje i uspostavljanje sistema za rukovanje podacima o potrošnji i naplati vode

• pronalaženje i ukidanje nelegalne potrošnje vode.

Otkrivanje i otklanjanje kvarova VP obavljaju konstantno. Svi vidljivi kvarovi na mreži se svakodnevno evidentiraju kroz radne naloge i odgovarajuće obrasce u zavisnosti od tipa i službe kojoj pripadaju, te ažuriraju u postojeću GIS bazu.

Na sljedećem grafikonu vidimo trend kretanja otkrivenih i otklonjenih kvarova u posmatranom periodu u 4 VP. Broj otkrivenih i otklonjenih kvarova ima blagi trend rasta do 2013. godine, dok je nešto manji broj otkrivenih i otklonjenih kvarova u 2014. godini u odnosu na prethodnu 2013. godinu.

Grafikon br. 3 - Ukupan broj kvarova na vodovodnoj mreži

Izvor podataka: Upitnci popunjeni od strane VP i Izvještaji o poslovanju VP za posmatrani period

19 Prilog br. 7 - Mjerenja vode u VP

0500

100015002000250030003500

2011. 2012. 2013. 2014.

Otkrivanje i otklanjanje kvarova

VP_Banjaluka

VP_Bijeljina

VP_ISarajevo

VP_Pale



U VP Banjaluka broj otkrivenih i otklonjenih kvarova ima trend rasta do 2013. godine, dok je u 2014. godini u odnosu na 2013. godinu broj otkrivenih i otklonjenih kvarova manji za 15%. Najveći broj otkrivenih i otklonjenih kvarova je u vodomjernim oknima, te na priključcima, a zatim na cjevovodima. U VP Bijeljina nemaju opremu za otkrivanje kvarova, nabavka opreme se planira iz godine u godinu, ali u posmatranom periodu nije došlo do realizacije. Tokom posmatranog perioda do 2013. godine broj otkrivenih i otklonjenih kvarova je iz godine u godinu rastao, te je u 2013. godini u odnosu na 2011. godinu bio povećan za oko 50%. Dok je u 2014. godine broj otkrivenih i otklonjenih kvarova oko 20% manji u odnosu na prethodnu godinu. Najveći broj otkrivenih i otklonjenih kvarova je na šahtovima, te na priključcima, a zatim na cjevovodima.

VP Istočno Sarajevo ima opremu za detekciju kvarova, koja olakšava otkrivanje istih. Broj otkrivenih i otklonjenih kvarova se od 2011. do 2013. godine povećao za oko 30%. Dok je u 2014. godini manji u odnosu na 2013. godinu za oko 15%. Najveći broj otkrivenih i otklonjenih kvarova je u šahtu, a zatim na cjevovodu. U VP Pale broj kvarova od 2011. do 2014. godine povećao se za oko 35%. VP ima opremu za otkrivanje kvarova (prenosni ultrazvučni mjerači protoka, korelatori, logeri šuma, elektroakustički tragači kvarova i dr.) i formiran je tim za upravljanje gubicima. Nema evidencije po vrsti kvara, niti iste evidentira u GIS bazu.

VP treba da vrše redovno baždarenje i zamjenu vodomjera u skladu sa zakonskim propisima na 5 godina, radi efikasnije kontrole potrošnje vode i gubitaka vode. Na grafikonima 4 i 5 vidimo broj baždarenih i zamjenjenih vodomjera po godinama u VP. VP Banjaluka i Bijeljina vrše baždarenje i zamjenu vodomjera u skladu sa Zakonom na 5 godina i u skladu sa godišnjim planom VP. VP Istočno Sarajevo baždarenje vodomjera vrši prema Pravilniku o baždarenju vodomjera, a povremeno se vrši i baždarenja nakon prigovora korisnika na rad vodomjera, mada još UVijek ne uspjeva ispoštovati zakonsku obavezu za redovno baždarenje vodomjera. VP Istočno Sarajevo je UVelo paušalno plaćanje na mjesečnom nivou po mjernom mjestu, i to 2 KM za individualne potrošače, a za privrednu i druge potrošače po 5 KM od decembra 2013. godine, od kojih sredstava bi trebalo da vrši baždarenje i zamjenu vodomjera u skladu sa zakonskim propisima na svakih 5 godina. VP je izvršilo izračun da u periodu od 3 godine od naplate paušala po mjernom mjestu bi se moglo izvršiti i redovno obavljati baždarenje i zamjena vodomjera koja su pristigla za baždarenje u zakonskom roku. VP Pale nema podatke i informacije o vodomjerima, tek su počeli sa uspostavljanjem evidencija o istima od druge polovine 2014. godine i ne vrši se baždarenje vodomjera.

Grafikon br. 4 i 5 - Ukupan broj baždarenih i zamjenjenih vodomjera u 3 VP

Izvor podataka: Upitnici popunjeni od strane VP i Izvještaji o poslovanju VP za posmatrani period

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

2011. 2012. 2013. 2014.

Baždarenje vodomjera

VP_Banjaluka

VP_Bijeljina

VP_ISarajevo

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

2011. 2012. 2013. 2014.

Zamjena vodomjera

VP_Banjaluka

VP_Bijeljina

VP_ISarajevo


18


Prilikom očitavanja vodomjera i kontrole potrošnje vode inkasanti se susreću sa raznim problemima, a od kojih su najznačajniji sljedeći:

• nepristupačni i zatrpani šahtovi i voda u šahtovima

• odjave i prijave potrošača i dostava i prijem faktura

• otpisi kod potrošača prilikom otklanjanja kvarova i pogrešno očitanih vodomjera

• nelegalna potrošnja i dr.

VP obavljaju vanredne kontrole očitavanja vodomjera. Uočeno je da postoje određene greške pri očitavanju, ali i na unosu podataka. Često se pod posebnim napomenama ništa ne evidentira prilikom očitavanja, iako je neophodno da se u napomena evidentiraju neke vanredne i specifične situacije. Kontrola prilikom unosa podataka često izostaje zbog brzine unosa podataka i potrebe brzog štampanja računa. Rezultat ovakvog očitavanja i brzog unosa podataka rezultira pogrešnim fakturisanim iznosom (količinom potrošene vode). Na bazi reklamacije potrošača se vrši ispravka i otpis pogrešnog iznosa.

VP nemaju evidencije o nelegalnim potrošačima, niti se planski i sistemski bave otkrivanjem nelegalnih potrošača i legalizacijom. Osim VP Banjaluka koje preduzima aktivnosti od 2013. godine na otkrivanju i legalizaciji nelegalnih potrošača. Ostala VP prilikom utvrđivanja stanja na terenu radi unosa podataka u GIS otkrivaju nelegalne potrošače i iste legalizuju, iako ne vode posebne evidencije o istima.

Aktivnosti provedene na legalizaciji 2013 – 2014. godine u VP Banjaluka su:

• obilazak terena i snimanje postojećeg stanja

• plan legalizacije i definisanje zona za provođenje plana legalizacije

• slanje obavještenja potrošačima o prepriključenju na postojeće cjevovode (u ulicama gdje cjevovodi postoje)

• radovi na izgradnji novih cjevovoda i realizacija novih priključaka gdje postoji izgrađena vodovodna mreža

• komercijalni sektor u saradnji sa sektorom razvoja prati tok izgradnje i obavještava potrošače o prepriključenju u ulicama gdje je cjevovod tek izgrađen

Preduzete aktivnosti su dale određene rezultate, što vidimo u sljedećoj tabeli.

Tabela br. 1 - Rezultati legalizacije u 2013 – 2014. godini u VP Banjaluka

Ukupan broj poslatih obavještenja

Legalizovano priključaka u 2013.

Legalizovano priključaka u 2014.

Ukupno legalizovano priključaka

% legalizovanih priključaka

1037 173 555 728 70%

Izvor podataka: Planovi i izvještaji o legalizaciji za period 2013 – 2015. godina

Posmatrajući ukupne procjene nelegalnih potrošača20 VP Banjaluka je legalizovalo oko 1/3 priključaka.

Preduzete aktivnosti i mjere u VP Banjaluka su dale određene rezultate koje vidimo na grafikonima u prilogu izvještaja. Gubici vode imaju trend pada od 2012. godine i nešto

20 VP Banjaluka je na osnovu stanja na terenu i vlastitih procjena utvrdilo oko 2250 nelegalnih potrošača



značajniji pad je na nefakturisanoj ovlaštenoj potrošnji i prividnim gubicima, a nešto manji pad na stvarnim gubicima vode. Ukupni gubici vode su 39,10% na kraju 2014. godine, što je još uvijek iznad nivoa planiranog u VP i ekonomski prihvatljivog nivoa na nivou RS.21

3.2 Planiranje i realizacija ciljeva vodovodnih preduzeća U ovom dijelu nalaza ćemo predstaviti kako VP planiraju, izvještavaju i da li realizuju poslovne ciljeve koji su u vezi sa upravljanjem vodovodnim sisistemima i gubicima vode.

3.2.1 Planovi poslovanja i planiranje ciljeva VP izrađuju trogodišnje i godišnje planove poslovanja, kao što je i zakonska obaveza. Planovi poslovanja prolaze standardnu zakonsku proceduru razmatranja i usvajanja (organe VP – NO, OR, SA i organe LU i lokalnih skupština). Planovi poslovanja VP su obimni po svom sadržaju. VP u planovima poslovanja definišu veliki broj streteških i operativnih ciljeva.22 Taksativno se nabrajaju ciljevi koji se trebaju realizovati, kao i zadaci i aktivnosti po Odjeljenjima/Službama VP. Planovi poslovanja sadrže i pokazatelje koji se odnose na planirane prihode, rashode i planirani finansijski rezultat, program investicija i kapitalne izdatke, izvore finansiranja planiranih investicija za izgradnju i rekonstrukciju vodovodnih sistema.

U planovima poslovanja se definišu strateški i operativni ciljevi poslovanja VP. Definisani ciljevi, kao i zadaci i aktivnosti u planovima se mogu neposredno dovesti u vezu sa strateškim aktima na nivou RS, kao i strateškim aktima LU, studija o vodosnabdijevanju i drugim aktima LU. Iako VP prilikom planiranja i definisanja ciljeva formalno koriste postojeća strateška akta, studije o vodosnabdijevanju LU i VP, ova akta i studije nisu iskorištene u suštinskom smislu. Navešćemo samo neka od akata koja mogu biti dobra osnova, a koja su neiskorištena, za poboljšanje procesa planiranja, a samim tim i upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode. Npr. Studije o vodosnabdijevanju za teritoriju lokalnih zajednica Istočno Novo Sarajevo, Trnovo, Istočnu Ilidžu, Pale su veoma opširne, s uglavnom obrađenim problemima sa kojima se suočavaju VP u svom poslovanju i redovnom vodosnabdijevanju, kao i problemom gubitaka vode. Ove studije daju i preporuke koje bi trebalo realizovati za poboljšanje vodovodnih sistema. Međutim, VP nisu iskoristila za svoje poslovanje ove studiozne analize, koje su im dostupne od 2011. godine. Nadalje, VP Bijeljina pored strateških akata, takođe ima i Program finanisijskog i operativnog poboljšanja rada preduzeća i Elaborat o mogućnosti razdvajanja osnovne od sporedne djelatnosti, koji takođe nisu iskorišteni kako bi se poboljšali planski akti, a samim tim i njihova realizacija. Takva je situacija i s ostalim strateškim aktima LU i VP koji se odnose na vodosnabdijevanje.

Definisani ciljevi na godišnjem i trogodišnjem nivou, su veoma opšti i uglavnom se izriču više kao namjere (''smanjiti gubitke vode'', ''povećati efikasnost'', ''obezbijediti blagovremenu naplatu'', ''kontinuirana proizvodnja i isporuka vode'' i dr.). Ciljevi nisu postavljeni tako da je u potpunosti definisani rezultat mjerljiv i jasan. Nisu definisani nosioci realizacije i ne planira se dinamika ostvarivanja pojedinačnih ciljeva. Ovako definisani ciljevi ne daju informaciju o tome kako doći do cilja, kao što i ne omogućavaju mjerljivo poređenje planiranog i ostvarenog. Nisu jasno utvrđene mjere i aktivnosti koje bi doprinjele realizaciji zadatih ciljeva i očekivanih rezultata. Iako se određene mjere i aktivnosti koje se provode u VP a odnose se na redovne svakodnevne aktivnosti mogu neposredno dovesti u vezu sa definisanim ciljevima i njihovom realizacijom. Takođe, u planovima poslovanja se ne definiše način praćenja realizacije zadatih ciljeva.

21 Prilog br. 8 – Odnos planiranih i ostvarenih gubitaka vode i Trend kretanja gubitaka vode po strukturi u VP Banjaluka 22 Prilog br. 9 – Ukupan broj generalnih ciljeva i ciljeva koji su u direktnoj vezi sa gubicima vode


20


3.2.2 Izvještavanje i realizacija ciljeva Izvještaji o poslovanju VP su obimni, sadrže značajne statističke podatke i informacije, ali bez analize ostvarenih poslovnih ciljeva, zadataka i realizovanih aktivnosti. Iako izvještaji o poslovanju prolaze zakonsku prceduru razmatranja i usvajanja od strane organa VP i organa LU i lokalnih skupština, ipak je ovakva analiza izostala. A sama svrha izvještaja o poslovanju, odnosno izvješatavanja je analiza ostvarenih poslovnih ciljeva, zadataka i realizovanih aktivnosti.

U izvještajima o poslovanju nema pokazatelja o učinku po pojedinačnim ciljevima, uglavnom se navode samo statistički podaci (npr. ukupna količina proizvedene vode, fakturisana voda, ukupni gubici vode bez jasnog obračuna i utvrđene strukture, i sl.). Ne vrši se evaluacija ostvarivanja planiranih ciljeva. Izvještaji o poslovanju prolaze sve instance, kao i planovi poslovanja, naprije idu na razmatranje i usvajanje organima VP (NO, OR, SA), zatim organima LU i lokalnih skupština. Ugavnom prolaze formalno razmatranje i usvajanje i pri tom se ispoštuje zakonska obaveza. Eventualno se traži dodatno objašnjenje po pojedinim tačkama, međutim, to su uglavnom finanisijsko-računovodstvena pitanja i pitanja dobiti/gubitka VP. Nije bilo posebnih pitanja i zahtjeva u vezi sa planiranjem, realizacijom ciljeva i izvještavanjem po pitanju istih. Organi VP (NO, OR, SA) u posmatranom periodu se nisu bavili pitanjima gubitaka vode.

VP Banjaluka i Bijeljina imaju uspostavljenu i IR. U Godišnjim studijama rizika i planovima rada, IR VP Banjaluka za 2014. godinu je planirala i reviziju gubitaka vode, između ostalih revizija koje se odnose na tehnički dio. Međutim, do kraja 2014. godine ova revizija nije završena, tj. nije bila u formi Izvještaja (prilikom rada revizora na terenu ovaj Izvještaj je bio u formi Nacrta kod Direktorice VP). Izvještajima IR identifikovano je više nedostataka i zaključaka i dat je značajan broj preporuka (npr. u izvještajima ''revizije potraživanja'', ''revizije očitavanja vodomjera i fakturisanja'', ''revizije prihoda i rashoda'', ''revizije poslovanja'' i dr.). IR VP Banjaluka ne radi Izvještaj o realizaciji preporuka. IR u VP Bijeljina ima godišnje Izvještaje o realizaciji preporuke koje razmatraju nadležni organi VP. Značajan broj preporuka nije realizovan u posmatranom periodu u oba VP.

Ciljevi definisani u planovima poslovanja se uglavnom djelimično realizuju i provode. Tokom provođenja ove revizije smo se bavili sa realizacijom više ciljeva VP (''smanjiti gubitke vode'', ''obezbjeđivanje ekonomske cijene vode'', ''legalizacija potrošača'', ''uspostavljanje i ažuriranje jedinstvenog informacionog sistema'', i dr.). Dalje u tekstu ćemo navesti primjer realizacije cilja ‘’povećanje stepena naplate i smanjivanje potraživanja’’ u sva 4 VP. VP u posmatranom periodu nisu povećala stepen naplate i smanjila potraživanja. U VP imamo blagi trend rasta iznosa fakturisane i naplaćene realizacije, osim u VP Banjaluka kod koga je oscilirajući trend. Takođe, imamo blagi trend rasta nenaplaćene realizacije, odnosno blago povećanje razlike između fakturisane i naplaćene realizacije, što možemo vidjeti u prilogu ovog Izvještaja.23 Na sljedećim grafikonima 6 i 7 smo prikazali trend kretanja ukupnih potraživanja i trend kretanja sumnjivih i spornih potraživanja u 4 VP, gdje vidimo da nije došlo do smanjivanja potraživanja.

23 Prilog br. 10 – Odnos faktirisane i naplaćene realizacije po godinama u VP



Grafikoni br. 6 i 7 – Trend kretanja potraživanja i sumnjivih i spornih potraživanja u VP

Izvor podataka: Upitnici popunjeni od strane VP i pregled dokumentacije u VP Potraživanja se povećavaju u sva 4 VP, u 2 VP imamo značajnije povećanje potraživanja, u 2 VP nešto blaži trend rasta potraživanja. Kada posmatarmo sumnjiva i sporna potraživanja vidimo da se u 2 VP povećavaju, a u 2 VP smanjuju. U VP Bijeljina i Istočno Sarajevo koji imaju blagi trend rasta potraživanja, imaju i blagi trend rasta sumnjivih i spornih potraživanja. Dok u VP Banjaluka i Pale koji imaju značajniji trend rasta ukupnih potraživanja, imaju opadajući trend sumnjivih i spornih potraživanja.

Planirani procenat naplate nije ostvaren ni u jednom VP, što možemo vidjeti na sljedećem grafikonu. Iako su VP definisala cilj da procenat naplate dostigne nivo od preko 90% do kraja 2014. godine, ostvaren je značajno niži procenat naplate koji se kreće od 55% do 77% što možemo vidjeti na grafikonu 8. VP Istočno Sarajevo ima trend povećanja procenta naplate od 2012. godine, međutim to je još UVijek značajno ispod planiranog. Ostala 3 VP imaju opadajući trend naplate od 2012. godine.

Grafikon br. 8 – Realizacija definisanih ciljeva_% naplate u VP

Izvor podataka: Izvještaji o poslovanju, upitnici popunjeni od strane VP i pregled dokumentacije u VP

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

8000000

2011. 2012. 2013. 2014.

Potraživanja na dan 31.12.

VP_Pale

VP_ISarajevo

VP_Bijeljina

VP_Banjaluka

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

2011.2012.2013.2014.

Sumnjiva_sporna_potraživanja_na dan 31.12.

VP_Pale

VP_ISarajevo

VP_Bijeljina

VP_Banjaluka

50%

55%

60%

65%

70%

75%

80%

85%

90%

2011. 2012. 2013. 2014.

%_naplate po godinama i VP

VP_Bijeljina

VP_Banjaluka

VP_ISarajevo

VP_Pale


22


3.3 Uslovi za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima U odvom dijelu nalaza ćemo predstaviti obezbjeđenost uslova neophodnih za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima od strane RU, LU i VP. Nadalje ćemo predstaviti kako LU vrše upravanje VP.

3.3.1 Osnovni uslovi za operativno upravljanje vodovodnim sistemima Da bi se uspješno upravljalo vodovodnim sistemima u RS i gubicima vode bilo je planirano (od strane RU, LU i VP) i neohodno da se, pored ranije navedenih uslova u tački 3.1.2. Izvještaja, obezbijede određeni uslovi i riješe određeni problemi u ovoj oblasti. Nije donešena i usvojena Strategija integralnog upravljanja vodama 2014-2024.24 Postojećim strateškim aktima na nivou RS25 su definisani kriterijumi, uslovi i ograničenja za dalji razvoj vodovodne infrastukture i za upravljanje čitavim sektorom voda. Pod vodovodnom infrastukturom se podrazumijevaju svi objekti i sistemi kojima se ostvaruju ciljevi korišćenja voda, zaštite od voda i zaštite voda.

Definisani su strateški pravci razvoja i aktivnosti za razvoj svih vodovodnih sistema kroz revitalizaciju i proširenje vodovodnih sistema i obezbjeđivanje njihove potrebne efikasnosti. Ukupno 45% planiranih aktivnosti trebaju se realizovati u periodu 2007-2016., a 55% u periodu 2017-2033. godina.26 U periodu 2006-2014. godina, kako je bilo planirano, nisu obezbjeđeni osnovni uslovi za potrebe operativnog upravljanja vodovodnim sistemima,27 i to:

• nisu uspostavljena stalna mjerenja tj.monitoring na vodovodnim sistemima

• nije formirana ekonomska cijena vode

• nije uspostavljen Vodoprivredni informacioni sistem.

JUV je u u početnoj fazi uspostavljanja Vodoprivrednog informacionog sistema. Uslovi su trebali biti obezbjeđeni prije realizacije aktivnosti na revitalizaciji i proširenju vodovodnih sistema na nivou RS (realizacije projekta ''Vodovodne i kanalizacione infrastrukture u RS'' kojim su trenutno obuhvaćene 27 LU).

Vlasništvo nad vodovodnom mrežom i pratećim infrastrukturnim objektima u RS nije u potpunosti riješeno. Postoji konfliktnost u relevantnim zakonima, i to: ZLS, ZKD, ZJP i ZPD. Prva tri zakona jasno definišu da je pitanje imovine VP u vlasništvu LU, a da se ugovorom prenose na upravljanje i korištenje VP. Međutim, primjenom ZPD i djelimičnom privatizacijom kapitala VP pitanje vlasništva se dodatno komplikuje. Nije u potpunosti izvršena procjena i ukljižavanje vrijednosti svih dijelova vodovodnih sistema, kako onih izgrađenih i stavljenih u funkciju u ranijem periodu, tako i onih koji su u međUVremenu izgrađeni i stavljeni u funkciju. Situacija u VP je veoma različita po pitanju imovine. LU imaju jedan dio vodovodne infrastrukture (imovine) evidentiran u svojim računovodstvenim knjigama i evidencijama, drugi dio vodovodne infrastrukture (imovine) je evidentiran u računovodstvenim knjigama i evidencijama VP, dok za treći dio vodovodne infrastrukture (imovine) se preklapaju računovodstvene evidencije LU i VP, a katastarske evidencije su ne ažurirane i uglavnom nepoznate i LU i VP.

Pitanje investicionog održavanja vodovodne mreže i pratećih građevinskih objekata nije riješeno u RS. Investiciono održavanje se odnosi na obavezu redovne zamjene infrastrukture, nakon što joj istekne predviđeni životni vijek. Vijek vodovodne mreže i pratećih građevinskih objekata se procjenjuje na 50 godina, to znači da je potrebno u prosjeku

24 Strategija je u formi Nacrta 25 Okvirni plan razvoja vodoprivrede 2006-2012, Akcioni plan Okvirnog plana vodoprivrede 2007-2016 26 Prilog br. 11 – Planirane aktivnosti u strateškim aktima i realizovane na nivou RS 27 Okvirni plan razvoja vodoprivrede 2006-2012, Akcioni plan Okvirnog plana vodoprivrede 2007-2016



godišnje 2% iste zamijeniti (što bi značilo da na nivou RS treba godišnje zamijeniti oko 140 km vodovodne mreže). Ovo pitanje je načelno riješeno pravno propisanim računovodstvenim pravilima i načinom obračuna amortizacije. Obzirom da bi LU trebale biti vlasnici komunalne infrastrukture, trebalo bi da imaju i detaljan katastar vodovodne mreže i prateće infrastrukture, odnosno da posjeduju knjigu osnovnih sredstava sa vrijednošću po stavkama. To bi omogućilo obračun amortizacije i izdvajanje sredstava za investiciono održavanje. Međutim, kako se komunalna infrastruktura u pravilu daje na upravljanje VP, to sljedi da obračun amortizacije može vršiti i VP ili LU kao vlasnik. U RS je praksa takva da knjiga osnovnih sredstava nije kompletna u LU ni u VP, pa čak i da veći dio mreže nije uknjižen (npr. uglavnom je uknjižen dio mreže finansiran iz nekog međunarodnog projekta u kome je finansijer na tome insistirao). Iz troškovnih razloga takva praksa obično odgovara VP, jer se onda taj iznos ne predviđa u proračunu cijene koja stoga ostaje manja. Takva praksa za posljedicu ima nedostatak novca za potrebe redovnog investicionog održavanja.

U RS nije jasno čija je nadležnost investiranje u proširenje mreže i/ili unapređivanje infrastrukturnih objekata, odnosno pitanje kapitalnih investicija. Ovo pitanje se odnosi na osiguranje sredstava za proširenja kapaciteta već postojeće infrastrukture, u smislu izgradnje novih dijelova vodovodne mreže, izgradnje novih vodozahvata, rezervoara i sl.. Za kapitalne investicije sredstva mogu biti VP, donatorska, kreditna, sredstva građana (ili kombinacija ovih sredstava) kao i davanja koncesije, i svaka od ovih opcija za sebe određuje ko je može provoditi. Kapitalne investicije mogu biti u nadležnosti LU i VP. Pitanje kapitalnih investicija se ne može odvojeno posmatrati od ranije navedenih neriješenih pitanja (vlasništva i investicionog održavanja). ZKD je predvidio i da se pitanje kapitalnih investicija može riješiti koncesijom. Ovim je uređena mogućnost davanja koncesije (ovdje nije precizirano ko je daje, samo na čiji prijedlog se može dati, po Zakonu o koncesijama to je Komisija za koncesije, odnosno Vlada RS) kao i pitanje vlasništva nad izgrađenim komunalnim objektima. Ovaj oblik rješenja pitanja kapitalnih investicija za sobom povlači i pitanje operativne nadležnosti u periodu trajanja koncesije, investicionog održavanja i operativnog finansiranja, što sve mora biti uređeno Ugovorom o koncesiji.

Kod utvrđivanja jedinične cijene vode, nije ispoštovan princip pune ekonomske cijene vode u cilju finansijske održivost VP, odnosno pokrivanja troškova operativnog upravljanja. Međutim, ekonomska cijena vode nema ekonomskog opravdanja pri gubicima vode kakvi su u RS. Povećanje cijena vode ima ekonomskog opravdanja samo ako se gubici vode smanje u granice mogućeg i kada se riješe drugi problemi sa kojima se susreću VP. Okvir za formiranje cijene vode u RS je prije svega regulisan odredbama ZKD. ZKD je definisano da se pružanje i korišćenje komunalnih usluga vrši na osnovu ugovora zaključenog između VP i korisnika. Definisano je da se sredstva za obavljanje komunalnih djelatnosti individualne komunalne potrošnje obezbjeđuju iz cijene komunalnih usluga. Ako nadležni organ LU ne da saglasnost VP na utvrđenu cijenu komunalne usluge i time dovede u pitanje pružanje usluge korisnicima, LU može iz svog budžeta nadoknaditi razliku između postojeće i ekonomske cijene vode. U RS nije formalno pravno usvojena i u primjeni Metodologija za formiranje cijene vode za piće.28 Iako metodologija nije formalno pravno usvojena i u primjeni, svi nivoi vlasti u RS i VP smatraju da je ovaj predloženi radni dokument neophodan radi utvrđivanja ekonomske cijene vode i finansijske održivosti VP.

VP nisu izvršila reoraganizaciju u smislu razdvajanja osnovne i sporedne djelatnosti, razdvajanje i vođenje troškova po djelatnostima i nosiocima. VP su planirala reorganizaciju u cilju održivosti rada i utvrđivanja ekonomske cijene vode. Ekonomska cijena vode treba da bude određena tako da prihodi ostvareni prodajom vode omogućavaju pokrivanje svih

28 Udruženje »Vodovodi Republike Srpske« je prije nekoliko godina pripremilo radni materijal „Metodologija za formiranje cijene vode za piće u vodovodnim sistemima Republike Srpske“, kojom se nastojao unaprijediti proces finansijske održivosti VP


24


troškova proizvodnje, transporta, distribucije, održavanja, troškove plata zaposlenih, troškove amortizacije, razvoja sistema i dobit. Ovakvo utvrđivanje ekonomske cijene vode nije moguće dok se ne izvrši razdvajanje i vođenje troškova po djelatnostima i nosiocima i razdvajanje prihoda i troškova na osnovnu i sporednu djelatnost. VP nisu uradila analizu i racionalizaciju troškova i drugih elemenata koji su u funkciji utvrđivanja ekonomske cijene vode i održivosti VP (analiza ukupnog broja zaposlenih, troškova radne snage, drugih eksploatacionih troškova, ukupnih gubitaka vode i dr.).

3.3.2 Upravljanje od strane lokalnih uprava LU raspolažu velikim brojem upravljačkih mehanizama za uspješno upravljanje nad VP, koje ne koriste na najbolji način, iako postoje značajni problemi i neobezbjeđeni uslovi za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode, koji su navedeni u tački 3.3.1. Izvještaja. LU imaju značajan broj dokumenata, a samim tim i analitičkih podataka i informacija koje dobijaju od VP na razmatranje i usvajanje. To su: Trogodišnji i godišnji planovi poslovanja, Izvještaji o poslovanju čiji su sastavni dio i finansijski godišnji izvještaji, Programi/planovi investicija, Investicione odluke, zahtjeve za promjenom/povećanjem cijena vode i dr. dokumente po zahtjevu LU. LU, kao većinski vlasnici kapitala, imaju i svog predstavnika kapitala u SA preko koga mogu da upravljaju i značajno utiču na poslovanje VP.

Dokumenta, koja LU dobijaju na analizu i razmatranje, a zatim na razmatranje i usvajanje od strane lokalnih skupština, su veoma obimna po sadržaju i strukturi sa značajnim brojem analitičkih podataka. Značajan dio dokumenata sadrži veliki broj statističkih podataka koji najčešće ne budu analizirani od strane LU. LU dokumenta ne koriste da bi pratili indikatore uspješnosti i ostvarivanja ciljeva i drugih aktivnosti definisanih i usvojenih kako od strane VP, tako i od strane lokalnih skupština. LU su u stalnoj komunikaciji po različitim pitanjima sa VP, kako direktno, tako i preko svog predstavnika kapitala u SA. Planovi, izvještaji i druga dokumenta VP su po svom sadržaju pregledi ukupnog stanja npr. zahvaćene količine vode, isporučene količine vode, ukupniih prihoda, troškova, broja zaposlenih, procenat naplate realizacije i dr., ali bez analize da li su ciljevi ostvareni i postignuti rezultati VP. Ne donose se i ne preduzimaju konkretne mjere prilikom razmatranja planova poslovanja VP, izvještaja o poslovanju i drugih akata i dokumenata o vodosnabdijevanju koji se razmatraju i usvajaju na sjednicama lokalnih skupština.

LU i VP nemaju Sporazum/Ugovor o regulisanju međusobnih prava i obaveza i mjerama za unapređivanje vodosnabdijevanja na njihovoj teritoriji. Grad Bijeljina i VP Bijeljina imaju od 2010. godine potpisan Sporazum, na insistiranje Evropske banke za obnovu i razvoj, kod koje su se kreditno zadužili. Neophodnost ovakvog Sporazuma je veoma značajna, između ostalog, i zbog pitanja imovine, investicionog održavanja, kapitalnih investicija o kojima smo ranije govorili, posebno u uslovima kada je jedan dio kapitala VP u vlasništvu malih akcionara i nekih drugih akcionara. Ovakav Sporazum bi prvenstveno olakšao poslovanje VP Istočno Sarajevo koje pokriva sa vodosnabdijevanjem teritoriju tri lokalne zajednice (Istočno Novo Sarajevo, Istočna Ilidža i Trnovo). Nakon 2010. godine kada je izvršen prenos kapitala VP sa Republike na lokalni nivo, zbog sjedišta VP, prenos kapitala je izvršen na LU Istočno Novo Sarajevo, koja je stopostotni vlasnik kapitala, a da pri tom nije regulisan odnos, kako između LU, tako i pojedinačno LU i VP. Prilikom osnivanja zajedničkog preduzeća 1996. godine, od strane Grada Istočno Sarajevo, sve tri LU su unijele svoju pokretnu i nepokretnu imovinu u ovo VP.

LU donose zaključak o odobravanju ili ne odobravanju povećanja/promjene cijene vode bez obrazloženog obračuna cijene vode. VP ne dostavljaju, niti se to od njih zahtjeva, detaljan obračun cijene koštanja proizvodnje vode (troškovi i drugi elementi koji ulaze u ekonomsku cijenu vode). VP u svom zahtjevu navedu ukupnu proizvodnju vode, kao i ukupne troškove VP, te dobiju cijenu koštanja po jedinici proizvoda tj.m3 vode, bez ulaženja u strukturu



troškova da li se ti troškovi odnose na proizvodnju i isporuku vode (troškovi po djelatnostima, nosiocima i dr. o čemu je ranije u Izvještaju bilo riječi). VP prilikom podnošenja zahtjeva za povećanje cijene vode dostave generalne podatke o cijenama vode (npr. cijene vode po godinama za individualne potrošače, privredu, ustanove, kada je bilo povećanja, koliko je bilo povećanje, kakve su cijene u drugim VP i LU i dr. podatke) koji nemaju poseban uticaj na cijenu koštanja po jedinici proizvoda, ali i prodajnu cijenu vode. Prodajne cijene vode u VP su različite zavisno od kategorije potrošača (individualni potrošači, privreda i ustanove i druge organizacije) iako nema ekonomskog opravdanja za takvim razlikama. VP Bijeljina od 2015. godine ima izjednačenu cijenu vode za sve kategorije potrošača.

Projekti definisani na nivou LU koji trebaju uticati na realizaciju ciljeva koji se odnose na smanjivanje gubitaka vode, se ne realizuju planiranom dinamikom. LU u svojim strateškim aktima29 imaju definisane ciljeve i pojedinačne projekte za realizaciju ciljeva u oblasti vodosnabdijevanja. Značajan broj ciljeva, kao i projekata se odnosi na upravljanje vodovodnim sistemima i gubicima vode. Iako LU definišu ciljeve, očekivane rezultate i projekte za realizaciju istih, uglavnom ne vrše evaluaciju realizacije ciljeva. Niti rade izvještaje o realizaciji pojedinačnih ciljeva, a samim tim i projekata. Definisani ciljevi su trebali biti realizovani u saradnji sa VP i drugim institucijana na nivou RS.

U prilogu Izvještaja dajemo primjer za 2 LU kako su realizovani ciljevi kroz raelizaciju projekata koji su trebali biti realizovani do kraja 2014. godine. Definisani projekti ili nisu realizovani ili se ne realizuju planiranom dinamikom. Primjer 1 – u LU Istočno Novo Sarajevo 55% projekata nije realizovano po planu do kraja 2014. godine (projekti su definisani u dva strateška akta i koji su trebali bili u funkciji smanjivanja gubitaka vode). Primjer 2 - u LU Pale 40% projekata nije realizovano do kraja 2014. godine (definisani u tri strateška akta, a koji su trebali bili u funkciji smanjivanja gubitaka vode).30

LU ulažu značajna sredstva u vodovodnu infrastrukturu (vlastita ili kreditna) bez jasno utvrđenih prioriteta o izgradnji i rekonstrukciji vodovodne mreže. Najčešće na osnovu zahtjeva stanovništva i zahtjeva mjesnih zajednica LU utvrđuju koji dio mreže će se rekonstruisati, proširiti ili izgraditi nova vodovodna mreža. Realizacija planiranih aktivnosti se prepliće u zavisnosti od finansijske mogućnosti za realizaciju istog. U praksi se dešava da LU i VP izgrade ili prošire dio vodovodne mreže i nakon realizacije se građani ne priključe na vodovodnu mrežu, jer imaju alternativne izvore vode. Primjer_LU i VP Bijeljina gdje je izgrađen dio vodovodne mreže i od mogućih 2357 priključaka, na vodovodnu mrežu je priključeno svega 772 priključka ili 1/3 mogućih priključaka do kraja 2014. godine, te se samim tim postavalja pitanje adekvatnosti utvrđivanja prioriteta izgradnje ili rekonstrukcije vodovodne mreže.

29 Strategije razvoja lokalnih samouprava; LEAP-Lokalni ekološki akcioni plan; Studije o vodosnabdijevanju LU 30 Prilog br. 12 - Primjeri u 2 LU realizacije projekata na smanjivanju gubitaka vode u dvije LU


26


4 ZAKLJUČCI

Kako bi se obezbijedilo kvalitetno snabdijevanje vodom stanovništva u RS i obezbijedile zalihe pijaće vode u budućnosti, od izuzetnog je značaja dobro upravljanje vodovodnim sistemima. Posebno važno pitanje u okviru upravljanja vodovodnim sistemima su gubici vode, kojima je revizija posvetila veliku pažnju u ovoj studiji. Uspješno upravljanje vodovodnim sistemima, kao i smanjivanje gubitaka vode je od izuzetnog značaja i za samoodrživost VP.

Nakon predstavljanja nalaza u ovoj reviziji učinka može se izvesti osnovni/generalni zaključak za upravljanje vodovodnim sistemima u RS.

Za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima nije osiguran sistemski pristup, te preduzete mjere i aktivnosti nisu dovoljne za smanjivanje gubitaka vode i uspješno funkcionisanje vodovodnih preduzeća.

4.1. Uslovi za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima nisu obezbjeđeni od nadležnih institucija republičkog nivoa. U RS nisu obezbjeđeni osnovni uslovi za potrebe operativnog upravljanja vodovodnim sistemima i gubicima vode, koji su bili definisani strateškim aktima vlasti RS. U potpunosti nisu uspostavljena stalna mjerenja tj.monitoring na vodovodnim sistemima, nije formirana ekonomska cijena vode i uspostavljen Vodoprivredni informacioni sistem.

Pored naprijed navedenih uslova neophodno je bilo riješiti i mnoga druga pitanja od značaja za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima. Nije u potpunosti riješeno pitanje vlasništva nad vodovodnom infrastrukturom i investicionog održavanja vodovodne infrastrukture. Problemi su prisutni i kod pitanja investiranja u proširenje vodovodne mreže i/ili unapređivanja infrastrukturnih objekata, odnosno pitanja kapitalnih investicija. Kod utvrđivanja cijene vode, nije ispoštovan princip pune ekonomske cijene vode u cilju finansijske održivost VP, odnosno pokrivanja troškova operativnog upravljanja (pokrivanje svih troškova proizvodnje vode, transporta, distribucije, održavanja, troškove plata zaposlenih, troškove amortizacije, razvoja sistema i dobit). Međutim, ekonomska cijena vode nema ekonomskog opravdanja pri gubicima vode kakvi su u RS. Povećanje cijena vode ima ekonomskog opravdanja samo ako se gubici vode smanje u granice mogućeg i kada se riješe drugi problemi sa kojima se susreću VP. Formalno pravno nije usvojena Metodologija za formiranje cijene vode u RS.

4.2. Lokalne uprave ne koriste na pravi način postojeće upravljačke mehanizme da bi uspješno upravljale vodovodnim preduzećima. Iako LU raspolažu velikim brojem upravljačkih mehanizama za uspješno upravljanje nad VP, te mehanizme ne koriste na pravi način da bi uticale na uspješno upravljanje vodovodnim sistemima, a samim tim i na smanjivanje gubitaka vode. LU je na raspolaganju značajan broj dokumenata koje dobijaju od VP na razmatranje i usvajanje. Dokumenata sadrže veliki broj statističkih podataka koji najčešće ne budu analizirani od strane LU. LU dokumenta i podatke ne koriste da bi pratili indikatore uspješnosti i ostvarivanje definisanih i usvojenih ciljeva i drugih aktivnosti. LU i VP nisu potpisali Sporazum/Ugovor o regulisanju međusobnih prava i obaveza za unapređivanje vodosnabdijevanja na njihovoj teritoriji. LU odboravaju ili ne odobravaju povećanja/promjene cijene vode bez obrazloženog obračuna cijene vode. Prodajne cijene vode su različite zavisno od kategorije potrošača (individualni potrošači, privreda, ustanove i druge organizacije) iako nema ekonomskog opravdanja za takvim razlikama.



Projekti definisani na nivou LU pomoću koji trebaju uticati na smanjivanje gubitaka vode, se ne realizuju planiranom dinamikom. Takođe, LU ulažu značajna sredstva u vodovodnu infrastrukturu (vlastita ili kreditna) bez jasno utvrđenih prioriteta o izgradnji i rekonstrukciji vodovodne mreže. Ulaganja i aktivnosti nisu dale očekivane rezultate, jer se u praksi dešava da LU i VP izgrade ili prošire dio vodovodne mreže i nakon realizacije se građani ne priključe na vodovodnu mrežu, jer imaju alternativne izvore vode ili je cijena priključka po njihovom mišljenju visoka.

4.3. Postojeći način planiranja i izvještavanja u vodovodnim preduzećima nije orijentisan na praćenje učinka i nije u funkciji ostvarivanja ciljeva. Organi VP (NO, OR, SA) kroz planove poslovanja i izvještaje o poslovanju bi trebali da prate i vrše kontrolu realizacije zadatih ciljeva, zadataka i aktivnosti VP. U trogodišnjim i godišnjim planovima postavljeni su brojni strateški i operativni ciljevi. Definisani strateški i operativni ciljevi su uglavnom uopšteni i u formi su namjera (''smanjiti gubitke vode'', ''povećati efikasnost'', ''obezbijediti blagovremenu naplatu'', ''legalizovati potrošače''i dr.). Ciljevi nisu u potpunosti jasni i mjerljivi. Ovako definisani ciljevi ne daju informaciju o tome kako doći do cilja, kao što i ne omogućavaju mjerljivo poređenje planiranog i ostvarenog.

Izvještaji o radu i poslovanju nisu kompletni u pogledu podataka i informacija koji omogućavaju utvrđivanje pokazatelja uspješnosti. Postojeći podaci i informacije se od strane ključnih korisnika ne koriste za analizu pokazatelja koji su u funkciji donošenja upravljačkih odluka od strane organa upravljanja VR. Unutrašnji kapaciteti nisu dovoljno posvećeni internoj reviziji učinka i evaluacijima. Iako su ciljevi brojni, u izvještajima o poslovanju se ne daju informacije o tome kako je došlo ili nije došlo do realizacije pojedinačnih ciljeva, nema mjerljivog poređenja planiranog i ostvarenog.

Značajan uticaj na funkcionisanje vodovodih sistema i VP ima i stanje potraživanja. U posmatranom periodu VP su postavila cilj povećati naplatu potraživanja u odnosu na isporučenu i fakturisanu vodu. Postavljeni cilj nije ostvaren, stanje potraživanja se povećalo u posmatranom periodu što zajedno sa identifikovanim gubicima optrećuje finansijski položaj VP.

4.4. Smanjivanje gubitaka vode i njihova stabilizacija nisu zasnovani na mjerama i aktivnostima koje vodovodna preduzeća donose na osnovu utvrđene strukture gubitaka vode i identifikovanih uzroka. Gubici vode u RS su preko 50% od ukupno proizvedene vode i iznad su gubitaka koji su planirani u VP, sa izraženim varijacijama u posmatranom periodi i po VP. Gubici vode su dosta veći i iznad nivoa gubitaka od 20% utvrđenih Okvirnim planom razvoja vodoprivrede i drugim starteškim aktima. Isti nivo gubitaka utvrđen je i Nacrtom Strategije integralnog upravljanja vodama i postavlja se pitanje da li je na nivou koji je moguće dostići u periodu na koji se odnosi Strategija. VP ne vrše izražavanje gubitaka vode u novčanoj protivvrijednosti.

VP su uglavnom preduzimala redovne mjere i aktivnosti kao što su otkrivanje i otklanjanje kvarova, baždarenje i zamjena vodomjera, otkrivanje nelegalnih korisnika i njihova legalizacija, koje nisu bitnije mogle uticati na smanjenje gubitaka. Sistemske mjere, utvrđivanje Vodnog bilansa, uspostavljanje GIS baza, uspostavljanje aktivne kontrole i nadzora vodovodne mreže, uspostavljanje stalnih mjerenja vode, izrada hidrauličkog modela, kontrola ispravnosti dimenzioniranja vodomjera sa zamjenom predimenzioniranih vodomjera, su u fazi implementacije i nisu mogle dati značajnije rezultate.

VP nisu utvrdila strukturu gubitaka vode (stvarni gubici vode, prividni gubici vode i nefakturisana ovlaštena potrošnja vode) i na tome zasnovane mjere za njihovo


28


smanjivanje. Obzirom da nije utvrđena struktura gubitaka vode, a samim tim i jasni uzroci po vrsti gubitka vode, nisu ni definisane ciljane mjere za otklanjanje pojedinačnih uzroka.

Gubici vode imaju značajne posljedice po funkcionisanje i održivost VP, ali i druge posljedice na vodovodne sisteme. Gubici vode imaju veliki uticaj na cijenu vode, troškove za eksploataciju i transport vode koja je izgubljena, prekide u vodosnabdijevanju, i dr.



5 PREPORUKE

Dobro upravanje vodovodnim sistemima, a u okviru njih i gubicima vode je od izuzetnog značaja za samoodrživost VP. Takođe, je značajno i za dostizanje EU standarda koji se nameću kroz primjenu Okvirne direktive o vodama. Što bi značilo zaštitu izvorišta, značajno veću pokrivenost naselja savremenim vodovodnim sistemima i njihovu potpunu pokrivenost vodosnabdjevanjem u narednom periodu, ali i smanjivanje potrošnje vode. Nadalje znači ostvarivanje višeg nivo usluga za korisnike vode bez ikakvih redukcija, kao i smanjivanje gubitaka vode sa sadašnjih 50% na vrijednost ispod 20% i njihovu stabilizaciju.

5.1. Vlada RS kroz regulativu i sistemski pristup rješavanju određenih pitanja, trebalo bi da obezbijedi osnovne uslove za uspješno upravljanje vodovodnim sistemima.

• Donošenjem Strategije integralnog upravljanja vodama bi se utvrdila strateška opredjeljenja i strateški ciljevi vlasti RS prema vodama kao ključnom prirodnom resursu. Strategija bi istovremeno bila i osnova za izradu operativnih provedbenih dokumenata koji su u funkciji upravljanja vodovodnim sistemima, a samim tim i VP.

• Uspostavljanjem Vodoprivrednog informacionog sistema, obezbijedile bi se osnovne informacione baze za upravljanje vodovodnim sistemima. Vodoprivredni informacioni sistem funkcionalno povezati sa drugim relevantnim bazama i registrima.

• Usvajanjem potrebnih metodologija, kao što su Metodologija za analizu i kontrolu gubitaka vode, Metodologija za utvrđivanje cijene vode i drugih neophodnih metodoloških akata, obezbjedilo bi se uspješno upravljanje gubicima vode i formiranje cijene vode.

• Putem zakonskih i podzakonskih propisa riješiti pitanja vlasništva nad imovinom koja su usko povezana sa pitanjima investicionog održavanja i kapitalnih ulaganja. Posebno je ovo važno u sadašnjim uslovima kada su VP organizovana kao akcionarska društva i kada su pored LU, kao većinskih vlasnika kapitala, vlasnici kapitala i mali akcionari i drugi fondovi i organizacije.

5.2. Lokalne uprave koristeći postojeće upravljačke mehanizme na pravi način trebalo bi da utiču na uspješnost upravljanja vodovodnim sistemima, a samim tim i smanjivanje gubitaka vode.

• LU i VP trebalo bi da izrade i potpišu Sporazum/Ugovor o regulisanju međusobnih prava i obaveza i mjera za unapređivanje vodosnabdijevanja na njihovoj teritoriji.

• Prilikom izgradnje i rekonstrukcije vodovodne mreže i pratećih infrastrukturnih objekata neophodno je da se utvrde kriterijumi a na osnovu njih i prioriteti. Kada je izgradnja i rekonstrukcija finansirana od strane LU neophodno je Odlukom izvršiti prenos imovine na korištenje i održavanje VP. LU bi trebalo da realizuju projekte koji su planirani strateškim aktima a u funkciji su smanjivanja gubitaka vode.

• Putem predstavnika u SA i drugih organa upravljanja treba da obezbjede da se upravljačke odluke donose Uvažavajući pokazatelje učinka, kako bi se uticalo na uspješnost poslovanja VP. Razmatranjem i usvajanjem dokumenata treba da prate i analiziraju indikatore uspješnosti i ostvarivanja ciljeva, zadataka i aktivnosti, te u skladu s tim definišu jasne mjere i aktivnosti za poboljšanje.


30


• Odluke u nadležnosti LU, uključujući i odluke o cijeni vode donositi na osnovu prethodno provedenih analiza. Prodajne cijene vode u VP trebaju da budu ujednačene, iz razloga što nema ekonomskog opravdanja za razlikama, bez obzira o kojoj kategoriji potrošača se radi (individualni potrošači, privreda i ustanove i druge organizacije.). LU mogu za određene kategorije potrošača da vrše subvencionisanje cijene vode.

5.3. Vodovodna preduzeća trebalo bi da jasno i mjerljivo definišu ciljeve i izvještavaju o njihovoj realizaciji u cilju usjepšnijeg upravljanja vodovodnim sistemima.

• Prilikom planiranja ciljeva u trogodišnjim i godišnjim planovima poslovanja trebalo bi da jasno razdvoje i definišu strateške i operativne ciljeve. Neophodno je da ciljevi budu u jasnoj vezi sa strateškim aktima na republičkom i lokalnom nivou. Ciljevi treba da budu provjerivi, jasno i mjerljivo definisani i postavljeni prema prioritetima. Potrebno je utvrditi konkretne aktivnosti, nosioce aktivnosti, rokove i dinamiku realizacije, potrebne resurse, očekivane rezultate i način njihovog mjerenja.

• Izvještaji o poslovanju u okviru VP i prema osnivačima, LU, treba da sadrže podatke, informacije i pokazatelje o učinku koji će biti osnova za kreiranje i donošenje upravljačkih odluka. Unutrašnje kapacitete osposobiti u pogledu interne revizije i evaluacije orjentisane na učinak.

5.4. Vodovodna preduzeća kroz jasnu strategiju djelovanja, trebalo bi da obezbijede uspješnije upravljanje vodovodnim sistemima, što bi rezultiralo smanjivanjem gubitaka vode i njihovom stabilizacijom.

• VP trebalo bi da vrše utvrđivanje Vodnog bilansa i gubitke vode izražavaju u novčanoj protivvrijednosti. Nakon utvrđivanja strukture/vrste gubitaka vode trebalo bi identifikovati uzroke po vrsti gubitka vode. Neophodno je definisati jasne i ciljane mjere i pratiti njihovu realizaciju i uticaj na otklanjanje uzroka gubitaka vode, kao i smanjivanje gubitaka vode. Obzirom na značaj gubitaka vode za upravljanje vodovodnim sistemima i funkcionisanje VP, preporučuje se VP da u saradnji sa LU izrade Akcioni plan za smanjivanje gubitaka vode i obezbijede njegovu realizaciju i praćenje. U cilju finansijske konsolidacije, popravljanja finansijske pozicije VP i obezbjeđenja potrebnih finansijskih resursa za implementaciju dugoročnih i kratkoročnih mjera na smanjivanju gubitaka vode, preispitati postojeću politiku prodaje i intenzivirati naplatu isporučene vode u skladu sa usvojenim strategijama, politikama i planovima.

• Intenzivirati aktivnosti na provođenju sistemskih mjera kao što su kompletiranje GIS baza, zoniranje mreže i uspostavljanje stalnih mjerenja vode, izrada hidrauličnog modela vodovodne mreže, aktivna kontrola i nadzor vodovodne mreže i dr.. Nastave provođenje redovnih mjera i aktivnosti na unapređenju upravljanja vodovodnim sistemima i smanjivanja gubitaka vode.

5.5. Vodovodna preduzeća trebalo bi da izvrše reorganizaciju i formiranje ekonomske cijene vode u cilju uspješnijeg upravljanja vodovodnim sistemima.

• Da izvrše reoraganizaciju, u smislu razdvajanja osnovne i sporedne djelatnosti, razdvajanje i vođenje troškova po djelatnostima, mjestima nastanka i nosiocima. Reorganizacija je neophodna u cilju održivosti rada VP i utvrđivanja ekonomske cijene vode. Kod utvrđivanja jedinične cijene vode, trebalo bi da bude ispoštovan princip pune ekonomske cijene vode u cilju finansijske održivost VP, odnosno



pokrivanja troškova operativnog upravljanja. Ekonomska cijena vode treba da bude određena tako da prihodi ostvareni prodajom vode omogućavaju pokrivanje svih troškova proizvodnje vode, transporta, distribucije, održavanja, plata zaposlenih, amortizacije, razvoja sistema i dobit. Ovakvo utvrđivanje ekonomske cijene vode treba uslijediti nakon razdvajanja prihoda i troškova po osnovnoj i sporednoj djelatnosti, razdvajanja i vođenja troškova po djelatnostima i nosiocima, i smanjivanja gubitaka vode u granice mogućeg. Neophodno je da VP vrše analizu i racionalizaciju troškova u funkciji utvrđivanja ekonomske cijene vode i održivosti VP (analiza ukupnog broja zaposlenih, troškova radne snage, drugih eksploatacionih troškova, i dr.).

Vođa revizijskog tima

Daliborka Milijević, s.r.


32


6 PRILOZI Prilog br. 1 –Upitnici upućeni VP u RS Upitnik br. 1 – Podaci o vodovodnim sistemima i gubicima vode

Institucija/Preduzeće:

Odgovorna osoba koja potpisuje tačnost podataka u upitniku, radno mjesto:

Upitnik o javnom vodovodu i vodovodnoj mreži 2011-2014 2011 2012 2013 2014

1. IZVORIŠTA VODE

Ukupna količina zahvaćene vode(u hiljadama m3) 0 0 0 0 Podzemne vode Izvori Vodotoci Akumulacije Jezera

Preuzeta količina vode od drugih vodovodnih sistema

2. ISPORUČENA VODA

UKUPNO 0 0 0 0 Domaćinstva

Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo Industrija(1) Ostalim djelatnostima(2)

Drugim javnim vodovodnim sistemima(navesti koji sistemi)

Sopstvena potrošnja(3) Ostala potrošnja(4) 3. UKUPNO FAKTURISANO U TEKUĆOJ GODINI(u KM)

4. UKUPNO NEFAKTURISANO U TEKUĆOJ GODINI (m3)

5. UKUPNO NAPLAĆENO PO FAKTURAMA(U KM)

6. UKUPNO NENAPLAĆENO PO FAKTURAMA(u KM)

7. UKUPNI GUBICI VODE(u hiljadama m3) (5) 0 0 0 0 8. UKUPNI GUBICI VODE(u % u odnosu na zahvaćenu vodu) 9. VODOVODNA MREŽA



Dužina glavnog vodovoda, km Dužina razvodne mreže, km Broj vodovodnih priključaka Broj ugrađenih vodomjera % pokrivenosti vodomjerima na ukupan broj potrošača Broj uličnih hidranata Rezervoari Pumpni uređaji Uređaji za pripremu vode za piće Ostali uređaji

10. CIJENA VODE(u KM po m3)(6) Domaćinstva Privreda JU, organizacije i dr. 11. CIJENA VODE(u KM po m3)(7)

Domaćinstva

Privreda JU, organizacije i dr.

12. UKUPAN BROJ KVAROVA NA MREŽI(8)

(1) Industrija(prerađivačka industrija, vađenje ruda i kamena, proizvodnja i snadbijevanje el.energijom, građevinarstvo i dr.)

(2) Ostale djelatnosti(trgovina, ugostiteljstvo, saobraćaj, finansijsko posredovanje, državna uprava, obrazovanje, zdravstvo, ostale javne i komunalne djelatnosti i dr.) (3) Navesti u napomeni šta sve podrazumijeva sopstvenu potrošnju i napraviti strukturu potrošnje po godinama (4) Navesti u napomeni šta sve podrazumijeva ostala potrošnja i napraviti strukturu potrošnje po godinama (5) Navesti u napomeni šta sve podrazumijevaju gubici, a u tabeli napraviti strukturu gubitaka po godinama

(6) Cijenu vode navesti bez taksi i naknada za vodu, kao i navesti pojedinačno cijene za sve ostale korisnike pored domaćinstava

(7) Cijenu vode navesti sa taksama i naknada za vodu, kao i navesti pojedinačno cijene za sve ostale korisnike pored domaćinstava (8) U tabeli navesti pojedinačne vrste kvarova i broj istih

U_______________________, dana_______________________

Potpis osobe koja je popunila upitnik Potpis odgovorne osobe

_________________________________ ______________________________


34


Upitnik br. 2 – Podaci o izgradnji, rekonstrukciji i investicionom i tekućem održavanju vodovodne mreže

Institucija/Preduzeće: Odgovorna osoba koja potpisuje tačnost podataka u upitniku, radno mjesto:

Upitnik o izgradnji,rekonstrukciji i sanaciji vodovodne infrastrukture 2011-2014

IZG

RA

DN

JA

Godina Izgarđeno km

vodovodne mreže

Novi priključci

Ukupan broj

priključaka Vrijednost

Izvori finansiranja

Grad/opština

Vlastita sredstva

JP Kreditna sredstva

Učešće građana

Mjesne zajednice Donacije Ostalo

2011

2012 2013

2014

REK

ON

STR

UK

CIJ

A

Godina

Rekonstruisano km

vodovodne mreže

Novi priključci

Ukupan broj

priključaka Vrijednost

Izvori finansiranja

Grad/opština

Vlastita sredstva

JP Kreditna sredstva

Učešće građana

Mjesne zajednice Donacije Ostalo

2011

2012

2013

2014



OD

RŽA

VAN

JE

Investiciono održavanje

Godina Vrijednost

Izvori finansiranja*

2011

2012

2013

2014

Tekuće održavanje

OD

RŽA

VAN

JE

Godina Vrijednost

Izvori finansiranja*

2011

2012

2013

2014 U_______________________, dana_______________________

Potpis osobe koja je popunila upitnik

Potpis odgovorne osobe _____________________________________

__________________________


36


Upitnik br. 3 – Stanje vodovodne mreže

Ukupan broj

vodozahvata

Vrsta i naziv vodozahvat

a

Broj priključaka

po vodozahvat

u

Dužina (km) distributivne

mreže po vodozahvatu

Ukupna zahvaćena

voda (m3) po vodozahvatu

Ukupan kapacitet po vodozahvatu

Broj kvarova

Broj baždarenja vodomjera

Broj zamijenjenih vodomjera

2011 1. .....

2.....

2012 1. .....

2.....

2013 1. .....

2.....

2014 1. .....

2.....

U_________________, dana__________ Potpis osobe koja je popunila upitnik

Potpis odgovorne osobe

__________________________________

_________________________



Prilog br. 2 - Lista referenci - popis akata

1. Zakon o lokalnoj samoupravi (''Sl.glasnik RS'', broj 101/04, 42/05, 118/05, i 98/13) 2. Zakon o javnim preduzećima (''Sl.glasnik RS'', broj 75/04, 78/11) 3. Zakon o privrednim društvima (''Sl.glasnik RS'', broj 127/08, 58/09, 100/11) 4. Zakon o komunalnim djelatnostima (''Sl.glasnik RS'', broj 124/11) 5. Zakon o komunalnoj policiji (''Sl.glasnik RS'', broj 28/13) 6. Zakon o prenosu prava svojine na kapitalu RS u preduzećima koja obavljaju komunalne djelatnosti

na jedinice lokalne samouprave (''Sl.glasnik RS'', broj 50/10) 7. Zakon o vodama-prećišćeni tekst (''Sl.glasnik RS'', broj 50/06, 92/09, 121/12) 8. Okvirni plan razvoja vodoprivrede 2006-2012 9. Akcioni plan Okvirnog plana vodoprivrede 2007-2016 10. Nacrt Strategije integralnog upravljanja vodama 2014-2024 11. Strategije razvoja LU 12. LEAP – Lokalni ekološki akcioni plan LU 13. Studije o vodosnabdijevanju pojedinačno po LU 14. Generalna analiza vodosnabdijevanja u BiH 15. Statuti VP 16. Trogodišnji i godišnji Planovi poslovanja VP 17. Planovi investicija godišnji VP 18. Poslovnici o radu Skupštine akcionara, Nadzornog odobra i Odbora za reviziju VP 19. Godišnja studija rizika i plan rada interne revizije VP 20. Pravilnici o uslovima i načinu priključenja na vodovodnu mrežu 21. Pravilnici o registraciji korisnika komunalnih usluga vodosnabdijevanja na području grada 22. Pravilnici o načinu otkrivanja nelegalnih priključaka i neovlaštene potrošnje vode iz javne vodovodne

mreže, kao i obračun količine i novčane vrijednosti neovlašteno potrošene vode 23. Pravilnici o snabdijevanju vode 24. Programi/planovi otklanjanja gubitaka vode u VP Banjaluka 25. Odluke o cijenama vode 26. Odluka o zaštitnim zonama izvorišta 27. Odluke, naredbe, zaključci, preporuke, instrukcije ili neka druga akta koja se odnose na mjerenje,

analizu, srukturu, saniranje gubitaka vode RU, LU i VP 28. Sporazum o javnim uslugama VP i LU Bijeljina 29. Izvještaji o poslovanju VP i drugi izvještaji i informacije 30. Zapisnici Skupštine akcionara, Nadzornog odobra i Odbora za reviziju 31. Izvještaji o radu Nadzornog odobra i Odbora za reviziju 32. Izvještaji interne revizije i Izvještaji o radu interne revizije VP 33. Izvještaji o provođenju preporuka interne revizije VP 34. Godišnji finansijski izvještaji VP 35. Izvještaji nezavisnog revizora u vezi sa finansijskim izvještajima VP 36. Izvještaji o realizaciji Plana smanjivanja gubitaka vode u VP Banjaluka 37. Druga akta RU, LU i VP


38


Prilog br. 3 – Organi vodovodnih preduzeća

Na osnovu člana 5. Zakona o javnim preduzećima („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 75/04 i 78/11), člana 330. Zakona o privrednim društvima („Službeni glasnik Republike Srpske“, br. 127/08, 58/09 i 100/11): Organi VP su: 1. Skupština (akcionara), 2. Nadzorni odbor, 3. Uprava (menadžment), 4. Odbor za reviziju. Skupština akcionara nadležna je o: 1. donosi Statut, kao i njegove izmjene i dopune (kao osnivačkog akta), 2. donosi Poslovnik o svom radu i druge poslovne akte u skladu sa Zakonom, 3. odlučuje o statusnim promjenama, promjeni pravne forme Društva i sticanju i raspolaganju imovinom

velike vrijednosti, u skladu sa Zakonom, 4. usvaja godišnje finansijske izvještaje kao i izvještaje Nadzornog odbora, Odbora za reviziju i nezavisnog

revizora u vezi sa finansijskim izvještajima, 5. odlučuje o raspodjeli dobiti i pokriću gubitaka, 6. odlučuje o politici naknada i nagrada članovima Nadzornog odbora i Odbora za reviziju, 7. odlučuje o izboru i razrješenju članova Nadzornog odbora Društva, 8. odlučuje o izboru i razrješenju Odbora za reviziju, 9. utvrđuje poslovnu politiku Društva, 10. donosi godišnji plan poslovanja i revidirani plan poslovanja, 11. donosi Etički kodeks, 12. donosi trogodišnji plan i revidirani plan poslovanja, 13. donosi program investicija za planski period, 14. odlučuje o pitanjima podnesenim Skupštini Društva od strane Nadzornog odbora, 15. odlučuje o promjenama prava vezanih za udjele (klase i vrste akcija), 16. odlučuje o trajnoj poslovnoj saradnji i povezivanju sa drugim Društvima, 17. odlučuje o povećanju i smanjivanju osnovnog kapitala, 18. odlučuje o osnivanju novih preduzeća, 19. odlučuje o zastupanju u sudskim postupcima koji se vode protiv članova Uprave Društva, ili eventualnim

postupcima protiv članova drugih organa Društva, 20. odlučuje o drugim pitanjima u skladu sa Zakonom o javnim preduzećima , Zakonom o privrednim

društvima i Statutom Društva. Odluke donesene na Skupštini akcionara Društva unose se bez odlaganja u knjigu odluka Društva. Nadležnost Nadzornog odbora je da: 1. nadzire rad Uprave, 2. donosi Poslovnik o svome radu i druge akte u skladu sa Zakonom, 3. predlaže Statut, Etički kodeks i druge akte Skupštini, 4. utvrđuje prijedlog godišnjeg finansijskog izvještaja, izvještaja o poslovanju i drugih izvještaja, 5. usvaja šestomjesečne finansijske izvještaje Društva, 6. utvrđuje prijedlog godišnjeg i trogodišnjeg Plana poslovanja Društva, 7. saziva Skupštinu Društva, 8. utvrđuje prijedlog odluka Skupštine Društva i vrši kontolu sprovođenja usvojenih odluka,



9. predlaže imenovanje i razrješenje članova Odbora za reviziju, 10. imenuje i razrješava članove Uprave u skladu sa postupcima utvrđenim Statutom i Zakonom, 11. nadzire Upravu u sprovođenju preporuka datih od strane Odbora za reviziju, te vanjskog revizora sa specificiranim rokovima, 12. sistematski nadzire poslovanje i zakonitost poslovanja Društva, 13. odobrava preporuke Odbora za reviziju o raspodjeli dobiti, te i o drugim pitanjima, 14. donosi Smjernice o nabavci i vrši nadzor nad njihovim sprovođenjem, 15. daje ovlašćenje za ograničene aktivnosti shodno članu 41. Zakona o javnim preduzećima, 16. daje uputstva direktoru za sprovođenje istrage u vezi sa učinjenim nepravilnostima, 17. donosi odluke o investiranju u skladu sa Zakonom i Statutom, 18. utvrđuje prijedloge dokumenata, akata za čije je donošenje nadležna Skupština, 19. daje prijedlog Skupštini o osnivanju novih preduzeća, - 16 - 20. daje prijedlog Skupštini o poslovnoj saradnji i povezivanju sa drugim preduzećima, 21. prisustvuje sjednicama Skupštine Društva uz učešće u raspravi bez prava glasa, 22. redovno izvještava Skupštinu o svom radu, 23. daje instrukcije organima Društva radi otklanjanja nepravilnosti u radu Društva, 24. razmatra i usvaja godišnju studiju rizika i plan rada interne revizije, 25. upoznaje se sa godišnjim Planom nabavke, 26. obavlja i druge poslove utvrđene Zakonom, Statutom i aktima Društva. Upravu VP čine: direktor i izvršni direktori. Broj izvršnih direktora i oblasti za koje se isti određuju utvrđuje Nadzorni odbor u skladu sa operativnim i poslovnim potrebama. Nadležnost Uprave: 1. organizuje i vodi poslovanje u Društvu, utvrđuje nacrt poslovne politike Društva, 2. zastupa Društvo, 3. stara se za zakonit rad Društva, 4. izvještava Nadzorni odbor na zahtjev Nadzornog odbora, 5. sprovodi Etički kodeks, 6. izrađuje i nadgleda realizaciju planova poslovanja, 7. predlaže i sprovodi Smjernice o nabavci, te sprovodi važeće propise u toj oblasti, 8. utvrđuje prijedloge za raspodjelu dobiti i pokriću gubitka, 9. zapošljava i otpušta zaposlene u skladu sa postupcima utvrđenim aktima Društva i važećim zakonima, 10. daje prijedloge Nadzornom odboru o poslovnoj saradnji i povezivanju sa drugim preduzećima, 11. daje prijedloge Nadzornom odboru o investicionim odlukama u skladu sa važećim zakonima o investicijama, 12. daje prijedloge Nadzornom odboru o osnivanju novih Društava, 13. donosi Pravilnik i Uputstvo o nabavci kojim se uređuje postupak nabavke u Društvu u skladu sa Zakonom kojim se reguliše ta oblast, 14. nadzire zaposlene Društva u primjeni Zakona iz prethodne tačke, 15. priprema analize, izvještaje i informacije za potrebe Skupštine akcionara, Nadzornog odbora i Odbora za reviziju, 16. donosi akt o sistematizaciji radnih mjesta, 17. imenuje i razrješava lica sa posebnim ovlaštenjima i odgovornostima i odlučuje o pojedinačnim pravima zaposlenih u skladu sa Zakonom, 18. vrši i druge poslove utvrđene Zakonom, Statutom i aktima Društva. Odbor za reviziju je dužan da:


40


1. imenuje vanjskog revizora, 2. imenuje direktora Odjeljenja za internu reviziju na osnovu javnog konkursa za izbor najbolje kvalifikovanog kandidata, ukoliko glavni revizor nije izvršio imenovanje u skladu sa odredbama Zakona o javnim preduzećima, 3. razmotri godišnju studiju rizika i plan revizije u kojima su prikazane pojedinosti u pogledu rizičnih područja i revizija koje će se izvršiti, te osigura da prijavljena pitanja budu bez odlaganja i na odgovarajući način korigovana, 4. razmotri studiju rizika iz prethodne odredbe i plan revizije u sporazumu sa glavnim revizorom po pitanju obrade, naročito u slučaju kada je Glavni revizor imenovao direktora Odjeljenja interne revizije Društva, 5. osigura da Odjeljenje za internu reviziju izvrši svoj posao u skladu sa planom revizije Društva, 6. osigura da interne kontrole Društva budu adekvatne i da funkcionišu kako je predviđeno, 7. podnese Nadzornom odboru sažete mjesečne izvještaje o svojim sastancima svakog mjeseca, 8. konsultuje se sa glavnim revizorom u pogledu nezavisne revizijske organizacije ili strukovne stručne grupe koja vrši stručno unutrašnje strukovno ocjenjivanje Odjeljenja za internu reviziju svake dvije do tri godine, 9. osigura da Odjeljenje za internu reviziju obavlja svoje obaveze u skladu sa Međunarodnim revizijskim standardima, 10. razmatra izvještaje Odjeljenja interne revizije i daje preporuke po izvještajima i reviziji, 11. izvještava Nadzorni odbor o realizaciji preporuka po izvještajima o reviziji, 12. izvještava Skupštinu Društva o računovodstvu, izvještajima i finansijskom poslovanju Društva i njegovih povezanih preduzeća, 13. izjašnjava se o prijedlogu Odluke o raspodjeli dobiti koju usvaja Skupština i 14. izvještava o usklađenosti poslovanja Društva sa zakonskim i drugim regulatornim zahtjevima. Odbor za reviziju podnosi izvještaj na svakoj godišnjoj Skupštini, a na vanrednoj sjednici Skupštine kada smatra da je izvještavanje potrebno ili kada to zatraži Nadzorni odbor. Odbor za reviziju dostavlja poseban izvještaj Skupštine o Ugovorima zaključenim između Društva i povezanih lica u smislu Zakona. Odbor za reviziju podnosi izvještaj akcionarima akcionarskog društva na svakoj godišnjoj skupštini, a na vanrednoj sjednici skupštine kada smatraju da je izvještavanje prikladno i nužno ili kada to traži upravni odbor. Odbor za reviziju dostavlja poseban izvještaj skupštini o ugovorima zaključenim između društva i povezanih lica u smislu ovog zakona. Interna revizija ima dužnost i odgovornost da: 1. podnosi Odboru za reviziju godišnju studiju rizika i Plan revizije u kojima je sadržan detaljan prikaz rizičnih područja i revizija koje će biti izvršene, 2. podnosi Odboru za reviziju izvještaj o obavljenim revizijama i preporuke putem direktora Odjeljenja interne revizije, 3. obavlja svoje dužnosti u skladu sa standardima međunarodne revizije. Odjeljenje interne revizije ovu dužnost ne može prenositi. Nadalje interna revizija: a) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i kompletnosti finansijskih izvještaja društva, b) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i kompletnosti izvještavanja akcionara društva o

finansijskim i drugim informacijama, v) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o govorima sklopljenim između društva i članova nadzornog

odbora, kao i sa povezanim licima u smislu ovog zakona, g) kontroliše usklađenost organizacije i djelova društva sa kodeksom ponašanja, d) kontroliše postupak rješavanja prigovora akcionarskog društva, članova organa društva ili drugih lica u

vezi sa tačkom a) do d) ovog člana. U izvršavanju svojih dužnosti interni revizor može pregledati sva dokumenta društva, provjeravati njihovu vjerodostojnost i podatke koji se u njima nalaze, zahtijevati izvještaje i objašnjenja od upravnog odbora i zaposlenih i pregledati stanje imovine društva.



U izvršenju svojih dužnosti interni revizor i odbor za reviziju akcionarskog društva mogu angažovati druga lica stručna za odgovarajuću oblast i odrediti im plaćanje razumne naknade. Interni revizor, odnosno odbor za reviziju poslove iz st. 1. do 6. ovog člana, kao i druge poslove obavlja u skladu sa zakonom, osnivačkim aktom i statutom društva. Ako zatvoreno akcionarsko društvo ima internu reviziju, a nema odbor za reviziju, poslove iz stava 1. ovog člana obavlja interni revizor. Ako zatvoreno akcionarsko društvo ima internu reviziju, a nema odbor za reviziju, interni revizor izvještaje iz stava 2. ovog člana dostavlja skupštini akcionara društva.


42


Prilog br. 4 – Vodni Bilans (IWA WLSG metodogija)

Količina iz vlastitih izvora

Količina

vode koja ulazi u sistem

Isporučena

voda

Fakturisana isporučena voda

Preuzeta voda

Dotok vode u distributivni vodovodni

sistem

Legalna potrošnja

Fakturisana legalna

potrošnja

Fakturisana izmjerena potrošnja Voda koja donosi prihod Fakturisana neizmjerena potrošnja

Nefakturisana

ovalaštena potrošnja

Nefakturisana izmjerena potrošnja

Voda koja ne donosi prihod

Nefakturisana neizmjerena potrošnja

Gubici vode

Prividni gubici

Nelegalna potrošnja

Greške u mjerenju potrošnje

Greške u obradi i rukovanju podacima

Stvarni gubici

Procurivanja u transportnim i distributivnim cjevovodima

Procurivanje i prelivanje iz rezervoara

Procurivanja na priključcima, do mjesta vodomjera

Izvor podataka: Međunarodna metodologija IWA WLSG analize i kontrole gubitaka vode



Prilog br. 5 – Prosječni gubici vode po godinama i VP u RS Grafikon - Prosječni gubici vode po godinama i VP u RS

Izvor podataka: Upitnici kreirani od strane GSRJSRS i popunjeni od strane VP u RS

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

2011.

2012.

2013.

2014.


44


Prilog br. 6 - Stanje GIS baza u VP

BAZE PODATAKA VP_BANJALUKA VP_BIJELJINA VP_ISARAJEVO VP_PALE

GIS - Da li je završena baza podataka u GIS-u?

90% 90% 70% 70%

Da li je završen Katastar podzemnih instalacija?

Sve cijevi vodovodnog sistema su katastarski snimljene i ažurirane u bazi podataka

Vrši se unos u GIS baze Katastar podzemnih instalacija je djelimično unešen

Katastar podzemnih intalacija je u početnoj fazi

Da li su uneseni podaci o cjevovodima i objektima u sistemu?

90% cjevovoda i 100% objekata (rezervoari i pumpne stanice)

Oko 90% poznatog cjevovoda i objekata

Oko 70% cjevovoda i objekata

Oko 70% cjevovoda i 40% objekata

Da li su uneseni podaci o potrošačima?

Oko 60% potrošača, od čega je 25% iskontrolisano na terenu

U toku je unos podataka U toku je unos podataka Namaju informacije o potrošačima u okviru GIS baze

Da li se može dobiti podatak iz GIS-a o potrošnji vode po zonama sistema?

NE NE NE NE

Da li su u GIS-u povezana Odjeljenja u preduzeću?

NE NE NE NE

Izvor podataka: Upitnici kreirani od strane GSRJSRS i popunjeni od strane VP i UVid u GIS baze



Prilog br. 7 - Način mjerenja vode u VP

MJERENJE VODE VP_BANJALUKA VP_BIJELJINA VP_ISARAJEVO VP_PALE

Da li su ugrađeni mjerači na izvorištima, na izlazu iz rezervoara i po pojedinim sekcijama sistema?

- mjerači protoka su izgrađeni na izvorištima i rezervoarima

- mjerači na pet izlaznih transportnih cjevovoda sa izvorišta

- mjerači protoka su na glavnom transportu na izlazu iz filterskog potrojenja "Tilava“

- sistem Mokro, ugrađeni vododomjeri na izlazu; - sistem Podgrab, nema ugrađenih vodomjera. - sistem Pale EM mjerač protoka iz sabirnog rezervoara Miljacka, - Jahorinski sistem ulaz ispumpane vode u R-Mladost, kao i oba izlaza iz R- Mladost

Da li ugrađeni vodomjeri na pojedinim krakovima u distributivnoj mreži?

NE NE NE NE

Da li su ugrađeni vodomjeri kod svih potrošača?

DA DA 5% paušalno mjerenje 51% sa vodomjerima 49% paušalno mjerenje

Da li su svi vodomjeri kod potrošača ispravni(baždarenje u skladu sa zakonom, zamjenjeni neispravni)?

Vodomjeri se baždare i mijenjaju u skladu sa zakonom

Vodomjeri se baždare i mijenjaju u skladu sa zakonom

Vodomjeri se baždare u skladu sa fin.sredstvima

NE, tek se formira baza podataka

Izvor podataka: Upitnici kreirani od strane GSRJSRS i popunjeni od strane VP i Izvještaji o poslovanju i drugi izvještaji VP


46


Prilog br. 8 – Odnos planiranih i ostvarenih gubitaka vode i Trend kretanja gubitaka vode po strukturi u VP Banjaluka Grafikon - Odnos planiranih i ostvarenih gubitaka vode u VP Banjaluka

Izvor podataka: Planovi i izvještaji o poslovanju i programi smanjivanja gubitaka VP Grafikon – Trend kretanja gubitaka vode po strukturi u VP Banjaluka

Izvor podataka: Planovi i izvještaji o poslovanju i programi smanjivanja gubitaka VP

35,00%

36,00%

37,00%

38,00%

39,00%

40,00%

41,00%

42,00%

43,00%

44,00%

45,00%

2011. 2012. 2013. 2014.

Nefakturisanavoda_plan

Nefakturisanavoda_ostvarenje

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

40,00%

45,00%

50,00%

2011. 2012. 2013. 2014.

Stvarni gubicivode

Prividni gubicivode

Nefakturisana_ovlaštena_potrošnja vode

Ukupni gubicivode



Prilog br. 9 – Ukupan broj generalnih ciljeva i ciljeva koji su u direktnoj vezi sa gubicima vode

Tabela – Ukupan broj generalnih ciljeva i ciljeva koji su u direktnoj vezi sa gubicima vode u 4 VP

Ciljevi 2011. 2012. 2013. 2014.

VP_ Banjaluka 22/7 23/7 23/7 22/7

VP_Bijeljina 9/4 16/4 18/4 17/4

VP_ISarajevo 6/4 6/4 6/4 6/4

VP_Pale 6/4 6/4 6/4 6/4

Izvro podataka: Trogodišnji i godišnji planovi poslovanja VP


48


Prilog br. 10 - Odnos faktirisane i naplaćene realizacije po godinama u VP Grafikoni – Trend kretanja fakturisane i naplaćene realizacije

Izvor podataka: Upitnici popunjeni od strane VP i pregled dokumentacije u VP

Izvor podataka: Upitnici popunjeni od strane VP i pregled dokumentacije u VP

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

2011. 2012. 2013. 2014.

VP_Pale

Fakturisano

Naplaćeno

0,00

500.000,00

1.000.000,00

1.500.000,00

2.000.000,00

2.500.000,00

3.000.000,00

2011. 2012. 2013. 2014.

VP_ISarajevo

Fakturisano

Naplaćeno

13.500.000,00

14.000.000,00

14.500.000,00

15.000.000,00

15.500.000,00

16.000.000,00

16.500.000,00

2011. 2012. 2013. 2014.

VP_Banjaluka

Fakturisano

Naplaćeno

6.000.000

6.200.000

6.400.000

6.600.000

6.800.000

7.000.000

7.200.000

7.400.000

7.600.000

7.800.000

8.000.000

2011. 2012. 2013. 2014.

VP_Bijeljina

Fakturisano

Naplaćeno



Prilog br. 11 – Planirane aktivnosti strateškim aktima i realizovane na nivou RS Tabela – Očekivani rezultati i planirane aktivnosti strateškim aktima vlasti na nivou RS

Izvor podataka: Okvirni plan razvoja vodoprivrede 2006-2012; Akcioni plan Okvirnog plana vodoprivrede 2007-2016 i Izveštaji Tima za upravljanje projektima vodovodne i kanalizacione infrastrukture u RS

Očekivani rezultati Aktivnosti Realizacija

Smanjiti gubitke vode na 20% Izvršiti revitalizaciju postojećih vodovodnih sistema u RS

U toku

Smanjiti potrošnju i obezbjeđivanje potrebnih količina vode za snabdijevanje stanovništva

Izvršiti proširenje postojećih vodovodnih sistema u RS

U toku

Povećanje broja priključenog stanovništva na vodovodne sisteme do 90% populacije

Obezbjeđivanje finans.sredstava za revitalizaciju i proširenje postojećih vod.sistema

Kredit EIB (ugovor septembar 2010., stupio na snagu septembar 2011.) Grant sredstva


50


Prilog br. 12 - Primjeri u 2 LU realizacije projekata na smanjivanju gubitaka vode u dvije LU Primjer 1_LU Istočno Novo Sarajevo: 55% projekata koji su bili u funkciji smanjivanja gubitaka vode nije realizovano po planu do kraja 2014.godine

Izvor podataka: Upitnici populjeni od strane LU i pregled dokumentacije LU

Primjer 2_LU Pale: 40% projekata koji su bili u funkciji smanjivanja gubitaka vode nije realizovano po planu do kraja 2014. godine

Izvor podataka: Upitnici populjeni od strane LU i pregled dokumentacije LU

Strategija razvoja

5 projekata

40% realizovano

20% djelimično realizovano

40% nije realizovano

LEAP

6 projekata

15% realizovano

15% djelimično realizovano

70% nije realizovano

Studija - 9 projekata •55% djelimično realizovano

•45% nije realizovano

LEAP – 6 projekata •65% djelimično realizovano


FIŠ – 11 projekata •10% realizovano

•55% djelimično realizovano


izvještaj revizije učinka - gsr-rs.org · može u potpunosti da da finansijska revizija, te je u...

Documents